„პოხ“ ძირ-ფუძე და მისი სემანტიკური...

18
57 ქეთევან ჯერვალიძე „პოხ“ ძირ-ფუძე და მისი სემანტიკური ერთეულები ძველბერძნულსა და ქართველურ ენებში (საკითხის დაყენებისათვის) გიორგი მერჩულეს „გრიგოლ ხანძთელის ცხოვრებაში“ მარტომყო- ფელი ბერი ხუედიოსი მიმართავს გრიგოლ ხანძთელსა და მის ძმებს: თქუენ ხართ: სიწმიდისა ნაყოფნი, მცენარენი სულნელნი, ვარდნი შუენიერნი, ფინიკნი კეთილნი, და ზეთისხილნი ნაყოფსავსენი ზეთითა მით სიწმიდისაჲთა პოხილნი, რომელთა ხილვითა დღეს განიპოხა სიბერჱ ჩემი, და ამაღლდა სიხარული ჩემი, ვითარცა რქაჲ მარტორქისაჲ (I 255, 15-20) 1 . მოყვანილ ნაწყვეტში ფრაზა „ზეთითა მით სიწმიდისაჲთა პოხილ- ნი“ წარმოადგენს პერიფრაზს ფსალმუნიდან „განაპოხე ზეთითა თავი ჩემი“ (ფს. 22, 5.), ხოლო „დღეს განიპოხა სიბერჱ ჩემი“ 91-ე ფსალ- მუნის მე-10 მუხლის პერიფრაზია, რაც ტექსტში მითითებული არ არის. სიტყვები, როგორც ვთქვით, ეკუთვნის მარტომყოფელ ბერს, ხუედიოსს. ნაწარმოებში „პოხ“ ძირის შემცველი სიტყვები კიდევ გვხვდება და ისინი კვლავ ფსალმუნიდანაა: „და ველნი შენნი აღივსნენ სიპოხითა“ (ფს. 64, 12), განჰპოხო შენ შუენიერებაჲ უდაბნოჲსაჲ და სიხარული ბორცუთა შეიმოსონ“ (ფს. 64, 13).ამჯერად მითითებულია მათი ფსალმუნური წარმომავლობა და მათ ხანძთის ძელის ეკლესიის აშენების წინ, ლოცვისას, წარმოსთქვამს გრიგოლი. თუ ანაქორიტის სიტყვები VI თავშია, გრიგოლისა – VII-ში, თანაც მცირე ინტერვალით მოსდევს მათ. „გრიგოლ ხანძთელის ცხოვრება“ თარიღიანი ნაწარმო- ებია (951წ.), თუმცა ის განუახლებიათ ცოტა მოგვიანებით (X ს-ის ბო- ლოს), ისიც მხოლოდ სასწაულთა შერთვით. ამით იმის თქმა გვინდა, რომ გიორგი მერჩულე ვერანაირად ვერ გამოიყენებდა ფსალმუნის გიორგი ათონელისეულ რედაქციას. ძველი აღთქმისა და ახალი აღთ- ქმის ეკლესიების ლიტურგიკის ამ უმნიშვნელოვანესი წიგნის უძველე- სი ხელნაწერები ჩვენში ჯერჯერობით მხოლოდ X-XI საუკუნეებისაა. ასე რომ, გრიგოლ ხანძთელი რომელი და როგორი ფსალმუნით სარ- 1 ძეგლის წყარო: ძველი ქართული აგიოგრაფიული ლიტერატურის ძეგლები, ი. აბულაძის ხემძღვანელობითა და რედაქციით, I. თბილისი., 1964; II. თბილისი, 1967; III. თბილისი 1971.

Upload: others

Post on 01-Sep-2019

7 views

Category:

Documents


0 download

TRANSCRIPT

  • 57

    -

    ( )

    - :

    : , , , , , , , (I 255, 15-20)1.

    - (. 22, 5.), 91- - -10 , . , , , . : (. 64, 12), (. 64, 13). , , . VI , VII-, . - (951.), (X - -), . , . - - X-XI . , -

    1 : , . , I. ., 1964; II. , 1967; III. 1971.

  • - ...

    58

    , , , -, X - .

    : , , , , - . , a , - . , - .

    :

    . (I 256, 31); -... (III 171, 9); ... (I 193, 4*); (II 112,12); ... (I 193, 24); - (I 255,18). () (I 340,41); (III 288,13); (III 166, 13).

    - ... ... - (III 92, 15).

    - (I 321,32); ... ... - (345, 27); - ... (III 268,15); , ... (III 10, 20); ... , (172,1)2.

    :3

    21, 13. .

    13. , - ( -)

    * , .2 -

    - I -, , . , 2005.

    3 -, . -. , 1983; , , -: . . . , 1992; , Septuaginta, Edidit Alfred Rahlfs, Stuttgart, 1979;

  • 2012 #6

    59

    21:13 , ..

    21. 30. - . .

    21:30 . 22.5

    . , .22:5 ,

    .35. 9.

    . 9. -

    .35:9

    s s .62. 6. -

    . 6.

    .62:6

    .64.12.

    . 12. -

    .64:12

    , .64. 13

    . 13. -

    .64:13

    .67. 16. , ,

    . 16. , . 67.16 ,

    .80. 17. -

    . 17.

    .80:17

  • - ...

    60

    .91.11. , , ,

    . 11. ,

    .91:11

    .91.15. -

    . 15. , . 91:15.

    .140. 5. ... 5. .140:5.

    .140.7. ,

    . 7. ,

    .140:7 ,

    .143.14 , -

    . 14. . 143:14

    .. (1-20; 39; 50;

    52;, 56;, 59; 69; 72; 73; 90; 107; 118; 150; 151) - Rahlfs- - , , . , -, (254-258, 266, 267). , . . F (- H-1798) - . X-XI - - , B(Sin. 42) D(Sin. 22) - , - 4.

    4 . , -

  • 2012 #6

    61

    , - : a b, , g 5:

    21,13. 6 a,b, g. () 30. a,b, g. 22,5. a,b, g. 35,9. a, b, g. 62,6. [] a,b, g. 64,12. a, b, g. 13. a, b, g. ()67,16 a, b, g. 80,17. a, b, g. (, )91,11. a, b, g. .91,15 a,b, g. 40,5. a,b, g. ( )143,14. a,b, g. (, )

    , 13 a,b, - (10) , - . . 13- 12- - . - , , .

    , - , I. , 2007,500.

    5 . X-XIII - , - . , I, 11. , 1966, 013-029.

    6 , - (978), , . . , , . , . . I. , 1989, 6 (2). . - , , X - , - .

  • - ...

    62

    , . , - - : 1. -. 2. 3. - , - . 4. - .

    7, 8 9, ,10 , - . ,11 , . . - : , , ... , VIII-IX - - 12. V-VIII - 13. :

    1. - , . X - : 14, . . , -. , , , 15.

    7 , . -. -, 1986.

    8 , . I, , - . , 1984.

    9 . , , 1944.10 . , ,

    20. , 1973, 7.11 . , . , 1949, 274.12 , 313.13 . . , , I. , 1975.14 . , , ., 1980,

    420. . , - . . , 1991, 407.

    15 - . , , - . ,

  • 2012 #6

    63

    2. , , 3. , (864):

    :16 : , (215,14), -

    ; - (76, 11) - , .

    :17 , , ; , , (-

    ..,) - (188,31).

    , (35,9), - , , 18. , -. , , - -

    , . , , . . , . -, 1984, 192, 207, 224. , , : 1. , , , . VII. . . - . , - . 2. ,. XII. . , , . , - , . - . 3. : , -, -, - .

    16 , . . , : . , . , . -, . , . , . . . , 1994.

    17 . , . , 1975. 18 -

    , : - , : , , , , . -: , , , . . . 1986, 230.

  • - ...

    64

    . (C), () (- ) - 19.

    -, , 13 12- . - ,20 , , , - , .

    : 21

    , : - I , ( ) O, . 5, 38; ( ) A 92,288.

    ; : ()22 O, . . 15, 31.

    - , >: ( ) O . 4, 16; ( ) I, pb., . 4, 8.

    , : - . A, . . 19v; () , O I . 1, 23; ... , , . . 301, 28..; () . . . . 222, 28.

    - , , : - ( g) . 143,14; - g A, . 21, 13; ... ( ) I, . 30, 23; , pb.., ( ) O, . .34, 3.

    - , , - . . 281 r.

    19 . , , - , . 28, 1946, 119-162.

    20 , . , 1989, 370, 450.

    21 , . , 1973.22 .

    , , . : I , O , A 1109, pb .

  • 2012 #6

    65

    , : . . 176,23; ... - ( ) . 11,17; , - () O, I 9,52; , () O, . 36, 16; - . 62, 6; O, . 8, 10.

    - . :23

    (, ) , - (. 64, 12) // , (. 22,4 140,5), .

    , (. 21, 12,29 67,15) ( 91,10) .

    (. 35, 8; 62,5; 64,11 80,11), . :24 *-. - -; -- --; -- .... - - : ( )

    , I . 1, 23; , , 143,14; ... , A 1105 281r .

    . -, - . (H. Fhnrich, 1987).

    , - . , - :

    (-, -A ., -, -A .), (-, -) . , . . ., M .

    (-A, -A) ., (, -M) . 25

    , . - . ; (. 11, 10-13)26*.

    23 . , . , 1961.

    24 , , - . , 1990.

    25 . , . , . , 2000.26 , - (

    ). , 1994.* , (8, 22).

    , X -, ,

  • - ...

    66

    (-, -) . , , . . , /- ,

    . :

    : . . , (, , ). .., ., . . -

    . . (-.) , -

    ; . , ( )27.

    , - - , , , -.

    . : , , . pih(puh)28 , , . . pih , , . pity . . pita, . , . . *pi, pay, . . pi, . pi. . -, , .pivah , . . pivas , , . pinguis, . feist, fett , , fiwifev, , . piv, . pi, . pig, pik, . piy29.

    - - , - . , :

    - (/) () , - () , , () () () 1. - -

    2. , , (, ) , ,

    - (//) , () (),

    ,

    , XVIII - , . - , I, , . . -, 1970, 159.

    27 . , , . : , . I, -., 1984; : . , . , 2000;

    . , . , 2005.28 , (-IV +IX-).29 . , - -

    . , 1966.

  • 2012 #6

    67

    () , . -, -

    () () , 30. , .

    - , .-. . - - :

    . , ; . . , - -, , > , .

    .-. : -. .-. - -, - 31.

    .-. *- , . , , -

    , , , , . - . , , . - pih (puh) - , ? . pih(puh)- -? , , , - ?

    pavcu~ - .

    -, 1) (sc. Hom; -- Thuc) ; Arst. ; . - Eur. 2) ( ) ( -) Arst.

    - 2 1) ( Arst.). 2) , , ( . , - Luc.).

    -, adj. ( Arst.).

    -, 2 Arph., Diog. L. , .- ; 2 , .-, 2 .

    30 . , - , .II. , 2001. -, 2002; , . , .

    31 . , - . -, 2008, 453. : . .

  • - ...

    68

    - , . 1) (), ( -

    ; Plat.; ( Xen.), Plut. , . . ;32 pass. . , . ( Nt); 2) ( , - Plut.); pass. , Her., Arst.: Aesch. .

    -, 2 Arst., - , - 1) , (-

    Hom; Arph., 2) , ( Hom);3) , ( Arph.) 4) ( Xen.);5) , , Plat.);6) ( , - Arph);7) , ( Hom. Arst.); 8) , ( Aesch);9) , ( Aesch.) Her.

    ;10) , ( . , Arph);11) , , ( Arst.)- 2 Plut. - 2 ., 1) ( , Her.);

    2) , ( Arst.); 3) ( , Arst.); 4) ( Arst.); 5) , (. Sext.).

    *- 2 Arst.- 2 Anth33. , , -

    - , . , - , , , -, , - , - : , , , .

    , -- --. -- B , . - - - , - S1- ,

    32 : , .

    33 : . . , - , . II. ., 1958.

  • 2012 #6

    69

    --, - , , - . . -- ; -- ; -- - ; -- - ; -- - ; -- ; -- ; -- ;34 S3- . -. - . , - - . , - , . -- [], -- []; -- ; -- []... : -...

    . - -, P (B) , , - . 35. B-: B - E.J. Furnee- , - ( ), , . - , Bakivali- - . - *- (. - -, , ---, -; . -- , -- , ---, ; . -/ , , , )36.

    -- . :

    . . *- ( -)

  • - ...

    70

    - 38.

    - Bahu . . . , . bah- (, ) , .- [*benGh] ,39 :

    / ./ , , , / ./ , . () , (, ). (/) ; . -.- . . , . ()

    ( ).- () , , (. . ?). - , , 40. () , , .,

    , . . . , , - . U, U, U , - .

    , (/-) , , - , .

    () - (//) 1. , , - ; . . .- - 2. , .

    41 , , . .

    () , .-- () , (+=+ .-.

    , - -).- () , .-- () , .

    38 . Etymological dictionary of Greek, by Robert Beekes with the assistance of Lucien van Beek, Leiden-Boston, 2010, 1159-60, ( - . .).

    39 . . , . . , , . I, , 1984, 22.

    40 , - , ..

    41 . , - , I, ., 2000.

  • 2012 #6

    71

    () .- (/-) , ,

    .. , . () -//, , . . , -

    ( )42 ; - (.) , , .

    , II - I- . , - , -. - - . *-- :

    () , . () , , ()., , . , .- () , , .

    . , , ; 1. , -.

    - , .-, (, ) (),

    , , , .- (/), . . . ()

    , . () , , , . () ; . , -

    , - ( ) , 43.

    , , , - . -, , , - , . - - , , : , , - .

    42 - , . , I. , 1974.

    43 . , . , 1985, 37.

  • - ...

    72

    , (B-) , - , , , - . - , :

    -/ / , , = , -, 44.

    : , .- , . . 1.,

    , . , , . . - .

    , , . . .- , (. . -

    ?): : . . , 2., , . , ., . . ; . - -. . -, . ,.. . . *- , 45.

    - [] [], . . . ( , . . -

    ), . . .- ( ).- , , (. ?) . .

    : (), U ; U ., , , , .

    :- , .- , , .- ().- , , (?).- . , (. . . ,

    , , . . , . .).

    - , , ., , .-

    -, . . , . .

    44 . , . , 2005.45 . . . *- . , .

    - , . . , 2008, 283.

  • 2012 #6

    73

    - . - -

    -, , . - , , - ,46 , , , . , . . , - ,47 . () ... -- : [] ; [] 1. , . 2. -, .

    - , , . . , - . - . - U-1 ; U2 , , . -- - //- , -48.

    , . . . - , . - - . - - - . - - /. . 1 , . . ; 2 ,49 . ---, --- ---- .

    - : --50.

    , , - - , V - I - :

    46 . : ( ) ( ) 141; , ..

    47 , . -, . . 1, 20-22; - [I 248, 27-28].

    48 , , . . , - . , 2000-2003.

    49 -. ; . , . .., .

    50 . . , . , 1986..

  • - ...

    74

    51., ,

    1. - V - -- , - . 2. , . , : 1. . pih (puh)- , , - ? 2. . pih (puh)- . . , . pih (puh)- - , , , , , , , , , , , --, ---, ----, ---- ? - , , , - .

    51 - , . . . , , III. -, 1955.