1

Bankacılık Sektörü İçin Sürdürülebilirlik

Kılavuzu

2 3

Kılavuz HaKKındaBu çalışma, Türkiye Bankalar Birliği Sürdürülebilir Büyümede Finansal Sektörün Rolü Çalışma Grubu tarafından, sürdürülebilir kalkınmaya bankacılık ve finans sektörünün vereceği katkıda iyi uygulamaları içeren bir rehber/kaynak dokümanı olmak üzere, sadece bilgilendirici mahiyette hazırlanmıştır.

İlgili kamu kurum ve kuruluşlarıyla, üniversiteler, sivil toplum kuruluşları, Birleşmiş Milletler Çevre Programı Finansal İnsiyatifi, Birleşmiş Milletler Küresel İşbirliği, Dünya Bankası, Karbon Saydamlık Projesi, Uluslararası Finans Kurumu ve Küre-sel Raporlama İnsiyatifi gibi uluslararası kuruluşların görüş ve önerileri alınarak nihai hale getirilen bu kılavuz, Türkiye Bankalar Birliği Yönetim Kurulu tarafından, üye bankalara sektörde sektörde iyi uygulamalar prensipleri çerçevesinde tavsiye edilmiştir.

Bankacılık ve finans sektörüne ilişkin sürdürülebilirlik iyi uygulamaları, aşağıda yer alan başlıca yedi ilke kapsamında, bilgilendirme maksatlı rehber/kaynak doküman olarak yapılandırılmıştır:

İlke 1: Bankacılık faaliyetlerinden kaynaklanan Çevresel ve Sosyal Riskin Etüdü ve Yönetimi ( sf.7 )

İlke 2: Bankacılık Sektörünün İç Etkilerinin Yönetimi ( sf.10 )

İlke 3: İnsan Hakları ve Çalışan Hakları ( sf.11)

İlke 4: Paydaş Katılımı ve İletişim( sf.12 )

İlke 5: Kurumsal Yönetim ( sf.14 )

İlke 6: Kapasite Geliştirme( sf.15 )

İlke 7: İzleme ve Raporlama( sf.17 ) Bu döküman, yönetici özeti ( sf.5 ), detaylı kapsam ve eklerden( sf.19 ) oluşmaktadır.

Yayınlanma Tarihi: 20/11/2014

fotoğraf eklenecek

4 5

Proje (veya yatırım projesi): Yatırımı tutarı büyüklüğünden bağımsız banka finansmanına konu olan mal ve hizmetlerin üretimini artırmak için genişletme ve/veya geliştirmeye yönelik planı ve/veya sabit kıymet yatırımı.

Düşük risk seviyesi (Kategori C): İnsan ve çevre üzerindeki olumsuz etkileri hiç olmayan veya çok az olan ve etkilerin yönetilmesi ilave çaba gerektirmeyen çevresel ve sosyal risk seviyesi.

Orta risk seviyesi (Kategori B): İnsan ve çevre üzerindeki olumsuz etkileri orta seviyede, belirli bir bölge ile sınırlı ve geçici veya kısa süreli olan, etkilerin yönetilmesi kolay ve ilave bir bütçe harcanmasını genelde gerektirmeyen çevresel ve sosyal risk seviyesi.

Yüksek risk seviyesi (Kategori A): İnsan ve çevre üzerindeki olumsuz etkileri yüksek seviyede olan ve hassas, özel ve kontrol altında tutul-ması zor etkiler içeren çevresel ve sosyal risk seviyesi.

Aksiyon Planı/Eylem Planı: Önceden belirlenen sorunların veya risk-lerin (bu dokümanda çevresel ve sosyal riskler) tanımlanıp önlenmesi amacıyla yapılandırılan yazılı yönetim planı.

Boşluk Analizi Çalışması: Mevcut durum ve hedeflenen durum arasındaki farkların, ayrıca mevcut durumdan hedeflenen duruma geçişteki adımların tespiti amacıyla kullanılan bir teknik.

Çevresel ve Sosyal Yönetim Planı: Çevresel ve sosyal etkilerin ön-lenmesi, azaltılması ve telafisi için, planlanan tüm önlemlerin detaylı olarak yer aldığı yönetim planı.

Kümülatif Etki: Bir eylemin (proje, proje faaliyeti) geçmişteki, mevcut veya gelecekteki başka faaliyetler ile birlikte oluşturduğu/oluştura-cağı çevresel ve sosyal etkiler.

Doğal Kaynaklar: Ekonomiye girdi sağlayan tüm doğal kaynakları (metaller, mineraller, yakıtlar, kereste, balık, su, toprak, temiz hava, biokütle, biyolojik çeşitlilik, deniz ve kara vb.) kapsamaktadır.

Ekolojik Ayak İzi: Mevcut teknoloji ve kaynak yönetimiyle bir bireyin, kurumun, topluluğun ya da faaliyetin tükettiği tüm kaynakları üret-mek ve yarattığı atığı bertaraf etmek için gereken biyolojik olarak verimli toprak ve su alanıdır. Ekolojik Ayak İzi “küresel hektar” (kha) ile ifade edilir

Karbon Ayak İzi: Bir bireyin, kurumun, topluluğun ya da faaliyetin ulaşım, ısınma, elektrik tüketimi ya da satın aldığı ürünler ile atmos-fere yayılan karbondioksit miktarının ölçülmesi ile bulunur. Karbon Ayak İzi “birim karbondioksit” ile ifade edilir.

Bankacılık Sektörü Temel Sürdürülebilirlik İlkeleri, kalkınmanın çevresel ve sosyal boyutlarının da dik-kate alınarak bu konuların Bankaların faaliyetlerinde gözetilmesi için rehberlik etmesi amacıyla hazır-lanmıştır. Bankaların, Bankacılık Sektörü Temel Sürdürülebilirlik İlkelerinin de yardımıyla, faaliyetlerinin çevresel ve sosyal öngörülebilirliğini, saydamlığını ve izlenebilirliğini daha sistematik bir şekilde yönet-mesi amaçlanmaktadır. Bu yaklaşımla oluşturulan temel ilkeler aşağıda özetlenmektedir:

İlke 1: Bankacılık Faaliyetlerinden Kaynaklanan Çevresel ve Sosyal Riskin Etüdü İle Yönetimi

1.a. Kredilendirme Faaliyetleri İle İlgili Çevresel ve Sosyal Risk Yönetimi (Bankacılık Sektörü-Dış Etkiler)1

• Yatırımcı firmanın çevresel ve sosyal tüm ulusal kanun ve düzenlemelerle uyumlu çalıştığının tespit edilmesi, • Yatırım tutarı büyüklüğünden bağımsız olarak finanse edilmek üzere incelenen yatırım projeleri için çevresel ve sosyal risk değerlendirmesi yapılması, • Finansman sağlanması planlanan yatırım projeleri kapsamında ortaya çıkabilecek çevresel, iş sağlığı-güvenliği de dahil sosyal etkilerin tanımlanması, sistematik bir şekilde yönetilmesi ve çevresel etkilerin en aza indirilmesi konularında eylem planlarının oluşturulması, • Çevresel ve sosyal konularla ilgili taahhütlerin kredi koşulları içerisinde dikkate alınması.

1.b. Diğer Bankacılık Ürün ve Hizmetlerinde Sürdürülebilirlik Parametrelerinin Dikkate Alınması

İlke 2. Bankacılık Sektörünün İç Etkilerinin Yönetimi

• Bankanın ilgili tüm yönetim birimlerinde (Genel Müdürlük, Bölge Müdürlüğü ve Şubelerde) ekolojik ayak izine konu kalemlerin belirlenmesi ve ilgili takibin yapılması, • İç etkilerin ölçümleneceği, raporlanacağı, etkilerin iyileştirileceği bir yapının kurgulanması, • Karbon ayak izinin ve kaynak tüketimlerinin azaltımı için aksiyon planı oluşturulması, • Tedarik süreçlerindeki çevresel/sosyal konuların dikkate alınması.

İlke 3. İnsan Hakları ve Çalışan Hakları

• Birleşmiş Milletler(BM) İnsan Hakları Beyannamesi prensiplerine, Uluslararası Çalışma Örgütü (ILO) gibi global olarak kabul gören insan ve çalışan hakları prensiplerine uyum, • İnsan kaynağı yönetim süreçlerinde fırsat eşitliğinin sağlanması, cinsiyet, cinsel yönelim, din, dil, ırk, yaş vb ayrımların yapılmaması ve bu anlamda çeşitliliğin desteklenmesi, • İnsan hakları konusunun çevresel ve sosyal değerlendirme sürecinin (due diligence) bir parçası haline getirilmesi.

İlke 4. Paydaş Katılımı ve İletişim

• Başta çalışanlar olmak üzere tüm paydaşlarla iletişimin sağlanması, • Finansal ve sürdürülebilirlik alanlarındaki faaliyetlerin paydaşların bilgisine şeffaf bir şekilde sunulması, • Sürdürülebilirlik konusunda uluslararası standartlara ve inisiyatiflere üyeliklerin ve uyumun özendi- rilmesi (Birleşmiş Milletler Çevre Programı-Finansal İnisiyatif- (UNEP FI), Birleşmiş Milletler Küresel İşbirliği (Global Compact), Karbon Saydamlık Projesi, Küresel Raporlama İnisiyatifi (GRI) vs), • Sürdürülebilirlik raporlamasının yapılması, • Sosyal sorumluluk projeleriyle bu konulardaki farkındalığın artırılması ve bu konuların desteklenmesi.

Tanımlar YöneTİcİ özeTİ

76

İlke 5. Kurumsal Yönetim

• Sermaye Piyasası Kurumu (SPK) tarafından yayınlanmış olan Kurumsal Yönetim İlkeleri’ne sürekli ve tam uyumun hedeflenmesi, • Kurumsal Yönetim performansının bağımsız kuruluşlar tarafından gözden geçirilmesi, • Sürdürülebilirlik konusu ve alt başlıklarının kurumsal yönetim stratejisi içine entegrasyonu.

İlke 6. Kapasite Geliştirme

• Sürdürülebilir Bankacılık faaliyetlerinin yerine getirilmesi için ilgili rollerin ve sorumlulukların belirlenmesi, • Sürdürülebilir Bankacılık konuları ile ilgili uygulanabilir eğitim paketlerinin hazırlanması ve eğitimlerin bu kapsamda verilmesi.

İlke 7. İzleme ve Raporlama

• Sürdürülebilirlik kapsamındaki faaliyetlerin raporlanması, • Performans göstergelerinin belirlenmesi, • Performans göstergelerinin banka performans yönetimi ve yönetim raporlama süreçleri ile entegrasyonunun sağlanması, • Yıllık performans sonuçlarının açıklanması.

İlke 1: Bankacılık Faaliyetlerinden Kaynaklanan Çevresel ve Sosyal Riskin Etüdü İle Yönetimi1a: Kredilendirme Faaliyetleri İle İlgili Çevresel ve Sosyal Risk Yönetimi (Bankacılık Sektörü-Dış Etkiler)2

Bankacılık sektöründe çevresel ve sosyal etkilerin doğru yönetilememesi itibar ve/veya finansal riskin oluşmasına sebep olabilir. Dolayısıyla kredi değerlendirme süreçlerinde finansal, teknik veya ekono-mik konuların dikkate alındığı gibi çevresel ve sosyal etki başlıklarının da değerlendirilmesi ve yönetim kararına bağlanması önem taşımaktadır. Çevresel ve sosyal risk yönetimi; bankacılık sektöründeki ana faaliyetler kapsamında oluşan çevresel ve sosyal risklerin tanımlanması, değerlendirme süreçlerinde analiz edilmesi, oluşacak etki ve riskin boyutunun saptanması, riski minimize etmek için yerine getir-ilmesi gereken yükümlülük ve uygulamaların tespiti ve bu tespitlerin karar verme süreçlerinde dikkate alınmasıdır. Bankacılık Sektörü İçin Sürdürülebilirlik Kılavuzu (Kılavuz) doğrultusunda bankalar, çevre-sel ve sosyal risk değerlendirme sürecini kredi politikalarının içerisine dahil ederek konuyu içselleştire-bilirler. Bankalar ayrıca, kredi politikasının bir eki olarak finansman sağlamayacağı sektörleri ve/veya faaliyetleri de (yasaklı finansman listesi: exclusion list) belirleyebilirler.

Çevresel ve sosyal etki değerlendirmede ele alınması gereken etki ve risklerin iki basamakta ele alın-ması önerilmektedir:

1. Kredi kullanacak firmanın mevcut durumda gerçekleştirdiği faaliyetlerden kaynaklanan çevresel-sosyal etkiler ve risklerin her türlü bankacılık işleminde gözetilmesi;

Bankadan kredi talebinde bulunan firmanın çevresel ve sosyal mevzuatlara uyumlu çalıştığının tespiti ve çevresel ve sosyal etkilerin değerlendirilmesi amacıyla aşağıdaki gibi hususlar incelenir.

• Firmanın mevcut faaliyetleri gereği alması gereken işletme ruhsatı, işyeri açılma izni, vb. gibi resmi tüm izin ve onaylarının alınmış olması, • İlgili çevresel ve sosyal yerel mevzuata uyum ve uygulanabildiği ölçüde uluslararası iyi uygulama standartlarının dikkate alınması, • Firmanın İş Sağlığı ve Güvenliği ile ilgili yerel mevzuata ile uluslararası iyi uygulamalara uyumu, • Firmanın mevcut faaliyetlerinden kaynaklanan yerel halk veya Sivil Toplum Kuruluşları (STK) tepkileri,

2. İlave olarak, kredi talebi bir yatırımın finansmanı ile ilgiliyse, finansmana konu yatırım projesinden kaynaklanacak olan çevresel ve sosyal etkiler ve potansiyel risklerin tanımlanması ve yönetilmesi3;

Çevresel ve sosyal etki ve boyutlarının her proje özelinde analiz edilmesi gerekmektedir4. Çevresel ve sosyal etkiler projenin büyüklüğü, kapasitesi veya yatırım tutarına bağlı olmaksızın, içinde bulunduğu sektöre5, ürün çeşitliliğine, kullanılacak teknolojiye, yatırımın yapılacağı yere, bulunduğu bölgenin ekosistem yapısına, doğal kaynaklara etkisine, yerleşim alanlarına olan yakınlığına, hassas ve koruma altına alınmış alanlara yakınlığı ve etkisine ve yatırım sahibinin bu konuları yönetme konusunda sahip olduğu bilgi ve ilgiye bağlı olarak değişebilmektedir. Dolayısıyla her yatırım projesi için, o proje dina-miklerine özel bir çalışmanın oluşturulması gerekebilmektedir.

Yatırım tutarı büyüklüğünden bağımsız olarak finanse edilmek üzere incelenen her yatırım projesi için çevresel ve sosyal risk değerlendirmesi yapmaları önerilir:

Bankacılık Sektörü Temel Sürdürülebilirlik İlkeleri

98

a) ÇED Yönetmeliği6 kapsamında alınması gereken belgeler/raporlar,

b) Proje ile ilgili tüm çevresel dokümanlar ve gerekli görüldüğünde yapılan saha ziyareti7 gözlemleri dikkate alınarak aşağıda yer alan başlıkların değerlendirilmesi,

i. Yatırım projesinin yüksek miktarda olumsuz çevresel ve sosyal etki büyüklüğü, ii. Çevresel ve sosyal etkilerin önem derecesi ve yönetilebilirliği, iii. Yatırım projesinin yatırımın yapıldığı sahanın haricinde doğal çevreye ve insan hayatına olumsuz etkilerinin büyüklüğü, iv. Yatırım projesinin insan ve çevre üzerindeki olumsuz etkilerinin bölgesel kapsamı ve süresi, bu etkilerin fiziksel ve mali olarak yönetilebilirliği.

Genel bir ifadeyle çevresel ve sosyal risk yönetimi kapsamında gözetilecek konular; kaynakların etkin kullanımı kirliliğin önlenmesi8, iş ve çalışma koşulları9, toplum sağlığı, güvenliği ve emniyeti10,11 halkın katılımı ve bilgilendirilmesi12, gönülsüz yer değiştirme13,14 , biyolojik çeşitliliğin korunması ve doğal kaynakların korunması, ekosistemin korunması, hassas alanlar15, ve kültürel miras16 gibi konuların tümünün denge içerisinde yönetilmesi olarak özetlenebilir. Finansman sağlanması planlanan yatırım projeleri kapsamında ortaya çıkabilecek çevresel, iş sağlığı-güvenliği ve sosyal etkilerin tanımlanması, sistematik bir şekilde yönetilmesi ve bu etkilerin en aza indirilmesi konularında eylem planı17 oluşturulması tavsiye edilir. Eylem planının oluşturulmasında aşağıdaki hususlara dikkat edilir18:

1. Yukarıda belirtilen bilgi ve belgelerin incelenmesi ve analizi sonucunda ve yatırımcının mevcut faaliyetleri ve yatırım projesinin mevcut ve potansiyel çevresel ve sosyal etkilerini belirleyebilecek bankaların kendilerine özel metotları kullanması sonucunda tüm projeler risk düzeyine göre aşağıda-ki gibi kategorize edilir;

Kategori C: Düşük risk seviyesi Kategori B: Orta risk seviyesi Kategori A: Yüksek risk seviyesi19

Her risk seviyesi için alınması gereken asgari aksiyonlar aşağıdaki belirtilmektedir:

Kategori C:

• Yatırım projesiyle ilgili çevresel ve sosyal potansiyel riskler ve etkiler minimum düzeydedir veya yoktur, ayrıca özel tedbirler alınması gerekmemektedir. • Firmanın bulunduğu sektör ve kapasitesi çerçevesinde ilgili çevre mevzuatına20 göre firmanın al- mak zorunda olduğu her türlü izin ve ruhsatların bulunması şartıyla kredi kullandırımı yapılabilir. • Geçici izin veya geçici ruhsat bulunan firmalara kredi kullandırımı durumunda konu takip edilmelidir.

Kategori B :

• Yatırım projesiyle ilgili çevresel ve sosyal potansiyel riskler orta seviyededir. • Firmanın bulunduğu sektör ve kapasitesi çerçevesinde ilgili çevre mevzuatına göre firmanın almak zorunda olduğu her türlü izin ve ruhsatlar bulunmalıdır. • Geçici izin veya ruhsat bulunan firmalara kredi kullandırımı durumunda konu takip edilmelidir. • Yatırım projesi ile ilgili bir çevresel değerlendirme çalışması veya raporu bulunmalı ve detaylı incelenmelidir (Proje Tanıtım Dosyası21, vs). • Krediye konu projeyle ilgili çevresel yönetim ve kontrol tedbirlerinin alındığı ve uygulandığı gözetilmelidir.

• Yatırım projesiyle ilgili çevresel ve sosyal potansiyel riskler yüksek seviyededir. • Firmanın bulunduğu sektör ve kapasitesi çerçevesinde ilgili çevre mevzuatına göre firmanın almak zorunda olduğu her türlü izin ve ruhsatlar bulunmalıdır. • Geçici izin veya ruhsat bulunan firmalara kredi kullandırımı durumunda konu takip edilmelidir. • Yatırım projesi ile ilgili bir çevresel değerlendirme çalışması veya raporu bulunmalı ve detaylı incelenmelidir (ÇED raporu22; vs). • Mevcut faaliyetlerle ve yatırım projesiyle ilgili çevresel yönetim ve kontrol tedbirlerinin alındığı ve uygulandığı gözetilmelidir. • Gerekmesi durumunda, boşluk analizi çalışması yapılmış olmalıdır. • Finansman konusu yatırım için, çevresel ve sosyal etkilerin açıklandığı, bu etkilerin ve olası risklerin nasıl azaltılacağı veya giderileceğini içeren bir Çevresel ve Sosyal Yönetim Planı ve periyodik olarak (en az 6 ayda bir) bu plan çerçevesinde bir Çevresel ve Sosyal İzleme Raporu hazırlanmalı veya hazırlatılmalıdır. Bu kapsamda aşağıdaki çalışmaların yapılması ve/veya yaptırılması önerilir.

i. Mevcut durum analizi ii. Boşluk analizi iii. Kapsamlı çevresel ve sosyal risk değerlendirmesi iv. Kümülatif etki değerlendirmesi23

v. Ekoloji raporu vb.

2. Çevresel konularla ilgili taahhütlerin kredi koşulları içerisinde yer alması:

Bankalara, çevresel ve sosyal risklerin analizi sonucunda belirlenen çevresel ve sosyal risk kategorisi için oluşturulan eylem planının ve izleme planının kredi sözleşmesinin24 bir maddesi olarak yer alması önerilir.

3. Çevresel izleme ve raporlama konularının çevresel ve sosyal risk kategorisine göre belirlenen pren-sipler dahilinde irdelenmesi:

Bankalar, çevresel ve sosyal risklerin analizi sonucunda belirlenen çevresel ve sosyal risk kategori- sine göre tespit edilen eylem planının takibini yapar. Proje Tanıtım Dosyası, ÇED Raporundaki veya Boşluk Analizi Raporundaki çevresel ve sosyal risklerin boyutuna göre gerekmesi durumunda yapıla-cak saha ziyaretindeki tespitlere göre bankalar, söz konusu raporlarda belirtilen hususların ötesinde ilave çalışmalar yapılmasını da yatırımcı firmalardan isteyebilir.

1.b. Diğer Bankacılık Ürün ve Hizmetlerinde Sürdürülebilirlik Parametrelerinin Dikkate Alınması

Bankalar, kredilendirme faaliyetleri dışındaki yatırım bankacılığı, ticari ve bireysel bankacılık gibi sunabildiği diğer bankacılık ürün ve hizmetlerinde bu kılavuzda belirtilen sürdürülebilirlik ilkeleri çerçevesinde kendi iç politikalarına paralel süreçler oluştururlar. Bu aşamalarda gerekli görüldüğünde sorumlu yatırım ilkeleri vb. oluşumlar25 da referans alınabilir.

Kategori A:

1110

Bu başlık altında kurumların içsel faaliyetlerinden kaynaklanan et-kilerinin yani ekolojik ayak izlerinin26 (su, karbon vb.) tanımlanması, ölçülmesi, azaltılması için çalışmalar yapılması ve raporlanması ifade edilmektedir.

Dünya nüfusunun 2050 yılında 8 milyar olması beklenmektedir. Doğal kaynaklara duyulan küresel talep, nüfus ve hayat standartlarında yaşanan artışa paralel olarak artış göstermektedir. Geçtiğimiz yüzyıl-da, dünya nüfusu 4 misli artarken ekonomik çıktılar 23 kat artmıştır. Bu sonuçlara göre, fosil yakıt tüketiminde 12 kat, su kullanımında 9 kat ve doğal kaynak kullanımında 8 kat artış olacağı öngörülmektedir.

Doğal kaynaklarda yaşanan rekabet, küresel taleplerde oluşan artış gibi çevre üzerinde oluşan baskıyı da artırmaktadır. Bu yüzden, doğal kaynakların etkin kullanımı, özel sektörde sürdürülebilir kalkınma için kritik bir noktadır. Bu durum aynı zamanda, özel sektörde rekabet gücünün azalması ve arz güvenliği tedbirlerinin artması gibi bazı risk-leri de beraberinde getirecektir. Bu nedenle, firmalar doğal kaynak-ları daha etkin bir şekilde kullanmak için, maliyetleri azaltabilmeli, atık oluşumunu önlemeli ve sera gazlarını azaltabilmelidir.

Bankacılık sektörü özelinde iç etkiye konu kalemler; ofis ortamından, seyahatlerden ve tedarikçilerden kaynaklı etkilerin bütününden oluş-maktadır. Su, enerji (elektrik, doğal gaz, fuel-oil), kağıt tüketimi, elek-tronik atık ve bunların sonucu olarak salımı yapılan başta CO2 olmak üzere sera gazları bankacılık faaliyetleri neticesinde ortaya çıkan en temel negatif etkilerdir.

Bankalar, bankacılık faaliyetlerinden dolayı oluşan çevresel etkilerini ve karbon ayak izlerini mümkün olduğunca azaltmayı ve/veya silmeyi hedefler. Bu kapsamda aşağıdaki hususlar ele alınır, kurum içerisinde gerekli düzenlemeler yapılarak, prosedürler hazırlanabilir. • Genel Müdürlük, bölge müdürlüğü ve şubelerde ekolojik ayak izi- ne konu kalemlerinin ve takibinin nasıl yapılacağının belirlenmesi,• İç etkilerin ölçümleneceği, raporlanacağı, etkilerin yönetileceği azaltılacağı bir yapının kurgulanması27,• Karbon ayak izinin ve kaynak tüketimlerinin azaltımı için eylem planı oluşturulması,• Tedarikçilerin süreçlerinin dikkate alınması ve dolayısıyla banka tedarikçilerinin ve taşeronlarının bankanın ekolojik ayak izine etkilerinin ölçüleceği izleme sistemlerinin kurulması.

TBB üyeleri; BM İnsan Hakları Beyannamesi’ne, Türkiye’nin onayladığı ILO Sözleşmeleri’ne ve Türki-ye’de insan hakları ve çalışma hayatını düzenleyen hukuksal çerçeve ve mevzuata tam uyumu her türlü çalışmasının temelinde sürekli bir hedef olarak kabul etmiştir. Bankalar, insan hakları ve çalışan hakları konusunda aşağıdaki hususları ele alır, kurum içerisinde gerekli düzenlemeleri yapar ve prosedürleri oluşturur:

• BM İnsan Hakları Beyannamesi prensiplerine, Türkiye’nin onayladığı ILO Sözleşmelerine28 ve Türkiye’de insan hakları ve çalışma hayatını düzenleyen hukuksal çerçeve ve mevzuata tam uyumun taahhüt edildiği Kurumsal İnsan Hakları ve Çalışan Hakları Politikasının29 oluşturulması ve hayata geçirilmesi, • Söz konusu politikanın uygulanması ile ilgili banka içindeki rollerin ve sorumlulukların açık şekilde belirlenmesi, • Bankalarda konu ile ilgili eğitimlerin sağlanması;

i. Banka personeline verilecek genel eğitimler, ii. Uygulama sorumluluğu olan personelin uygulama süreci ile ilgili verilecek eğitimler,

• Çalışan şikayetleri ve anlaşmazlıkları (grievances and disputes handling mechanism) ile ilgili bir yapının oluşturulması ve devreye alınması, • İnsan kaynağı yönetim süreçlerinde fırsat eşitliğinin sağlanması, cinsiyet, cinsel yönelim, din, dil, ırk, yaş vb.ayrımların yapılmaması ve bu anlamda çeşitliliğin desteklenmesi, • İşçi sağlığı, iş güvenliği ve yasal çalışma saatlerine uyum ile ilgili yasal mevzuatın uygulanması, • İnsan hakları konusunun kurumun Çevresel ve Sosyal Etki Değerlendirme sürecinin (due diligence) bir parçası haline getirilmesi, • Taşeronların yukarıdaki kuralları kendi şirketleri içerisinde içselleştirmesi.

İlke 2. Bankacılık Sektörünün İç etkilerinin Yönetimi İlke 3. İnsan Hakları ve Çalışan Hakları

12 13

Sürdürülebilirlik alanındaki faaliyetlerin, çalışanlar, müşteriler, toplum, kamu kuruluşları, hissedarlar ve sivil toplum örgütleri de dahil olmak üzere, tüm paydaşların ihtiyaç ve öncelikleri dikkate alınarak yürütülmesi esastır.

Bu ihtiyaçların ve önceliklerin belirlenebilmesi, kurumun eksiklerinin ve gelişme noktalarının tespit edilmesi ve sürdürülebilirlik faaliyetlerinin yönlendirilebilmesi amacıyla paydaşlarla mevzuata aykırılık oluşturmayacak şekilde şeffaf ve çift yönlü bir iletişim kurulması önemlidir.

Bankanın paydaşları arasında, bunlarla sınırlı olmamak üzere, aşağıdaki gruplar yer almaktadır. Bu gru-plara yönelik uygun paydaş iletişim stratejileri30 geliştirilerek, bankayla iletişim kurabilecekleri kanallar oluşturulması ve duyurulması önerilir.

Paydaşlar - Çalışanlar - Devlet ve kamu kurumları - Finans kurumları - Medya - Müşteriler - Sendikalar ve çalışan örgütleri - Sivil toplum kuruluşları - Toplum - Sürdürülebilirlik konusunda çalışan uluslararası inisiyatifler - Tedarikçiler, destek hizmeti sağlayıcıları - Üniversiteler, akademisyenler - Yatırımcılar ve hissedarlar

Paydaş katılımının31 sürdürülebilirlik uygulamalarında dikkate alınması önerilir. Bu doğrultuda strateji- lerle ilişkilendirilmesi ve ilgili süreçlere yönelik politika ve prosedürlerin geliştirilmesi esnasında uygun yerlerde paydaş katılımına başvurulabilir.

Katılımın kolaylaştırılması için açık ve şeffaf iletişim kanalları belirlenmeli ve paydaşlarla paylaşılmalıdır. Ayrıca sürecin verimli olabilmesi amacıyla paydaşlardan alınacak öneri, tespit, şikayet ve eleştiriler32 iç süreçler kapsamında bankanın ilgili ekipleri tarafından uygun şekilde değerlendirilmeli ve sonuçları doğrultusunda paydaşlara geri bildirim yapılmalıdır. Sürdürülebilirlik raporu33, paydaş katılımı süreci ile saptanan önemli konular hakkında bankanın aldığı aksiyonların paydaşlarla iletişimi için önemli bir platformdur. Bu raporlama ile ilgili bilgiler işbu Kılavuz’un ilgili ilkesi kapsamında detaylandırılmıştır.

Paydaş katılımının verimli şekilde yürütülmesi için, hangi paydaşlarla, hangi amaçla, ne konuda ve ne sıklıkla iletişime geçildiğinin net bir şekilde tanımlanması önem arz etmektedir. Paydaşların belirlen-mesi ve hangilerinin daha çok önem arz ettiğine karar vermek için, ilgili paydaşın konu hakkındaki bilgi ve birikimi ile etkinliği34, banka aktivitelerinden ne ölçüde etkilendiği, bankayla mevcut iletişimi, iletişimden beklentileri gibi pek çok kriter göz önüne alınır.

Paydaş katılımına konu olan başlık ve bu başlıkla ilgili en önemli paydaşların belirlenmesinden sonra en verimli iletişim yöntemi/yöntemleri seçilir35. Paydaş katılımı için belirlenen etkinliğin gerçekleştirilmesi sırasında paydaşların ilgili konu, bankanın bu konu hakkındaki aktiviteleri ve etkinlikten beklenenler gibi birçok konuda bilgilendirilmesi gerekir.

Paydaşlarla sürekli ve şeffaf iletişimin sağlanmasının yanı sıra bu iletişimin izlenmesi de önem taşımak-tadır. Bu kapsamda, paydaş katılımı sürecinin verimli işleyip işlemediğini anlamak için bazı performans kriterleri36 belirlenebilir. Ayrıca paydaşların bankanın sürdürülebilirlik performansına ilişkin algısının nasıl değiştiğini izleyebilmek için aşağıdaki konuların takip edilmesi önerilmektedir:

• Paydaşların yoğun olarak odaklandıkları ve/veya eleştirdikleri konular, • Sürdürülebilirlik açısından kurumla ilgili yapılan değerlendirmeler sonucunda oluşan derecelendirme/sıralama sonuçları, • Sürdürülebilirlik ile ilgili dış iletişimde özellikli bir dil kullanımı, dış iletişimde bu konuya değinilmesi, • Çalışanlarla iç iletişimde sürdürülebilirlik konusuna yer verilmesi.

Sürdürülebilirlik alanındaki çalışmaların tüm sektöre yaygınlaştırılması önemlidir. Bu konuda faaliyet gösteren ulusal ve uluslararası inisiyatiflerle iletişim ve bu inisiyatiflere üyelik faydalı olacaktır. Bu inisi-yatiflerin bazıları aşağıda belirtilmektedir:

- Birleşmiş Milletler Çevre Programı-Finansal İnisiyatif- United Nations Environment Programme – Finance Initivative (UNEP-FI) - Birleşmiş Milletler Küresel İşbirliği (United Nations Global Compact) - Sürdürülebilir Kalkınma İçin Dünya İş Konseyi- (World Business Council for Sustainable Development - Ekvator İlkeleri-The Equator Principles) - Birleşmiş Milletler Sorumlu Yatırım Prensipleri (United Nations Principles for Responsible Investment (UN PRI)) - Küresel Raporlama İnisiyatifi (Global Reporting Initiative (GRI)) - Uluslararası Entegre Raporlama Konseyi (International Integrated Reporting Committee (IIRC)) - Karbon Saydamlık Projesi (Carbon Disclosure Project (CDP)) - Türkiye Kurumsal Yönetim Derneği - İş Dünyası ve Sürdürülebilir Kalkınma Derneği (SKD) - Türkiye Erozyonla Mücadele ve Ağaçlandırma (TEMA) - Doğal Hayatı Koruma Derneği - Yukarıdaki kuruluşlara ilave olarak şeffaf ve kurumsal yönetim ilkelerine uyumu gözeten diğer ulusal ve uluslararası kuruluşlar.

Belirtilen üyeliklere paralel ve ek olarak, bankanın sürdürülebilirlik konusunda kamuoyunu bil- gilendirmeye, farkındalığı artırmaya ve diğer kurumları özendirmeye yönelik faaliyetlerde bulunması gözetilmelidir. Bu faaliyetler sektöre yönelik eğitim, seminer, konferans gibi etkinlikler37 olabileceği gibi daha geniş bir tabana yönelik yürütülen sosyal sorumluluk projeleri de olabilir. Bankanın bu yönde yürüttüğü faaliyetlerinin sonuçlarını ölçümlemesi ve paydaş katılımının bir unsuru olarak raporlaması esastır.

Uluslararası derecelendirme kuruluşları firmaları sürdürülebilirlik açısından değerlendirmektedir. Pay-daşlar arasında yer alan derecelendirme kuruluşları38 ile devamlı ve sağlıklı bir iletişim kurmak, gelişim alanlarını tespit edebilmek açısından önem taşımaktadır.

Bazı yurtdışı borsalarında sürdürülebilirlik endeksleri bulunmaktadır. Borsa İstanbul’da da ben-zer bir endeks kurulmuştur. Kurumların sürdürülebilirlik faaliyetlerinin objektif değerlendirmelerinin sonuçlarını yansıtan bu endekslere39 katılımları tavsiye edilir.

İlke 4. Paydaş Katılımı ve İletişim

1514

Sürdürülebilirliğin en temel bileşenlerinden olan yönetişimin uluslararası kabul görmüş standartlar-da40 uygulanması önem taşımaktadır. Bunun yanı sıra, sürdürülebilirlik kavramının kurum tarafından içselleştirilmesi ve tüm karar süreçlerinde etkin olması ve yürütülen faaliyetlerde dikkate alınması önerilir41.

Bu doğrultuda Bankaların, ilgili mevzuat kapsamında belirlenmiş Bankacılık Düzenleme ve Denetleme Kurumu (BDDK) ve Sermaye Piyasası Kurumu (SPK) tarafından yayınlanmış olan kurumsal yönetimle il-gili mevzuata sürekli ve tam uyumu hedeflemesi gözetilmeli, sürdürülebilirlik kavramının bankanın tüm operasyonlarına tam entegrasyonu için gerekli yönetişim yapısının42 kurulmasına özen gösterilmelidir.

Bankalar SPK’nın yayınladığı Kurumsal Yönetim İlkeleri’ne uyum başta olmak üzere bu konularda düzenli olarak hazırlanan sürdürülebilirlik raporlamalarında uyum performanslarına yer vermelidir. Mevzuata uyumun ötesinde, kurumsal yönetim performansının bağımsız kuruluşlar tarafından gözden geçirilmesi önerilir.

Bankanın kurumsal yönetim yapısı içinde sürdürülebilirlikle ilgili tüm konulara dair sorumlulukların be-lirlenmesi, gerekli denetim mekanizmalarının kurulması43 ve iç ve dış raporlamanın kurumsal yönetim sürecinin bir parçası haline getirilmesi önemlidir. Sürdürülebilirlik yönetimi sorumluluğunun en üst seviyede belirlenmes,44 ve kurum içinde sürdürülebilirlik konularını yürütecek özel bir yapılanmanın oluşturulması tavsiye edilir.

Öncelikle sürdürülebilir bankacılık kapsamında hedefler belirlenmeli, performans göstergeleri saptan-malı ve bu doğrultuda raporlama yapılması teşvik edilmelidir. Belirlenen hedefler, banka ve paydaşları için önem arz eden konulardaki gelişme alanlarıyla ilgili belirlenmeli ve bankanın vizyonu ve stratejile- riyle örtüşmelidir.

Hedeflerin gerçekleştirilebilmesine yönelik olarak görev ve sorumluluk alanları tüm faaliyetleri kapsa-yacak şekilde belirlenmeli ve ilgili çalışanlara atanmalıdır. Hedeflere ulaşımın ölçümlenmesi için per-formans göstergeleri44 belirlenmelidir. Bu göstergelerin ilgili çalışanların performanslarıyla ilişkilendi-rilmesi icraatın desteklenmesi açısından önem taşır. Dolayısıyla bankaların bu doğrultuda planlama yapması tavsiye edilmektedir.

Şeffaflık ve hesap verebilirlik açısından performans kriterlerinin paydaşların bilgisine sunulması gözetilmelidir. Bu kriterlerle ilgili gelişim düzenli olarak raporlanmalıdır. Sürdürülebilirlik yapılan-masının banka geneline yaygınlaştırılması, tüm çalışanlar tarafından sahiplenilmesi açısından, tavsiye edilmektedir.

Sürdürülebilirlik Yönetiminin ISO 14001: Çevre Yönetim Sistemi, ISO 14064 Sera Gazı Envanteri Yöne-tim Sistemi46 veya ISO 50001 Enerji Yönetim Sistemi47, OHSAS 1800148 gibi uluslararası yönetim stan-dartları ile güçlendirilmesi değerlendirilebilir.

Kapasite geliştirme, sürdürülebilir yönetim stratejisini geliştirmek ve en iyi şekilde işletebilmek için bankanın politikası, kurumsal yapısı, kullanmakta olduğu sistemleri ve insan kaynakları ile ilgili yapmış olduğu tüm iyileştirme çalışmalarını içeren bir süreçtir49. Bu anlamda kapasite geliştirme, bankanın tüm kurumsal, organizasyonel, teknolojik, kaynak ve insan kapasitesini içine alır. Kapasite geliştirme faaliyetlerinde iletişimde bulunulan ulusal ve uluslararası inisiyatifler tarafından sağlanan eğitim fırs-atları50 değerlendirilmelidir.

Sürdürülebilirlik kavramının hem bankanın çalışanları, hem de müşteriler ve toplum da dahil olmak üzere paydaşlar tarafından içselleştirilebilmesi, çevresel ve sosyal risklerin belirlenmesi, değerlendiril-mesi ve yönetilebilmesi, çevresel ve sosyal faktörlerin banka süreçlerine ve karar verme mekanizma-larına tam olarak entegre edilmesi için kurumsal ve sektörel kapasitenin geliştirilmesi her bankanın temel hedefleri arasında yer almalıdır. Bu yöndeki faaliyetler iç kapasite geliştirme ve dış kapasite geliştirme başlıkları altında takip edilebilir.

İç Kapasite Geliştirme

Bankanın, faaliyetlerini sürdürülebilirlik esasları doğrultusunda yürütebilmesi, çevresel ve sosyal et-kilerini tam ve doğru anlayıp yönetebilmesi ve sürdürülebilirlik kavramının tüm çalışanları tarafından içselleştirilebilmesi için çalışanların bu konuda gerekli farkındalık51 ve eğitime sahip olması gerekir. Bu doğrultuda atılması önerilen adımlar şöyledir:

Farkındalık Etkinlikleri

Tüm çalışanların sürdürülebilirliğin bankanın faaliyetleri açısından önemi hakkında temel anlayışa sahip olması hedeflenir. Böylelikle sürdürülebilirlik anlayışı tabana yayılarak içselleştirilebilecektir.

Yapılacak etkinliklerde bankanın hem doğrudan, hem de dolaylı etkileri ele alınmalı ve bankanın tüm seviyeleri hedeflenmelidir. Ayrıca bu etkinliklerde sürdürülebilirlik kavramının tüm boyutları aktarıl-malıdır. Bu kapsamda çevresel ve sosyal etkilerin yanı sıra yönetişim, paydaşlarla iletişim, izleme ve raporlama gibi konular da etkinlikler kapsamında dikkate alınabilir.

Çevresel ve sosyal etkilerin tespit edilerek yönetilmesinin, ürün ve hizmetlerde sürdürülebilirlik pren-siplerinin gözetilmesinin bankanın risk ve itibar yönetimi açısından önemine yer verilmelidir.

Eğitimler

Sürdürülebilir bankacılık ilkelerinin yerine getirilmesi için temel farkındalığın ötesinde bilgilendirme ve eğitim gerekmektedir. Bu eğitimler görev ve sorumluluklar bazında tasarlanmalı ve detaylandırıl-malıdır52. Başka bir deyişle, işbu Kılavuz’un Kurumsal Yönetim başlıklı bölümünde detaylandırılan yönetişim yapılanmasında yer alan tüm çalışanlar için üstlendikleri sorumluluklarla uyumlu olacak şekil-de eğitimler sunulmalıdır.

Bu konularda banka içi yürütülecek eğitimlerde en öncelikli olarak ele alınması gereken, çevresel ve sosyal etki değerlendirmesi (ÇSED) ve risk yönetimi konusudur. Satış ve pazarlama kadroları da dahil olmak üzere ilgili tüm çalışanların bankanın uygulamaya koyduğu ÇSED modeli konusunda eğitim al-ması esastır. Bu eğitimler, bunlarla sınırlı olmaksızın, aşağıdaki başlıkları kapsamalıdır:

İlke 5. Kurumsal Yönetim İlke 6. Kapasite Geliştirme

1716

Sürdürülebilirlik faaliyetlerinin düzenli aralıklarla tüm paydaşlarla iletişiminin yapılması beklenmektedir. Bankalar, sürdürülebilirlik açısından yürütmekte oldukları faaliyetlerini (varsa politikaları çerçevesinde), düzenli ve dönemsel olarak iç ve dış paydaşlarına raporlamalıdır.53,54 Yapılacak olan raporlamanın han-gi sıklıkla55, hangi içerikle ve kime yapılacağı net olarak belirlenmeli ve duyurulmalıdır.

Bankalar, düzenli olarak yapılacak sürdürülebilirlik raporlamasının bir parçası olarak, Kılavuz’a uyum-luluğu da raporlamalıdır. [Bu kapsamda işbu Kılavuz ekinde yayınlanmış rapor formatı kullanılır ve bu rapor her yıl veya 2 yılda bir bankaların internet sitesinde yayınlanır.] Uluslararası kabul görmüş raporlama standartlarında (Küresel Raporlama İnisiyatifi (GRI) gibi) sürdürülebilirlik raporu yayınlayan bankaların ayrıca rapor hazırlamasına gerek bulunmamaktadır.

Bankalar, sürdürülebilirlik performansını oluşturmak, takibini yapabilmek, periyodik ilerlemeleri göre-bilmek ve paydaşlarıyla iletişimini yapabilmek için kurumlarına özel temel performans göstergelerini (KPIs) belirlemelidirler. Ayrıca uygulanabilirliklerinin sağlanması açısından çalışanların kendi perfor-manslarıyla ilişkilendirilmeleri tercih edilmelidir.

Belirlenebilecek olan kriterler faaliyetlerden doğan doğrudan etkiler (karbon salınımı, kaynak tüketimi vb) ile ilgili azaltım hedefleri olabileceği gibi geliştirilen sürdürülebilir ürün ve hizmet adedi, yürütülen sosyal sorumluluk projeleri kapsamında etki edilen kişi sayısı (örneğin yaratılan istihdam eya eğitim verilen genç nüfus gibi) gibi dolaylı etkileri içeren kriterler de olabilir. İç paydaşlara yapılacak raporla-malar, ilgili kurumun dahili karar alma süreçlerini

yönlendirecek şekilde olmalıdır. Bu kapsamda performans göstergelerinin banka performans yönetimi ve yönetim raporlama süreçleri ile entegrasyonu sağlanmalıdır.

Öte yandan dış paydaşlara yapılacak olan raporlamanın uluslararası kabul görmüş standartlarda ol-ması tercih edilmelidir. Böylelikle sürdürülebilirlik performansının izlenmesi ve geliştirilmesi uluslararası standartlara uygun olarak yapılabilir. Sürdürülebilirlik raporlamaları tamamen gönüllü olarak yapılmak-la beraber genel kabul görmüş bazı uluslararası standartlar bulunmaktadır:

Küresel Raporlama İnisiyatifi (Global Reporting Initiative (GRI)): Kapsamlı bir sürdürülebilirlik rapor-lama çerçevesi sunmaktadır. Ayrıca sektör bazında özelleştirilmiş ekler geliştirilmiştir. 2013 yılı itibarı ile G4 kriterler seti56 yayınlanmıştır.

Uluslararası Entegre Raporlama Konseyi (International Integrated Reporting Committee (IIRC))57: Dünya çapında kabul görecek ve çevre, sosyal ve yönetişim konularına ek olarak mali raporlamayı da içeren kriterler seti yaratılması hedeflenmektedir.

İlerleme Bildirimi (Communication on Progress (COP)),58: Küresel İlkeler Sözleşmesi’nin on ilkesinin uygulanmasında ve mümkün ise BM hedeflerinin ortaklıklar aracılığıyla desteklenmesinde kaydedilen ilerlemeler konusunda paydaşlara yapılan bildirimdir.

Sürdürülebilirlik raporlaması, yıllık Faaliyet Raporu kapsamında, ilgili bankanın kendi oluşturacağı bir yapıda da olabilir. Bunun tercih edilmesi durumunda dönemler itibarı ile tutarlılık ve devamlılık sağlan-masına dikkat edilmelidir. Bu doğrultuda raporlama formatının sürdürülebilirlik hedefleri ve perfor-mans kriterleri dikkate alınarak oluşturulması ve standartlaştırılması gözetilmelidir.

Yapılan raporlama, kurumun raporlama dönemi içinde sürdürülebilirlik konusundaki önem arz eden tüm faaliyetlerini kapsayacağı gibi, bir önceki dönem sonunda belirlenmiş olan hedeflerle ilgili sonuçları ve gelecek döneme ait hedefleri de içermelidir.

Eğitimin parçası olarak çalışanlara ÇSED modelinin uygulanması sırasında banka içinden veya banka dışından başvurabilecekleri uzmanlar sağlanmalıdır.

ÇSED’e ek olarak, bankanın tüm çalışanlarının sürdürülebilirlik kavramının temel bileşenleri hakkında bilgi sahibi haline getirilmesi hedeflenmelidir. Bu kapsamda işbu Kılavuz’da yer alan ana prensipler konusunda da bilgilendirme yapılmalı, bu prensiplerin sürdürülebilirlik açısından önemi aktarılmalıdır. İşlenecek konu başlıkları arasında yönetişim, iletişim ve paydaş katkısı, sürdürülebilir ürün ve hizmetler gibi konular bulunmaktadır.

Ölçümleme ve Geri Bildirim

Sürdürülebilir bankacılığın temel unsurlarından biri de yapılan tüm faaliyetlerin ölçümlenmesi ve sonuçlar doğrultusunda iç ve dış geri bildirim yapılmasıdır. Bu doğrultuda çalışanlar, uygulanmakta olan sistemler, sürdürülebilirlik konusundaki faaliyetler ve bunların sonuçları konusunda düzenli olarak bilgilendirilmelidir. Böylelikle çalışanların da birebir katılımları desteklenmiş olur.

Dış Kapasite Geliştirme

Bankalar, sürdürülebilirlik konusundaki farkındalığın tüm sektöre, müşterilerine ve kamuoyuna yaygın-laştırılmasının fayda ve gerekliliğini kabul eder. Bu doğrultuda bankacılık sektörünün geneline ve ayrı-ca müşterilerine yönelik farkındalık ve eğitim faaliyetleri düzenlenebilir. Bu faaliyetlerde uluslararası örgütler, kamu kurumları, sivil toplum kuruluşları, kalkınma kurumları gibi üçüncü taraflarla işbirliği yapılması katılımcılığı, fikir alışverişini ve çok yönlülüğü desteklemek açılarından tercih edilmelidir.

İlke 7. İzleme ve raporlama • ÇSED modelinin detayları ve nasıl uygulanacağı • Uygulama örnekleri • Modelin uygulanmasında başvurulabilecek iç ve dış kaynaklar

1918

1- Bankanın sürdürülebilirlik faaliyetlerini düzenleyecek bir politika oluşturuldu mu? a. Politika hangi merci tarafından onaylandı? b. Yürütme sorumluluğu kime ait? Sürdürülebilirlik yapılanması hakkında bilgi veriniz (sorumlu ekipler, banka içine yaygınlaşması, performans kriterlerine entegrasyon). c. Paydaşlarla iletişimi yapıldı mı? (Varsa internet adresini ekleyiniz.)

2- Bankanın kredilendirme faaliyetleri kapsamında çevresel ve sosyal etki değerlendirmesine yönelik süreç geliştirildi mi? a. Çevresel ve sosyal etki değerlendirme sürecini özetleyiniz ve sürecin kapsamadığı kredi tiplerini belirtiniz.. b. Süreç hangi merci tarafından onaylandı? c. Ne zaman yürürlüğe girdi? d. Raporlama dönemi içinde süreç dahilinde herhangi bir tadil yapıldı mı? Açıklayınız. e. Uygulanmasından sorumlu çalışanların görev ve sorumluluk alanları nedir? f. Süreç kapsamında kaç proje değerlendirildi? Değerlendirmeden sonra kapsamı değiştirilen proje adedini / toplam kredi riski tutarını belirtiniz. g. Süreç kapsamında alınması gereken önlemler kredi sözleşmesine giriyor mu? Açıklayınız. h. Süreç kapsamında alınan önlemlerin takibi yapılıyor mu? Açıklayınız.

3- Bina içi çevresel etkilerin yönetimi konusunda alınan önlemleri sıralayınız. a. Bankanın Çevre Politikası bulunuyor mu? b. Bankanın Çevre Yönetim Sistemi bulunuyor mu? c. Bankanın ISO14064 veya ISO14001 sertifikası bulunuyor mu? d. Bankada kağıt, karton, plastik, metal, kompozit atıklar için geri dönüşüm uygulanıyor mu? e. Elektronik atık, hafriyat atığı ve tehlikeli atık yönetimi hakkında bilgi veriniz. f. Bankanın raporlama dönemi içindeki toplam sera gazı salımını ton CO2 eşdeğeri olarak belirtiniz. g. Çevre konusunda verilen hedefleri belirtiniz.

değerlerinden en az ikisi ile ilgili gerçekleşme ve bir sonraki raporlama dönemine yönelik hedef belirtiniz.

4- Bankanın çalışanlarına yönelik insan hakları ve çalışan hakları politikaları hakkında bilgi veriniz. Dikkate alınabilecek konular:

a. İnsan haklarına yönelik beyan veya taahhütler bulunuyor mu? b. Bu konuda çalışanlara verilen eğitimler bulunuyor mu? c. Toplam çalışanlar içinde kadın çalışan oranı nedir? d. Üst yönetimde ve karar mekanizmalarında kadın temsil oranı nedir?

5- Banka sürdürülebilirlik konusunda paydaşlarının geri bildirimini alıyor mu? Paydaş katılımı konusunda gerçekleştirilen faaliyetleri açıklayınız.

6- Banka çalışanlarına ve müşterileri başta olmak üzere diğer paydaşlarına raporlama döneminde sürdürülebilirlik konularında sağlanan eğitimler nedir?

7- Yıllık bazda sürdürülebilirlik temasında yürütülen sosyal sorumluluk projelerinden ana başlıklar halinde bahsediniz.

Raporlama içeriğinde, işbu Kılavuz’da yer alan konu başlıkları da dahil olmak üzere aşağıda tanımla-nan noktalar yer alabilir:

• Kurumun etik ilkeler, insan hakları ilkeleri, kurumsal yönetim ilkeleri gibi sürdürülebilirlik açısından önemli ilke ve politikaları, • Çevresel ve sosyal konuların tüm faaliyetlere, ürün ve hizmetlere entegrasyonuna yönelik kısa, orta ve uzun vadeli aksiyon planları, • Kurum içi sürdürülebilirlik yönetimi yapısı, sorumluluk alanları, denetim yapısı ve diğer yönetişim detayları, • Sürdürülebilirlik ile ilgili kriterlerin süreç ve operasyonlara entegrasyonu ile ilgili güncel durum (çevresel ve sosyal risk değerlendirme sistemleri, çevre ile ilgili ürün ve hizmetler gibi), • Kurumun kendi faaliyetleri sırasında ortaya çıkan, karbon salımı, enerji ve su başta olmak üzere kaynak kullanımı, atık miktarı gibi çevresel etkilerle ilgili;

i. Hacimsel veriler ii. Dönemsel gelişim iii. Azaltım hedefleri

• Yukarıda bahsedilen ve faaliyetlerden doğan doğrudan etkilerin yönetimi amacıyla kurulmuş olan ve işbu Kılavuz’da konu edilen Çevresel ve Sosyal Yönetim Sistemi ile ilgili detaylı güncel durum, • Kurumun çalışan memnuniyeti başta olmak üzere insan kaynağı hakkında bilgi, • İç ve dış paydaşlarla yürütülen iletişim çalışmaları, • Bağış ve hayırseverlik faaliyetleri, • Sosyal sorumluluk projeleri.

Ancak, raporun içeriğinin belirlenmesi için paydaş katılımı sürecinden elde edilecek bulguları da kap-sayan bir önceliklendirme analizi yapılması esastır. Eğer bir konu, bir veya daha fazla paydaşın karar-larını, faaliyetlerini, davranışlarını ve/veya bankanın kendisini etkiliyor veya etkileme ihtimali bulunu- yorsa Banka için “öncelikli” bir konu olarak kabul edilmeli ve sürdürülebilirlik raporunda yer verilmelidir. Yapılan tüm raporlamalar bankanın iç kontrol mekanizmaları tarafından denetlenmelidir. Öte yandan bağımsız üçüncü kişilerce doğrulama yapılması önerilmektedir. GRI gibi uluslararası standartlaşmış raporlama yöntemlerinde hazırlanan raporun üçüncü kişilerce denetlenerek onaylanması mümkündür.

Hazırlanan sürdürülebilirlik raporunun ve/veya Bankacılık Sektörü Sürdürülebilirlik Kılavuzu raporla-masının kamuoyuna duyurulması beklenir.

Ek 1:

önerilen Kılavuz raporlama İçeriği

2120

Dipnotlar:

1 Konuyla ilgili ek bilgi için, Avrupa İmar ve Kalkınma Bankası (“EBRD”) tarafından hazırlanan “Environmental & Social Risk Management Manual” incelenebilecektir. http://www.ebrd.com/environment/e-manual/e010intr.html

2 Konuyla ilgili ek bilgi için, Avrupa İmar ve Kalkınma Bankası (EBRD) tarafından hazırlanan “Environmental & Social Risk Management Manual” incelenebilecektir. http://www.ebrd.com/environment/e-manual/e010intr.html.

3 Konuyla ilgili ek bilgi için Dünya Bankasının özel sektör kolu olan Uluslararası Finans Kurumu (“IFC”)’nin öncülüğünde hazırlanan “The Equator Principles-June 2013” prensip seti incelenebilecektir. http://www.equator-principles.com/index.php/ep3/ep3.

4 Konuyla ilgili olarak EBRD tarafından hazırlanan “Finance of Investment Projects: ESIA and Public Consultation” ince-lenebilecektir.http://www.ebrd.com/environment/e-manual/r16eia.html.

5 Konuyla ilgili ek bilgi için EBRD tarafından hazırlanan ”Sub-Sectoral Environmental and Social Guidelines” çalışması ve IFC önderliğinde hazırlanan FIRST (Financial Institutions: Resources Solutions and Tools) for Sustainability portalı içerisinde yer alan “Environmental and Social Risk By Industry Sector” sayfası incelenebilecektir (http://firstforsustain-ability.org/risk-management/understanding-environmental-and-social-risk/risk-by-industry-sector).

6 Konuyla ilgili ek bilgi için, Türkiye Cumhuriyeti Çevre ve Şehircilik Bakanlığı’na bağlı Çevresel Etki Değerlendirmesi İzin ve Denetim Genel Müdürlüğü’nün internet sitesinde yer alan mevzuat sekmesi üzerinden detaylı bilgi temin edilebilece-ktir. (http://www.csb.gov.tr/gm/ced/index.php?Sayfa=sayfa&Tur=webmenu&Id=167).

7 Konuyla ilgili ilave bilgi için, IFC önderliğinde hazırlanan “FIRST for Sustainability” isimli kaynaktan bilgi temin edinile-bilecektir. http://firstforsustainability.org/risk-management/site-visit.

8 Konuyla ilgili ek bilgi için “IFC Performans Standardı 3: Kaynak Verimliliği ve Kirliliğin Önlenmesi” incelenebilecektir. (http://www.ifc.org/wps/wcm/connect/a03dcd804d8900248b44bf48b49f4568/PS3_Turkish_2012.pdf?MOD=AJPERES)

9 Konuyla ilgili ek bilgi için “IFC Performans Standardı 2: İş ve Çalışma Koşulları” incelenebilecektir.http://www.ifc.org/wps/wcm/connect/90b07d004d88ff6f8b26bf48b49f4568/PS2_Turkish_2012.pdf?MOD=AJPERES.

10 Konuyla ilgili ek bilgi için “IFC Performans Standardı 4: Toplum Sağlığı, Güvenliği ve Emniyeti” incelenebilecektir. http://www.ifc.org/wps/wcm/connect/8a4312004d8900e38b4dbf48b49f4568/PS4_Turkish_2012.pdf?MOD=AJPERES.

11 Başlık kapsamında değerlendirilebilecek şikayet mekanizması konusu ile ilgili ek bilgi için “IFC tarafından hazırlanan “Good Practice Note: Addressing Grievances From Project-Affected Communities” belgesi incelenebilecektir.http://www.ifc.org/wps/wcm/connect/cbe7b18048855348ae6cfe6a6515bb18/IFC%2BGrievance%2BMechanisms.pdf?-MOD=AJPERES&CACHEID=cbe7b18048855348ae6cfe6a6515bb18.

12 Konuyla ilgili ek bilgi için “EBRD Performans Koşulu 10: Bilgi Açıklama ve Paydaş Katılımı” incelenebilecektir. http://www.ebrd.com/environment/emanual/performrequirements/turkish/EBRD_PR_10_Info_disclosure_TRY.pdf.

13 Konuyla ilgili ek bilgi için “IFC Performans Standardı 5: Arazi Alımları ve Zorunlu Yeniden Yerleştirme” incelenebi-lecektir. http://www.ifc.org/wps/wcm/connect/6e03ab804d89019d8b56bf48b49f4568/PS5_Turkish_2012.pdf?MOD=A-JPERES.

14 Konuyla ilgili ek bilgi için IFC tarafından hazırlanan “Handbook for Preparing a Resettlement Action Plan” incelenebi-lecektir. http://www.ifc.org/wps/wcm/connect/22ad720048855b25880cda6a6515bb18/ResettlementHandbook.PDF?-MOD=AJPERES.

15 Konuyla ilgili ek bilgi için “IFC Performans Standardı 6: Biyolojik Çeşitliliğin Korunması ve Canlı Doğal Kaynak-ların Sürdürülebilir Yönetimi” incelenebilecektir. http://www.ifc.org/wps/wcm/connect/3c8bee004d8902388b5fb-f48b49f4568/PS6_Turkish_2012.pdf?MOD=AJPERES.

16 Konuyla ilgili ek bilgi için “IFC Performans Standardı 8: Kültürel Miras” incelenebilecektir.http://www.ifc.org/wps/wcm/connect/cd2d2d004d8904c98b76bf48b49f4568/PS8_Turkish_2012.pdf?MOD=AJPERES.

17 Konuyla ilgili ek bilgi için Etiyopya, The Federal Environmental Protectıon Authority tarafından hazırlanan “Guidelines To Prepare Envıronmental And Socıal Management Plan” isimli belge incelenebilecektir.http://www.epa.gov.et/Download/Guidelines/Environmental_Management_Plans.pdf.

18 Konuyla ilgili ek bilgi için “EBRD Environmental and Social Categorization List” ile FIRST For Sustainability internet sitesinde yer alan “Risk Categorization and Managing Portfolio Risks” ve “Risk Categorization Table” kaynakları incelen-

ebilecektir. http://www.ebrd.com/environment/e-manual/documents/r031risk_(Categorisation_List).pdf.

19 Dünya Bankası, IFC, EBRD gibi uluslarüstü finansal kuruluşlar ve Ekvator Prensiplerini kabul eden bankalar yukarıda belirtilen ve A, B, C harfleriyle tanımlanan risk sınıflandırmasını kullanmaktadır.

20 Konuyla ilgili ek bilgi için, Türkiye Cumhuriyeti Çevre ve Şehircilik Bakanlığı Mevzuat Bilgi Sistemi aracılığıyla detaylı bilgi edinilebilecektir. http://www.csb.gov.tr/turkce/index.php?Sayfa=mevzuat.

21 Proje Tanıtım Dosyası; ÇED Yönetmeliği Ek 2 listesi kapsamındaki yatırım projeleri için hazırlanan dokumandır

22 ÇED Yönetmeliği Ek1 listesi kapsamındaki yatırım projeleri için hazırlanan dokumandır).

23 Konuyla ilgili ek bilgi için “IFC Good Practice Handbook Cumulative Impact Assessment and Management: Guidance for the Private Sector in Emerging Markets” ve Türkiye Su Havzaları Yönetimi çalışması kapsamında hazırlanan “Türki-ye’deki Hidroelektrik Santralleri İçin Örnek Kümülatif Çevresel Etki Değerlendirmesi Kılavuzu” belgeleri incelenebilecek-tir. http://www.ifc.org/wps/wcm/connect/topics_ext_content/ifc_external_corporate_site/ifc+sustainability/publications/publications_handbook_cumulativeimpactassessment http://www.enver.org.tr/UserFiles/Article/ac91112e-5071-4f43-9254-c1805a2806a9.pdf

24 Konuyla ilgili ek bilgi için Ekvator Prensipleri kapsamında hazırlanan “Guidance For EPFIS On Incorporating Environ-mental and Social Considerations Into Loan Documentation” çalışması incelenebilecektir.http://www.equatorprinciples.com/resources/ep_guidance_for_epfis_on_loan_documentation_march_2014.pdf

25 Konuyla ilgili daha detaylı bilgi için UN Principle for Responsible Investment www.unpri.org.incelenebilecektir.

26 Konuyla ilgili ek bilgi için “Ecological Footprint Standards 2009” isimli belge incelenebilecektir.http://www.footprintnetwork.org/en/index.php/GFN/page/application_standards/

27 Konuyla ilgili ek bilgi için The University of North Carolina, Kenan-Flagler Business School tarafından hazırlanan “Measuring Environmental Footprint. A Financial Services Industry Case Study” isimli çalışma incelenebilecektir. https://extranet.kenanflagler.unc.edu/kicse/ORIG%20Shared%20Documents/Final_BAC_Footprint_Case_Study.pdf

28 Konuyla ilgili ek bilgi için ILO internet sitesinde yer alan “Türkiye’nin imzaladığı ILO sözleşmeleri” sayfası incelenebi-lecektir. http://www.ilo.org/public/turkish/region/eurpro/ankara/about/sozlesmeler.htm

29 Konuyla ilgili ek bilgi için Ontario Human Rights Commission tarafından hazırlanan “A Policy Primer: Guide To Devel-oping Human Rights Policies and Procedures” isimli çalışma incelenebilecektir. http://www.ohrc.on.ca/en/policy-prim-er-guide-developing-human-rights-policies-and-procedures

30 Ek bilgi için Birleşik Devletler Çevre Koruma Ajansı (“EPA”) tarafından hazırlanan “Communication Strategies” belgesi incelenebilecektir. http://www.epa.gov/superfund/community/pdfs/toolkit/comstrats.pdf

31 Konuyla ilgili ek bilgi için, danışmanlık hizmetleri vermekte olan Accountability tarafından hazırlanan “AA1000 Stake-holder Engagement Standard 2011”, UNEP önderliğinde hazırlanan “The Stakeholder Engagament Manual, Volume 1: Practitioner’s Handbook on Stakeholder Engagement” ve “The Stakeholder Engagement Manual, Volume 2: Prac-titioner’s Handbook on Stakeholder Engagement” ile IFC tarafından hazırlanan “Stakeholder Engagement: A Good Practice Handbook for Companies Doing Business in Emerging Markets” belgeleri incenebilecektir. http://www.accountability.org/images/content/3/6/362/AA1000SES%202010%20PRINT.PDFhttp://www.accountability.org/images/content/2/0/207.pdfhttp://www.unep.fr/shared/publications/pdf/WEBx0115xPA-SEhandbookEN.pdfhttp://www.ifc.org/wps/wcm/connect/topics_ext_content/ifc_external_corporate_site/ifc+sustainability/publications/publications_handbook_stakeholderengagement__wci__1319577185063

32 Ek bilgi için EIB tarafından hazırlanan “Complaints Mechanism Principles, Terms of Reference and Rules of Proce-dure” belgesi incelenebilecektir. http://www.eib.org/attachments/strategies/complaints_mechanism_policy_en.pdf33 Yıllık olarak yapılması öngörülen sürdürülebilirlik raporlamaları ile ilgili detaylara “İzleme ve Raporlama” başlığı altında yer verilmiştir.

34 Ek bilgi için Uluslararası Çevre ve Kalkınma Enstitüsü tarafından hazırlanan “Stakeholder Power Analysis” çalışması incelenebilecektir. http://www.policypowertools.org/Tools/Understanding/docs/stakeholder_power_tool_english.pdf

35 Paydaş katılımı sürecinde dikkat edilmesi gereken hususların tamamı Accountability tarafından yayınlanan “AA1000 Stakeholder Engagement Standard 2011” adlı yayında açıklanmaktadır.http://www.accountability.org/images/content/3/6/362/AA1000SES%202010%20PRINT.PDF

2322

36 Ek bilgi için Enfocus Solutions Inc .tarafından sağlanan “KPIs for Business Analysis” başlıklı içerik incelenebilecektir. http://blog.enfocussolutions.com/Powering_Requirements_Success/bid/151680/KPIs-for-Business-Analysis

37 Ek bilgi için, UN Global Compact tarafından hazırlanan “Setting up a Multi-Stakeholder Panel as a Tool for Effective Stakeholder Dialogue” çalışması incelenebilecektir. http://www.unglobalcompact.org/docs/issues_doc/human_rights/Resources/Stakeholder_Panels_Good_Practice_Note.pdf

38 Konuyla ilgili ek bilgi için “Asset 4 Good (Thomson Reuters)”, “MSCI”, “CoValance Ethical Quote”, “EIRIS”, “Vigeo” gibi kuruluşların sunduğu derecelendirme hizmetleri ve söz konusu kuruluşları derecelendirmeyi amaçlayan “Rate the Raters” çalışması incelenebilecektir.http://www.msci.com/products/indexes/esg/sustainability/https://www.ethicalquote.com/index.php/methodology/http://www.eiris.org/asset-managers/products-services/sustainability-ratings/http://www.vigeo.com/csr-rating-agency/en/311-3-2-4-indiceshttp://www.sustainability.com/projects/rate-the-raters#projtab-0

39 Konuyla ilgili ek bilgi için Dow Jones Sustainability Indices, FTSE4Good ve Borsa İstanbul Sürdürülebilirlik Endeksi in-celenebilecektir. http://www.djindexes.com/sustainability/ | http://www.ftse.com/Indices/FTSE4Good_Index_Series/http://borsaistanbul.com/endeksler/bist-pay-endeksleri/surdurulebilirlik-endeksi40 Konuyla ilgili ek bilgi için “OECD Principles of Corporate Governance” incenelebilecektir. http://www.oecd.org/daf/ca/corporategovernanceprinciples/31557724.pdf

41 Konuyla ilgili ek bilgi için IFC önderliğinde hazırlanan “First for Sustainability” kaynağı incelenebilecektir. http://first-forsustainability.org/sustainability/sustainability-and-finance/business-case/

42 Konuyla ilgili ek bilgi için “IFC Corporate Governance Manual” incelenebilecektir.http://www.ifc.org/wps/wcm/connect/8a40ee804a81f904ad3dfdf998895a12/CG+manual+for+Vietnam-second+edi-tion-Eng.pdf?MOD=AJPERES

43 Sürdürülebilirlik değerlendirmeleri ve denetimiyle ilgili uygulamaya yönelik bazı araçlar için Western Michigan Univer-sity tarafından hazırlanan “Sustainability Evaluation Checklist” ve Royal Bank of Scotland tarafından kullanılmakta olan “The Sustainability Audit Tool” incelenebilecektirhttp://www.wmich.edu/evalctr/wp-content/uploads/2010/06/SEC-revised1.pdfhttp://www.rbcroyalbank.com/commercial/advice/_assets-custom/pdf/HR-Sustainability-Audit-Table_v7.pdf

44 Konuyla ilgili ek bilgi için UNEP-FI tarafından hazırlanan “A Guide To Sustainable Banking” kaynağı incelenebilecektir. http://www.unepfi.org/bankingguide/department/board-ceo/fact-sheet/

45 Konuyla ilgili ek bilgi için, GRI G4 raporlama çerçevesi kapsamında oluşturulan “Reporting Principles & Standard Disclosures” belgesinin 5. bölümü, kpilibrary.com internet servisinin GRI performans kriterleri bölümü (ücretsiz üyelik gerektirmektedir), Birleşik Krallık, Department for Environment, Food and Rural Affairs tarafından hazırlanan “Reporting Guidance for Business on Environmental Key Performance Indicators: A Consultation on Guidance for UK Businesses”, EPA tarafından hazırlanan “A Framework for Sustainability Indicators at EPA” incelenebilecektir.https://www.globalreporting.org/resourcelibrary/GRIG4-Part1-Reporting-Principles-and-Standard-Disclosures.pdf. http://kpilibrary.com/categories/gri.https://www.gov.uk/government/uploads/system/uploads/attachment_data/file/82551/consult-kpi-document.pdf.http://www.epa.gov/sustainability/docs/framework-for-sustainability-indicators-at-epa.pdf.

46 Konuyla ilgili ek bilgi için Uluslararası Standartlar Organizasyonu (“ISO”) tarafından oluşturulan 14000 standart ailes-ine ilişkin sayfa incelenebilecektir. http://www.iso.org/iso/home/standards/management-standards/iso14000.htm

47 Konuyla ilgili ek bilgi için IS0 50001 standardı sayfası incelenebilecektir.http://www.iso.org/iso/home/standards/management-standards/iso50001.htm

48 Konuyla ilgili ek bilgi için İngiliz Standartlar Enstitüsü tarafından hazırlanan içerik incelenebilecektir. http://www.bsigroup.com/en-GB/ohsas-18001-occupational-health-and-safety.

49 Konuyla ilgili ek bilgi için, Afrika Kalkınma Bankası Grubu tarafından hazırlanan “Bank Group Capacity Development Strategy” ve EBRD tarafından hazırlanan “Capacity Building/Assesment” çalışmaları incelenebilecektir.http://www.afdb.org/fileadmin/uploads/afdb/Documents/PolicyDocuments/Bank%20Group%20Capacity%20Develop-ment%20Strategy.pdf. http://www.ebrd.com/pages/workingwithus/procurement/project/capacity.shtml

50 Konuyla ilgili ek bilgi için TBB, Dünya Bankası, IFC gibi kurumlar tarafından sağlanabilecek e-öğrenme hizmetleri ince-lenebilecektir. https://www.tbb-bes.org.tr/tbb/DesktopDefault.aspx?tabid=1&tabindex=0http://einstitute.worldbank.org/ei/http://www.ifc.org/wps/wcm/connect/Topics_Ext_Content/IFC_External_Corporate_Site/IFC+Sustainability/Train-ing+Resources.

51 Konuyla ilgili ek bilgi için UNEPFI tarafından hazırlanan “If You Ask Us:Making Environmental Employee Engagement Happen” çalışması incelenebilecektir. http://www.unepfi.org/fileadmin/documents/ifyouaskus_engagement.pdf.

52 Konuyla ilgili ek bilgi için, Alman Federal Ministry of Food Agriculture & Consumer Protection tarafından hazırlanan “E-learning Methodologies A Guide for Designing and Developing e-learning Courses”, Swedish Civil Contingencies Agency tarafından hazırlanan “Training Material Development Guide” incelenebilecektir.http://www.fao.org/docrep/015/i2516e/i2516e.pdf.https://www.msb.se/RibData/Filer/pdf/26433.pdf.

53 Konuyla ilgili ek bilgi için IFC önderliğinde hazırlanan “FIRST for Sustainability” kaynağından ilgili bölüm ve PriceWa-terhouseCoopers tarafından hazırlanan “Sustainability Reporting Tips” raporu incelenebilecektir.http://firstforsustainability.org/sustainability/external-initiatives/sustainability-reporting.http://www.pwc.com/en_GX/gx/audit-services/corporate-reporting/sustainability-reporting/assets/pwc-sustainability-re-porting-tips-private-sector.pdf.http://firstforsustainability.org/sustainability/external-initiatives/sustainability-reporting.

54 Raporlama konusunun sağladığı faydalara ilişkin ek bilgi için UNEPFI tarafından hazırlanan “Sustainability Manage-ment and Reporting-Benefits For Financial Institutions in Developing and Emerging Economies” çalışması incelenebi-lecektir. http://www.unepfi.org/fileadmin/documents/smr_benefits_dec2006_01.pdf.

55 Yıllık raporlamanın tercih edilmesi önerilmektedir.

56 Konula ilgili ek bilgi için Global Reporting Initiative internet sitesinde ilgili bölüm incelenebilecektir. https://www.globalreporting.org/reporting/g4/Pages/default.aspx.

57 Konuyla ilgili ek bilgi için International Integrated Reporting Comitee internet sitesinde ilgili bölüm incenebilecektir. http://www.theiirc.org/international-ir-framework.

58 Konuyla ilgili ek bilgi için UN Global Compact internet sitesinde ilgili bölüm incelenebilecektir.http://www.unglobalcompact.org/COP/making_progress/index.html.

24 24

Adres: Nispetiye Cad. Akmerkez B3 Blok Kat 13 34340 Etiler/IstanbulTelefon: 0212-282 09 73 | Faks: 0212-282 09 46 | www.tbb.org.tr