#anayasal si̇stem ve si̇yasi̇ parti̇ler

RAN SLAM CUMHURYETNDE ANAYASAL SSTEM VE SYAS PARTLER

ORSAM Rapor No: 112, Mart 2012

ORTADOU STRATEJK ARATIRMALAR MERKEZCENTER FOR MIDDLE EASTERN STRATEGIC STUDIES

ORSAMORTADOU STRATEJK ARATIRMALAR MERKEZ

Mithatpaa Caddesi 46/6 Kzlay-ANKARATel: 0 (312) 430 26 09 Fax: 0 (312) 430 39 48

www.orsam.org.tr, [email protected]

CONSTITUTIONAL SYSTEM AND POLITICAL PARTIES IN ISLAMIC REPUBLIC OF IRAN

Ortadou Stratejik Aratrmalar MerkeziCenter for Mddle Eastern Strategc Studes


CONSTITUTIONAL SYSTEM AND POLITICAL PARTIES IN ISLAMIC

REPUBLIC OF IRAN

ORSAM Rapor No: 112

Mart 2012

Ankara - TRKYE ORSAM 2012Bu raporun ieriinin telif haklar ORSAMa ait olup, 5846 Sayl Fikir ve Sanat Eserleri Kanunu uyarnca kaynak gsterilerek ksmen yaplacak

makul alntlar ve yararlanma dnda, hibir ekilde nceden izin alnmakszn kullanlamaz, yeniden yaymlanamaz. Bu raporda yer alan deerlendirmeler yazarna aittir; ORSAMn kurumsal grn yanstmamaktadr.

ISBN: 978-605-4615-07-0

ORTADOU STRATEJK ARATIRMALAR MERKEZ

TariheTrkiyede eksiklii hissedilmeye balayan Ortadou aratrmalar konusunda kamuoyunun ve d politika evrelerinin ihtiyalarna yant verebilmek amacyla, 1 Ocak 2009 tarihinde Ortadou Stratejik Aratrmalar Merkezi (ORSAM) kurulmutur. Ksa srede yaplanan kurum, almalarn Ortadou zelinde younlatrmtr.

Ortadouya BakOrtadounun i ie gemi birok sorunu barndrd bir gerektir. Ancak, ne Ortadou ne de halk-lar, olumsuzluklarla zdeletirilmi bir imaja mahkum edilmemelidir. Ortadou lkeleri, halk-larndan aldklar gle ve i dinamiklerini seferber ederek barl bir kalknma seferberlii ba-latacak potansiyele sahiptir. Blge halklarnn bir arada yaama iradesine, devletlerin egemenlik halklarna, bireylerin temel hak ve hrriyetlerine sayg, gerek lkeler arasnda gerek ulusal lekte kalc barn ve huzurun temin edilmesinin n artdr. Ortadoudaki sorunlarn kavranmasnda adil ve gereki zmler zerinde durulmas, uzlamac inisiyatifleri cesaretlendirecektir Szko-nusu erevede, Trkiye, yakn evresinde blgesel istikrar ve refahn kk salmas iin yapc kat-klarn srdrmelidir. Cepheleen eksenlere dahil olmadan, taraflar arasnda diyalogun tesisini kolaylatrmaya devam etmesi, tutarl ve uzlatrc politikalaryla salad uluslararas destei en etkili biimde deerlendirebilmesi blge devletlerinin ve halklarnn ortak menfaatidir.

Bir Dnce Kuruluu Olarak ORSAMn almalarORSAM, Ortadou alglamasna uygun olarak, uluslararas politika konularnn daha salkl kav-ranmas ve uygun pozisyonlarn alnabilmesi amacyla, kamuoyunu ve karar alma mekanizmala-rna aydnlatc bilgiler sunar. Farkl hareket seenekleri ieren fikirler retir. Etkin zm nerileri oluturabilmek iin farkl disiplinlerden gelen, alannda yetkin aratrmaclarn ve entelektellerin nitelikli almalarn tevik eder. ORSAM; blgesel gelimeleri ve trendleri titizlikle irdeleyerek il-gililere ulatrabilen gl bir yaym kapasitesine sahiptir. ORSAM, web sitesiyle, aylk Ortadou Analiz ve alt aylk Ortadou Ettleri dergileriyle, analizleriyle, raporlaryla ve kitaplaryla, ulusal ve uluslararas lekte Ortadou literatrnn geliimini desteklemektedir. Blge lkelerinden dev-let adamlarnn, brokratlarn, akademisyenlerin, stratejistlerin, gazetecilerin, iadamlarnn ve STK temsilcilerinin Trkiyede konuk edilmesini kolaylatrarak bilgi ve dncelerin gerek Trkiye gerek dnya kamuoyuyla paylalmasn salamaktadr.

* ORSAM, The Middle East Studies Association (MESA) yesidir.

STRATEJK BLG YNETM, ZGR DNCE RETMORSAMORTADOU STRATEJK ARATIRMALAR MERKEZ

www.orsam.org.tr

indekiler

Takdim .......................................................................................................................................................4

zet ............................................................................................................................................................5

Giri ...........................................................................................................................................................6

1. Anayasann Temelini Oluturan deolojiler ..................................................................................6

1.1. slamclk .....................................................................................................................................6

1.2. Cumhuriyetilik.........................................................................................................................7

2. Anayasal Kurumlar .............................................................................................................................8

2.1. Veli-ye Fakih (Rehberlik) Kurumu .........................................................................................8

2.2. Koruyucular uras (Shora-ye Negahban) ...........................................................................8

2.3. Uzmanlar uras (Shora-ye Khobregan) ..............................................................................9

2.4. Dzenin Yararn Tehis Heyeti (Majma-e Tashkhis-e Maslahat-e Nezam) ................10

2.5. slami ura Meclisi (Majles-e Shora-ye Eslami) .................................................................10

2.6. Cumhurbakan (Reis-e Jomhuri) ..........................................................................................11

2.7. Yarg .............................................................................................................................................11

3. Siyasi Partiler .......................................................................................................................................12

Sonu .........................................................................................................................................................14

TAKDM

ran, Trkiyenin yzyllardr ayn snr paylat kadim komusudur. ki lkede de

rejimler, ynetimler, yneticiler deimi, ancak komuluk ilikileri srdrlmtr. ki

lke arasnda snr sorunlar ve gvenlik problemleri yaanmam olmas bu anlamda

nemlidir. Son yllarda zellikle iki lke arasndaki ilikilerin sylemsel olarak yakn-lamas ve artan temaslar ile ran, Trkiyenin nemli ticaret ortaklarndan biri olma

yolundadr.

Bunlar olurken ran slam Cumhuriyetini hem devlet hem de sosyal yaps ile yakndan

tanmak daha fazla nem arz etmektedir. yi komuluk ilikilerini gelitirmek ve sr-drmek komuyu ne kadar iyi tandmzla doru orantldr. Bu nedenle ORSAM, ran

slam Cumhuriyetinin anayasal sistemi ve siyasi partileri hakknda bu almay yayn-lamaktan memnuniyet duymaktadr. Raporu hazrlayan ORSAM Ortadou Danman

Pnar Arkan, ran slam Cumhuriyetinin anayasasn inceleyerek 1979 Devriminden

sonra ran siyasi sisteminin hangi amalarla kurulduunu, hangi dnsel arka plan-dan ve siyasi ideolojilerden temellendiini anlatmaktadr. almada siyasal dzeni

oluturan kurumlar, hangi ilkeler ve amalarla hareket ettikler, yetki ve sorumlulukla-r anlatldktan sonra sistemde siyasi partilerin yerinden bahsedilmekte, bylece ran

siyasetinde aktif olan gruplarn fikirleri ve amalar hakknda bilgi verilmektedir. al-mann ran siyasetinin eitli ynleriyle ilgili aratrma yapmak isteyenlere ran siyasal

sistemi hakknda temel bilgileri salamas amalanmaktadr.

Bu raporun ran siyasetinin ileyi mekanizmalarn ve mantn detaylaryla anlamak

isteyen okuyucuya rehberlik edecek bir kaynak olmas midiyle ilginize sunuyoruz.

Hasan Kanbolat ORSAM Bakan

ORSAMORSAM Rapor No: 112, Mart 2012 5

ORSAMRapor No: 112, Mart 2012

Hazrlayan: Pnar Arkan ORSAM Ortadou Danman


zet

11 ubat 1979da ran halk baskc ahlk ynetimine kar yllar sren mcadelenin sonun-da ran slam Devrimini gerekletirdi. ran siyasi tarihinin dinamikleriyle yorulan devrimle birlikte devletin yaps kkten deitiren randa yeni bir siyasi sistem kuruldu. 30 Mart 1979da yaplan referandumda ran halk yeni kurulacak devletin eklinin slam Cumhuriyeti olma-sn kabul etti ve devletin anayasas hazrland.

ran slam Cumhuriyeti anayasasnn temelinde yatan ve sistemin meruiyet kayna olan iki dnce slamclk ve Cumhuriyetilik dnceleridir. Devrimin lideri ve rann ilk rehberi Humeyninin Velayet-i Fakih teorisinde ortaya koyduu slami hkmete dair grlerinin yeni kurulan devletin anayasasnda yer almas ve Velayet-i Fakih kurumunun ran devlet dzeni-nin en st makam olarak kurumsallamasyla devletin slami nitelii salamlatrld. Devle-tin slami niteliini koruyacak ve srdrecek siyasi kurumlar anayasal olarak kuruldu.

te yandan ran tarihinde ei grlmemi bir devrim gerekletiren ran halk kendi kaderini belirleme hakkna sahiptir. Buna gre dnya ve insan zerindeki mutlak egemen olan Allah, in-san toplumsal yazgsna egemen klmtr. Millet, Allah vergisi olan bu hakk yasama, yrtme ve yarg gleri yoluyla kullanr.

slamc ve cumhuriyeti kurumlar arasnda denge kurarak dzenin devamn salamak hede-findeki ran siyasi sisteminde bu ikisi arasnda srekli bir ekime mevcuttur. Ancak ran hu-kuku slami ahkama dayandndan bu ekimede son sz slamc kurumlarn olmaktadr. Bu durum cumhuriyeti kurumlar zerinde artan kontrol ve baskya imkan vermektedir. randa siyasi partiler de bu denge ve kontrol ortamnda ilemektedirler.

ORSAMORTADOU STRATEJK ARATIRMALAR MERKEZ

6

ORTADOU STRATEJK ARATIRMALAR MERKEZORSAM

ORSAMORSAM Rapor No: 112, Mart 2012

Giri

11 ubat 1979da ran halk baskc ahlk ynetimine kar yllar sren mcadelenin sonunda bir modern devrim1olarak tarihe geen ran slam Devrimini gerekletirdi. ran slam Devrimi, 20.yyda dnyay sarsan iki byk devrimden birisi oldu.2Ancak yne-tim sisteminin deiikliiyle sonulanan 1979 ayaklanmas modern ran tarihinde ilk halk hareketi deildi. 1891 ttn boykotu, 1905-1911 Anayasa Devrimi ve 1951-1953 Petroln milliletirilmesi hareketi modern ran tarihin-de hakim siyasi otoriteye kar halkn bakal-drd ve nemli kazanmlar elde ettii dier rgtl halk hareketleridir. 1979 ran slam Devrimi bu gemiin dinamikleriyle yorul-mu olmakla birlikte devletin yapsn kkten deitiren ve randa yeni bir siyasi sistem ku-ran halk hareketi oldu.

Devrimin ardndan 30-31 Mart 1979da yap-lan referandumda ran halk yeni kurulacak devletin eklinin slam Cumhuriyeti olmas-n kabul etti. Buna gre ran siyasi sistemi hal-kn iradesi ile ekillenen dini ynetim olacakt. 3 Austos 1979da seilen kurucu Uzmanlar Konseyi, devrim henz zafere ulamam-ken hazrlanmaya balanan taslak anayasay deerlendirmek iin almalara balad. Alt komitelerde ve her maddeyi ayr ayr gre-rek onaylayan kurucu Uzmanlar Konseyinin aylar sren almalar sonucunda 2-3 Aralk 1979da randa ikinci byk milli referan-dum dzenlendi. Katlmn yzde 74 olduu referandumda oylarn yzde 99,4nn yeni anayasa lehinde kullanlmasyla ran slam Cumhuriyeti Anayasas kabul edilmi oldu.

Bu almada ran slam Cumhuriyeti anaya-sas temel alnarak randaki siyasi kurumlar, ileyileri ve karar alma ekilleri anlatlacak-tr. Bylece rann siyasi yapsnn ortaya -kard siyasi ileyiin mantnn anlalmas hedeflenmektedir. almada, ran siyasal sis-teminin kurumlarnn kurulu amalar, ile-yi ekilleri, birbirleri arasndaki ilikiler anla-tlacak ve ran siyasetinde etkin rol oynayan siyasi partiler hakknda bilgi verilecektir.

1. Anayasann Temelini Oluturan deolojiler

ran slam Cumhuriyeti anayasas temelini iki dnceden almaktadr. Bunlar slamclk ve Cumhuriyetilik dnceleridir. Bu iki d-nce ayn zamanda ran slam Cumhuriyeti siyasi dzeninin meruiyet kaynaklardr.

1.1. slamclk

Anayasada belirtildii ekilde 1979 ran Devriminin randa 20.yyda ortaya kan di-er hareketlerden fark mektebi, yani belirli bir retiye bal ve slami oluudur. Buna gre modern ran tarihindeki dier halk ha-reketlerinin baarszlnn sebebi toplum-sal mcadelenin belirli bir retiye bal olmaydr.3Anayasada stibdad dzeni ola-rak tanmlanan ahlk rejiminin bask orta-mnda mam Humeyni tarafndan aklanan Velayet-i Fakih ilkesine dayal slami hk-met dncesi, rann Mslman halkna so-mut ve tutarl yeni bir ama vermi ve bylece halkn slam retisine bal mcadelesinin yolu almtr.

Velayet-i Fakih, ii retideki ilk tutarl devlet teorisidir. Nitekim geleneksel ii retisini ta-kip eden hukukular Kayp mamn hkme-tinden baka btn hkmetleri gayrime-ru kabul etmekteydi. Kayp mamn Byk Gaybetine kadar hem kutsal hem dnyevi iktidar yanlmaz (masum) olduklarna inan-lan mamlara aitti. Ancak miladi 874 ylnda On kinci mamn Byk Gaybete gitmesiyle birlikte Oniki mam ias Kayp mamn ge-lecekte dnyada fesat ve zulm iyice arttn-da yeniden ortaya kaca ve Kyamet gn iin yolu hazrlayaca gn beklemekteydi. mam Humeyni, ah ynetimi tarafndan srgne gnderildikten sonra bulunduu Necef te 21 Ocak - 8 ubat 1970 arasnda ver-dii Velayet-e Fakih; slami Devlet (Velayet-e Faqih; Hokumet-e Eslami) adyla anlan ders-lerde olgunlatrd fikirleriyle bu klasik an-laya yeni bir yorum getirdi.4 Buna gre hu-kukunun otoritesi lkeyi ynetmek, idare


RAN SLAM CUMHURYETNDE ANAYASAL SSTEM VE SYAS PARTLER ORSAM

etmek ve kutsal yasann hkmlerini uygula-mak anlamna gelmekteydi. Humeyni, kutsal mamn yokluunda ynetimin ehil hukuk-ularn zerine dtn ve dolaysyla dini liderlerin Kutsal Yasann yetkin yorumlayc-lar olarak ynetme hakkna sahip olduklarn ileri srd.5

Humeyniye gre slami hkmet tiranlk veya mutlakyet deil, anayasal ynetimdir. Ancak anayasal ile kastettii kelimenin bu-gnk anlamyla anayasal, yani yasalarn o-unluun grne uygun olarak kabul edil-mesine dayal deildir. Yneticilerin lkeyi ynetirken ve idare ederken belirli birtakm koullara tabii olmas anlamnda anayasal-dr.6 Humeyniye gre bu koullar Kuranda ve Peygamberin snnetinde beyan edilmi-tir. Humeyni yle demektedir: Uyulmas ve uygulanmas gerekenler bu koullar ihtiva eden slamn yasalar ve emirleridir. Bu ne-denle slami hkmet kutsal yasann insan-lar zerindeki ynetimi olarak tanmlanr.7 Humeyninin grne gre slamn emirle-rini doru olarak uygulayabilecek kiiler sade-ce adil din adamlar olduundan dolay hk-mete dair btn yasalar uygulamak onlarn sorumluluundadr.8 Ayrca, Humeyniye g-re din adamlar mamlarn ve Peygamberin gerek halefleridir.

Humeyninin slami hkmete dair grleri-nin yeni kurulan ran slam Cumhuriyetinin anayasasnda yer almas ve Velayet-i Fakih ku-rumunun ran devlet dzeninin en st maka-m olarak kurumsallamasyla devletin slami nitelii hibir pheye yer brakmadan tekil edildi. Anayasaya gre bu, devrimci gelii-min halk yabanc dncelerden arndrarak zne dndrdn ve slami llerle ken-di rnek toplumunu kurmaya gtrdnn gstergesidir.9

1.2. Cumhuriyetilik

ran slam Cumhuriyeti anayasa yapclar-nn kurulacak sistemi dayandrdklar ikinci

dnce Cumhuriyetilik dncesidir. Buna gre ran tarihinde ei grlmemi bir devrim gerekletiren ran halk kendi kaderini belir-leme hakkna sahiptir. Anayasada belirtildii zere bir yldan fazla sren mcadeleyi halk, altm binden fazla ehit vererek Bamszlk, Hrriyet, slam Cumhuriyeti slogan ile kazanmtr.10Buna istinaden giri blmn-de halkn fedakarl ile baarya ulaan dev-rimin mahiyetini gz nnde tutan anaya-sann istibdat sisteminde uzaklaarak karar verme yetkisini halkn eline verme dorultu-sunda aba harcayaca belirtilmektedir.11Bu dorultuda anayasann 3. maddesinde slam Cumhuriyetinin grevleri arasnda saylan halkn tmnn kendi siyasi, iktisadi, top-lumsal ve kltrel yazgsnn belirlenmesine katlmas, slam Cumhuriyetinin anayasann 2. maddesinde sralanan ilahi hedeflerine u-lamas iin gerekli grlmtr.

ran devlet yapsnda halk, anayasada garanti altna alnan iradesini dzenli seimler yoluy-la gstermektedir. Anayasann 6. maddesinde lke ilerinin seimler yolu ile ve genel oya dayanlarak yrtlmesi gereklilii belirtil-mektedir. Buna gre halk, Cumhurbakann, slami ura Meclisi temsilcilerini, uralarn ve benzer heyetlerin yelerini semekle ykm-ldr.

ran anayasa yapclarnn slamc ve Cumhuriyeti dnceleri harmanlad ana-yasann beinci blm milletin egemenlik hakk ve bundan doan gler baln ta-maktadr. Buna gre dnya ve insan zerinde-ki mutlak egemen olan Allah, insan toplum-sal yazgsna egemen klmtr. Millet, Allah vergisi olan bu hakk yasama, yrtme ve yar-g gleri yoluyla kullanr. Yasama gc, halk tarafndan seilen slami ura Meclisi yele-rince kullanlrken yrtme gc yine halk tarafndan seilen Cumhurbakan ve bakan-lar tarafndan kullanlr. Yarg gc ise slami llere uygun olarak kurulan mahkemeler aracl ile kullanlr.

8



2. Anayasal Kurumlar

2.1. Veli-ye Fakih (Rehberlik) Kurumu

ran slam Cumhuriyetindeki en nemli ku-rum veli-ye fakih (Rehberlik) kurumudur ki yasama, yrtme ve yarg gleri zerinde ol-duu gibi halkn da zerinde mutlak yetkiye sahiptir. ran anayasasnn 109. Maddesine g-re Rehber, fetva aklamak iin gerekli ilmi ye-tenee sahip adil, takva sahibi, sahih siyasi ve sosyal gre ve yneticilik yeteneine sahip mtehitler arasndan seilir. Rehberin g-revleri ve yetkileri ise, 110. Maddede belirtil-dii zere yledir: 1. Dzenin Yararn Tehis Heyetine danarak devletin genel siyasetini belirleme, 2. Dzenin genel siyasetinin uygu-lanmasn denetleme, 3. Halkoylamas emrini verme, 4. Silahl Kuvvetlere bakomutanlk etme, 5. Sava, bar ve seferberlik ilan, 6. Koruyucular uras yeleri, Yarg organ ba-kan ve Radyo-Televizyon Kurumu Bakan, Genelkurmay Bakan, Devrim Muhafzlar Ordusu Bakomutan, dzenli ordu ve g-venlik glerinin yksek dereceli komutan-larnn makamlarna tayini, azli ve istifalarn kabul etme, 7. Yasama-yrtme-yarg organ-lar arasndaki ilikileri dzenleme, 8. Normal yollardan zlmeyen problemleri Dzenin Yararn Tehis Heyeti aracl ile zme, 9. Cumhurbakan seildikten sonra mazbatas-n verme, 10. Cumhurbakann grevinden azletme, 11. Yarg organ bakannn teklifin-den sonra ve slami snrlar dahilinde mah-kumlar iin af ilan etme.

randa Rehber, Uzmanlar Meclisi tarafndan seilir ve bir kere seildikten sonra vefat ede-ne kadar grevde kalr. Ancak Rehberin ka-nuni grevlerini yerine getiremez hale gelme-si, 109. Maddede saylan artlar yitirmesi ve-ya batan beri bu artlardan birinden yoksun olduunun anlalmas durumunda grevden uzaklamas sz konusu olur. Bu karar vere-cek kurul da yine Uzmanlar Meclisidir. Ayetullah Humeyni, 1979 ran Devriminden sonra ilk Veli-yi Fakih, yani Rehber olarak

ran slam Cumhuriyetinin lideri olmutur. Humeyninin 1989da vefatndan sonra bu-gnk Rehber Ayetullah Hamanei devletin liderliine seilmitir. Ancak Hamaneyin bu greve gelebilmesi anayasada yaplan dei-iklikle mmkn oldu. 1979 anayasasna gre Rehberin taklit mercii (marjae taqlid) mer-tebesinde olmas gerekmekteydi. Ancak 1989 deiikliiyle bu artn kaldrlmas, grevi topluma manevi olarak yol gstermek olan Rehberlik makamnn siyasiletiinin gster-gesidir. Nitekim anayasada Rehberlike haiz olmann zellikleri arasnda sahih siyasi ve sosyal gre ve yneticilik yeteneine sahip olmak da saylmaktadr. Bu da Rehberin sei-minde lkedeki siyasi dengelerin ok nemli rol olduunu gsterir. Bugn randa siyasi hayatn cevab en belirsiz sorusu Hamaneinin vefatndan sonra yeni Rehberin kim olaca-dr. Hamanei sonrasnn projeksiyonunu yap-mak neredeyse imkanszdr.

2.2. Koruyucular uras (Shora-ye Negahban)

Rehberlik kurumundan sonra ran siyasi sis-temindeki en gl anayasal kurum olan Koruyucular urasnn temel grevi slami ura Meclisinin kard kanunlarn slam ahkam ve anayasa ile uyumlu olup olmad-n denetlemektir (Madde 72). Koruyucular uras kendisine gelen kanunlarn slam esas-larna ve anayasaya aykr olduu sonucuna varrsa on gn ierisinde yasay tekrar gr-lmek zere Meclise geri gnderir (Madde 94).

Uzmanlar uras, 6 yl iin seilen 12 yeden oluur. Bunlarn 6s zamann gereklerine ve gnn sorunlarna vakf, adil fakihler arasn-dan Rehber tarafndan atanrken 6s slami ura Meclisine (Yarg organ bakan tara-fndan) sunulan, hukukun eitli branlarn-da uzman Mslman hukukular arasndan slami ura Meclisi tarafndan seilerek ata-nrlar (Madde 91). yeler alt yl iin seilme-lerine ramen her 3 ylda bir her iki grubun yelerinin yars yenilenir (Madde 92).



Koruyucular uras, Meclis tarafndan ka-bul edilen kanunlarn slam ahkamna aykr olup olmadna uradaki 6 fakihin ounluk oyuyla karar verirken anayasaya aykrlk ko-nusunda urann btn yelerinin ounluk oyuyla karar verebilir (madde 96).

Koruyucular uras anayasal olarak halk ta-rafndan seilen Meclisin zerinde bir ku-rum olarak tanmlanmtr. 93. maddeye gre Koruyucular uras var olmadka milletvekil-lerinin seim mazbatalarnn onaylanmas ve Koruyucular uras yelerinden hukuku alt kiinin seimi hari, slami ura Meclisinin geerlii yoktur. Meclisin yapt yasalar ze-rindeki veto yetkisinin dnda Koruyucular uras yelerinin 3/4nn onayn salamak art ile anayasay yorumlamaya yetkili tek or-gandr (madde 98). Ayrca, kapal oturumda yaplacak yasamann geerli olmasnn art da Koruyucular Konseyi yelerinin 3/4nn Mecliste hazr bulunmasdr (madde 69).

Koruyucular urasnn bir dier grevi ve yetkisi de cumhurbakan, slami ura Meclisi ve Uzmanlar Meclisi seimlerine ve referan-dumlara nezaret etmektir (madde 99). Bu se-imlerde adaylarn slama ve rejime olan ba-llklar erevesinde seime katlmalarnn uygunluuna karar verir (madde 110). Uygun bulmad adaylar seimlere katlmaktan men eder. Halk tarafndan seilen cumhurbakan-nn greve balarken yemin etme treninde yarg erki bakan ile Koruyucular uras ye-lerinin hazr bulunmas arttr (madde 121).

Anayasay yorumlamaya tek yetkili organ olan Koruyucular uras yetkilerini kendi yorumu erevesinde geniletmitir. Bylece yasama-ya mdahalede bulunurken sadece kanunlar ve yasal giriimler konusunda deil ayn za-manda Bakanlar Kurulu ve dier yrtme ku-rumlar tarafndan onaylanan ikinci derecede mevzuatlar, Bakanlar Kurulu kararlar, anla-malar ve ynetmelikler hakknda da kendisini yetkilendirmitir.12

Koruyucular uras, ran siyasi sisteminde devlet ileyii ile din arasndaki ba kuran,

baka bir deyile anayasa ile Velayet-i Fakihi birletiren kurumdur. Halkn setii temsilci-lerden oluan Meclise meruiyet kazandran dini bir kurum olarak var olan Koruyucular uras, ran siyasi sisteminde dini egemenli-in halk egemenliinden stn grldnn gstergesidir.13 Denilebilir ki anayasada halk egemenliine yaplan vurguya ramen ks-men kurumsal olarak ve byk lde ileyi-te randa halk egemenlii snrldr ve ancak dini-temelli kurumlarn kontrol altnda halk bu egemenlik hakkndan faydalanabilmekte-dir.

2.3. Uzmanlar uras (Shora-ye Khobregan)

Uzmanlar uras, ran slam Cumhuriyetinin dini lideri olan veli-ye fakihi belirleyen uradr. lk Uzmanlar uras, ran slam Cumhuriyetinin anayasa taslan gzden ge-irmek zere kurucu meclis olarak 3 Austos 1979da topland. Anayasa taslann referan-duma sunularak kabul edilmesiyle birlikte ilk Uzmanlar uras dald. kinci Uzmanlar uras ise Kasm 1982de yaplan seimlerden sonra topland. urann sekretaryas randa dini ilimlerin retildii medresenin merkezi olan Kum ehrindedir. Dzenli toplantlar-n Tahranda yapan ura ylda en az bir defa Kumda toplanr.14

kinci Uzmanlar uras, o zamanki dini lider Ayetullah Humeyninin vefatndan sonra yeni lideri atamakla yetkilendirildi (madde 107). Buna gre uzmanlar, anayasann 5. ve 109. maddelerindeki artlara haiz fakihler arasn-da deerlendirme yapar ve fakihlerden birini gerekli artlara daha uygun bulursa onu yeni Rehber tayin eder. Fakihlerden hibiri s-tnlk arz etmedii takdirde onlardan birini rehber olarak seer ve halka tantr. Uzmanlar urasnn setii rehbervelayet-i emrden kaynaklanan btn gc ve sorumluluu zerine alr. Ayrca, Rehberin anayasal g-revlerini yerine getirememesi veya anayasa-nn 5. ve 109. maddesindeki artlardan birini veya tmn kaybetmesi ya da batan beri

10



bu zelliklere haiz olmadnn anlalmas durumlarnda Rehberi grevden alma yetki-sine sahiptir. Bu konuda karar verme yetkisi tmyle Uzmanlar urasna aittir.

Uzmanlar uras sekiz ylda bir yaplan se-imlerle halkoyuyla seilen seksen alt din adamndan tekil edilir. ura seimlerine kat-lacak din adamlarnn bu uraya seilebilmek iin gerekli artlar salayp salamadklar Koruyucular Konseyi tarafndan denetlenir ve onaylanr. Buna gre Uzmanlar Konseyi seimlerine katlacak din adamlar sadk, gvenilir, ahlak btnlne sahip, gerekti-inde Rehberlik makamnn sorumluluunu yerine getirebilecek yeterli fkh bilgisine sa-hip, sosyal ve siyasi yeteneklere haiz, slam Cumhuriyetinin sorunlarna aina ve gemi-te mevcut siyasi ve sosyal sisteme kar hibir gr beyan etmemi olmaldrlar.15

Uzmanlar uras ran anayasal sisteminin slami erevede istikrarn salayan kurum-dur. Uzmanlarn halkoyu ile seiliyor olmas ve seilmilerin Rehberi belirlemesi durumu sistemde Rehber ile halk iradesi arasndaki ban tesisi olarak deerlendirilmitir. Ancak bu ban dolayl oluunun yannda Uzmanlar urasnn sistemin din adamlar lehine elitist eilimine iaret ettii gzden kamamaldr.

2.4. Dzenin Yararn Tehis Heyeti (Majma-e Tashkhis-e Maslahat-e Nezam)

Dzenin Yararn Tehis Heyeti 1988 ylnda kurulan bir danma kuruludur. yeleri cum-hurbakan, meclis bakan, yarg erki baka-n, Koruyucular urasnn alt din adam yesi ve Rehber tarafndan atanacak dier yelerdir.

Anayasann 112. maddesine gre Dzenin Yararn Tehis Heyetinin temel grevi Meclis ve Koruyucular uras arasnda kanunlarn dini ahkama veya anayasaya uygunluu konu-sunda kabilecek anlamazlklar zmektir. Ayrca Meclis, Koruyucular urasnn beklen-tilerini karlayamadnda arabuluculuk et-

mek de heyetin grevidir. Heyet, ister Meclis ister Koruyucular uras lehine karar vere-bilme yetkisine sahip olmakla birlikte kendi tamamen bamsz tavrn da taknabilir. Bir konunun heyet tarafndan grlmesi an-cak Rehberin talebi ile mmkndr. Ayrca anayasann 110. maddesine gre Dzenin Yararn Tehis Heyetinin bir dier grevi de lkenin genel siyasetinin belirlenmesinde Rehbere danmanlk etmektir.

2.5. slami ura Meclisi (Majles-e Shora-ye Eslami)

slami ura Meclisi dorudan doruya ve gizli oyla halk tarafndan seilen milletvekil-lerinden meydana gelir. Meclis, ran slam Cumhuriyetinin yasama organdr. Meclisin grev sresi drt yldr. 290 yeden oluan Mecliste Zerdti ve Museviler bir temsil-ci, Asuri ve Keldani Hristiyanlar birlikte bir temsilci ve gneydeki ve kuzeydeki Ermeni Hristiyanlar birer temsilci ile temsil edilirler (madde 64). Meclisin oturumlar ak olmal ve tam tutanaklar Radyo ve Resmi gazete yolu ile kamuoyuna duyurulmaldr. Ancak olaa-nst artlarda, lke gvenliinin gerektirdii takdirde, cumhurbakan veya bakanlardan biri veya milletvekillerinden on kiinin talebi ile kapal oturum yaplabilir. Kapal oturumda kabul edilen hususlar, Koruyucular urasnn hazr bulunmas ve toplam milletvekili says-nn drtte nn kabul ile geerli olur. Bu oturumlarn tutanak ve kararlar olaanst artlar kalktktan sonra kamuoyunun bilgisi-ne sunulmaldr (madde 69).

slami ura Meclisi anayasada belirtilen s-nrlar iinde her sorun iin kanun koyabi-lir (madde 71). Bu snrlarn erevesini l-kenin resmi dininin kurallar veya anayasa izmektedir. Meclisin koyaca kanunun bu ikisine uygunluunu denetleyen kurum ise Koruyucular urasdr (madde 72).

slami ura Meclisinin en nemli gc Bakanlar Kurulu kurulurken her bakan iin ayr ayr gvenoyu vermektir. Bakanlar Kurulu



ie baladktan sonra da nemli sorunlarda ve ihtilaf ba gsterdiinde Meclisten gve-noyu isteyebilir (madde 87). Anayasann 88. ve 89. maddelerine gre hkmet grevlileri Meclis karsnda hem bireysel hem de birlik-te sorumludur. Meclis, bakanlara devlerin-den biri hakknda soru sorabilir, bakanlardan biri veya bakanlar kurulu hakknda gensoru nergesi verebilir, cumhurbakan hakknda gensoru nergesi verebilir. Hakknda gensoru nergesi verilen bakan veya bakanlar kuru-lu on gn ierisinde nergeyi cevaplandra-rak Meclisten tekrar gvenoyu istemelidir. Gvenoyu alamadklar takdirde grevden azledilmi olurlar. Cumhurbakan da ner-geye bir ay iinde cevap vermelidir. Meclis, cumhurbakannn cevabndan sonra te iki ounluu salayarak cumhurbakannn ye-tersizliine karar verebilir ve karar Rehberlik makamna bildirerek grevden azlini isteyebi-lir.

Anayasann bu hkmleri yasama organnn yrtmeden daha fazla gle donatldn gstermektedir. Ancak bu durum, Meclisin gc olarak yorumlanmamaldr. Aksine, ran siyasetinde zaman zaman yaanan ve gerili-me neden olan yasama ve yrtme arasndaki bu tr sorgulamalar hkmet gc zerin-de pay sahibi olan btn siyasi aktrlerin ve gruplarn kendi aralarndaki g ekimesini yanstr.16 Baka bir yoruma gre ise Meclise yrtmeden daha fazla g verilmesinin ar-dnda yatan nedenler, modern ran dnce geleneinde gl parlamento ile halk ege-menlii arasnda kurulan paralellikte ve gl parlamentonun yrtmenin olas bir mutla-kyeti gce dnmesini engelleyecei inan-cnda bulunabilir.17

2.6. Cumhurbakan (Reis-e Jomhuri)

Cumhurbakanl, ran halknn seme ve bylece devlet idaresine katlma hakkna sa-hip olduu bir dier kurumdur. Anayasann 113. maddesine gre lkede Rehberlik ma-kamndan sonra en yksek resmi makamdr ve anayasay uygulamak, dorudan doruya

Rehberlie bal olan hususlar dnda yrt-me organna bakanlk etmekle ykmldr. Cumhurbakan drt yllk bir sre iin, hal-kn dorudan oyuyla seilir ve artarda yeniden seilmesi en fazla bir dnem iin mmkndr (madde 114). Ancak bir kiinin cumhurba-kan olabilmesi anayasada baz koullara ba-lanmtr. 115. maddeye gre cumhurbakan-nn ran vatanda olabilecei gibi sadece ran asll da olabilir. Ancak mutlaka erkek olmal ve lkenin resmi mezhebi olan Oniki mam iasna inanl olmaldr. Ayrca, Koruyucular uras da adaylar inceleme, kabul veya red-detme yetkisini kullanarak seime katlacak adaylar zerindeki snrlar daraltr.

Cumhurbakan, millet, Rehberlik ve slami ura Meclisine kar sorumludur (madde 122). Kanunlarn uygulanmasnn yannda l-kenin plan, bte, idari ve istihdam ilerinden dorudan sorumludur ve bunlarn ynetimi-ni bakasna devredebilir (madde 126). ran Devletinin dier devletlerle olan antlamalar, szlemeleri, muvafakatnameleri ve anlama-lar ve uluslararas rgtlerle ilgili antlama-lar imzalama yetkisi, slami ura Meclisinin onayndan sonra Cumhurbakan veya kanu-na uygun olarak belirlenen temsilcisindedir (madde 125). Dileri Bakannn tavsiyesini alarak bykelilerin atanmasn onaylar, ran bykelilerinin gven mektubunu imzalar ve baka lke bykelilerinin gven mek-tubunu kabul eder (madde 128). Bakanlar Kurulunun ba olan Cumhurbakan, Meclis karsnda Bakanlar Kurulunun faaliyetlerin-den sorumludur ve bakanlar azletme yetki-sine sahiptir. Seildikten sonra mazbatasn Rehberlik makamndan alan Cumhurbakan istifasn da Rehbere sunar ve istifas kabul edilmedii srece vazifelerini yerine getirir (madde 130).

2.7. Yarg

ran slam Cumhuriyeti slam hukukuna da-yal olduundan yarg gc de sistemin slami zelliklerini glendiren anayasal kurumlar-dan biri olarak karmza kmaktadr. Yarg

12



organnn en yksek makam olan bakan Rehber tarafndan be yllna tayin edi-lir ve bu makama haiz olmann artlar yar-g ilerine vakf, tedbirli ve adil bir mtehit olmaktr (madde 157). Yarg organ bakan-nn grevleri unlardr: 1. Adliyede gerek-li tekilat kurmak; 2. Yargya ilikin slam Cumhuriyetine uygun tasarlar hazrlamak; 3. Kanun uyarnca adil ve liyakatli hakimleri ie almak, azletmek, tayin etmek, grev yerle-rini deitirmek, grev sahalarn belirlemek, terfilerini yapmak ve buna benzer idari ileri grmek (madde 158). 163. maddeye gre ha-kimin nitelik ve artlar fkh llerine uygun olarak kanunla belirlenmektedir.

Yarg Organ Bakannn belirledii kurallara dayanlarak kurulan Devlet Yksek Divan, yarg usulnde birliin salanmasna nezaret etmek ve kanun gereince ona yklenen so-rumluluklar yerine getirmek amalarn tar (madde 161). Ayrca, Yarg Organ Bakan, Devlet Yksek Divan hakimlerine danarak Devlet Yksek Divan Bakan ve Basavcy be yl iin tayin eder. Bu kiilerin mtehit, adil ve yarg ilerine vakf olma artlar anaya-sada belirtilmitir (madde 162).

Yarg gcnn slami niteliini glendiren bir dier durum ise Bakanlar Kurulunu kur-makla grevli Cumhurbakannn Adalet Bakann atamada serbest olmamas ve Yarg Organ Bakan tarafndan nerilecek adaylar arasndan bu seimi yapmasdr. Ayrca, yarg organnn yasama ve yrtme ile ilikileri de adalet bakannn sorumluluundadr. Yarg Organ Bakan mali ve idari tm yetkileri-ni ve hakimler dndaki dier personelin ie alnmas yetkisini adalet bakanna devrede-bilir. Bu durumda adalet bakan, kanunlarn bakanlara en yksek icra makam olarak n-grd yetki ve vazifelere aynen sahip olur (madde 160).

3. Siyasi Partiler

ran slam Cumhuriyeti anayasasnn 26. maddesine gre partiler, dernekler, siyasi ve-

ya mesleki kurulular, slami kurulular veya tannm dini aznlklar bamszlk, hrri-yet, milli birlik ve slami ller ilkelerini ve slam Cumhuriyeti esasn ihlal etmedikleri srece serbesttir. Siyasi partiler kanunu Eyll 1981de kabul edilmi olup bu kanuna gre bir siyasi partinin kurulabilmesi iin ileri Bakanlndan ruhsat almas gerekmektedir. Siyasi partilere kurulu ruhsatn vermek, partilerin faaliyetlerini denetlemek ve kanu-na aykr faaliyetlerinin tespit edilmesi duru-munda ruhsat iptal etmek grevleri ileri Bakanlnda kurulacak bir komisyona veril-mitir. Kanunda Onuncu madde komisyonu olarak adlandrlan bu komisyon Basavcnn temsilcisi, Yksek Yarg uras temsilcisi, ileri Bakannn temsilcisi ve Meclisin iki temsilcisinden oluur ve grev sresi iki yl-dr.18

Halihazrda ran ileri Bakanlna kaytl 221 siyasi parti ve dernek bulunmaktadr.19 Ancak ran seim sistemi ok partili bir sis-tem olmadndan bu kurulular siyasi parti faaliyeti yrtememekte, daha ziyade sosyal kanaat gruplar olarak varlk srdrmekte-dirler. Nitekim ran siyasal sisteminde seim-le ibana gelen Cumhurbakan, Meclis ve Uzmanlar Konseyinin seimlerinde kiiler bamsz olarak aday olurlar ve isteyen siyasi parti ve gruplar diledii aday destekledii-ni ilan eder. Siyasal partilerin Mecliste grup oluturmalar da mmkn deildir.20

ran slam Devriminden sonra 1987 ylna kadar varlk gsteren tek siyasi parti slami Cumhuriyet Partisi oldu. Devrim sonrasn-da lke iindeki slami ynetim kart parti ve gruplarn sistem dna itilerek siyasetten uzaklatrlmas yllarnda slami Cumhuriyet Partisi Mslmanlarn birliinin simgesi ol-mu, din adamlarn siyasi rakiplerine kar desteklemiti. Ancak zaman iinde parti iin-de fikir ayrlklar ve gruplamalarn artma-syla Ayetullah Humeyni partinin lke kar-larna hizmet etmekten uzaklat kanaatiyle feshini istedi. Haziran 1987de partinin ken-dini feshetmesinden sonra 1989 ylna kadar



randa hibir siyasi parti kurulmasna izin ve-rilmedi. ran-Irak Savann sona ermesinden sonra siyasal partiler yasasnn 10. maddesi-nin tekrar iletilmesi karar alnd ve 1989dan itibaren lkede tekrar siyasi partiler kurul-maya baland. O tarihten bu yana randa aktif olan en nemli siyasi partiler unlardr: Tahran Mcadeleci Din Adamlar Cemiyeti, Mcadeleci Din Adamlar Dernei, slami Dernekler Koalisyonu, slami Mhendisler Cemiyeti, slam Devrimi Mcahitleri rgt, Onarmn Uygulayclar Partisi, slami ran Katlm Cephesi, Milli Gven Partisi.

Tahran Mcadeleci Din Adamlar Cemiyeti (Ruhaniyat), Humeyni taraftar din adam-larn bir araya getirmek ve ah rejimine kar kitleleri rgtlemek amacyla 1977 ylnda Tahranda kuruldu. 1981de slami Cumhuriyet Partisi merkezinin bombalan-mas srasnda hayatn kaybeden Ayetullah Muhammed Hosseini Beheshti hareketin ko-ordinatr iken 1979da suikaste kurban gi-den Ayetullah Murteza Motahhari Cemiyetin ideologuydu.21 rann bugnk Rehberi Hamanei, eski cumhurbakan Rafsancani gibi Cemiyetin pek ok mensubu kurulan devlette nemli makamlarda bulundular. Bugn ran siyasetinde kendilerine lkeciler adn veren siyasi kanadn en nemli rgt olan Mcadeleci Din Adamlar Cemiyeti se-imlerde destekledikleri adaylarn listelerini ilan etmekte ve Ayetullah Muhammed Reza Mahdavi Kaninin liderliinde en nemli ka-naat gruplarndan biri olarak faaliyet gster-mektedir.

Mcadeleci Din Adamlar Dernei (Ruhaniyun), 1988 ylnda Mcadeleci Din Adamlar Cemiyetinden ayrlan bir grup din adamnn kurduu rgttr. Mehdi Karrubi, Muhammed Musavi-Khoeiniha, Mahmud Doai, Muhammed Tavassoli, Muhammed Hatemi, Muhammed Jamarani, Ayetullah Hasan Sanei ve Ayetullah Sadeq Khalkhali, Cemiyet ile fikir ayrlna dtklerinden dolay Humeyniye ve halka daha iyi hizmet edebilmek iin ayrldklarn ve yeni bir rgt

kurduklarn ilan ettiler. Humeyni, bu bln-meye onay verirken bunun g kavgasnn de-il toplumdaki oulculuun yansmas olarak grlmesi gerektiini belirtmitir.22 Bu rgte mensup din adamlar zamanla randa kendi-lerini Reformcu olarak adlandran siyasi ha-rekete destek vermilerdir. Eski cumhurba-kan Muhammed Hatemi bizzat reform ha-reketinin liderliini yaparken Mehdi Karrubi 2009 ylnda ortaya kan Yeil Hareketin liderlerinden biri olarak siyasette yer almak-tadr. Bugn, rgtn Genel Sekreterliini Muhammed Mousavi Khoieniha stlenmi olup Merkez urasnn bakan eski cumhur-bakan Muhammed Hatemidir.

slami Dernekler Koalisyonu (Motalefeh), 1963ten bu yana aktiftir ve ah kart Tahran pazar esnaf tarafndan desteklenerek slamc gruplar bir araya getirmek amacyla kurul-mutur. Devrimden sonra da Mcadeleci Din Adamlar Cemiyetinin fikirlerini destekleyen nemli rgtlerden biridir ve hibir seimde kendi ayr listesini ilan etmemitir. Balca yeleri Habibollah Asghar Oladi, Asadollah Badamchiyan, Morteza Nabavi olarak sayla-bilecek rgt sahibi olduu Resalat gazetesi ve haftalk yaynlanan Shoma dergisi ile fikir-lerini yaymaktadr.

slami Mhendisler Cemiyeti, Motalefehye yakn muhafazakar bir rgt olup 1988 ylnda rann Mslman halknn slami, siyasi, bi-limsel ve teknik bilgisini ykseltmek amacy-la kurulmutur. Genel Sekreteri Muhammed Reza Bahonar olan cemiyetin en nl ye-leri Mahmud Ahmedinecad, Manouchehr Mottaki, Morteza Nabavi olarak saylabilir. Ancak Cumhurbakan Ahmedinecadn g-reve geldikten sonra cemiyet ile ilikisini kes-tii sylenmektedir.

slam Devrimi Mcahidleri rgt (Mujahedeen-e Enghelab), 1979 ylnda Ayetullah Humeyninin liderliine inanan ve aha kar silahl mcadele etmenin gereklili-ini savunan slamc gruplarn bir araya gele-rek kurduklar rgttr. 1979 ylnda Humeyni

14



tarafndan Hccetlislam Rasti Kaani, r-gtn liderliine seilmitir. Ancak zellikle ekonomi konusundaki gr ayrlklar nede-niyle rgt e blnd. 1982de otuzdan faz-la yesinin istifasndan sonra rgtn lideri rgtn feshini istedi. 1991de yeniden siyasi parti ruhsat alp faaliyetlerine balayan rgt, yedinci Cumhurbakan Hateminin seimler srasnda en nemli destekisi oldu. rgtn kilit yelerinden Behzad Nabavi, Hatemi h-kmetinde yer ald ve yardmc oldu. Yedinci slami ura Meclisi seimlerinde bu rgte bal btn adaylarn Koruyucular uras ta-rafndan salahiyetleri reddedildikten sonra rgt, Ahmedinecadn cumhurbakan seil-dii 2005 seimlerinde aday gstermeyerek parti yesi olmayan reformcu cumhurbaka-n aday Mustafa Moeini destekledi.23 Bugn genel sekreterliini Mohammad Salamatinin yrtt rgt, on be gnde bir yaynlanan Asr-e Ma ve haftalk yaynlanan Mobin gaze-teleriyle grlerini yaydlar.

Onarmn Uygulayclar Partisi (Kargozaran-e Sazandegi), 1996 ylnda Cumhurbakan Rafsancaninin kabinesinde grev alan bakanlar tarafndan kuruldu. Amacn Rafsancaninin rann siyasi ve ekonomik ge-limesi iin sava sonrasnda balatt yeniden ina abalarn srdrmek olarak ortaya koyan partinin yeleri ounlukla teknokratlardan oluuyordu. Ayetullah Haemi Rafsancaniyi Onarmn Lideri ilan eden partinin en nemli yelerinden biri Tahran eski belediye bakan Gholam Hossein Karbaschiydi. Partinin he-defi siyasi ve ekonomik kalknmay (towseeh) salamakt. Sosyal adaleti ve sermayenin ha-kimiyeti olmadan ekonomik kalknmay sa-lamak, devrimin ilkeleri temelinde uluslara-ras ilikileri geniletmek, uzmanlardan ve uzmanlk bilgisinden faydalanmak, fikirlerin geliecei ortam yaratmak partinin kurulu vaatleriydi.24 Tahran Belediyesi tarafndan karlan Hamshahri ve slam Cumhuriyeti Haber Ajans tarafndan karlan Iran gaze-teleri uzun yllar partinin balca yayn organ-lar oldu.

slami ran Katlm Cephesi (Mosharekat), rann en byk reformcu partisidir ve Hateminin cumhurbakan seilmesinden yaklak bir yl sonra eitli reformcu grupla-rn tek at altna toplanmas sonucu kurul-mutur. Parti, Hateminin de 1997de seim propagandas srasnda kulland btn ranllar iin ran slogan ile maneviyat, adalet, zgrlk slogann kullanarak varlk gstermeye balad. randa dini aydnlarn ncs ve slam Devriminin fikirsel rgtlen-mesinde nemli rol oynam Ali eriatinin irfan, eitlik, zgrlk sloganna ok ben-zer olan bu slogan partinin din ile modernite arasndaki ilikiyi ortaya koyan ve reformcu siyasetilerin dnsel tabann oluturan dini aydnlarn fikirlerini benimsediini gs-termekteydi. Halkn siyasete daha fazla ve dorudan katlmn savunan parti ran top-lumunda hukukun stnlnn, kalknma-nn ve sosyal eitliin salanmas hedeflerini savunuyordu. Genel sekreterliini Muhsin Mirdamadinin yapt partinin en tannm yeleri arasnda Muhammad Reza Khatami, Abdollah Ramazanzadeh, Mustafa Tajzadeh saylabilir.

Milli Gven Partisi (Etemad-e Melli), 2005 ylnda cumhurbakanl seimlerine aday-ln koyan Mehdi Karroubinin mensubu olduu Mcadeleci Din Adamlar Dernei ile yaad gr ayrlklar neticesinde kurduu partidir. Parti, kurulu amacn randa parti faaliyetlerinin kurumsallamasn salamak olarak aklamtr. Etemad-e Melli gazetesi, 2009 ylnda Mehdi Karroubinin cumhurba-kanl seimlerinde hile yapldna dair id-dialarn yaynladktan sonra kapatlana kadar partinin yayn organ olmutur.

Sonu

ran slam Cumhuriyeti anayasa yapclarnn ran anayasasn olutururken ideallerinde toplum ve siyasi ynetim tasavvurunu uygu-lamaya geirmek gayretinde olduklar aktr. Ancak sistemin egemenlii lahi yasadan ve bu yasann gerei olarak halk egemenliinden



alan ikili yaps sistemde birbirini denetleyi-ci, dengeleyici ve dini nitelii ar basan ku-rumlar lehine kontrol edici mekanizmalarn da kurulmasn gerektirmitir. Bu da sistemin kurumsal ileyiinde pek ok problemi ve k-maz berberinde getirmitir.

Bugn ran siyasetinde dini kurumlarn cum-huriyeti kurumlar zerindeki denetiminin azaltlmas ve halk egemenliinin glendiril-mesi meselesi zerinde ok tartlmaktadr. Bu mesele 1997den bu yana gl bir siyasi hareket olarak siyaset sahnesinde olan reform hareketinin k noktalarndan biridir. Ancak mevcut sistemin srdrlmesi ve dini yn-nn daha da glendirilmesi dncesindeki din adamlar ve muhafazakar siyasetiler bu talepleri pheyle karlamakta ve devleti za-

yflatarak karlar tehlikeye dreceini ne srmektedir. Nitekim cumhuriyeti kurumlar zerinde azalan denetim demek ayn zaman-da lkede siyasi ve sosyal zgrlklerin de ge-nilemesi anlamna gelecektir ve kontrol edil-mesi gleen zgrlk bu kiilerin nazarnda tehdittir. Bu ekime bugn yle bir boyuta gelmitir ki sistemin slamc kurumlarnn devreye girmesi ile sadece rejimin slami y-nnn glendirilerek srdrlmesini savu-nan gruplara siyaset yapma hakk tannmak-tadr. Giderek artan bu kontrolc durumun ran siyasal sisteminde nasl ve ne lye ka-dar devam ettirilebileceini kestirmek zordur. 2013te yaplmas planlanan cumhurbakanl- seiminin yaklat gz nne alndnda ran siyasetini olduka hararetli gnler bekle-mektedir.

16



SONNOTLAR

1 See Fred Halliday, Islam and the Myth of Confrontation: Religion and Politics in the Middle East, (London, New York: I.B. Tauris), 1996, ss. 42-75; Mangol Bayat, The Iranian Revolution of 1978-79: Fundamentalist or Modern?, Middle East Journal, Cilt 37, Say 1, K 1983.

2 Dieri Ekim 1917de Rusyada gerekleen Bolevik Devrimidir. Bkz. Said Amir Arjomand, After Khomeini: Iran under his successors, (New York: Oxford University Press, 2009), s. 4.

3 ran slam Cumhuriyeti Anayasas, Giri, Alhoda Publication, Tehran, Iran, 2010, s. 14.4 Michael M.J. Fischer, Imam Khomeini: Four Levels of Understanding, John L. Esposito (der.), Voices of Resurgent

Islam, (New York, Oxford: Oxford University Press, 1983), s. 157.5 Humeyni yle demektedir: Gemite doru hkmeti kurmak ve hain ve yozlam yneticileri ykmak iin bir-

lik ve uyum iinde hareket etmedik. Liderden, koruyucudan, liderlik kurumlarndan yoksun oluumuz buna im-kan verdi. Bizim adil ve doru hkmet organlarna ihtiyacmz olduu aktr. Hamid Algar (der.), Islam and Revolution: Writings and Declarations of Imam Khomeini (Berkeley: Mizan Press, 1981), ss. 47-49.

6 Ibid., ss.55-56.7 Ibid., s.55.8 Ibid., s.78.9 ran slam Cumhuriyeti Anayasas, Giri, Alhoda Publication, Tehran, Iran, 2010, s. 18.10 Ibid., s.17.11 Ibid., s. 19.12 Asghar Schirazi, The Constitution of Iran: Politics and the State in the Islamic Republic, (London, New York: I. B.

Tauris, 1997), s. 94.13 Mohsen Milani,Shiism and the State in the Constitution of the Islamic Republic of Iran, S. Farsoun, M. Mashayekhi

(der.),Iran: The Political Culture in the Islamic Republic, (London, New York: Routledge, 1992), s. 144; Lake, C.M., The Problems Encountered in Establishing an Islamic Republic in Iran 1979-1981, Bulletin (British Society for Middle East Studies), cilt 9, say 2, 1982, s. 148.

14 smail Safa stn, Humeyniden Hamaneye ran slam Cumhuriyeti Ynetim Biimi (stanbul: Birleik Yaynclk, 1999), s. 36.

15 Wilfried Buchta,Who Rules Iran? The Structure of Power in the Islamic Republic, (USA: A Joint Publication of the Washington Institute for Near Eastern Policy and the Konrad Adenauer Stiftung, 2000), ss. 60-61.

16 Asghar Schirazi, The Constitution of Iran: Politics and the State in the Islamic Republic, (London, New York: I. B. Tauris, 1997), s. 98.

17 Mehran Kamrava, The Political History of Modern Iran: From Tribalism to Theocracy, (Westport, Connecticut, London: Preager, 1992), s. 92.

18 Siyasi Partiler Kanunu iin bkz. http://www.iranembassy.org.za/E/Iran%20Info/Parties%20Law.htm; Stephan C. Fairbanks, Theocracy vs Democracy: Iran Considers Political Parties, Middle East Journal, cilt 52, say 1, 1998, ss. 20-21.

19 http://www.moi.ir/Portal/File/ShowFile.aspx?ID=500cd7bd-c690-4a58-8613-87832c3e04ba20 Bayram Sinkaya, ran slam Cumhuriyetinde Siyasal Yap ve Ynetim, Ortadou Siyasetinde ran, Trel Ylmaz,

Mehmet ahin (der.), Ankara: Bar Kitap, 2011, s.32.21 Mcadeleci Din Adamlar Cemiyetinin dier kurucu yeleri unlardr: Mohammad Mofatteh (1979da ldrld),

Khamenei, Rafsanjani, Bahonar (slami Cumhuriyet Partisinin Haziran 1981de bombalanmas srasnda ldrl-d), Ayatollah Fazlollah Mahalati, Nateq-Nuri, Ayatollah Mohammad Ali Movahhedi-Kermani, Ayatollah Abbas Ali Amid-Zanjani, Hasan Rouhani, Ayatollah Mohammad Imami-Kashani, Abol-Hossein Moezzi, Mehdi Karrubi and Mohammad Doai.

22 Moslem, Mehdi, Factional Politics in Post-Khomeini Iran, (USA: Syracuse University Press, 2002), s. 69.23 Hossein Asayesh, Adlina Ab. Halim, Jayum A. Jawan, Seyedeh Nosrat Shojaei, Political Party in Islamic Republic

of Iran: A Review, Journal of Politics and Law, Cilt 4, Say 1, Mart 2011, s.226.24 Moslem, Mehdi,Factional Politics in Post-Khomeini Iran, (USA: Syracuse University Press, 2002), p. 128.

ORSAM Rapor No: 111, Mart 2012 25

SURYE KRT MUHALEFETNE ELETREL BR BAKI ORSAM

18

ORSAM Su Aratrmalar ProgramORSAM

ORSAM SU ARATIRMALARI PROGRAMIRapor No: 12, ubat 2012

AKADEMK KADROHasan Kanbolat ORSAM Bakan Prof. Dr. Hayati Akta ORSAM Trabzon Temsilcisi, KT Uluslararas likiler Blm BakanDo. Dr. Veysel Ayhan ORSAM Danman, Ortadou - Abant zzet Baysal niversitesi Do. Dr. Hasan Ali Karasar ORSAM Danman, ORSAM Avrasya Stratejileri Koordinatr - Bilkent niversitesi Do. Dr. Tark Ouzlu ORSAM Danman, Ortadou - Uluslararas Antalya niversitesi Do. Dr. Mehmet ahin ORSAM Danman, Ortadou - Gazi niversitesiDo. Dr. Harun ztrkler ORSAM Danman, Ortadou Ekonomileri - Afyon Kocatepe niversitesiDo. Dr. zlem Tr ORSAM Danman, Ortadou - ODTHabib Hrmzl ORSAM Danman, Ortadou Yrd. Do. Dr. Serhat Erkmen ORSAM Danman, Ortadou - Ahi Evran niversitesi Yrd. Do. Dr. Canat Mominkulov ORSAM Uzman, Ortadou El Farabi Kazak Milli niversitesi Uluslararas likiler Blm Yrd. Do. Dr. Bayram Sinkaya ORSAM Danman, Ortadou Yldrm Beyazt niversitesi Dr. Abdullah Alshamri ORSAM Danman, Ortadou - ORSAM Riyad TemsilcisiDr. Neslihan Kevser evik ORSAM Danman, OrtadouDr. Didem Dan ORSAM Danman, Ortadou - Galatasaray niversitesi Dr. Jale Nur Ece ORSAM Danman, Deniz Emniyeti ve Gvenlii Dr. lyas Kamalov ORSAM Danman, Avrasya Dr. Yaar Sar ORSAM Danman, Avrasya ORSAM Bikek Temsilcisi, Krgzistan-Trkiye Manas niv.Dr. Bayram Sinkaya ORSAM Danman, Ortadou - Atatrk niversitesi Dr. Sreyya Yiit ORSAM Danman, Avrasya Av. Aslhan Erba Akel ORSAM Danman, Enerji-Deniz Hukuku Fazl Ahmet Burget ORSAM Danman, Ortadou - AfganistanVolkan akr ORSAM Danman, Afrika - ORSAM Antananarivo (Madagaskar) TemsilcisiEsra Demir ORSAM Danman, OrtadouBilgay Duman ORSAM Uzman, Ortadou Ogn Duru ORSAM Ynetici Editr Noyan Grel ORSAM zmir TemsilcisiSelen Tonku Kareem ORSAM Erbil (Irak) Temsilcisi Oytun Orhan ORSAM Uzman, Ortadou Sercan Doan ORSAM Uzman Yardmcs, Ortadou Nebahat Tanriverdi ORSAM Uzman Yardmcs, Ortadou Uur il ORSAM Uzman Yardmcs, Ortadou Nazl Ayhan ORSAM Uzman Yardmcs, Ortadou & Projeler Leyla Melike Kogndz ORSAM Uzman Yardmcs, Ortadou & Projeler Ufuk Dngel ORSAM Uzman Yardmcs, OrtadouGknil Erba ORSAM Uzman Yardmcs, Karadeniz Asl Deirmenci ORSAM Uzman Yardmcs, Ortadou Jubjana Vila ORSAM Uzman Yardmcs, Ortadou Mavjuda Akramova ORSAM Uzman Yardmcs, Ortadou ORSAM Su Aratrmalar Program

Dr. Tuba Evrim Maden ORSAM Su Aratrmalar Program Hidropolitik UzmanDr. Seyfi Kl ORSAM Su Aratrmalar Program Hidropolitik UzmanKamil Erdem Gler ORSAM Uzman Yardmcs, ORSAM Su Aratrmalar Program alayan Arslan ORSAM Uzman Yardmcs, ORSAM Su Aratrmalar Program ORSAM DANIMA KURULUDr. smet Abdlmecid Irak Dantay Eski Bakan Prof. Dr. Hayati Akta ORSAM Trabzon Temsilcisi, Karadeniz Teknik niversitesi Uluslararas likiler Blm Bakan Hasan Alsancak BP & BTC Trkiye, Enerji Gvenlii Direktr Prof. Dr. Meliha Benli Altunk ODT, Sosyal Bilimler Enstits Mdr Prof. Dr. Ahat Andican Devlet Eski Bakan, stanbul niversitesi Prof. Dr. Dorayd A. Noori Irakn Ankara Bykelilii Kltr Mstear Yardmcs Prof. Dr. Tayyar Ar Uluda niversitesi, Uluslararas likiler Blm Bakan Prof. Dr. Ali Arslan stanbul niversitesi, Tarih Blm Baar Ay Trkiye Tekstil Sanayi veren Sendikas Genel Sekreteri Prof. Dr. Mustafa Aydn Kadir Has niversitesi Rektr Do. Dr. Ersel Aydnl Bilkent niversitesi Rektr Yardmcs & Fulbright Genel Sekreteri Do. Dr. Veysel Ayhan ORSAM Ortadou Danman, Abant zzet Baysal niversitesi, Uluslararas likiler Blm Prof. Dr. Hseyin Bac ODT, Uluslararas likiler Blm Bakan Itr Badadi zmir Ekonomi niversitesi retim Grevlisi, Uluslararas likiler ve Avrupa Birlii Blm Prof. Dr. dris Bal TBMM 24. Dnem Milletvekili Yrd. Do. Dr. Ersan Baar Karadeniz Teknik niversitesi, Deniz Ulatrma letme Mhendislii Blm Bakan Kemal Beyatl Irak Trkmen Basn Konseyi Bakan Barbaros Biniciolu Ortadou Danman Prof. Dr. Ali Birinci Polis Akademisi retim yesi Do. Dr. Mustafa Budak Babakanlk Devlet Arivleri Genel Mdr Yardmcs Dr. Hasan Canpolat ileri Bakanl Mstear YardmcsE. Hava Orgeneral Ergin Celasin 23. Hava Kuvvetleri Komutan Volkan akr ORSAM Danman, Afrika Do. Dr. Mitat elikpala Kadir Has niversitesi, Uluslararas likiler Blm Bakan Prof. Dr. Gkhan etinsaya YK Bakan Dr. Didem Dan ORSAM Ortadou Danman, Galatasaray niversitesi, Sosyoloji BlmEsra Demir ORSAM Danman, OrtadouProf. Dr. Volkan Ediger zmir Ekonomi niversitesi, Ekonomi Blm Prof. Dr. Cezmi Eraslan Babakanlk Atatrk Aratrma Merkezi Bakan Prof. Dr. ar Erhan Ankara niversitesi ATAUM Mdr, SBF Uluslararas likiler Blm Yrd. Do. Dr. Serhat Erkmen ORSAM Ortadou Danman, Ahi Evran niversitesi, Uluslararas likiler Blm Bakan Dr. Amer Hasan Fayyadh Badat niversitesi, Siyaset Bilimi Fakltesi Dekan Av. Aslhan Erba Akel ORSAM Danman, Enerji-Deniz Hukuku



ORSAM Rapor No: 111, Mart 2012 25

SURYE KRT MUHALEFETNE ELETREL BR BAKI ORSAM

18

ORSAM Su Aratrmalar ProgramORSAM

ORSAM SU ARATIRMALARI PROGRAMIRapor No: 12, ubat 2012

AKADEMK KADROHasan Kanbolat ORSAM Bakan Prof. Dr. Hayati Akta ORSAM Trabzon Temsilcisi, KT Uluslararas likiler Blm BakanDo. Dr. Veysel Ayhan ORSAM Danman, Ortadou - Abant zzet Baysal niversitesi Do. Dr. Hasan Ali Karasar ORSAM Danman, ORSAM Avrasya Stratejileri Koordinatr - Bilkent niversitesi Do. Dr. Tark Ouzlu ORSAM Danman, Ortadou - Uluslararas Antalya niversitesi Do. Dr. Mehmet ahin ORSAM Danman, Ortadou - Gazi niversitesiDo. Dr. Harun ztrkler ORSAM Danman, Ortadou Ekonomileri - Afyon Kocatepe niversitesiDo. Dr. zlem Tr ORSAM Danman, Ortadou - ODTHabib Hrmzl ORSAM Danman, Ortadou Yrd. Do. Dr. Serhat Erkmen ORSAM Danman, Ortadou - Ahi Evran niversitesi Yrd. Do. Dr. Canat Mominkulov ORSAM Uzman, Ortadou El Farabi Kazak Milli niversitesi Uluslararas likiler Blm Yrd. Do. Dr. Bayram Sinkaya ORSAM Danman, Ortadou Yldrm Beyazt niversitesi Dr. Abdullah Alshamri ORSAM Danman, Ortadou - ORSAM Riyad TemsilcisiDr. Neslihan Kevser evik ORSAM Danman, OrtadouDr. Didem Dan ORSAM Danman, Ortadou - Galatasaray niversitesi Dr. Jale Nur Ece ORSAM Danman, Deniz Emniyeti ve Gvenlii Dr. lyas Kamalov ORSAM Danman, Avrasya Dr. Yaar Sar ORSAM Danman, Avrasya ORSAM Bikek Temsilcisi, Krgzistan-Trkiye Manas niv.Dr. Bayram Sinkaya ORSAM Danman, Ortadou - Atatrk niversitesi Dr. Sreyya Yiit ORSAM Danman, Avrasya Av. Aslhan Erba Akel ORSAM Danman, Enerji-Deniz Hukuku Fazl Ahmet Burget ORSAM Danman, Ortadou - AfganistanVolkan akr ORSAM Danman, Afrika - ORSAM Antananarivo (Madagaskar) TemsilcisiEsra Demir ORSAM Danman, OrtadouBilgay Duman ORSAM Uzman, Ortadou Ogn Duru ORSAM Ynetici Editr Noyan Grel ORSAM zmir TemsilcisiSelen Tonku Kareem ORSAM Erbil (Irak) Temsilcisi Oytun Orhan ORSAM Uzman, Ortadou Sercan Doan ORSAM Uzman Yardmcs, Ortadou Nebahat Tanriverdi ORSAM Uzman Yardmcs, Ortadou Uur il ORSAM Uzman Yardmcs, Ortadou Nazl Ayhan ORSAM Uzman Yardmcs, Ortadou & Projeler Leyla Melike Kogndz ORSAM Uzman Yardmcs, Ortadou & Projeler Ufuk Dngel ORSAM Uzman Yardmcs, OrtadouGknil Erba ORSAM Uzman Yardmcs, Karadeniz Asl Deirmenci ORSAM Uzman Yardmcs, Ortadou Jubjana Vila ORSAM Uzman Yardmcs, Ortadou Mavjuda Akramova ORSAM Uzman Yardmcs, Ortadou ORSAM Su Aratrmalar Program

Dr. Tuba Evrim Maden ORSAM Su Aratrmalar Program Hidropolitik UzmanDr. Seyfi Kl ORSAM Su Aratrmalar Program Hidropolitik UzmanKamil Erdem Gler ORSAM Uzman Yardmcs, ORSAM Su Aratrmalar Program alayan Arslan ORSAM Uzman Yardmcs, ORSAM Su Aratrmalar Program ORSAM DANIMA KURULUDr. smet Abdlmecid Irak Dantay Eski Bakan Prof. Dr. Hayati Akta ORSAM Trabzon Temsilcisi, Karadeniz Teknik niversitesi Uluslararas likiler Blm Bakan Hasan Alsancak BP & BTC Trkiye, Enerji Gvenlii Direktr Prof. Dr. Meliha Benli Altunk ODT, Sosyal Bilimler Enstits Mdr Prof. Dr. Ahat Andican Devlet Eski Bakan, stanbul niversitesi Prof. Dr. Dorayd A. Noori Irakn Ankara Bykelilii Kltr Mstear Yardmcs Prof. Dr. Tayyar Ar Uluda niversitesi, Uluslararas likiler Blm Bakan Prof. Dr. Ali Arslan stanbul niversitesi, Tarih Blm Baar Ay Trkiye Tekstil Sanayi veren Sendikas Genel Sekreteri Prof. Dr. Mustafa Aydn Kadir Has niversitesi Rektr Do. Dr. Ersel Aydnl Bilkent niversitesi Rektr Yardmcs & Fulbright Genel Sekreteri Do. Dr. Veysel Ayhan ORSAM Ortadou Danman, Abant zzet Baysal niversitesi, Uluslararas likiler Blm Prof. Dr. Hseyin Bac ODT, Uluslararas likiler Blm Bakan Itr Badadi zmir Ekonomi niversitesi retim Grevlisi, Uluslararas likiler ve Avrupa Birlii Blm Prof. Dr. dris Bal TBMM 24. Dnem Milletvekili Yrd. Do. Dr. Ersan Baar Karadeniz Teknik niversitesi, Deniz Ulatrma letme Mhendislii Blm Bakan Kemal Beyatl Irak Trkmen Basn Konseyi Bakan Barbaros Biniciolu Ortadou Danman Prof. Dr. Ali Birinci Polis Akademisi retim yesi Do. Dr. Mustafa Budak Babakanlk Devlet Arivleri Genel Mdr Yardmcs Dr. Hasan Canpolat ileri Bakanl Mstear YardmcsE. Hava Orgeneral Ergin Celasin 23. Hava Kuvvetleri Komutan Volkan akr ORSAM Danman, Afrika Do. Dr. Mitat elikpala Kadir Has niversitesi, Uluslararas likiler Blm Bakan Prof. Dr. Gkhan etinsaya YK Bakan Dr. Didem Dan ORSAM Ortadou Danman, Galatasaray niversitesi, Sosyoloji BlmEsra Demir ORSAM Danman, OrtadouProf. Dr. Volkan Ediger zmir Ekonomi niversitesi, Ekonomi Blm Prof. Dr. Cezmi Eraslan Babakanlk Atatrk Aratrma Merkezi Bakan Prof. Dr. ar Erhan Ankara niversitesi ATAUM Mdr, SBF Uluslararas likiler Blm Yrd. Do. Dr. Serhat Erkmen ORSAM Ortadou Danman, Ahi Evran niversitesi, Uluslararas likiler Blm Bakan Dr. Amer Hasan Fayyadh Badat niversitesi, Siyaset Bilimi Fakltesi Dekan Av. Aslhan Erba Akel ORSAM Danman, Enerji-Deniz Hukuku

18




ORSAMRapor No: 111, Mart 2012 ORSAM SU ARATIRMALARI PROGRAMI

Rapor No: 12, ubat 2012 19

SINIRAAN AKFERLER HUKUKU TASLAK MADDELER ZERNE BR DEERLENDRME ORSAM

Cevat Gk Irak El Frat TV Trkiye MdrMete Gknel BOTA Eski Genel Mdr Osman Gksel BTC ve NABUCCO Koordinatr Timur Gksel Beyrut Amerikan niversitesi retim yesiProf. Dr. Muhamad Al Hamdani Irakn Ankara Bykelilii Kltr Mstear Habib Hrmzl ORSAM Ortadou Danman Numan Hazar Emekli BykeliDo. Dr. Pnar pek Bilkent niversitesi, Uluslararas likiler Blm Dr. Turul smail TOBB Ekonomi ve Teknoloji niversitesi, Uluslararas likiler Blm Dr. lyas Kamalov ORSAM Avrasya Danman Do. Dr. Hasan Ali Karasar ORSAM Danman, ORSAM Avrasya Stratejileri Koordinatr - Bilkent niversitesi Do. Dr. enol Kantarc Krkkale niversitesi, Uluslararas likiler Blm Seluk Karaay Vodafone Genel Mdr Yardmcs (Trkiye) Do. Dr. Nilfer Karacasulu Dokuz Eyll niversitesi, Uluslararas likiler Blm smet Karalar Edremit Belediye Bakan DanmanDr. Hasan Canpolat ileri Bakanl Mstear Yardmcs Prof. Dr. M. Ltfullah Karaman Fatih niversitesi, Uluslararas likiler Blm Bakan Yrd. Do. Dr. aban Karda TOBB Ekonomi ve Teknoloji niversitesi, Uluslararas likiler BlmAv. Tuncay Kl Edremit Belediye BakanDo Dr. Elif Hatun Klbeyli ukurova niversitesi, Uluslararas likiler Blm Bakan Prof. Dr. Aleksandr Knyazev Rus-Slav niversitesi (Bikek, Krgzistan) Prof. Dr. Alexander Kolenikov DiplomatProf. Dr. Erol Kuruba Krkkale niversitesi, Uluslararas likiler Blm Bakan Prof. Dr. Talip Kkcan Marmara niversitesi, Ortadou Aratrmalar Enstits Mdr Arslan Kaya KPMG, Yeminli Mali Mavir Dr. Hicran Kazanc Irak Trkmen Cephesi Trkiye Temsilcisi zzettin Kerkkl Kerkk Vakf Bakan Prof. Dr. Mustafa Kibarolu Okan niversitesi Uluslararas likiler Blm BakanDr. Max Georg Meier Hanns Seidel Vakf Proje Mdr (Bikek)Prof. Dr. Mosa Aziz Al Mosawa Badat niversitesi Rektr Prof. Dr. Mahir Nakip Erciyes niversitesi BF retim yesiDo. Dr. Tark Ouzlu ORSAM Danman, Ortadou - Uluslararas Antalya niversitesi Prof. Dr. nar zen Ankara niversitesi, SBF Uluslararas likiler Blm Murat zelik Kamu Dzeni ve Gvenlii Mstear Do. Dr. Harun ztrkler ORSAM Ortadou Danman, Afyon Kocatepe niversitesi ktisat Blm Dr. Bahadr Pehlivantrk TOBB Ekonomi ve Teknoloji niversitesi, Uluslararas likiler Blm Prof. Dr. Victor Panin Pyatigorsk niversitesi (Pyatigorsk, Rusya) Do. Dr. Frat Purta Gazi niversitesi Uluslararas likiler Blm, TRKSOY Genel Sekreter YardmcsProf. Dr. Suphi Saati Kerkk Vakf Genel Sekreteri Dr. Yaar Sar ORSAM Danman, Avrasya ORSAM Bikek Temsilcisi, Krgzistan-Trkiye Manas niv.Ersan Sarkaya Trkmeneli TV (Kerkk, Irak) Yrd. Do. Dr. Bayram Sinkaya ORSAM Ortadou Danman, Yldrm Beyazt niversitesi Do. Dr. brahim Sirkeci Regents College (Londra, Birleik Krallk) Dr. Aleksandr Sotnichenko St. Petersburg niversitesi (Rusya Federasyonu) Zaher Sultan Lbnan Trk Cemiyeti Bakan Dr. Irina Svistunova Rusya Strateji Aratrmalar Merkezi, Trkiye-Ortadou Aratrmalar Masas Uzman Do. Dr. Mehmet ahin ORSAM Ortadou Danman, Gazi niversitesi Uluslararas likiler Blm Prof. Dr. Trel Ylmaz ahin Gazi niversitesi, Uluslararas likiler Blm Mehmet krolu Enerji Uzman Do. Dr. Oktay Tanrsever ODT, Uluslararas likiler Blm Prof. Dr. Erol Taymaz ODT, Kuzey Kbrs Kampus Rektr Yardmcs (KKTC)Prof. Dr. Sabri Tekir zmir niversitesi, ktisadi dari Bilimler Fakltesi Dekan Dr. Gnl Tol Middle East Institute Trkiye almalar Direktr (ABD)Do. Dr. zlem Tr ORSAM Ortadou Danman, ODT Uluslararas likiler Blm M. Ragp Vural 2023 Dergisi Yayn Koordinatr Dr. Ermanno Visintainer Vox Populi Direktr (Roma-talya) Dr. Umut Uzer stanbul Teknik niversitesi, nsan ve Toplum Bilimleri Prof. Dr. Vatanyar Yagya St. Petersburg ehir Parlamentosu Milletvekili, St. Petersburg niversitesi (Rusya Federasyonu) Dr. Sreyya Yiit ORSAM Avrasya Danman

ORTADOU ETTLER YAYIN KURULUMeliha Benli Altunk Orta Dou Teknik niversitesiBlent Aras Dileri Bakanl Stratejik Aratrmalar Merkezi Bakan Tayyar Ar Uluda niversitesi lker Aytrk Bilkent niversitesi Recep Boztemur Orta Dou Teknik niversitesi Katerina Dalacoura Londra Ekonomi niversitesi (Birleik Krallk) F. Gregory Gause Vermont niversitesi (ABD) Fawaz Gerges Londra Ekonomi niversitesi (Birleik Krallk )Ahmet K. Han Kadir Has niversitesi Raymond Hinnebusch St. Andrews niversitesi (Birleik Krallk) Rosemary Hollis City niversitesi (Birleik Krallk) Bahgat Korany Durham niversitesi (Birleik Krallk) Peter Mandaville George Mason niversitesi (ABD) Emma Murphy Durham niversitesi (Birleik Krallk) ORTADOU ANALZ YAYIN KURULUProf. Dr. Meliha Benli Altunk ODT, Sosyal Bilimler Enstits Mdr Hasan Kanbolat ORSAM Bakan Do. Dr. Hasan Ali Karasar ORSAM Danman, ORSAM Avrasya Stratejileri Koordinatr - Bilkent niversitesi Yrd. Do. Dr. Serhat Erkmen ORSAM Danman, Ahi Evran niversitesi Uluslararas likiler Blm Bakan


Mithatpaa Caddesi 46/6 Kzlay-ANKARATel: 0 (312) 430 26 09 Fax: 0 (312) 430 39 48

www.orsam.org.tr, [email protected]

ORSAM

#anayasal si̇stem ve si̇yasi̇ parti̇ler

Documents