Informatieblad van de Stiéhting Industrieel Bouwen Nederland

booostin 9 stichting industrieel bouwen nederland

•

L

nieu sbrief

Na het beschrijven van de ontmoetingsrelaties, zijn ook de functierelaties zoals die van dragende en

bouwlYsische aard beschouwd in het onderzoek ' trucrurering van de onderlinge afhankelijkheid van

bouwdelen'. Als resultaat wordt een programma onrvvikkeld waarin de relaties kunnen worden

ontwikkeld en onderzocht. Doel van dir onderzoek is een krachtige inspanning te leveren om het

bouwen verder te industrialiseren en daarmee de kwaliteit van - in eerste instantie - de woning te

verbeteren. Hierbij kun je denken aan een grotere woning met een grotere verdiepingshoogre, maar

ook aan een grorere differentiatie van aantrekkelijke en betaalbare bouwelementen en een grotere

keuzevrijheid voor de consument voor indeling en uitrusting van zijn woning. Deze kwalirarieve

verbetering zal ondermeer worden bereikt door voorstellen te doen voor de ontwikkeling van

produkten, die gericht zijn op het terugbrengen van de verscheidenheid van de po.~itic en de SOOrt van

aansluitingen. En zodanig dat betere voorwaarden ontstaan voor de prefàbricagc van bouwdelen

waarbij een verhoging van de voorbewerkingsgraad van bouwdelen het gevolg zal zijn. \I

,

.J

r lrn , _M.i.W",t._ internal

~ .... UITGANGSSITUATIE: oV I NIEUWE S lTUATI E: een traditionele 0 de muur tussen

plattegrond met zitkamer en 00 woonkamer en keuken i s weg ;

keuken aan de 0 er is nu een

achtergevel; 00

:~ grotere ruimte

rechts zit de 0 ontstaan,

deur van de de deur naar de

keuken naar de [Dg achtertuin is

L

achtertuin verplaatst

mooie woorden Tot hier roe een hoop mooie woorden, maar nu komt de industrie om de hoek kijken. Het is de

bedoeling om in de komende twee jaar deze voorstellen verder te concretiseren en in overleg en

samenwerking met de industrie nader uit te werken en te differentieren. Daarom lijkt het nu een goed

moment om hiertoe een startschor te geven in de vorm van een workshop mer Booosring

aangeslorenen. Aan de hand van een praktijksituatie zullen de onrwerpvoorwaarden worden gesteld,

waarbij de samenwerking tussen onderzoekers en producenten direct danig op de proef zal worden

gesteld. De workshop begint met een drietal korte lezingen waarin de stand van zaken van het

onderzoek uiteen wordt gezet. Hieronder vindt u het volledige programma:

programma

14.00 ontvangst

14.15 De systematische benadering van de gebouwde omgeving

door de heer irJ. Kapteijns, Vakgroep Bouwtechnologie, TU Delft 14.30 De aansluitvoorwa.-uden van diverse bouwcomponenten

door de heer ir V Töhne, Promovendus in de Vakgroep Bouwrechnologie, OBOM, TU Delft

14.45 Produktontwikkeling in een geautomatiseerd systeem

door de heerprofir J. Brouwer, Vakgroep Bouwtechnologie, TU Delft

15.00 koffie/thee

indeling in groepen

15.30 Het keuzekozijn ondeed

Een d iscussie in groepen over de problemariek waarbij het keuzekozijn als

voorbeeld ter discussie wordt gesteld. Binnen dir keuzekozijn kan een caralogus van

accessoires worden omwikkeld door diverse toeleveranciers. Voorwaarden en

mogelijke suggesties zullen worden hesproken.

17.30 samenvatting

borrel

voorbeeld van een keuzekozijn ~

Geïnteresseerd in deelname? Inschrijving via de antwoordkaart op pagina 10 in deze nieuwsbrief. •

•

c (l)

o

> '" 0. (l)

...., v> o 0. X

W

L

donderdag 27 apri 1 1995 ..,

Genieten van het uitzicht op

Uit Delft en Den Haag zullen donderdag 27 april 1995, aan het eind van de middag de volgende

Voor architecten en ontwerpers is het een uitdaging om visie en praktijk

aan een breed geïnteresseerd publiek te presenteren. Een vaak gehoorde

opmerking van de bureaus is dat men zich hiertoe te klein acht en niet

ziet welke bijdrage een bureaupresenratie kan hebben. Booosting wil de

samenwerking (LIssen architecten, ontwerpers en producenten in de

bouw verbeteren om bij te dragen aan een verbetering van de kwaliteit

van de gebouwde omgeving. De inbreng van de ontwerpende

disciplines is hierbij uitermate belangrijk. Het lijkt een open deur, maar

ondernemers en ontwerpers verstaan elkaar nog steeds moeilijk, ook in

de bouw. Daarom nodigen wij zo'n 2x per jaar een aantal bureaus uit

een bepaalde regio uit om korre bureaupresenraties te houden aan­

gevuld met een visie op de materialisatie van een concept. De visie kan

bijvoorbeeld worden beantwoord door in te gaan op de vraag wat er echt

voor de realisatie van een bouwwerk ontwikkeld is? Hoe zo'n

ontwikkeling verloopt, wat knelpunten zijn en waar kansen verschijnen.

Niet alleen maar commerciële praatjes dus!

V> V> ~ (l) (l) +-' CL <0 ~

(l) u 3: 0 +-' V> C V> o «

~

(l) (l) CL 3:

::::l ..c: 0 u ~ ~ co «

Ol -0 ::::l E c (l) <0 ::::l

N (l) ~ c (l) ~ +-' o CL ::::l C

:><: (l) .D (l) U V> U + (l).:L

::::l ~ >-0 (l) -0 0 3: <0 ~ ::::l 0.... o -0 ~ C 0 co (l):Z:

> f­(l) Ol -0 <0 <0

0::

+-'

E V> ~

o u

De locatie is weer spectaculair. Gelegen aan de Nieuwe Waterweg, voor 5 jaar opgezet als expositie­

ruimte, met een uitzicht op alle schepen die de Rotterdamse haven aandoen. Om de bevolking op de

hoogte te houden hebben het Gemeenrelijk havenbedrijf en het Ontwikkelingsbedrijf van Rotterdam

het initiatief genomen een expositieruimte aan Hoek van Holland aan te bieden waar de uitbreidings­

plannen voor het Watetwegcenrrum van Hoek van Holland en de voortgang ervan worden

gepresenteerd. Het is.in dit Expositiepaviljoen in Hoek van Holland - een ontwerp van architecten­

bureau CEPEZED - waar de presentaties op 27 april aanstaande zullen worden gehouden.

03 ...J

r : . :- : : : :: : :: : :: ::::: : ::" : :

_~J.I.,,~i .. ,(. __ ----'-p_r_e_s_e_n_t_a_t_l_· _e_-, . .. . .. . .. . .. .. . .. . .. . .. . ..

~rc~,l~@ De bureaus: onlwerpers

Or. Lelykade 64 2583 CM Den Haag tel: 070-3541215 fax: 070-355 2190

Iedere vernieuwing schept een risico, echter het wordt pas echt gevaarlijk als

men geen risico's durft te nemen.

Jan Brouwer Associates bv Bureau voor architectuur en lannina

Zeestraat 100 2518 AD Den Haag tel: 070-346 93 84 fax: 070-345 77 38

m De traditionele bouwtechniek benaderen zij met een kritisch oog. Zij

proberen, daar waar mogelijk, te innoveren in materiaal en methode. Bouwen

binnen een Stral{ tijdschema en een vastgesteld budget zijn wezenlijke

elementen in hun werkproces. Prefabricage en ontwikkeling van bouw­

componenten zijn eveneens belangrijke aandachtspunten.

Brouwer en Konin Bureau voor industrieel ontwer en Zeestraat 100 2518 AD Den Haag tel: 070-365 18 16 fax: 070-345 77 38

brouwer ;·koning

Het bureau specialiseert zich ondermeer op het gebied van ontwerp en redesign

van gebouwprodukten en professionele apparatuur. Op systematische wijze

zoeken ze naar creatieve, nieuwe oplossingen. Daarbij is nauw overleg met de

opdrachtgever essentieel. Het ontwerpteam wordt gevormd door prof ir Jan

Brouwer en ir Jaap Koning.

Ce ezed bv Architectenbureau Phoenixstraat 58 2611 AM Delft tel: 015-13 6641 fax: 015-13 09 08

CEPEZED Tussen architect en industrieel vormgever worden gebouwen ontworpen en

velvaardigd met moderne roepasselij ke materialen van hoge kwaliteit en relatief

L

lage kosten. Niet eruit bezuinigen maar erin ontwikkelen.

Corsmit Raad evend In enieursbureau bv Inaenieursbureau Henti ter Hallsingel 68 2284 XD Rijswijk tel: 070-394 93 05 fax: 070-394 13 96

ctORSMIT RAADGEVEND INGENIEURSBUREAU

Het bureau wil meer zijn dan een 'doe' bureau. Zij willen creatief en

inventief met de techniek van het bouwen bezig zijn. Zij beschouwen ieder

gebouw als een uitdaging om nieuwe ontwikkelingen te initiëren. De meeste

BV gebouwen zijn dit waard. Daarnaast werken ze actief mee aan ontwikkelingen

voor bouwprodukten, bouwsystemen en de algemene ontwikkelingen in de

bouwtechniek.

TNO Produktcentrum Instituut voor roduktontwikkelin Oostsingel209 2612 HL Delft tel: 015-60 89 09 fax: 015-60 87 56

Produkrontwikl{eling door specialisten in vormgeving, ergonomie, elektronica,

mechanica, mechatronica, software, fYsica, modelbouw, rapid prororyping en

produktietechnologie. Afhankelijk van de vraag bundelt het Produktcentrum

de gewenste disciplines tot een team op maat.

a msClirijvmg ontvangt u van ooosting een programma en routebeschrijving. Inschrijving via de antwoordkaart achter in deze nieuwsbrief.

<J

•

•

L

MOOOi doorIS het toeval dat 'mOOOi' wederom over

Jan B Renzo Pi ano gaat? Het antwoord i snee, rou we r want het gedachtengoed van Pi ano zit

dicht tegen de ideologie van Booosting aan. Het zoeken naar verbanden tussen materiaal, methode en vorm is bij hem niet alleen maar gebaseerd op historische invloeden van de architectuur­ontwikkeling maar hij hanteert een veel ruimere blik in de cul turel e beteken i s van het maken. In deze 'mOOOi' aandacht voor de Renzo Piano Bui 7ding Workshop: Internationa7e Luchthaven Kansai, Japan. Het maken van architectuur is bij Piano dan ook niet gebaseerd op de

traditionele bouwtechnieken, maar er wordt door zijn 'Building

Workshop' (een typerend begrip overigens) ook gekeken naar techniek

uit andere industrieën. Het valt mij moeilijk om over Kansai Airport

anders te spreken dan in superlatieven. U herinnert zich de vorige

'moooi' van Jos Lobeé waar het Exhibit is besproken. Dat gebouw had

een geweldige lichtheid die eigenlijk niet te overtreffen is. Toch is het

hem gelukt op het kunstmatige eiland voor de stad Osaka de lichtheid

in een overweldigende vorm opnieuw te ontdekken. De som der delen

is bij dit gebouw synergetisch. Eigenlijk is er één moduul ontwikkeld die

vervolgens een schakeling oplevert. Bij het schal<elen van eenvoudige

modulen is de oplossing vaak banaal. Zo niet hier. Het is een gigantisch

gebouw van 1700 m lengte dat bestaat uit 244 modulen. De kleine

verschuivingen in de maarvoering van deze eenheden leveren een zeer

gevoelige bouwmassa op. Hij en zijn collegae hebben zich laten

imponeren door het tekende beeld van Brancusi: 'Bird in Space: De

gelijkvormige schubben op het imposante dak vormen de huid die de

vormveranderingen in de ruimtelijke onrwikkeling moeiteloos volgt.

Teamwork Ook bij de onrwikkeling van dit gebouw is teamwork weer een cruciaal begrip. Zoals bij alle werken

van Piano is samenwerking russen architect, constructeur en adviseur van grote betekenis. Integratie

van project, producent en proces spelen een grote rol. Zo heeft de inmiddels overleden Peter Riceeen

belangrijk stempel gedrukt op de draagstructuur, tetwijl overige adviseurs van Ove Arup eveneens een

rol van betekenis hebben gespeeld.

Hoewel ik in de aanvang van dit stuk heb beweerd dat Piano vooral ook naar andere tal<ken van

industrie kijkt, blijkt uit de toelichting dat er wel degelijk sprake is van inspiratie uit de architecruur.

Vooral belangrijke gebouwen uit de 1ge eeuw worden als bron genoemd zoals Labrouste's Nationale

Bibliotheek in Parijs, Ctystal Palace van Paxton en de Eiffeltoren. Maar alle onrwerpers van

bovengenoemde monumenten hebben in hun tijd ook al elders gekeken. Labrouste's bibliotheek waar

de slanke gietïzeren kolommen de koe els dragen waarin het natuurlïk licht zorgt voor een

,

\1

.J

r

L

wonderschone beleving van de ruimte. Ook het Clystal Palace is door zijn repetitie in de structuur

en de schaal en het ritme van het glazen dak uiteraard een begrijpelijke inspiratiebron. De

manier van mal<en van de Eiffeltoren inclusief de prachtige details waar de krommingen van

structuur een lichtheid suggereren en doordat er niet of nauwelijks horizontale of verticale lijnen

zichtbaar zijn, maakt dat ook dit bouwwerk een zekere inspiratiebron is. Het deel is het geheel van

de oplossing. Het bepalen van het definitieve ruimtelijke model was pas mogelijk na de ontwikkeling

van de dragende elementen, waarbij ook het maakproces van essentiële betekenis was, en het ontwerp

van de huid. Vooral bij deze manier van bouwen is het detail van wezenlijke betekenis. Mede door

het repetitie-effect is het mogelijk om perfecte bouwknopen te ontwerpen. Er is sprake van grote

continuïteit van de macro schaal van ruimte en vorm naar de micro schaal van de verbinding.

Ook moet ik speciaal wijzen op het ontwerp van de lucht-behandelingsinstallarie.

Tussen twee constructieve elementen in is een soort open lucl1tkanaal

ontworpen. Dit open kanaal bestaat uit een teflon membraam. Het principe

is als volgt. Lucht wordt vanuit grote ventilatiekolommen, die vanuit de

vloer komen, geblazen tegen hetmembraam. De lucht kleeft min of meer

aan het teflon en wordt op dèze, manier ver in de lobby van het gebouw

gebracht. Dit 'open 31r-ducr-'(zo geno~md dOOI'de ontwerpers)

heeft ook nog een ander voordeèl. Het i~ateriaal fungeert als

plafond en reflecteert en verdeelt het lichrin de niimte.

Het buitenste deel van dedakhllid bestaat Uit roestVrijstalen

panelen. Deze panelenzijnvan een speci'alecsal':;enstelling in

verband met de agressieve omgeVing. Deze lègering is specifiek

voor dit project ontwikkeld. Onder dit roesrvrijst~cn laken

bevindt zich een dubbel gecoat stalen dak waarin zich

eveneens de isola;tie bevindt. Bouw-fYsisch werkt het dak

zodanig dat de eerste warmtc door de ';oesrvrijstalen panelen

wordt opgenomen. De spouw hierol)der zorgt voor afvoer van

de opgewarmde lucht. De panelen van 600 x 1800 mm zijn

mecl;anisch bevestigd op de b~vènzijde van het dubbele

stalèn onderdak: Ze hebben een speciale oppei'Vlakte-srructuur

om het lichtsterk te 'kunnen spreiden zodat de reflektie geen

probleem' is voor de verkeerstoren en. de cockpits van de aanvliegende toestellen.

Wèl is er een merkwaardige oplossing voor de gietij zeren knooppunten van de ruimtelij ke spanten.

' Prachtig g~vornide knopen geven de indruk.dat icinderdàad uit gietijzer bestaan. Echter omdat een

l~~ r brandwcrencih~id werd geëis~is eq deelvande gndersteuningen bekleed met glasvezelversterkre

cementeleménte~ Dezeoplossingls de.enig~ i~het geo0l!w waarbij ik enige vraagtekens heb.

Het gebouw is weiiüge architectuur media ontgaan; 'zoals u ongetwijfeld hebt geconstateerd. De hele

architectonische eliteiJ~~eeft er ;1 een ~~ntaJ 'pagina' s aa~ 'gewijd. De beste informarie krijgt u, als

bovensraande beschrijving u nieuwsgierig maakt, in nummer 15 van 'The Japan Architect', Ik hoop

tenslotte dat de grote meestèr "'et ~oo;'lopignog biet Piano aan zal doen. Moooi gedaan, jochie! . ~.

"

..,

•

•

L

Booosting-bijeenkomst gehouden bij Reynolds Architectuursystemen in Harderwijk op donderdag 26 januari 1995.

. Rollende kilo's 1 n

architectuur per kilometer

Produktontwikke7ing in b7ik

Terwijl het hoogste deel van Nederland overstroomt, een opera een zingende architect ten tonele voert en Kobe metafoor wordt voor de kwetsbaa rhei d van techni ek verdi ept Jan Westra zi ch i n de reikwijdte van technologie en de grenzen van techniek en zoekt hij aansluiting bij andere cultuurders in een diepzinnig essay. Voorzitterlijk opent hij de bijeenkomst.

De zaal bij Reynolds is uitstekend. Een kleine

ruimte waar veel mensen in kunnen wnder dat

je het idee hebt bij elkaar op schoot te zitten,

resulteert in een boeiende bijeenkomst waar al

snel de spetters afvliegen. Wim van de Berg,

business unit manager bij Reynolds laat aan de

hand van een speelgoedje 'Ie serpentin fun

factory' zien hoe een extrusiepers werkt. Hij

eindigt met een gewaagde dia-serie over de

onbegrensde mogelijkheden van aluminium­

profielen in de architectuur. Het kan recht, het

kan rond, het kan schuin. 'Onbegrensde systemen' w zegt van .den Berg. Alles wat je becladden wil,

kan je beldadden, dat laten de dia's overduidelijk zien. Het kan ook net als of, w toont de renovatie

van de stalen raamkozijnen van het gebouw van Verkeer en Waterstaat in aluminium. Wanneer een

gebouw van een aangeslotene wordt getoond roept de harde kern met uitgestrekte vinger: 'die is van

ons'. Sommige voorbeelden zijn ronduit eng, maar, waar is waar: dit wordt in Nederland gebouwd!

Volgt Ton Willems van de afdeling Oppervlaktetechniek. Over de bescherming van de produkten en

de verfraaiing daarvan door middel van ... jawel, kleur. De verticale behandelingsmethoden zijn

anodiseren, elektroforetisch lakken en poederlald<en. 'Waarom verticaal? Denk aan een kopje koffie,

kopje thee' zegt de spreker instructief, terwijl hij met een lepeltje roert. 'Bij verticale behandelingen

is er een kwart minder oversleur.' Hij haalt zijn lepel uit het kopje en laat deze uitdruppelen.

Voordeel van een kleine zaal is toch de directe interactie. Voordeel van minder oversleur IS

voornamelijk milieurechnisch. Dan gaat hij in op nieuwe oppervlal<te behandelingen. De Optiskin

bijvoorbeeld, een beschermende blanke laldaag van 15 micrometer bovenop het geanodiseerde

aluminium dat nog betere bescherming biedt.

07

,

'" <IJ ..., '" <J 0

'" '" '<

"-<IJ :;::

" 0 "-

"" c:

'" c--,

+-' 4-

Q) Cl

~ Q)

'-0 +-' c:

'" -"" ;., c: :::> ...,

V

.J

r

•

rollende architectuur Kees Hourzager volgt met een lezing over de

inspanningen van de aluminiumindustrie bij

het automobiel. De rollende architectuur. Het is

echt verbazingwekkend te zien hoe professioneel

aluminium zich in dit marktsegment manifes­

teert in vergelijking mer de ontwikkelingen in de

bouw, waar ze niet verder lijken te komen dan

het uitbreiden van de meccano-profieltjes. De produktontwikkeling in de automotive sector staat op

een hoog peil. Men zoekt er naar de uiterste toepassingsmogelijkheden van aluminium ter vervanging

van staal met als grote voordeel dat de auto lichter wordt, wat besparingen biedt voor het brandsrof­

verbruik en om die reden minder milieu belastend zal zijn. Gestreefd wordt naar terugbrengen van het

aantal onderdelen door integratie en besparing op gereedschapskosten om een aanvaardbaar

prijsniveau te bereiken. Grote problemen moeten daarbij ovetwonnen worden. In de automobiel komt

geen rechte lijn voor. Alles moet dynamisch non lineair worden doorberekend. Optimalisatie op crash­

gebied, de extreem hoge toleranties van dakcontructies, de torsiesrijfheid, de vijfde deur, allemaal zaken

die nauwkeurig onderzoek vergen en waar hard aan gewerkt wordt. Produktontwikkeling in optima

forma. Een en ander wordt aan de hand van prachtige voorbeelden aangetoond.

vochtig offensief Geen tijd gaat verloren en nog voor dat het publiek het zich realiseert, voen de heer Tietz het

OFFENSIEF over VOCHT. Het spook van ventilatie waart nog immer rond. 'Geen formules hè',

roept de voorzitter, die de lezing in 1990 al eens beluisrerde en nattigheid voelt. De ademende gevel

gevuld met longen dar is de oplossing die de architectuur voor vochr heeft, maar tot op heden kampt

50% van de gebouwen met vocht. Het doel van deze lezing is om op grond van recente inzichten een

correct denkkader te bieden omtrent het fYsisch gedrag van gevels en daken met aluminium bekleding.

Een vervelende eigenschap van aluminium is corrosie. Putcorrosie ontsraat als een plaarselijke

aantasting door bloorsrelling aan min of meer verontreinigde lucht. Er ontsraan kratertjes, waardoor

de corrosie relatief diep in het materiaal doordringr. Hij toont een dia die uit 'Inleiding tot de

Dermatologie' lijkt te komen, een soort acne vulgar'is in blik. ContactcolTosie ontstaat als twee metalen

met een verschillend elektrochemisch potentiaal in een vochtig milieu met elkaar in contact zijn.

Isolatie tussen dergelijke materialen is noodzakelijk. Als bouwfYsische eisen noemt Tierz: geen koude­

bruggen, luchtdichte constructies en geen inwendige convecties. Ze zijn van belang omdat één van

de meest bekende vorm van het ontstaan van vocht condensie is. Condens ontstaan door

onderkoeling van een oppervlak ten opzichte van de omgeving. Hij laar door middel van

thermografieën zien dat het dubbele glas het aanmerkelijk beter doet dan een gemiddelde gevel. Een

dure thermografie is niet nodig om te constateren of er sprake is van overmatige condens. Bij

temperaturen rond het vriespunt is in de vorm van rijp een aardig patroon op het dak van een

woonhuis te zien. En dan slaan we overtuigend <k1n het rekenen:

[ ]

,

I>

.J

r

L

Vul maar in voor een temperatuur van O"C en een relatieve vochtigheid van 80% dat betekent dan

een daling van de oppervlakte temperatuur van 9" ten opzichte van de luchttemperatuur, ofWel-9"C.

'Hoeveel vocht is dat in bier?', is een publieksvraag. 'Acht', zegt de spreker, 'en in België vier'.

Tijdens de rondleiding door de nieuwe lakhal en de produktie werpen de bouwkundigen een vluchtige

blik op de profielen en extrusiepersen en bakkeleien zij over meer of minder dakventilatie.

kilo's per kilometer Na deze gevoelige klap is het aan Theo Groothuizen van Landmark Design & Technology om nog

enige winst te boeken aan de kant van de ontwerpers. Als ontwerper van veel buitenmeubilair is hij

regelmatig betrokken bij de keuze tussen staal, kunststof en aluminium. Zijn keuze voor aluminium,

roegepast in de telefooncellen van de PTT, was niet gebaseerd op een zorgvuldige analyse van

materiaalalternatieven maar op de corrosievastheid, de mogelijkheid van detaillering, de constructie­

intelligentie en de relatieflage gereedschapsinvesteringen. De producent ontving mij destijds met open

armen, niets was een probleem, alles kon. Aan de hand van een driehoekkolom, een klemprofiel en

een deurgreep laat hij zien dat de gretigheid wel degelijk tot problemen leidde, klikprofieltjes die maar

niet wilde klikken, een driehoekkolom die als pudding in elkaar werd gedrukt en ga zo maar door.

'De aluminium-industrie beoordeelt de ontwerpideeën te mal<kelijk en te gretig: de kilo's per kilometer

tikken aan.' De materiaaleigenschappen van aluminium bieden prachtige ontwerpuitganspunten, zo

vervolgt Groothuizen, maar hij is niet onder de indruk van de manier waarop aluminium in de bouw

wordt toegepast. Er wordt nauwelijks wezenlijk innovatief gebruik

gemaakt van aluminium. Het namaken van een stalen kozijn in

aluminium is niet innovatief. Het ontwerpen van een totaal nieuwe

vorm van daglichttoerreding met speciefieke toepassingen gebruik

makend van de speciefieke materiaaleigenschappen van aluminium

zou er meer op lijken. In de automotive industrie gedijen

ontwikkelingen slechts in een technisch hoogwaardige en op

innovatie gerichte omgeving. Research en produktontwikkeling

gaan hand in hand. Zo niet in de bouw. Hier is de belangrijkste

belemmering voor produktontwil<keling de cultuur: men is niet

geïnteresseerd in vernieuwing; prijsmarges zijn het belangrijkst; men

kiest uit wat de markt aanbiedt; er is nauwelijks communicatie.

Groothuizen is van mening dat ont\'verpers en ontwikl(elaars in een

vroeg stadium bij een ontwikkeling betrokken moeten worden. Het

mes snijdt dan aan twee kanten.

Tot slot geeft hij de architecten nog een veeg uit de pan, die dikwijls geen genoeg nemen met het

marktaanbod en zelf gaan freubelen. De relatieve eenvoud van de produktietechniek - het is lekker

lineair - en de betrekkelijk lage investeringen rechtvaardigen zulke avontuurtjes. Vaak echter rolt er

een zoveelste variant uit zonder echt wezenlijke verschillen. Hoewel de realisatie van een 'eigen'

ontwerp zeer aanlold(elijk is, is er vaal( onvoldoende kennis een echt onderscheidende en betrouwbaar

functionerende oplossing te realiseren. 'Ik spreek uit ervaring', eindigt Groothuizen. Ze hebben er niet

van terug. Op naar het zeer uitgebreide buffet. Miente janzen

"

<I

•

.., '" '" .., V)

!... (l) .., '" 3

'" ...

...J

• , _M.t.Wii"._ programma L-__ ~ __ ~ ______ ~

Booosting Bijeenkomsten 1995 16 februari 1 e Looop bij Rockwool

(Booosting InternaI)

23 maart Workshop ism OBOM Faculteit Bouwkunde

van de TU Delft in Delft (Booosting InternaI)

27 april Ontwerperspresentatie Den Haag en Delft

in Hoek van Ho.lland

18 mei 'De Markies en de Realiteit' in Almere

NB.

Aangeslotenen die hun bedrijf, de

bedrijfsfilosofie, het produktenpakket

en een discussie met 'bouwgenoten'

in een Booosting-bijeenkomst willen

presenteren, kunnen hiertoe contact

opnemen met Booosting .

• • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • •

booosting In mei 1988 is de Stichting Industrieel Bouwen Nederland,

Booosting, opgericht vanuit een gecombineerd initiatief van

stichting industrieel bouwen nederland

industrie, onrwerpers en architecten. De voornaamste doelstelling

van Booosting is het bevorderen van het ontwerpen, ontwikkelen, onderzoeken en

toepassen van industrieel te vervaardigen bouwprodukten en gebouwdelen, ter verhoging

van de kwaliteit van de gebouwde omgeving. Op de anrwoordkaart kunt u aangeven

of u geïnteresseerd bent in meer informatie over de activiteiten van Booosting.

NAAM.

BEDRIJF

I I ADRES

POSTCODE WOONPLAATS

TELEfOON

o Komt op 3 maart a.s. van 14.00 - 18.0 uur naar de workshop 'tk sy.<tematiek ",m de ontwikkeling van bOlllVcomponentcn' bij OBOM TU Delft met ... personen. (zie pag. 01-02)

o Komt op 27 april a.s. van 16.00 - 19.00 uur naar de 'ontwl!/"pmpresentatiè in het expositiepaviljoen in Hoek van Holland met ... personen. (zie pag. 03-04)

o Reserveert vast 18 mei a.s. van 14.00 - 17.00 uur de 'Realiteit 'in Almere met ... personen. (zie pag. 11)

o Wil met Booosting verder praten over de 1ntl!l"nfll' activiteiten (zie voor toelichting de bijgevoegde Technologie-special), en wel over 0 Poool 'Om/I!/" de millimeter' en andere onderwerpen

o Looop 'Rock/Voo/ geen gezicht' en andere onderwerpen o PO onderwerpen

o Onrvangt graag informatie over participatie bij Booosting. o Bestelt het boek 0 'Booosting in beeld' (1994)

o 'Booosting in bedrijf (1992) o Tussen traditie en experiment' (1989)

L Participanten: f 25,00 Niet-participanten: f 39,50

Booosting

postbus 23000

3001 KA Rotterdam

.J

• donderdag 18 mei 1995

langzamerhand is de Markies u niet meer vakantiewoning is

prijsvraagonrwerp uit 1986 van Architectenbureau Böhttingk uit Maasland. Na een innovadef

bouwproces is de Markies als prototype op de zuidoever van de Noorderplassen in Almere te

bewonderen. Op 18 mei aanstaande organiseren Architectenbureau Böhtlingk en Booosting een

bezoek aan de Realiteit in Almere. Behalve een uitvoerige toelichting op de Markies zullen ook de

prijsvraag van Stichting de Fantasie en de zevenrien prijswinnende ontwerpen aan de orde komen.

Sommige andere prijswinnaars zullen aanwezig zijn en u de mogelijkheid bieden hun ' tijdelijke

woning' te bezoeken en evenruele vragen te beantwoorden ......... Meer in de volgende nieuwsbrief.

_:Mi.,.ii'd._ pa rt i ei panten

4 Contactpersone n: H. Kooien. J. Lichtenberg, G. van der Zanden

Godsweerdersingel 87 6041 GK Roe rmond

Bureau A+ houdt zich bezig met het ontwikkelen, implemenreren en

begeleiden van nieuwe technieken, betere methoden en doeltreffender

materialen en produkten voor alle disciplines van de bouwnijverheid in

opdracht van de industrie. Kennis van de marln en inzicht in de

financieel/economische haalbaarheid zijn minstens zo belangrijk; ook op dit

gebied heeft: A+ inmiddels een gedegen expertise opgebouwd. Bureau A+

begeleidt produktol1twikkelingen van ' tekenrafel tot bouwplaats'. Door de

tel 04750 17400 fax 04750 - 33264

L

aanwezige disciplines begeven ze zich ook geregeld op andere gebieden als

industriële architectuur, bouwsystemen, software-ontwikkeling, bouwfysica en akoestiek. Qua

projecten doet A+ haalbaarheidsstudies in opdracht van de industrie, overheid en semi-overheid. Voor

Novem werkt ze o.a. aan een onderzoek naar de toepassing van diverse reststoffen in bouwprodukten.

Voor het project Innovatie Limburgse Bouw onderzoeken ze voor Limburgse bouwbedrijven op welke

gebieden innovaties (Ot stand kunnen worden gebracht. Voor het lnnorvatief Systeem van Bouwen,

beter bekend als [SB-project, waarvan een experimenreelwoning op het terrein van de TU­

Eindhoven staat, heeft: A+ voor het R&D gedeelte opgerreden als projectleider/coördinatOr. Voor de

nieuwsgierigen geeft het bureau zo'n 4x per jaar een nieuwsbrief uit. Geïnteresseerd? Bel even met A+.

,

<J

r .., _M·J.hii,J. _ ___ c_o_l_o_f_o_n __ -----'

Booosting van Vollenhovenstraat 15'\

010 4365741

postbus 23000 3001 KA Rotterdam

colofon

010 43663 15

Annek/! van Dijk

Pan'ieia Brouwer Design

Drukkerij Hans TruijeTl • mper tballks jan Broulvel;jaco Hn"r/.SCI/', MiCl/tejanzen',

Eelke POli/veI; jan WeSh"lt

Booosting bestuur

irjan Westra

ir Eric VreedenburglJ irjouke Post

ir Martel Vroom

ir jos Lobée

Hmk van Laarhovell

Alliance Europe Bik Bouwprodukten Bmkellmerieur Groep Bl7lynzeel Kmkem e/I KaJtt:l1 Van Campm Bending Tee/mies Fabriek van PllUltwerken

H. van Dam Enitor GE Plastics

Sm/ctt/red Prodtlcts Europe Hoeseh BOllwsystemm Nederl<md Holee Systemen & Componenten Hoogovel/S Groep filter Sign NederlaTld Kömmer/ing Benelux II Krel/S Kmpe Bomatex NBM-Amstelland Woningbouw Oc/aN/be SpaC/! Sn~icNlres Pieterman Hardglas Plastica Plaat Polydak Polynorm Rnva Bude/ Reynotrade Rockwool Lapinw

TU Eindhovcn

Archipel Ontwerpers

Post Tcr Avcst Architecten

Landl.llark Dcsign & T echnology

GE Plastics

Hubert-Jan Hcnket Architecten

Unicom Nederland Wo/vega Panelen

Ad van Ber/q I"dusn'ia/ Design Brol/wer + Koning Holland Processing Landll/ark Design & Techn%gy Produktcl'11mlll/ TNO

Archipel Ontwerpers ArcbitectenbllJ"erlli Böhtlingk Jan Brouwer AssocÎatl:S et'PEZED OCto /Jan Dijk Architectenhurl:llll EGM Architecten Hubat-jan Henket bl1aarchitecten lMA Sumll/is Architectenbureau Nlani Post Ter Avest Architectm Tjïèn Design Tllns+ HOI"Yting Architecten Vaburg Hoogendijk A "ehitekten Architektenburo Visser &Beerman ir Frank van Waes,

Voorziner

Vice voorzitrcr

Secretaris

Penningmeester

Lid

Lid

A + Bureau voor

<l

Boltwproduktontwikkeling _ Architecten en COl/Sultants A6C ACN Constructeurs ir ID, Boot BI/reau Angenl'l1t CO"'lIit Raadgevmd

fngcnielmbllreau Façru!e Consulting & Engineering GeNie COlISult Havanna Odrie A, Hoek

BOllwkundig fngenieuI"Yburerlli Hogeschool Midden-Bmballt Hiensch Engineering Kantoor vtJII de Toekomst KDICo11Sultants Nationale Woningmad Staalbouwinstituut Stichting Aluminium Centrlml TU Delft TU Eindhoven Vereniging Nederlandse

Cementind/iSn'ie

SomfY Nededa"d L Ub6;nk Nederland

Buro voor Architektullr ir Dal11l Peters

H. de Wit COl/Sllltamy lngenimrsbureau Zonneveld

. ,

L

."'DîW@§ ft 0 ver ........ .

Stimu r Eindhoven

De Europese Commissie heeft definitief haar

goedkeuring verleend aan Stimulus, het

economisch stimuleringsprogramma voor de

regio Eindhoven. De Europese Commissie stelt

daarmee fl45 miljoen gulden (67 miljoen

ECU) beschikbaar voor Zuid-Oost Brabant.

De regio Eindhoven komt in aanmerking voor

deze Europese bijdrage omdat Zuid-Oost

Brabam begin 1994 de Doelstelling-2 status

kreeg binnen de Europese Unie. Gebieden met

de doelstelling-2 status zijn die gebieden die

zwaar door vermindering van activiteiten in de

industtie zijn getroffen en waar de werkgelegen­

heid een structurele achteruitgang te zien geeft.

Steun aan deze gebieden is in het algemeen

gericht op het verbeteren van de infrastrucruur,

het· moderniseren van bedrijfscomplexen, het

toerisme en facilitering van nieuwe activiteiten in

met name het MKB en omscholing van werk­

nemers in verband met de omschakeling van de

industrie. Naast Zuid-Oost Brabant vormen de

volgende regio's een doelstelling-2 gebied: Oost­

Groningen, Zuid-Oost Drenthe, Twente,

Arnhem/Nijmegen en Zuid-Limburg. Voor

deze gebieden zijn stimulerings-programma's

opgesteld. Voor de regio Eindhoven zijn de

Stimulus-gelden vooral bedoeld voor het

industriële midden- en kleinbedrijf waar de

komende jaren twee- à drieduizend extra banen

moeten ontstaan.

Binnen het Stimulus-programma speelt clus­

tering een grote rol waarmee de samenwerking

bedoeld wordt russen bedrijven onderJing en

tussen bedrijfsleven en kennis-centra zoals

univetsiteiten en het hoger onderwijs. Hiermee

wordt beoogd het technologisch niveau van de

induStrie in de regio verder te verhogen.

voor de goedgekeurd

. reglo

Naast de 145 miljoen gulden die Brussel ter

beschikking Stelt, wordt door het ministerie van

Economische Zal{en 30 miljoen en door de

Provincie Noord-Brabant 5 miljoen gulden

bijgedragen. Ook wordt door de gemeemen in

de regio tezamen nog eens 22 miljoen gulden

bijgelegd.

De projecten die binnen het Stimulus­

programma subsidiabel zijn, worden door het

regionale samenwerkingsverband van overheden

en bedrijven beoordeeld en begeleid. Deze

stimulusorganisacie bestaande uit het Comité van

Toezicht, de Stuurgroep (het dagelijks bestuur)

en het Programma-Management is eind

december officieel opgericht. Naar verwachting

wllen de eerste projecten al in januari worden

gehonoreerd met een bijdrage. Bij de goed­

keuring van projecten speelt de mate van

clustering een grote rol. De subsidies gaan

daarom vooral naar projecten waarbij meerdere

bedrijven en/of instellingen samenwerken. Een

vOOlwaarde die eveneens bij de goedkeuring

van de projecten wordt gesteld is dat de aan­

vragers van de subsidie zelf de helft van de kosten

voor hun rekening nemen.

Tot eind 1996 kunnen projecrvoorstellen

worden ingediend bij het Stimulusbureau.

Programma Management

WTCE Bogert 1 Postbus 2085 5600 CB Eindhoven

Telefoon: 040-653590 Telefax: 040-653548

Voor Booosting-Ieden die bij (vernieuwende)

projecten in de regio Eindhoven of in andere

doelstelling-2 gebieden betrokken zijn, is het aan

te raden de mogelijkheden van regionale

subsidiëring te onderzoeken.

? Voor meer informatie:

Pouwer & Stevers B. V. 010-452 11 22 <l

.J

• Bezoek aan Sport- en recreatiecentrum 'De Houtzagerij' van Post Ter Avest Architecten in Den Haag op donderdag 12 januari 1995.

Doorzagen of sporten De Houtzagerij is voor Hagenezen een begrip, voor buitenstaanders niets anders dan een plek waar men 'van dik hout planken zaagt'. Dat laatste is zeker gebeurd in de Haagse Schilderswijk, waar de stadsvernieuwing bijzonder voortvarend ter hand werd genomen.

Jouke Post vertelt: De wethouder kwam, zag en wilde de

Schilderswijk en zijn ego strelen met een

internationaal bekende architect. Exit wet­

houder. Arara Isozaki kwam, zag en maakte een

veel te groot en te duur plan. Exit Isozaki. POSt

Ter Avest Architecten kwam, zag en overwon!

Ze ovelwon de besloren prijsvraag nadat het plan

van Isozaki definitief niet doorging, het kleine

onvolkomenheidje van drie woningen die in de weg stonden en de scepsis van de Dienst Bouwen en

Wonen van de Gemeente Den Haag over een transparant sportcentrum.

Isozaki Isozaki maakte een fraai maar veel re duur ontwerp. Na sportcomplexen van miljarden Pesems in

Barcelona en miljoenen Yens in Tokio, moet hij vreemd opgekeken hebben van het luttele bedrag dat

Den Haag ter beschikking had. Toen het plan verkleind en verschraald was, kon Isozal<.i niet langer

achter het ontwerp staan, was ondertussen de wethouder vervangen en besloot de Gemeente zelf een

plan te ontwikkelen. De bewonersorganisatie kon hier niet mee leven en besloot Post Ter Avest

Architecten- die al was aangezocht om voor Isozaki de uirvoering te begeleiden - te vragen een

alternatief plan te ontwerpen met het plan van Isozaki in het achterhoofd. Jouke Post maakre een

ont\verp dat op weerstand stuitte van de nieuwe wethouder voor het slopen van drie in 1987

gebouwde woningen die in de weg stonden. Met een 'Onder mijn bewind worden geen woningen

gesloopt' werd het plan opzij gezet en werden meerdere architectenbureaus gevraagd mee te dingen

naar de opdrachr, waaronder ook weer Isozaki. Iedereen diende een volledige geloofsbelijdenis in

behalve Isozal<i die volstond met één A4-tje met bouwprojecten in Europa en vooral de bouwsom.

Het werd dus niet Isozaki maar Post Ter Avest Architecten. Bleefhet probleem van de drie woningen.

De huizen werden twee-en-zeventig meter verschoven. Prijzig dat wel, maar nog altijd een stuk

goedkoper dan slopen en opnieuw opbouwen. Aldus de nieuwe Hourzagerij zoals die binnenkort zal

worden opgeleverd.

,

I>

L ____________________________________________________ ~

r _ _ @4i"'_ 12 januari 1995 I

transparantie Op 12 januari 1995 bevinden we ons op de bouwplaats, we lopen bijna tot de knieën in de modder

bij een gebouw waar werkelijk nog overal aan getimmerd werd. Toch was het mogelijk om een aardig

overzicht van het gebouw te krijgen en te ervaren war het thema in het ontwerp was: namelijk

transparamie. Binnen en buiren moeten in elkaar overlopen. Een plein met een dak erop, meer niet.

Eigenlijk zelfs minder; het dak moesr ook rransparam zijn. De organisatie van het gebouw leidde tot

een duidelijke zonering. Eerst een strook met alle 'buiten' -activireiten voor het gebouw, dan een strook

mer de sport-/feestzaal, de tropische tuin en het zwembad en vervolgens een strook mer nevenruimten

als verkleedruimten, douches, opslag, installaties etc., maar ook de kleinere sportzalen voor

krachttraining. Deze zonering komt in de dakvorm terug. De grote programma-onderdelen

bevinden zich onder een licht gebogen dak. De nevenruimten hebben een lichr naar de gevel oplopend

dak. Precies op de scheiding wordt her dak gedragen door raps toelopende kolommen - je zou zelfs

kunnen spreken van wilen - met een kapiteel van gegoren metaal . De sportzaal wordt gescheiden van

het zwembad door de ingang en de in het verlengde liggende wimerruin. Hierdoor moet je vanaf de

ingang eerst een trap op en over een loopbrug naar de dienstruimten. Vanaf de loopbrug heb je zicht

op her gehele complex en de acrivireiren die er plaatsvinden. Naast dit complex bevindt zich dan nog

een H ammam (een Oosrers badhuis) en een peuterspeelzaal.

a r -patroon De gevels zijn rransparam, behalve daar waar de zon teveel

overstraling zou veroorzaken - en dus hinder voor de

sporters. Hier is de gevel opgebouwd uir betonplaten met

daarin ronde glazen bouwsrenen, opgenomen in een

hardhouten raamwerk en aan de binnenzijde een spouwblad

van U-vormige glaspanelen. Dir geeft van buiten een zeer

speelse gevel, maar binnen veroorzaakt het luipaard-parroon

van het licht dat door de glazen bouwsrenen op de glas­

panelen vair een re druk beeld. Aan de bovenzijde volgt een

glasstrook onder het dak. Ondanks het forse dakoversrek bij

deze op de zuidzijde georiëmeerde gevel, zorgr de wimerse,

lage zonnesrand voor een fors conrrasrverschil met de

onderliggende srrook. Dir maakt dar de kampioenschappen

badmimon hier zeker nier zullen worden gehouden.

bekeken worden Vreemder is het echter mer de glasstrook onder de

betonplaten. Ondanks dat hier veiligheidsglas is toegepasr,

kunnen voor het glas kunsrsraf kanaalplaren worden

neergelaren. Her bleek dar her glas niet bes rand zou zijn regen

harde hockeyballen, de kunsrStof platen wel. Heel

begrijpelijk allemaal, echrer als tweede reden werd opgegeven

dar nier alle gebruikers er prijs op srellen om zichtbaar te zijn \l

L __________________ __ ----------------------~

r

tijdens het sporten. Maar dat was nu juist de

reden waarom ze al dat glas wilden hebben. Het

is leuk om mensen te zien sporren! Kennelijk is

het een stuk minder leuk om bekeken te

worden. En hoewel dit gedeeltelijk te mal<en

heeft met de overtuiging van enige groepen

allochrone gebruikers - je draagt geen hoofddoek

om vervolgens in bikini door de Hobbemastraat

te lopen - heeft dit natuurlijk ook alles te mal<en

met onze lichaamscultlls.

iets bijzonders Nog even verder doorlagen? Eva Jiricna stelde in

een lezing die ze ook voor vele Booostingieden

hield, dar het zaak is om elk projecr iets

bijzonders te doen, iers experimenteels. Een

roraal experimenteel projecr is niet mogelijk,

maar door iedere gelegenheid aan te pakken om

kennis uit te bouwen, kom je rot vooruitgang en

omwikkeling. Is dat ook bij dit projecr gelukt? Jazeker. De gegoten metalen kolomkoppen zijn, hoewel

geen volledig nieuwe ontwikkeling, wel degelijk als vernieuwend aan te merken. Het blijkt dar deze

techniek voor ldeine series uirstekend geschikt is om een imeressame vorm te mal<en en een functioneel

produkt oplevert. Het is jammer dar deze kolomkoppen vervolgens 'in ' gemetseld worden doordat de

muurtjes van beronstenen er op aansluiten. Waarom niet de muurtjes erachter langs geleidt of de

aansluiting mer een strook transparant materiaal gemaal<r?

schitterend gebouw Nog verder doorzagen? Nee. Wam hoewel er genoeg kritiek te geven valt, is her gewoon een

schitterend gebouw. Het benadrukt de kenmerkende lineaire StruCCllur van de Schilderswijk, geeft een

geheel eigen 'smoel' aan de Hobbemasrraat en - mits het buitemerrein volgens plan wordr ingevuld

- krijgt de Schilderswijk er een fraai stuk groen bij wat het altijd zo heeft ontbeerd. Het gebouw is

eigentijds, maar heeft tegelijk het tijdloze dat 'goede vormgeving' kenmerkt. Of het gebouw als

sporrcemrum in functionele zin geslaagd is, is daarbij niet meer van belang. Of her gebouw een

bijdrage zal leveren aan de architecniur van

sporrgebouwen in Nederland moet blijken.

Zeker is dar 'de Houtzagerij' voor Den Haag en

voor de Schilderswijker een begrip zal blijven. Of

het dat ook V90r de buitenstaander zal worden,

zal hem een zorg zijn; gewoon leld<er sporten!

Jaco Haartsen,

TU Delfr Faculteit Bouwkunde

0-o -'" E o '0 -'" C <lJ

'" ..... <lJ E

c <lJ ..... o 0> <lJ 0>

....

<l

,

------------------------------

echnologiespeCial van de Stichting Industrieel Bouwen Nederland

Ij'ö"ö'ósti n technologie 994 s:I overdracht in de bouw 9

L

stichting i ndus trieel bouwen nederland

,

...J

r

L

1 n her kader van dcu subsidieregeling branchecentra vaar !ech ",ologie he<;N Booost ing een ~anvraag

ing~-diend en «)~gekend gekregen voor het srimLlleren van Technologie-overdracht iJl de bouw, gel Îleld Boo ostin g In! email Exter na!

I n deze n;euW$brie.lspecial wotdt u uitgebreid geïnformeerd over de i nhood van de aanvraag en worden

in cl i( k3der te houden activiteiten verder roegeliche Deze .lCtivi tei ten worden (0( ju ni J <)96

gesu bsidieel'd

Booosting en de bouw Booosting aCteert op het snij pune van de twee kenmerkende erl sterk gescheiden d i,ci pi ines in de bouw: pJ'Ojecl-omwerpen en produkt-omwerpen. In de produkricve sfen opereren in d('lc twee

discipline5 enenijds de opdrachtgevers, projectontwikkelaHs en bouww en anderzijds produköebedrijven en toeleveranciers. In de omwerpende sfeer opereren in dC?;e twee discipli nes

enerzijds de (projecc-)uchicecren en bouwkundige adviseurs en anderzijds de (ptodukt-)Hchite<:!en en Indllsrrieel omwerpers.

He( snijpunt, het bestaall5redlt van BooDsting. bevindr zich ook op hel vlak \':ln pl"oduktl''' en marerialen versus produktie en bouwwijlc_ Bollwmarerialen en -produkren ten ~hoeve V,OI' d~

traditionele bouw zijn bekend. berrouwb-aar en beschikbaar; ze zijn verkrijgbaar zonder

produkromschrij"ing. 2e worden op voorr.l;ld geproduceerd en xijn op afroep beschikbaar en leverbaar,

ze worden gekenmerkt door vergaande mechaJllscring en Jutom~tisering_ BOLlwprodukten ten behoeve van indumiele bOllw\Vtj~en worden omwikkeld; lIj worden aan de hand VAn een produkt­

omschojvmg met speciGc-.u.ies oötdd bij gespecial i se~rdc industrieën; tij ûjn in toepassing bt:paaJd en bestemd en hun posi rie in fte{ gebouw is bekend; zij worden gekenmerkr door arbeid,i nrensitw

voorbere.iding en uirvoe.ring en snelle montage. De rradilionde bou\ .• w ijze past ind llStrieei

v<:fYl2 rd igde produkren toe (algemeen verkrijgbaar); de indu.miële bouwwijze richt 7ich op projecrge_oonden fabricage (op beslel ling).

,

<l

•

•

L

uitdaging De grote uitdaging die Booosting óeh vanaf hel begin heeft gesteld, is het ontwikkelen van

bouwprodukten die projeçt-onrwcrpw 5timulCfcn. Omgekeerd gene reren projecten nieuwe

bouwprodukten, die moeten worden omwoqx:n. Booostjng ondCr1oekt, s~men met haal'

aangesjotenen, koe geoouwolltw.::rp en bouwprodllkt dbJl in positieve zin kunnen be"CnvJoeden.

speerpunten De bou\V'SeC{o,- is volgens TNO ~cn tcchllologie-volgcnd~ bcdrijf,tJk, Wlr wil zeggen dat de markt

bep~alt w~t gebouwd m~t worden en in mindere mate wd ke technologie daarvoor nodig is. Hel

omgekeerde is bijna nooit hel geva.l. De grote b~s i s in nova ties in de btorechnologie en de

mat«iJJlkllnde gaan grOle lldecl~ nn de bouw voorbij, terwijl aJ~kide iunovaues slechcs via omwegen,

bijv. via toekvermde s«{or~n of R&D insrellingen de bouw Oereiken. Technologie, Ie<:hniek,

innov:lli ~ en lfIdustrial is.:nk tijn ~peerpum('n di~ in de oou"""ereld nog onderontwikkeld zijn. Booosting is opg~t ich t "3nuit her srandpu m dl! vereniging \';ln 3fchite<:ten, mousnied ontwerpen en

producenten d e kenniskloof bil sle<:hten en met ~n colleCTieve benadering de u:adiüonele barrihes

kun nen worden overwonnen. Een poging

wnder formele stuurgroepen en commissies plu ijen dichter bij elkl;l./" brengen en re leren VJ)]

erv~ringel' en kansen. De strUCI'llUr van de uichting met stimulerende en activerende

lIlitl~[ievcn is hisforisch getien uniek in de

bouwwereld. Daal' wnl" vroegere pogingen in

formde ~tructuren stuk liepen op het vr"2g~tuk

v;m de positievetbcrcrmg van de bouwprodukrie.

wordt binnen Booosting getracht de

sa1nenwerking tussen de diverse disciplin~ te lN:vorderen.

technologîe-transfer Oe huidige ani, üellen van Booosting ziJIl

vQornamdijk gericht op het Creërell.

IflsQndhoude)l en versterken van het ne twerk

van a:mgeslolclllcden en het stimuleren VJ[l het

'"orn,en "3n dustcl'$ ""n p~nijcn, die informatie kunnen ui twisse len en produkten kunnen

ontwikkelen, op<l ~! de doeh!cUillgcn van

Booos!ing ger~liseerd ku nnen worden.

Booosting vervult, n ~:lSt het $.lmenbrengcn van

de pani)cll, een adviserende. eduauievc cn

voorliclllcnde rol. De JCt;vilcifen t i;n

voow3,ffie!ijk gericht op het midd~n- en kleinbedrijf.

...J

r

L

Voor de oouwwcrdd. die qua innovaties nooit voorop loopt, i, h~[ van cruciaal bcbng dJ! innovatie

vanuit BO<.Kl'ting wordt gestimuleerd. AJnd~dl[ voor inllovalies ui kiden to[ verhoging v~n dc

kw~ IIIC i[ , vcr~n dling en verbetering vJn de owwlkkding en Vl: rbercring van de i nu:rn ~t io n aJc

çoncurrem icpo~ itie. Binnen Booosring worden activiteiten georgani$ttrd om deu: intcgr:u ie !<~

bevorderen. Booosling i ~ van mening dil, VOOI het bereiken VUl hu r doclslcllingen cic vCl"$Chilk ndc partijen dk innova, i('$ lOl Sl~nd brengen, b'jt<:n moelen worden gebr.lche Dil om een soepele

'tcchnologk-rr:msfd in de bou\VW~rdd te bewerkstelligen.

Booo.uing Jm wuJ is 1'1C! ct: r5tc ded VJn het Technologie.kcnnisprojen om pmijen uit de

verschillende Se<:rorcn cnlof br.1nch.-s bij db:u- tC brcng(n en de tr::lnS rer van technologie onderlmg

te bewerkm,lIige l1.. Bij de a~ngeslolen kden worden immers techoologieën onrwikkdd die ook

toepasb.la r en in teress.ant (kunneo) tLjn voor ~ndcren, met het oog op indu5!Tial i:.ering v:1I1 de bouw

Booosung EXlçrnJ..l IS het rwude deel van het Toxhnologie­

kcnnlsproJccl OOl pal'lijen uit de verKhilkodc WCtorell en/of

br~nches bij elkaar tC brengen en de tr<msfer "an technologie

v~ll 'bUllct\ n~Jr 'binnen' de bouw IC bewerkstelligen. In

vçrschil\CLldc andere sectoren cq. indusltieiin worden

lechnologie~n ontwikkdd die ook t<xpasbam en interess~1lt

(kunn~n) zijn voor de industriële bouw.

0, 'InlenlJ!' activiteiten worden door Boo05ting zelf gerealiseerd, terwijl de 'E~tern,d' actiVIteiten zijn uith.::st«<l ~an

H{IIIi Kamp/mli. van odvi"bwCtlu Winkefnu/rl á van Hmm.

r Booosting ~ - --- ---- ----- --- - .... - --- ------- --- ---

\.. Interna l ~ In ;Lan,·ull;ng op de ,·~uli ere acr;v;leitcn v2n ROO<iJt ing (w:tls bijt'er;konmcr. . 11 icllwsbricvcn cn

boeken), die biJd(agen aan de vorming cn Insrandhouding van 11el netwerk v~n ~a.ng.:-slo tenen, is he(

projectd;:.ej Boor!S!ing Jnrell1JJ gericht op hnnislr~ns[er !1Is, ~n de J~ngcs lOl"en leden: het oparten .:n

coörd ineren Vitn kennisuirwissding en hel sti mule ren v.l n het gC1"~men l i j k produkte'l ontwikkelen.

De ],cnnisbchoefrm v~n bij de bouw betrokken Wrijven en induSI,id:n OVer niellwe en i\l!cressantc

tccr.n:ologicën home.n niet via de dagelijkse praktijk lot sl".nd. zodal roe induSU"ieta.k, meer dan andere

industrietakken, verstoken is en blijft van innov~ties.

H~t bcstnndc Booosting-nctwerk biedt een vcnlOuwdc omgeving, mer vernouwde panijen en eer"L

hdde(c doeistelJing, w~arin door pf(xlukrontwilJdingsgcriclHe nctivitcitcn ,datief snel de benodigde

aanvullende kennis op hct gebIed v~n nieL!wc en int~,çSSaL\lC lecr.nologlcën kan wo,den ontsloten.

•

•

L

Inventarisatie: 'Booosting in Beeld In de/-t eerSIC fase worden eneaijd~ de m~rktvrJng v~n de aangesloten leden en ~ndel'l.ijds het

Iccllllojogje-a~ll00d van de nngesloten leden geïnventaris~,.d en in bart gcbrachr. In hoeverre nebben aangesloten kden cechnologieèn die Înter=am zijn voor de andne leden en

PO-meeti ngs

bedrijven buiten het netwerk v~n Booost;ng)

Wnt lijn nieuwe ontwJkkclingcn op hel g<èbiè'd

v~n de indmnide bouw die interessant zijn

voor de aangesloten leden en derden? De

inVent3risatie hedt geleid {Q[ de losbladige

publiçmie 'SOOOSllllg in beeld', die j~ 3r1ij ks

wordt ~:t ngevu ld meI bijdragen V3 n nieuwe

~~bgeslotenC' n.

Transfer - activitetten Booosting lmcrnal ri cht zich op de volgend\:

activiteiten om de tr.l!Is fer van kcnnis/

technologie tot stand Ie brengen: Q) Produkt Ontwikkeling Meetings

(PO.nlwings)

(1) Workshops

@ PooolreseJ rçh

De-te activiteiten sluiten aall bi) de huidIge op de

~angeslot enen gcndltc aC{lvuencn van Booosting. Het wrschil i., dm hee ondcrlwvige

projcctdccl I,cnnis 'inzctbaH en hant«(G~a(·

maakt en kennis door dusccrvorming 'werkbaar'

maakt.

Prooukworwikkchng is de meest praktische wijre v:m kcnnisui(Wissding en door in teams te werken

;;!an concrete opJo.\ûngcn vi de uitwisseling van kenni$ en tc<:hnologie omw aansluiten bij het

smwbrengen VJfI ;wflbod en vr<l.'g. De bijeenkomstcl! \'erei !iÇ11 C(:fl lorg-vuldig~ vOQfbereidilJg,

in$l"roctie en begdeiding van de participanTen om enen:ijds hun onrwikkel ingskennis eo -p(Qjecten

to-me-poinl toe te lichten en andcn:ijds het ''Ofmen v:lJ1 om""ikkelingsteams te lalen pbatsVioden door

dkur, tech nologisch gelkn. a;lnyullende p~,·tij-cn .

Workshops Gedurende de looptijd v:l.n Booo$ttng lnternal w llcn een aaImil workshops worden georg~ n iseerd,

w:t.~rin tcv<'"os vcor het onderwl;s ~an de TWlIlische Univers iteit<'" n een belangrijke deelname i5 weggelegd. Op 23 mAArt 1995 zal een workshop mbt de systematiek v~n de ontwikkeling van

bO\lweomponentcn worden georganiseerd. De lJilllodiging hicrtoe vindl \1 in de bijgevoegde niCllwsbricÎ 27.

-,

...J

r

L

In Sl-ptembcr 1995 volgt een workshop waarbij onder.vijs en BoO(ming ;l.;\ogeslotenen ;)\(ensid 'ruJlen s~nwerken ~an het omwerpen, omwikkelen, ondtl'"lOCkcll en realiseren van de bouw v~n een toren

dIe uir dive~ delen besr~a r en uH VCr$Chll1cndc marcriaJen l..11 worden samengesteld. Ontwerp,

prOtorypeoouwhesten en uil;\loering zullen in een pe riode van 13 weken wordeJ1 gerealiseerd. De

WOl'bhop Ixgint met het geumenli jk ontwerpen van de delen van de mren. De IcrhQÎsche realisatie

wa~[bij de on~rpdelen worden gereaJ i:=rd en uitcinddijk gemonteerd zullen vOQ[rulmdijk door

studenten worden ged~~n_ Bepaalde r<:aJis~ties kunnen en lullen bij de bedrijven in dc fabriek

gdxl.lren_ De warknap wordt zi"geslot<:n met de de OpbollW v~n de toren, i3 wt:ken bter. Ook in her voorjaar van 1996 vtJ ~n workshop met een ulfde doel en strekking, worden georganlsçerd.

Poool resea r ch Nur ~~n le idi ng v~n de invent~ri$~t;c v~n vf;ll~g en aanbod zull",n d U$!"'r$ van problcemwdlingen

worden bcp~:Jd en v'lStgekgd. Pcr cluster wllcn dc parujcn bij clka~r worden g",br.l:du en 1:J een

geumenlijk lockvdd worden vasrg~sleld wa:unaM onderwek ui worden vcnidll, Per clusler zal

worden geïnventa ri seerd hoc en door wie hel onderroek uJ worden uirgcvoerd en welke aanbiedende

pardj van kennis hlerm t:t.l worden betrokken, De gecluslerde pJrti"",n zullen onderling ten

onder7.0eksbudger v~srsrellen, <iar wordr a:1ngevuld door een baslsbedrag dar Booosting lef

besdrikking Slelt,

De enste Poool die in nlJan van S(~r( g:,a(, z.11 worden geclusterd tOnd het rhem~ 'onder de

millimctd, waarbij de lcverJnciers v~n <iuntle []\:l(eri,Jen lUllen worden a~ngespfOken om deel te

nemen aa.n een onderzoek voor een klein colleCtief

Als ya:am op Poool Rcscarch is er l ooop Rese;1rd ,_ Bij looop is her de bedoeling een aantal expcns

te Clusteren ten einde ~~n bedrijf ()r ~Cn produkt Ie ondenodcn en te doorgronden_

Oc e.:nle Looop-Rcx':uch x livitei r vindt pla~ l'; op 1G febcua.6 a.s. RocJ..-wool sfX'Ch hi~r de hoofdrol,

Onder her molto 'Rockwool B<'>'!n gezicht· 7M her Hchircctollo.sche aspecl VUl her maleriaal aan de

orde worden gC$ldd. Een rt am v~n Rockw001- en Booosring-c-xpen;s lijn ujlgenodigd om g<:dureende

een middag lee discll ssiër~ n over ond~rwcrpen als duuf"l.l<l.ITlkeid, verschijning. milieu, recycling,

iocp;l5Sing en dergelijke. Hel is niet de bedoeli ng er ma.~r op los Ie djscussièrcn_ I (l tegendeel, het onder

de loep re nemen bedrijf en Booo~ting hebben I,;ertoe een opga~e· een puttel . gefo rmuleerd, Dt"!c

puuel ligt v~ n1.elf$p rckclld dicht genoeg bij de- werkclLjkJleid ma3r z.a.I de uitgcnodigtk experts

(Boorul;ng-:L1nge!lolenen) kietden !Ol reanies. De s~ssic eindigl met de prcsenral~ van de resulraten

alsmede met her m".kcn van ar~ p rakcn rcn aan z'en wn de follow up_

Resul taten Het Ixreil<en v~n oplimak rçwhalcn VJn de acrivlreile.n vereist een belangrijke nlspJnning v~n ket

coördin~lie-C('nrrllm van Booowng. l-ler COÖt'dincre'l en sturen van de wetkzaamh~den van de parrijen

en het org~ni~eren ,,~n bijeenkomsten voor deze specifieke acrivileiten is e~n onrnisban; stap nJ~r

effccnevc transrcr bil1nen d~ planrtingcn.

-,

•

•

L

K~nnxrkend voor de drie genoemde 3aivileilcn is openburhcid. De mssollijdse en de eindrcsul(aH~'n

~an de wcrk:i:umh~n van <k olltwikkdin~(Clms. de workshops en her ga.amenlijk onderzoek rullen

voor de nng~olen leden en Jerden roeglnkdijk worden gemaakT door middel van publicaties.

r::tpporten en exposities.

, Meer weten, Ideeën. Informatie? Voor llie bovengenoemde onderwerpen geldl naTuurlijk dar als u imer=e neeli.. meer wilT weren,

onderwerpen h~ voor PO, Poool ofLooop u vrie;nddijk verrod\[ word. om contact op l(~ nemen met BlXlo,ting, Anlieli, Vlm Dijk_' 0 I 0 • 436 :>7 4 \

Iedere nieuwsbrief ~11 ~andacllI bestede.n ~.1n de voortgang van de Intunal m Encmal_3çtivireÎ!cn

07

ï

r

Booosting ~---------------------------------------~ External

In t egenstelling tot BOo05ting Internöl heeft het projectdeel Booosting External een extern karakter. Booosting External is een ken ni stransferproject dat, zoöls de naam aangeeft, branchevreemde mate r iaa l -technologieën, produkten en processen beoogt over te d rage n naar de bouwwereld. Het project sluit aan bij de algeIJene doe lstell ing van BOoDsting tot het stimuleren van innovatie in de bouw .

In vcr.:chilknd~ .segmenre:n van de indu.mie worden !C'Chnologiei'n onlWlkkdd di~ ook !otp~ba3r en

inTeressanT tijn voor de bouwwereld. Hierbij bn aandachl worden aan !«:hnologicën op het gebied

V.1n m:11crdcn, prooukt i<:.technic.ken en -processen, wals het gebruik van opuschc bbels. In <k e~rste [lSC wordr ct.: markfVraag v~n de bouwwereld en het marktaanbod van de verschillende indus!rieen

g~ïnvemms""rd_ In hoeverre bes(~an er (<xhl)oIogi~1) die in(cress3nr zijn voor de bouw~ Wal zijn

mogelijke onrwikkelingen die inreressanl :tijn voor de industriële bouw:

vraag

ï

"-___ e_n_q_U_ê~tec_Ie-d-e-n--~1 LI ______ ra_p_p~o~n--en----~ T T

imerviews met experts

L

( BEHOEFTE AAN KENNIS/TECHNOLOGIE ) ~------------------~ • T

"-__ b_edr __ iJ_J'_b_<zO __ ek __ e_n_-!1 I brokeragemeetings

• ( AANWEZIGE KENNIS/TECHNOLOGIE ) ~----------------~

• • .. enquête instituten TNOISenter/IC's I I interviews met experts

'-----------'

rapponen

aanbod

Bovens(uand schema geeft aan hoe wij denken vraag en a~nbod t~ ~ch{crhalen.

•

•

L

De behoefte aan kennis en technologie tal achterhaald worden door drie kanalen:

• gericht ondcnoek onder de bij Booosting a;l.ngeslo(~n bcd[ij,,~n;

• ~1l:1Jy:;e van recent verschenen rapponen;

• interviews met e:xterne deskundigen.

Hel aanbod wordt met name géinventariseerd door:

• interviews mei externe deskundigen van:

• TNO I Bouw

• Semer; • r nnovat.iecemra

In de voorbereldmgsfase worden de volgende stappen ondernomen:

• Invemarisaue rdevarnc aanbieders

• rormulering deelname aanbod

• ~naderiog bedrijven • vasdtggcn V<1 0 ~fspr.J..en_

Hel project Booosring b terrm kUlt twee ~cüvi[ei(en om de lI-:tmfer van kenni$l t.:.::hnologie 101 srand

te brengen: b«lrijEbeweken en brokcr.l.ge-mecrings; beide aClivilC;tcn sluiten a~n bij de huidige op

de leden gerichte ac(ivileil~n van BOOO51;ng. Het verschil is dat hel onderhavige proj~c! k~nnis 'van

buiten' ha:U1.

D~ bedoeling i~ dat ... r 2 tol 3 b<:drijv~n mer interessante technologie worden bezocht en d~t er 2S rot

50 bedrijven presentaties op de broker~ge-meetings gaan verzorgen.

bedrijfsbezoeken In hel kader van bcdrijfsbeweken zullen bedrijven die (nog] nict of nauwelijks tOeleverancier zijn voor

de bouwwereld maar wel potentieel inter=nte produkten kunnen a~nbi~den bezochr worden.

Dil biedt het bedrijf de mogel ij kheid zich te verkopen aan bedrijven in ~n marktsegmenr (de bouw)

w~M men nog niet of nauwelijks werkzaam is, aan personen die geïntetesset'rd zijn in indU5rri~isenng

van de bouw.

Veor pe~nen en bedrijven uit de oou\vwerdd biedt een bedrijfsbezoek de mogelijkheid ~Jl wnke

kUrldige uirleg te knjgen over ccn produkt of ccn technologie die voor hen inrer~m bn zijn_

Brokerage Meetings De brokerage meetings hebben als doel om op Cen Indringende wijze vraag en aa"bod bIJ elbar te

brengen.

De gc'lnvenlOlrise:erde 3~nbleders worden ben~derd met de vra.1g of 2i) op een stJnda~rd formulier

willen aangevm wal zij re bieden hebben voor p~nijell in de bOllw. Deze {ormulieren worden

vervolgeru gebundeld in het wgenaamde 'T ~hnoJogie Aanbod Boek'.

...J

•

L

:i.t,t.J.UM.L-__ e_x_t_e_r_n_a_' _ _ --,

De paf! ijen in de bouw ku n nen di! boek

aanvr.!gen en hierin ;langeVer. met wdke

aanbiedeJs zij In comaç! willen komen.

Het BooO$ting Sterna] secrelJri~a{ wrgt d~n vervolgens dat deze conraaen 101 H:tJ1d komen;

één en ander zal I of2 dagen in besbg nemen, al na;!r gcbng de hoeveel hcid lOl stand te

brengen COOiaClen.

Vooralsnog worden drit I('chnologitvclden

ingevuld:

• ttn spwfiek gericht op C a5CO;

• een specifiek gericnr op Huid/Gevel;

• een specifiek gericht op Inbouw, zoaJs inscaHatiö, inrermediairc systemen en

ruimlelijk scheldende systemen.

uitvoering De bedrijfsbezoeken e<1 brokerJge-meetings wllen worden bcgck'id door terzake kundigen lIi\

ins!; tuten en I of ondeJWÎJs en een projec!begdeid i ng5lenm v~n(l il hel BOOOSI ing-besmu r.

De brokeragc-mec!ings zullen op neulraaJ lerfei n I>I~atsvinden: indien ti" !Wec dJgcn voor nod ig zijn bij voorkeur meI ho(eI-accommod~lie.

De planni ng ziet er als volgt lIir:

• Bedrij f,bezoeken: 3 x I dag. een voor de wme r, twee i n her naja;!!' va n 1995.

• Brokerage-mee!ings: 3 sessies van I à 2 dagen, cen voör de 7.omer. twce in her n~jaar van 1995.

resultaten De voorbereid i "gen voor beide I taJlsÎer-acrivi lei ren vereisen veel I nspaJl nl ngen om de prescnt:l.lies 10

goed mogelijk rc laren vcrlopen. Bov end ien moer d~ i nholld van de prcsenlarics perfccr op de vt;lag

van de baoekers ZIjn toegesneden (geen 2uivae corpomlc bcdlijfsprcscnratlcs dus!)

De lussenlljdse resulrMen en de ei(ldresulr~len van de bedriJfsbewd<cll ~n de brokèl'age-meeongs lullen openbaar worden gemaakt door middel v:tJ\ pLJb likal les. Ook het T cchnologic A>n bod Boek

ui i n bredere kri ng beschikbaar komen.

Op de bon (hieronder op pagina 12 VJn dCle special) ku nr l\ aangeven of u voor IIW bed rij f kansen

ziet in de bouwwereld.

11

<J

...J

--------------------~-------------------1D!t---------------------------------------

r ,

L

ex t ernal

enquête

4~I·X·X·tiJlir;J technologie: ext e ~Il a 1 overdracht ~---- - - - - - __ L ~ -~ - .. in de bouw

o Ben! U geïntcrcs.seerd in branchevreemde ~anb;edcrs V.ln kenllis die v~.n belang ku n nen zijn op

het terrein ":In c.'IScobouw? Zo ja wal voor SOOfi kennis?

6 Bent U geïnteresseerd in branchevreen,d~ aanbieders van kenn IS d,e vàn belang kunnen zijn op

het terrein van hu id I gevel? Zo jo mI voor 500([ kenn is?

9 Bem U geïmelcsseerd in bran(he"re~md~ aanbieders van kenniS die van bebng kunnen zijn op

het (errein van i nbouw! Zo ja wal voor wor! kenniS?

o Ben! u eventueel ~e'lmèresse<,rd in (nier kOStdozc!) deelname aan cen brokerage-mcering of een

bed rij IS betoek?

Om het gebi~d enigszins Ie beperk,n gddcl\ (k volgende (md voorw:md en:

• hCI moel gaan om kenn is die toepasbaar is i" (modale) woningbouw:

• dUII rLame ma terialen en en ilieuvriendd ijl<e toep:l.Ssillgcn lij n vereiSl.

H ee ingevulde forenu lier kun t II SI\I rcn of fa:,<<:n naar: Booosting Enema!

U kunt etn ~ fspr:\ak m:tken voor cen verken nend gesprek.

N a;lJ11 bed nj r:

Naa In contaCt persoon:

Ad re.>:

Postcode • pl'l.~[S:

Telefoon:

ir drt Hans Kamphuis AnlWOOtdnummer 84270 25GB WB DEN HAAG Tel: 070 3SO 71 71 Fax: 070 350 43 rJ

•

8000sting tiu~~soooa

De reiKwijdte e 1

l1e

de grenzen van de te ie

Booosting kent onder haar aangeslotenen velen die hun bewonderin~ voor de prestaties van het verleden niet onder stoelen of banken steken. Oe rulYriek mOOOi bijvoorbeeld wordt regelmatig ingevuld met sprekende exemplaren van bouwkunst of liever van 'produce~r-

kunst'. De bewondering gaat meestal voorbij aan de nd1nn;:.,n·"r~: het twerk tot st . Zo ~~;.~~

De produktie wordt gtscgmemecrd cn

geconcentreerd. De eerste lijn verdwijnl gesraag

V31l het veld naar de fabriek. Het technisch

concept Jijk t dJ~rmee IC worden bevroren. De

netekenis v"n her bouwwerk worde verbonden

meI cuhlllclc en hislOrische rCfCICnflt'S 'n plaats van mer de verov(,illg vaJ\ hel onmogelijke. Her

is de berusting in de tecbnische vooruilga,)g die

hel technisch concept reduceen lOt toep35si ng

v~n de beschikbare mogelijkheclel).

De filosoof J3QUCS Eilld onderscheidt de

moderne tech n lek \'~ n oe Had it ionrle techniek.

Zijn zienswijze verheldert de m ,ws van de

techllick i n de tiJd. Techll iek werd vroeger als

een r100dukelijk I0.v~ad toegepast in bepaaJde,

beperkte domemcn, De tcchn i,che middelen waren beperkr, Ivf en was nier ti ie op de

ontwikkeling van de Icchniek. Vervolgens

werden de oude tecb nleken verbeterd en

verfij nd. De mens col'figeerdt de rcl~tieve achrC rSI :tJ1d v~n dé tceh "ick <bllk:Lij vakm"nschap' het oog ~ 1\ de t immerm~n weid nier uitgcsch~kcld doo, een rech n i5cbe ontw,kkel i ng, her werd eerder

gekoesterd ;tIs bewaker van her ~tnbach i.

De moderne teelln ick dnrcntcgen volgt II i( dc

stand van 1..'lken. De keuze wordt beperkt lOt de

beste mogelijkheid op dat moment, veelal ollld~t die [echniek wordt aangemerk t als methodisch

beter. G~~ndeweg wordt het niee technische element geëlimineerd. De technische oplossing

nn een vraOlgsruk leid t er toe dat men die

oplosswg bJijft bewerke n en verbeteren tOl nn

de vervolmotking. De opcmvolging van kleine

s(apje~ bl ij kr ~chrer~f belangrijker dan de

oorspronkcJijke gcdaduc over de oplossing. Oe bijdragen die aan de omwikkeli ng worden

gegeven kunnen nier langer worden betrokken op her lora.lc resu ltaar. De auto lever! een

bijdrage aan de mobiliteit vm mensen. Dat

auto's ook kunnen worden ingezet om leisel toe

(e brengen is een ongewenst effect. De lcehn iek

kan op l.'ch zelf go~d 1.ij n maaJ' hel misbrui k

ervan !ever{ een verwarrend bedd op.

IIlIla~'~I~"~.iiEE'lim!I~~III~ ___ 5_u~~_l_s_O_O_O_8 ____ ~

verstrengeling De ver~trengdi ng nIssen vreedzame rQepassing

en bedreigende 'l.lrernacieven is een techn ische

noodtak-elijkhcid; zij is inherent aan het wezen

van t~hniek. Een nieuwe lechmek vc rswo (1 he!

b~ra:l.nde e'·enwicht. Hec hersre.l vergt een

volgende techmek. De SOOrten technieken

ktnnen hun eigen dynacniek, ma.u ook n= de

cawgorieën worden de relaties gevoeld:

produktie, transport. orgamsalie. propagancLt

worden als srrenge.n in dil proces aan elkaar

geregen. Zij vormen ui(einddijk ten geh.eel dat Ellul een technisch universum noernr.

Techniek is niet ncurraal. De invloed van de

teen n iek heeft gevolgen voor de sociale,

economische en politieke verhoud ingen. Morele

en spirituele waarden worden meegezogen În de

ontwi Uel iog die wordt gedomineerd door technische desiderata. De automatisering van de

broodbakkerij leidde na hygiënische problemen tOt een gewijligde samenstelling "an her deeg. zodat de produktie ronder problemen verliep. Hierdoor wcrd en passant de 5maak van hct brood veranderd!

ongekende mogelijkheden Daar waar de beweegredenen en de context van het ontSlaan van het plan vervlogen 2ljn, k;i n het

tC"chnisch conc~pr nog steeds worden begrepen. Ome omgeving be:;raat voor een· groot gedeelte uit

kunstprodukren. Het technisch instrume.ntarium dat achter de omzct( ing \l:\n natllurpcodu kIen naar

kunst proo ukccn schuiJt, is meestal niet "Zichtbaar. Tech nologie is de grote onbekende met ongekende

moge~jkheden. De invloed op onze samenleving is enorm. De vindingen. technieken cn systemen die

we ae<:epteren en toepassen, vcrbeteren n iet alleen de beoogde ftl netie, maar maken deel uit van ons

beSlaan. Oorspronkelijke patronen en betekenissen verliezen hu n waarde, nieuwe komen er voor in

de plaats.

Onze relatie mer de (eeh nologie kan op vier verschillende niveaus worden aangegeven.

o Omwikkelinglwetensch~p - een voor specialisten toegankelijk veld V~JI wa;u-nll de basl~ word t gelegd

voor toepassing en produktie.

f) Toe~ing/ontwerp - hettcrrein van uirvinders, ingenieurs en tcd"lnlci \l:\n waarutl her idee en het

inzicht worden gegenereerd.

e Gebruik/beheer - dc verbetering van het menselijk functioneren door het g"bruik van nieuwe

faciliteiten. g~reedschappen, eommunicatlewijzcn, produkriemelhoden, geneeswijren etc.

o Gevolg/oorzaak - de irwloed van de techllologischc vooruitgang op de structuur, cultuur en het

milieu van de samellieving die vaak verder (ikt dan dc verbeteringen die {or sr~nd zijn gebr:lcll(.

@m~i+j,(._ 5 u ~ :j s 0 oog L-______________ ~

Onu tijd getuigt van ~anp.lSSLOg ell verfijning. De technologISche vooruitgang wordt voon!

weerspiegdd In consumemgerichte ;!Hikelen_ Alndrijving, ~I\lring ~n bediening worden Steeds

Olm paceer en meer toegerust op de gebru iker. De werkJ ng is nl~t weunlijk veranderd, maar de

informaticsrroom russen opdradu en uitVoeriClg is voo rg<.>p rog tam mcerd. Wanneer prcstaue en

proclukcie op elkaar worden aJgcsremd, wordt ,\er produkr ~(eçds goedkoper en ~r uireindel ijk In

prijs onder de oorspronkel ijke oplossi ng. Vergelijk bijvoorbeeld de eleklriscJl bed,enbare ru iten in

3utO·S; vroeger een luxe, nu haast onontkoombaar.

Het is spijtig re moeten corm3reren dat dergelijke ontwikkelmgen in de bouw niel of nauwelijks

voorkomen. Weliswv.r worden de onhandigheden uit het bouwprac<:s bestreden met een llaag

voomlulpende produklOmwikkehng, maar een conSllm~nt-vflenddijkc benadering waarin de

pJcstaiie V:Jn het produkt wordt verfijnd, onder gelijkbhjvende of dalende kosten, kOlTlt zelden VDOf.

De bouwsectOr IS een rechnologievoJgende bedrijfStak, de markt bepaaJt wat gebouwd moet worden en in mindere mate welke technologie daarvoor nodig ls. Het omgekeerde is bijna nooit het gcv~.

Innovaties zijn onzichtbaar, ze bereiken via omwegen door loeleverende bedrijvel\ of grOle Research

and Dtvdopmenl inste/hngen de bouwsector en uitei ndelijk de bouwplaats.

'homebase' De jaren negentig hebben met betrekking tol de bouwproJukuc een trend ingezel· die kan worden

samengevat als 'minder m~ar meer·, minder volume, maar meer variatie_ Ot vrije tijd neemt tOC, d~

scheiding tussen werken cn wonen wordt met de kom51 van llel rnuiswaken verminderd; er is behoeFre

aan fUlmre voor andere activiteiten al, 2itten, eren en slapen_ lnd i viduaJisering en plofcssionahsering

van gezi nsleden houdr in dal aan de ene kane dé gemidddde gczlnsgrool te sndler daalt en dar ~J.I\ dc

andere kant de vmag n~u andere, meer d ive~e geblll iksntogclijkhedcn toeneemt. ThUlswerk.

ed ucal ion permanenle en va n i nkomilen

onafhankcl ij kt acrivicci ten wl kn deel ga3n

u irma ken v~n her gcbru iksproficl VJn de moderne woniog. De woning wordt 'horncbasc'

voor kennisoveeJ raclu. arbeid cn vriJc I ijds­

bested ing, Het overgrote deel van de llUldigc

voorraad woningen is a ni~t op ingericht

veranderingen in het woonbehoefie patcoon op te vangen, Dat i, onder ~ndcrc het gevolg van ecn te SIJrrC, vers<:h raalde, ongenuanceerde

plan ning en produklie. Dat maakt dar aan­

passingen op beperkte schaal mer grote moeite en doot grOlt financiële inspanning kunnen

worden ger<"3l iseerd.

Aan pasbaarheid en veranderi ng wllcn grote

aandacht krijgen in een Steeds meer op vragers

gcorienceerde markt. jllll Wt"ilYa

<J