alman çevre hukukunun anayasal çerçevesi

8/8/2019 Alman evre hukukunun anayasal erevesi

1/48

C.58 S.4 GNE 777

ALMAN EVRE HUKUKUNUN ANAYASAL EREVES

The Constitutional Framework of German Environmental Law

Dr. Ahmet M. GNE

I. Giri, A. evrenin Anayasal Dzlemde Korunmas, B. evreHakk, II. Alman Anayasasnda evrenin Korunmas, A. Genel Hatlaryla

Alman Anayasa Dzeni, B. 20a Maddesinin Federal AnayasayaEklenmesi, D. Anayasal Olarak Korunan Deerler, 1. Doal yaamKaynaklar, 2. Hayvanlarn Korunmas, E. nsan Merkezli KorumaYaklam, F. Gelecek Kuaklara Kar Sorumluluk, G. Anayasal Dzeninerevesinde, Yasalara Ve Hukuka Uygun Olarak Koruma, H. KorumaYkmllnn Muhataplar, . Koruma Ykmllnn Kapsam Veerii, J. Temel Haklar Ve evrenin Korunmas, 1. evre HakknnTemel Bir Hak Olarak Pratie Aktarlma Gl, K. EyaletAnayasalarnda evrenin Korunmas, L. evrenin Korunmasna likinYetkilerin Blm, III. Sonu

stanbul niversitesi Hukuk Fakltesi Ceza ve Ceza Usul Hukuku Anabilim Dalretim Grevlisi - LL.M.(Mnster).


2/48

ANKARA NVERSTES HUKUK FAKLTES DERGS 2009778

ZET:

20a maddesinin 1994 ylnda Federal Anayasaya eklenmesi ileevrenin korunmas mevzuu, Almanyada anayasal bir statye kavumuve tm devlet organlar evrenin korunmas ile mkellef klnmtr.Federal Anayasann 20a maddesi, kiilere evrenin korunmas konusunda

bir evre hakk tanmamakta, sadece bir rehber ilke iermektedir. Bumakalemizde, bilhassa Federal Anayasann 20a maddesi etrafndayrtlen tartmalarla, Almanyada evrenin anayasal dzlemde

korunmas

na ilikin anayasal hkmler ayr

nt

l

bir ekilde irdelenerek,Alman evre hukukunun anayasal dayanaklar ortaya konmayaallmtr.

Anahtar Kelimeler: Alman evre hukuku, Alman Anayasas, evreve anayasa, evre hakk, evrenin korunmas

ABSTRACT:

In 1994, the concept of environmental protection was explicitlyentered into the German Federal Constitution of 23 May 1949 with the

amendment of the constitution by adding a special provision to Article20a. With this amendment, all institutions have had the obligation to takemeasures necessary to protect the environment since then. Article 20a ofthe German Federal Constitution does not establish any right toenvironment for individuals; however, it provides only a state goal to

protect the environment. In this article, the constitutional basis forenvironmental protection is analyzed by considering Article 20a of theGerman Federal Constitution in an attempt to establish a constitutional

basis for German environmental law.

Keywords: German environmental law, German Constitution,constitution and environment, right to environment, environmental

protection


3/48

C.58 S.4 GNE 779

I. Giri:

A. evrenin Anayasal Dzlemde Korunmas:

evre sorunlar, tm dnyada etkisini hissettiren endstriyelgelime, kentleme ve hzl nfus art gibi nedenlerden kaynaklananevresel felaketlere bal olarak, bilhassa 20. yzyln ikinci yarsndanitibaren gerek toplumsal gerekse siyasal alanda insanlk iin nemli birgndem oluturmutur.1 evresel bozulmann sebepleri ve bu bozulmannnlenmesi iin gerekli tedbirler, bu balamda youn tartmalara konu

olmutur. Bu durumun bir sonucu olarak, evrenin korunmasna ilikinhkmler gerek ulusal gerekse de uluslararas hukuki metinlerde yerinialmaya balamtr. zellikle 1972 ylnda Stockholmde gerekletirilenBirlemi Milletler nsan evresi Konferansndan itibaren, dnyann

birok lkesinde genel nitelikli ve politika belirleyici evre kanunlaryannda, dnemin ncelikli evre sorunlarna ilikin zel kanunlara dayer verildii gzlemlenmektedir. Bu gelimelerin dier bir sonucu olarak,evre sorunsal birok lkenin anayasasnda da ifadesini bulmu, evreselunsurlarn anayasal dzeyde korunmasnn yolu almtr.

evrenin korunmasna ilikin hkmlere anayasal metinlerde yer

verilmesi birok adan nem arz etmektedir. Anayasalar, normlarhiyerarisinde nde gelen ve herkesi balayan temel belgelerniteliindedir. Bu cihetle anayasal dzenlemelerin etki alan vengrd hukuki gvence yasama organ tarafndan yaplandzenlemelere gre daha genitir. evrenin korunmasna ilikin birdzenlemenin anayasada yer almas, hereyden nce evresel varlklarnanayasal balamda korunan deerler olduuna delil tekil edecektir.2Bylelikle evresel deerler, anayasada dzenlenmi dier menfaatlerleayn dzeyde ele alnma imknna sahip olacaktr. Bu durum, evreselvarlklarn korunmasnn sz konusu olduu durumlarda anayasada yeralan temel hak ve hrriyetlerin kstlanmasn mmkn klacaktr.

evrenin anayasal dzeyde korunan bir deer olarak dzenlenmi olmas bunun yan sra, yasama, yrtme ve yarg organlarnn devlet

1 Bu konuda bkz. Turgut, evre Hukuku, s. 1 vd.; Gne/Cokun, evre Hukuku, s. 13vd.; Wolf, Umweltrecht, 1, N. 12 vd.

2Heselhaus, Verfassungsrechtliche Grundlagen des Umweltschutzes, N. 8;Krger/Klau,Umweltrecht, s. 44.


4/48


fonksiyonlarn yerine getirirken, evresel varlklarn korunmasna ilikinhususlar gzetlemeleri gereini douracaktr. Bu durum iki bakmdannem arz eder: Birincisi, yasama organ evrenin korunmas iin gereklidzenlemeleri yapma konusunda anayasal ykmllk altna girecektir.kinci olarak, hukuki boluklarn sz konusu olduu hallerde anayasaldzenleme gerek yarg mercileri gerekse de idari birimler iin, kararlarnverirken bir rehber ilke ilevi grecektir. evrenin korunmasna ilikinhkmlerin anayasalara konulmasnn son olarak didaktik bir ilevi

bulunmaktadr. Zira Anayasalarn ilgili devletler tarafndan temel olarak

tannan deerleri ifade ettii dnldnde, evreye ilikin anayasalhkmn retici niteliinin de bulunduu ortaya kar.3

Anayasalarnda evrenin korunmasna ilikin hkmlere yer verenlkelerdeki mevcut dzenlemeler, eitli farkllklar gstermektedir.4Anayasal metinlerdeki bu dzenlemeleri balca kategori altndatoplamak mmkndr.5lk kategori, anayasalarnda ak birekilde evrehakkna yer veren anayasalardr. Bu tr anayasalarn genellikle herkesinevre hakkna sahip olduu eklindeki ibareleri ierdii grlr. spanya,

Norve, Slovakya, Portekiz, Bulgaristan ve Macaristan anayasalar bu tranayasalara rnek olarak gsterilebilir.6 Bu tr anayasalarda evre hakk

belirtilirken, evrenin niteliini belirleme gayesiyle genellikle salkl,

3Kabolu, evre Hakk, s. 31.4 eitli devletlerin anayasal metinlerinde yer alan evre ile ilgili hkmlerin ngilizce ve

dier dillerdeki metinlerine http://confinder.richmond.edu/ internet adresinden erimekmmkndr. Birok devletin Almanca veya dier dillerdeki metinlerine ayrcahttp://www.verfassungen.de/ internet adresinden de ulamak olanakldr.

5 Kar. Thym, NuR 2000, s. 557 vd.; Turgut, evre Hukuku, s. 136 vd.; Orth, NuR 2007,s. 229 vd.; Kabolu, evre Hakk, s. 35 vd.; Topuolu, evre Hakk ve Yarg, s. 54vd.;Hamamc, evre hakk zerine dnceler, nsan Haklar Yll, C. 5-6, 1983-84,s. 176 vd.

6 rnein, spanya Anayasasnn 45. maddesinin 1. fkrasnda, herkesin kiiningelimesine uygun bir evrede yaama hakk ve ayn zamanda evreyi koruma devininolduundan sz edilmitir. Norve Anayasasnn 110b maddesinde de, tm insanlarn,verimliliinin ve eitliliinin korunduu salkl ve doal ortam salayan bir evrehakkna sahip olduu belirtilmitir. Slovakya Anayasasnn 44. maddesinde ise,herkesin gzel bir evrede yaama hakknn var olduuna deinilmitir. Ayrca kar.Orth, NuR 2007, s. 229 vd.; Kabolu, evre Hakk, s. 38 vd.; Turgut, evre Hukuku, s.137 vd.


5/48

C.58 S.4 GNE 781

dengeli, temiz veya dzenli gibi niteleme sfatlarnn da eklenmi olduugrlr.7

Anayasal dzenleme ekilleri bakmndan ikinci bir seenek, evrehakknn varln ilk kategorideki gibi ak bir ekilde belirtmemekle

birlikte, onu anayasada yer alan dier klasik haklarla (salk hakk,mlkiyet hakk, kiiliin korunmas, yaama hakk vs.) balant kurarakifade etmedir. 1982 T.C. Anayasasndaki dzenleme de bu balamdadeerlendirilebilir. Zira bu anayasamzda evrenin korunmas ile ilgili

dzenlemeler, anayasas

n

n 56. maddesinde ve Sosyal ve EkonomikHaklar ve devler blmnde, Salk Hizmetleri ve evreninKorunmas bal ile yer almaktadr. 1982 anayasasnn 56.maddesindeki dzenleme u ekildedir: Herkes, salkl ve dengeli birevrede yaama hakkna sahiptir. evreyi gelitirmek, evre saln

korumak ve evre kirlenmesini nlemek devletin ve vatandalarn

devidir. Burada dikkat ekilmesi gerekli bir husus, Anayasamzn szkonusu hkmnde evre hakkna dorudan doruya ve akadeinilmemi olduudur. Zira ilgili maddede evre iin bir hak veyaevre hakkndan sz edilmemekte, asl olarak yaam hakkvurgulanmaktadr.8

evre konusunun anayasalardaki dzenleme tarzlar bakmndansonuncu kategori ise, evre hakkndan dorudan veya dolayl bir biimde

bahsedilmeksizin, evrenin korunmasnn devletin bir devi olduunudile getiren ve devlet organlarna yol gsterecek olan genel bir normaveya rehber ya da temel ilkeye anayasada yer verilmesidir.9 eitlilkelerdeki anayasal dzenlemeler gz nnde bulundurulduunda, buseenein ilk ve ikinci kategorilere gre en yaygn biimi oluturduugrlr. Yunanistan, in, talya, Hollanda ve sve anayasalarndakidzenlemelerde bu tarz benimsenmitir.10 Federal Alman

7 Bu hususta bkz. Turgut, evre Hukuku, s. 137 vd.; Kabolu, evre Hakk, s. 38 vd.;Topuolu, evre Hakk ve Yarg, s. 58 vd.; Orth, NuR 2007, s. 229 vd.

8Turgut, evre Hukuku, s. 139.9Turgut, evre Hukuku, s. 140 vd.; Kabolu, evre Hakk, s. 37 vd.10 rnein, Yunanistan Anayasasnn 24. maddesinin 1. fkrasnda, devletin doal ve

kltrel evreyi korumakla ve evrenin korunmas iin zel caydrc ve nleyicitedbirler almakla ykml olduu ifade edilmitir. in Anayasasnn 26. maddesi deayn ekilde, devleti yaam koullarn ve ekolojik evreyi korumak ve gelitirmekle


6/48


Anayasasndaki dzenlemede de bu tarz bir yaklamn benimsenmiolduu grlr. Bu seenein benimsendii anayasal dzenlemelerdedevlete, daha dorusu devletin egemenlik yetkilerini kullananorganlarna, genellikle evrenin korunmasnn temel bir dev olarakyklenmesi sz konusudur. Bununla birlikte anayasalarn evreninkorunmas hususunda dev veya ykmllk szcklerinikullanmas, yaptrm asndan nem arz edebilir. Zira dev, etik temeledayanan daha ok ahlki bir kavram iken; ykmllk, hukuki birkavram olup yaptrm esini de ierir.11

B. evre Hakk:

Yukarda yaptmz aklamalar nda, evrenin korunmasnailikin anayasal dzenlemelerin tasnifinde evre hakknn merkezi bir rolstlendii sonucuna ulamak mmkndr. evre hakk yeni bir insanhakk olarak, son yllarda uluslararas belge ve ulusal anayasalara girmive evresel bozulmaya kar en etkili ve nemli hukuksal aralarndan

biri olarak grlmtr.12 1972 ylnda Birlemi MilletlerinStockholmde geekletirdii nsan evresi Konferans, evre hakknn

bir insan hakk olarak ulusal ve uluslararas metinlere girmesinde birdnm noktas olmutur.13 Bu konferans sonunda kabul edilen bildirininilk maddesinde; nsan, onurlu ve iyi bir yaam srmeye olanak verennitelikli bir evrede, zgrlk, eitlik ve yeterli yaam koullar temelhakkna sahiptir ilkesi yer almtr. Bylelikle uluslararas bir bildirideilk kez, salkl bir evrede yaama hakkndan bahsedilerek, evre hakkkabul edilmitir. Stockholm Konferansndan itibaren evre hakk, insanhaklar alannda ayr bir hak olarak tanmlanmaya balanm; gerekuluslararas anlama ve belgelerde, gerekse de ulusal alanda anayasal vedeiik yasal dzenlemeler iinde yerini almtr.

mkellef klmtr. talya Anayasasnn 117. maddesi ise, kltr mirasnn ve evreselekosistemin korunmasnn devletin devi olduundan bahsetmitir. Ayrca kar.Kabolu, evre Hakk, s. 37 vd.

11Kabolu, evre Hakk, s. 38.12 evre hakknn tarih iinde izledii geliim seyri iin daha ayrntl aklamalar iin

bkz. Turgut, evre Hukuku, s. 160 vd.13 Kar. Turgut, evre Hukuku, s. 144 vd.


7/48

C.58 S.4 GNE 783

evre hakk, en genel anlamyla evrenin korunmasn vegelitirilmesini ama edinen bir haktr. Gnmz toplumlarnn gelecekkaygs, bugn olduu gibi gelecekte de yaanlr bir evreye sahipolabilme arzusu, evreyi insanln ortak mal yapm ve bundanyararlanma hakkn da birlikte getirmitir.14 evre hakk bu bakmdan,evrenin herkesin ortak varl olduu dncesine dayal eitlik ilkesitemelinde ykselen bir haktr. Bu hakla ulalmak istenen, doay smrdeil; uyum temelinde bugnk ve gelecek kuaklar iin yaamayaelverili klarak herkesin ondan eit yararlanmas hedefidir. evre

hakknn bir insan hakk olarak, insann var olma ve yaamn srdrmehakknn ve de dolaysyla dier haklarnn kullanlabilmesinin nkouluolduunu ileri sren kesimler,15 evre hakk ve dier haklar arasndaortaya kabilecek atmalarn evre hakk lehine dengelenmesigerektiini ifade etmilerdir. Klasik insan haklarnn sunduu imknlar ilenlenemeyen evreye ynelik ihlllerin almasnda evre hakk, bu

bakmdan evrenin korunmasnda ayrcalkl bir yer igal etmektedir.Hukukun evresel bozulmalar nlemede nemli bir ara olduudnldnde, evre hakknn hukuki metinlerde yer almasnnevresel bozulmay nlemek iin yaplacak giriimlerde temel birdayanak oluturaca aktr. Bu hakkn anayasal zeminde dzenlenmiolmas ise, bu hakkn etki alann daha da geniletecektir.

nsan haklarnn snflandrlmas balamnda ise, evre hakknnnc kuak haklar kategorisi kapsamnda anlmas gerekir.16 nsanhaklar doktrinde17 genel olarak kabul grd zere birinci kuak haklar,en nemlileri 1776 Amerikan ve 1789 Fransz nsan Haklar

14Hamamc, evre hakk zerine dnceler, nsan Haklar Yll, C. 5-6, 1983-84, s.171.

15 Kar. Turgut, evre Hukuku, s. 149.16 Bu balamda bkz. Turgut, evre Hukuku, s. 160 vd.; Kabolu, zgrlkler Hukuku, s.

274 vd.; Topuolu, evre Hakk ve Yarg, s. 19 vd; Gne/Cokun, evre Hukuku, s.57; Hamamc, evre hakk zerine dnceler, nsan Haklar Yll, C. 5-6, 1983-84,s. 173 vd.

17 Bu konuda kar.Kabolu, zgrlkler Hukuku, s. 137 vd.; Kabolu, evre Hakk, s. 9vd.; Jarass/Pieroth, Grundgesetz fr die Bundesrepublik Deutschland, Vorb. vor Art.1, N. 1 vd.; Pieroth/Schlink, Grundrechte- Staatsrecht II, 4, N. 57 vd. Buradavurgulanmas gereken dier bir nokta ise, insan haklarn tarihsel geliim srecinde balk altnda tasnif etme grnn esas olarak ek asll Fransz hukuku KarelVaka ait olduudur.


8/48


Bildirgelerinde tannan hak ve zgrlklerdir. Bu haklara kii haklar vesiyasal haklar da denmektedir. Kii haklar, devletin iktidarnsnrlamaya ynelik haklar iken; siyasal haklar, bireyi devlet ynetimineortak etmeyi amalayan haklardr. Ekonomik, kltrel ve sosyal haklarkapsayan ikinci kuak haklar ise, gerekleebilmeleri iin devletin pozitif

bir edimine gereksinim duyan haklardr. Dayanma haklar olarak daadlandrlan nc kuak haklar ise, birinci kuak haklar gibi bireyedevletin mdahale edemeyecei bir alan salama veya bireyi devletynetimine katma veyahut da ikinci kuak haklar gibi devletin pozitif bir

eylemine ihtiya duyma niteliklerine sahip deildir. nc kuak haklardaha ok, bireyi ve devleti ayn sorumluluk altna sokan, gelecekkuaklar ve devleti ilgilendiren haklardr. evre hakk, gelime hakk,

bar hakk ve insanln ortak mirasndan faydalanma hakk bu balamdazikredilen balca haklardr. nc kuak haklarn balca zellii, buhaklardan kaynaklanan problemlerin tm insanln dayanma iindezebilecei, tek tek insanlarn ya da lkelerin stesinden gelemeyeceisorunlar tekil etmesidir.18

II. Alman Anayasasnda evrenin Korunmas:

A. Genel Hatlaryla Alman Anayasa Dzeni:

evre korunmasna ilikin anayasal dzenlemelerin farkl boyutlarele aln p, evre hakk hakknda genel bilgiler verildikten sonra,almamzn esas konusunu tekil eden Alman evre koruma hukukununanayasal erevesi mevzuuna geebiliriz. Daha nce belirttiimiz gibi,Federal Alman Anayasasnda19 evre hakkna yer verilmemitir. FederalAnayasada bunun yerine, evrenin korunmasnn devletin bir deviolduunu dile getiren ve devlet organlarna yol gsterecek olan genel birnorma yer verilmitir. Nitekim Federal Anayasann 20a maddesinde,Doal yaam kaynaklarnn korunmas bal altnda Gelecek

18Kabolu, zgrlkler Hukuku, s. 269 vd.; Topuolu, evre Hakk ve Yarg, s. 25 vd;Kabolu, evre Hakk, s. 13 vd.; Gne/Cokun, evre Hukuku, s. 57; Turgut, evreHukuku, s. 166.

19 Almanca orijinal metninde esas olarak Grundgesetz fr die BundesrepublikDeutschland ismini tamakla birlikte, yaygn olarak Grundgesetz olarak nitelenenveyahut da sadece GG olarak ksaltlan 23 Mays 1949 tarihli Federal AlmanyaAnayasas iin almamzn bundan sonraki ksmnda Federal Anayasa ibaresikullanlacaktr.


9/48

C.58 S.4 GNE 785

kuaklara kar da sorumlu olan devlet, doal yaam kaynaklarn ve

hayvanlar anayasal dzenin erevesinde yasamayla, yasalara ve

hukuka uygun olarak yrtme ve yarg organlaryla korur20 ibaresi yer

almaktadr.

Federal Anayasann zellikle bu hkm etrafnda yrtlecektartmalara girilmeden nce, Almanyadaki anayasal gelimelere genelhatlaryla bir gz atmak faydal olacaktr. Federal AlmanyaCumhuriyetinin 146 maddeden oluan mevcut anayasas, kinci Dnya

Sava

sonunda Nazi rejiminin y

k

lmas

ndan sonra mttefik devletleringzetiminde 23 Mays 1949da kabul edilerek, Bat Almanyatopraklarnda yrrle girmitir. Almanyadaki anayasal geliimizgisine bakldnda, 1849 Paulkirsche, 1871 Bismarck ve 1919Weimar Anayasalar, 1949 Federal Alman Anayasasndan nceki nemlianayasal metinler olarak gze arpar.21 ki Almanyann birlemesi ile1990 ylnda tarihe karan Demokratik Alman Cumhuriyetinin 1949,1968 ve 1974 yllarndaki anayasalarn22 da bu balamda zikretmekgerekir.23

Federal Anayasann sistematii incelendiinde, anayasann,balang ksm ve on bir blmden olutuu grlr. Bu balamda gzearpan ilk nokta, anayasa koyucunun temel haklara Federal Anayasadaayrcalkl bir yer vermi olduudur. Bu durum, Nazi iktidar dnemindeyaanan ac tecrbelerin bir sonucu olarak yorumlanmaldr. Sadece

20 Bu maddenin almanca bal ve metni yledir: (Schutz der natrlichenLebensgrundlagen) Der Staat schtzt auch in Verantwortung fr die knftigenGenerationen die natrlichen Lebensgrundlagen und die Tiere im Rahmen derverfassungsmigen Ordnung durch die Gesetzgebung und nach Magabe von Gesetzund Recht durch die vollziehende Gewalt und die Rechtsprechung. Bu maddeninTrke evirisi, Federal Almanya Siyasi Eitim Merkezinin karm olduuGrundgesetz fr die Bundesrepublik Deutschland Federal Almanya CumhuriyetiAnayasas adl kitapktan alnmtr. Federal Almanya Anayasas hkmlerinebundan sonra yaplacak atflarda da, bu kitapkta yer alan eviri esas alnacaktr.

21 Almanyadaki anayasal geliimin ksa bir zeti iin bkz.Badura, Staatsrecht, s. 25 vd.22 Demokratik Alman Cumhuriyetindeki anayasal gelimeler iin bkz. Badura,

Staatsrecht, s. 33 vd.23 ki Almanya arasnda imzalanan Birleme Antlamas (Einigungsvertrag) ile 3 Ekim

1990da Demokratik Almanya Cumhuriyeti resmen sona ermitir. Bu antlamann biryansmas olarak, 1990 ylnda Federal Anayasada birok deiiklikler ngrlmtr.Bu balamda Anayasann balang ksm, 51., 146., 135a, 143. ve 23. maddelerindedeiikliklere gidilmitir.


10/48


aklayc nitelikte olup hukuki neticeler dourma kabiliyetinden yoksunolan balang (Prambel) ksmndan hemen sonra, Temel haklar (DieGrundrechte) balyla Anayasann 1. maddesinden 19. maddesine kadarolan ksm temel haklar kapsamaktadr. Anayasann 1. maddesi nsannonur ve haysiyetinin korunmas (Menschenwrde; Grundrechtsbindungder staatlichen Gewalt) balyla, insan onur ve haysiyetinin dokunulmazolduunu belirterek ve tm devlet erkini ona sayg gstermek ve onukorumakla mkellef klmtr. Bu maddede ayrca, Anayasann ilkksmnda zikredilen temel haklarn yasama, yrtme ve yarg organlarn

dorudan doruya balad belirtilmitir. Anayasann 2. maddesinde iseYaam hakk, kiiliin korunmas ve kii zgrl (AllgemeineHandlungsfreiheit; Freiheit der Person; Recht auf Leben) bal altndau ibareyi iermektedir: (1) Herkes bakalarnn haklarn ihlaletmemek, Anayasal dzene veya ahlak kurallarna aykr dmemek

kouluyla, kiiliini serbeste gelitirme hakkna sahiptir. (2) Herkes,

yaam ve beden btnlnn korunma hakkna sahiptir. Bu haklar,

ancak bir yasaya dayanarak snrlandrlabilir. Anayasann 2.maddesinin 1. fkrasnda, genel eylem zgrl veya genel kiilik hakkolarak da adlandrlan kiiliin serbeste gelitirilmesi hakkdzenlenmiken, 2. fkrada birbirinden ayr olarak yaam hakk ve

bedensel btnln korunmas hakk tanmlanmtr. Konumuzbakmndan nemi haiz dier hususlar olarak, meslek zgrl (12.madde); mlkiyet hakk (14. madde) ve temel haklarn snrlandrlmas(19. madde) da Anayasann ilk ksmnda dzenlenmitir.

Federal Anayasada yer alan temel haklar balamnda vurgulanmasgerekli ilk nokta, bu anayasann dier birok anayasadan farkl olarak, ilkksmnda devletin temel niteliklerine yer vermek yerine temel haklara yerverip, insann onur ve haysiyetini (Menschenwrde) en st anayasaldeer olarak benimsemesidir.24 Bu durum, Nazi iktidar dneminde insan

24 nsan onur ve haysiyetine anayasal bir deer olarak yer veren dier baz anayasalarunlardr: Yunanistan Anayasas (md. 2), Portekiz Anayasas (md. 1), FinlandiyaAnayasas (md. 1), sve Anayasas (md. 2), svire Federal Anayasas (md.7), spanyaAnayasas (md. 10), talya Anayasas (md. 41) ve Belika Anayasas (md. 23). 2004ylnn Aralk ayndaki Avrupa Birlii zirvesinde tartmaya alan AB AnayasaTaslann 1. ve 2. maddesinde de aynekilde, insan onur ve haysiyetinin korunmasgerektiine yer verilmitir.


11/48

C.58 S.4 GNE 787

haklar konusunda yaanan ac olaylara kar bir tepki olarakdeerlendirilmelidir.25 Nitekim Federal Alman Anayasa Mahkemesi deistikrarl birekilde srdrd itihatlarnda, insan onur ve haysiyetininFederal Anayasann en st deeri olduunu ifade etmitir.26 FederalAnayasa Mahkemesi, insann onuru ve haysiyeti dokunulmazdribaresinin mutlak bir anlam tadn belirterek, anayasal dzeninmerkezinde insann olduunu belirtmi; insan onur ve haysiyetindendeerli hibireyin olmadn ifade etmitir. Bu nedenle insann kendisi,daima ama olarak kalmal; insan onur ve haysiyeti daha byk

menfaatler iin feda edilmemelidir.27 Btn temel haklar bu balamda,insan onur ve haysiyeti iin ngrlm ve onun bamszlam

paralardr.28 nsan onur ve haysiyetinin korunmas ilkesi, insana insanoluu nedeniyle tinsel ve sosyal bir deer verilmesini ve sayggsterilmesini isteme hakk salamaktadr.29 nsan onur ve haysiyetininkorunmas ilkesi, salt etik bir deklarasyon olarak grlmemelidir. Bu ilke,tm devlet erkini insan onur ve haysiyetini ihlal edecek davranlardansaknmakla mkellef klmann yan sra, insan onur ve haysiyetininkorunmasnn nndeki engelleri kaldrmakla ykml tutmutur.30 Builke bu bakmdan, bireylere temel haklarda olduu gibi devlete ve dierkiilere kar ileri srlebilecek sbjektif bir kamu hakk tanmaktadr.31nsann onur ve haysiyetinin korunmas ilkesi son olarak da, yargorganlar tarafndan bir yorum kural olarak gz nnde

bulundurulmaldr.32 Temel haklar balamnda dikkat ekilmesi gerekli

25Pieroth/Schlink, Grundrechte- Staatsrecht II, 7, N. 349;Jarass/Pieroth, Grundgesetzfr die Bundesrepublik Deutschland, Art. 1, N. 1.

26 Bu balamda bkz. BVerfGE 32, s. 108; BVerfGE 50, s. 175; BVerfGE 54, s. 357;BVerfGE 87, s. 209.

27 BVerfGE 45, s. 228 vd; Pieroth/Schlink, Grundrechte- Staatsrecht II, 7, N. 360;Badura, Staatsrecht, s. 108; Schmidt-Bleibtreu/Klein, Kommentar zum Grundgesetz,Art. 1, N. 15.

28 Stern, Menschenwrde als Wurzel der Menschen- und Grundrechte, in: FS Scupin, s.627.

29 BVerfGE 30, s. 39 vd; BVerfGE 50, s. 175. Ayrca kar. Schmidt-Bleibtreu/Klein,Kommentar zum Grundgesetz, Art. 1, N. 1.

30Jarass/Pieroth, Grundgesetz fr die Bundesrepublik Deutschland, Art. 1, N. 6 vd.;Badura, Staatsrecht, s. 108; Schmidt-Bleibtreu/Klein, Kommentar zum Grundgesetz,Art. 1, N. 12.

31Jarass/Pieroth, Grundgesetz fr die Bundesrepublik Deutschland, Art. 1, N. 2 vd.32Jarass/Pieroth, Grundgesetz fr die Bundesrepublik Deutschland, Art. 1, N. 2.


12/48


bir dier husus, Anayasann 119 maddeleri arasnda zikredilen temelhaklarn33 devletin egemenlik yetkilerini kullanan organlarn tesis ettiiilemler34 dolaysyla ihlal edilmesi durumunda, haklar ihlal edilenkiilerin anayasa ikyeti yoluna bavurma imkn tanmtr. Anayasaikyetinde her birey kendisini zarara uratan her trl temel hak ihlalini,kamu gcnn hangi kesiminden gelirse gelsin, bireysel bavuru yoluylaFederal Anayasa Mahkemesinin nne getirebilir. Federal AnayasaMahkemesi yrtt yarglama sonucu, bir temel hakkn kamusal gckullanan bir organ tarafndan haksz ekilde ihlal edildii sonucuna

varrsa, ihlale neden olan ilemin iptaline karar verir. Bu aklamalarnda, anayasa ikyeti ile ngrlen koruma rejiminin temel haklarnhukuki gvence altna alnmas konusunda olduka etkin bir rolstlendiini syleyebiliriz.35 Temel haklar balamnda deinilmesilzumlu son bir nokta, Federal Anayasada yer alan temel haklarndorudan geerli hukukun bir paras olarak, devletin kamusal yetkilerledonatlm organlarn balamasdr. Nitekim bu hususa FederalAnayasann 1. maddesinin 3. fkrasnda da vurgu yaplmtr. Bu cihetletm devlet organlar, temel haklara riayet edip, bu haklarnkullanlmasnn nndeki engelleri kaldrmakla ykmldr.36 Bu

balamda temel haklar, bireylere devletten belli bir edimin yaplmasnveya yaplmamasn talep etme yetkisi veren, sbjektif kamu hakkniteliindedir.37

33 Anayasa ikyeti messesesi ile ilgili olarak iki nemli hususun hatrlatlmas faydalolacaktr: Birincisi, Federal Anayasa Mahkemesi, Anayasann 1.maddesinde yer alaninsan onur ve haysiyetinin korunmas ilkesinin bir temel hak olarak ele alnamayacaynndeki grnde her ne kadar diretse de, bu kapsamdaki bir ihlalin anayasaikyetine konu edilebileceini kabul etmitir. kinci bir husus ise, Federal Anayasann93. maddesinin 1. fkrasnn 4a bendi uyarnca, temel hakka zde bir hakkn szkonusu olduu hallerde de (rn. md.20 fkra 4, md. 33, md. 38 ve md. 101) anayasaikyeti yoluna bavurmann mmkn olduudur.

34 Bu kapsama yasama ilemleri (kanunlar, kanun hkmnde kararnameler vs.), mahkemekararlar ve idari tasarruflar girer.

35 Anayasa ikyetinin Almanyadaki uygulamas hakknda genel bilgiler iin bkz.Hassemer, Anayasa ikyeti ve buna ilikin sorunlar(Almanyada Temel Hakikyeti Hakknda Rapor), Anayasa Yargs Dergisi 2004, C. 21, s. 64 vd.

36Badura, Staatsrecht, s. 77; Schmidt-Bleibtreu/Klein, Kommentar zum Grundgesetz,Vorb. v. Art. 1, N. 9 vd.; Pieroth/Schlink, Grundrechte- Staatsrecht II, 7, N. 164 vd.;Jarass/Pieroth, Grundgesetz fr die Bundesrepublik Deutschland, Vorb. vor Art. 1, N.2 vd.

37Sachs, Grundgesetz Kommentar, Vor Art. 1. N. 39 vd;Badura, Staatsrecht, s. 77.


13/48

C.58 S.4 GNE 789

Federal Anayasann temel haklar dzenleyen ilk ksmn takip edendier blmlerinde genel olarak devletin rgtlenmesine ve ileyiineilikin hususlara yer verilmitir. Bu balamda Anayasann 20.maddesinde Almanya Cumhuriyetinin, federal, sosyal bir hukuk devletiolduuna yer verilmitir. Anayasann devletin temel niteliklerini ortayakoyan bu maddesini takip eden 20a maddesinde ise, devletin evreyikoruma ykmll yer almaktadr. Federal Anayasada ngrlenfederal devlet prensibi gerei, Federal Almanya Cumhuriyetininanayasal dzeni federalizm esasna dayanmaktadr. Bu balamda devletin

temel yetkileri federal devlet (Bund) ve 16 eyalet (Bundeslnder)arasnda paylalmtr. Federal devletin banda sembolik yetkilerledonatlm Cumhurbakan (Bundesprsident) bulunmaktadr. Yasamayetkisi genel olarak federal devlet ve eyaletler arasnda paylalmtr.Federal alandaki yasama yetkisi iki meclis tarafndan kullanlmaktadr.Bunlardan biri Federal Meclis (Bundestag), dieri ise Federal Konseydir(Bundesrat). Federal Meclis tm Almanya halk tarafndan eit artlardaseilir ve Alman halkn temsil eder. Federal Konsey ise, eyaletlerintemsilcilerini barndrr ve bu eyaletleri temsil eder. Her federal yasa,kural olarak Federal Konseyde de grlmek zorundadr. FederalKonsey Anayasa hkmleri gerei, Federal Meclise eit bir yasa koyucuorgan statsne sahiptir. Eyaletlerde ise yasama yetkisini eyalethkmleri (Lnderparlamente) yerine getirmektedir. Yrtme yetkisi de,aynekilde Federal Hkmet (Bundesregierung) ve Eyalet Hkmetleri(Landesregierungen) arasnda paylalmtr. Federal alandaki yrtmeyetkisi, banda anslyenin (Bundeskanzler) bulunduu FederalHkmet tarafndan yerine getirilirken, eyaletlerdeki yrtme yetkisi

banda Eyalet Babakannn (Ministerprsident)38 bulunduu eyalethkmetleri yerine getirir. Federal devlet ve eyaletlerin idaresi de, gerekfederal gerekse de eyalet hkmetleri kapsamnda rgtlenen bakanlklartarafndan yerine getirilmektedir. Devletin yarg yetkisi ise, daha ok

federal alanda rgtlenmi bamsz mahkemeler tarafndan yerinegetirilmektedir. Burada nem arz eden bir nokta, her eyaletin kendianayasasna sahip olduudur. Bu nedenle her eyaletin kendi anayasa

38 Eyalet babakan, Hamburg ve Bremen gibi kk eyaletlerde der Prsident desSenates; Berlinde ise der regierende Brgermeister olarak adlandrlmaktadr.


14/48


mahkemesi de mevcuttur. Yasama yetkisinin federal devlet ve eyaletlerarasndaki blm, esas olarak Federal Anayasann 7074 maddeleriarasnda dzenlenmitir. dari alandaki yetki paylam ise, FederalAnayasann 8091 maddeleri arasnda dzenlenmitir. 1 Eyll 2006tarihinde yrrle giren ve 1949 Anayasasna tarihinin en bykdeiikliklerini yaatan Federalizm Reformu (Fderalismusreform),federal devlet ve eyaletler arasndaki yetki paylamn kkl birekildedeitirmitir.

B. 20a Maddesinin Federal Anayasaya Eklenmesi:Devletin evreyi koruma ykmlln ieren 20a maddesi,

Federal Anayasann 1949da kabul edildii ilk halinde mevcut olmayp,1994 ylnda gerekletirilen anayasal reform ile Federal Anayasayaeklenmitir. 1919 Weimar Anayasasnn 150. maddesinde antlar, doave peyzaj iin devletin koruma ve bakm ykmll ngrlmken,1949 Anayasasnn evrenin korunmasna ilikin bir hkm iermemesi,uzunca bir zaman bir eksiklik olarak deerlendirilmi ve eitlitartmalara neden olmutur.39 Bilhassa 1960l yllardan itibaren

belirginleen evre sorunlar ile birlikte, evre sorunsalnn AvrupaBirliinin kurucu antlamalarnda da yerini almas, 1970li yllarn

bandan itibaren evrenin korunmasna ilikin esaslarn birok Avrupalkesinin anayasasna girmesine zemin hazrlamtr.40 evrenin anayasaldzlemde korunmas konusunda Federal Almanyadaki ilk tartmalardaha ok, bu korumann nasl salanabilecei hususunda yrtlmtr.Bu korumann, Anayasada dzenlenmi olan temel haklarn yorumuylam, yoksa Anayasaya bir evre hakk konularak m, yoksa Anayasayadevletin evreyi koruma hususunda ykml olduuna dair bir ibarenineklenmesiyle mi salanaca sorusu, bu tartmalarn odak noktasnoluturmaktayd. ileri ve Adalet Bakanlklar tarafndan oluturulanuzman bir komisyon, 1983 ylnda hazrlad raporda, evrenin

korunmasnn devletin bir ykmll olarak Federal Anayasada yer

39 Bu konudaki tartmalar iin bkz. v.Mangoldt/Klein/Starck, Kommentar zumGrundgesetz, Art. 20a, N. 1 vd.

40 evrenin korunmasnn devletin bir ykmll olarak anayasal dzlemde elealnmas Avrupadaki baz lkelerde u yllarda gereklemitir: svire 1971,Yunanistan 1975, Portekiz ve sve 1976, spanya 1983 ve Avusturya 1984. ayrca kar.Thym, NuR 2000, s. 557 vd.


15/48

C.58 S.4 GNE 791

verilmesine ilikin bir rapor hazrlayarak, bu yolda ki ilk somut admlaratmtr.41 Bu rapor, deiik kesimlerde her ne kadar geni yanklaruyandrmsa da, yasama organlarnn evre konusunda somut admlaratmasna yetmemitir. Daha sonraki yllarda, ana muhalefet partisi AlmanSosyal Demokrat Partisinin (SPD) bir evre hakknn anayasayaalnmasna ilikin giriimleri de sonusuz kalnca, evrenin korunmasnailikin hususlarn iki Almanyann birlemesi srecinde oluturulananayasa komisyonunda ele alnmasna karar verilmitir. evreninkorunmas hususunun anayasaya alnmas konusunda gerek toplumsal

gerekse siyasal alanda her ne kadar bir konsenssn varlndan szetmek mmkn ise de, evre ile ilgili bu dzenlemenin nasl olmasgerektii gerek yasama meclisleri, gerek komisyonlar gerekse de partigruplarnda uzun sren tartmalara neden olmutur. Bu tartmalarn enyoun biimde srd mevzu, evrenin korunmasnda esas alnacakyaklamn insan merkezli (antroposentrik) mi yoksa doa merkezli(ekosentrik) mi olmas gerektiiydi. Alman Sosyal Demokrat partisi(SPD), evresel elerin zel bir koruma altna alnarak, evreseldeerlerin dier anayasal deerlerden stn tutulmas gerektiinisavunurken, Hristiyan Demokrat Parti (CDU), evrenin anayasada yeralan dier anayasal deerlerle ayn dzeyde ele alnmasn talepetmekteydi.42 Uzun soluklu tartmalarn sonunda 27.10.1994 tarihinde,sonu itibariyle Hristiyan Demokrat Partinin (CDU) yaklamnn

benimsenmi olduu 20a maddesi, Federal Anayasaya eklenerek,devletin evreyi koruma ykmll anayasal bir ilke olarak anayasadayerini almtr. Federal Anayasansn 20a maddesi ile ilgili bir diergelime ise, 2002 ylnda gerekletirilen anayasal reformlar erevesindehayvanlarn da korunmasnn bu maddeye eklenmi olmasdr.

41 1980li yllardan 1994 ylnda Federal Anayasaya 20a maddesinin eklenmesine kadargeen srede, evrenin korunmas hususunun anayasaya konulmasna ilikin yaanangelimeler iin bkz. Kloepfer, Umweltrecht, 3, N. 5 vd.; Sachs, GrundgesetzKommentar, Art. 20a, N. 1 vd.

42Epping/Hillgruber, Beck'scher Online-Kommentar zum Grundgesetz, Art. 20a, N. 3vd.; Sachs, Grundgesetz Kommentar, Art. 20a, N. 5 vd.;Kloepfer, Umweltrecht, 3, N. 8.


16/48


C. Bir Rehber lke Olarak 20a Maddesi:

Federal Anayasann 20a maddesinin gerek lafz, gerek hazrlansreci, gerekse de Federal Anayasann sistematiindeki konumu, bizi szkonusu maddenin bir evre hakk ngrmedii, aksine evreninkorunmas hususunda devlet iin ynlendirici bir rehber ilke(Staatszielbestimmung) ierdii sonucuna gtrr.43 evrenin korunmasdnda, Federal Anayasada iki rehber ilkenin daha varl gze arpar.Bunlar, Anayasann 20. maddesinde yer alan sosyal devlet ilkesi ve 23.

maddesindeki birleik Avrupa hedefidir.

44

Rehber ilkeler, devletinyasama, yrtme ve yarg organlarnca gzetilip, bu organlarcagerekletirilmek zorunda olan devler ieren hukuki balaycl haizanayasa hkmleridir.45 Rehber ilkeler ayn zamanda, devlet organlarn

balayan bir program tekil eder.46 Ancak rehber ilkeler, sadecengrdkleri hedef bakmndan balayc olup, bu hedeflere ulama

biiminin ve ynteminin seimi ilgili makamlara braklmtr. Rehberilkeler, anayasal metinlerde soyut birekilde dzenlenmi olduklarndan,yasalar ve dier dzenleyici ilemler ile somutlatrlp hayata geirilmekzorundadr. Rehber ilkeler bu balamda, yasama organlarna geni birtakdir yetkisi salamaktadr.47 Rehber ilkeler temel haklardan farkl

olarak, bireyler iin sbjektif kamusal haklar salama kabiliyetinden

43Angelin, Recht auf gesunde Umwelt in Brasilien und Deutschland: Ein Rechtsvergleichunter verfassungsrechtlichen Aspekten, s. 64; Murswiek, Umweltschutz als Staatsziel, s.83 vd.; Kloepfer, Umweltrecht, 3, N. 9; Murswiek, NVwZ 1996, s. 223;Krger/Klau, Umweltrecht, s. 44; Hoppe/Beckmann/Kauch, Umweltrecht, s. 89;Erbguth/Schlacke, Umweltrecht, 4, N. 4; Schmidt, Einfhrung in das Umweltrecht, 2, N. 2; Breuer, Umweltschutzrecht, s. 613; Steinberg, NJW 1996, s. 1986; Sachs,Grundgesetz Kommentar, Art. 20a, N. 12 vd. Ayrca bkz. BVerwG, UPR 1995, s. 309 vd.

44Uhle, JuS 1996, s. 96 vd; Schmidt-Bleibtreu/Klein, Kommentar zum Grundgesetz, Art.20a, N. 1; Sachs, Grundgesetz Kommentar, Art. 20a, N. 17; Heselhaus,Verfassungsrechtliche Grundlagen des Umweltschutzes, N. 14; Jarass/Pieroth,Grundgesetz fr die Bundesrepublik Deutschland, Art. 20a, N. 1.

45Erbguth/Schlacke, Umweltrecht, 4, N. 5; Maurer, Staatsrecht I, 6, N. 12; Westphal,JuS 2000, s. 339; Caspar/Geissen, NVwZ 2002, s. 913; Steinberg, NJW 1996, s. 1991;Heselhaus, Verfassungsrechtliche Grundlagen des Umweltschutzes, N. 12; Murswiek,NVwZ 1996, s. 223.

46Sachs, Grundgesetz Kommentar, Art. 20a, N. 13; Erbguth/Schlacke, Umweltrecht, 4, N. 5.47 Sachs, Grundgesetz Kommentar, Art. 20a, N. 17; Hoppe/Beckmann/Kauch,

Umweltrecht, s. 89; Schmidt-Bleibtreu/Klein, Kommentar zum Grundgesetz, Art. 20a, N. 4.


17/48

C.58 S.4 GNE 793

yoksun olup, devlet iin objektif bir hukuki ykmllk ngrr.48Rehber ilkelerin muhatab bu bakmdan sadece devlet organlardr.Rehber ilkeler, ne bireyler lehine ne de bireyler aleyhine sbjektifkamusal haklar dourmayacandan, sadece 20a maddesine dayanarakevresel kararlar dava konusu yapmak veya bu maddeye dayanarakdevlet birimlerine kar hak iddiasnda bulunmak mmkn deildir.49 Bu

bakmdan 20a maddesini ihlal eden bir devlet ilemi ya da eylemi bireylertarafndan dava konusu edilemez.50 Rehber ilkelerle ilgili hak ve iddialar,ancak rehber ilkenin ilgili devlet organlar tarafndan hayata geirilmesi

iin karlan hukuki dzenlemelere dayandrlabilir.51 Rehber ilkelerinsadece devlet organlarn muhatap almas, bu ilkelerin sadece devletorganlar iin ngrlm edim ykmllkleri ierdii anlamnagelmez. Rehber ilkeler ayn zamanda, devlet organlarnn karar alma vehukuk normlarn yorumlama srelerinde daima gz nnde

bulundurmalar gereken bir lttr.52

Burada belirtilmesi gereken bir husus, 20a maddesinin FederalAnayasaya eklenmesinden nce de evrenin korunmasnn Almanyadagerek federal devlet gerekse de eyaletler nezdinde nemli bir dev olarakalglanm olduudur.53 Zira bu maddenin Anayasaya eklenmesinden

uzun bir sre nce federal devlet ve eyaletler, evrenin korunmaskonusunda harekete geerek, birok hukuki dzenlemede bulunmutur.Bunun yan sra 20a maddesinin Anayasaya eklenmesinden evvel demahkemelerin Anayasada yer alan yaama hakk, bedensel btnlnkorunmas ilkesi, mlkiyet hakk gibi klasik temel haklardan yolakarak, evresel elerin korunmasna ilikin kararlar tesis ettiigzlemlenmektedir. Ancak mahkemelerin verdii bu kararlarda esas

48Peters, NVwZ 1995, s. 556; Murswiek, Umweltschutz als Staatsziel, s. 83 vd.;Kloepfer, Umweltrecht, 3, N. 9. Ayrca bkz. BVerwG, NVwZ 1998, s. 399; BVerwG,NVwZ 1998, s. 1081; BVerwG, NVwZ 2001, s. 1149.

49Westphal, JuS 2000, s. 339;Peters, NVwZ 1995, s. 556; Kloepfer, Umweltrecht, 3, N.9; Uhle, JuS 1996, s. 97; Schmidt-Bleibtreu/Klein, Kommentar zum Grundgesetz, Art.20a, N. 3; Jarass/Pieroth, Grundgesetz fr die Bundesrepublik Deutschland, Art. 20a, N. 1.

50 Federal Anayasann 20. maddesinde bir rehber ilke olarak dzenlenmi olan sosyaldevlet prensibinin de ihlali aynekilde, anayasa ikyetine konu edilemez.

51Westphal, JuS 2000, s. 339.52Westphal, JuS 2000, s. 339;Peters, NVwZ 1995, s. 556.53 Kar. Murswiek,NVwZ 1996, s. 223; Peters, NVwZ 1995, s. 556.


18/48


olarak temel hakkn korunmas amalanm, evresel elerin korunmasise bu temel haklarla ilikilendirilerek ikinci planda ele alnmtr. 1994ylnda gerekletirilen anayasal reformun nemi, evrenin korunmasnn

bir devlet devi olarak pozitif anayasaya hukukuna alnmas ve bunun birsonucu olarak evresel deerlerin anayasal deer olarak ak birekildezikredilmesidir. evrenin korunmas bylelikle, devlet organlar iinhukuken balayc bir anayasal prensip haline gelmitir.54 te yandanevrenin korunmasnn anayasada rehber bir ilke olarak yer almas,evrenin dier anayasal deerler karsnda mutlak bir ncelie sahip

olmad anlamna gelecektir. Zira Federal Anayasann 79. maddesinin 3.fkrasnda yer alan deitirilmezlik gvencesi (Ewigkeitsgarantie), sadeceinsan onur ve haysiyetinin dokunulmazln dzenleyen 1. maddeyi vedevletin temel niteliklerini ortaya koyan 20. maddeyi kapsad iin,sadece buradaki anayasal deerlerin dier anayasal deerlere kar mutlak

bir nceliinden sz edilebilir. Bu nedenle evrenin korunmas, dieranayasal prensiplerle ayn seviyede ele alnmal; evresel deerlerinanayasa tarafndan korunan dier deerlerle atmas durumunda, atandeerler arasnda dengeleme yoluna gidilmelidir.55

D. Anayasal Olarak Korunan Deerler:

Rehber ilkelerin hukuki mahiyeti ortaya konduktan sonra, FederalAnayasann 20a maddesinin muhtevasnn daha yakndan incelenmesigerekir. Bu balamda yapacamz tahlillerde ncellikle ilgili maddeninlafzndan yola kmaya alacaz. Bu nedenle Anayasann 20amaddesinin metni bir daha hatrlatmak faydal olacaktr. lgili madde uekildedir: Gelecek kuaklara kar da sorumlu olan devlet, doal yaamkaynaklarn ve hayvanlar anayasal dzenin erevesinde yasamayla,

yasalara ve hukuka uygun olarak yrtme ve yarg organlaryla korur.Bu balamda ncelikle Anayasann bu hkmnn koruma kapsamnagiren deerleri tespit etmek gerekir.

54Sachs, Grundgesetz Kommentar, Art. 20a, N. 15; Murswiek,NVwZ 1996, s. 223.55 Heselhaus, Verfassungsrechtliche Grundlagen des Umweltschutzes, N. 14 vd.;

Bernsdorff, NuR 1997, s. 330;Kloepfer, Umweltrecht, 3, N. 9. Ayrca bkz. BVerwG,NuR 1995, s. 253 vd.; BVerwG, NJW 1995, s. 2648.


19/48

C.58 S.4 GNE 795

1. Doal yaam Kaynaklar:

Federal Anayasann 20a maddesinin metninden yola klarakyaplacak ilk tespit, devletin doal yaam kaynaklarn ve hayvanlarkorumaya yetkili ve ykml olduudur. 1994 ylndan nce gndemegelen Anayasa deiikliklerinde her ne kadar evre szc esasalnarak evrenin korunmasndan sz edilmise de, 20a maddesinindzenlenmesinde doal yaam kaynaklar ibaresi tercih edilmitir. Halkarasnda yaygn olan gndelik dil ve dier lkelerdeki anayasal

dzenlemelerde kullan

lan terimler dikkate al

nd

nda, evre terimininkullanlarak, evrenin korunmasnn ak bir ekilde devlete birykmllk olarak yklenilmesinin daha pratik olacan ileri srmekkukusuz mmkndr.56 evre terimi yerine doal yaam kaynaklaribaresinin seilmesindeki temel neden olarak, evre kavramnn ok geni

bir kapsama sahip olmas ve genel geer bir tanmnn olmamasgsterilmitir.57 Doal yaam kaynaklar ibaresinin kapsam evrekavramna gre her ne kadar daha dar ise de, evre kavramnn iinde

barndrd tanm belirsizliinin bu kavram iinde ayn ekilde geerliolduu grlr.58 Bununla birlikte doal yaam kaynaklar, mevcutolmamalar durumunda doal yaamn devam etmesinin mmkn

olamayaca unsurlar olarak tanmlanmtr.59

Doal yaam kaynaklarnnhangileri olduu hususunda ise, Federal evresel Etki DeerlendirmesiKanununun 2. maddesindeki aklamalara bavurmann mmkn olduuifade edilmitir.60 Bu maddede, hayvanlar, bitkiler, toprak, su, hava,iklim, peyzaj ve bunlar arasndaki karlkl etkiler zikredilmitir.Bununla birlikte doktrinde arlkl olarak benimsenen gr, doal

56Kloepfer, Umweltrecht, 3, N. 11. Bununla birlikte evrenin korunmas ile ilgili olarakeyalet anayasalarnn birounda da ayn ekilde, doal yaam kaynaklar teriminintercih edildii grlr.

57 Kar. Schmidt-Bleibtreu/Klein, Kommentar zum Grundgesetz, Art. 20a, N. 11.58 Schmidt-Bleibtreu/Klein, Kommentar zum Grundgesetz, Art. 20a, N. 10; Uhle, DV

1993, s. 953.59 Bu konuda bkz. Kloepfer, Umweltrecht, 3, N. 11; Schmidt-Bleibtreu/Klein,

Kommentar zum Grundgesetz, Art. 20a, N. 10; Peters, NVwZ 1995, s. 555; Westphal,JuS 2000, s. 342.

60 Peters, NVwZ 1995, s. 555; Krger/Klau, Umweltrecht, s. 45; Kloepfer,Umweltrecht, 3, N. 12; Jarass/Pieroth, Grundgesetz fr die BundesrepublikDeutschland, Art. 20a, N. 2; Sachs, Grundgesetz Kommentar, Art. 20a, N. 28;Steinberg, NJW 1996, s. 1991.


20/48


yaam kaynaklar ibaresinin evre kavram ile eanlaml kullanldynndedir.61 Burada dikkat ekilmesi lzumlu bir dier nokta, bumaddede sadece doal olan yaam kaynaklarnn korunmasna vurguyaplddr. Bu bakmdan insann eliyle oluturulmu eleri barndran,sosyal, kltrel, ekonomik ve teknik evrenin korunmas 20a maddesindengrlen koruma kapsamna girmemektedir.62 Hava, su ve toprak gibievresel elerin yan sra iklimin de 20a maddesinin korumakapsamnda deerlendirilmesi ise, Almanya ulusal snrlar dnda da yeralan ozon tabakas gibi evresel unsurlarn korunmasnda da devlete bir

ykmllk yklendii sonucunu dourur. Bu durumda, FederalAnayasann 20a maddesinin kresel snma gibi uluslararas evresorunlarnn sz konusu olduu hallerde, Alman devletine bu sorunlarnzmne katk sunma konusunda bir mkellefiyet yklediinden szetmek mmkndr.63

2. Hayvanlarn Korunmas:

2002 ylnda gerekletirilen anayasal reform64 ile hayvanlarn dakorunmasnn 20a maddesinin kapsamna alndna yukardadeinmitik. Her ne kadar hayvanlarn korunmasnn ayr bir devletykmll olarak 20b maddesiyle hususi olarak dzenlenmesi iinnceleri almalar sz konusu olmusa da, bu husus 20a maddesindedeiiklik yaplmas yoluyla federal Anayasaya girmitir.65 Hayvanlarnkorunmasnn bu maddeye alnmas ile birlikte, hayvanlarn doal yaam

61Murswiek, Umweltschutz als Staatsziel, s. 87;Kloepfer, Umweltrecht, 3, N. 12; Uhle,DV 1993, s. 953; Angelin, Recht auf gesunde Umwelt in Brasilien und Deutschland:Ein Rechtsvergleich unter verfassungsrechtlichen Aspekten, s. 66; Heselhaus,Verfassungsrechtliche Grundlagen des Umweltschutzes, N. 17; Westphal, JuS 2000, s.342; Schmidt-Bleibtreu/Klein, Kommentar zum Grundgesetz, Art. 20a, N. 11; Sachs,Grundgesetz Kommentar, Art. 20a, N. 27; Jarass/Pieroth, Grundgesetz fr dieBundesrepublik Deutschland, Art. 20a, N. 2.

62Jarass/Pieroth, Grundgesetz fr die Bundesrepublik Deutschland, Art. 20a, N. 2;Kloepfer, Umweltrecht, 3, N. 13; Heselhaus, Verfassungsrechtliche Grundlagen desUmweltschutzes, N. 17; Sachs, Grundgesetz Kommentar, Art. 20a, N. 28; Westphal,JuS 2000, s. 342.

63Heselhaus, Verfassungsrechtliche Grundlagen des Umweltschutzes, N. 18; Sachs,Grundgesetz Kommentar, Art. 20a, N. 30; Epping/Hillgruber, Beck'scher Online-Kommentar zum Grundgesetz, Art. 20a, N. 13; Westphal, JuS 2000, s. 342.

64 Bu balamdaki anayasal deiiklilerle ilgili daha ayrntl olarak bkz. Caspar/Geissen,NVwZ 2002, s. 913 vd.

65 Bu konuda bkz. Caspar/Geissen, NVwZ 2002, s. 913 vd.


21/48

C.58 S.4 GNE 797

kaynaklar arasnda saylp saylmayaca konusundaki tartma da sonaermitir.66 Federal Anayasann 20a maddesinde hayvanlarn doal yaamkaynaklarndan ayr olarak zikredilmesi, bu maddenin doal yaamkaynaklarndan ayr olarak hayvanlar iin zel bir koruma ngrdanlamna gelmektedir.67 Bu anayasal deiiklikle birlikte hayvanlarnkorunmas, devlet organlar iin hukuken balayc ve ykmllklerdouran anayasal bir ilke halini almtr.68 Doktrinde her ne kadar FederalAnayasann 20a maddesinin hayvanlar iin dier evresel unsurlara, yanidoal yaam kaynaklarna gre daha dk bir koruma ngrd ileri

srlmse de,69 ilgili maddenin metninde hayvanlarn korunmasnn vedoal yaam kaynaklarnn korunmas ile ayn cmlede birlikte elealnm olmas, hayvanlarn doal yaam kaynaklar ile ayn seviyedekorunmas gerektii sonucunu douracaktr. Hayvanlarn korunmasnn

bu maddeye sonradan eklenmi olmas, hayvanlara korunmasna ilikinzel bir hassasiyetin dile getirilme amacn tamaktadr.70

Anayasada hayvanlar iin ngrlm olan koruma, farklekillerdegerekleebilir.71 Devlet her eyden nce, doada mevcut olanhayvanlarn varln koruyarak, hayvan trlerinin devamlln gvencealtna almaldr. Dier taraftan ise devlet, doada hr birekilde yaayan

hayvan trlerinin doal yaam alanlarnn muhafaza edilmesinisalamaldr. Bunun yan sra hayvanlarn ahlaki ltlere uygun olarak

beslenmeleri salanmal ve hayvanlara gereksiz yere ac ektirilmesininde nlenmesi gerekir. Burada belirtilmesi gereken bir dier nokta,Anayasada ngrlen bu korumann sadece omurgal hayvanlarla snrlolmayp, tm hayvan trlerini kapsaddr.72

66 Bu hususta bkz. Schmidt-Bleibtreu/Klein, Kommentar zum Grundgesetz, Art. 20a, N.11; Uhle, DV 1993, s. 953.

67Heselhaus, Verfassungsrechtliche Grundlagen des Umweltschutzes, N. 23.68 Kloepfer, Umweltrecht, 3, N. 13; Caspar/Geissen, NVwZ 2002, s. 913 vd.;

Kloepfer/Rossi, JZ 1998, s. 370.69 Kar. Sachs, Grundgesetz Kommentar, Art. 20a, N. 31 vd.70Heselhaus, Verfassungsrechtliche Grundlagen des Umweltschutzes, N. 45.71Kloepfer, Umweltrecht, 3, N. 13; Epping/Hillgruber, Beck'scher Online-Kommentar

zum Grundgesetz, Art. 20a, N. 18 vd.; Kloepfer/Rossi, JZ 1998, s. 369 vd.; Sachs,Grundgesetz Kommentar, Art. 20a, N. 31.

72 Caspar/Geissen, NVwZ 2002, s. 914; Epping/Hillgruber, Beck'scher Online-Kommentar zum Grundgesetz, Art. 20a, N. 19.


22/48


E. nsan Merkezli Koruma Yaklam:

Federal Anayasann 20a maddesinde yer alan rehber ilkeye ilikinaydnlatlmas gereken bir dier husus, bu maddede ngrlen korumannhangi yaklam benimsediidir. Daha nce deindiimiz gibi, FederalAnayasa, insan onur ve haysiyetini en st anayasal deer olarak kabulederek, bireyi anayasal dzenin merkezine koymutur. NitekimAnayasann 1. maddesinde, devlet erkinin temel gayesinin insan onur vehaysiyetini korumak ve yceltmek olduu ifade edilmitir. Bu

a

klamalar

nda varaca

m

z netice, Federal Anayasan

n esas olarakinsan merkez alan bir yaklam benimsediidir. Bu balamda, evreninkorunmasnn devlete bir mkellefiyet olarak yklenmesinin temelinde deinsan ihtiyalarnn aranmas gerekir.73 Anayasann 20a maddesinde herne kadar ak birekilde doal yaam kaynaklarnn korunmasndan szedilmise de, insanlarn yaam kaynaklar Anayasadaki insan onur vehaysiyetinin korunmas ilkesi gerei, bitkilerin ve hayvanlarn doalyaam kaynaklarna gre korunmada ncelie sahip olacaktr. Bu

bakmdan insanlarn yaam kaynaklarna kar olan tehditler arttlde, evrenin korunmas iinde alnacak tedbirlerin daha sk bir halalmas gerekecektir.74 Bu tezi dorulayacak nitelikteki bir dier nokta,

20a maddesinin lafznda gelecek kuaklara kar da bir sorumluluktan bahsedilmesidir. Zira devletin evreyi koruma ykmlln yerinegetirirken gelecek insan kuaklarna kar da sorumlu olduunun

belirtilmesi, Federal Anayasada evrenin korunmasnda insann merkezalndna delil olarak gsterilebilir.75 20a maddesinin hazrlanp,Anayasaya eklenmesi srecinde gerek komisyonlarda, gerekse de yasamaorganlarnda vuku bulan gelimeler de, bu maddenin doa merkezli(ekosentrik) deil de insan merkezli (antroposentrik) bir yaklam ierdii

73Heselhaus, Verfassungsrechtliche Grundlagen des Umweltschutzes, N. 30; Angelin,Recht auf gesunde Umwelt in Brasilien und Deutschland: Ein Rechtsvergleich unterverfassungsrechtlichen Aspekten, s. 69; Sachs, Grundgesetz Kommentar, Art. 20a, N.23; Kloepfer, Umweltrecht, 3, N. 14; Epping/Hillgruber, Beck'scher Online-Kommentar zum Grundgesetz, Art. 20a, N. 11; Westphal, JuS 2000, s. 341.

74Heselhaus, Verfassungsrechtliche Grundlagen des Umweltschutzes, N. 30; Sachs,Grundgesetz Kommentar, Art. 20a, N. 23; Murswiek,NVwZ 1996, s. 224.

75Krger/Klau, Umweltrecht, s. 45; Kloepfer, Umweltrecht, 3, N. 14; Westphal, JuS2000, s. 341; Heselhaus, Verfassungsrechtliche Grundlagen des Umweltschutzes, N.31; Sachs, Grundgesetz Kommentar, Art. 20a, N. 23; Murswiek,NVwZ 1996, s. 224.


23/48

C.58 S.4 GNE 799

sonucunu dorular niteliktedir.76 stelik Anayasada evreninkorunmasnda doa merkezli bir yaklamdan bahsedilmesi iin, doannkorunmasnn dier anayasal deerlere gre ncelik tadna dair ak

bir ifade gerekliydi. Bununla birlikte Anayasada insan merkezli bir evrekoruma anlaynn benimsenmi olduu, evrenin korunmasnda evreselmenfaatlerin insan karlar iin feda edilebilecei anlamnagelmemektedir.77 nsan merkezli bir yaklam tam tersine, evresel veinsani menfaatlerin dengelenmesini ngrmektedir.

F. Gelecek Kuaklara Kar

Sorumluluk:Federal Anayasann 20a maddesinde devlete evreyi koruma

ykmll yklenirken, devletin gelecek nesillere kar da sorumluolduu belirtilmitir. Bu ibarenin 20a maddesine eklenmi olmas, devletorganlarnn evrenin korunmas ykmlln yerine getirirken uzunvadeli bir sorumluluk (Langzeitverantwortung) anlayn

benimsemelerini zorunlu klmaktadr.78 Uzun vadeli sorumlulukanlaynn temelinde ise, srdrlebilirlik kavram yer almaktadr.Etkisini uzun bir zaman srdrecek yntemlerin evresel unsurlarnkorunmasnda benimsenmi olduu durumlarda, uzun vadeli birsorumluluk anlayndan sz etmek mmkn olacaktr.79 Bu bakmdan,evresel unsurlar zerinde zararl etkilere neden olan bir faaliyetindouraca evresel kirlilik hakknda bir karar verecek idari birimlerin,kendilerini sadece o an iin mevcut olan evresel etkilerle snrlamayp,ileriki zamanlarda oluacak tm etkilerin toplamnn(Akkumulationswirkung) douraca evresel kirlilii de gz nnde

76 Bu hususta ayrca bkz. Westphal, JuS 2000, s. 341; Sachs, Grundgesetz Kommentar,Art. 20a, N. 22;Heselhaus, Verfassungsrechtliche Grundlagen des Umweltschutzes, N.29; Murswiek,NVwZ 1996, s. 224.

77Kloepfer, Umweltrecht, 3, N. 14; Westphal, JuS 2000, s. 342.78 Bu konuda ayrntl olarak bkz. Gethmann/Kloepfer/Nutzinger, Langzeitverantwortung

im Umweltstaat, s. 13 vd. Ayrca kar. Heselhaus, Verfassungsrechtliche Grundlagendes Umweltschutzes, N. 25; Kloepfer, Umweltrecht, 3, N. 15; Sachs, GrundgesetzKommentar, Art. 20a, N. 32; Westphal, JuS 2000, s. 341; Murswiek,NVwZ 1996, s. 225.

79 Gethmann/Kloepfer/Nutzinger, Langzeitverantwortung im Umweltstaat, s. 22 vd.;Heselhaus, Verfassungsrechtliche Grundlagen des Umweltschutzes, N. 25; Sachs,Grundgesetz Kommentar, Art. 20a, N. 32; Murswiek,NVwZ 1996, s. 225.


24/48


bulundurmas gerekir.80 Uzun vadeli bir sorumluluk anlay bunun yansra, yenilenemeyen doal kaynaklardan faydalanmann sz konusuolaca hallerde tasarruf merkezli bir yaklamn benimsenmesini zorunluklmaktadr. Yenilenebilir doal kaynaklardan yararlanmann sz konusuolduu durumlarda ise, evre hukukunun nemli ilkelerinden biri olansrdrlebilir kalknma prensibi devreye girecektir.81 Srdrlebilirkalknma, bugnk nesillerin ihtiyalarn gelecek nesillerin kendiihtiyalarn karlayabilmelerini tehlikeye sokmakszn karlamayamalayan bir geliim modelidir ve bu modelin temelinde, ekosistemlerin

tama kapasitesinin stne kmadan insan yaamnn kalitesinigelitirmek fikri yatmaktadr. Uzun vadeli bir sorumluluk anlaynn

benimsenmesi ayrca, evresel unsurlar zerinde oluan risklerindeerlendirilmesi srecinde, bulunduumuz zamanda evre zerindezararl etkiler dourabilme riski tamayan faaliyetlerin, zararl evreseletkilere ancak yllar sonra neden olabilecei hususunun gz nnde

bulundurulmasn gerektirmektedir.82 Bu hususun gerekli klaca uzunsreli bir risk anlay, bilhassa nkleer veya dier atklarndepolanmasnn sz konusu olaca durumlarda nem arz etmektedir.83

G. Anayasal Dzenin erevesinde, Yasalara Ve Hukuka Uygun

Olarak Koruma:Federal Anayasann 20a maddesinde devletin yasama organlarna

evrenin korunmas ykmll yklenirken, bu ykmllnanayasal dzenin erevesinde gerekletirilecei belirtilmitir.Anayasann btnl prensibi (Grundsatz der Einheit der Verfassung)

80 Heselhaus, Verfassungsrechtliche Grundlagen des Umweltschutzes, N. 27;v.Mangoldt/Klein/Starck, Kommentar zum Grundgesetz, Art. 20a, N. 31; Sachs,Grundgesetz Kommentar, Art. 20a, N. 32; Murswiek,NVwZ 1996, s. 225.

81 Gethmann/Kloepfer/Nutzinger, Langzeitverantwortung im Umweltstaat, s. 34 vd.;Westphal, JuS 2000, s. 340 vd.;Epping/Hillgruber, Beck'scher Online-Kommentar zumGrundgesetz, Art. 20a, N. 16; Kloepfer, Umweltrecht, 3, N. 15; Sachs, GrundgesetzKommentar, Art. 20a, N. 32; Murswiek, NVwZ 1996, s. 225; Heselhaus,Verfassungsrechtliche Grundlagen des Umweltschutzes, N. 28.

82Kloepfer, Umweltrecht, 3, N. 15; Epping/Hillgruber, Beck'scher Online-Kommentarzum Grundgesetz, Art. 20a, N. 16; Sachs, Grundgesetz Kommentar, Art. 20a, N. 32;Heselhaus, Verfassungsrechtliche Grundlagen des Umweltschutzes, N. 27.

83 Sachs, Grundgesetz Kommentar, Art. 20a, N. 32; Heselhaus, VerfassungsrechtlicheGrundlagen des Umweltschutzes, N. 27.


25/48

C.58 S.4 GNE 801

gerei, anayasada yer alan bir normun dier anayasal norm vedeerlerden mcerret bir ekilde yorumlanmamas ve bir anayasanormuna dier anayasal norm ve deerlerden stn bir deeratfedilmemesi gerekir.84 Baka bir deyile, deitirilmezlik gvencesialtnda bulunan Federal Anayasann insan onur ve haysiyetinindokunulmazln dzenleyen 1. maddesi ve devletin temel nitelikleriniortaya koyan 20. maddesi dndaki tm anayasal norm ve deerler aynseviyededir. Anayasal norm ve deerlerin att hallerde ise, bu normve deerler arasnda dengeleme yoluna gidilmelidir. Federal Anayasann

20a maddesinin de bu balamda deerlendirilerek, evreninkorunmasnn dier anayasa norm ve deerleri karsnda bir ncelik veyastnle sahip olmad sonucuna ulamak gerekir. Bu adan

bakldnda, 20a maddesinde geen anayasal dzenin erevesindeibaresinin anayasal bir prensip olan anayasann btnl prensibini birdefa daha dile getirerek, yalnzca aklayc bir rol stlendii grlr.85Bu ibare, her ne kadar baz yazarlar86 tarafndan 20a maddesinin hukuki

bir ilevden yoksun, gereksiz bir paras olarak nitelendirilse de, buibareyi 20a maddesinin Federal Anayasaya eklenmesi srecinde farklgr savunan kesimler tarafndan yaanan uzun soluklu tartmalarnsonunda ulalan uzlann bir sonucu olarak yorumlamak gerekir.87

Federal Anayasann 20a maddesi, evrenin korunmasykmllnn yasama organlar tarafndan sadece anayasal dzeninerevesinde gerekletirileceini belirtmekle kalmam, bunun yrtmeve yarg organlar tarafndan ayrca yasalara ve hukuka uygun olarakyrtlmesi gerektiini ifade etmitir. ncelikle belirtmek gerekir ki,

84 Schmidt-Bleibtreu/Klein, Kommentar zum Grundgesetz, Art. 20a, N. 14; Uhle, DV1993, s. 952; Vogel, DVBl. 1994, s. 499; Westphal, JuS 2000, s. 342; Jarass/Pieroth,Grundgesetz fr die Bundesrepublik Deutschland, Art. 20a, N. 4; Sachs, GrundgesetzKommentar, Art. 20a, N. 58; Steinberg, NJW 1996, s. 1992; Peters, NVwZ 1995, s.555.

85 Schmidt-Bleibtreu/Klein, Kommentar zum Grundgesetz, Art. 20a, N. 14; Uhle, DV1993, s. 952; Westphal, JuS 2000, s. 342; Sachs, Grundgesetz Kommentar, Art. 20a, N.58; Jarass/Pieroth, Grundgesetz fr die Bundesrepublik Deutschland, Art. 20a, N. 4;Murswiek,NVwZ 1996, s. 222; Peters, NVwZ 1995, s. 555.

86Murswiek,NVwZ 1996, s. 22 vd.87 Kar. Heselhaus, Verfassungsrechtliche Grundlagen des Umweltschutzes, N. 34;

Westphal, JuS 2000, s. 342; Epping/Hillgruber, Beck'scher Online-Kommentar zumGrundgesetz, Art. 20a, N. 28.


26/48


Federal Anayasann 20a maddesinden hemen nce gelen 20. maddesinin3. fkrasnda, yasamann anayasal dzene, yrtme ve yarg organlarnnise yasa ve hukuka bal olduklar ifade edilmitir. Bu adan

bakldnda varacamz ilk sonu, 20a maddesindeki yasalara vehukuka uygun olarak ibaresinin gereksiz olduudur. Bununla birlikte buibarenin esas olarak hangi maksatla 20a maddesine dhil edildiinianlayabilmek iin, 20a maddesinin Federal Anayasaya eklenme srecindeyaanan tartmalara ve endielere gz atmak gereklidir.88 20amaddesinin hazrlanmas srecinde, baz kesimler tarafndan u endie

dile getirilmitir: Federal Anayasann 20a maddesi her ne kadar, farklgrleri temsil eden politik evrelerin uzun sren tartmalardan sonrazerinde uzlat bir metni ieriyor olsa da, yarg organlarnn anayasayyorumlama suretiyle, evrenin korunmas konusunda devlet organlarna20a maddesinin hazrlanma srecindeki uzlada ngrlmeyen yenidevler ve hedefler yklemeleri olasdr. Bu endielerin bir yansmasolarak 20a maddesine, yrtme ve yarg organlarnn evrenin korunmashususundaki ykmllklerini yerine getirirken, yasalara ve hukuka balolduklar ibaresi eklenmitir. Bylelikle devletin evre politikasnn

belirlenmesinde yetkili esas makamlarn yasama organlar olduuvurgulanarak, yarg mercilerine sadece ikincil bir rol atfedilmeyeallmtr. Bununla birlikte baz yazarlar89 hakl olarak, belli kesimlertarafndan dile getirilen endieler yznden 20a maddesine eklenen buibarenin Federal Anayasann 20. maddesinin 3. fkrasndaki hkmkarsnda gereksiz olduu grn savunmulardr. Zira evre politikasalannda dzenlemeleri gerekletirme hususunda yetki esas olarakyasama organlarnda olup, yarg organlarnn bu konudaki yetkisi sadece

bu dzenlemelerin anayasaya ve hukukun dier kaynaklarnauygunluunu denetlemektir.

88 Bu konuda bkz. Murswiek, NVwZ 1996, s. 223 vd.; Westphal, JuS 2000, s. 342;Kloepfer, Umweltrecht, 3, N. 20 vd.; Heselhaus, Verfassungsrechtliche Grundlagendes Umweltschutzes, N. 35; Jarass/Pieroth, Grundgesetz fr die BundesrepublikDeutschland, Art. 20a, N. 8.

89 Heselhaus, Verfassungsrechtliche Grundlagen des Umweltschutzes, N. 35;Erbguth/Schlacke, Umweltrecht, 4, N. 7; Murswiek, NVwZ 1996, s. 223 vd.;Jarass/Pieroth, Grundgesetz fr die Bundesrepublik Deutschland, Art. 20a, N. 8;Westphal, JuS 2000, s. 342;Kloepfer, Umweltrecht, 3, N. 20 vd.


27/48

C.58 S.4 GNE 803

H. Koruma Ykmllnn Muhataplar:

Federal Anayasann 20a maddesinin metnine bakldnda, burada bahsi geen evrenin korunma ykmllnn devletin yasama,yrtme ve yarg erklerine ynelmi olduu grlr. Buradanvaracamz ilk netice, 20a maddesinin kamusal yetkileri kullanan tmdevlet organlarn evreyi korumakla mkellef klddr. Federal devlet,eyaletler, yerel ynetimler, bunlar dnda kalan dier kamu tzel kiilerive devletin egemenlik yetkilerini tayan dier makamlar bu balamda

evreyi koruma ykmllnn muhatab

d

r. Bu ykmllk ayr

cakamusal hizmetleri zel hukuka dayanan usullerle yerine getiren devletorganlar iin de geerlidir.90 Bununla birlikte Federal Anayasannevrenin korunmasn devlet erklerine bir ykmllk olarak yklemiolmas, evrenin korunmasnn devletin ve toplumun ortak bir deviolarak alglanmasn engellememelidir.91 Fakat bu durum, devletinevrenin koruma ykmlln zel kiilere devredebilecei anlamnada gelmemelidir. 20a maddesinin devleti evrenin korunmasndansorumlu tutmas, evrenin korunmas alannda gerekletirilebilecekzelletirme uygulamalarn nemli lde snrlamaktadr.92 Devletinevreyi koruma ykmllnn devletin eitli birimleri tarafndan nasl

gerekletirilecei, bu birimlere tannan grev ve yetkilere grebelirlenmelidir. Bununla birlikte bu ykmlln hayata geirilmesi iinilgili devlet birimlerinin yapma veya kanma tarzndaki hareketleriniou kez zorunlu klmaktadr.

Daha nce belirtmi olduumuz gibi rehber ilkeler, devletorganlarna ynelik devler ieren soyut anayasa dzenlemeleridir.Rehber ilkelerin soyut dzenlemeler yoluyla devlet organlar iin sadece

balayc hedefler ngrp, bu hedeflerin gerekletirilmesi hususundaki biim ve yntemlerin ilgili birimlere braklm olmas, rehber ilkelerinhayata aktarlmas konusunda yasama organlarna ncelikli bir rol

kazandrmtr. Zira soyut olan rehber ilkelerin somutlatrlarak hayata

90Kloepfer, Umweltrecht, 3, N. 21; Heselhaus, Verfassungsrechtliche Grundlagen desUmweltschutzes, N. 55.

91Heselhaus, Verfassungsrechtliche Grundlagen des Umweltschutzes, N. 55; Kloepfer,DVBl. 1996, s. 74.

92Heselhaus, Verfassungsrechtliche Grundlagen des Umweltschutzes, N. 55.


28/48


geirilmesi, evvela yasama organlarnn hazrlayaca yasalar ve dierhukuki dzenlemelerle mmkndr. Federal Anayasann 20a maddesi de,evrenin korunmasna ilikin rehber ilkenin somutlatrlarak yasaldayanaklarn oluturma hususunda ncelikle yasama organlarnaynelmitir.93 Bnyesinde soyut ve esnek bir ifade barndran 20amaddesi, yasama organlarna geni bir serbestlik tanmaktadr. Yasamaorganlar bu balamda eitli hukuki enstrmanlara bavurabilirler.Yasama organlarnn evrenin korunmasnn salanmasnda bavurulacakyntemler konusunda sahip olduu serbestinin snrn ise, bu madde ile

eriilmek istenen hedefler tekil etmektedir. Federal Anayasann 20amaddesi yasama organlarn ncelikle, evrenin korunmasna ynelikgerekli hukuki dzenlemeleri yapmakla; bu konuya ilikin hukukidzenlemelerin mevcut olduu durumlarda ise, gerekli iyiletirmelerigerekletirmekle mkellef klmaktadr.94 Ayrca belirtmek gerekir ki,evrenin korunmasnn yasama organlarna bir ykmllk olarakyklenmesi, yasama organlarnn grev ve yetkilerini yerine getirirkenaldklar kararlarda evreyi korunmas gereken bir deer olarak daimagz nnde bulundurmalarn gerektirecektir.95 Yasama organlar bunundnda, korunmaya ihtiya duyan evresel unsurlar tespit eden ve buunsurlarn korunmas iin hangi tedbirlerin alnmas gerektiine ilikinhukuki dzenlemeleri de yapmakla ykmldrler. Yasama organlarmaddi nitelikteki hukuki dzenlemeler haricinde, evrenin daha etkilikorunmasn salayacak usule ilikin yntemleri de dikkate almakzorundadrlar. Yasama organlarnn halkn evresel kararlarn alnmasnakatlmn veya evresel unsurlar zerindeki faaliyetler hakknda gerekli

93Erbguth/Schlacke, Umweltrecht, 4, N. 7; Jarass/Pieroth, Grundgesetz fr dieBundesrepublik Deutschland, Art. 20a, N. 7; Steinberg, NJW 1996, s. 1991; Sachs,Grundgesetz Kommentar, Art. 20a, N. 60; Westphal, JuS 2000, s. 342; Schmidt-Bleibtreu/Klein, Kommentar zum Grundgesetz, Art. 20a, N. 15;Kloepfer, Umweltrecht, 3, N. 21.

94Erbguth/Schlacke, Umweltrecht, 4, N. 7; Westphal, JuS 2000, s. 342; Steinberg, NJW1996, s. 1991; Jarass/Pieroth, Grundgesetz fr die Bundesrepublik Deutschland, Art.20a, N. 7; Schmidt-Bleibtreu/Klein, Kommentar zum Grundgesetz, Art. 20a, N. 15;Sachs, Grundgesetz Kommentar, Art. 20a, N. 60; Kloepfer, Umweltrecht, 3, N. 21vd.; Epping/Hillgruber, Beck'scher Online-Kommentar zum Grundgesetz, Art. 20a, N. 29.

95 Kar. Sachs, Grundgesetz Kommentar, Art. 20a, N. 60; Epping/Hillgruber, Beck'scherOnline-Kommentar zum Grundgesetz, Art. 20a, N. 32; Schmidt-Bleibtreu/Klein,Kommentar zum Grundgesetz, Art. 20a, N. 15.


29/48


30/48


tamaktadr. Bu kavramlarn ieriinin somut olayda idare tarafndanbelirlenmesinde, 20a maddesi yeterince gz nnde bulundurulmaldr.101Yrtme organlar son olarak da anayasaya uygun yorumla prensibigerei (Gebot der verfassungskonformen Auslegung), uyguladklaryasalar anayasal bir norm olan 20a maddesine uygun yorumlamaklaykmldr.102

Federal Anayasann 20a maddesi son olarak, yarg organlarnevrenin korunmas ile mkellef klmaktadr. Bu balamda yarg

organlar

, hem yasama organlar

n

n tasarruflar

n

, hem de idarenin gerek bireysel gerekse de dzenleyici idari ilemlerini hukuki olarakdenetlemekle ykmldr.103 Yarg organlar bu nedenle, yasama veyrtmenin evrenin korunmas ykmllkleri ile elien tutumlarndzeltmekle mkelleftir. dari mercilere takdir yetkisinin tanndhallerde, idari bir ilemin tesisinde evre koruma ykmllnnyeterince gzetilip gzetilmedii de, ayn ekil de yargsal denetiminkapsam iindedir. 20a maddesi ayrca, hukuki boluklarn yarg organlartarafndan doldurulmasnda nemli bir rol stlenebilecektir.104 FederalAnayasann 20a maddesinin ngrd ykmllklerle elien yasalar,anayasaya aykr nitelik tayacaktr. dari ilemlerin 20a maddesi ile

elimesi durumunda ise mahkemeler, bu ilemlerin yok hkmndeolduuna karar vermelidir.

. Koruma Ykmllnn Kapsam ve erii:

Daha nceki aklamalarmzda Federal Anayasann 20a maddesiniher ne kadar bir rehber ilke olarak nitelediysek de, sz konusu maddenin

101Epping/Hillgruber, Beck'scher Online-Kommentar zum Grundgesetz, Art. 20a, N. 31;Heselhaus, Verfassungsrechtliche Grundlagen des Umweltschutzes, N. 61; Westphal,JuS 2000, s. 342; Bernsdorff, NuR 1997, s. 334; Jarass/Pieroth, Grundgesetz fr dieBundesrepublik Deutschland, Art. 20a, N. 8.

102 Kar. BVerwG, UPR 1995, s. 309; Heselhaus, Verfassungsrechtliche Grundlagen desUmweltschutzes, N. 61; v.Mangoldt/Klein/Starck, Kommentar zum Grundgesetz, Art.20a, N. 94 vd.

103 Westphal, JuS 2000, s. 343; Heselhaus, Verfassungsrechtliche Grundlagen desUmweltschutzes, N. 63; Sachs, Grundgesetz Kommentar, Art. 20a, N. 63;Jarass/Pieroth, Grundgesetz fr die Bundesrepublik Deutschland, Art. 20a, N. 8;Kloepfer, Umweltrecht, 3, N. 29.

104Erbguth/Schlacke, Umweltrecht, 4, N. 7; Krger/Klau, Umweltrecht, s. 45;Kloepfer, Umweltrecht, 3, N. 29.


31/48

C.58 S.4 GNE 807

gerek Anayasann sistematiinde devletin temel prensiplerini ortayakoyan 20. maddesinin hemen yan banda yer almas, gerekse de lafzndaevrenin korunmas konusunda devlet organlar bakmndan balayc birykmllk iermesi, bu maddenin devlet organlarna ynelik maddi birdev ve emir olarak alglanmas iin kfidir.105 Daha nce belirtmiolduumuz gibi rehber ilkelerin en karakteristik zellii, devletorganlarna belli bir hedefe ulama konusunda ykmllk ierirken, buhedefe ulama biim ve yntemlerin ilgili makamlara brakmadr.Devletin ilgili makamlarna bu balamda bir takdir yetkisinin tannm

olmas ise, bu maddenin sadece bir program ilke olarak grlp, bumaddede yer alan ykmlln etkisizletirilecek bir biimde elealnabilecei anlamna gelmemektedir.106

Federal Anayasann 20a maddesinin lafzna bakldnda, budzenlemenin evrenin korunmas hususunda devlete ynelik ak birykmllk ierdii grlr. Bu korumann ne ekilde yaplmasgerektii konusunda ise, ilgili maddede herhangi bir ifade

bulunmamaktadr. Burada dikkat eken bir dier husus, AvrupaBirliinin evrenin korunmasna ilikin dzenlemelerinde evreselunsurlar iin ounlukla yksek seviyede bir koruma ngrlrken,

Federal Anayasann 20a maddesinin koruma seviyesine ilikin bir ibareiermemesidir. Bununla birlikte doktrinde genel kabul gren gr,107 20amaddesinin evrenin korunmas konusunda doal yaamnn devamedebilmesi iin gerekli tm evresel unsurlarn uzun vadeli olarakkorunmas ynnde asgari bir ykmllk ierdii ynndedir. Bununyan sra Federal Anayasann 20a maddesinin mevcut evresel unsurlarnsadece korunmas ynnde bir ykmllk iermedii, ayrca buunsurlarn iyiletirilmesi ve gelitirilmesini de emrettii ifadeedilmitir.108 Federal Anayasann 20a maddesinden yola karak evrenin

105Heselhaus, Verfassungsrechtliche Grundlagen des Umweltschutzes, N. 27; Steinberg,NJW 1996, s. 1991.

106 v.Mangoldt/Klein/Starck, Kommentar zum Grundgesetz, Art. 20a, N. 58; Heselhaus,Verfassungsrechtliche Grundlagen des Umweltschutzes, N. 33.

107 Kar. Heselhaus, Verfassungsrechtliche Grundlagen des Umweltschutzes, N. 37;Sachs, Grundgesetz Kommentar, Art. 20a, N. 41; Murswiek,NVwZ 1996, s. 226 vd.;Westphal, JuS 2000, s. 341 vd.

108 Murswiek, NVwZ 1996, s. 225;Heselhaus, Verfassungsrechtliche Grundlagen desUmweltschutzes, N. 39 vd.; Sachs, Grundgesetz Kommentar, Art. 20a, N. 39 vd.;


32/48


korunmas konusunda ulalan bir dier sonu ise, evre korumaykmllnn optimize bir ekilde yani en iyi ekilde yrtlmesizorunluluudur (Optimierungsgebot).109 Buradan anlalmas gereken,eldeki mevcut imknlar ile evrenin en etkili ekilde korunmayaallmasdr. evrenin optimize bir ekilde korunmas, evrenin en stdzeyde korunduu anlamna gelmemektedir. Nitekim 20a maddesininevrenin en st (maksimal) dzeyde korunmasn ngrdn iddiaetmek gereki olmayacaktr.110 Zira Federal Anayasada evresel unsurlardier anayasal deerlerle ayn seviyede ele alnm olup, evrenin dier

anayasal deerlerden mutlak bir ncelii sz konusu deildir. Bununlabirlikte Avrupa Birlii Antlamasnn 174. maddesinin 2. fkrasnda yedevletler iin yksek seviyede bir evre korumasnn emredilmi olmas,yksek seviyede koruma ilkesinin Alman evre hukukunda da balayc

bir nitelie sahip olduu anlamna gelmektedir. Burada vurgulanmasgereken bir husus, yksek seviyede koruma ilkesinin dier anayasaldeerlerin evresel unsurlar karsnda lsz bir ekilde geri planaalnmasn merulatrmaddr.111 Bu genel tespitler dnda, doktrinde

bilhassa evre hukukunun genel ilkelerinden yola klarak FederalAnayasann 20a maddesinin kapsam ve ierii daha da somutlatrlmayaallmtr.112

Epping/Hillgruber, Beck'scher Online-Kommentar zum Grundgesetz, Art. 20a, N. 20vd; Westphal, JuS 2000, s. 341; Jarass/Pieroth, Grundgesetz fr die BundesrepublikDeutschland, Art. 20a, N. 3.

109 Heselhaus, Verfassungsrechtliche Grundlagen des Umweltschutzes, N. 39 vd.;Murswiek,NVwZ 1996, s. 226 vd.; Westphal, JuS 2000, s. 341 vd.

110 v.Mangoldt/Klein/Starck, Kommentar zum Grundgesetz, Art. 20a, N. 63; Heselhaus,Verfassungsrechtliche Grundlagen des Umweltschutzes, N. 39; Sachs, GrundgesetzKommentar, Art. 20a, N. 42; Murswiek,NVwZ 1996, s. 226 vd.; Westphal, JuS 2000, s.342.

111Heselhaus, Verfassungsrechtliche Grundlagen des Umweltschutzes, N. 40; Sachs,Grundgesetz Kommentar, Art. 20a, N. 42; Jarass/Pieroth, Grundgesetz fr dieBundesrepublik Deutschland, Art. 20a, N. 3.

112 Bu konuda kar. Sachs, Grundgesetz Kommentar, Art. 20a, N. 37 vd.; Heselhaus,Verfassungsrechtliche Grundlagen des Umweltschutzes, N. 44; Murswiek,NVwZ 1996,s. 225 vd.; Kloepfer, Umweltrecht, 3, N. 25; Westphal, JuS 2000, s. 341.


33/48

C.58 S.4 GNE 809

Federal Anayasann 20a maddesi bu balamda nceliklesrdrlebilir kalknma ilkesi ile birlikte ele alnmtr.113 Bu ilke gerei,yenilenebilir doal kaynaklardan faydalanmada bu kaynaklarnkendilerini yenileme kapasitesinin dikkate alnmas gerekir. Bu cihetleyenilenme kabiliyetine sahip evresel unsurlarn korunmasnda asgaristandart olarak, bu unsurlarn kendilerini yenileme kapasitesinin gvencealtna alnmas esas alnmaldr. Yenilenme imknna sahip olmayanevresel kaynaklardan faydalanmada ise, gelecek kuaklara kar olansorumluluk temelinde tasarruf ilkesi gzetilmelidir.

Federal Anayasann 20a maddesinin kapsam ve ieriinin belirlenmesinde istifade edilebilecek bir dier ilke, ihtiyat ilkesidir.114htiyat ilkesi gerei, ilgili birimlerin evrenin korunmas hususundaharekete gemeleri iin evresel bir tehlikenin mevcudiyeti art deildir;

potansiyel bir evresel riskin sz konusu olmas, ilgili makamlarnharekete gemesi iin yeterlidir. Baka bir deyile, bir faaliyetin evrezerinde olumsuz sonular douraca hakknda ciddi birphe var ise,

bu konuda bilimsel bir kantn ortaya kmas beklenmeden, nlemalnmas gerekir. Bilimsel belirsizliin egemen olduu gnmztoplumunda ihtiyat ilkesi, evrenin korunmasnda kullanlabilecek nc

ilkelerden biri olarak byk nem tamaktadr. htiyat ilkesi, bilimselbelirsizliin ihtiyat ile risk arasnda bir tercih yaplmasn gerektirdiihallerde devreye girmeli; bilimsel belirsizliin getirdii riskin yksekolduu ve zarar tehdidinin giderilmez olduu durumlarda, evreseldeerlere ncelik tannarak evresel riski oluturan faaliyetlere izinverilmemelidir. htiyat ilkesi, evresel kararlarn alnma srelerinde,sinerjik ve kmlatif evresel etkilerin de gz nnde bulundurulmasnzorunlu klmaktadr. htiyat ilkesi ile balantl bir dier ilke ise, nceden

113 Kar. Murswiek, Umweltschutz als Staatsziel, s. 89 vd.; Sachs, GrundgesetzKommentar, Art. 20a, N. 37 vd.; Heselhaus, Verfassungsrechtliche Grundlagen desUmweltschutzes, N. 44; Murswiek,NVwZ 1996, s. 225; Westphal, JuS 2000, s. 341.

114Heselhaus, Verfassungsrechtliche Grundlagen des Umweltschutzes, N. 48 vd.; Sachs,Grundgesetz Kommentar, Art. 20a, N. 49; v.Mangoldt/Klein/Starck, Kommentar zumGrundgesetz, Art. 20a, N. 73; Kloepfer, Umweltrecht, 3, N. 7 vd.; Murswiek,NVwZ1996, s. 225; Westphal, JuS 2000, s. 341; Jarass/Pieroth, Grundgesetz fr dieBundesrepublik Deutschland, Art. 20a, N. 3.


34/48


nleme ilkesidir.115 Korumak tedavi etmekten iyidir eklindezetlenebilecek dnceye dayanan bu ilke, evre zerinde olumsuzsonular dourabilecek faaliyetlerin olabilecek en erken aamadaengellenmesini hedeflemektedir. Bu ilke uyarnca ilgili makamlar, henzevresel sorunlar ortaya kmadan harekete geerek, evresel tehditleri

bertaraf etmelidir.

Burada deinilmesi lzumlu bir dier husus, Federal Anayasann 20amaddesinin evre hukukunun kaynakta nleme ve kirleten der ilkeleri

ile olan ilikisidir. Kaynakta nleme ilkesi, evresel zararlar

n nceliklekaynaklarnda nlenmesi gerektii dncesine dayanmaktadr. Bu ilke,atklarn retim yerine mmkn olduunca yakn bir yerde bertarafedilmesini amalandndan, bilhassa su ve atk sektrnde nemli birileve sahiptir. evre hukukunun temel talarndan biri olan kirleten derilkesi ise, bir yandan evresel zararlara neden olan kiilere, sebepolduklar zararlarla mcadelenin bedelinin dettirilmesini ngrrken,dier yandan evresel zararlara neden olan kiileri bu zararlar azaltmayave daha az zararlara neden olacak yntemler bulmaya tevik etmektedir.Kirleten der ilkesi bu balamda, evresel kirliliin nlenmesi veazaltlmasnda nemli bir rol stlenmektedir. Bu aklamalar nda,

yukarda zikredilen her iki prensibin de evrenin korunmas konusundagelitirici ve tevik edici olduu, bu nedenle de devlet organlarnnevrenin korunmas ykmlln hayata geirmesinde bavurmalargereken ilkeler olduu sonucuna ulalabilir.116

Federal Anayasann 20a maddesi ile ilintili ele alnmas gerekli birdier ilke katlm ilkesidir. evrenin etkin bir ekilde korunmasndayurttalarn idari karar alm srelerine katlmnn nemli bir roloynad dnldnde, 20a maddesinin ierdii devletin evreyi

115 Kar. Heselhaus, Verfassungsrechtliche Grundlagen des Umweltschutzes, N. 48 vd.;Sachs, Grundgesetz Kommentar, Art. 20a, N. 49; Jarass/Pieroth, Grundgesetz fr dieBundesrepublik Deutschland, Art. 20a, N. 3.

116 Bu hususta kar. Murswiek, Umweltschutz als Staatsziel, s. 90 vd.; Sachs, GrundgesetzKommentar, Art. 20a, N. 34 vd.; Heselhaus, Verfassungsrechtliche Grundlagen desUmweltschutzes, N. 50 vd.; Murswiek, NVwZ 1996, s. 225 vd.;v.Mangoldt/Klein/Starck, Kommentar zum Grundgesetz, Art. 20a, N. 74 vd.;Bernsdorff, NuR 1997, s. 330; Murswiek, NVwZ 1996, s. 225 vd.; Jarass/Pieroth,Grundgesetz fr die Bundesrepublik Deutschland, Art. 20a, N. 3.


35/48


36/48


konusunda genel bir ykmllk altna sokacaktr. Bireyler ise evrehaklarnn ihlal edildii durumlarda, devletin harekete gemesikonusunda bir talep de bulunabileceklerdir.

lk Bakta evre hakknn bir temel hak olarak Anayasada yeralmas her ne kadar faydal grnse de, mevcut durum dikkatealndnda bunun gereklie aktarlmasnn zor olduu ortaya kacaktr.Hususi bir evre hakknn Federal Anayasaya alnmamasnn yerindeliideiik sebeplere dayandrlmaya allmtr. Bu balamda ileri srlen

argmanlardan ilki, Anayasada bu tr bir hakk

n yer almas

n

n pratikbakmndan sorunlar dourabilecei olmutur.119 Zira evre hakknierecek bir anayasal hkmn hedefledii evresel kalitenin, esas olarakgenel ve soyut dzenlemelerden mteekkil anayasal metinlerde nasl

belirlenecei ciddi bir sorun oluturmaktadr. evre hakknn anayasal birmetinde dzenlenmi olmas, bireylerin evre hakknn ihlal edilmemiolmas iin suyun veya havann ne kadar temiz olmas gerektii veyagrlt kirliliinin hangi eikten sonra bireylerin evre hakknn ihlalisonucunu douraca, gibi sorularn anayasal dzlemdecevaplandrlmasn gerektirecektir. Anayasal dzenlemelerin normlarhiyerarisindeki konumu dikkate alndnda, anayasada evre hakkn

ieren bir dzenlemenin varl, evre iin kukusuz gl bir hukukigvence tekil edecektir. Fakat burada dikkat ekilmesi zorunlu husus,yukardaki sorularn somut bir ekilde cevaplanmasnn anayasaldzlemden ziyade kanunlara veya normlar hiyerarisinde daha altta yeralan kategoriler vastasyla gerekletirilebilecek dzenlemelere ihtiyaduyduudur. Anayasalarda evre hakkna yer verilmesi bu bakmdan,anayasal bir deer olarak evrenin znelletirilmesi tehlikesinidouracaktr.120 evre hakkna anayasada yer verilmesini isteyenkesimlerin byk umut ve beklentilerinin gereklik kazanmasnnimknszl, evre hakkna anayasada yer verilmemesinin haklln

119 Kar. Erbguth/Schlacke, Umweltrecht, 4, N. 9; Heselhaus, VerfassungsrechtlicheGrundlagen des Umweltschutzes, N. 64; Breuer, Umweltschutzrecht, s. 607;Krger/Klau, Umweltrecht, s. 48 vd.; Schmidt, Einfhrung in das Umweltrecht, 2,N. 2 vd.

120Heselhaus, Verfassungsrechtliche Grundlagen des Umweltschutzes, N. 64.


37/48

C.58 S.4 GNE 813

savunanlarn dile getirdii baka bir argmandr.121 Bu grntaraftarlar, evre hakkna lsz ve gereklikten uzak bir deeratfedilmemesi gerektiini vurgulamlardr. Zira Federal Anayasa,evresel deerlerin dier anayasal hak deerlere kar mutlak birstnln kabul etmemitir. Bu yzden evresel deerlerin dierdeerlerle atmas durumunda, evresel menfaatlerden taviz verilmesigerek hayatta ou kez kanlmaz olacaktr.

Anayasalarda bir evre hakknn mevcut olmasnn getirecei

avantajlar inkr edilemez. Bununla birlikte anayasada zel bir evrehakkna yer verilmi olmasnn, bu hakkn ihlalinin tespiti konusundaciddi sorunlar ortaya karaca da aktr. nk bu durum, hakl olarakevrenin anayasal bir deer olarak znelletirilmesi tehlikesinidouracaktr. Bunun yan sra evre hakknn bir temel hak olarak elealnmas, bu hakkn dava edilebilirliini douracandan, evrehakkndan kaynaklar davalar mahkemeler nezdinde ok ciddi bir i ykolumasna sebebiyet verebilecektir.122 Mahkemeler nezdinde alan budavalar ise, mahkemeleri n plana karacak, ulusal yarg organlar oukez evre hakknn ieriinin tespitini kendi balarna yapacaklardr.Hakl olarak bu tr bir durumun, yarg organlarnn yasama organlarnn

yetkilerini gasp etmeleri tehlikesini douraca ileri srlmtr.123

Buadan bakldnda, soyut bir evre hakknn Anayasada bir temel hakolarak yer verip, bu hakka dava edilebilirlik niteliinin tannmasnnFederal Anayasann bnyesine uygun olmayaca sonucu ortaya kar.124

Nitekim farkl lkelerin anayasalarnda dorudan bir evre hakkna yerveren hkmlerin, bu hakka dava edilebilirlik niteliini tanmaktanzenle imtina ettikleri grlr.125

121 Erbguth/Schlacke, Umweltrecht, 4, N. 9; Heselhaus, VerfassungsrechtlicheGrundlagen des Umweltschutzes, N. 64 vd.; Krger/Klau, Umweltrecht, s. 48 vd.

122 Kar.Heselhaus, Verfassungsrechtliche Grundlagen des Umweltschutzes, N. 64.123 Kar. Heselhaus, Verfassungsrechtliche Grundlagen des Umweltschutzes, N. 64;

Murswiek,NVwZ 1996, s. 222 vd.; Steinberg, NJW 1996, s. 1991.124 Kar. Heselhaus, Verfassungsrechtliche Grundlagen des Umweltschutzes, N. 64;

Krger/Klau, Umweltrecht, s. 48 vd.125 Kar. Heselhaus, Verfassungsrechtliche Grundlagen des Umweltschutzes, N. 64;

Murswiek,NVwZ 1996, s. 222 vd.


38/48


2. evrenin Korunmasyla likili Temel Haklar:

Federal Anayasada her ne kadar hususi bir evre hakkna yerverilmemise de, evrenin korunmas ile yakndan ilgili temel haklarmevcuttur. evrenin korunmas ykmll ve temel haklar, farklalardan birbiriyle yakn ilikiler iinde bulunan iki farkl anayasalkategoriyi temsil etse de, evrenin korunmas ve temel haklar arasnda ikiynl bir etkileimin bulunduundan sz edilebilir: Temel haklar biryandan evrenin korunmasna katk salayc bir rol stlenirken, dier

yandan evrenin korunmas

, temel haklar

s

n

rland

ran bir nedenolabilmektedir.

ncelikle belirtmek gerekir ki, negatif stat haklar niteliindekitemel haklarn evrenin korunmasna da katkda bulunmas mmkndr.Bu balamda ilkin, Federal Anayasann 2. maddesinin 2. fkrasnn ilkcmlesinde ayr ayr ele alnan yaam ve bedensel btnln (saln)korunmas haklarn ele almak gerekir. Anayasann 2. maddesinde yeralan bu haklarn bireyleri, genel olarak fiziksel varlklarna ynelendorudan tehlikelere kar koruduu sylenebilir. Bu balamda zararlevresel etkilerin de, bu temel haklarla korunan deerlerin ihlali anlamnageldii sylenebilir. Zira insann varln srdrebilmesi iin gerekli olanmaddi ve biyolojik temeller de yaam kavramna dhildir.126 Bununla

birlikte Alman Federal Anayasa Mahkemesi verdii kararlarda genelolarak, zararl evresel etkilerin yaam hakk veya saln korunmashakknn ihlali olarak nitelendirilebilmesi iin belli bir arlkta vedayanlmayacak seviyede olmasn art komutur.127 evreninkorunmasna katkda bulunabilecek bir dier hak, Federal Anayasann 14.maddesinde dzenlenmi olan mlkiyet hakkdr. nk kiinin tanrveya tanmaz bir nesne zerindeki mlkiyet hakkna dayanarak zararlevresel etkileri bertaraf etmesi ou zaman mmkn grnmektedir. Bu

balamda ayrca belirtilmesi gereken bir dier husus, gerek doktrinde

gerekse de deiik yarg organlar nezdinde Anayasann 1. maddesindedzenlemi olan insan onur ve haysiyetinin korunmas ilkesi ve

126 Westphal, JuS 2000, s. 340; Krger/Klau, Umweltrecht, s. 46 vd.; Heselhaus,Verfassungsrechtliche Grundlagen des Umweltschutzes, N. 85 vd.; Peters, NVwZ1995, s. 556; Steinberg, NJW 1996, s. 1987 vd.

127 Kar. BVerfGE, 49, s. 141. Ayrca kar. Steinberg, NJW 1996, s. 1988 vd.


39/48

C.58 S.4 GNE 815

Anayasann 2. maddesinin 2. fkrasnda yer alan yaam hakk ve salnkorunmas hakkndan hareketle, Federal Anayasann herkes iin ekolojik

bir asgari varolu hakk (Grundrecht auf ein kologischesExistenzminimum) ngrdn ileri srlddr.128 Bu hak genelolarak, devletin evreye zarar veren mdahalelerine kar bireylere birkoruma salamakta ve devletin insan onur ve haysiyetine yarar biryaamn devam iin asgari lde gereklilik arz eden evresel unsurlarkorumasn emretmektedir. Bu hakka ynelik dile getirilen en nemlieletiri ise, bu tr bir hakkn kapsamnn belirlenmesinin ok zor olduu

olmutur.129 Bununla birlikte bireylere iilebilir su, solunabilecek hava veyenilebilecek besinlerin salanmas, bu hakkn kapsamndadeerlendirilebilir.130

Federal Anayasada devlete evrenin korunmas hususunda birykmllk yklenmi olmas, evresel deerlerin baz durumlarda dieranayasal deerlerle atmasna zemin hazrlamtr. evrenin korunmas

bu balamda bilhassa Federal Anayasada dzenlenmi olan temelhaklarla kar karya gelebilmekte ve bu haklarn snrlanmasn haklklabilecek bir neden olmaktadr.131 evrenin korunmas kamu yararkavramnn bir unsuru olarak, 20a maddesinin Federal Anayasaya

eklenmesinden ok daha nce de temel haklarn snrlandrlmasnhakllatrabilecek bir neden olarak grlmtr. evrenin korunmasnn

bir rehber ilke olarak Federal Anayasaya eklenmesi, evreninkorunmasn kamu yarar kavramndan bamsz olarak temel haklarnsnrlandrlmasnda rol oynayabilecek bir faktr haline getirmitir.Alman Federal Anayasa Mahkemesi bu balamda verdii kararlarda,Federal Anayasann 20a maddesinin, Anayasann 4. maddesindedzenlenmi olan din hrriyetini,132 Anayasann 5. maddesinin 3.

128Heselhaus, Verfassungsrechtliche Grundlagen des Umweltschutzes, N. 87; Peters,NVwZ 1995, s. 556; Westphal, JuS 2000, s. 339; Krger/Klau, Umweltrecht, s. 46vd.; BVerfGE, 82, s. 368.

129 Bkz.Krger/Klau, Umweltrecht, s. 49.130Heselhaus, Verfassungsrechtliche Grundlagen des Umweltschutzes, N. 87.131Jarass/Pieroth, Grundgesetz fr die Bundesrepublik Deutschland, Art. 20a, N. 5;

Krger/Klau, Umweltrecht, s. 48 vd.132 Kar. BVerfGE, 104, s. 337 vd. Federal Anayasa Mahkemesi bu kararnda, her bireyin

din zgrlnn Anayasann 4. maddesi uyarnca gvence altnda olduunu, fakat


40/48


fkrasnda dzenlenmi olan sanat veya bilim hrriyetini133snrlandrabileceini belirtmitir. Bunun dnda evrenin korunmasnadayanlarak, mlkiyet hakknn134 ve meslek hrriyetinin135 desnrlanmas mmkndr. Federal Anayasa Mahkemesi, evreninkorunmasnn genel bir anayasal snr olarak temel haklarnsnrlanmasnda ikin bir snr (grundrechtsimmanente Schranke)olduunu ifade etmitir. evrenin korunmasnn temel haklar iin ikin

bir snr olmas, evrenin korunmasnn anayasa dndan getirilmi birsnrlama nedeni olmad, bilakis temel haklarn bu snrlamay bandan

beri ierdii yani bu snr ile doduu anlamna gelir.136 Federal AnayasaMahkemesi, evrenin korunmasnn Anayasada yer alan temel haklar ileatmasnn sz konusu olaca durumlarda, kamusal yarar dncesiningz nnde bulundurulup lllk prensibinin esas alnarak, atandeerler arasnda bir dengeleme yaplmas gerektiini vurgulamtr.137evresel unsurlarn korunmasnn Anayasada korunan dier deerleregre nem tad durumlarda, temel haklar snrlanarak evreninkorunmasna ncelik verilmelidir.

K. Eyalet Anayasalarnda evrenin Korunmas:

Federal Anayasann yan sra eyalet anayasalarnda da evreninkorunmasna ilikin hkmler mevcuttur.138 Baz eyaletlerin anayasaldzenlemelerinde 1919 Weimar Anayasasndaki dzenlemeyi rnek

hayvanlarn dini vecibeler gerei kesilmesinin Anayasann 20a maddesi gereisnrlandrlabileceini ifade etmitir.

133 Kar. BVerfG, NJW 1995, s. 2648 vd.134 Kar. BVerfGE, 58, s. 330 vd.135 Kar. BVerfGE, 52, s. 42 vd.; BVerfGE, 70, s. 153.136 Kloepfer, Umweltrecht, 3, N. 57; Krger/Klau, Umweltrecht, s. 48 vd.;

Epping/Hillgruber, Beck'scher Online-Kommentar zum Grundgesetz, Art. 20a, N. 45;Westphal, JuS 2000, s. 340; Murswiek,NVwZ 1996, s. 230.

137 Kar. BVerfGE 7, s. 405 vd.; BVerfGE 47, s. 116; BVerfGE 65, s. 125; BVerfGE 70,s. 28. lllk prensibinin Alman anayasa hukukundaki anlam iin ayrca bkz.Pieroth/Schlink, Grundrechte- Staatsrecht II, 6, N. 279 vd.

138 evrenin korunmas ile ilgili eyalet anayasalarndaki nemli dzenlemeler uekildedir: Baden-Wrttemberg (md. 3a, 3c), Bavyera (md. 3, 141), Berlin (md. 31),Brandenburg (md. 39), Bremen (md. 11a), Hamburg (Anayasann bal

alman çevre hukukunun anayasal çerçevesi

Documents