บทท 5

เศรษฐกจพงตนเอง

สงคมไทยในปจจบนไดเปลยนแปลงไปอยางรวดเรว ตามความเจรญกาวหนาทางวทยาการ

สมยใหม ตลอดจนการแพรกระจายของวฒนธรรมตะวนตกทเขามาสสงคมไทยพรอมๆ กบวถการ

ดาเนนชวตแบบใหม ซงเนนการบรโภคนยม วตถนยม และวถการพฒนาแบบอตสาหกรรมนยม ความ

เจรญทางดานเศรษฐกจและเทคโนโลย ไดนาวตถและปจจยในการดารงชพมาสคนไทย เพมขนโดยไม

หยดย ง ความตองการไดถกระตนในลกษณะทหลากหลายยงขน การสะสมสวนเกนเปนไปอยางไมม

ขอบเขต วถการพฒนาแบบอตสาหกรรมนยมไดทอดทงผคนกลมใหญของสงคมใหตกอยในภาวะแหง

ความยากไรตอไปอยางยาวนาน ความวางเปลาทางวตถมมากพอ ๆ กบความทกขยากทางจตใจในสงคม

ทไมเทาเทยมกน การแสวงหาความรารวยและความกดดนจากความยากจนมพลงสงพอ ๆ กนในการ

กระตนใหมการทาลายลางสงคมและธรรมชาต

ในสภาพการณชวตและสงคมเชนน การแสวงหาวถทางใหม ๆ เพอหาทางเลอกใหมในการ

ดาเนนชวตทเหมาะสมกบวฒนธรรมไทย และเพอหลดพนจากวกฤตการณทดารงอยจงเปนสงทสาคญ

ตองทาโดยเรงดวน โดยปจจบนนไดมเศรษฐศาสตรอกกระแสหนงซงเปนการโตตอบตอแนวคด

เศรษฐศาสตรตะวนตก คอ พทธเศรษฐศาสตร ซงมแนวคดวา เราควรจะยอนกลบไปยงปรชญาและสจ

ธรรมพนฐานดงเดมเกยวกบความสมพนธระหวางสงคม โลก ธรรมชาต และมนษย

ความหมายของพทธเศรษฐศาสตร (Buddhist Economics)

อภชย พนธเสน (2547, หนา 2-3) อธบายความหมายวา พทธเศรษฐศาสตรประกอบดวยคาสอง

คา คอ พทธธรรม ทแปลวาคาสอนของพระพทธเจา และเศรษฐศาสตร คอ วชาทวาดวยปฏสมพนธ

ระหวางมนษยและโลกของวตถ เพอมนษยจะสามารถแสวงหาความพอใจใหไดสงสดภายใตเงอนไข

ความจากดของทรพยากร เม อรวมคาว าพทธธรรมและเศรษฐศาสตรเขาดวยกน จงเปนพทธ

เศรษฐศาสตร ซงหมายถง การนาคาสอนของพระพทธเจามาประยกตเขากบแนวคดในวชาเศรษฐศาสตร

ทพฒนามาจากแนวคดทางตะวนตก ในสวนทเปนพทธธรรมทจะนามาประยกตกบวชาเศรษฐศาสตร

ตะวนตก เปนเรองของการทาความเขาใจเกยวกบสภาวะความเปนจรงของตวมนษยและความสมพนธของ

มนษยกบธรรมชาต ซงมมมมองทแตกตางจากวชาเศรษฐศาสตรตะวนตก

ขณะเดยวกนไมควรเรยกพทธเศรษฐศาสตรวา เศรษฐศาสตรแนวพทธ ถงแมคาดงกลาวม

ความหมายไมตางจากกนมากนก แตคาดงกลาวใหความหมายวาเปนแนวหนงของวชาเศรษฐศาสตรทม

หลายแนวทาง ซงจะมความหมายแคบสาหรบการทาความเขาใจโดยทวไปทมงใหพทธเศรษฐศาสตร

บทท 5 เศรษฐกจพงตนเอง : ผชวยศาสตราจารยนวลฉว กลโรจนภทร

-143-

เปนวชาสาหรบผร ผตน โดยไมถกจากดดวยความเชอหรอความเขาใจในศาสนธรรมใดศาสนธรรม

หนง ซงมลกษณะเฉพาะเจาะจง

ความแตกตางระหวางพทธเศรษฐศาสตรกบเศรษฐศาสตรตะวนตก (อภชย พนธเสน, 2544

หนา 12-13)

ความแตกตางของพทธเศรษฐศาสตรและเศรษฐศาสตรตะวนตกอยทความเขาใจในความเปน

มนษย เศรษฐศาสตรตะวนตกเรมจากการอธบายวามนษยเปนสตวเศรษฐกจ (economic man) มนษยม

เหตผล (rational) และพยายามแสวงหาความพงพอใจสงสด (maximize utility) สวนพทธธรรมอธบายวา

มนษยเกดมาพรอมกบความไมรหรออวชชา แตมนษยสามารถลดความไมรไดดวยการสงสม ปญญา ให

เพมมากขน นนคอความสามารถเขาใจทกสงทกอยางตามความเปนจรงของสงนน ๆ ถาหากจตมสต

กากบอยตลอดเวลา ปราศจากการครอบงาของจตทเปนอกศล เปาหมายสงสดของมนษยกคอการพนไป

จากความทกข อนมสาเหตจากความไมเขาใจความจรงของสรรพสงทงหลาย ทาใหชวตหรอเกดความ

ปรารถนาอยากไดในสงทไมสอดคลองกบความเปนจรง ดงนนมนษยจะพนจากความทกขไดกจะตอง

พยายามสะสมปญญาใหรเทาทนทกสงทกอยางตามสภาพความเปนจรงตลอดเวลา ทงนถาหากมนษยไมม

ทกขกจะอยในสภาวะของการมความสขนนเอง

สวนเศรษฐศาสตรตะวนตกหรอกระแสหลก เรมจากแนวความคดทพฒนาจากโธมส ฮอบส ใน

ครสตศตวรรษท 17 ทเหนวามนษยโดยธรรมชาตนนตองการไดรบความพงพอใจ (pleasure) และ

หลกเลยงความเจบปวด (pain) การแสวงหาความพงพอใจและหลกเลยงความเจบปวดจงเปนการกระทา

ทมเหตผลของมนษย ปญหาทเปนขอเทจจรงกคอในสภาพสถต ความพงพอใจ และความเจบปวดอาจจะ

เปนสภาพของจตคนละขว แตถาพจารณาในแงของพลวตรในกระบวนการแสวงหาความพงพอใจ

อาจจะนามาซงความเจบปวดแกตนเองและแกผอนได เชน การแสวงหาความพงพอใจจากกฬาทมการ

ตอสไมวา มนษยกบมนษย มนษยกบสตว หรอสตวกบสตว โดยททงผแพและผชนะตางกไดรบความ

เจบปวดและทกขทรมานทงสองฝาย แตฝายแพจะไดรบผลกระทบรนแรงกวาหรอการทมนษยแสวงหา

ความพงพอใจจากอบายมขไมวาจะเปน การพนน ยาเสพยตด หรอเสพยของมนเมาทาใหขาดสต การ

กระทาในลกษณะดงกลาวแทนทจะไดรบความสขกลบกอใหเกดความทกขตามมา

ดงนน การแสวงหาความพงพอใจ (pleasure) แบบตะวนตกนนมไดมผลสดทายในทางทจะชวย

ใหมนษยมความสขอยางแทจรง ผลสดทายทเกดขนมกจะเปนความทกข ถามใชความทกขทเกดขนกบ

ตวเองกเปนทกขทเกดขนกบผอน (ซงอาจจะเปนไดทงมนษยและสตว) สวนการพยายามหลดพนจาก

ความทกขดวยปญญา ตามแนวคดแบบพทธธรรมนน เปนหลกประกนไดแนนอนวาจะประสบความสข

ไดในทสด ทงตวผปฏบตและเพอนมนษยตลอดจนสตวรวมสงสารวฎฎ

ในพทธเศรษฐศาสตร “ปญญา” จงเปนปจจยทสาคญทสดเพยงปจจยเดยว ถาจะเปรยบเทยบกบ

เศรษฐศาสตรกระแสหลกในปจจบนทเนนทนเปนปจจยการผลตทสาคญ (mode of production) พทธ

เศรษฐศาสตรเนนปญญาเปนปจจยการผลตทสาคญ แตปญญาจะไมสามารถเกดขนไดอยางโดด ๆ

บทท 5 เศรษฐกจพงตนเอง : ผชวยศาสตราจารยนวลฉว กลโรจนภทร

-144-

จะตองมสวนประกอบทสาคญอกสองสวนทจะตองดาเนนพรอมกนไปทเรยกวาไตรสกขา นนคอ ศล

สมาธ และปญญา ซงมความหมายเชนเดยวกบมรรคทมองค 8 นนเอง ทงนเพราะศลจะชวยใหจตใจ

มนษยผดผอง ออนโยนมเมตตากรณา ปราศจากภาวะรบกวนจากกเลส ทาใหสมาธเกดขนไดงาย เมอจต

บรสทธผดผองและมสตตลอดเวลา จตกจะไมถกปรงแตงดวย โลภะ โทสะและโมหะไดโดยงาย ปญญา

หรอความสามารถในการเขาใจทกสงทกอยางตามความเปนจรงของสงนน ๆ กจะเกดขน ทาใหสามารถ

อธบายทกสงทกอยางไดตามความเปนจรง ความทกขเศราหมองกจะไมเกด

ดงนน เปาหมายในการผลต การบรโภคในพทธเศรษฐศาสตรและเปนการทาใหระบบการ

ดารงชวตของสรรพสงทงหลายดาเนนตอเนองไปในลกษณะทย งยน (sustainable) มนษยสามารถลด

ความทกขและเขาถงความสขในระดบขนตาง ๆ ได โดยมเปาหมายสงสดอยทนพพาน คอ มจตทสะอาด

ดวยศล สงบดวยสมาธและสวางดวยปญญา ถาหากสามารถรกษาสภาวะดงกลาวใหเกดขนนานทสดได

เทาไรมนษยกจะพบกบความสขไดนานเทานน

การจดระบบเศรษฐกจสงคมแบบพทธ

ในสมยพทธกาลระบบเศรษฐกจ สงคม มลกษณะเปนระบบเรยบงาย ไมมการแสวงหาวตถแบบ

ทนนยมสมยใหม ความตองการของมนษยมขดจากด ชองวางทางชนชนมไมมาก ไมมการแขงขนกน

ทางดานเศรษฐกจ ไมมความตงเครยด ผคนดารงชวตอยทามกลางสงแวดลอมธรรมชาตทสวยงามทยง

อดมสมบรณอยมาก ในพระสตรหลายเลมไดมการเสนอแนะวาการสรางระบบเศรษฐกจสงคมทม

เสถยรภาพและสงเสรมฐานะความเปนอยของประชาชนขนอยก บปจจย 4 ประการ คอ (เตมศกด

สวรรณประเทศ อางถงใน นวลฉว กลโรจนภทรและคณะ. 2549, หนา 116-118)

1. มการผลตความมงคง โดยใชความร ความพากเพยรพยายาม และเปนเรองประสทธภาพ

2. มการรกษาความมงคงนเอาไวโดยการออมทรพย

3. มการใชจายอยางระมดระวงเพอการบรโภคทเปนความพอเพยง

4. การผลตตองสนองความตองการของสงคมเปนหลก

นอกจากน เกยวกบความมนคงทางสงคมในพทธธรรมกไดมการกลาวถงความสมพนธ

ระหวาง “เศรษฐกจ” กบ “จรยธรรม” ไวอยางชดเจน โดยนาเอาหลกการปกครองแผนดน หรอการ

วางนโยบายเศรษฐกจแนวพทธ มาเสนอดงน

1. ผปกครองแผนดนตองยดหลก “ธรรมาธปไตย” คอถอวาธรรมะคออานาจสงสด ธรรมะถอ

หลกพนฐานในการวางนโยบายเศรษฐกจสงคมของชาต

2. ตองมการจดระบบการคมครองทางสงคมแกชนทกหมเหลาในแผนดนอยางเสมอภาค

ความเสมอภาคนครอบคลมไปถงการอนรกษและคมครองสงมชวตท งหลายในโลก

ธรรมชาต

3. ตองปองกนไมใหมความอยตธรรมเกดขนในแผนดน

4. ตองสงเสรมใหมการโยกยายทรพยากรและแบงปนทรพยใหแกผยากไร

บทท 5 เศรษฐกจพงตนเอง : ผชวยศาสตราจารยนวลฉว กลโรจนภทร

-145-

5. ผปกครองแผนดนตองปรกษาเรองความด ความชวกบสถาบนสงฆอยเสมอ คลาย ๆ กบ

เปนการเตอนผปกครองแผนดนวา ในการวางนโยบายเศรษฐกจสงคมนน อาจเกดความ

ผดพลาด ๆ ไดจงตองมการทวงตง มภาวะวพากษวจารณจากสถาบนสงฆ นนคอ มการ

ตรวจสอบการดานจรยธรรมอยตลอดเวลา

ในหลกธรรมของพทธเจา เราจะพบวามคาแนะนามากมายเกยวกบการดารงชวตพระพทธเจา

สอนใหเราไมลมหลง ในการแสวงหาเงนทอง/วตถ สอนใหประหยดเพออนาคต ไมสงเสรมใหม

การสะสมทรพยสมบตเกนความจาเปน นนคอไมสะสม “สวนเกน” นอกจากนนยงสอนใหเปนคนใจ

กวาง ใหบรจาคหรอใหทานแกคนยากไร ตลอดเวลา “คน” ในเศรษฐศาสตรแนวพทธไมใชเปนผทคอย

แสวงหาแตอรรถประโยชน หากแตเปนคนทรกสจธรรม รกความเปนธรรมและรกเพอนมนษย รวมทง

สรรพสตวท งหลายในโลกธรรมชาต ดวยเหตนเราจงอาจกลาวไดวา เศรษฐศาสตรชาวพทธ คอ

“เศรษฐศาสตรแหงความรก” นนเอง

สรปแลวคาสอนเกยวกบปจเจกชนทอยในระบบมหลกการ 2 อยางผสมผสานกน คอ

1. เนนจตสานกเพอสวนรวมและเพอธรรมชาต

2. เนนเรองความยตธรรมในการแบงปน และการโยกยายทรพยากรไปใหเพอนมนษยท

ยากไร

วถชวตในเศรษฐศาสตรของชาวพทธ

จากทไดกลาวมาในตอนตน เราอาจจะกลาวไดวา คาสอนของศาสนาพทธเกยวกบการใชชวต

ของชาวพทธทจะปลกฝงจตสานกเพอสวนรวมและเพอธรรมชาต รวมทงการแบงปนทรพยากรทมอย

อยางเปนธรรมใหกบเพอนมนษยดวยกน เพอความอยดมสขของสงคมมนษย คอ

1. ไมลมหลงวตถ

2. สนองความตองการพนฐาน

3. บรโภคอยางมเหตผล

4. ไมสะสมสวนเกน

5. ทางานเพอสงคมและรวมมอกน

6. อหงสธรรม

7. อยรวมกบธรรมชาต

8. ใหทาน

9. อสระเสร

10. เสมอภาค

11. เศรษฐศาสตรแหงความรก

บทท 5 เศรษฐกจพงตนเอง : ผชวยศาสตราจารยนวลฉว กลโรจนภทร

-146-

ปรชญาเศรษฐกจพอเพยง

“เศรษฐกจพอเพยง เปนปรชญาชถงแนวการดารงอยและปฏบตตนของประชาชนในทกระดบตงแต

ระดบครอบครว ระดบชมชนจนถงระดบรฐ ทงในการพฒนาและบรหารประเทศใหดาเนนไปในทาง

สายกลาง โดยเฉพาะการพฒนาเศรษฐกจเพอใหกาวทนตอโลกยคโลกาภวตน ความพอเพยง หมายถง

ความพอประมาณ ความมเหตมผล และมภมคมกนในตวทดเพอรบมอกบการเปลยนแปลงทงภายใน

และภายนอก โดยอาศยความรอบร ความรอบคอบ และความระมดระวงในการนาวชาการตาง ๆ มาใช

ในการวางแผนและดาเนนการทกขนตอน ขณะเดยวกนจะตองเสรมสรางพนฐานจตใจของคนในชาต

โดยเฉพาะเจาหนาทของรฐ นกทฤษฎและนกธรกจทกระดบใหมสานกในคณธรรม ความซอสตย

สจรต และใหมความรท เหมาะสม ดาเนนชวตดวยความอดทน ความเพยร มสตปญญา และม

ความรอบคอบ เพอใหสมดลและพรอมรบการเปลยนแปลงอยางรวดเรวทงดานวตถ สงคม สงแวดลอม

และวฒนธรรมจากโลกภายนอกไดเปนอยางด” ประมวลและกลนกรองพระราชดารสของ

พระบาทสมเดจพระเจาอยหว ทมา : สานกงานกองทนสนบสนนการวจย 2549, หนา 8.

หลกแนวคดของเศรษฐกจพอเพยง มหลกพจารณา 5 ประการ คอ (ลลาภรณ บวสาย. บก.

2549, หนา 10.)

1. กรอบแนวคด ทชแนะแนวทางการดารงอยและปฏบตตนในทางทควรจะเปน โดยม

พนฐานมาจากวถชวตดงเดมของสงคมไทย สามารถนามาประยกตใชไดตลอดเวลา และเปนการมอง

โลกเชงระบบทมการเปลยนแปลงอยตลอดเวลา มงเนนการรอดพนจากภยวกฤต เพอความมนคงและ

ความย งยนของการพฒนา

2. คณลกษณะ เศรษฐกจพอเพยงสามารถนามาประยกตใชกบการปฏบตตนไดในทกระดบ โดย

เนนการปฏบตบนทางสายกลางและการพฒนาอยางเปนขนตอน

3. คานยาม ความพอเพยงจะตองประกอบดวย 3 คณลกษณะพรอม ๆ กนดงน

3.1 ความพอประมาณ หมายถง ความพอดทไมนอยเกนไปและไมมากเกนไป โดย

ไมเบยดเบยนตนเองและผอน

3.2 ความมเหตผล หมายถง การตดสนใจเกยวกบระดบของความพอเพยงนนจะตอง

เปนไปอยางมเหตผล โดยพจารณาจากเหตปจจยทเกยวของ ตลอดจนคานงถงผลท

คาดวาจะเกดขนจากการกระทานน ๆ อยางรอบคอบ

3.3 การมภมคมกนทดในตว หมายถง การเตรยมตวใหพรอมรบผลกระทบและการ

เปลยนแปลงดานตาง ๆ ทจะเกดขนโดยคานงถงความเปนไปไดของสถานการณ

ตาง ๆ ทคาดวาจะเกดขนในอนาคตทงใกลและไกล

4. เงอนไข การตดสนใจและการดาเนนกจกรรมตาง ๆ ใหอยในระดบพอเพยงนนตองอาศย

ทงความรและคณธรรมเปนพนฐาน กลาวคอ

บทท 5 เศรษฐกจพงตนเอง : ผชวยศาสตราจารยนวลฉว กลโรจนภทร

-147-

4.1 เงอนไขความร ประกอบดวย ความรอบรเกยวกบวชาการตาง ๆ ทเกยวของอยาง

รอบดาน ความรอบคอบทจะนาความรเหลานนมาพจารณาใหเชอมโยงกน เพอ

ประกอบการวางแผน และความระมดระวงในขนปฏบต

4.2 เงอนไขคณธรรม ทจะตองเสรมสรางประกอบดวยความตระหนกในคณธรรม ม

ความซอสตย สจรต มความอดทน มความเพยร ใชสตปญญาในการดาเนนชวต ไม

โลภและไมตระหน

5. แนวทางปฏบต/ผลทคาดวาจะไดรบ จากการนาปรชญาเศรษฐกจพอเพยงมาประยกตใช คอ

การพฒนาทสมดลและย งยน พรอมรบการเปลยนแปลงในทกดาน ทงดานเศรษฐกจ สงคม สงแวดลอม

ความร และเทคโนโลย

กรอบ เกณฑ ตวชวดเศรษฐกจพอเพยง

สาหรบแนวคดในเรองกรอบเกณฑตวชวดเศรษฐกจพอเพยงทจะนาไปสการปฏบตทเปน

รปธรรม เสร พงศพศ (2550, เวบไซต) ไดเสนอไวดงน

ตารางท 5.1 กรอบ เกณฑ ตวชวด เศรษฐกจพอเพยง

ปรชญา กรอบ เกณฑ ตวชวด

พอประมา

ณ

คนสตนกาเนดชวต

(Back to the source)

ม ค ณ ธ ร ร ม เ ป น ธ ร ร ม

ถกตอง ดงาม พออย พอกน

พอใช

แบงปน ไมเอาเปรยบคนอน

ไ ม เ อา เ ป รย บ ธ ร รม ช า ต

เอาคณธรรมนาชวต นาธรกจ

การงาน (Business ethics)

ไมเอาเ งนนาหนา ปญญา

ตามหลง เงนเปนบาวทด

เปนนายทเลย “จะเลอกเงน

หรอชวต”

คนสรากเหงา

(Back to the roots)

ร ค ณ ค า ท ม า ข อ ง ต น เ อ ง

เ อ ก ล ก ษ ณ ภ ม ป ญ ญ า

ทองถน

ภมใจในกาพด ถนฐานบานเกด

รากเหงา เผาพนธ บรรพบรษ

ภมใจของกน ของใชพนบาน

กนอยแบบไทย ๆ วถไทย

เขาถงคณคามากกวายดตด

รปแบบ

บทท 5 เศรษฐกจพงตนเอง : ผชวยศาสตราจารยนวลฉว กลโรจนภทร

-148-

ปรชญา กรอบ เกณฑ ตวชวด

คนสพนฐาน

(Back to basic)

ชวตเรยบงาย ไมหนาใหญ

ไหลตามกระแส รกาลเทศะ

มความสขตามอตภาพ

ข น า ด ป ร ม า ณ ท พ อ ด

ไ ม ม า ก เ ก น ไ ป ไ ม ใ ห ญ

เกนไป ไมตดแบรนด เสอผา

รองเทา กระเปา นาฬกา

ร ถ ย น ต เ ค ร อ ง ป ร ะ ด บ

บ า น เ ร อ น ไ มข น เ ห ล า

เขาโรงแรมหรเพยงเพอใหดด

ไมไหลตามกระแส ตามโฆษณา

บาบรโภค

มเหตผล มหลกวชา ขอมล ความร “รเขา รเรา”

รเทาทนการเปลยนแปลง

ไมทาตาม ๆ กนเลยนแบบ

แตไมเรยนร กนอยอยางม

คณภาพ รตวเอง รทองถน

ร ศ ก ย ภ า พ “ทน ช ม ช น ”

ร ป ญ ญ า ร โ ล ก า ภ ว ต น

แสวงหาความร ศกษาใน

ระดบสงขนตามศกยภาพ

ของตนเอง

มแผน ชวต คอ การลงทน แผนชวต

แผนชมชน แผนยทธศาสตร

ง บ ป ร ะ ม า ณ ค ร อ บ ค ร ว

รายรบ รายจาย แผนการ

ลงทนเปนตวของตว เอง

ไมใชนกจะทาอะไรกทา

ไมควกงาย

แผนงานองคกร จายเรว ไมเดนหางอยางไร

เปาหมาย มแผนยทธศาสตร

และแผนงานทมรากฐาน

ขอมล ความรและหลกคดทด

(ปญญา)

เปนมออาชพ คณภาพ มนคง ย งยน (Quality,

consistency sustainability)

ทาดวย “อทธบาทส” (ฉนทะ วรยะ

จตตะ วมงสา) ใจรก รจรง รรอบ

รสก และ

บทท 5 เศรษฐกจพงตนเอง : ผชวยศาสตราจารยนวลฉว กลโรจนภทร

-149-

ปรชญา กรอบ เกณฑ ตวชวด

ทาด ม คณภาพ ดวยความ

สมาเสมอ

มภมคมกน

ทด

ระบบชวตทด ความสมพนธดกบทกคน

ครอบค รวอบ อน ช ม ช น

เขมแขง องคกรมนคง ม

เพอน ชมรม สมาคม

มเวลาใหครอบครว ไมบางาน

หาเงนลมชวต มแผนชวต

ครอบครวด มสวสดการมนคง

เ ปนประโย ชน ตอช มช น

สงคม ไมเอาเปรยบผอ น

ไมเอาตวรอดคนเดยว ไมเอา

แ ต ญ า ต พ น อ ง เ พ อ น ฝ ง

พรรคพวก หรออย อย า ง

โดดเดยว “ระบบดทาใหคน

ทาถกไดงาย ทาผดไดยาก”

ระบบงานทด “พงตนเอง” ในดานการผลต

ก า รบ รโภค ก า รแป รรป

การตลาด การออม และ

ระบบสวสดการ

มเศรษฐกจชมชนทเปนระบบ

ไมทาอย างเดยวสองอยาง

แต 20-30 อยาง เพอตอบสนอง

ความตองการของทองถน

ท ง เ ก ษ ต ร ผ ส ม ผ ส า น

วสาหกจชมชน สหกรณ

SMEs เนนการบรโภคใน

ท อ ง ถ น ก อ น พ ง ต ล า ด

ภายนอกหรอสงออก

การจดการทด เนนความสมพนธเครอขาย

มากกวากฎระเบยบและการ

ควบคม มพรหมวหารส

สรางแรงบนดาลใจ ใจด

ใจกวาง ใจส ใจถง (เขาใจ-

เ ข า ถ ง ) ม ธ ร ร ม า ภ บ า ล

บรรษท โปรงใส ตรวจสอบได

ไ ม เ น น แ ต ผ ล ล พ ธ ใ ห

ความสาคญกบกระบวนการ

ดวย

ตารางท 2 กรอบ เกณฑ ตวชวดเศรษฐกจพอเพยง

ทมา : เสร พงศพศ, 2550 : ออนไลน

บทท 5 เศรษฐกจพงตนเอง : ผชวยศาสตราจารยนวลฉว กลโรจนภทร

-150-

การขบเคลอนเศรษฐกจพอเพยง

การขบเคลอนเศรษฐกจพอเพยงมเปาหมายหลก เพอสรางเครอขายเรยนร ใหมการนาหลก

เศรษฐกจพอเพยงไปใชเปนกรอบคด เปนแนวทางปฏบตและเปนสวนหนงของวถชวตของคนไทย

(สานกงานกองทนสนบสนนการวจย 2549, หนา 15-16)

วตถประสงคของการขบเคลอนเพอสรางความรความเขาใจทถกตองเกยวกบหลกเศรษฐกจ

พอเพยง ใหประชาชนทกคนสามารถนาหลกปรชญาไปประยกตใชไดอยางเหมาะสม พรอมทงปลกฝง

ปรบเปลยนกระบวนทศนในการดารงชวตใหอยบนพนฐานของเศรษฐกจพอเพยง และนาไปสการปรบ

แนวทางการพฒนาใหอยบนพนฐานของเศรษฐกจพอเพยง

การขบเคลอนเศรษฐกจพอเพยงจะประสบผลสาเรจไดตองอาศยการทางานในลกษณะเครอขาย

และการระดมพลงจากทกภาคสวน ไดแก

1. เครอขายดานผนาทางความคด

2. เครอขายดานประชาสงคม

3. เครอขายดานสอมวลชนและประชาชน

4. เครอขายดานสถาบนการศกษาและเยาวชน

5. เครอขายดานองคกรภาคธรกจเอกชน

6. เครอขายดานองคกรภาครฐ

7. เครอขายดานวชาการ

8. เครอขายดานสถาบนการเมอง

ทงนแกนกลางขบเคลอนม 3 ระดบ ไดแก คณะทปรกษา ผทรงคณวฒ คณะอนกรรมการ

ขบเคลอนเศรษฐกจพอเพยงและกลมงานเศรษฐกจพอเพยงและธนาคารสมอง ในสานกงาน

คณะกรรมการพฒนาเศรษฐกจและสงคมแหงชาต (สศช . ) รวมกบสานกงานทรพยสนสวน

พระมหากษตรย (ทก.) ทาหนาทสานกงานเลขานการปฏบตงานในการขบเคลอน

วถเศรษฐกจพอเพยง

เศรษฐกจพอเพยงเปนท งวธในการประกอบอาชพและการดารงชวต แตความลกซงของ

เศรษฐกจพอเพยงอยทการเปนวถในการดารงชวตทมความสข เศรษฐกจพอเพยงในการดาเนนกจกรรม

ทางเศรษฐกจตามแนวพระราชดาร ตองประกอบดวย (อภชย พนธเสน. 2544, หนา 11)

1. การใชเทคโนโลยทเหมาะสม คอ การมเทคโนโลยทราคาไมแพง แตถกหลกวชาการ

สามารถจดการไดหรอควบคมได ใชทรพยากรทมอยหรอหาไดงายในทองถนใหมากทสด

2. การมขนาดการผลตทเหมาะสม คอ ความพอประมาณทาทกอยางเทาทจะสามารถจดการได

เอง ไมทาเกนกาลง ความสามารถหรอโลภมาก ขณะเดยวกนกตองไมหยอนยานจนเปนเหตใหไม

สามารถชวยตวเองได ความพอประมาณจงเปนวธการทสาคญทจะหนนชวยความสามารถในการ

พงตนเองใหมความชดเจนยงขน และสมฤทธผลไดจรง อนเปนพนฐานสาคญของการมภมคมกนทด

บทท 5 เศรษฐกจพงตนเอง : ผชวยศาสตราจารยนวลฉว กลโรจนภทร

-151-

3. ไมโลภเกนไปและไมเนนกาไรระยะส นเปนหลกการทาโครงการอะไรกตามตองนกถง

ขนาดทเหมาะสมกบอตภาพหรอสงแวดลอม ทาดวยความรอบคอบ ตามพระราชดารสของ

พระบาทสมเดจพระเจาอยหว คอไม “ตาโต”

4. สามารถดาเนนการทกสงทกอยางไดอยางซอสตยสจรต มความเพยร มความอดทน

ตลอดจนมความเมตตากรณาตอผอน ไมเอารดเอาเปรยบผบรโภค และไมเอารดเอาเปรยบแรงงานหรอ

ลกจาง ตลอดจนไมเอารดเอาเปรยบผจาหนายวตถดบ นคอความมเหตผลตามความหมายเศรษฐกจ

พอเพยง

5. เนนการกระจายความเ สยงในแงของการมผลตภณฑทหลากหลาย และ /หรอม

ความสามารถในการปรบเปลยนผลผลตและปจจยการผลตไดงาย ทาใหสามารถพงตนเองได ภมคมกน

กมสง ไมวาการเปลยนแปลงจะเกดขนและมความรนแรงมากนอยเพยงใดกสามารถจดการได

6. เนนการบรหารความเสยงตา (down side risk management) โดยเฉพาะอยางยงไมกอหนจน

เกนขดความสามารถในการจดการ มทนของตนเองเปนสวนใหญ ไมวาเปนทนทางสตปญญาประกอบ

กบความสามารถสวนบคคล ทนทางสงคมและวฒนธรรมคอการชวยเหลอเกอกลและรวมมอกน

7. เนนการตอบสนองตลาดภายในทองถนเปนหลก เพราะสามารถจดการไดโดยไมยาก

จนเกนไป และสามารถขยายไปสตลาดภมภาค ตลาดภายในประเทศและตลาดตางประเทศตามลาดบ

เนองจากเศรษฐกจพอเพยงมไดปฏเสธระบบตลาด แตเปนรปแบบของการตอตานระบบทนนยมไทย

สนตวธ (none violence) โดยใชเครองมอการตอสทสาคญตามแนวพทธธรรม คอ การพฒนาปญญา

สรป เศรษฐกจพอเพยงจงเปนรปแบบของการดาเนนกจกรรมในทางเศรษฐกจทจะนาไปสการ

แตปญหาทงระยะสนและระยะยาวไปพรอม ๆ กน สามารถนาไปใชไดทงระดบครอบครว ชมชน สงคม

และระดบประเทศได แนวคดเศรษฐกจพอเพยงมไดจากดเฉพาะกจกรรมเศรษฐกจทางภาคเกษตร

เทานน แตสามารถนาไปประยกตใชในภาคธรกจ อตสาหกรรม ตลอดจนภาคบรการไดเชนกน

เศรษฐกจพอเพยงมรากฐานมาจากพทธธรรม เปาหมายสดทายของเศรษฐกจพอเพยงจงเนน

ขจดความทกขใหหมดไปโดยสนเชง เพอใหสงคมเกดความมนคง สงบสข โดยใชหลกความ

พอประมาณ ความมเหตผล และการสรางภมคมกนทดเปนหลกสาคญในการปฏบตใหเปนรปธรรม

ทฤษฎการพฒนาอนเนองมาจากพระราชดาร

ทฤษฎการพฒนาอนเนองมาจากพระราชดาร

การพฒนาตามแนวพระราชดารใหความสาคญในการพฒนาคนใหอยไดโดยการพงตนเอง สงท

เกดขนกคอ ประชาชนคนไทยมสภาพชมชนและสงแวดลอมทดขน มรายไดและเศรษฐกจทดขน ทงนดวย

สายพระเนตรทยาวไกลของพระบาทสมเดจพระเจาอยหวภมพลอดลยเดชมหาราช ททรงงานเพอ

ประชาชนมาตลอดกวา 50 ป ททรงครองสรราชสมบต ทงน โดยมเปาหมายในการพฒนา คอ (กฤษณา

วงษาสนต และคณะ. 2542, หนา 217-219)

บทท 5 เศรษฐกจพงตนเอง : ผชวยศาสตราจารยนวลฉว กลโรจนภทร

-152-

1. สรางพนฐานใหมนคง โดยใหประชาชนพอม พอกน พอใช สามารถพงตนเองกอน จง

คอยเสรมสรางความเจรญกาวหนาในระดบทสงขนไป

2. สรางชมชนใหเขมแขงพงตนเองได พระบาทสมเดจพระเจาอยหวฯ ทรงเนนการพฒนาท

สอดคลองกบความสามารถและความตองการของชมชน ทรงนยมใชศพทวา “ระเบดจากขางใน”

หมายความวา ชมชนเขมแขงพรอมทจะรบความเจรญจากภายนอกแลว มใชยดเยยดนาความเจรญจาก

ภายนอกเขาไปในชมชน โดยทประชาชนยงไมพรอมทจะรบ หรอพรอมทจะคดวาเหมาะสมกบชมชน

ของตนหรอไม

3. ใชทรพยากรธรรมชาต ท มอย เพอประโยชนของสวนรวม พระองค เนนการใช

ทรพยากรธรรมชาตทมอยในพนทเปนหลกสาคญในการพฒนา โดยการยดหลกการปรบปรงหรอ

ดดแปลงทรพยากรธรรมชาตนน ๆ ใหเกดประโยชนแกสวนใหญมากทสด

4. เปนตวอยางแกเกษตรกร เพอนาผลไปทดลองปฏบตในพนทอน ๆ งานพฒนาการเกษตร

ตามแนวพระราชดารทกงาน ทกโครงการลวนมจดมงหมายและพนธกจรวมกนอยประการหนงคอ เปน

ตนแบบเพอการเรยนรแกหนวยชมชน พนทอน โดยเฉพาะศนยศกษาการพฒนาอนเนองมาจาก

พระราชดารนนตงขนมาเพอเปนแบบ เพอขยายผลและเรยนรสงผดสงถก

โครงการอนเนองมาจากพระราชดาร

โครงการอนเนองมาจากพระราชดารในระยะแรกม 2 ลกษณะ คอ 1) โครงการทมลกษณะเปน

การศกษาคนควา ทดลองเปนการสวนพระองค 2)โครงการทมลกษณะสงเสรม แกไขปญหาพนฐาน

หลกของเกษตรกรทประสบปญหาในการประกอบอาชพ โดยโครงการอนเนองมาจากพระราชดารมชอ

เรยกงาย ๆ กน คอ (วรนช อษณกร. 2540, หนา 13-14)

1. โครงการตามพระราชประสงค

โครงการททรงศกษาทดลองปฏบตเปนการสวนพระองค ทรงปรกษาหารอกบผเชยวชาญ

เฉพาะดานนน ๆ ทรงแสวงหาวธการทดลองปฏบตทอาจมการดดแปลงแกไขวธการตาง ๆ เปนระยะ ๆ

เพอพฒนาและสงเสรม ดแลผลผลตทงในและนอกเขตพระราชฐาน ซงทรงตองใชพระราชทรพย

สวนพระองคในการดาเนนงานทดลองจนกวาจะเกดผลด เมอทรงแนพระราชหฤทยแลววาจะเกดผลด

แกประชาชน จงทรงพระกรณาโปรดเกลาฯ ใหหนวยงานของรฐเขารบงานตอไป

2. โครงการหลวง

โครงการเฉพาะเพอการพฒนาและบารงตนนาลาธารในบรเวณปาเขาในภาคเหนอ เพอ

แกไขปญหาอทกภยและพฒนาคณภาพชวตของชาวไทยภเขาจากการโคนปา ทาไรเลอนลอย ปลกฝน

มาเปนการปลกพชเมองหนาว ซงสามารถขนไดดในพนทภเขาทางภาคเหนอ

3. โครงการในพระบรมราชานเคราะห

เปนโครงการซงดาเนนงานโดยองคกรเอกชน ตามทไดพระราชทานกระแสพระราชดาร

และขอแนะนา เชน โครงการสารานกรมสาหรบเยาวชน ดาเนนการโดยคณะกรรมการโครงการและ

บทท 5 เศรษฐกจพงตนเอง : ผชวยศาสตราจารยนวลฉว กลโรจนภทร

-153-

สโมสรไลออนสแหงประเทศไทย เปนองคกรจดหาทนสนบสนนการพมพ ชวยจดจาหนาย ชวยหาผซอ

เพอบรจาคใหกบโรงเรยนทไมมงบประมาณสาหรบซอหนงสอ โครงการพฒนาหมบานสหกรณเนน

ดนแดง อาเภอทบสะแก จงหวดประจวบครขนธ ซงสโมสรโรตารแหงประเทศไทยเปนผดาเนนการ

โครงการพจนานกรม โครงการสารานกรมไทยสาหรบเยาวชน

4. โครงการตามพระราชดาร

เปนโครงการพฒนาดานตาง ๆ เปนโครงการระยะส นและระยะยาว เดมมลกษณะตาง

ฝายตางทาของหนวยงานราชการตาง ๆ ใน พ.ศ. 2524 ไดมระเบยบสานกนายกรฐมนตร วาดวย

โครงการพระราชดาร มคณะกรรมการพเศษเพอประสานงานโครงการอนเนองมาจากพระราชดาร

(กปร.) มนายกรฐมนตรเปนประธาน เลขาธการ กปร. เปนกรรมการและเลขานการ มกรรมการ ไดแก

ปลดกระทรวงตาง ๆ ทเกยวของ ผอานวยการสานกงบประมาณ เลขาธการนายกรฐมนตร และเลขาธการ

คณะกรรมการพฒนาการเศรษฐกจและสงคมแหงชาต ในการศกษาทฤษฎทสาคญจะเนนโครงการอน

เนองมาจากพระราชดาร

ขนตอนการดาเนนโครงการอนเนองมาจากพระราชดาร

พระบาทสมเดจพระเจาอยหวฯ ทรงศกษาขอมลตาง ๆ เปนขนตอนโดยละเอยด ดงน (วร

นช อษณกร. 2540, หนา 15-16)

1. การศกษาขอมล ทรงศกษาขอมลจากเอกสารและแผนทตาง ๆ เพอศกษาสภาพความ

เปนมาของพนทนน ๆ

2. การหาขอมลในพนท เพอใหไดขอมลปฐมภม ไดขอเทจจรงททนสมย ทรงสอบถาม

ประชาชน การสารวจพนทการสอบถามเจาหนาท ทรงคานวณ วเคราะหวาจะไดประโยชนอยางไร คม

ทนหรอไม

3. การจดทาโครงการหลงจากทรงมพระราชดารแลว หนวยงานทเกยวของจะดาเนนการ

สนองพระราชดารตามขนตอนทางราชการ

4. การดาเนนตามโครงการ หลงจากขออนมตงบประมาณแลวจงลงมอทาโดยมสานกงาน

คณะกรรมการพเศษ เพอประสานงานโครงการอนเนองมาจากพระราชดาร (สานกงาน กปร.) เปน

หนวยงานกลางประสานงาน ประสานแผนตาง ๆ หรออาจจดตงองคกรกลางของทกฝายทเกยวของเปน

ผควบคมการดาเนนงานใหเรยบรอย และมประสทธภาพ

5. การตดตามผลงาน จะมการตดตามประเมนผลงานเปนระยะ ๆ และพระองคจะเสดจไปยง

โครงการเพอทอดพระเนตร และตดตามผลงาน และทรงชแนะแนวทางแกไขปญหาทอาจเกดมขนให

สาเรจลลวงไป

หลกการของโครงการอนเนองมาจากพระราชดาร

1. การแกปญหาเฉพาะหนาทเปนปญหาเรงดวน เชน ปญหากรณเขตพนทอาเภอละหานทราย

จงหวดบรรมย ทตดตอกบประเทศกมพชา มภยผกอการรายคอมมวนสตทขบวนการของรฐเขาไมถง

บทท 5 เศรษฐกจพงตนเอง : ผชวยศาสตราจารยนวลฉว กลโรจนภทร

-154-

ตอมามโครงการพระราชดารปญหากลดและหมดสนไป นอกจากนกมปญหาจราจร ปญหาปองกนน า

ทวมในเขตกรงเทพมหานคร เปนตน

2. การพฒนาตองเปนไปตามขนตอนตามลาดบความจาเปนและประหยด ทรงใชคาวา

“ระเบดจากขางใน” คอทาใหชมชน หมบานเขมแขง แลวจงคอยออกสสงคมภายนอก เพอมงใหราษฎร

พงตนเอง ออกมาสกบสงคมภายนอกไดอยางไมลาบาก

3. การพงตนเอง การพฒนาตามแนวพระราชดารเพอการแกไขในเบองตน คอ การแกปญหา

เฉพาะหนา เพอใหมความแขงแรงทจะมแนวคดในการดารงชวต และขนตอไปคอ การพฒนาประชาชน

สามารถอยในสงคมไดตามสภาพและความสามารถของตนเอง “พงตนเองได” ตวอยางการพงตนเอง

เพอพฒนาแกไขความยากจนของราษฎร คอ “โครงการธนาคารขาว” “โครงการธนาคารโค-กระบอ”

“โครงการจดพฒนาทดนหบกะพง” การพฒนาแหลงนา การอบรมใหความรสาขาตาง ๆ ดานการเกษตร

และศลปาชพ

4. การสงเสรมความรและเทคนควชาการสมยใหม ทรงเหนวาควร “มตวอยางของ

ความสาเรจ” เพอศกษาวจยแสวงหาความร เทคนควชาการสมยใหมทราษฎร “รบได” นาไป

“ดาเนนการเองได” และในวธการ “ประหยด” เหมาะสมกบอาชพและสงแวดลอมของแตละชมชน เมอ

มตวอยางความสาเรจกจะเปนแมแบบ ใชดาเนนงานกระจายสทองถนตาง ๆ

5. การอนรกษและพฒนาทรพยากรธรรมชาต พระบาทสมเดจพระเจาอยหวฯ ทรงสนพระ

ราชหฤทยในเรอง การอนรกษทรพยากรธรรมชาตเปนอยางยง เพราะในแผนพฒนาทกแผนเนนการ

พฒนาเศรษฐกจและใชทรพยากรอยางฟมเฟอย ทรพยากรธรรมชาตเสอมโทรมอยางเหนไดชด อนม

ผลกระทบตอการพฒนาการเกษตร การทพระองคมงพฒนาและอนรกษทรพยากรธรรมชาตกเพอเปน

รากฐานของการพฒนาประเทศไทยในระยะยาว ทรงปรบปรงดานปาไม ทดน แหลงน า การประมงม

โครงการอนรกษพนทตนน าลาธาร โครงการปารกน า โครงการอนรกษพนธสตวน า โครงการพฒนา

ทดน โครงการรณรงคการใชหญาแฝก โดยเนนการอนรกษดนและน าฯลฯ เปนตน เพอจะไดเปนการ

ฟนฟทรพยากรธรรมชาตใหกลบคนสสภาพเดม และยงสงเสรมใหราษฎรรจกใชทรพยากรธรรมชาตทม

อยอยางจากด อยางประหยดและเกดประโยชนสงสด ถกตองตามหลกวชาการ เพอประโยชนในระยะ

ยาวซงเปนแบบอยางของการพฒนาแบบยงยนนนเอง (Sustainable Development)

6. การสงเสรมและปรบปรงคณภาพสงแวดลอม เชน โครงการอนเนองมาจากพระราชดาร

เพอแกไขปญหาการกาจดนาเสยในกรงเทพมหานคร การใชผกตบชวากรองน าเสย การใชน าดขบไลน า

เสย การใชกงหนชยพฒนา การกาจดขยะ เปนตน

บทท 5 เศรษฐกจพงตนเอง : ผชวยศาสตราจารยนวลฉว กลโรจนภทร

-155-

โครงการอนเนองมาจากพระราชดารในปจจบน

โครงการอนเนองมาจากพระราชดาร ซงอยในความรบผดชอบของคณะกรรมการพเศษ เพอ

ประสานงาน แยกเปน 8 ประเภท คอ

1. การเกษตร

การเกษตรตามแนวพระราชดารเนนการมงใชประโยชนจากธรรมชาต ประหยด ใช

แรงงานสตวมากกวาเครองจกรกล การปลกพชหมนเวยน การใชปยธรรมชาต การปลกพชตระกลถว

บารงดน การผลตกาซชวภาพ เปนตน

โครงการพฒนาดานการเกษตร ทรงเนนในเรองการคนควาทดลองการวจยหาพนธพช ทง

พชเศรษฐกจ เชน หมอนไทย ยางพารา พชเพอการปรบปรงดนและหญาแฝก พชสมนไพร พชทจะสญ

พนธ เชน หวายตาง ๆ อกทงพนธสตวตาง ๆ เชน โค กระบอ แพะ และพนธปลา สตวปกตาง ๆ เพอให

เกษตรกรนาไปลงมอทาเองไดในราคาถก ใชเทคโนโลยงาย ๆ และเปนไปไดเหมาะสมกบแตละทองถน

การถายทอดความรจะดาเนนการอยในศนยศกษาการพฒนาอนเนองมาจากพระราชดาร แลวนาไป

อบรมใหเกษตรกรมความรในการเกษตรแผนใหม มโครงการทสงเสรมการเกษตร เชน การปลกขาว

และทานาขนบนได ทอาเภอศรสาคร จงหวดนราธวาส และโครงการพฒนาแบบเบดเสรจ จงหวด

พระนครศรอยธยา เปนตน

2. สงแวดลอม

โครงการอนเนองมาจากพระราชดาร มงปรบปรงสภาพทรพยากรและสงแวดลอมในดาน

ตาง ๆ คอ

2.1 ดานการอนรกษและพฒนาทรพยากรดน

2.2 ดานการอนรกษทรพยากรแหลงนา

2.3 ดานการอนรกษทรพยากรปาไม

3. การสาธารณสข

ไดมโครงการหนวยแพทยพระราชทาน เมอ พ.ศ. 2510 ซงมลกษณะงานทสาคญ คอ

3.1 การบาบดรกษาโดยการตรวจจากคณะแพทยพระราชทาน

3.2 การอบรมหมอหมบานตามพระราชดาร

4. การสงเสรมอาชพ

เพอใหราษฎรสามารถนาไปปฏบตไดจรง เชน การฝกอบรม ถายทอดเทคโนโลยการเกษตร

จากศนยการศกษาและพฒนาตามแนวพระราชดาร โครงการศลปาชพพเศษ โครงการสงเสรม

อตสาหกรรมน ามนปาลมขนาดเลก โครงการดานบรการการพฒนาขยายพนธไมดอก ไมผล บานไร

จงหวดเชยงใหม และโครงการอน ๆ อกมาก

5. การพฒนาแหลงนา

บทท 5 เศรษฐกจพงตนเอง : ผชวยศาสตราจารยนวลฉว กลโรจนภทร

-156-

พระบาทสมเดจพระเจาอยหวฯ ทรงใหความสาคญตอการพฒนาแหลงน าโดยถอวา “น า

คอ ชวต” ในการพฒนาแหลงนาอนเนองมาจากพระราชดารนน มหลกและวธการทสาคญ คอ

5.1 การพฒนาแหลงน าจะเปนรปใด ตองเหมาะสมกบรายละเอยดของสภาพภม

ประเทศเสมอ

5.2 การพจารณาวางโครงการพฒนาแหลงน า ตองเหมาะสมกบสภาพแหลงน า

ธรรมชาตทมอยในแตละทองถนเสมอ

5.3 พจารณาถงความเหมาะสมในดานเศรษฐกจและสงคมของทองถน หลกเลยงการ

เขาไปสรางปญหาเดอดรอนใหกบคนกลมหนง โดยสรางประโยชนใหกบคนอก

กลมหนงทกแหงทพฒนาแหลงนา

พระองคทานจะพระราชทานพระราชดารไวใหชวยผเสยประโยชนโครงการพฒนาแหลง

นาอนเนองมาจาก

พระราชดารแบงออกเปน 5 ประเภท คอ

1. โครงการพฒนาแหลงน าเพอการเพาะปลก การอปโภคบรโภค กกเกบน า ฝาย

ทดนา

2. โครงการพฒนาแหลงนา เพอรกษาตนนาลาธาร

3. โครงการพฒนาแหลงนา เพอการผลตไฟฟาพลงนา

4. โครงการระบายนาจากพนทลม

5. โครงการบรรเทาอทกภย

6. การคมนาคม การสอสาร

สวนใหญจะปรบปรงถนนทเปนปจจยพนฐาน นาความเจรญจากเมองสชนบท

7. สวสดการสงคม

ทรงเนนสวสดการสงคม เพอใหราษฎรมความเปนอยท ดขน เนนการสาธารณสข

สาธารณปโภค ททากน พฒนาทางดานจตใจ และการสงเคราะหผทดอยโอกาส

8. ประเภทอน ๆ

นอกจากทไดกลาวมาแลวขางตน 7 ประเภท ยงมประเภทอน ๆ อกเชน โครงการศนยศกษา

การพฒนาอนเนองมาจากพระราชดาร โครงการสรางเขอนปองกนน าทะเลกดเซาะ โครงการทางดาน

การศกษาสาหรบบตรผปวยเอดส โครงการอนเนองมาจากพระราชดารทกองทพไทยรบไปดาเนนการ

เปนตน

ศนยศกษาการพฒนาอนเนองมาจากพระราชดาร

แนวพระราชดารในการจดตงศนยศกษาการพฒนาอนเนองมาจากพระราชดาร ม 5 ประการ คอ

1. ทาการศกษา คนควา วจย เพอแสวงหาแนวทางและวธการพฒนาทางดานตาง ๆ ศนย

ศกษาจงเปน “ตวแบบ” ของความสาเรจทจะเปนแนวทาง ตวอยางของผลสาเรจใหกบพนทอน ๆ โดยรอบ

บทท 5 เศรษฐกจพงตนเอง : ผชวยศาสตราจารยนวลฉว กลโรจนภทร

-157-

2. การแลกเปลยนสอสารระหวางนกวชาการ นกปฏบตการ และประชาชน การศกษาทไดผลควร

นาไปใหประโยชนจรง เปนแหลงความรของราษฎร เปนแหลงถายทอดประสบการณ และแกไขปญหา

3 กลม คอ นกวชาการ เจาหนาท และราษฎร

3. การพฒนาแบบผสมผสาน จะใชความรคดแบบสหวทยาการ ใชความรมากสาขา และยง

เปนการผสมผสานการดาเนนงานและการบรหารงานทเปนระบบดวย

4. การประสานงานระหวางสวนราชการ แนวทางการดาเนนงานของศนย ศกษาการ

พฒนาทกแหงจงเปนการประสานงาน การประสานแผนการจดการระหวางกรม กอง และสวน

ราชการตาง ๆ ใหเกดขนและเปนจรง

5. เปนศนยบรการแบบเบดเสรจ ศนยศกษาจะมการศกษา ทดลอง และสาธตดาน

การเกษตร การประมง การปศสตว การพฒนาสงคม และงานศลปาชพ จะทาในรป “พพธภณฑ

ธรรมชาตทมชวต” เมอเขาศกษากจะแสดงใหดไดทกเรองในบรเวณศนยท งหมด ผลทไดจะไดแก

หมบานรอบ ๆ ศนย 8-15 หมบาน ในการสงเสรมทาไดหลายวธ เชน ใหเกษตรกรเขามาอบรมในศนยหรอ

สงเจาหนาทเขาไปอบรมในหมบานหรอเกษตรกรเขามาอบรมในศนยหรอสงเจาหนาทเขาไปอบรมใน

หมบานหรอเกษตรกรเขามาดงานและศกษาในศนยดวยตนเอง หรอเขามาเปนหมคณะ

พระองคทรงเหนวา วธการพฒนาชนบทในพนทตาง ๆ นน ไมอาจนาวธการพฒนาทประสบ

ความสาเรจในภาคหนงไปใชกบอกภาคหนงได เนองจากสภาพแวดลอม สภาพภมประเทศ สภาพทาง

การเมอง ตลอดจนขนบธรรมเนยมประเพณของแตละภาคมความแตกตางกน ดงนน จงไดทรง

พระราชทานพระราชดารเปนแนวทางวา แตละแหงนาจะมศนยรวมในการศกษา และการพฒนา เพอ

เปนสถานทศกษา ทดลอง วจย และแสวงหาแนวทาง และวธการพฒนาในดานตาง ๆ ใหเหมาะสมและ

สอดคลองกบสภาพแวดลอมของแตละทองท และใหเปนศนยเบดเสรจทางดานบรการแกประชาชน

ปจจบน ไดมการจดตงศนยศกษาการพฒนา จานวน 8 ศนย กระจายอยในภาคตาง ๆ ทว

ประเทศ ไดแก (วรนช อษณกร. 2540, หนา 21-22)

1. ศนยศกษาการพฒนาเขาหนซอน ตงอยทอาเภอพนมสารคาม จงหวดฉะเชงเทรา จดตงขนเพอ

เ ปนศนย การศกษา ค นคว า ทดลอง สาธตเ กยวก บการอนรกษและปรบปรงบา รงดน การ

ขยายพนธพช เพอเพมประสทธภาพในการผลตพชนานาชนด

2. ศนยศกษาการพฒนาหวยทราย ตงอยทอาเภอชะอา จงหวดเพชรบร จดตงขนเพอศกษา

แนวทาง และวธการทจะพฒนาฟนฟสภาพปาเสอมโทรม โดยพยายามหาวธการทจะใหเกษตรกรม

สวนในการปลก ปรบปรง และรกษาสภาพปา พรอม ๆ กบมรายไดและผลประโยชนจากปาดวยในเวลา

เดยวกน

3. ศนยศกษาการพฒนาอาวคงกระเบน ตงอยทอาเภอทาใหม จงหวดจนทบร ตงขนเพอเปน

ศนยกลางในการศกษาคนควาเพอพฒนาปรบปรงสภาพแวดลอมดานประมงชายฝง เพอใหเกษตรกร

สามารถเพมผลผลตเพอการพงตนเองในระยะยาว

บทท 5 เศรษฐกจพงตนเอง : ผชวยศาสตราจารยนวลฉว กลโรจนภทร

-158-

4. ศนยศกษาการพฒนาภพาน ตงอยทอาเภอเมอง จงหวดสกลนคร จดตงขนเพอเปนศนย

ศกษาวจยเกยวกบการทาเกษตรกรรมทเหมาะสมกบสภาพแวดลอมของภาคตะวนออกเฉยงเหนอ โดย

เนนการปรบปรงบารงดน การพฒนาปาไมซงอาศยระบบชลประทาน และการปลกพชเศรษฐกจทมผล

ตอการเพมรายไดของเกษตรกร

5. ศนยศกษาการพฒนาหวยฮองไคร ตงอยทอาเภอดอยสะเกด จงหวดเชยงใหม จดตงขนเพอ

ศกษาคนควาเกยวกบรปแบบทเหมาะสมของการพฒนาพนทตนน าลาธาร เพอประโยชนทางเศรษฐกจ

รวมทงรปแบบการพฒนาตาง ๆ ททาใหเกษตรกรสามารถพงตนเองได โดยไมทาลายสภาพแวดลอม

ทางธรรมชาต

6. ศนยศกษาการพฒนาพกลทอง ตงอยทตาบลกะลวอเหนอ อาเภอเมอง จงหวดนราธวาส

จดตงขนเพอเปนศนยกลาง ในการทดลองวจยเกยวกบการปลกพชและเลยงสตว ทมความเหมาะสมกบ

สภาพของพนท รวมท งการปรบปรงดนอนทรยและดนทมปญหาในพนทพรใหสามารถนามาใช

ประโยชนทางดานการเกษตรและดานอน ๆ ตลอดจนเปนศนยกลางในการสาธตและเผยแพรความร

รวมทงฝกอบรมและพฒนาอาชพ ทงทางดานเกษตรกรรมและศลปหตถกรรมตาง ๆ เพอเพมรายได

ใหแกราษฎร

7. ศนยศกษาการพฒนาปลวกแดง ตงอยทอาเภอปลวกแดง จงหวดระยอง จดตงขนเพอเปน

ศนยกลางในการสาธตการเกษตรทสมบรณแบบใหแกประชาชนและเกษตรกรไดศกษาคนควาในดาน

การอนรกษดนและน า การปรบปรงบารงดน อนจะเปนการเพมผลผลตและยกระดบความเปนอยทาง

เศรษฐกจและสงคมของราษฎรใหดขน

8. ศนยศกษาการพฒนาการประมง ตงอยทอาเภอบางไทร จงหวดพระนครศรอยธยา จดตงขน

เพอเปนศนยพฒนาและฝกอบรมเกษตรกรในพนทอาเภอบางไทร และอาเภอเสนา ในดานการเพาะเลยง

สตวนา จนสามารถเพาะพนธสตวนา และขยายพนทจากเดม 180 ไร เพมขนเปน 1,080 ไร

ศนยศกษาการพฒนา จงนบไดวาเปนโครงการอนเนองมาจากพระราชดารทเกยวของโดยตรง

กบการพฒนาชนบท และเปนสถานททสามารถใหการเผยแพรความรดานการพฒนาไดอยางสมาเสมอ

มผลทาใหศนยฯ ทาหนาทเปรยบเสมอนแบบจาลองในการจดกจกรรมดานการพฒนาชนบทไดอยางม

ประสทธภาพ ดงพระราชประสงคของพระบาทสมเดจพระเจาอยหวฯ ทจะใหศนยฯ นเปรยบเสมอน

“พพธภณฑแหงการดาเนนชวต” และ “ตวอยางของความสาเรจ”

ทฤษฎใหม (สานกงานคณะกรรมการพเศษ เพอประสานงานโครงการอนเนองมาจากพระราชดาร :

2538, 1-32)

พระบาทสมเดจพระเจาอยหวฯ ทรงเรยก “ทฤษฎใหม” เปนแนวทางหรอหลกการในการ

บรหารจดการทดนและน าเพอการเกษตร ในทดนขนาดเลกใหเกดประโยชนสงสด ทเปนทฤษฎใหม

เพราะคณสมบต 3 ประการ คอ

บทท 5 เศรษฐกจพงตนเอง : ผชวยศาสตราจารยนวลฉว กลโรจนภทร

-159-

1. มการบรหารจดการและจดแบงทดนแปลงเลกออกเปนสดสวนทชดเจน เพอประโยชน

สงสดของเกษตรกร ซงไมเคยมใครคดมากอน

2. มการคานวณโดยหลกวชาการเกยวกบปรมาณน าทจะเกบใหพอตอการเพาะปลกไดอยาง

เหมาะสมตลอดป

3. มการวางแผนทสมบรณระบบ สาหรบเกษตรกรรายยอย โดยม 3 ขนตอน

ขนตอนท 1 ทฤษฎใหมขนตน

ในการจดสรรพนททมอย จะแบงออกเปน 4 สวน ตามอตราสวน 30 : 30 : 30 : 10 ซงหมายถง

พนทสวนทหนง ประมาณรอยละ 30 ใหขดสระเกบกกน าเพอใชเกบกกน าฝนในฤดฝนและใชเสรมการ

ปลกพชในฤดแลง ตลอดจนการเลยงสตวนา และพชนาอน ๆ

พนทสวนทสอง ประมาณรอยละ 30 ใหปลกขาวในฤดฝนเพอใชเปนอาหารประจาวน สาหรบ

ครอบครวใหเพยงพอตลอดป เพอตดคาใชจายและสามารถพงตนเองได

พนทสวนทสาม ประมาณรอยละ 30 ใหปลกผลไม ไมยนตน พชผก พชไร พชสมนไพร ฯลฯ เพอ

ใชเปนอาหารประจาวน หากเหลอกนาไปจาหนาย

พนทสวนทส ประมาณรอยละ 10 ใหเปนทอยอาศย เลยงสตว ถนนหนทาง และโรงเรอนอน ๆ

ขนตอนท 2 ทฤษฎใหมขนทสอง

เปนเกษตรกรรมทเกษตรกรรวมกาลงในรปกลมหรอสหกรณรวมแรงรวมใจกนดาเนนการใน

ดานการผลต

การตลาด ความเปนอย สวสดการการศกษา สงคม และศาสนา

1. ขนผลต เกษตรกรตองรวมมอในการผลต โดยตงแตขนเตรยมดน การหาพนธพช ปย การ

จดหานา และอน ๆ เพอการเพาะปลก

2. การตลาด ตองเตรยมการขายผลผลตใหไดประโยชนสงสด เชน การเตรยมลานตากขาว

รวม การจดหายงรวบรวมขาว เตรยมหาเครองสขาว ตลอดจนรวมกนขายผลผลตใหได

ราคาด และลดคาใชจายดวย

3. การเปนอย ตองใหเกษตรกรมความเปนอยดพอสมควร โดยมปจจยพนฐานในการ

ดารงชวต เชน อาหารการกนตาง ๆ กะป นาปลา เสอผาเพยงพอ

4. สวสดการ แตละชมชนควรมสวสดการและบรการทจาเปน เชน มสถานอนามย มกองทน

ไวกยม

5. การศกษา ชมชนควรมบทบาทในการสงเสรมการศกษา เชน มโรงเรยน มกองทนใหแก

เยาวชนของชมชน

6. สงคมและศาสนา ชมชนควรเปนทรวมในการพฒนาสงคมและจตใจโดยมศาสนาเปนทยด

เหนยว

บทท 5 เศรษฐกจพงตนเอง : ผชวยศาสตราจารยนวลฉว กลโรจนภทร

-160-

ในการทากจกรรมทง 6 ขนตอนน จะตองไดรบความรวมมอจากทกฝายทเกยวของ ไมวาสวน

ราชการ องคการเอกชน ตลอดจนสมาชกในชมชนนนเปนอยางด

ขนตอนท 3 ทฤษฎใหมขนทสาม

เมอไดดาเนนงานผานพนขนทสองไปแลว พงดาเนนตามขนทสาม คอ ตดตอประสานงานเพอ

จดหาทนหรอแหลงเงน เชน ธนาคาร บรษท หางรานเอกชน มาชวยในการลงทนและพฒนาคณภาพ

ชวต การทางานรวมกนจะชวยเออประโยชนซงกนและกน คอ

- เกษตรกรขายขาวหรอผลผลตไดในราคาสง

- ธนาคารหรอบรษทเอกชน สามารถซอขาวบรโภคในราคาตา เพราะซอโดยตรงจาก

เกษตรกร

- เกษตรกรซอเครองอปโภคบรโภคไดในราคาตา (รวมกนเปนสหกรณ)

- ธนาคาร หรอบรษทเอกชนสามารถกระจายบคลากรเพอไปดาเนนการในกจกรรมตาง ๆ ให

เกดผลดยงขน

ประโยชนของทฤษฎใหม

1. ชวยใหประชาชนพออย พอกน ตามสมควรแกอตภาพในระดบทประหยดไมอดอยากและ

เลยงตนเองตามหลกปรชญาของเศรษฐกจพอเพยง

2. ในหนาแลงมน านอย กสามารถนาน าทเกบกกไวในสระมาปลกพชผกตาง ๆ ทใชน า

นอยได โดยไมตองรบกวนชลประทาน

3. ในปทฝนตกตามฤดกาล โดยมนาดตลอดป ทฤษฎใหมกสามารถสรางรายไดใหรารวยขน

4. ในกรณทเกดอทกภย กสามารถทจะฟนตวและชวยตวเองขนไดในระดบหนง โดยทาง

ราชการไมตองชวยเหลอมากจนเกนไป เปนการประหยดงบประมาณดวย

ขอสาคญทพงพจารณา

1. การดาเนนงานขนอยกบสภาพแวดลอมในแตละทองถน เกษตรกรพงขอรบคาแนะนาจาก

เจาหนาท

2. การขดสระนา ตองสามารถกกเกบน าได เพราะสภาพดนแตกตางกน ตองขอคาแนะนาจาก

เจาหนาท

3. ขนาดของพนทโดยถวเฉลย พนทควรมครวเรอนละ 15 ไร ถามทดนถอครองนอยหรอ

มากกวานกสามารถนาอตราสวน 30 : 30 : 30 : 10 ไปใชไดโดยถอเกณฑเฉลย

4. การปลกพชหลายชนด เชน ขาว ไมผล พชผก พชไร พชสมนไพร เลยงปลา และเลยงสตว

ตาง ๆ ซงนามาบรโภคและจาหนายเพมรายไดใหกบครอบครวอกทางหนง

5. ความรวมมอรวมใจของชมชน เชน การลงแขก ทาใหเกดความสามคค และลด

คาแรงงานลงไดมาก

บทท 5 เศรษฐกจพงตนเอง : ผชวยศาสตราจารยนวลฉว กลโรจนภทร

-161-

6. นาหนาดนจากการขดสระมาปลกพชตาง ๆ เพราะเปนดนทอดมสมบรณด

ขอควรทาและไมควรทา

ขอควรทา ขอไมควรทา

1. ปรบอตราสวนทกาหนดไวใหเหมาะสมกบพนท

และสภาพแวดลอม (30 : 30 : 30 : 10)

1. อยาคดวาถามพนทเกษตรนอยกวาหรอมากกวา

15 ไร จะทาทฤษฎใหมไมได

2. ตองปลกขาวใหเพยงพอตอการบรโภคตลอดป 2. ไมควรเสยดายทดนสวนหนงทจะตองนามาขด

เปนสระน า และถามสระน าอยแลว ไมจาเปนตอง

ขดสระใหม เพยงแตปรบปรงใหสามารถเกบกก

น าได

3. ศกษาสภาพดนกอนขดสระวาจะเกบน าไว ได

หรอไม โดยปรกษาเจาหนาท

3. อยาทาลายหนาดนทมความอดมสมบรณในขณะ

ขดสระน า

4. นาหนาดนไปถมทจะใชทาการเพาะปลก 4. ไมควรปลกพชหรอไมยนตนทตองการน ามาก

บรเวณคนขอบสระน า

5. ควรปลกผกสวนครว พชสมนไพรบรเวณทวาง

รอบบาน เพอลดคาใชจายดานอาหารในครวเรอน

5. ไมควรปลกพชเพยงชนดเดยว

6. ควรเลยงสตวทเกอกลตอกนและกน เชน ไก เปด

หม ฯลฯ

6. หากดาเนนการดานเกษตรกรรมอนใดไดผลอย

แลว ไมควรปรบเปลยนมาทาทฤษฎใหม เพราะ

ไมจาเปน

7. ควรเลยงปลาในสระน า เพอไดอาหารโปรตนและ

มรายไดเสรม

7. หากสภาพภมประเทศไมเหมาะสมทาทฤษฎใหม

ไมได กตองหาหนทางอนทเหมาะสมตอไป

8. ควรปลกหญาแฝก เพอปองกนการพงทลายรอบ

คนสระน า

8. อยาทอถอยและเกยจคราน

9. ควรมความสามคคในทองถน ชวยกนทางานแบบ

“ลงแขก” จะทาใหประสบผลสาเรจ

10. ควรปรกษาเจาหนาทจากกรมพฒนาทดน กรม

วชาการเกษตร กรมชลประทาน กรมสงเสรม

การเกษตรฯ ตลอดจนนายอาเภอ เกษตรอาเภอ

เกษตรตาบล และเจาหนาทอน ๆ ทเกยวของ

บทท 5 เศรษฐกจพงตนเอง : ผชวยศาสตราจารยนวลฉว กลโรจนภทร

-162-

แนวคดเศรษฐกจชมชนพงตนเอง

ในระดบชมชนการสรางรากฐานเศรษฐกจชมชนดวยปรชญาเศรษฐกจพอเพยง เปนการสราง

รากฐานใหชมชนเขมแขง พ งตนเองได การพงตนเองไดจากพระราชดารสของพระบาทสมเดจพระ

เจาอยหวฯ คอ “ถาสามารถใหเปลยนไปเปนเศรษฐกจแบบพอเพยง ไมตองทงหมดแมจะไมถงครง อาจจะเศษ

หนงสวนสกสามารถทจะอยได” ดงนนการผลตเพอบรโภคเพยงรอยละ 25 กทาใหชมชนสามารถ

พงตนเองและพอเพยงได

ปญหาเศรษฐกจของชมชนทผานมา พบวา กจกรรมทางเศรษฐกจไมมการเชอมโยงกนอยางเปน

ระบบ ไมไดเกดจากฐานความรของชมชน แตเกดจากการสงเสรมหรอสงการจากภาครฐ ชมชนไมม

อสระในการดาเนนการจดการชวต กาหนดเปาหมายชวตของตนเอง ทงนปญหาของชมชนไทยท

กอใหเกดความออนแอทางเศรษฐกจชมชน คอ (เสร พงศพศ. 2548, หนา 112)

1. ความออนแอของสถาบนครอบครวและสถาบนชมชน ความเสอมสลายทางสงคม (social

disintegration) อนเปนผลของกระบวนการพฒนาโดยรวม

2. ปญหาหนสนของครอบครวและชมชนทมากจนดเหมอนไมมทางออก และมแตจะพอกพน

มากขน

3. ทรพยากรธรรมชาตและทนของชมชนทลดนอยลงในดานปรมาณและคณภาพรวมทงการ

ขาดความรความสามารถและโอกาสในการจดการทรพยากร

4. ชมชนไมมระบบการเรยนรทมประสทธภาพเพอเผชญกบปญหาและการเปลยนแปลง มแต

การฝกอบรมจากองคกรภายนอกทมกไมตอบสนองปญหาและความตองการของชมชน

5. ไมมความรความเขาใจและไมเหนคณคาของภมปญญาทองถน แยกความร ภมปญญาและ

การจดการทรพยากรออกจากกนทาใหมองเหนแตมลคา และแสวงหาผลประโยชนแบบ

ทาลายทรพยากร เกดความเสอมโทรมจนไมอาจพงพาไดเหมอนในอดต

6. ไมมความสามารถในการวเคราะห แยกแยะ วพากษวจารณอยางเปนระบบ และมองเหน

ความเชอมโยงของขอมลทยงไมมการจดเกบอยางเปนระบบ

ความหมายเศรษฐกจชมชนพงตนเอง

เสร พงศพศ (2548, หนา 113) เศรษฐกจชมชนเปนระบบการจดการชวตความเปนอยของ

ชมชน โดยเฉพาะในดานการผลต การบรโภค การจดสรรแบงปนทรพยากรและรายได การจดการ

ทรพยากรและทนชมชนใหสามารถอยไดอยางพอเพยง พงตนเองได และเปนรากฐานสาหรบเศรษฐกจ

มหภาคในฐานะระบบเลก กบระบบใหญทสมพนธกนอยางเกอหนนและพงพาอาศยกน เศรษฐกจ

ชมชนทเขมแขงจะตองเปนระบบซงองคประกอบหรอสวนตาง ๆ ลวนเชอมโยงและมปฏสมพนธตอ

กน (interaction) เกอกลกน ทาใหลดตนทน ลดพลงงาน ลดแรงงานกอใหเกดผลไมเพยงพวกแตเปน

ทวคณ

บทท 5 เศรษฐกจพงตนเอง : ผชวยศาสตราจารยนวลฉว กลโรจนภทร

-163-

กรมการพฒนาชมชน (2543, หนา 8) เศรษฐกจชมชน คอ กจกรรมทางเศรษฐกจของชมชน อน

ประกอบดวย กจกรรมการผลต กจกรรมทางการขายผลผลต กจกรรมการซอและการบรโภคของชมชน

และกจกรรมทกอใหเกดคาจาง คาเชา และกาไรของชมชน

ศนยพฒนาเศรษฐกจชมชน (กรมการพฒนาชมชน ; 2541 หนา 19) ไดกาหนดยทธศาสตรการ

พฒนาเศรษฐกจชมชนพงตนเองไดวา การพฒนาเศรษฐกจฐานรากของสงคม ไดแก ครอบครว ชมชน

หมบาน ตาบล โดยการสรางความเขมแขงใหชมชน ดวยการสรางกระแสเศรษฐกจพอเพยงหรอ

เศรษฐกจชมชนพงตนเองใหเกดขนในสงคมไทยสรางระบบบรหารจดการ สนองความตองการของ

ประชาชน เนนการปฏบตของกลมชนและความรวมมอจากทกฝายในลกษณะพหภาค โดยกาหนดกล

ยทธไว 5 ประการ คอ

1. ยดชมชนและครอบครวเปนหลก

2. ยดการรวมกลมทางเศรษฐกจ

3. ยดการรวมกลมเปนเครอขาย

4. ยดการสงเสรมตลาดชมชน

5. ยดการจดเวทชาวบานบนพนฐานของหลกการคดเอง ทาเอง

เศรษฐกจชมชน (รจกกบเศรษฐกจชมชน, 2550 : ออนไลน) คอ การดาเนนกจกรรมทาง

เศรษฐกจตาง ๆ ทงดานเกษตรกรรม อตสาหกรรม บรการ ทงในดาน การผลต การบรโภคและการ

กระจายผลผลต โดยใหคนในชมชนมสวนรวมในการแกปญหาพนฐานทางเศรษฐกจชมชน คอ ใหม

สวนรวมคด (what) รวมทา (how) รวมรบผลประโยชน (for whom) บนรากฐานของความสามารถทม

อย จากการใช “ทนของชมชน” ทงทเปนสนคาทน เชน เครองมอเครองจกรทมอยหรอหาตามศกยภาพ

ทนทางเศรษฐกจและทนทางสงคม โดยสมาชกในชมชนเปนผตดสนใจวาจะผลตอะไร ผลตอยางไร

แบงปนผลประโยชนกนอยางไร นนคอชมชนคดเอง ทาเอง ไดเอง

ทงน การพฒนาเศรษฐกจชมชนมเปาหมายสาคญ 2 ประการ คอ ประการแรก เปนการพฒนาขด

ความสามารถของคน ครอบครวและชมชน จากการสราง “กระบวนการเรยนร” เพอใหพงตนเองได

และประการทสองเปนการพฒนาเศรษฐกจและสงคม ฟนฟทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอมรวมถง

การอนรกษวฒนธรรมและภมปญญาทองถน

นอกจากนการมงพฒนาเศรษฐกจชมชนยงมจดแขงทเอออานวยตอการประสบความสาเรจ คอ

1. คนในทองถน ในชมชนเดยวกนมจตสานกรวมกน มความเปนมาและดารงอยดวยกน

2. มการเอออาทร ความชวยเหลอเกอกลระหวางกน ซงเปนลกษณะเดนของชมชนทองถน

3. การมปฏสมพนธระหวางกน ระหวางกลมดวยความสมครใจ ไมใชการบงคบหรอสงการ

บทท 5 เศรษฐกจพงตนเอง : ผชวยศาสตราจารยนวลฉว กลโรจนภทร

-164-

4. เปนการพฒนาทเรมจากการกาหนดพนทโดยคนในชมชนทมจานวนไมมาก จดการได

งายกวาและเมอพนทใด พนทหนงประสบความสาเรจแลว สามารถแพรกระจายแนวคด

วธการ กอใหเกดการพฒนาในลกษณะเดยวกนออกไปในวงกวาง

สรป เศรษฐกจชมชนพงตนเองเปนระบบการจดการเศรษฐกจของชมชนใหเชอมโยงสมพนธ

กบภายในชมชน เชอมโยงสมพนธกบเศรษฐกจระบบใหมอยางเกอหนนและพงพาอาศยกน บนรากฐาน

ของความสามารถทมอยจากการใชทนของชมชน ศกยภาพทมอยในชมชน ความรวมมอของทกฝายเพอ

แกปญหาพนฐาน เพอความเขมแขงพงตนเองไดของชมชน

ระบบเศรษฐกจชมชนพงตนเอง

ระบบเศรษฐกจชมชนมเศรษฐกจพอเพยงเปนปรชญา มการจดระเบยบระบบการผลต การ

บรโภค การลงทน การดาเนนการโดยมจดเรมตนคอสรางฐานรากใหมนคงมกนมใชพอเพยงกอนจะเขา

สระบบชมชนเครอขายและตลาดภายนอก โดยมการจดการอยางเปนระบบใหเกดความเชอมโยง

ระหวางกจกรรมตาง ๆ เพอใหเกดประสทธภาพในการผลตและการจดการสาหรบระบบเศรษฐกจ

ชมชนประกอบดวย (เสร พงศพศ. 2548, หนา 113-118)

1. องคประกอบของระบบเศรษฐกจชมชนประกอบดวยระบบยอย คอ

1.1 ระบบทรพยากร การจดการสงแวดลอม ทนทางธรรมชาตของชมชน

1.2 ระบบวถยงชพ การผลตเพอเลยงตนเองและจดการสวนเกน การเกษตรผสมผสาน

หตถกรรม การคาขายภายในชมชน

1.3 ระบบการจดสรรและแบงปนทรพยากรและรายไดทงในระหวางสมาชก ชมชนกบ

หนวยงาน บคคลภายนอกทงภาครฐและเอกชน

1.4 ระบบสขภาพ การดแลสขภาพตวเองในวถการกน การอย การทางาน ซงเปนการ

ปองกนและรกษา

1.5 ระบบทน การสะสม การออมทนทเปนเงนผลผลต ทรพยากร เพอเปนตนทน ทน

หมนเวยนเปนฐานสวสดการ

1.6 ระบบสวสดการ การจดการใหเกดความมนคงในดานตาง ๆ ทงในปจจบนและ

อนาคต

1.7 ระบบวสาหกจชมชน การจดการกจกรรมทางเศรษฐกจ การผลต การแปรรป การ

บรโภค การตลาดอยางเปนระบบและแบบผนกพลง

2. การจดการทรพยากรและทนชมชน มลกษณะและเปาหมายทสาคญ 6 ประการ คอ

2.1 การผลต ต งแตการผลตขนพนฐานไปถงการแปรรป การดาเนนการเปนกลม

รวมกนเปนวสาหกจชมชน

บทท 5 เศรษฐกจพงตนเอง : ผชวยศาสตราจารยนวลฉว กลโรจนภทร

-165-

2.2 การบรโภค การผลตเพอตอบสนองความจาเปนและความตองการของชมชนและ

ทองถน และสงออกสวนทเหลอไปนอกชมชน ผลตและแปรรปเพอทดแทนการ

นาเขาจากนอกชมชนเทาทจะทาได

2.3 การตลาด การจดการผลตใหเหมาะสมกบศกยภาพของชมชนและของตลาด

สามารถแยกแยะผลผลตทเหมาะสมสาหรบตลาดแตละประเภท

2.4 การลงทน เนนทการทาวสาหกจชมชน โดยการระดมทนจากสมาชกในชมชน

เพอใหเกดการมสวนรวมและเปนเจาของ ท งนชมชนทสาคญประกอบดวย

ทรพยากรอนเปนความหลากหลายทางชวภาพ ความร ภมปญญาของทองถนและ

ทนทางสงคมหรอกฎเกณฑทางสงคมทรอยรดผคนใหอยรวมกนเปนชมชน พงพา

อาศย รวมถงจารตประเพณ ความเชอ วฒนธรรม ถาจดการไดอยางมประสทธภาพ

จะเปนฐานเศรษฐกจชมชนไดอยางพอเพยงและย งยน

2.5 การออม การออมรปแบบตาง ๆ เพอเปนทนและสวสดการ

2.6 สวสดการ การจดการใหเกดความมนคง อยางนอยความจาเปนขนพนฐานดวย

ปจจยทเกดจากการจดการระบบเศรษฐกจ ทาใหอยไดอยางมศกดศร มโอกาส

เรยนรและพฒนาตนเอง

ยทธศาสตรเศรษฐกจชมชนเปนยทธศาสตรสวนหนงท เสนอตอกระทรวงมหาดไทย

ประกอบดวย

1. ยทธศาสตรการเรยนรของชมชน

1.1 สงเสรมการทาแผนแมบทชมชนโดยวธการ “ประชาพจย” และ บรณาการแผน

แมบท กบแผนของ อบต./เทศบาล

1.2 สรางนกวจยชมชน คอ ผนาชมชนหรอชาวบานทมศกยภาพทจะเปนนกวจยชมชน

และสรางนกวสาหกจชมชน คอ ผ นาชมชน หรอชาวบานทมศกยภาพเปน

ผประกอบการรเรมพฒนา บรหารจดการวสาหกจชมชน

1.3 สงเสรมการเรยนรตอเนองเพอนาแผนไปสการปฏบต

1.4 สงเสรมการจดการทกขนตอน พฒนาคณภาพการผลต การตลาดโดยไดรบการ

สงเสรมสนบสนนจากมออาชพ

1.5 สงเสรมตนแบบการเรยนร (ตาบลตนแบบ) ขนมาใหไดอยางนอยจงหวดละ 1ตาบล

โดยหนวยงานภาครฐ องคกรพฒนาเอกชน รวมกบ อบต. และภาคอน

2. ยทธศาสตรการพฒนาระบบเศรษฐกจชมชน

2.1 เชอมโยงเศรษฐกจครอบครว ชมชน เครอขาย ใหเกดเปนระบบเศรษฐกจชมชนท

มกจกรรมตาง ๆ แบบบรณาการ

บทท 5 เศรษฐกจพงตนเอง : ผชวยศาสตราจารยนวลฉว กลโรจนภทร

-166-

2.2 สรางระเบยบกฎเกณฑ เพอจดสรรแบงปนผลประโยชนของหนสวนสงคม (social

partners) ทเกยวของทงหมด

2.3 สงเสรมแผนการผลต การบรโภค การผลตทดแทนการนาเขาจากนอกชมชน

รวมถงการสงออกไปนอกชมชน

2.4 สงเสรมการสรางตลาดผกพน และตลาดแลกเปลยนในระดบทองถนและระหวาง

จงหวด และการนาเขาสตลาดใหญ

2.5 สรางความเขมแขงใหกองทนชมชนและกองทนสวสดการชมชนหลากหลาย

รปแบบ รวมทงทนสมทบ ไปจนถงการสงเสรมใหเกดสถาบนการเงนของทองถน

ในระดบตาบลและเครอขาย เพอการออม การลงทน และเพอสวสดการชมชน

2.6 สรางระบบเศรษฐกจชมชนตนแบบอยางนอยขนพนฐานในระดบตาบล ระดบ

ทองถน (ระหวางตาบล) และในระดบจงหวดทกจงหวด ซงมทงเครอขายระหวาง

ชมชน ตาบล และเครอขายความรวมมอระหวางชมชน กบประชาสงคมในเมอง ใน

ภาครฐและภาคเอกชนทสมพนธแบบเกอกลกนในทกขนตอนการผลต การบรโภค

การตลาด

3. ยทธศาสตรการประสานความคด ขอมล และแผน

3.1 จดทาเคาโครงเศรษฐกจชมชน ซงประกอบดวยแนวคดนโยบาย ยทธศาสตร

แผนงาน เพอใหทกฝายเขาใจรวมกน จดสมมนาเพอความเขาใจรวมกนเรอง

เศรษฐกจชมชน แผนแมบทชมชน และวสาหกจชมชน ทงโดยผานหลกสตรทจด

ขนมาโดยเฉพาะ

3.2 จดสมมนาและการฝกอบรมเรองเศรษฐกจชมชน แผนแมบทชมชน วสาหกจชมชน

ใหกบ อบต. เพอประสานความคด ขอมลแผนและเพอให อบต. รวมมอกบ

คณะทางานแผนแมบทชมชนในตาบล ทงนโดยรวมมอกบสถาบนการศกษาใน

ทองถน และหนวยงานตาง ๆ ทเกยวของดาเนนการอย

3.3 จดฝกอบรมการทาแผนแมบทชมชนดวยวธการทาประชาพจยใหเจาหนาท

หนวยงานราชการตาง ๆ ใหดาเนนการสงเสรมในพนทรวมกบภาคอน ๆ และให

อบต. เปนผดาเนนการเองในระยะยาว

บทท 5 เศรษฐกจพงตนเอง : ผชวยศาสตราจารยนวลฉว กลโรจนภทร

-167-

สรปประเดนบทท 5

1. พทธเศรษฐศาสตรเปนแนวทางการหาทางเลอกใหมในกระแสการเปลยนแปลง เปนการทา

ความเขาใจกบสภาวะความเปนจรงของมนษยกบความสมพนธของมนษยกบธรรมชาตซงมมนษยชน

แตกตางไปจากเศรษฐศาสตรตะวนตกทมงแสวงหาความพงพอใจสงสด ซงผลสดทายมกจะเปนความ

ทกข การพยายามหลดพนจากทกขดวยปญญา เปนแนวคดตามพทธธรรมทเปนหลกประกนใหไดวาจะ

ประสบความสขในทสด

2. ปรชญาเศรษฐกจพอเพยง เปนปรชญาชถงแนวทางการดารงอยและปฏบตตนของ

ประชาชนทกระดบ ใหดาเนนทางสายกลาง ความพอเพยง หมายถง ความพอประมาณ ความมเหตผล

และมภมคมกนในตวทดเพอรบมอกบการเปลยนแปลงทงภายในและภายนอก การดาเนนกจกรรมทาง

เศรษฐกจตามแนวพระราชดารตองประกอบดวย

2.1 การใชเทคโนโลยทเหมาะสม

2.2 มขนาดการผลตทเหมาะสม

2.3 ไมเนนกาไรระยะสนเปนหลก

2.4 ดาเนนการดวยความซอสตยสจรต

2.5 เนนกระจายความเสยงดวยการมผลตภณฑทหลากหลาย

2.6 ไมกอหนเกนขดความสามารถในการจดการ

2.7 เนนการตอบสนองตลาดในทองถนเปนหลก

3. ทฤษฎการพฒนาอนเนองมาจากพระราชดาร เปนการพฒนาทใหความสาคญกบคนโดยม

เปาหมายเพอสรางพนฐานใหมนคง ชมชนพงตนเองไดใชทรพยากรเพอประโยชนสวนรวม และเปน

ตวอยางทรพยากรเพอนาผลไปทดลองปฏบตในพนทอน ๆ โครงการอนเนองมาจากพระราชดาร

ประกอบดวย โครงการตามพระราชประสงค โครงการหลวง โครงการในพระบรมราชนเคราะห และ

โครงการตามพระราชดาร

4. ทฤษฎใหม เปนแนวพระราชดารทมหลกการในการบรหารจดการทดนและน าเพอ

การเกษตรในทดนขนาดเลกใหเกดประโยชนสงสด โดยม 3 ขนตอน ประกอบดวยขนตนเปนการ

จดสรรพนทในอตราสวน 30:30:30:10 ขนทสองเปนการรวมกลมดาเนนการผลตและขนท 3 ตดตอ

ประสานงานเพอจดหาทนแหลงเงนมาลงทนและพฒนาคณภาพชวต

5. แนวคดเศรษฐกจตอชมชนพงตนเอง เปนการสรางรากฐานเศรษฐกจชมชนดวยปรชญา

เศรษฐกจพอเพยง เพอใหชมชนเขมแขงพงตนเองได โดยมเปาหมาย 2 ประการ คอ เปนการพฒนาขด

ความสามารถของคน ครอบครว และชมชน จากการสราง “กระบวนการเรยนร” เพอใหพงตนเองได

และประการทสองเปนการพฒนาเศรษฐกจและสงคมฟนฟทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอมรวมถง

การอนรกษวฒนธรรมและภมปญญาทองถน

บทท 5 เศรษฐกจพงตนเอง : ผชวยศาสตราจารยนวลฉว กลโรจนภทร

-168-

แบบฝกหดทายบทท 5

1. ความหมายทางพทธเศรษฐศาสตร คออะไร มความแตกตางจากเศรษฐศาสตรตะวนตกอยางไร

2. วถชวตในพทธเศรษฐศาสตรควรมแนวทางการดาเนนชวตอยางไรเพอความอยดมสขทางสงคม

3. ปรชญาเศรษฐกจพอเพยง คออะไร ควรมการสรางขบวนการขบเคลอนเศรษฐกจพอเพยงอยางไร

4. ทานมการประยกตใชหลกปรชญาเศรษฐกจพอเพยงกบการดาเนนชวตโดยอาศยหลกธรรมใดบาง

อยางไร

5. เศรษฐกจชมชนพงตนเอง คออะไร มเปาหมายสาคญอยางไร และมแนวทางการดาเนนงานใน

ชมชนอยางไร

6. จงอธบายขอความตอไปน

6.1 โครงการหลวง

6.2 ทฤษฎใหม

6.3 ศนยศกษาเพอการพฒนา

6.4 โครงการตามพระราชดาร

บทท 5 เศรษฐกจพงตนเอง : ผชวยศาสตราจารยนวลฉว กลโรจนภทร

-169-

หนงสออานเพมเตม

กองทนสนบสนนการวจย, สานกงาน (2549). เศรษฐกจพอเพยงรวมเรยนร สานขาย ขยายผล.

กรงเทพฯ:อมรนทรพรนตงแอนดพบลชชง จากด.

กฤษณา วงษาสนตและคณะ. (2542). วถไทย. กรงเทพฯ:เธรดเวฟ เอดดเคชน.

คณะกรรมการพเศษเพอประสานงานโครงการอนเนองมาจากพระราชดาร, สานกงาน. (2541). ทฤษฎ

ใหม. กรงเทพฯ:สานกงานคณะกรรมการ.

พฒนาชมชน, กรม (2543). รปแบบการดาเนนงานเชงธรกจของกลมอาชพพฒนาชมชน. กรงเทพฯ:

เพาเวอรพรนท.

รจกกบเศรษฐกจชมชน. (2550). (ออนไลน). แหลงทมา:www.tanganmo.com/e…

วรนช อษณกร. (2540). ในหลวงกบโครงการอนเนองมาจากพระราชดาร.กรงเทพฯ:โอเดยนสโตร.

นวลฉว กลโรจนภทรและคณะ (2549). วถไทย. พษณโลก : คณะมนษยศาสตรและสงคมศาสตร

มหาวทยาลยราชภฏพบลสงคราม.

เสร พงศพศ. (2548). แผนชวต เศรษฐกจชมชน. กรงเทพฯ:เจรญวทยการพมพ.

. ( 2 5 5 0 ) . ก รอ บ เ ก ณ ฑ ต ว ช ว ด เ ศร ษ ฐก จ พ อ เ พ ยง ( อ อ น ไ ล น ) . แ หล ง ท ม า

: http://www.udethinkt.

อภชย พนธเสน. (2547). พทธเศรษฐศาสตร ววฒนาการทฤษฎและการประยกตกบเศรษฐศาสตรสาขา

ตาง ๆ. กรงเทพฯ:อมรนทร.

. (2544). “เศรษฐกจพอเพยงในฐานะรปแบบทพงปรารถนาของระบบสวสดการ

สงคมไทย”. เศรษฐกจพอเพยงและประชาสงคม. กรงเทพฯ:โครงการเสวนาสหสาขาวชา

การระหวางสถาบนมหาวทยาลยธรรมศาสตร.