บทท 6

แนวทางการดาเนนชวตแบบวถไทย

สทธเสรภาพ ความเสมอภาคและสทธมนษยชน

สบเนองจากในอดตสงคมมระบบการปกครองแบบศกดนา คอ ขนนางหรอชนชนปกครอง

เปนใหญ ฉะนนบคคลหรอกลมหนง ๆ จะถกมองวากระทาผดหรอไมมากนอยเพยงใด จงขนอยกบ

ผนาหรอชนชนปกครอง บคคลหรอกลมหนง ๆ ยอมอาจถกรดรอนในสทธเสรภาพ และความเสมอภาค

ไดโดยงาย ซงผดกบสงคมหลงภาวะสงครามโลกครงท 2 อนนาไปสการสญเสยชวต ทรพยสน

สภาพแวดลอม และความทรดโทรมทเกยวกบระบบเศรษฐกจ การเมอง ฯลฯ เหลาน จงเปนเหตให

สมาชกประเทศจานวนมากรวมถงองคการสหประชาชาตตางมเจตนารมณเดยวกนทมงผลกดนใหแต

ละประเทศหนมาสรางกลไก และกาหนดรปแบบการปกครองใหมความเปนประชาธปไตยมากขน อน

หมายถงการกาหนดกฎหมายเพอรองรบและคมครองสทธเสรภาพ ความเสมอภาคของบคคลและกลม

มากขน

1) ความหมายของคาวา “สทธเสรภาพ ความเสมอภาค”

จากทไดศกษาในเรองสทธเสรภาพ ความเสมอภาค อาจกลาวไดวา สทธเสรภาพ ความ

เสมอภาค หมายถง ความสามารถของบคคลและหรอกลมหนง ๆ ในการแสดงออกเพอทาใหไดมาซง

สทธตาง ๆ หรอไดรบการปฏบตอยางเสมอภาคโดยไมจากดในเรองเพศ วย สผว เ ชอชาต ศาสนา

ภาษา การเมอง เศรษฐกจ สญชาต การแสดงความคดเหนอน ๆ หรอพนฐานทางสงคมและ

วฒนธรรม โดยทงนจะยอมใหรฐจากดสทธ ตลอดจนการใหความคมครองไดโดยทางกฎหมาย ฉะนน

สทธเสรภาพ ความเสมอภาคจะยงคงดาเนนไปไดตราบใดทกลมบคคลหนง ๆ ยงไมกระทาการอนเปน

บอนทาลายหรอจากดสทธของกลมบคคลอนนนเอง

2) ประเภทของสทธเสรภาพขนพนฐาน

จอจ เจลลเนก (Georg Jellinek, อางถงใน กตตศกด ปรกต, 2550, หนา 38-40) ได

กลาวถง แนวความคดวาดวยสทธการมสวนรวมไวตงแตตนศตวรรษท 2053 โดยกลาววา สทธ

เสรภาพขนพนฐานสามารถแบงได 2 ประเภท คอ

1) Status negativus หมายถง เปนสทธตอสหวงหามไมใหรฐเขาแทรกแซง

2) Status positivus หมายถง เปนสทธทจะเขามามสวนรวมในกจการสาธารณะ

อาจารยนาเพชร อยโต : แนวทางการดาเนนชวตแบบวถไทย : สทธเสรภาพฯ สทธชมชน ประชาสงคม หลกธรรมาภบาล

-173-

โดยสทธทเรยกวา Status positives (สทธประเภทท 2) ยงสามารถแบงออกเปนประเภท

ใหญ ๆ ได 5 ดาน ไดแก

1. สทธการมสวนรวมในการกาหนดเจตจานงทางการเมองโดยการสมครเขารบ

เลอกตงและใชสทธเลอกตง

2. สทธการมสวนรวมในการปกครอง โดยการสมครเขารบการคดเลอกเปน

ขาราชการหรอเจาหนาทของรฐ

3. สทธทจะเรยกใหรฐใหความคมครองตามหนาทของรฐ เชน จดใหมตารวจ ทหาร

คอยรกษาความปลอดภยในชวตและทรพยสน

4. สทธทจะเขารวมในกระบวนการพจารณาคด

5. สทธการมสวนรวมทางสงคมอยางอน ๆ

3) ความหมายของคาวา สทธมนษยชน (Human Rights)

คาวา สทธมนษยชนดเหมอนจะเปนตานานประวตศาสตรทยาวนาน อนเกดจากชน

กลมหนง ๆ ไมไดรบความเปนธรรมโดยกระแสการเรยกรองสทธมนษยชนนนเรมใชไดผลและชดเจน

อยางเปนทางการขนเรอย ๆ ภายหลงการยตลงของสงครามโลกครงท 2 และตอไปนเพอใหเขาใจ

เรองราวเกยวกบสทธมนษยชนมากขน ผเรยนจาเปนตองทาความเขาใจในความหมายของคาวา สทธ

มนษยชน (human rights) ดงมผรนกวชาการนาเสนอ ไวดงน

คณะกรรมการสทธมนษยชนแหงชาต (2549, หนา 2) กลาวไววา สทธมนษยชน

หมายถง ศกดศรความเปนมนษย สทธเสรภาพและความเสมอภาคของบคคลทไดรบการรบรองหรอ

คมครองตามรฐธรรมนญแหงราชอาณาจกรไทย หรอตามกฎหมายไทย หรอตามสนธสญญาทประเทศ

ไทยมพนธกรณทจะตองปฏบตตาม

ธเนศ อาภรณสวรรณ (2549, หนา 16, 18) กลาวไววา สทธมนษยชน เปนผลของการ

ปฏวตมโนทศนในเรองสทธ คอ ระยะเวลาทสทธถกทาใหเปนปจจยหรอเครองมอในการสรางและ

บรรลความเปนตวของตวเองของมนษยทวไป สทธมนษยชน จงหมายถง สทธแบบตะวนตกทให

ความสาคญทปจเจกชนหรอสทธปจเจกชนอนเปนความหมายสทธในเชงลทธเสรนยม ทกลมนกคดและ

ผนาการเมองในเอเชยวพากษวจารณกนอยางมาก สทธมนษยชนจงเปนสทธในการเอาประโยชน

สวนตว ของตวใครตวมนมากกวาในทางปฏบต ในทสดไมใชการสงเสรม รกษาสทธ แตกลบทาลาย

และสรางความไมยตธรรมขนระหวางคนทอยในฐานะไดเปรยบกบผเสยเปรยบ

กลาวโดยสรป คาวา สทธมนษยชน จงหมายถง การกาหนดรปแบบวฒนธรรมทาง

ความคดอยางหนงของมนษยทมงเนนใชสทธในระดบปจเจกชนหรอสทธของบคคลตามแนวคดแบบ

ตะวนตก โดยเนนวาบคคลหรอมนษยคนหนง ๆ ยอมมสทธเสรภาพ ความเสมอภาคในการจดการชวต

ของตนเองอยางมเกยรตศกดศร สามารถจดการกบธรรมชาตแวดลอมและปราศจากการครอบงาจาก

มนษยคนอน ๆ หรอกลมอน ๆ ในเชงกฎหมายยอมหมายถงบคคลยอมไดการคมครอง

อาจารยนาเพชร อยโต : แนวทางการดาเนนชวตแบบวถไทย : สทธเสรภาพฯ สทธชมชน ประชาสงคม หลกธรรมาภบาล

-174-

ค าวา สทธมนษยชนจงใชเปนขออางตามตวบทกฎหมายเพอคมครองหรอเอา

ประโยชนในระดบปจเจกชน (บคคล) ทวไปในทกทและเปนไปโดยกวางขวาง และนาไปใชอยางไม

จากดทงในแงสทธทางเศรษฐกจ สทธทางสงคม สทธทางการเมอง เปนตน

นอกจากน ธเนศ อาภรณสวรรณ (2549, หนา 19-20) ยงใหแนวคดเปนแนวทางเพอ

การศกษาไดนาสนใจ โดยกลาววา “ทนาแปลก คอ ระบบและรฐทนนยมเสรประกาศใหสทธมนษยชน

เปนสากล มนกไดทาใหสทธทเคยเปนสงทวไปของทกสงคมลดบทบาทและคอย ๆ หายไปจากการรบร

ของสงคม เชน สทธชมชน สทธในปาตามธรรมชาต สทธทจะมชวตอยางเหมาะสมตามสภาพของ

ชมชนและภมประเทศทแตกตางหลากหลายกน เปนตน สทธทกาวโดดเดนขนมาแทนท ไดแก สทธของ

บคคล โดยเฉพาะทวางอยบนกรรมสทธทรพยสนสวนตว กอเกดสงทเรยกวา ลทธปจเจกชนทเปน

ทรพยสน (Propertied individualism.)”

4) ความเปนมาของการเกดสทธเสรภาพ ความเสมอภาค และสทธมนษยชน

“สทธมนษยชน” กอรปขนในระยะพฒนาการของสงคมสมยใหม ทแสดงออกอยาง

เปนระบบในสงคมตะวนตกราวครสตศตวรรษท 17 เปนตนมา สทธแบบดงเดมทมลกษณะเชงซอน

คอยแปรเปลยนมาสสทธทเปนแบบความสมพนธเชงเดยว จากสทธของชมชนมาสสทธของปจเจก

บคคล จากสทธทรองรบโดยกฎเกณฑและธรรมเนยมของชมชน มาสสทธทรองรบโดยกฎหมายและรฐ

โดยเฉพาะภายหลงการปฏวตอเมรกาและการปฏวตฝรงเศส ในชวงปลายศตวรรษท 18 สทธมนษยชน

ถกประกาศใหเปนสทธของคนทวไปและในทกท เมอสทธมนษยชนเปนสงสากลและดาเนนไปใน

กรอบของรฐชาตสมยใหม สทธดงกลาวจงเปนสงทรฐจะตองรบรองและสนองตอบใหแกคนและ

พลเมองของตน (ธเนศ อาภรณสวรรณ 2549, หนา 17)

ทนาสนใจประการหนงและพงตระหนก คอ กระแสการยอมรบสทธเสรภาพขน

พนฐาน การรบรองหลกความเสมอภาค คดคานการเลอกปฏบต และความเคลอนไหวดานสทธ

มนษยชนในแงสทธของปจเจกชนหรอเอกชนแตละคนทมมาหลงสงครามโลกครงทสอง ได

ขยายตวขนบดบงสทธของชนชาตสวนนอยในฐานะเปนสทธชมชนไปเปนเวลานาน ทงนนาจะเปนผล

ของความขดแยงทางลทธการเมองในยคสงครามเยน อนเปนยคของการตอสทางความคดและทางการ

เมองระหวางแนวคดเสรนยมและสงคมนยม เปนทเขาใจไดวาโลกเสรนยมไดเนนเชดชสทธเสรภาพของ

ปจเจกชนเปนดานหลก ในขณะทโลกสงคมนยมใหความสาคญกบสทธชมชนยงกวา แตสทธชมชนใน

โลกสงคมนยมกกลบถกบดบงโดยการปกครองแบบรวมศนยอานาจในโลกสงคมนยมทาใหความคดนถก

กดไวเปนเวลาหลายสบป แมในเอกสารของสหประชาชาตเองในชวงปลายทศวรรษ 1970 กอธบายวา

สทธตามมาตรา 27 แหงกตกาสากลมใชสทธของหมคณะในฐานะทเปนสทธรวมหม แตเปนสทธของ

บคคลแตละคนซงเปนสมาชกของชนชาตสวนนอยนน โดยใหเหตผลวาหากใหความสาคญแกชนชาต

สวนนอยในฐานะเปนกลม กจะชกนาใหเกดขอขดแยงระหวางตวแทนกลมชนกบรฐบาลซงเปนตวแทน

อาจารยนาเพชร อยโต : แนวทางการดาเนนชวตแบบวถไทย : สทธเสรภาพฯ สทธชมชน ประชาสงคม หลกธรรมาภบาล

-175-

ของประชาชนทงประเทศไดโดยงาย และความพยายามรกษาเอกลกษณของกลมจะเปนการตดทอน

เสรภาพของสมาชกในกลมชนชาตสวนนอยทจะเลอกกลนกลายเขาเปนสวนหนงของชนสวนใหญตาม

ความสมครใจได

กระแสความคดทเรยกรองใหมการรบรองสทธชมชนอนเปนสทธรวมหมไมใชสทธของ

ปจเจกชน ไดปรากฏใหเหนในระดบนานาชาต เมอ ค.ศ. 1977 ในคราวท Karel Vasak ผอานวยการ

สานกสทธมนษยชนและสนตภาพของยเนสโก ไดเสนอแนวคดวาสทธมนษยชนมพฒนาการแบง

ออกเปน 3 ยค ทานองเดยวกบคาขวญของการปฏวตฝรงเศสทวา “เสรภาพ เสมอภาค และภราดรภาพ”

จนเปนทรจกกนทวโลก โดยชใหเหนวาสทธมนษยชนยคแรกเปนยคแหงเสรภาพอนเปนเรองของ

ปจเจกชนเรยกรองไมใหรฐลวงละเมด ตอมาเปนยคของสทธมนษยชนยคทสอง คอ เปนยคสทธเสมอ

ภาคอนเปนขอเรยกรองของโลกสงคมนยม โดยเฉพาะในยโรปตะวนออก ทเรยกรองใหรฐดาเนน

นโยบายทงปวงเพอการชดเชยสทธแกปจเจกชนในกลมผเสยเปรยบและผดอยโอกาสในสงคม เพอใหเกด

ความเสมอภาคตามความเปนจรง และจงมาถงสทธมนษยชนยคทสามซงเปนยคแหงภราดรภาพหรอยค

แหงความเปนนาหนงใจเดยวกนหรอยคแหงความเปนปกแผน รรกสามคค (solidarity) อนเปนยคแหง

ขอเรยกรองใหทกฝายรวมมอกนคมครองสทธมนษยชนอนเปนสทธรวมหมทงในระดบโลก ระดบชาต

และระดบชมชนทองถน โดยเฉพาะสทธในการพฒนา สทธในสนตภาพ สทธในมรดกรวมกนของ

มนษยชาต และสทธสงแวดลอมทเหมาะแกสขภาวะซงจะมไดกตอเมอเกดความรวมมอกนทงระดบ

นานาชาต ระดบชาต และระดบทองถนไปจนถงการมสวนรวมของเอกชนแตละคน

ในระยะน ไดเกดกระบวนการเรยกรองเสรภาพ และความเสมอภาคเทาเทยมกนอยาง

กวางขวางไปทวโลก ดงจะเหนไดจากการเรยกรองความเสมอภาคของอเมรกนผวดา และอเมรกน

อนเดยนในสหรฐอเมรกา และการตอสเพอเสรภาพในสงครามเวยดนาม และในอาฟรกา มการตรา

อนสญญาวาดวยการปราบปรามและการลงโทษความผดอาญาเกยวกบการแบงแยกสผว ค.ศ. 1973

(Convention on the Suppression and Punishment of the Crime of Apartheid 1973) โดยมการกาหนด

กลไกการไตสวนและพจารณาขอกลาวหาไวดวย ในชวงนไดมการรเรมจดใหมการประชมขององคกร

เอกชนนานาชาต (International NGO Conference) เกยวกบการเลอกปฏบตตอชนพนเมองในอเมรกาขน

เมอ ค.ศ. 1977 โดยเรยกรองใหมการรบรองชนพนเมอง (Indigenous Peoples) ในฐานะเปนผทรงสทธ

ตามกฎหมายระหวางประเทศ ตอมาไมนาน องคการยเนสโกกประกาศตราสารรบรองสทธและความ

เทาเทยมกนทางโอกาสและขจดการเลอกปฏบตขนในรปของปฏญญา ไดแก UNESCO Declaration on

Race and Racial Prejudice 1978 หรออาจเรยกวา ปฏญญาวาดวยเชอชาต และอคตทางเชอชาต ค.ศ.

1978 และโดยทองคการสหประชาชาตไดประกาศใหทศวรรษท 1960-1970 เปนทศวรรษแหงการ

พฒนาโดยองคการแรงงานสากลระหวางประเทศ (ILO) ไดผลกดนแนวคดทมงยกระดบมาตรฐานการ

ครองชพของคนทวโลกขน และองคการสหประชาชาตไดรบรองสทธในการพฒนาวาเปนสทธ

มนษยชนอยางหนง และนาไปสการประกาศปฏญญาวาดวยสทธในการพฒนา ค.ศ. 1986 (Declaration

อาจารยนาเพชร อยโต : แนวทางการดาเนนชวตแบบวถไทย : สทธเสรภาพฯ สทธชมชน ประชาสงคม หลกธรรมาภบาล

-176-

on the Rights to Development 1986) ทาใหแนวคดเรองสทธของหมคณะ หรอสทธรวมหมแพรหลาย

ออกไปเรอย ๆ ในระยะเดยวกนกไดมการรอฟนเอาอนสญญาวาดวยการคมครองและการบรณาการชน

พนเมองและชนเผาและชนกงชนเผาในประเทศทไดเอกราช ค.ศ. 1957 เรยกกนยอ ๆ วาอนสญญา ILO

107 ซงมงตอการคมครองชนพนเมองจากการเลอกปฏบตขนมาปรบปรงแกไขเสยใหม และไดตราขน

เปนอนสญญาวาดวยการคมครองสถานะของชนพนเมองและชนเผาตาง ๆ ค.ศ. 1989 (Convention of

the Status of Indigenous and Tribal Peoples 1989) ซงมกเรยกกนยอ ๆ วา อนสญญา ILO 169

ในดานการรบรองสทธชมชนยคหลงสงครามเยน พบวา แนวความคดเรยกรองใหรฐ

ทงหลายคมครองสทธมนษยชนอยางจรงจงนถกกดใหจากด เนนอยเฉพาะสทธของปจเจกชนเปนดาน

หลกอยนานในชวงสงครามเยน ดงนนเมอสนสดยคสงครามเยนในชวง ทศวรรษ 1990 หลงจากการเปด

กาแพงเบอรลนและการสลายตวของสหภาพโซเวยตรสเซยเปนตนมา ความรสกของชาวโลกเสรทหวาด

เกรงการคกคามจากลทธสงคมนยมกผอนคลายลง เปดทางใหกระแสเรยกรองสทธมนษยชนในฐานะท

เปนสทธรวมหม (Collective Rights) มโอกาสขยายตวและพงขนเปนกระแสความคดเคยงคกบสทธของ

ปจเจกชน (Individual Rights) ทเดนชดอยางยง และไดผลกดนใหเกดแนวโนมใหม ๆ ในการคมครอง

สทธของชมชนทองถนดงเดม และชมชนชาตพนธตาง ๆ ขนในหลาย ๆ ประเทศ ภายใตหลกแหงความ

เสมอภาคในรปการชดเชยสทธบางประการแกกลมชนผดอยโอกาส หรอเสยเปรยบ และขยายตว

ออกเปนสทธในการธารงรกษาจารตประเพณและวฒนธรรมของหมชนตาง ๆ ใหอยรวมกนฉนทนอง

ทามกลางความหลากหลายทางวฒนธรรมในเวลาตอมา (กตตศกด ปรกต, 2550, หนา 61-64)

สทธชมชน (Communities Rights)

คาวา สทธชมชน เปนสทธของชนชาตกลมหนง ๆ ทมสทธมาแตด งเดม กอนจะเกดการ

เรยกรองสทธมนษยชนหรอสทธในระดบบคคลหรอสทธเอกชนดวยซ า อาจกลาวไดวา สทธชมชนกบ

สทธมนษยชน คอ สงครามทางความคดและทางการเมองอยางเหนไดชด กลาวคอ เปนสงคราม

ทางความคดและการเมองระหวางแนวคดในสงคมนยมทใหความสาคญกบสทธชมชน ซงกอาจถก

ครอบงาโดยการปกครองแบบรวมศนยอานาจไว ในขณะทแนวคดในสงคมเสรนยมกลบมงให

ความสาคญกบสทธเสรภาพของปจเจกชนหรอสทธมนษยชนเปนหลกใหญ คอ ความเปนตวใครตวมน

มากกวาชนชาตหรอชนกลมใดโดยรวม และเพอใหเกดความเขาใจในเรองสทธชมชนอยางชดเจน

ตอไปนเปนความหมายของสทธชมชนทอาจมแงมมทเหมอนและแตกตางกนได

1) ความหมายของคาวา สทธชมชน

กตตศกด ปรกต (2550, หนา 53-54) ไดกลาวไววา โดยภาพรวม สทธชมชน หมายถง

สทธชมชนหรอสทธของประชาชนทรวมกนเปนกลมกอนและดาเนนชวตรวมกนภายใตแบบแผนการ

ปกครองทแนนอนอยางใดอยางหนง ในความหมายอยางกวาง ซงหมายรวมทงชมชนทวไป ชมชน

ทองถน (Local Community) และชมชนทองถนดงเดม (Traditional Local Community) ในฐานะท

อาจารยนาเพชร อยโต : แนวทางการดาเนนชวตแบบวถไทย : สทธเสรภาพฯ สทธชมชน ประชาสงคม หลกธรรมาภบาล

-177-

เปนหมคณะทดาเนนวถชวตรวมกนและเปนทรบรแกสาธารณชนในลกษณะทไดรบการยอมรบวาม

ตวตนและมความสามารถ มสทธในทางใดทางหนง

รฐธรรมนญแหงราชอาณาจกรไทย พ.ศ. 2550 ไดระบความหมายและขยายความเกยวกบ

คาวาสทธชมชนไวอยางละเอยดชดเจน ในหมวด 3 วาดวยสทธและเสรภาพของชนชาวไทย ในสวนท

12 เรองสทธชมชน (มาตรา 66-67) ไวดงน

มาตรา 66 บคคลซงรวมกนเปนชมชน ชมชนทองถน หรอชมชนทองถนดงเดม ยอมมสทธ

อนรกษหรอฟนฟจารตประเพณ ภมปญญาทองถน ศลปวฒนธรรมอนดของทองถนและของชาต และม

สวนรวมในการจดการ การบารงรกษา และการใชประโยชนจากทรพยากรธรรมชาต สงแวดลอม

รวมทงความหลากหลายทางชวภาพอยางสมดลและย งยน

มาตรา 67 สทธของบคคลทจะมสวนรวมกบรฐและชมชนในการอนรกษ บารงรกษาและ

การไดประโยชนจากทรพยากรธรรมชาตและความหลากหลายทางชวภาพ และในการคมครอง สงเสรม

และรกษาคณภาพสงแวดลอม เพอใหดารงชพอยไดอยางปกตและตอเนองในสงแวดลอมทจะไม

กอใหเกดอนตรายตอสขภาพอนามย สวสดภาพ หรอคณภาพชวตของตน ยอมไดรบความคมครองตาม

ความเหมาะสม

การดาเนนโครงการหรอกจกรรมทอาจกอใหเกดผลกระทบตอชมชนอยางรนแรงท ง

ทางดานคณภาพสงแวดลอม ทรพยากรธรรมชาต และสขภาพ จะกระทามไดเวนแตจะไดศกษาและ

ประเมนผลกระทบตอคณภาพสงแวดลอมและสขภาพของประชาชนในชมชน และจดใหมกระบวนการ

รบฟงความคดเหนของประชาชนและผมสวนไดเสยกอน รวมทงไดใหองคการอสระซงประกอบดวย

ผแทนองคการเอกชนดานสงแวดลอมและสขภาพ และผแทนสถาบนอดมศกษาทจดการศกษาดาน

สงแวดลอมหรอทรพยากรธรรมชาตหรอดานสขภาพ ใหความเหนประกอบกอนมการดาเนนการ

ดงกลาว

สทธของชมชนทจะฟองหนวยราชการ หนวยงานของรฐ รฐวสาหกจ ราชการสวนทองถน

หรอองคกรอนของรฐทเปนนตบคคล เพอใหปฏบตหนาทตามบทบญญตนยอมไดรบความคมครอง

(รฐธรรมนญแหงราชอาณาจกรไทย, 2550, หนา 25-26)

กลาวโดยสรป คาวา สทธชมชน หมายถง สทธของคนในชมชนทวไป ชมชนทองถน และ

ชมชนทองถนดงเดม ทดาเนนชวตรวมกนและเปนทยอมรบของสาธารณชน โดยกลมคนเหลานนยอมม

สทธ อนรกษ บารงรกษา และไดรบประโยชนจากจารตประเพณ ภมปญญาทองถน ศลปวฒนธรรมอนด

งาม ตลอดจนมสวนรวมจดการบารงรกษา และใชประโยชนจากทรพยากรธรรมชาตสงแวดลอม รวมถง

การดารงไวซงความหลากหลายทางชวภาพทสมดลย งยน เหลานเพอคงคณภาพชวต สวสดภาพ สขภาพ

อนามยรวมกน

อาจารยนาเพชร อยโต : แนวทางการดาเนนชวตแบบวถไทย : สทธเสรภาพฯ สทธชมชน ประชาสงคม หลกธรรมาภบาล

-178-

และกรณพบวา มโครงการหรอกจกรรมใด ๆ ทจะกระทบตอชมชนรนแรงในเรองความ

หลากหลายดงกลาวขางตน ตองมการศกษาและประเมนผลกระทบตลอดจนจดใหมกระบวนการรบฟง

ความคดเหนของประชาชนและผมสวนไดสวนเสย รวมทงองคกรอสระทเกยวของ (ดานสงแวดลอม

และสขภาพ) รวมถงผแทนสถาบนอดมศกษาทเกยวของไดใหความเหนประกอบกอนดาเนนการใด ๆ

ทงน ชมชนมสทธฟองรองหนวยราชการ หนวยงานของรฐ และรฐวสาหกจ ราชการสวน

ทองถน หรอองคกรนตบคคลไดกเพอใหไดรบสทธคมครองตามบทบญญตแหงรฐธรรมนญตอไป

2) ตวอยางความเคลอนไหวดานสทธมนษยชนและสทธชมชนในประเทศตาง ๆ

อาจกลาวไดวาแมประเทศไทยเองกเปนสวนหนงของกระแสการยอมรบสทธมนษยชน

ในยคหลงสงครามเยนหรอยคโลกาภวตน ดงจะเหนไดจากการทประเทศไทยไดเขาทาภาคยานวตตอ

กตกาสากลวาดวยสทธพลเมองและสทธทางการเมอง ค.ศ. 1966 เมอวนท 29 ตลาคม 2539 และมผลใชบงคบ

กบประเทศไทย เมอวนท 30 มกราคม 2540 และตอมากทาการภาคยานวตตอกตกาสากลวาดวยสทธทาง

เศรษฐกจ สงคม และวฒนธรรม เมอวนท 5 กนยายน 2542 โดยมผลบงคบกบประเทศไทย เมอวนท 5

ธนวาคม 2542 ดวยเหตน จงเปนทเขาใจไดดวยวาการรบรองสทธชมชนในรฐธรรมนญแหง

ราชอาณาจกรไทย พ.ศ. 2540 นนกไดเกดขนทามกลางบรรยากาศของความตนตวทางความคดทงใน

ภาคประชาชนและในภาครฐในชวงการเตรยมการเขาภาคยานวตตอกตกาสากลทงสองฉบบนดวย

เชนกน หลงจากประกาศใชรฐธรรมนญไมนานนก กระแสเรยกรองใหคมครองสทธเสรภาพขนพนฐาน

และสทธมนษยชนในประเทศไทยกไดผลกดนใหมการภาคยานวตอนสญญาวาดวยการกาจดการเลอก

ปฏบตตอเชอชาตในทกรปแบบ ค.ศ. 1965 (International Convention on the Elimination of All Forms

of Racial Discrimination) ซงตราขนเพอคมครองชนชาตสวนนอยทางเชอชาตขนอก โดยมการ

ภาคยานวตเมอ 28 มกราคม 2546 และมผลบงคบกบประเทศไทย เมอ 27 กมภาพนธ 2546

ตวอยางทานองเดยวกนทพบเหนไดในตางประเทศกเรมปรากฏขนชวงนเชนกน เชนใน

กรณทคณะกรรมการสทธมนษยชนแหงสหประชาชาตตดสนใหรฐบาลแคนาดาจายคาชดเชยใหแกชน

เผา Lubicon Cree เมอ ค.ศ. 1990 เพอทดแทนการทรฐบาลแคนาดาอนญาตใหมลรฐ อลเบอรตาให

สมปทานในเขตปาไปใชในการทาปาไม สารวจกาซและน ามนเปนการละเมดสทธอนตกทอดมาแต

บรรพบรษของเผา Lubicon ในการธารงไวซงจารตประเพณและวฒนธรรมของเผาตนในดนแดนเขตนน

หรอกรณทศาลสงแหงออสเตรเลยไดตดสนคดกลบแนวคาพพากษาศาลสง และแนวนโยบายของรฐทถอ

ปฏบตกนมานานนบศตวรรษ ชนดทพลกความคาดหมายของคนจานวนมาก ดวยการรบรองสทธทาง

ทรพยสนของชนเผาพนเมองอะบอรจนในคดมาโบ (Mabo Case) โดยชใหเหนวาหลกการทยอมรบ

กนมานานในออสเตรเลยวาชนเผาพนเมองอะบอรจนไมมสทธในทดนตามหลกคอมมอนลอว เพราะได

มการตรากฎหมายกาหนดใหทดนทงหมดเปนของรฐไปแลวนน ไมเปนธรรม เปนการเลอกปฏบตและขด

ตอหลกสทธมนษยชน ซงเปนทยอมรบกนในหมนานาอารยชาตและศาลยอมไมอาจบงคบใชหลกการ

เชนนนตอไปได

อาจารยนาเพชร อยโต : แนวทางการดาเนนชวตแบบวถไทย : สทธเสรภาพฯ สทธชมชน ประชาสงคม หลกธรรมาภบาล

-179-

ในแคนาดาปรากฏวาศาลสงไดตดสนใหชนเผาพนเมองแสดงหลกฐานแหงสทธของตน

เหนอทดนทตกทอดมาแตบรรพบรษไดโดยนาพยานบคคลเขาสบ แสดงใหเหนวาชมชนมสทธตกทอด

กนมานานไดโดยผานทางตานานบอกเลาตอ ๆ กนมา โดยไมตองอางองหลกฐานเปนหนงสอ 25 ทงน

เปนไปตามแนวคาพพากษาของศาลสงทไดพฒนาหลกกฎหมายเกยวกบสทธของชนชาวพนเมอง หรอ

ชมชนทองถนดงเดมขนโดยถอหลกสาคญ 3 ประการ คอ

ประการแรก ศาลยอมรบวาชมชนทองถนด งเดมมสทธเหนอทดนตามหลกกฎหมาย

ธรรมชาตมาตงแตกอนทจะมผอพยพมาตงถนฐานและจดตงชมชนการเมองและการปกครองสมยใหม

เชนในปจจบนและยงคงมสทธสบเนองตอมา

ประการทสอง รฐแคนาดาเปนแตเพยงผมอานาจจดการทดนเพอการคมครองประโยชน

ของชนชาวพนเมอง และหากทาการอยางหนงอยางใดไปโดยไมชอบ รฐยอมมหนาทชดใชคาสนไหม

ทดแทน และ

ประการทสาม ศาลถอวาสทธเหนอทดนของชมชนทองถนดงเดม หรอชนพนเมองเหลานม

ลกษณะเปนสทธรวมหม (collective rights) และยอมเปนสทธตกทอดตอไปยงชมชนซงเปนไปตามจารต

ประเพณในการใชสอยทดนของชนพนเมอง โดยอาจมอบใหเอกชนแตละรายใชสอยเพอประโยชนของ

ตนไดตามจารตประเพณเชนกน

สาหรบการพสจนสทธของชมชนทองถนดงเดมนน ศาลไดยอมรบหลกการสนนษฐาน

ในทางเปนคณสาหรบผครอบครองมาใชในการพสจนสทธของชมชนทองถนดงเดม กลาวคอชมชนม

หนาทเพยงแตพสจนวาไดเคยมการถอครองในประวตศาสตร และปจจบนยงคงถอสทธผานองคกร

ชมชนทมแบบแผนเปนกจจะลกษณะกเพยงพอแลว

ในบราซลมการแกไขรฐธรรมนญ เมอ ค.ศ. 1988 โดยมการรบรองสทธของชมชนทองถน

ดงเดมทงในแงของการจดองคกร จารตประเพณ ขนบธรรมเนยม ภาษา ความเชอ รวมทงสทธเหนอ

ทดนในความครอบครองของชมชนซงตกทอดมาแตบรรพบรษดวย ในชลมการตรากฎหมายคมครอง

สทธเหนอทดนทชนพนเมองหรอชมชนทองถนดงเดมครอบครองอย ทดนของชมชนทองถนดงเดม

เหลานปลอดจากการเสยภาษ และผใดจะโอน ปดกน หรอถอเอาโดยการครอบครองปรปกษไมได เวน

แตจะเปนการโอนระหวางชมชนทองถนดงเดม หรอระหวางชนพนเมองดวยกนเทานนและกฎหมายยง

คมครองสทธของบคคลทอยในชมชนทองถนดงเดมเหลานในการเขารวมประกอบกจกรรมตาง ๆ ใน

ทดนตามจารตประเพณดวย ในประเทศโคลมเบย มการรบรองสทธของชมชนทองถนดงเดมหรอชน

ชาวพนเมองไวอยางชดเจนในรฐธรรมนญฉบบ ค.ศ. 1991 โดยชมชนทองถนดงเดมมฐานะเปนหนวย

เลอกตงพเศษซงมสทธเลอกผแทนราษฎรโดยเฉพาะ และมสทธปกครองตนเองตามจารตประเพณและ

ขนบธรรมเนยมของตว รฐธรรมนญโคลมเบยยงไดรบรองสถานะของทดนของชมชนทองถนดงเดมให

เปนสาธารณสมบตคอไมอาจโอนแกกนได และไมอาจไดมาโดยทางอายความ (ครอบครองปรปกษ)

ดวย นอกจากนศาลรฐธรรมนญโคลมเบยยงไดเคยพพากษาไวเมอ ค.ศ. 1993 ดวยวา “สทธในทดนของ

อาจารยนาเพชร อยโต : แนวทางการดาเนนชวตแบบวถไทย : สทธเสรภาพฯ สทธชมชน ประชาสงคม หลกธรรมาภบาล

-180-

ชมชนทองถนดงเดมนนมคณคาทางจตใจทสาคญยงตอชมชน เพราะทดนของชมชนนนไมเพยงแตจะ

เปนรากฐานในการดารงชพของชมชนเทานน แตยงเปนองคประกอบสาคญทางจกรวาลวทยาและทาง

ศาสนาของชมชนทองถนดงเดมอกดวย ถาสทธในทดนไมไดรบการคมครองเสยแลว สทธทจะอนรกษ

ฟนฟจารตประเพณและวฒนธรรมของชมชนทองถนดงเดมกยอมกลายเปนสทธตามรปแบบทวางเปลา” และ

ดวยเหตนเอง ศาลรฐธรรมนญโคลมเบยจงกาหนดใหเปนหนาทของรฐในการรงวดและสอบเขตทดน

ของชมชนทองถนด งเดมใหชดเจนโดยเรว ท งนเพอประโยชนในการใหความคมครองสทธตาม

รฐธรรมนญอกดวย

ในระยะหลงมาน ประเทศในภาคพนเอเชยแปซฟก มการเคลอนไหวรบรองสทธชมชน

โดยเฉพาะอยางยงชมชนทองถนดงเดมหรอ indigeneous community ในรปสทธของหมคณะ (Group

based claims) กนอยางกวางขวาง เชน

ในประเทศญปนซงไมยอมรบวาชนเผาไอนทางเหนอของเกาะฮอกไกโดเปนชนชาตสวน

นอยมาแตเดม กเรมยอมรบวาไอนเปนชนทองถนด งเดมและมการแกไขกฎหมายใหมโดยยกเลก

นโยบายผสมกลมกลน (assimilation) ตามกฎหมายเดมทมมาตงแต ค.ศ. 1899 และรบรองสทธของไอน

ในฐานะเปนชมชนทองถนดงเดมของญปน (senju minzoku) ตงแต ค.ศ. 1997 (Law for the

Promotion of the Ainu Culture and for the Dissemination and Advocacy for the Traditions of the Ainu

and the Ainu Culture 1997 as revised in 1999) ในคดทชาวไอนทตอตานการสรางเขอนนบตานไดฟอง

คณะกรรมการเวนคนทดนในเกาะฮอกไกโด ศาลญปนไดพพากษาวาการดาเนนการเวนคนทดนได

กระทาไปโดยมชอบ และขดตอกตกาสากลวาดวยสทธทางการเมองและสทธของพลเมอง (Covenant on

Civil and Political Rights 1966-ICCPR) ซงญปนเปนภาคอยต งแต เมอ ค.ศ. 1979 และไดออกกฎหมาย

รบรองไวแลว

ในมาเลเซยไดมการรบรองสทธชนทองถนดงเดมไวในรฐธรรมนญอยางนอยสองกลมคอ

กลม “ภมบตร” หรอชาวมาเลย และชนพนเมองคาบสมทรมลาย หรอโอรางอสล (Orang Asli) และชน

พนเมองในซาบาห และซาราวค เมอ ค.ศ. 1997 ศาลไดรบรองวาชนพนเมองอาจอางสทธตามจารต

ประเพณในการใชสอยและไดดอกผลจากปาในเขตทเปนแหลงอาศยของชมชนของตนได (Adong

Case) และเมอ ค.ศ. 2002 ศาลไดพพากษาในอกคดหนง (Orang Asli Case) วา การทกรมทางหลวง

(Malaysian Highway Authority) ตดถนนเขาไปในเขตทดนซงชนพนเมองโอรางอสลครอบครองอยอาศย

อยโดยมไดดาเนนการตามหลกกฎหมายวาดวยการเวนคนและมไดจายเงนคาชดเชยใหแกชาวโอรางอสล

นนเปนการอนมชอบดวยกฎหมาย (กตตศกด ปรกต, 2550, หนา 66-72)

3) สาระสาคญของรฐธรรมนญแหงราชอาณาจกรไทย พ.ศ. 2550 ทมงใหความสาคญ

เรองสทธเสรภาพ ความเสมอภาค สทธมนษยชน และสทธชมชน

รฐธรรมนญแหงราชอาณาจกรไทย พ.ศ. 2550 เกดขนบนสถานการณทตองการนาพา

ประเทศไปสการปกครองระบอบประชาธปไตยทสมบรณ จดใหมการเลอกตงตอไป แกปญหาของ

อาจารยนาเพชร อยโต : แนวทางการดาเนนชวตแบบวถไทย : สทธเสรภาพฯ สทธชมชน ประชาสงคม หลกธรรมาภบาล

-181-

รฐธรรมนญแหงราชอาณาจกรไทย พทธศกราช 2540 ทกอใหเกดการผกขาดอานาจรฐและการใชอานาจ

อยางไมเปนธรรม การดาเนนการทางการเมองทขาดความโปรงใส ไมมคณธรรมและจรยธรรม ระบบ

การตรวจสอบการใชอานาจรฐทลมเหลวและการใชสทธและเสรภาพของประชาชนยงไมไดรบการ

คมครองและสงเสรมอยางเตมท

รฐธรรมนญแหงราชอาณาจกรไทย พ.ศ. 2550 จงมสาระสาคญทมงจะแกไขปญหาดงกลาว

โดยดาเนนการใน 4 แนวทางดวยกน คอ

1. การคมครอง สงเสรม และการขยายสทธและเสรภาพของประชาชนอยางเตมท

2. การลดการผกขาดอานาจรฐและขจดการใชอานาจอยางไมเปนธรรม

3. การทาใหการเมองมความโปรงใสมคณธรรมและจรยธรรม

4. การทาใหระบบตรวจสอบมความเขมแขงและทางานไดอยางมประสทธภาพ

โดยในทนจะมงนาเสนอเฉพาะในสวนท 1 ทเกยวของกบสทธเสรภาพ ความเสมอภาค

เทานน ดงน

1. การคมครอง สงเสรม และการขยายสทธและเสรภาพของประชาชนอยางเตมท

รฐธรรมนญจะตองไมใชรฐธรรมนญของคนเพยงหยบมอเดยว คอ นกการเมองเทานน แต

รฐธรรมนญตองเปนรฐธรรมนญของประชาชน รฐธรรมนญทประชาชนมพนท รฐธรรมนญท

ประชาชนมสวนรวมในการกาหนดชะตาชวตของตนเองได โดยดาเนนการดงน

1.1 เพมประเภทสทธและเสรภาพใหมากขนกวา เดม มากกวา รฐธรรมนญแหง

ราชอาณาจกรไทย พทธศกราช 2540 สทธและเสรภาพทเพมขน ไดแก

1) กาหนดในแนวนโยบายพนฐานแหงรฐใหสทธ และเสรภาพตามพนธกรณระหวาง

ประเทศทประเทศไทยรบรอง มผลผกพนเชนเดยวกบสทธและเสรภาพทบญญต

ไวในรฐธรรมนญ (มาตรา 82)

2) การค มครองบคคลจากการแสวงหาประโยชน โดยมชอบจากขอมลสวน

บคคล (มาตรา 35)

3) เพมสทธในกระบวนการยตธรรม โดยการปฏรปกระบวนการยตธรรม

ใหประชาชนเขาถงกระบวนการยตธรรมไดโดยงาย สะดวก รวดเรว ทวถง โดยเดก

เยาวชน สตร ผสงอาย คนพการและทพพลภาพไดรบการคมครองในการดาเนนกระบวนพจารณาคด

อยางเหมาะสม (มาตรา 40) และทสาคญ คอ ประชาชนมสทธฟองศาลรฐธรรมนญดวยตนเองไดเปน

ครงแรก (มาตรา 212)

4) สทธดานแรงงานทไดรบหลกประกนความปลอดภย และสวสดภาพในการทางาน

รวมทงหลกประกนในการดารงชพทงในระหวางการทางานและเมอพนภาวะการทางาน ไดรบการ

บญญตไวเปนครงแรก (มาตรา 44)

อาจารยนาเพชร อยโต : แนวทางการดาเนนชวตแบบวถไทย : สทธเสรภาพฯ สทธชมชน ประชาสงคม หลกธรรมาภบาล

-182-

5) สทธและเสรภาพของสอมวลชนไดรบการคมครองอยางไมเคยมมากอน ไม

เพยงแตหามปดกจการสอมวลชนเทานน ยงหามแทรกแซงสอมวลชนในการเสนอขาวสารและหากม

การดาเนนการดงกลาวไมวาทางตรงหรอทางออมกถอเปนการจงใจใชอานาจหนาทโดยมชอบ (มาตรา

45 และมาตรา 46) รวมทงหามผดารงตาแหนงทางการเมองเปนเจาของกจการหรอถอหนในกจการ

สอสารมวลชนดวย เพอปองกนการใชสอสารมวลชนเพอประโยชนของตนเอง (มาตรา 48)

6) ประชาชนยงไดรบการศกษาฟรไมนอยกวา 12 ป โดยเพมใหผยากไร ผพการหรอ

ทพพลภาพ หรอผอยในสภาวะยากลาบาก ตองไดรบการสนบสนนใหไดรบการศกษาโดยทดเทยมกบ

บคคลอน นอกจากนการจดการศกษาอบรมขององคกรวชาชพหรอเอกชน การศกษาทางเลอกของ

ประชาชน การเรยนรดวยตนเอง และการเรยนรตลอดชวตกไดรบความคมครองและสงเสรมจากรฐ

เชนกน (มาตรา 49)

7) เดก เยาวชน และบคคลในครอบครวไดรบสทธเพมขนในการพฒนาดานรางกาย

จตใจ และสตปญญา ตามศกยภาพและสภาพแวดลอมทเหมาะสม (มาตรา 52 วรรคหนง) เดก เยาวชน

สตร และบคคลในครอบครวมสทธไดรบความคมครองจากการใชความรนแรงและการปฏบตทไมเปน

ธรรม และหากเกดเหตดงกลาวขน ยอมไดรบการบาบดฟนฟจากรฐ (มาตรา 52 วรรคสอง)

8) บคคลทไรทอยอาศยและไมมรายไดเพยงพอ มสทธไดรบการชวยเหลอจากรฐ

เปนครงแรก (มาตรา 55)

9) ขยายสทธชมชน โดยการเพมสทธของชมชน และชมชนทองถนเพอใหครอบคลม

ถงกรณการรวมตวกนของบคคลขนเปนชมชนโดยไมจาเปนตองเปนการรวมตวกนมาเปนเวลานานจน

ถอวาเปนชมชนทองถนดงเดม (มาตรา 66) นอกจากน การดาเนนโครงการหรอกจกรรมทอาจกอใหเกด

ผลกระทบอยางรนแรงตอคณภาพสงแวดลอมทรพยากรธรรมชาตและสขภาพของประชาชน จะตองจด

ใหมกระบวนการรบฟงความคดเหนของประชาชนและผมสวนไดเสยกอน (มาตรา 67 วรรคสอง) โดย

ชมชนมสทธทจะฟองหนวยราชการ หนวยงานของรฐ รฐวสาหกจ ราชการสวนทองถน หรอองคกรอน

ของรฐทเปนนตบคคลเพอใหปฏบตหนาทตามทกฎหมายบญญตรบรองสทธชมชนไว (มาตรา 67 วรรค

สาม)

10) ประชาชนมสทธตดตามและรองขอใหมการตรวจสอบการปฏบตหนาทของผ

ดารงตาแหนงทางการเมองและเจาหนาทของรฐ เปนครงแรก (มาตรา 62 วรรคหนง) รวมทงมสทธ

เขาถงรายละเอยดของรางพระราชบญญตทเสนอเขาสการพจารณาของรฐสภา (มาตรา 142 วรรคหก)

นอกเหนอจากสทธในการเขาถงขอมลขาวสารของราชการ (มาตรา 56)

11) ในการทาหนงสอสญญาหรอขอตกลงระหวางประเทศทงหลายทมผลกระทบตอ

ประชาชนอยางมนยสาคญ รฐจะตองใหขอมลจดใหมการรบฟงความคดเหนของประชาชนกอนและเมอ

มการลงนามแลว จะตองใหประชาชนเขาถงรายละเอยดของสนธสญญา รวมทงตองแกไขหรอเยยวยาผ

อาจารยนาเพชร อยโต : แนวทางการดาเนนชวตแบบวถไทย : สทธเสรภาพฯ สทธชมชน ประชาสงคม หลกธรรมาภบาล

-183-

ไดรบผลกระทบจากการลงนามในสนธสญญา อยางรวดเรว เหมาะสม และเปนธรรมดวย (มาตรา 190

วรรคสองถงวรรคส)

12) ใหสทธประชาชน 50,000 คน เขาชอเพอเสนอขอแกไขรฐธรรมนญไดเปนครง

แรก (มาตรา 291 (1))

13) ใหเจาหนาทของรฐมเสรภาพในการรวมกลมเชนเดยวกบบคคลทวไป (มาตรา 64)

14) ใหความสาคญกบสทธสตรมากขน โดยไดกาหนดไวเปนหลกการไววา ให

ชายและหญงมความเทาเทยมกน (มาตรา 30) โดยรฐตองใหความสงเสรม ความเสมอภาคระหวางหญง

และชาย (มาตรา 80 (1)) และในการดาเนนแนวนโยบายดานการมสวนรวมของประชาชนตองคานงถง

สดสวนของหญงและชายดวยเชนกน นอกจากน เพอเปนการสงเสรมใหสตรมสวนรวมทางการเมอง

มากขน จงไดกาหนดใหการจดทาบญชรายชอของพรรคการเมองในระบบสดสวนจะตองคานงถง

โอกาส สดสวนทเหมาะสม และความเทาเทยมกนระหวางหญงและชายดวย (มาตรา 97 (2)) และ

กรรมาธการวสามญทสภาผแทนราษฎรตงขน เพอพจารณารางกฎหมายทมสาระสาคญเกยวกบ เดก

สตร คนชรา ผสงอาย จะตองมสดสวนของหญงและชายทเทาเทยมกน เพอใหสตรซงเปนเพศทมความ

ละเอยดออนไดมสวนรวมในการพจารณารางกฎหมายในประเดนทละเอยดออนดวย

1.2 ทาใหการใชสทธและเสรภาพงายขนกวาเดม โดยมมาตรการ ดงน

1) แบงหมวดหมของสทธและเสรภาพใหชดเจน เพอใหประชาชนอานและเขาถง

รฐธรรมนญไดโดยงาย โดยแบงหมวดสทธและเสรภาพของชนชาวไทยออกเปนสวน ๆ ไดแก สทธและ

เสรภาพสวนบคคล (มาตรา 32-มาตรา 38) สทธในกระบวนการยตธรรม (มาตรา 39-มาตรา 40) สทธใน

ขอมลขาวสารและการรองเรยน (มาตรา 56-มาตรา 62) สทธชมชน (มาตรา 66-มาตรา 67) สทธพทกษ

รฐธรรมนญ (มาตรา 68-มาตรา 69) ฯลฯ

2) สทธและเสรภาพทรฐธรรมนญไดรบรองและคมครองไว แมยงไมมกฎหมายลก

ตราขน ประชาชนกสามารถใชสทธและเสรภาพเหลานนไดทนท โดยการรองขอตอศาล (มาตรา 28

วรรคสาม)

3) กาหนดใหรฐตองสงเสรม สนบสนน และชวยเหลอประชาชนในการใชสทธและ

เสรภาพตามรฐธรรมนญ (มาตรา 28 วรรคส)

4) ลดจานวนประชาชนในการเขาชอเสนอรางกฎหมาย จาก 50,000 ชอ เหลอ

เพยง 10,000 ชอ (มาตรา 163 วรรคหนง) โดยกาหนดใหมคณะกรรมการวสามญเพอพจารณาราง

กฎหมาย ดงกลาว ซงประกอบดวยผแทนประชาชนทเขาชอเสนอรางกฎหมายจานวนไมนอยกวา 1 ใน 3

(มาตรา 163 วรรคสอง) และลดจานวนประชาชนในการเขาชอถอดถอนผดารงตาแหนงทางการเมอง

และขาราชการประจาระดบสง จาก 50,000 รายชอ เหลอเพยง 20,000 รายชอ (มาตรา 164)

1.3 ทาใหการใชสทธและเสรภาพมประสทธภาพและมมาตรการคมครองอยางชดเจน โดย

การบญญตให

อาจารยนาเพชร อยโต : แนวทางการดาเนนชวตแบบวถไทย : สทธเสรภาพฯ สทธชมชน ประชาสงคม หลกธรรมาภบาล

-184-

1) ตดคาวา “ทงนตามทกฎหมายบญญต” ออกจากทายบทบญญตทเกยวกบสทธและ

เสรภาพในหลายมาตรา เพอสงสญญาวาสทธและเสรภาพของประชาชนเกดขนทนทตามรฐธรรมนญ

ไมใชตามกฎหมาย

2) กาหนดระยะเวลาในการตรากฎหมายลกทเกยวกบสทธและเสรภาพของ

ประชาชนใหชดเจน (สวนใหญประมาณ 1 ป) เพอมใหผมอานาจถวงเวลาในการตรากฎหมายลกอน

เปนการลดรอนสทธและเสรภาพของประชาชน (มาตรา 303)

3) ใหประชาชนมสทธฟองศาลรฐธรรมนญเพอใหมคาวนจฉยวากฎหมายขด

หรอแยงตอรฐธรรมนญไดโดยตรงในกรณทมการละเมดสทธและเสรภาพทบญญตไวในรฐธรรมนญ

(มาตรา 212)

4) ใหชมชนมสทธฟองศาลไดในกรณทมการละเมดสทธของชมชน (มาตรา 67 วรรค

สาม)

5) ใหคณะกรรมการสทธมนษยชนแหงชาตฟองศาลรฐธรรมนญและศาล

ปกครองได ในกรณทกฎหมาย กฎ คาสง หรอการกระทาใดขดตอรฐธรรมนญและเปนผเสยหายแทน

ประชาชนเพอฟองศาลไดในกรณทมการละเมดสทธมนษยชน (มาตรา 257 (2) (3) และ (4))

6) ในกรณทเหนวาเจาหนาทของรฐกระทาการมชอบอนมผลกระทบตอประชาชน

สวนรวม ผตรวจการแผนดนสามารถตรวจสอบขอเทจจรงไดโดยมตองมการรองเรยนกอน (มาตรา 244

วรรคสอง)

1.4 ทาใหแนวนโยบายพนฐานแหงรฐมความชดเจน รอบดาน และผกพนรฐมากกวาเดม โดย

การบญญตให

1) มการแยกแยะหมวดแนวนโยบายพนฐานแหงรฐใหครอบคลมทกดานอยางชดเจน

ไมวาจะเปนดานความมนคง ดานศาสนา สงคม การสาธารณสข การศกษาและวฒนธรรม ดานกฎหมาย

และการยตธรรม ดานการตางประเทศ ดานเศรษฐกจ ดานทดน ทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอม

ดานวทยาศาสตร ทรพยสนทางปญญาและพลงงาน และดานการมสวนรวมของประชาชน

2) กาหนดแนวนโยบายพนฐานแหงรฐในเรองทสาคญเพมขน เชน รฐตองพฒนา

ระบบงานภาครฐ โดยมงเนนการพฒนาคณภาพ คณธรรมและจรยธรรมของเจาหนาทของรฐ และ

สงเสรมใหหนวยงานของรฐใชหลกการบรหารกจการบานเมองทดเปนแนวทางในการปฏบตราชการ

(มาตรา 78 (4)) จดใหมการปฏรปกฎหมายและกระบวนการยตธรรม (มาตรา 81 (3) (4)) สงเสรมและ

สนบสนนใหมการดาเนนการตามแนวปรชญาเศรษฐกจพอเพยง (มาตรา 83) ปรบปรงระบบการจดเกบ

ภาษอากรใหมความเปนธรรม (มาตรา 84 (3)) คมครองและรกษาผลประโยชนของเกษตรกรในการผลต

และการตลาดสนคาเกษตร (มาตรา 84 (8)) จดใหมสาธารณปโภคขนพนฐานอนจาเปนตอการดารงชวต

ของประชาชนและมใหสาธารณปโภคดงกลาวตกอยในความผกขาดของเอกชน (มาตรา 84 (10))

กาหนดหลกเกณฑการใชทดนใหครอบคลมทวประเทศ โดยคานงถงความสอดคลองกบสภาพแวดลอม

อาจารยนาเพชร อยโต : แนวทางการดาเนนชวตแบบวถไทย : สทธเสรภาพฯ สทธชมชน ประชาสงคม หลกธรรมาภบาล

-185-

และวถชวตของชมชนทองถน ดาเนนการใหเกษตรกรมทดนเพอใชประกอบการเกษตรอยางทวถง

(มาตรา 85) และไมใหดาเนนการใดทเปนเหตใหโครงสรางหรอโครงขายขนพนฐานของกจการ

สาธารณปโภคขนพนฐานของรฐอนจาเปนตอการดารงชวตของประชาชน หรอเพอความมนคงของรฐ

ตกไปเปนกรรมสทธของเอกชน หรอทาใหรฐเปนเจาของนอยกวารอยละหาสบเอด (มาตรา 84 (11))

3) กาหนดใหมการจดตงองคกรขนมาเพอดาเนนการในเรองทเกยวของใหเปนไป

ตามทกาหนดไวในแนวนโยบายพนฐานแหงรฐ ไดแก สภาพฒนาการเมอง ซงทาหนาทคอยสอดสองให

มการปฏบตตามแผนพฒนาการเมอง (มาตรา 78 (7)) กองทนพฒนาการเมองภาคพลเมอง คอยชวยเหลอ

และสนบสนนในการดาเนนกจกรรมอนเปนการสงเสรมใหประชาชนมความเขมแขงในทางการเมอง

(มาตรา 87 (4)) องคกรเพอปฏรปกระบวนการยตธรรม มหนาทปรบปรงและพฒนาการดาเนนงานของ

หนวยงานทเกยวของกบกระบวนการยตธรรม (มาตรา 81 (4)) สภาเกษตรกร คอยวางแผนการเกษตร

และรกษาผลประโยชนของเกษตรกร (มาตรา 84 (8)) โดยมาตรา 303 กาหนดใหมการดาเนนการจดทา

กฎหมายวาดวยการจดตงองคกรดงทกลาวมาภายในเวลา 1 ป นบแตวนทคณะรฐมนตรแถลงนโยบายตอ

รฐสภา นอกจากนยงไดกาหนดใหมคณะกรรมการปฏรปกฎหมายทาหนาทศกษาและเสนอแนะการ

จดทากฎหมายทตองตราขนเพออนวตรการใหเปนไปตามบทบญญตแหงรฐธรรมนญ (มาตรา 81 (3))

4) กาหนดใหรฐบาลทจะเขาบรหารราชการแผนดนตองแถลงนโยบายตอรฐสภาวา

จะดาเนนการใด ในระยะเวลาใด เพอบรหารราชการแผนดนใหเปนไปตามแนวนโยบายพนฐานแหงรฐ

และตองจดทารายงานแสดงผลการดาเนนการ วามปญหาและอปสรรคอยางไรบาง เสนอตอรฐสภาปละ

1 ครง (มาตรา 75 และ 76)

1.5 ใหประชาชนมสวนรวมในการบรหารงานของทองถนและกระจายอานาจใหแกองคกร

ปกครองสวนทองถนเพมขน เพอเปนฐานของการปกครองระบอบประชาธปไตยระดบประเทศ โดยการ

กาหนดให

1) องคกรปกครองสวนทองถนมอสระอยางเตมทในการบรหารงานของตนเองในทก

ดาน และเปนหนวยงานหลกในการจดทาบรการสาธารณะทมความหลากหลาย (มาตรา 281 วรรคหนง)

กาหนดใหมการตรากฎหมายรายไดทองถนเพอวางหลกเกณฑในการจดเกบภาษและรายไดอน ๆ ของ

องคกรปกครองสวนทองถน (มาตรา 283 วรรคส) และกาหนดใหมการจดโครงสรางการบรหารท

คลองตว (มาตรา 284 วรรคเกา)

2) ปฏรประบบการบรหารงานบคคลขององคกรปกครองสวนทองถนโดยให

บคลากรขององคกรปกครองสวนทองถนมสถานะเปนขาราชการเชนเดยวกบขาราชการพลเรอน

ระดบประเทศ มคณะกรรมการขาราชการสวนทองถนเปนของตนเองทอสระจากสวนกลาง โดยให

สามารถโอนยายขาราชการระหวางองคกรปกครองสวนทองถนได รวมทงการใหมคณะกรรมการ

พทกษระบบคณธรรมระดบทองถนดวย (มาตรา 288)

อาจารยนาเพชร อยโต : แนวทางการดาเนนชวตแบบวถไทย : สทธเสรภาพฯ สทธชมชน ประชาสงคม หลกธรรมาภบาล

-186-

3) เพมการมสวนรวมของประชาชนในระดบทองถนใหประชาชนในทองถนสามารถ

ลงประชามตในเรองทเกยวกบทองถนของตนเองได (มาตรา 287 วรรคหนงและวรรคสอง) ลดจานวน

ประชาชนทจะเขาชอถอดถอนนกการเมองทองถนและการเสนอรางขอบญญตทองถน (มาตรา 285 และ

มาตรา 286) รวมทงการใหองคกรปกครองสวนทองถนจะตองรายงานการดาเนนงานตอประชาชน ใน

เรองการจดทางบประมาณ การใชจาย และผลการดาเนนงานในรอบป เพอใหประชาชนมสวนรวมใน

การตรวจสอบกากบการบรหารจดการ (มาตรา 287 วรรคสาม)

4) ปรบปรงระบบการกากบดแลองคกรปกครองสวนทองถนใหมประสทธภาพ โดย

ใหมมาตรฐานกลางในการดาเนนงาน เพอใหองคกรปกครองสวนทองถนปฏบตไดเอง โดยคานงถง

ความเหมาะสมและความแตกตางในระดบของการพฒนาและประสทธภาพในการบรหารงานองคกร

ปกครองสวนทองถน รวมทงการจดใหมกลไกการตรวจสอบการดาเนนงานขององคกรปกครองสวน

ทองถนโดยประชาชน (มาตรา 282 วรรคสอง) (รฐธรรมนญแหงราชอาณาจกรไทย, 2550, หนา 170-177)

ประชาสงคม (Civil Society)

วฒนธรรมกระแสหลกหรอระบบทนนยมแบบตะวนตกไดนาพาวถชวตแบบเมองใหแผ

ขยายออกไปมากขนพรอม ๆ กบการขยายตวของชนช นกลางทมงหวงรบบรการข นพนฐาน

สาธารณปโภค สาธารณปการจากรฐมากขนเชนกน แตบอยครงพบวา รฐไมสามารถตอบสนองความ

ตองการของประชาชน กลมคนไดอยางทวถง ประกอบกบการบรหารจดการทบอยครงไมมความ

โปรงใส ตรวจสอบขอเทจจรงไดยาก ในขณะเดยวกนเกดภาวะเศรษฐกจผนผวน การเกดวกฤตการณ

รอบดานทงทางสงคม วฒนธรรม สงแวดลอม บคคลจานวนมากเกดความตงเครยด และตางเผชญสภาพ

ปญหาทไมสามารถแกไขไดเองและในทามกลางการพฒนาประเทศในระบอบประชาธปไตย กระแส

การเรยกรองความเปนธรรมในรปแบบตาง ๆ ดจะไมไดผล จนในทสดเกดกระบวนทศนใหมในการ

พฒนาทเรยกวา ประชาสงคม (Civil Society) อนเปนหนทางของการพฒนาในรปแบบใหมทเกดจาก

การรวมคด รวมทา เรยนรรวมกน ทงนจดมงหมายเพอยกระดบจตสานก ความร ทกษะ และการพฒนา

คณภาพชวตรอบดาน รวมกนของภาคประชาชนเกดการพฒนาอยางย งยนได

1) ความหมายของคาวา “ประชาสงคม”

เพอใหเกดความเขาใจในเรองประชาสงคมทถกตองชดเจนมากขน จงจาเปนทตองทา

ความเขาใจในความหมายของคาวา ประชาสงคม ดงน

พระไพศาล วสาโล (2544, หนา 3-5) ไดกลาวไววา ความหมายของ ประชาสงคม ทมกพด

ถงในชวงไมกปมาน สามารถแบงไดเปน 2 ประเภทใหญ ๆ ไดแก

1) สงคมทประชาชนมสวนรวมอยางสงในกจการสาธารณะระดบตาง ๆ คอ ตงแต

ระดบทองถนไปจนถงระดบประเทศ โดยมการรวมตว หรอกระทาผานองคกรนานาชนดดวยความ

สมครใจอยางเปนอสระจากรฐและทน กลาวอกนยหนง ประชาสงคมคอสงคมทม “การเมองภาค

อาจารยนาเพชร อยโต : แนวทางการดาเนนชวตแบบวถไทย : สทธเสรภาพฯ สทธชมชน ประชาสงคม หลกธรรมาภบาล

-187-

ประชาชน” ในระดบเขมขน แมวากจการสาธารณะทประชาชนมสวนรวมนนไมไดจากดเฉพาะเรอง

การเมองอยางทเขาใจอยางเดยว หากรวมถงการอนรกษสงแวดลอม สงเสรมศลปวฒนธรรม อบรม

เยาวชน เปนตน บางทานสรปดวยคาสน ๆ วา “สงคมเขมแขง” หรอ “อารยสงคม”

2) เครอขายองคกรประชาชนทมกจกรรมเชงสาธารณะ โดยแยกตางหาก จาก

กจกรรมทรฐเกยวของหรอสมพนธกบสถาบนของรฐ (เชน ลกเสอชาวบาน อบต. พรรคการเมอง หรอ

การไปเลอกตง) และไมใชกจกรรมในระบบตลาด (เชน การตงบรษทหรอการซอขาย)

กลาวอกนยหนง ประชาสงคมคอชมชนหรอประชาคมทเปนอสระหรอแยกตางหากจากรฐ

และทน แตบางทานกใหนยามประชาสงคมโดยเนนสวนทสมพนธกบรฐเทานน เชน นยามวาหมายถง

“เครอขาย กลม ชมรม สมาคม มลนธ สถาบน และชมชนทมกจกรรมหรอมการเคลอนไหวอยระหวาง

รฐ (state) กบปจเจกชน (individuals)”

บางทานกนยามใหกวางและเปนนามธรรมยงกวานน โดยใชคาวา “ปรมณฑลทางสงคม”

ซงครอบคลมทงองคกร กจกรรม และบรรทดฐานหรอแบบแผนคานยม เชน ใหนยามวา ประชาสงคม

“เปนปรมณฑลทางสงคมทมนษยคบหาสมาคมเกยวของกนโดยอสรภาพและไมมการขมขบงคบดวย

กาลงอานาจ” หรอ “ปรมณฑลแหงปฏสมพนธทางสงคมระหวางครวเรอนกบรฐ ซงปรากฏเปนบรรทด

ฐานแหงความรวมมอของชมชน องคกร หรอสมาคมอาสาสมคร และเครอขายการสอสารสาธารณะ”

ท ง 2 ความหมาย ใหจดเนนทแตกตางกน ความหมายแรกน นบงชถงเปาหมายหรอ

วสยทศนทควรไปใหถง แตความหมายท 2 มนยยะถงมรรควธ คอเนนถงองคประกอบของสงคมทควร

สงเสรมเพมพนทงในแงปรมาณและคณภาพ เพราะเปนเครองมอสาคญทจะนาพาความรมเยนเปนสขมา

สประชาชน

เอนก เหลาธรรมทศน (2542, หนา 17) กลาววา ประชาสงคมตามความหมายของพวกเสร

นยม หรอ ฝายกาวหนา หมายถง กลมทไมไดเกดจากการรวมตวของคนใกลชดหรอคนทเปนเครอญาต

เพอนมตรกน แตหมายถง สมาคม ชมรม ชมชนทนอกเหนอไปจากครอบครว หรอวด โบสถ หรอกลม

เพอนบาน ประชาสงคมมกเนนกลมกอนของปจเจกชนทไมเนนอารมณ ความรสก ความผกพน แตเนน

กลมกอนทผคนสมพนธกนดวยผลประโยชนรวมหรอดวยประเดนปญหาหรออดมการณรวมเปนสาคญ

การสรางประชาสงคมทสาคญคอ การสรางกลมกอนทสมาชกไมจาเปนตองสมพนธกนใกลชด ไม

จาเปนตองมความเปนมาทางประวตศาสตรและวฒนธรรมรวมกนใกลชด

โอภาส ปญญา (2542, หนา 129) กลาววา ประชาสงคมมประเดนทตองทาความเขาใจ

กลาวคอ ประเดนปญหาทวา ประชาสงคม คอ เครอขายของประชาชนฝายเดยว ควรมคนของรฐและ

เอกชนหรอไมอยางไร จะเปนลกษณะพหภาค คอ กลมประชาชนและภาคธรกจเทานนหรอเปนรปแบบ

พหภาคทเกดจากทกภาคสวนสงคมทมภาครฐมารวมดวย พบวา ประเดนนไมมความแนชด ทงนอาจ

เปนเพราะความเปนจรงในชมชนนน มการลนไหลไมคงทตายตวของคนในองคกร จงสามารถพบเหน

อาจารยนาเพชร อยโต : แนวทางการดาเนนชวตแบบวถไทย : สทธเสรภาพฯ สทธชมชน ประชาสงคม หลกธรรมาภบาล

-188-

หลายรปแบบในระดบตาบลทเขมแขง สถานภาพของ อบต. ทาหนาทเปนฝายประสานระหวาง

หนวยงานราชการและองคกรเอกชนภายนอก กบกลมประชาชนภายใน

ไพบลย วฒนศรธรรม (อางถงใน เบญจมาศ ศรภทร, 2544, หนา 24) กลาววา ประชาคม

ไมใชเปนองคกรมาแตแรก แตเปนปรากฏการณ เปนหลกการ เปนแนวคด แตเมอเปนประชาคมแลวก

มกจะตงองคกรขนมาทางาน การรวมตวกนทางานอาจจะเปนกลมกอน เชน กลมแมบานหรอเปน

เครอขายกน

อดลย ไชยสนนท (2550, หนา 18) กลาววาคาวา ประชาสงคม หรอประชาคม หมายถง

การสรางจตสานกในการทางานระดบองคกร ตนในฐานะเปนนายกองคการบรหารสวนจงหวด หรอ

อบจ. มกดาหาร มองประชาคมขององคกรตองทางานตดดน ทกคนมจตสานกในการทางาน การ

ใหบรการสาธารณะ การสรางความรความเขาใจในหลกวชาการและสายงานดานตาง ๆ ทเกอกลกน ท

ใดมผลประโยชนเราตองทาใหถกตอง ยดหลกธรรมาภบาล ยดหลกความถกตอง โปรงใส ตรวจสอบได

ทาทกอยางใหไดมาตรฐาน อกทงประชาชนไดรบประโยชนสงสด นโยบายหลกของการทาประชาคม

ในระดบองคกร คอ มความซอสตยสจรต ขยนขนแขง เอาประชาชนเปนทตง คานงถงความตองการและ

การมสวนรวมของประชาชนเปนสาคญ

กลาวโดยสรป คาวา ประชาสงคม (Civil Society) สามารถใชคาอน ๆ ซงมความหมาย

คลายคลงกน เชน คาวา ประชาคม, ปรมณฑลทางสงคม, สงคมเขมแขง, อารยสงคม, การเมองภาค

ประชาชน (ในระดบเขมขน), วถประชา, สงคมราษฎร หรอ สงคมประชาธรรม เปนตน โดยอาจนยาม

หรอกาหนดความหมายทมทงกวางและแคบเปนนามธรรมและรปธรรมมากนอยแตกตางกนไป

หากกลาวโดยภาพรวม ประชาสงคมแททจรงเปนเรองของแนวคดหลกการ ปรากฏการณ

ในรปแบบหนงภายหลงจงกอเปนรปรางเปนกลมองคกรเพอทางานรวมกน โดยเปนการรวมตวของพลง

ทางสงคมทอาศยความหลากหลายของทกเพศ ทกวย ทกระดบ ฐานะ ชนชน ทกรายได อาชพ หรออาจ

หมายถง กลมคนกลมหนง ๆ ทประกอบอาชพเดยวกนหรออาชพทเกยวของสมพนธกน ดงเหนได

จานวนมากในปจจบน โดยการรวมตวมทงทไมเปนทางการและทเปนทางการ นอกจากนประชาสงคม

ยงหมายถงกลมทรวมตวกนโดยอาศยความสมครใจ มวตถประสงคบางอยางรวมกนภายใตจตสานก

(Civic Consciousness) เดยวกน มลกษณะการทางานเปนเครอขาย (Civic Network) เนนกระบวนการม

สวนรวมอยางเสมอภาคของสมาชก ท งนเพอมงแกไขปญหาและตอบสนองความตองการใน

ระดบพนฐานทางสงคมเสยสวนใหญ สมาชกภายในกลมจงมความรสกเปนหนสวนรวมกน

(Partnership) เครอขายประชาคมอาจมรฐหรอเอกชนเขามารวมหรอไมกได ประชาสงคมหรอประชาคม

นนไมอาจระบไดแนชดวาเปนการรวมตวของกลมใดฝายใดโดยเฉพาะ เพราะความเปนชมชนอาจผน

แปรไดหลากหลายรปแบบไมตายตว และอาจพบประชาสงคมทมหลายรปแบบในเวลาเดยวกน เชน

ประชาคมหมบาน ประชาคมตาบล ประชาคมอาเภอ ประชาคมจงหวด ประชาคมชาวนา ประชาคมดาน

การเกษตร เปนตน

อาจารยนาเพชร อยโต : แนวทางการดาเนนชวตแบบวถไทย : สทธเสรภาพฯ สทธชมชน ประชาสงคม หลกธรรมาภบาล

-189-

ในสงคมตะวนตกหรอพวกเสรนยมกลบใหความหมายของคาวา ประชาสงคม หมายถง

การรวมตวของภาคประชาชนทไมมอานาจรฐเขามาเกยวของ และไมไดเกยวของกบระบบเครอญาต

หรอคนใกลชด แตเปนการรวมตวทเปนทางการ เชน ชมรม สมาคม เปนตน เนนกลมคนทสมพนธกน

ดวยผลประโยชน หรอประเดนปญหาหรออดมการณรวมกนเปนหลก ฉะนน การรวมตวจงเกดขนบน

ความจาเปนบางประการโดยไมจาเปนตองเกยวของกบความเปนมาในประวตศาสตรและวฒนธรรมทม

รวมกนกได ขณะทของไทยมองประชาสงคม หมายถง การททกภาคสวนของสงคมอาจมรฐหรอเอกชน

เขามาเกยวของ ตางกมจดมงหมายและจตสานกรวมกนทกฝายมลกษณะเปนหนสวนตอกนในอนจะ

ทางานเพอแกไขปญหาภายใตระบบการบรหารการจดการทเชอมโยงมเครอขายสมพนธกน ประชา

สงคมจงไมใชเรองทเกยวกบการเมองเพยงอยางเดยวแตยงเกยวของรอบดานของชวต เชน ดานสงคม

วฒนธรรม และสงแวดลอม เปนตน

2) ความเปนมาของประชาสงคม

ในเรองความเปนมาของประชาสงคม หรอ Civil society ถอเปนแนวคด กระบวนทศน

การพฒนารปแบบใหมสาหรบสงคมไทยเมอเทยบกบความเปนมาของประชาสงคมในยโรป กลาวคอ

ประชาสงคมทเกดขนในไทยดเหมอนจะเกดขนอยางจรงจง กเมอ 10 กวาปทผานมา ในชวงทเกดปญหา

วกฤตทางเศรษฐกจ ประชาชนไทยอยในฐานะเปนลกหนของกองทนการเงนระหวางประเทศ หรอ

International Monetary Fund (IMF) ประกอบกบปญหานานาประการอนเกดจากการเรงพฒนาแบบ

อตสาหกรรม ขณะทประชาสงคมในแถบยโรปกลบมความเปนมาทยาวนานกวาไทยราว ๆ ประมาณ

200 กวาป หรอ 2 ศตวรรษทผานมา

โดยในระยะหลง คอ นบตงแตทศวรรษท 1980 เปนตนมาอนเปนชวงทประชาสงคมใน

ยโรปตะวนออก โดยเฉพาะในโปแลนดสามารถทาทายอานาจรฐเผดจการจนโคนลมฝายหลงไดสาเรจ

(พระไพศาล วสาโล, 2544, หนา 3) ในทนการเกดประชาสงคมในยโรป (โดยเฉพาะแถบยโรป

ตะวนตก) ไดเกดขนอยางชดเจนในชวงยคระบบตลาดการคาเรมมบทบาทมากขน และคาวา สทธใน

ทรพยสนสวนบคคลจงถกนามาเปนขอเรยกรองเกยวกบผลประโยชนของบคคล ทงในทางทประสาน

ประโยชนระดบกลม องคกร และในทางธรกจเกงกาไรของบคคลมากขนเรอย ๆ ในบรบทหรอมต

ดงกลาว ความเปนประชาสงคมในยโรปจงมกมรฐและระบบตลาดเขามาเกยวของไมมากกนอย แมภาค

ประชาชนของยโรปจะพยายามย าความเปนประชาสงคมทมอสระแยกขาดจากรฐกตาม

อยางไรกตาม หากพจารณาการเกดประชาสงคมทงของไทย ประเทศเพอนบาน และ

ประเทศยโรปกลบมความเปนมาของประชาสงคมทคลายคลงกนใน 2 มต กลาวคอ

ในมตท 1 พบวา ความเปนมาของประชาสงคมในทกชาต ทกภาษา ทงไทยและตางประเทศ

ตางลวนเกดขนมานานพอ ๆ กบการกาเนดของมนษยชาตหรออาจเรยกวา ประชาสงคมทไมเปนทางการ

ในหลาย ๆ แหง โดยมแนวคดพนฐานทแฝงไวในเรองสทธทางธรรมชาต ความเปนอสระชนระหวางกน

อาจารยนาเพชร อยโต : แนวทางการดาเนนชวตแบบวถไทย : สทธเสรภาพฯ สทธชมชน ประชาสงคม หลกธรรมาภบาล

-190-

ในกลมประชาสงคม ในยคแรก ๆ นมลกษณะการรวมตวกนแบบหลวม ๆ (ไมเขมขน) และหางไกลการ

ครอบงาจากอานาจฝายปกครอง คนในกลมรวมกนกาหนดชะตากรรมดวยตวเอง มกมศนยกลางการ

รวมตวในรปของระบบอาวโส เคารพในกฎธรรมชาตและจตวญญาณรวมกน มระบบเครอญาต ผกพน

ทางใจเกอกลกนทางกายภาพรวมกน สภาพเชนนจดเปนประชาสงคมระดบรากหญาดงเดมในระดบเผา

ชนกวาได เกดประชาสงคมชนดอยกนแกไขปญหาปากทองแบบเรยบงาย มทรพยากรธรรมชาตท

สมบรณ มภมปญญาและระบบการแลกเปลยนระหวางกนในชมชนและระหวางชมชนขางเคยง โดย

ประชาสงคมดงกลาวยงไมมอทธพลของรฐและตลาด (นายทน) เขามายงเกยวอยางเปนทางการ

ในมตท 2 เกดประชาสงคมชนดเขมขนหรอประชาสงคมทเปนทางการอนมทมาจากการ

ปฏวตอตสาหกรรมในยโรป การขยายตวอานาจทนและระบบตลาดสมยใหม ฯลฯ เหลานทาใหประชา

สงคมตามมตท 1 คอ ประชาสงคมรากหญาทเกาะกลมใชชวตรวมกน พงพาอาศยกนอยางเรยบงายตอง

เสอมสลายไป การขยายตวของอดมการณประชาธปไตยแบบมงความทนสมย สงผลใหเกดการขยายตว

การลงทนและชนชนกลางจานวนมาก ประกอบกบนโยบายและระบบการบรหารงานของรฐทผานมา

ในอดตมกเนนนโยบายและมาตรการเอาใจตางชาต ดงเหนไดจากสาระสาคญและผลการพฒนาตาม

แผ นพฒนา เศ รษ ฐก จแล ะ ส งค ม แหง ช าต ต งแ ตฉ บบ ท 1 -7 ม ง ส ง เส รมก า รลง ท นแล ะ ใ ช

ทรพยากรธรรมชาตอยางเตมท โดยเชอวาเศรษฐกจดสงคมจะไมมปญหาความยากจนจะหมดไป

แตผลการพฒนาตามแผนพฒนาฯ ขางตนกลบพบวา รฐบกพรองในการศกษาและเกบ

ขอมลเกยวกบโอกาสในชวตของคน เมอพฒนาเศรษฐกจกลบซ าเตมเกดความเหลอมลาชองวางระหวาง

คนรวยกบคนจนยงกวางขน เนองจากฐานหรอโอกาสในชวตและโครงสรางเชงอานาจมลกษณะเหลอม

ลามาแตเดม นอกจากปญหาดงกลาวแลวพบวา ประสทธภาพและความชอบธรรมของรฐมปญหารนแรง

ขนเรอย ๆ รบใชอานาจธรกจและนกลงทน การเพมบทบาทของทนผานระบบตลาด ขอมลขาวสาร

ธรกจเอกชนเสนอตวเปนทางเลอกใหมในการแกไขปญหารอบดาน โดยใชกลไกตลาด เชน การปลกปา

เชงพาณชย โดยอางวารกษาพนทสเขยว การสรางงานสรางรายไดในรปทาธรกจบกรกปาสงวนหรอ

พนทในโครงการพระราชดาร (ในหลวง) ดงปรากฏเปนขาวมาแลว กวานซอทดนภาคเกษตรทารสอรท

สนามกอลฟ เปนตน

ฉะนน การพฒนาทอางวาชวยแกไขปญหาเศรษฐกจ สงแวดลอม กลบเปนตวเรงใหเกด

ปญหารายวน ความขดแยงในผลประโยชนทเปนตวเงนระหวางหลาย ๆ ฝาย ปญหาพนทปาไมและสตว

ปาถกทาลายและสญพนธ ดนเสอมน าเสยจากธรกรรมทไมไดมาตรฐานอตสาหกรรม และขาดการวาง

ผงเมอง กาหนดเขตพนทควบคมทาใหเกดมลภาวะทางน า ทางอากาศและเสยง ปญหาสขภาพจตและ

กายทเกดจากสภาวการณกดดน ตงเครยดในสงคม เกดโรคภยแปลก ๆ ใหม ๆ อนเกยวของกบ

อตสาหกรรมเคมมากขน กระทบตอเกยรตศกดศรของความเปนมนษยตลอดจนกลมคนและวฒนธรรม

ทมมาแตเดม ภาวะโลกรอน หรอ “ภาวะเรอนกระจก” ตามมา

อาจารยนาเพชร อยโต : แนวทางการดาเนนชวตแบบวถไทย : สทธเสรภาพฯ สทธชมชน ประชาสงคม หลกธรรมาภบาล

-191-

เหลานเองเปนสภาวการณททวโลกเผชญกบปญหาคลาย ๆ กนทเชอมโยงกลายเปนปญหา

สลบซบซอนเกนกวารฐจะจดการโดยลาพงไดอกตอไป จนในทสดจงเกดกระแสพลงของมวลชนท

เลงเหนวา รฐและกลไกของรฐไมสามารถแกไข ขจดปญหาท สงสมพอกพนมากขนเรอย ๆ ได

ประชาชนผมความตระหนกและกาลงเผชญปญหาเหมอน ๆ กนจงตองการแสวงหาทางออกรวมกน ท

เรยกวา พลงประชาคม โดยมวตถประสงคและจตสานกรวมกน การรวมตวจงอยบนความสนใจรวม

เปนหลกมทงสมาชกทมาจากภาคเอกชน ภาคสงคม ภาครฐทหลากหลายสถานภาพและบทบาทใน

ลกษณะพหภาค การบรหารจดการจงมลกษณะเชอมโยงเปนเครอขายพนธมตรหรอหนสวน

(Stakeholder) ตอกนเกดกระบวนทศนใหมทางปญญาและจตสานกเพอการสรางสรรครวมกน ชวย

ปรบเปลยนทศนคต กาหนดรปแบบพฤตกรรมเชงบวกระหวางกนในทกภาคสวนของสงคมไดเปนอยาง

มาก

3) แนวคดพนฐานของประชาสงคม สามารถสรปได 5 ประการดงน

1. สทธเสรภาพและอสรภาพ กลาวคอ แนวคดประชาสงคมมกองแนวคดเรองสทธ

โดยธรรมชาตของปจเจกชนอยางมาก อนไดแก สทธในการกาหนดชะตากรรมตนเองและเสรภาพใน

การแสดงความคดเหน เปนตน ประชาสงคมไดรบความสาคญขนมากเพอปองกนไมใหรฐละเมดสทธ

เสรภาพของประชาชน แมจะมความเหนตางกนระหวางนกคดประชาสงคมในเรองเกยวกบ

ความสมพนธระหวางรฐกบประชาสงคม แตสงทเหนตรงกนกคอ การเนนความเปนอสระของประชา

สงคม โดยประชาสงคมเปนสงทจะชวยนาพาสงคมไปในทศทางทตองการไดโดยไมถกครอบงากาหนด

จากรฐแตฝายเดยว

2. ความเทาเทยม กลาวคอ ประชาสงคมจะเขมแขงมนคงไดตอเมอประชาชนม

ความสมพนธอยางเทาเทยมกน บางทานถอวาองคกรใดจะเปนสวนหนงของประชาสงคมหรอไม ดได

จากความสมพนธระหวางคนในองคกรน นวา มความสมพนธแบบเทาเทยมกนหรอไม หากม

ความสมพนธแบบอปถมภระหวางผ ใหญกบผ นอยกไม ถอวาเปนสวนหนงของประชาสงคม

ความสมพนธในแนวราบจงเปนสงทประชาสงคมเนนมากกวาความสมพนธแนวดง การรวมกนเปน

เครอขายจงเปนแบบแผนทพงปรารถนายงกวาการจดตงในรปเจดยหรอปรามด

แนวคดประชาสงคมยงเชอในความเทาเทยมระหวางรฐกบสงคม รฐจะใชอานาจ

ครอบงาบงการสงคมไมได หากจะตองทางานรวมกบสงคมบนพนฐานทเทาเทยมกนดวยเหตผล

เดยวกนน นกประชาสงคมจงไมเหนดวยทรฐจะอางสทธผกขาดทรพยากรของสวนรวม หากจะตอง

กระจายใหสงคมเปนเจาของดวย

3. ความรวมมอ กลาวคอ สงทยดโยงประชาสงคมอยางสาคญ คอ ความรวมมอ

ลกษณะโดดเดนทสดประการหนง คอ การรวมเปนกลม ชมรม สมาคม และองคกรดงกลาวยงมารวมกน

เปนเครอขายอกชนหนง บรรทดฐาน (norm) แหงความรวมมอจงเปนหวใจประการหนงของประชา

สงคม

อาจารยนาเพชร อยโต : แนวทางการดาเนนชวตแบบวถไทย : สทธเสรภาพฯ สทธชมชน ประชาสงคม หลกธรรมาภบาล

-192-

แนวคดดงกลาวทาใหประชาสงคมตางจากรฐและตลาด เพราะรฐมกดารงและ

ดาเนนการโดยใชวธสรางความกลว อาศยการขมขบงคบ แมจะใชมาตรการอน ๆ เพอสรางความภกด

แตอยางไรกตองมกฎหมายและบทลงโทษหนนหลง และทขาดไมไดคอการผกขาดการใชความรนแรง

สวนตลาดอาศยการแขงขนเปนสาคญ ถอกนวาตลาดทดคอตลาดทมการแขงขนกนอยางเสร ยงแขงขน

กนมากเทาไร ความเจรญมงคงกเกดขนมากเทานน การเอาตลาดเปนตวตงเทากบมงกระตนความอยาก

หรอความโลภอยางไรขดจากด

ประชาสงคมอาศยแรงจงใจทตางออกไป ไดแก ความไววางใจซงกนและกน

อนจะนาไปสความรวมมอระหวางกนโดยการเนนจดรวม (ไดแก ประโยชนสวนรวม หรอประโยชน

รวม) ยงกวาจะเนนความตางไมวาจะเปนความตางทางเพศ ศาสนา ชาตพนธ อาชพ หรอฐานะทาง

เศรษฐกจ ตรงนเองเปนจดตางทสาคญระหวางประชาสงคมกบแนวคดอน ๆ เชน ชาตนยมหรอสงคม

นยมแบบมากซสต ซงเนนความขดแยงระหวางเชอชาตหรอฐานะทางเศรษฐกจ โดยทง 2 แนวคดหลง

นอกจากใหความสาคญกบรฐเหมอนกน ยงพยายามใหเกดความเปนหนงเดยวกน (ทางเชอชาตและ

เศรษฐกจ) มากกวาจะยอมรบความหลากหลายอยางประชาสงคม

4. ศกยภาพและบทบาทของปจเจกชน กลาวคอ ปจเจกชนในมมมองแบบประชา

สงคมเปนผเปยมดวยศกยภาพและมบทบาทสาคญในฐานะผกระทาการ (actor) แนวคดนเรยกรองและ

เชอมนใน “พลเมองทแขงขนเอาการเอางาน” (active citizen) ขวนขวาย ใสใจในกจการของสวนรวม

ตางจากแนวคดทวไปหรอวฒนธรรมกระแสหลกทมองวา ประชาชนมหนาทเพยงออกเสยงเลอกตงและ

จายภาษกพอ สวนเรองการบรหารบานเมองนนปลอยใหเปนหนาทของนกการเมองทชนะการเลอกตง

แนวคดประชาสงคม เหนวาประชาชนมความสามารถในการสรางสรรคและพง

ตนได จงไมสมควรงอมองอเทาคอยรบความชวยเหลอจากรฐอยางเดยว ตรงกนขามหากอยากไดอะไรก

ควรลงมอทาดวยตนเองโดยรวมมอกบผอนอยางเสมอบาเสมอไหล พลเมองในอดมคตของแนวคด

ประชาสงคมคอผทสามารถปกครองตนเองได ซงหมายถง “การมสวนรวมอยางกระตอรอรน ไมยอมรบ

การกระทาของผอนอยางเชอง ๆ ...ยดมนในความดรวมและการปกปองสทธของปจเจกบคคล”

5. สอดคลองกบหลกการทางพทธศาสนา กลาวคอ แนวคดประชาสงคมมความ

สอดคลองกบหลกการทางพทธศาสนาหลายประการ เชน การเนนเรองคณธรรม ดงเหนไดวา “คณธรรม

พลเมอง” (Civic virtues) ของประชาสงคมนน ตรงกบจรยธรรมในพทธศาสนา เชน การมวนยในตนเอง

การเหนแกสวนรวม ความเหนอกเหนใจผอน การใหอภยเขาไดกบหมวดธรรมตางๆ เชน สงคหวตถ 4

ฆราวาสธรรม 4 รวมทงบญกรยาวตถ 10 (โดยเฉพาะทานมย คอ การใหหรอแบงปนซงรวมถงอภยทาน

ไวยาวจจย คอ การขวนขวายรบใชผอน และปตตทานมย คอ การเปดโอกาสใหผอนมสวนรวม)

นอกจากนนการเนนความรวมมอโดยอาศยความไววางใจ และการเหนแกประโยชนสวนรวมยงกวาทจะ

ใชความกลวหรอความอยากกถอวาเปนการใชแรงจงใจทเปนกศลซงสอดคลองกบพทธศาสนา

อาจารยนาเพชร อยโต : แนวทางการดาเนนชวตแบบวถไทย : สทธเสรภาพฯ สทธชมชน ประชาสงคม หลกธรรมาภบาล

-193-

แมวาพทธศาสนาใหความสาคญกบการฝกฝนพฒนาตนหรอทางดานจตใจลวน ๆ

ขณะทประชาสงคมเปนเรองของสงคมทเลยพนระดบบคคลออกไป แตกมใชสงทขดแยงกนแตกลบเปน

สงทตองพฒนาเชอมโยงกน (พระไพศาล วสาโล, 2544, หนา 5-10)

4) องคประกอบของประชาสงคม

เดวท แมทธว (อางถงในเบญจมาศ ศรภทร, 2544 , หนา 38) ไดนาเสนอ

องคประกอบของประชาสงคมหรอประชาคมเขมแขง ม 6 ประการ ดงน

1. มโครงสรางพนฐานสาธารณะและชองทางสอสาร กลาวคอ ประชาคมตองการ

สถานททจะมาพดคยเพอเรยนรและเพอแกไขปญหารวมกน เชน ตองการเวทหรอการประชมพบปะ

พดคย

2. กระบวนการสาคญของชมชน กลาวคอ มเวทแลวตองมกระบวนการทม

ความสมพนธ ปฏสมพนธตอกน

3. ภาวะการนาและผนาชมชน กลาวคอ ประชาคมเขมแขง ชมชนจะเตมไปดวย

ภาวะผนาทแตละคนสามารถทจะรเรม นาไปสการสรางสรรคเพอสงทด

4. กรอบแนวคดของคนในชมชน กลาวคอ คนในชมชนเปนทรพยากรอนล าคา

หากมกรอบแนวคดและการนาไปสการปฏบต (Guiding principle) ทเหมาะสมจะชวยใหชมชนเขมแขง

5. ความสมพนธระหวางคนกบสถาบน กลาวคอ ความสมพนธทดของคนตอวด

บาน โรงเรยน หนวยราชการ หนวยวชาการ ทดจะทาใหเกดความไววางใจและความเปนเพอนใน

แนวราบ

6. สานกความเปนชมชน กลาวคอ การแขงขนและเอออาทร มประเพณวฒนธรรม

เหลานเปนสงเชอมโยงรอยรดคนในชมชน

5) บทบาทของประชาสงคมทมตอชมชนไทย

แนวคดเกยวกบประชาสงคมรวมสมยในสงคมไทย มพฒนาการทกอตวอยางคอย

เปนคอยไปเกดขนมาไดประมาณ 1 ทศวรรษหรอ 10 กวาปทผานมา เกดจากกระบวนการสะสมทาง

ปญญา การลงมอปฏบตจรง เพอขจดปญหาวกฤตและความยงยากซบซอนในสงคมอยางไดผล โดยมขอ

นาสงเกต คอ พลงผลกดนหรอปจจยทผลกดนใหเกดการพฒนาแนวคดประชาสงคมของไทยพบวา มมา

จากหลายสาเหต ดงน

1. การขยายวถชวตแบบเมองอนสบเนองมาจากการปฏวตอตสาหกรรมในยโรป

2. การขยายตวของอานาจทนพรอม ๆ กบการขยายตวของชนชนกลางจานวน

มาก

3. การเตบโตของกลมองคกรพฒนาเอกชนเพอพฒนาสาธารณประโยชน

4. บทบาทของรฐไมสามารถแกไขปญหาหรอบางเรองยงไมไดรบการแกไข เพอ

ตอบสนองประชาชนเทาทควร

อาจารยนาเพชร อยโต : แนวทางการดาเนนชวตแบบวถไทย : สทธเสรภาพฯ สทธชมชน ประชาสงคม หลกธรรมาภบาล

-194-

5. การบรหารจดการทอาจไมชอบธรรม ไมมประสทธภาพ ขาดความโปรงใส

ของภาครฐ

6. พฒนาการในกระบวนการประชาธปไตยทกาวหนากวาเดม มงการมสวนรวม

ของประชาชนมากขนดงเหนไดจากรฐธรรมนญ พ.ศ. 2540 อนเปนฉบบแรก

ทประชาชนมสวนในการรางรฐธรรมนญและในสาระสาคญไดระบใหสทธ

ประโยชนแกประชาชนมากขน

7. นโยบายและทศทางของแผนพฒนาเศรษฐกจและสงคมแหงชาต ฉบบท 8

(พ.ศ. 2540-2544) นบเปนฉบบแรกทเนนการพฒนาโดยมงคนเปนศนยกลาง

ของการพฒนาอยางเปนรปธรรมมากกวาฉบบกอน ๆ และกาหนดใหจดตง

องคกรประชาสงคม เพอเสนอแผนฉบบรางทงนเพอตอบสนองความตองการ

ของทองถนเปนครงแรก

8. อทธพลของเทคโนโลยสารสนเทศ สงคมแหงขอมลขาวสารไดนาพาวสยทศน

การทางานเปนเครอขายระหวางกนมากขน

และจากการศกษาผลงานของเบญจมาศ ศรภทร ผซงมประสบการณรวมในการทา

ประชาคมทองถนมาเปนเวลานานอาจพอสรปสาระสาคญไดดงน

สบเนองจากเกดวกฤตการณของโลกนานาประการ จงทาใหทกประเทศเกดการเคลอนไหว

หารอรวมกนกาหนดขอตกลงและมาตรการบงคบใชรวมกนในรปของเปน “ประชาคมโลก” (Global

Civil Society) หนมามองสงคมไทยกมสภาวการณวกฤตหรอสภาพปญหาทซบซอนไมตางกน โดย

พฒนาการของแนวคดประชาคมรวมสมยไดคอย ๆ กอตวขนอยางชา ๆ อนเปนผลจากการทคนในสงคม

ไดรบบทเรยนจากปญหารอบดานทเกดขนซ า ๆ ทางออกของปญหามทางเดยวคอ การรวมกลมกนคด

และทาไดจรง เพราะถาไมรวมกนคนเหลานนกอยไมได จงเปนทมาของการสรางประชาสงคมในระดบ

ตาง ๆ ในสงคมไทย

ในระบบโครงสรางและความสมพนธตอกนในสงคมไทย พบวามโครงสรางซบซอนเชง

แนวดงสง เชน ตองรจกผหลกผใหญ มเจามนาย การพฒนาประชาคมจงคอยเปนคอยไปอยางม

กาลเทศะขณะเดยวกน ความสมพนธแนวระนาบ (แนวราบ) กไดเรมมการพฒนาขนจนกลายเปนการถก

ทอความคดเหนความเขาใจเขาดวยกน เกดเปนความเขมแขงของกลมคนหรอชมชนทมความสมานฉนท

นาอยและมความสข

ขณะเดยวกนในการจดทาแผนพฒนาฯฉบบท 8 นบวาเปนแผนแรกเรมทอาศยการจดทา

โดยพหภาคไมใชเฉพาะรฐ แตประกอบดวยประชาชน นกวชาการทกระดบ แผนพฒนาฯ ฉบบท 8 ม

ขอเดนอยทเนนการกระจายอานาจ นอกจากจะยดคนเปนศนยกลางของการพฒนาแลว ยงกาหนดใหทก

คนมสวนรวมดวยในรฐธรรมนญฉบบใหม ป 2540 โดยระบชดเจนวาหากประชาชนไมไปเลอกตงจะ

ถอวามความผด

อาจารยนาเพชร อยโต : แนวทางการดาเนนชวตแบบวถไทย : สทธเสรภาพฯ สทธชมชน ประชาสงคม หลกธรรมาภบาล

-195-

ขณะนประชาคมในหลายแหงพบวา มความเขมแขงอยในระดบแนวหนา เชน ประชาคม

อาเภอบานแพรว ประชาคมอาเภอโคกสาโรง ประชาคมอาเภอบางกระทม เปนตน โดยเกดจากการ

รวมตวของคนกลาทมใจหวงเปลยนแปลงสงทขดสนใหเปนสงทดงามและเออเฟอตอชมชนและสงคม

ดาเนนกจกรรมเพอแกไขปญหาตอไปไมวารฐจะเหนชอบและใหการสนบสนนหรอไมกตาม ประชาคม

ทไมเปนทางการอาจเกดขนเฉพาะกาลและเฉพาะกจ หรอเกดขนเพอแกไขปญหาทรฐยงแกไขไมได ม

ทงทเปนประชาคมเพองานรอนหรองานเยน อาจอยเปนกลมเลก ๆ ในเพอนพองตามสถานทตาง ๆ เชน

กลมชวจตเปนกลมคนทสนใจเรองอาหารกายและอาหารจต ทมาพบกนแถว ๆ กระทรวงสาธารณสข

อาทตยละ 1 ครง กลมฮกเมองนาน คอ กลมคนทตองการแกไขปญหาสงแวดลอมเมองนาน

ประกอบดวย แพทย นกวชาการ ขาราชการบางกลม พระ NGO และชมชนเปนพหภาคทมาชวยกน

พฒนาเมองนานและสงแวดลอมผานกระบวนการอนรกษปลาวงมจฉาในแมนานาน

กลมเครอขายพลเมองไท เปนกลมทออกมาเคลอนไหวเกยวกบเรองการขายรฐวสาหกจ

โดยมผอาวโสทมชวตมานานกวา 50-70 ป เปนสวนใหญทมาพบกนเดอนละครง เพอชวยกนวเคราะห

ปญหาและชวยกนกอบกความเปนไท

ปจจบนประเทศไทยมองคการบรหารสวนตาบล (อบต.) อยจานวน 6,397 แหง แบงขนาด

และขดความสามารถได 5 ระดบ ระดบท 5 คอ ระดบเลกสดและยากจนทสด มงบประมาณปละ

ประมาณ 1 ลานบาท โดยรฐแบง อบต. และกาหนดชน อบต. แลวจายงบประมาณสนบสนนสวนทาง

กน คอ ถา อบต. ไหน ระดบ 5 กใหงบประมาณสนบสนนนอย แตถา อบต. ไหนใหญ รารวย กใหเงน

งบประมาณสนบสนนมากตามไปดวย

ม อบต. บางแหงยากจนแตไมเคยคดจะของบประมาณจากรฐ มใชเพราะหยงยโส หรออวด

ด แตเพราะมประชาคมตาบลทเขมแขง คาวาประชาคมตาบล จงหมายถง กลมกจกรรมตาง ๆ ในตาบล

กลมออมทรพย กลมทอผา กลมเยาวชน กลมอาสาสมครเพอสขภาพประจาหมบาน (อสม.) กลมอนรกษ

ปา กลมผใชน า เปนตน กลมเหลานเกดขนเองตามสถานการณหรอจดตงตามคาสงของทางราชการกม

โดยมผนาทงทเปนทางการและไมเปนทางการ เขมแขงบาง ปานกลาง หรอออนแอ บางครงกมสมาชก

ซ าซอนกนอย กลมเหลานมกจกรรมใหไดลองทาไดเรยนรลองผดลองถก มการเสวนาสรางสรรค มผล

ของกจกรรมใหไดเหนและกลมไดรวมตวกนเปนประชาคมตาบล ทตวกลมและสมาชกไดชวยกน

ผลกดนกจกรรมตาบลใหมประสทธภาพ เมอประชาคมตาบลเขมแขงจะผลกดนใหงานของ อบต. ม

ประสทธภาพไปดวย

นอกจากนประชาคมทเกดขนอยางไมเปนทางการโดยสวนใหญจะมมมมองและแนวทางท

ตางจากภาครฐ ยงไมถงกบเปนฝายคานแตดเหมอนวามกจกรรมทเกยวกบการใหขอมลขาวสารแก

สมาชกและประชาชนในแงมมอนทรฐไมไดระบไว หากทบทวนดใหดจะเหนวาประชาคมเหลาน

เกดขนในชวงการเปลยนแปลงในบานเมอง ในระยะทประเทศมปญหาจงมกลมประชาคมขนมาหาทาง

ชวยแกไขปญหาและหาทางออกมากขน (เบญจมาศ ศรภทร, 2544, หนา 13, 35-41)

อาจารยนาเพชร อยโต : แนวทางการดาเนนชวตแบบวถไทย : สทธเสรภาพฯ สทธชมชน ประชาสงคม หลกธรรมาภบาล

-196-

ประชาคมทเกดจากปญหารวมกนยอมมผใหความสนใจและมแนวโนมใหความรวมมอ

ระหวางหลายฝาย หากประชาคมเกดจากการจดตง แตงตงและปราศจากความเขาใจยอมไมมความย งยน

นอกจากจะไมมสาระแลวยงเสยเวลา เสยงบประมาณและนาไปสการเสยขวญกาลงใจของสมาชกเปน

อยางมาก สมาชกประชาคมจงจาเปนตองไดคนกลาคด กลาทาและกลาเปลยนแปลงประชาคมระดบราก

หญาสวนใหญเกดขนเองตามธรรมชาต เพอแกไขปญหาทเกดขนในละแวกบานและตาบล

หลกธรรมาภบาล (Good Governance)

จากการศกษาเกยวกบประชาสงคมจะเหนไดวามเปาหมายและทศทางทสอดคลองกบ

แนวคดหลกการของธรรมาภบาล โดยกระบวนการประชาสงคมมแนวทางทสงเสรมการสรางการมสวน

รวมของประชาชนซงถอเปนองคประกอบสาคญในหลกธรรมาธบาลเชนกน กลาวคอ หลกธรรมาภบาล

ไดมงใหความสาคญกบการปกครองโดยประชาชนมสวนรวมอยางเขมแขง และมสวนในการควบคม

การใชอานาจของรฐใหเกดความโปรงใส เปนธรรม ทงนเพอสนองตอบตอความตองการของประชาชน

อยางแทจรงและทวถง

แนวคดของธรรมาภบาลและประชาสงคมดเหมอนจะเกดขนในเวลาทใกลเคยงกนคอ

เกดขนทามกลางสภาพปญหาวกฤตเศรษฐกจ การเมอง สงคม วฒนธรรมและสงแวดลอมทางธรรมชาต

ทสลบซบซอน โดยหลกธรรมาภบาลและประชาสงคมไดกลายเปนทางเลอกใหมและทางออกของ

ปญหาในระดบเวทโลก จะอยางไรกตามเราพบวาความเปนไปไดในการเกดธรรมาภบาลและประชาสงคม

ยงดเลอนรางเพราะตดขดดวยปญหาอปสรรคบางประการ อาท สงคมยงเคยชนกบการทางานในระบบ

อปถมภและระบบเครอญาตอยางเหนยวแนน กลมผลประโยชนและกลมอทธพลในรปแบบตาง ๆ ท

ตองการรกษาสภาพเดม ๆ ไว เปนตน ซงจะอธบายเพมเตมไวในเรองธรรมาภบาลในสงคมไทยตอไป

ฉะนน เพอใหเกดความเขาใจในเรองธรรมาภบาลอยางชดเจนมากขน จงจาเปนทตองทา

ความเขาใจในคานยามหรอความหมายของธรรมาภบาล โดยมผร นกวชาการจากหลายสานกไดเสนอไว

ดงน

1) ความหมายของคาวา ธรรมาภบาล (Good Governance)

ในการรวบรวมความหมายของคาวา ธรรมาภบาล (Good Governance) จาเปนอยาง

มากทตองนาเสนอตามความหมายขององคกรระดบโลกกอนจงจะนาเสนอองคกรและบคคลสาคญของ

ไทย เพราะเนองจากคาวา Good Governance ไดนามาใชครงแรกโดย World Bank หรอทเรยกวา

ธนาคารโลก เมอประมาณป ค.ศ. 1989 (ตรงกบ พ.ศ. 2532) จากนนมาประเทศตาง ๆ และกลมองคกรจง

นามาใชกนในภายหลง

โดยขอสงเกตทไดจากการศกษาพบวา การทองคกรโลกอยางธนาคารโลก (World Bank)

องคการสหประชาชาต (United Nations หรอ UN) ธนาคารพฒนาแหงเอเชย (The Asian Development

อาจารยนาเพชร อยโต : แนวทางการดาเนนชวตแบบวถไทย : สทธเสรภาพฯ สทธชมชน ประชาสงคม หลกธรรมาภบาล

-197-

Bank หรอ ADB) ฯลฯ ตางพยายามใหความสาคญและกาหนดความหมายของคาวา Good Governance

หรอทเรยกวา ธรรมาภบาล กมจดประสงคหลกเพอใหประเทศมหาอานาจสามารถเขามาแขงขนใน

ประเทศนน ๆ ในลกษณะอสระเสร ลดการผกขาดผลประโยชนและสายสมพนธทดเหมอนแนนแฟน

ดาเนนธรกจในลกษณะปกปดฉอฉลระหวางทนในทองถนกบภาครฐลงนนเอง และหากรฐบาลบรหาร

จดการอยางเปนธรรม โปรงใส ในสายตาชาวตางชาตกจะเกดความเชอมนไดวา ประเทศของตนจะม

พนทวางใหสามารถเขามาลงทนแขงขนกบทนทองถนมากขน

แตอยางไรก ด การเปดโอกาสให มการนยามหรอกาหนดความหมายของคาวา

ธรรมาภบาล (Good Governance) ขององคกรโลกทงหลายในมมมองของนกวชาการไทย ไดเสนอวา

นบเปนหลกการทดเพอใหเกดความเหมาะสมกบการเปลยนแปลงทางสงคมและสงเสรมระบอบ

ประชาธปไตย แตทงนการนยามตามความหมายขององคกรโลกเปนเพยงจดเรมตนเพอใหแตละประเทศ

นาไปขบคดและกาหนดคานยามทเหมาะสมของแตละประเทศตอไป เนองจากการนยามของกลม

องคกรโลกนยามคาวา Good Governance ในแงมมทกวาง ๆ เทานน ยงไมไดลงลกหรอคานงถงใน

บรบททางสงคมวฒนธรรม เศรษฐกจ การเมองการปกครอง ตลอดจนฐานทรพยากรทางธรรมชาตทม

ความหลากหลายแตกตางกนในแตละประเทศ ในการณนไดมกลมนกคด นกวชาการไทยและองคกร

สาคญไดพยายามกาหนดความหมายหรอคานยามของธรรมาภบาลสาหรบคนไทย สงคมไทย ไวหลาย

มมมองเปนรปธรรมมากขนและสอดคลองกบบรบทของสงคมไทย งายตอการนาไปปรบใชทางาน ดง

จะนาเสนอตามลาดบดงน

ธนาคารโลก หรอ World Bank ไดนาคาวา Good Governance หรอทเรยกวา ธรรมาภบาลมาใช

เปนครงแรกเมอประมาณป ค.ศ. 1989 โดยไดใหความหมายวา Good Governance เปนลกษณะและ

วถทางของการทมการใชอานาจทางการเมอง เพอจดการงานของบานเมองโดยเฉพาะการจดการ

ทรพยากรทางเศรษฐกจและสงคมของประเทศเพอการพฒนา โดย เปนการชใหเหนความสาคญของการ

มธรรมาภบาลเพอชวยในการ ฟนฟเศรษฐกจของประเทศ ท งนรฐบาลสามารถใหบรการทม

ประสทธภาพมระบบทยตธรรม มกระบวนการกฎหมายทอสระททาใหมการดาเนนการใหเปนไปตาม

สญญา อกทงระบบราชการฝายนตบญญต และสอทมความโปรงใส รบผดชอบ และตรวจสอบได

องคการสหประชาชาต หรอ United Nations (UN) ใหความสาคญกบ ธรรมาภบาลเพราะ

เปนหลกการพนฐานในการสรางความเปนอยของคนในสงคมทกประเทศใหมการพฒนาทเทาเทยมกน

และมคณภาพชวตทดขน การดาเนนการนตองเกดจากความรวมมอระหวางภาครฐและภาคเอกชน เพอ

กระจายอานาจใหเกดความโปรงใส ธรรมาภบาลคอการมสวนรวมของประชาชน และสงคมอยางเทา

เทยมกน และมคาตอบพรอมเหตผลทสามารถชแจงกนได (บษบง ชยเจรญวฒนะ และบญม ล, 2550, หนา

9-10)

นายแพทยมหาธร โมฮมเหมด นายกรฐมนตรของมาเลเซย กลาววา ธรรมาภบาล หมายถง

การใชอานาจทางการเมอง เศรษฐกจ และรฐประศาสน เพอบรหารกจกรรมตาง ๆ ของชาตบานเมอง

อาจารยนาเพชร อยโต : แนวทางการดาเนนชวตแบบวถไทย : สทธเสรภาพฯ สทธชมชน ประชาสงคม หลกธรรมาภบาล

-198-

และหมายรวมถงกลไก กระบวนการ ความสมพนธ และสถาบนตาง ๆ ทเชอมโยงกนอยอยางซบซอน

ซงประชาชนพลเมองใชเปนเครองมอ หรอเปนชองทางในการบรหารจดการกจกรรมตาง ๆ อน

เกยวของกบชวตของประเทศ

องคการเพอความรวมมอทางเศรษฐกจและการพฒนา หรอ Organization for Economic

Cooperation and Development (OECD) ในการประชมระดบรฐมนตรของประเทศสมาชก เกยวกบ

เรองอนาคตของการใหบรการสาธารณะ ณ กรงปารส ในเดอนมนาคม ค.ศ. 1996 ไดใหความหมายของ

ธรรมาภบาลในแงของความสมพนธซงครอบคลมมากกวาเรองการบรหารงานภาครฐ โดยรวมถง

ลกษณะความสมพนธ วธการและเครองมอ ซงจะกอใหเกดความสมพนธระหวางรฐกบประชาชน

พลเมองทงในสวนทเปนการดาเนนการในฐานะของปจเจกบคคล และทเปนการดาเนนการในลกษณะท

เปนสถาบน เชน พรรคการเมอง หนวยการผลต กลมผลประโยชน และสอมวลชน เปนตน และยงถอวา

คณภาพและประสทธภาพของการจดการปกครองและการบรหารมความสาคญอยางยงตอการพฒนา

และความเจรญของชาต (Gillibrand, M., อางถงใน ไชยวฒน ค าช และคณะ, 2545, หนา 28-29)

ระเบยบสานกนายกรฐมนตร วาดวยการสรางระบบบรหารกจการบานเมองและสงคมทด

พ.ศ. 2542 ไดระบหลกการของคานยาม การบรหารกจการบานเมองและสงคมทด ไวดงน การบรหาร

กจการบานเมองและสงคมทดเปนแนวทางสาคญในการจดระเบยบใหสงคมทงภาครฐ ภาคธรกจเอกชน

และภาคประชาชน ซงครอบคลมถงฝายวชาการ ฝายปฏบตการ ฝายราชการและฝายธรกจสามารถอย

รวมกนอยางสงบสข มความรรกสามคคและรวมกนเปนพลงกอใหเกดการพฒนาอยางย งยน และเปน

สวนเสรมความเขมแขงหรอสรางภมคมกนแกประเทศ เพอบรรเทา ปองกน หรอแกไขเยยวยา ภาวะ

วกฤตภยนตรายทหากจะมมาในอนาคต เพราะสงคมจะรสกถงความยตธรรม ความโปรงใส และการม

สวนรวมอนเปนคณลกษณะของศกดศรความเปนมนษยและการปกครองแบบประชาธปไตยอนม

พระมหากษตรยทรงเปนประมข สอดคลองกบความเปนไทย รฐธรรมนญและกระแสโลกยคปจจบน

(สดจต นมตกล, 2543, อางถงใน บษบง ชยเจรญวฒนะ และคณะ, 2550, หนา 11-12)

อาจารยธรยทธ บญม โดยจากการศกษารายงานการวจยของอาจารยบษบง ชยเจรญวฒนะ

อาจารยบญม ล และผลงานการเขยนของ พล.ต. อนทรตน ยอดบางเตย อาจพอสรปสาระสาคญของ

อาจารยธรยทธ บญม ทเกยวกบความหมายของธรรมาภบาลหรอธรรมรฐ ไดดงน อาจารยธรยทธ บญม

น บ เปนบคคลแรกทเสนอความเหนและบญญตคาว า ธรรมรฐโดยคาว า ธรรมรฐ คอ การ

เปลยนแปลงปรชญาของประเทศทตองการใหเรามองวาคนไทยทกคนเปนเจาของประเทศ เปนหนสวน

กนในการบรหารจดการประเทศ โดยมรฐ ประชาชน และเอกชน ซงขบวนการอนนจะกอใหเกดความ

เปนธรรม ความโปรงใส ความยตธรรม โดยเนนการมสวนรวมของคนด ซงแนวคดนเกดจากการท

ประชาชนเหนวาระบบราชการลาหลง ทกสวนตองการการปฏรป ตองมการปรบโครงสรางราชการใหด

ขน ใหประชาชนมสวนรวมมากขน และประชาชนตองการใหมการตรวจสอบโดยสอมวลชนและ

นกวชาการเหลานคอเปาหมายใหญของธรรมรฐ แตทงนตองเนนวาตองเปนไปอยางเคารพความเปน

อาจารยนาเพชร อยโต : แนวทางการดาเนนชวตแบบวถไทย : สทธเสรภาพฯ สทธชมชน ประชาสงคม หลกธรรมาภบาล

-199-

เอกลกษณของประเทศ คอ การมสถาบนพระมหากษตรย มชาต ศาสนา มความงดงามหลากหลายทาง

วฒนธรรม

นอกจากน อาจารยธรยทธ ยงกลาวตอดวยวา ธรรมรฐจงเปนการเปลยนระบบคดทาง

การเมอง เปนการพฒนายกระดบจากทเรามองประชาธปไตยแบบตวแทนเปนการผสมผสาน

ประชาธปไตยแบบตวแทนเขากบการมประชาธปไตยแบบมสวนรวม นนคอ เนนใหมทงการเลอกตง

และเนนใหมธรรมรฐ ในกระบวนการน คอ การทาใหรฐเลกลงแลวกสงคมใหญขน มอานาจมากขน

สงคมเขมแขง เปนการเปลยนแปลงโครงสรางการบรหารการจดการของการปกครองประเทศ คอ เนน

การกระจายอานาจ การกระจายศนย การมสวนรวมของประชาชนใหมาก กลาวคอ ตงความหวงวา

ประชาชนจะเปนผสรางธรรมรฐขนมาเอง

และการจะแกวกฤตเศรษฐกจ ตองใชธรรมรฐอกเชนกน ตองปฏรปเศรษฐกจทเรยกวา

ธรรมรฐภาคเอกชน แทจรงคอเศรษฐกจภาคสมยใหม ภาคทเปนอตสาหกรรมตาง ๆ เปนระบบการเงน

สถาบนการเงนตาง ๆ เราพบวาตนตอของปญหาใหญมาจากภาคนทดาเนนงานอยางขาดคณธรรม ขาด

จรยธรรม ขาดความรบผดชอบ ขาดการโปรงใส ขาดการตรวจสอบ เราไดขาววาธนาคารใหญแหงหนง

ผบรหารสามารถขายหนบรษทไฟแนนซในเครอของตวเองทงกอนทรฐบาลจะประกาศยดโดยไมม

กงวลวาสงคมจะคดอยางไร ซงอนนจะไมปรากฏในตางประเทศทมธรรมรฐภาคเอกชนมการควบคม

อยางด

นายแพทยประเวศ วะส กลาววา ธรรมรฐนนประกอบดวยภาครฐ ภาคธรกจ และภาค

สงคมทมความถกตองเปนธรรม โดยรฐและธรกจตองมความโปรงใส มความรบผดชอบทถกตรวจสอบ

ได และภาคสงคมเขมแขง ธรรมรฐแหงชาต จงหมายถง การทประเทศมพลงขบเคลอนทถกตองเปน

ธรรมโดยการถกทอทางสงคมเพอสรางพลงทางสงคม (Social Energy) เพอนาสการแกไขปญหาของ

ประเทศชาต กอเกดธรรมรฐแหงชาตขน

“ธรรมรฐ หรอ Good Governance จงเปนเรองของการปฏรปสงคมโดยมวตถประสงคใน

การปรบใหเกดความเขมแขง ถกตอง เปนธรรม ในทกสวนของสงคมหรอเกดความเปนธรรมรฐ ทงใน

สวนทเปนคณคาและจตสานกในการอยรวมกนในสงคมทเปลยนแปลงไป การสรางเศรษฐกจพอเพยง

และประชาสงคม การมระบบเศรษฐกจมหภาคทถกตองมระบบรฐทถกตอง มการปฏรปการศกษาให

สามารถสรางความเขมแขงทางสตปญญาใหคนทงมวล ปฏรปสอเพอสงคม ปฏรปกฎหมายใหเหมาะสม

สอดคลองกบการทจะสรางสงคมเขมแขงถกตองและเปนธรรม” (อางถงใน อนทรตน ยอดบางเตย,

2547, หนา 21-22)

โอภาส ปญญา กลาววา ธรรมรฐ หมายถง การใช “อานาจ” การบรหารปกครองชมชนท

เปนไปดวยความยตธรรม องคกรหลกทมบทบาทหนาทตามกฎหมายในระดบตาบล จงหมายถง อบต.

วามการบรหารหรอการจดการในเรองการปกครองอยางเปนธรรมใหคนในทองถนสวนอนมสวนรวม

อาจารยนาเพชร อยโต : แนวทางการดาเนนชวตแบบวถไทย : สทธเสรภาพฯ สทธชมชน ประชาสงคม หลกธรรมาภบาล

-200-

มากนอยแคไหน มความแนวแนพรอมทจะถกตรวจสอบจากสาธารณะ (Accountability) และเปนไป

ดวยความโปรงใส (Transparency) แคไหนเพยงไร (2542, หนา 126)

พลตรอนทรตน ยอดบางเตย กลาววา ธรรมรฐ หรอธรรมาภบาล คอการบรหารการ

ปกครองดวยการจดสรรทรพยากรอยางเปนธรรม ไมกอใหเกดชองวางระหวางรฐกบประชาชนและ

ประชาชนกบประชาชน โดยเฉพาะเรองรายได คาครองชพ สวสดการ และปจจยสทจาเปนตอการ

ดารงชวตของประชาชน ธรรมรฐจะเกดไดจรงตองอาศยวธการทสามารถดาเนนการไดอยางโปรงใส

เปนธรรม สามารถตรวจสอบได ขาราชการหรอผเกยวของตองมระเบยบวนย ความรบผดชอบตอตนเอง

และองคกร ดวยหลกการตามแบบเศรษฐศาสตรเชงพทธ คอ การรจกความพอเพยงในการใชปจจยส

อยางเหมาะสม มการพงพาอาศยกนและกนตามความรความสามารถทตนเองมอย รจกการพงพาตนเอง

ผปกครองประเทศ ขาราชการและประชาชน ตองรจกนาหลกธรรมของพระพทธศาสนามาใช

เชนเดยวกบทองคพระบาทสมเดจพระเจาอยหวฯ ไดนาเอาหลกราชสงคหวตถ 4 (ทาน คอ การเสยสละ,

ปยวาจา คอ พดจาทสรางสรรคไพเราะนาเลอมใส, อตถจรยา คอ การบาเพญประโยชน และสมานตตา

คอ การวางตวใหเสมอตนเสมอปลาย) มาใชในการปฏบตราชกรณยกจเพอครองใจประชาชนสาหรบ

เปนแนวทางในการวางนโยบายปกครองบานเมอง

ขณะเดยวกน พระองคทรงมแนวพระราชดารเกยวกบวธการปกครองทด เพอความสงบสข

เรยบรอยของประเทศชาต และประชาชนโดยสวนรวม โดยสรปม 7 ประการ ดงน

1. การบรหารจะตองเขาถงประชาชน

2. ประชาชนตองใหความรวมมอกบฝายบรหาร

3. การปกครองตองยดหยนในทางทด

4. การปกครองตองมความยตธรรม โดยมกฎหมายเพอผดงรกษาความยตธรรม และความ

สงบเรยบรอย

5. การปกครองตองมกาลงทหารปองกนประเทศ

6. การปฏบตของรฐบาลเปนปจจยสาคญทจะกาหนดความมนคง และความเจรญกาวหนา

ของชาตบานเมองและประชาชน

7. เมอประชาชนประสบภย ทางราชการตองไปชวยอยางทนทวงท

นอกจากน พลตรอนทรตน ยอดบางเตย ยงไดกลาวเพมเตมไดนาสนใจ วา “ธรรมรฐ คอ

วชราภรณอนวเศษทคอยหอหมและประคบประหงมมนษยชาตใหกาวเดนสหนทางแหงความผาสก จง

เปนแกนแกนการปฏรปสงคมใหเกดความเขมแขง ถกตองและเปนธรรมกบทกสวนของสงคม ทงใน

สวนทเปนคณคาและจตสานกทางปญญา ทางสงคม ทางวฒนธรรม ทางจรยธรรม ทางเศรษฐกจ ใหม

สมรรถนะมความโปรงใส มความจาเรญรงเรองตอไปดวยฐานะอนมนคง แมอย ในยคสมยทสงคม

อาจารยนาเพชร อยโต : แนวทางการดาเนนชวตแบบวถไทย : สทธเสรภาพฯ สทธชมชน ประชาสงคม หลกธรรมาภบาล

-201-

เปลยนแปลงอยางรวดเรวกตามท หากไดนามาเผยแพร ฝกฝนอบรม ประพฤตปฏบตใหซมซบในหวง

จตสานกกจะเกดสมฤทธผลทดตอมนษยและองคกรอยางแทจรง” (2547, หนา 28-29, ปกหลง)

บษบง ชยเจรญวฒนะ และคณะ (2550, หนา 16) กลาววา ธรรมาภบาลทาหนาทเปนกลไก

เครองมอ และแนวทางการดาเนนงานทเชอมโยงกนของภาคเศรษฐกจ สงคม และการเมอง โดยเนน

ความจาเปนของการสรางความรวมมอจากภาครฐ ภาคเอกชน และภาคประชาชนอยางจรงจงและ

ตอเนอง เพอใหประเทศมพนฐานระบอบประชาธปไตยทเขมแขง มความชอบธรรมของกฎหมาย ม

เสถยรภาพมโครงสรางและกระบวนการการบรหารทมประสทธภาพ โปรงใส สามารถตรวจสอบได

นาไปสการพฒนาประเทศทย งยน

เกษยร เตชะพระ (2541) ไดอธบายถงคานยามของธรรมรฐ โดยภาพรวมทนกวชาการกลม

ตาง ๆ ไดเสนอไว พอสรปไดวา หากพจารณาความเหมอนกนของการนยามธรรมรฐกเหมอนกนตรง

ลวนมจดมงหมายคลาย ๆ กน เชน เปนการบรหารการปกครองทเนนความโปรงใส ตรวจสอบไดโดย

ประชาชนเขามามสวนรวม เปนตน แตในดานรายละเอยดอาจมแตกตางกน โดยทานสามารถถอด

ความหมายของธรรมรฐและแบงไดเปน 3 กลมใหญ ไดแก ธรรมรฐอานาจนยม, ธรรมรฐเสรนยม, ธรรม

รฐชมชนนยม

1. ธรรมรฐอานาจนยม หมายถง การใหความสาคญกบบทบาทและอานาจหนาทของฝาย

ความมนคง อนไดแก ฝายปกครอง กองทพและรฐราชการ โดยเชอวา สงคมโดยรวมจะเกดความผาสก

ตอบสนองปญหาและความตองการของประชาชนไดจรง โดยเฉพาะการมอานาจรวมศนยและกลไกการ

บรหารงานอยทรฐราชการจะเปนตวชวยจดสรรทรพยากรไดอยางเปนธรรม และการดาเนนการตาม

ธรรมรฐอานาจนยมจะมประสทธภาพมากขน หากไดปฏรประบบราชการใหมขนาดเลกลง โดยทงนให

สามารถทางานรวมกบภาครฐ ภาคประชาชน และภาคสงคมไดด มความโปรงใส มความเปนธรรม และ

สามารถตรวจสอบได

2. ธรรมรฐเสรนยม หมายถง การใหน าหนกหรอบทบาทแกภาคเอกชน ในการมสวนรวม

บรหารจดการประเทศ ขณะเดยวกนบทบาทภาครฐควรมนอยลง เพอเปดทางใหนกธรกจหรอนกจดการ

สมยใหมไดมบทบาทแกปญหาเศรษฐกจและปรบโครงสรางระบบตลาดไดโดยเสร แตทงนภาคเอกชน

นกธรกจจาเปนตองอยบนบรรทดฐานของความรบผดชอบตอสงคมมากขน กลาวคอ มงพฒนา

เศรษฐกจโดยรวมของประเทศอยางมจตสานก สรางความเปนธรรมในสงคมได เปนการปรบโครงสราง

การบรหารของภาคเอกชนทงระบบทประชาชนสามารถตรวจสอบได

3. ธรรมรฐชมชนนยม หมายถง กลมแนวคดทมงสนบสนนบทบาทของภาคประชาสงคมหรอ

กลมตาง ๆ ในสงคมอนเปนพลงทางสงคมทมอยมาก และเชอวาอานาจทแทจรงคออานาจของ

ประชาชน แนวคดนเชอวาจะเปนจรงได สงคมตองมรากฐานของระบอบประชาธปไตยทเนนความ

เขมแขงของภาคสงคมกอน เพอเปดโอกาสใหภาคสงคมหรอชมชนดงกลาวไดใชอานาจทมโดยชอบ

ธรรมไปรวมกนบรหารจดการทงตอตนเองและประเทศชาตไดอยางย งยน การเสรมสรางภาคสงคมท

อาจารยนาเพชร อยโต : แนวทางการดาเนนชวตแบบวถไทย : สทธเสรภาพฯ สทธชมชน ประชาสงคม หลกธรรมาภบาล

-202-

เขมแขงจะเปนสวนสาคญในการชวยกนดแลตรวจตราการทางานของภาครฐ และภาคเอกชน ทงระดบ

ชมชนทองถนและระดบชาตตอไป

สวนแนวคดของธรยทธ บญม อาจจดอยในแนวคดธรรมาธบาลกลมท 4 โดย ธรยทธ บญ

ม ไดนาแนวทางของทง 3 กลมขางตน มาผสมผสาน และเสนอแนวคดทวาใหทกกลมปฏรปตนเอง ใหม

การปฏรป 4 ระบบ คอ การปฏรปภาคราชการ การปฏรปภาคธรกจเอกชน การปฏรปสทธทางเศรษฐกจ

สงคม และการปฏรปกฎหมาย รปแบบของธรรมาภบาลจะเปนการยกระดบกระบวนการความสมพนธ

รวมมอกนของฝายตาง ๆ ในสงคมทงภาครฐ ธรกจเอกชน และสงคม แนวความคดนเปนเสมอน “ธรร

มาภบาลแหงชาต” ซงยงเปนทถกเถยงในแงความเปนไปไดในทางปฏบต (อางถงในบษบง ชยเจรญ

วฒนะ และคณะ, 2550, หนา 82)

จากการกาหนดความหมายของคาวา ธรรมาภบาล (Good Governance) หรอธรรมรฐ ของ

องคกรและบคคลสาคญ ๆ ทงตางประเทศและในประเทศอาจพอสรปสาระสาคญและความหมายได

ดงน

คาวา ธรรมาภบาล ไดมหนวยงานหรอบคคลเลอกใชคาอน ๆ เชน ธรรมรฐ ประชารฐ ส

ประศาสนการ การปกครองทด การบรหารจดการบานเมองทด ประชารฐ รฐาภบาล ธรรมราษฎร เปนตน

โดยในท นอาจสรปภาพรวมเ กยวกบความหมายของคาวา ธรรมาภบาล (Good

Governance) ไดวา ธรรมาภบาล หมายถง การปฏรปภาครฐ ภาคเอกชน และภาคสงคม โดยมง

เปลยนแปลงปรชญาของประเทศหรอเปลยนแปลงระบบคดทางการเมองเสยใหม ฉะนน คาวาธรร

มาภบาล (Good Governance) จงไมใชอานาจหรอบทบาทของรฐเพยงฝายเดยวในการเปนผกระทาตอ

สงคม หากแตธรรมรฐจะเกดขนไดจรงตองอาศยพลง 3 ประสาน คอ ภาคสงคม (ประชาชน) ภาคธรกจ

(เอกชน) ภาครฐ โดยตางฝายเปนผกระทาและถกกระทาไปพรอม ๆ กนในสงคมรวมกนกาหนด

วสยทศน ปรชญา และพนธกจตามวถประชาธปไตย กอเกดพระเอกแบบหมมากกวาฉายเดยว เพราะจาก

บทเรยนในอดตของภาคการเมอง ภาคเศรษฐกจ ภาคสงคมวฒนธรรม และสงแวดลอม เราพบวา

สงคมไทยออนแอ ขาดตนทนทางปญญา ขาดทนมนษยชนดทวาวกฤตอยมากดจากความลมเหลวของ

รฐธรรมนญทมงยดอานาจระหวางฝายรฐและฝายทหารเปลยนรฐธรรมนญไปหลายฉบบ ปญหา

แผนพฒนาฯ ฉบบท 1-7 ทเกดจากรฐและนายทนพยายามใหเกดผลประโยชนแอบแฝงนานาประการ ทา

ใหคนจนและคนรวยตกนหรอใชเปนเครองมอรวมกนในทางการเมองและเศรษฐกจ เปนตน หนทาง

เดยวคอ 3 ประสานตองคดใหม คดทจะเปนหนสวนทางปญญาทางจตวญญาณรวมกนกอน จดหมาย

ปลายทาง คอ ทกฝายอยไดบานเมองอยได ชาตไทย เอกลกษณไทย ชาต ศาสน กษตรย กลมชนเผาพนธ

วฒนธรรมและฐานทรพยากรธรรมชาตทสมบรณหลากหลายยอมอยไดอยางย งยน (Substainable

Development) ในทสด “ธรรมรฐจงไมใชเกดจากใครแบกรบภาระหนกอยฝายเดยว”

อาจารยนาเพชร อยโต : แนวทางการดาเนนชวตแบบวถไทย : สทธเสรภาพฯ สทธชมชน ประชาสงคม หลกธรรมาภบาล

-203-

2) ความเปนมาของธรรมาภบาล

จากการศกษาของบษบง ชยเจรญวฒนะ และคณะ (2550 หนา 7-9) ไดกลาววา อภบาล

เปนแนวคดการปกครองทมมาแตโบราณกาล นบแตสมยเพลโต (Plato) และอรสโตเตล (Aristotle)

นกปราชญหลายทานไดพยายามทจะคนหารปแบบการปกครองทดแตกยงไมไดความหมายและ

ขอบเขตทชดเจน จนกระทงววฒนาการของรปแบบอภบาลทดเกดขนชวงหลงสงครามโลกครงท 2 เมอ

มการคนหารปแบบการปกครองทสามารถนาประเทศไปสการปกครองแบบประชาธปไตยตะวนตกของ

ประเทศทเพงไดรบการปลดปลอยจากอาณานคม และสามารถชวยฟนฟประเทศจากความเสยหายภาย

หลงจากสงคราม

ซงตอมารปแบบการปกครองดงกลาวผสมผสานกบระบบราชการของเวบเบอรเลยน

(Weberian) คอ การปกครองทมการประสมประสานระบบคณธรรม ไดถกนาไปใชในประเทศตาง ๆ ทว

โลก แตพบวารปแบบของ Weberian ยากทจะนาไปประยกตใชและสานตอ เนองจากการขยายตวของ

ระบบราชการทาใหยากตอการจดการและขาดความยดหยนในการปรบตวตามการเปลยนแปลงท

รวดเรวของโลก นอกจากโครงสรางของระบบราชการจะทาใหการปกครองบานเมองขาดท ง

ประสทธภาพและประสทธผลแลว ยงกอใหเกดชองทางการบดเบอนการใชอานาจและการคอรรปชน

ในชวงตน พ.ศ. 2523 นกวชาการสวนใหญตางเหนพองกนวาแนวทางการบรหารภาครฐท

เปนอยไมสอดคลองกบเศรษฐกจและสงคมโลกทปรบเปลยนตลอดเวลา และมความจาเปนตองมการ

ปฏรปและปรบปรงรปแบบการปกครองใหม ในชวงเวลาดงกลาวมองคกรระหวางประเทศทสาคญ ๆ

เชน ธนาคารโลก (World Bank) และกองทนนานาชาตไดเขามามบทบาทในการสนบสนนและพฒนา

แนวคดเกยวกบการปกครองทด หรอทเรยกกนทวไปวา “Good Governance” หรอ “ธรรมาภบาล”

เมอยอนยคไปในอดต แมธรรมาภบาลจะเปนเรองทมการพดถงอยางมากในชวงป ค.ศ.

1980-1990 แตธรรมาภบาลกมความเกาแกเทยบเทากบเรองประวตศาสตรของมนษยชาตกวาได ปจจบน

ธรรมาภบาลถกนามาใชเปนสวนสาคญสวนหนงในนโยบายขององคกรระหวางประเทศหลาย ๆ องคกร

นอกจากนยงมนกวชาการและนกปฏบตสวนหนงนาแนวคด ธรรมาภบาลไปขยายผลใชกบการปรบ

โครงสราง และกระบวนการทงในองคกรของรฐและธรกจ ในขณะทนกวชาการบางสวนไดนาเอาธรร

มาภบาลไปใชในความหมายทใกลเคยงกบความหมายของคาวา Government หรอการปกครองท

หมายถง รฐบาล โดยทวไปรฐบาลเปนเพยงสวนหนงทมความสาคญตอธรรมาภบาล หลกการของธรร

มาภบาลสามารถจะดารงอยได ถงแมวาจะมรฐบาลทไดรบการยอมรบหรอไมกตาม (The Urban

Governance Initiative 1999, อางถงในบษบง ชยเจรญวฒนะ และคณะ, 2550, หนา 8)

ธรรมาภบาล เปนแนวคดทใชในสาขารฐศาสตร และรฐประศาสนศาสตร โดยเปนคาทอย

รวมกบกลมคาประชาธปไตย ประชาสงคม การมสวนรวมของประชาชน สทธมนษยชนและการพฒนา

ทย งยน ในชวงศตวรรษทผานมา กลมคาดงกลาวนมความสมพนธทเกยวของกบการปฏรปองคกรของ

อาจารยนาเพชร อยโต : แนวทางการดาเนนชวตแบบวถไทย : สทธเสรภาพฯ สทธชมชน ประชาสงคม หลกธรรมาภบาล

-204-

รฐ นกรฐประศาสนศาสตรสวนหนงมองวา ธรรมาภบาลเปนมตใหมทเนนบทบาทของผบรหารในการ

ทจะปฏบตงานใหมประสทธภาพ มการตรวจสอบ สามารถประเมนผลงานไดอยางชดเจน และมการ

แขงขนเพอการจดการการบรการทดขน

อยางไรกดมขอสงเกตทนาสนใจประการหนงเกยวกบการมธรรมาภบาล คอ การมรฐบาล

ทมาจากระบอบประชาธปไตยไมไดหมายความวาจะนาไปสการมธรรมาภบาลเสมอไป หากแตรฐบาล

ประชาธปไตยนนเปนพนฐานทดทชวยสนบสนนใหนาไปสการมธรรมาภบาลไดงายขน ทงนการ

พฒนาทางเศรษฐกจทจะไดผลดนน ตองมการบรหารการจดการทดทางดานการเมอง และเศรษฐกจของ

ผปฏบตการในทกระดบ และธนาคารโลกไดมความเหนไปในแนวเดยวกนทวา การใชอานาจทาง

การเมองเพอควบคมสงคมโดยสมพนธกบการพฒนาทางดานสงคมและเศรษฐกจ ใหมความชอบธรรม

และความโปรงใสในการปฏบตการ จะเปนตวตดสนวาการจดการนนดหรอไม (Agere 2000, UN 2000,

อางถงในบษบง ชยเจรญวฒนะ และคณะ, 2550, หนา 8-9)

3) องคประกอบหลกของธรรมาภบาล

สานกนายกรฐมนตร

ตามระเบยบสานกนายกรฐมนตรไดระบถงหลกสาคญของธรรมาธบาล 6 หลก คอ

หลกนตธรรม หลกคณธรรม หลกความโปรงใส หลกความมสวนรวม หลกความรบผดชอบ และหลก

ความคมคา จะเหนไดวาองคประกอบหลกของธรรมาภบาลทเสนอโดยระเบยบสานกนายกรฐมนตร

เนนการกาหนดเปนกรอบแนวทางใหแกหนวยงานราชการเพอถอปฏบต

1. หลกนตธรรม เปนการตรากฎหมาย และกฎขอบงคบ ใหทนสมยและเปน

ธรรม เปนทยอมรบของสงคม อนจะทาใหสงคมยนยอมพรอมใจกนปฏบตตามกฎหมายและกฎ

ขอบงคบเหลานน โดยถอวาเปนการปกครองภายใตกฎหมายมใชอาเภอใจหรออานาจของตวบคคล

2. หลกคณธรรม เปนการยดมนในความถกตองดงาม โดยรณรงคใหเจาหนาท

ของรฐยดถอหลกนในการปฏบตหนาทเพอใหเปนตวอยางแกสงคม และสงเสรมสนบสนนให

ประชาชนพฒนาตนเองไปพรอมกน เพอใหคนไทยมความซอสตย จรงใจ ขยน อดทน มระเบยบวนย

ประกอบอาชพสจรตจนเปนนสยประจาชาต

3. หลกความโปรงใส เปนการสรางความไววางใจซงกนและกนของคนในชาต

โดยปรบปรงกลไกการทางานขององคกรทกวงการใหมความโปรงใส มการเปดเผยขอมลขาวสารทเปน

ประโยชนอยางตรงไปตรงมาดวยภาษาทเขาใจงาย ประชาชนเขาถงขอมลขาวสารไดสะดวกและม

กระบวนการใหประชาชนตรวจสอบความถกตองชดเจน

4. หลกความมสวนรวม เปนการเปดโอกาสใหประชาชนมสวนรวมรบร และ

เสนอความเหนในการตดสนใจปญหาสาคญของประเทศ ไมวาดวยการแสดงความเหน การไต

สวนสาธารณะ ประชาพจารณ การแสดงประชามต

อาจารยนาเพชร อยโต : แนวทางการดาเนนชวตแบบวถไทย : สทธเสรภาพฯ สทธชมชน ประชาสงคม หลกธรรมาภบาล

-205-

5. หลกความรบผดชอบ เปนการตระหนกในสทธหนาท ความสานกในความ

รบผดชอบตอสงคม การใสใจปญหาสาธารณะของบานเมองและกระตอรอรนในการแกปญหา

ตลอดจนการเคารพในความคดเหนทแตกตางและความกลาทจะยอมรบผลจากการกระทาของตน

6. หลกความคมคา เปนการบรหารจดการและใชทรพยากรทมจากดเพอใหเกด

ประโยชนสงสดแกสวนรวม โดยรณรงคใหคนไทยมความประหยด ใชของอยางคมครอง สรางสรรค

สนคาและบรการทมคณภาพ สามารถแขงขนไดในเวทนานาชาต และพฒนาทรพยากรธรรมชาตให

สมบรณย งยน (บษบง ชยเจรญวฒนะ และคณะ, 2550, หนา 18-19)

กระทรวงมหาดไทย

องคประกอบในการเสรมสรางการบรหารกจการบานเมองและสงคมทดของ

กระทรวงมหาดไทย ม 11 องคประกอบ คอ การมสวนรวม ความย งยน สงทชอบธรรม ความโปรงใส

ความเปนธรรมและความเสมอภาค ความรและทกษะของเจาหนาท ความเสมอภาคทางเพศ ความอดทน

อดกลน หลกนตธรรม ความรบผดชอบ และการเปนผกากบดแล จะเหนไดวาองคประกอบของธรรมาภ

บาลทเสนอโดยกระทรวงมหาดไทยเนนไปทางดานการบรหาร การปกครอง การพฒนา และการ

กระจายอานาจ ซงเปนสายงานทกระทรวงมหาดไทยรบผดชอบโดยตรง (สดจต นมตกล, 2543, 13-24,

อางถงในบษบง ชยเจรญวฒนะ และคณะ, 2550, หนา 19)

1. การมสวนรวม (Participation) เปนการมสวนรวมของทงประชาชนและ

เจาหนาทรฐในการบรหารงาน เพอใหเกดความคดรเรมและพลงการทางานทสอดประสานกน เพอ

บรรลเปาหมายในการใหบรการประชาชน

2. ความยงยน (Sustainability) มการบรหารงานทอยบนหลกการของความ

สมดลทงในเมองและชนบท ระบบนเวศ และทรพยากรธรรมชาต

3. ประชาชนมความรสกวาเปนสงทชอบธรรม (Legitimacy) และใหการยอมรบ

(Acceptance) การดาเนนงานของแตละหนวยงานสอดคลองกบความตองการของประชาชน ประชาชน

พรอมทจะยอมสญเสยประโยชนสวนตนไปเพอประโยชนสวนรวมทตองรบผดชอบรวมกน

4. มความโปรงใส (Transparency) ขอมลตาง ๆ ตองตรงกบขอเทจจรงของการ

ดาเนนการและสามารถตรวจสอบได มการดาเนนการทเปดเผยชดเจนและเปนไปตามทกาหนดไว

5. สงเสรมความเปนธรรม (Equity) และความเสมอภาค (Equality) มการ

กระจายการพฒนาอยางทวถงเทาเทยมกน ไมมการเลอกปฏบต และมระบบการรบเรองราวรองทกขท

ชดเจน

6. มความสามารถทจะพฒนาทรพยากรและวธการบรหารกจการบานเมองและ

สงคมทด เจาหนาทของทกหนวยงานจะตองไดรบการพฒนาความรและทกษะเพอใหสามารถนาไป

ปรบใชกบการทางานได และมการกาหนดขนตอนการดาเนนงานทชดเจนเพอใหทกหนวยงานยดถอ

เปนแนวปฏบตรวมกน

อาจารยนาเพชร อยโต : แนวทางการดาเนนชวตแบบวถไทย : สทธเสรภาพฯ สทธชมชน ประชาสงคม หลกธรรมาภบาล

-206-

7. สงเสรมความเสมอภาคทางเพศ (Promoting Gender Balance) เปดโอกาส

ใหสตรทงในเมองและชนบทเขามามสวนรวมในการพฒนาชมชนและสงคมในทก ๆ ดาน โดยเฉพาะ

อยางยงใหเขามามสวนรวมในการปกครองทองถนมากขน

8. การอดทนอดกลน (Tolerance) และ การยอมรบ (Acceptance) ตอทศนะท

หลากหลาย (Diverse Perspectives) รวมทงตองยตขอขดแยงดวยเหตผลหาจดรวมททกฝายยอมรบ

รวมกนได

9. การดาเนนการตามหลกนตธรรม (Operating by Rule of Law) พฒนา

ปรบปรง แกไข และเพมเตมกฎหมายใหมความทนสมยและเปนธรรม

10. ความรบผดชอบ (Accountability) เจาหนาทจะตองมความรบผดชอบตอ

ประชาชน ความพงพอใจของประชาชนตอการปฏบตงานจะเปนตวชวดสาคญในการประเมน

ความสาเรจของหนวยงานและเจาหนาท

11. การเปนผกากบดแล (Regulator) แทนการควบคม โอนงานบางอยางไปให

องคกรทองถนซงใกลชดกบประชาชนทสด หรองานบางอยางกตองแปรรปใหเอกชนดาเนนการแทน

(บษบง ชยเจรญวฒนะ และคณะ, 2550, หนา 20-21)

อาจารยนาเพชร อยโต : แนวทางการดาเนนชวตแบบวถไทย : สทธเสรภาพฯ สทธชมชน ประชาสงคม หลกธรรมาภบาล

-207-

ตารางท 6.1 เปรยบเทยบการแบงองคประกอบธรรมาภบาลขององคกรตาง ๆ

สานกนายกรฐมตร/ก.พ. กระทรวงมหาดไทย UNDP

หลกนตธรรม การดาเนนการตามหลกนตธรรม กฎหมายทยตธรรม

กลไกการเมองทชอบธรรม

หลกคณธรรม

หลกความโปรงใส มความโปรงใส ความเปดเผยโปรงใส

หลกความมสวนรวม การมสวนรวม การมสวนรวมของประชาชน

หลกความรบผดชอบ ความรบผดชอบ พนธะความรบผดชอบตอสงคม

หลกความคมคา ประสทธภาพและประสทธผล

ความยงยน

สงเสรมความเปนธรรมและความเสมอภาค ความเสมอภาค

สงเสรมความเสมอภาคทางเพศ

มความสามารถทจะพฒนาทรพยากรและ

วธการบรหารกจการบานเมองและสงคมทด

การอดทนอดกลนและการยอมรบ

ประชาชนมความรสกวาเปนสงทชอบธรรม

และใหการยอมรบ

การเปนผกากบดแล

การมฉนทานมตรวมทางสงคม

การมวสยทศนเชงกลยทธ

ทมา : (บษบง ชยเจรญวฒนะ และคณะ, 2550, หนา 81)

4) สาระสาคญของธรรมาภบาล

จากการศกษาเกยวกบธรรมาภบาลอาจพอสรปสาระสาคญไดวา ธรรมาภบาลหรอ

ธรรมรฐเปนปรชญา เปนหลกการทเกดขนมานานเกาแกพอ ๆ กบการเกดมนษยชาตในลกษณะทเกดขน

อยางไมเปนทางการ โดยเชอวาในแตละสงคมหรอแมแตในระดบชนเผายอมเสาะแสวงหากฎเกณฑอน

ดงาม เพอใชในการปกครองสงคมตนทคดวาควรมและคดวาดทสด แมตองผานกาลเวลาหลายชวอาย

คนกตามจะดวยวธประนประนอมหรอตองใชกาลงกแลวแต ทงนกเพอจดประสงคเดยวคอ ธรรมาภบาล

ทแจมชดทสด ผลประโยชนทตกเปนของประชาชนผเปนเจาของประเทศตวจรงใหมากทสดนนเอง

ไมใชรฐบาลและนกธรกจโดยลาพง

อาจารยนาเพชร อยโต : แนวทางการดาเนนชวตแบบวถไทย : สทธเสรภาพฯ สทธชมชน ประชาสงคม หลกธรรมาภบาล

-208-

ภาครฐ ภาคเอกชน และภาคสงคม (หรอประชาสงคม) ทง 3 สถาบนนบวาเปนสถาบนหลก

ของการเกดธรรมาภบาลสการพฒนาทย งยน โดยรฐทมประสทธภาพจะชวยสรางสภาพแวดลอมทาง

การเมองและกฎหมายทเออตอการเตบโตของเศรษฐกจและการกระจายรายไดทเปนธรรม ในขณะท

ประชาสงคมทเขมแขงจะชวยระดมกลมและชมชนสงเสรมปฏสมพนธทางการเมองและสงคม ให

หลกประกนในเรองโอกาสของการมสวนรวมและชวยสรางทนทางสงคมและความสมครสมานสามคค

ระหวางคนในสงคม สวนภาคธรกจเอกชนทมผลตภาพสงถอเปนพนฐานอนสาคญของการสรางความ

มนคงใหแกประเทศและเพมพนความสามารถในการแขงขนในระดบระหวางประเทศ

โดยท งนรฐตองอาศยระบบราชการทมการกาหนดภาระรบผดชอบระบบเทคโนโลย

สารสนเทศทพอเพยงและเชอถอได มระบบการจดการทรพยากรทมประสทธภาพและระบบการ

ใหบรการสาธารณะแกประชาชนทมประสทธภาพ ประการสาคญทจะเกดธรรมาภบาลไดคอ ตองม

ภาระรบผดชอบทอยภายใตกรอบของกฎหมายและกฎศลธรรมทจะเออประโยชนตอการพฒนา มการ

พฒนาระบบขอมล สารสนเทศทมความเปนธรรมแกทกฝายและมความหลากหลายเพอใชเปน

ฐานขอมลใหประชาชนนาไปใชประโยชนทสรางสรรคประกอบการตดสนใจในดานตางๆไดดมากขน

ทงนรฐตองปรบปรงระบบการบรหารจดการทรพยากรภาครฐทอยภายใตกรอบกฎหมายเพอสงเสรม

การพฒนาความโปรงใสชดเจนอนสามารถใหสาธารณะชน นกวชาการ และสอมวลชนเขาไป

ตรวจสอบไดจรง

ธรรมาภบาลจงเปนเครองมอสาหรบผมปญญาทพอเพยงและเหมาะสมสาหรบผมภาวะผนา

เทานน รวมถงผมภาวะการนาหรอเปนตนแบบแหงครรลองวถประชาธปไตย ธรรมาภบาล คอ เรองของ

ผมเสรจต (Open mind) คอ มจตใจสาธารณะพรอมรบร เรยนร แลกเปลยน จดปรบวสยทศน นโยบาย

แผน ตลอดจนการประเมนตนเองและประเมนผลของงานไดตลอดเวลา มแผนทยดหยนไดเออ

ประโยชนตอการทางานและผลประโยชนทจะไดแกทกคนทกฝาย

ธรรมาภบาลจงเปนระเบยบกฎเกณฑทเกยวของกบการปกครองของคนในชาต อน

สอดคลองกบหลกธรรมของพทธศาสนา หลกทศพธราชธรรม หลกการปกครองในระบอบ

ประชาธปไตย หลกสทธมนษยชน หลกความพอเพยงทเพยงพอ เหลานเปนตน และ ธรรมาภบาลจะ

เกดจรงไดตองเรมทใจของตนเองกอน มใจสมครรกและศรทธาในตนเองกอน เหมอนกบคาวา “ตอง

ระเบดจากขางในกอน” ตามพระราชดารสของพระเจาอยหวททรงย าเสมอวา ชมชนเขมแขงตองมภาวะ

ทเกดจากชมชนระเบดจากขางในกอน คอ คนในชมชนมความคดอยากเปลยนแปลง พฒนาตนเองกอน

(ปฏรปตนเอง) เมอชมชนเขมแขงจงจะมวจารณญาณในอนรจกกลนกรองความทนสมยแบบตะวนตกท

เขามาในชมชนทกรปแบบอยางรจกเลอกรบ เลอกปฏเสธ ทงทดและอาจนาความเสอม ปญหายงยากมา

ใหชมชนภายหลงได

5) ธรรมาภบาลในสงคมไทย

อาจารยนาเพชร อยโต : แนวทางการดาเนนชวตแบบวถไทย : สทธเสรภาพฯ สทธชมชน ประชาสงคม หลกธรรมาภบาล

-209-

นบแตการสนสดลงของสงครามโลกครงท 2 ทกประเทศมแนวโนมเรยกรองสทธ

เสรภาพ สทธมนษยชนมากขน จนกระทงประเทศมหาอานาจไดรวมตวจดต งองคกรโลกทเรยกวา

องคการสหประชาชาตขน โดยมสมาชกประเทศตาง ๆ รวมเปนพนธมตรตอกนในทสด ประชาคมโลก

จงเกดขนโดยมธนาคารโลก กองทนนานาชาตรวมผลกดนและบญญตกาหนดความหมายของคาวา

Good Governance ขนมาใชเปนครงแรกราวตน พ.ศ. 2532 สาหรบคาศพททใชครงแรกในไทยและ

บคคลแรกทกาหนดเปนภาษาไทยในชอ “ธรรมรฐ” คอ อาจารยธรยทธ บญม โดยใชแพรหลาย

ในชวงตน ๆ ตอมาราชบณฑตยสถานบญญตคาวา “วธการปกครองทด” แตไมไดรบความนยม ตอมา

ตามระเบยบสานกนายกรฐมนตรไดประกาศใชคาวา “วธการบรหารกจการบานเมองทด” แทน จนใน

ทสดคาทถกใชมากทสดคอคาวา “ธรรมาภบาล” แมจะมผใชคา อน ๆ อกจานวนมากกตาม

ในสมยของจอมพล สฤษด ธนะรชตเปนตนมา รฐบาลเกอบทกสมยไดพยายามปฏรป

ระบบราชการของประเทศ แตการปฏรปทผาน ๆ มาไมประสบผลสาเรจตามเปาหมาย อาทเชน ในสมย

พลเอกเปรม ตณสลานนท มนโยบายสาคญสองเรองคอ คณะกรรมการปฏรประบบราชการและ

ระเบยบบรหารราชการแผนดนกาหนดนโยบายจากดการขยายตวของขาราชการและลกจางไดไมเกน

รอยละ 2 ของจานวนขาราชการทมอย ณ ขณะนน (พ.ศ. 2523) และคณะกรรมการขาราชการพลเรอน

(ก.พ.) ไดนาระบบการทาแผนอตรากาลง 3 ปมาใช เพอใหสวนราชการไดมองอนาคตในงานท

รบผดชอบการปรบปรงโครงสราง และการจดระบบงานใหดขนใหมความคลองตวและลดความซ าซอน

แตทงสองนโยบายไมสามารถยบย งการเตบโตของสวนราชการได ระบบราชการไทยกลบขยายตวสง

มาก จากป พ.ศ. 2524 ถง พ.ศ. 2537 สวนราชการเพมจาก 13 กระทรวง เปน 14 กระทรวง จาก 112 กรม

เปน 124 กรม ป พ.ศ. 2543 มสวนราชการทงสน 15 กระทรวง 100 กรม (รง แกวแดง 2538, อางถงใน

บษบง ชยเจรญวฒนะ และคณะ, หนา 48) แมวากรมจะลดนอยลงกตาม แตเปนการเปลยนยายงานไป

อยทกระทรวงทตงขนใหม ดงนนจานวนขาราชการโดยรวมยงมจานวนเพมขนจากเดม

ในสมยของพลเอก ชาตชาย ชณหะวณ รฐบาลไดออกระเบยบสานกนายกรฐมนตรวาดวย

การปฏบตราชการเพอประชาชนของหนวยงานของรฐ พ.ศ. 2532 เพอปรบปรงประสทธภาพของการ

บรหารราชการ แตสวนราชการไมไดใหความสนใจอยางจรงจง และนโยบายการปฏรประบบราชการ

ของรฐบาลอานนท ปนยารชน ทใหมการปรบปรงประสทธภาพ ลดขนาดสวนราชการ เพมคณภาพ

และคณธรรมในการสรรหาบคลากรกไมไดรบการปฏบตและตอบสนองจากสวนราชการตาง ๆ เทาใด

นก

ในสมยของนายชวน หลกภย ในชวงป พ.ศ. 2540-2543 รฐบาลพยายามจากดการเพม

จานวนขาราชการ และมการสงเสรมใหขาราชการเขารวมโครงการเกษยณกอนกาหนด โดยเปดโอกาส

ใหขาราชการทหารทมอาย 45 ปขนไป และขาราชการพลเรอนทมอาย 50 ปขนไปเขารวมโครงการ ทงน

รฐบาลไดจดทาโครงการไปไดเพยง 2 รนเทานน ดงนนความพยายามในการปฏรประบบราชการ และ

อาจารยนาเพชร อยโต : แนวทางการดาเนนชวตแบบวถไทย : สทธเสรภาพฯ สทธชมชน ประชาสงคม หลกธรรมาภบาล

-210-

การเพมประสทธภาพการทางานขององคกรของรฐยงมความจาเปนทจะตองมการสานตอจากรฐบาลชด

ตอมา (บษบง ชยเจรญวฒนะ และคณะ, 2550, หนา 47-48)

ดร. รง แกวแดง (2538) ไดสรปหาสาเหตของความลมเหลวในการปฏรปราชการใน

ประเทศไทยไวดงน

1) ความไมตอเนองของการดาเนนการปฏรป

2) เปนการปฏรปทเนนการเปลยนแปลงเฉพาะโครงสราง ไมเนนการปฏบตภายในของ

ระบบราชการ

3) ไมมการตดตามผล

4) ไมไดเปดโอกาสใหสวนราชการระดบกรม กอง หรอผปฏบตมสวนรวมในการเสนอ

รปแบบและวธการปฏรป

5) ปญหาสาคญของคณะกรรมการปฏรประบบราชการ คอ การขาดประสบการณการนา

นโยบายไปปฏบต การเสนอแนะแนวทางทไมสอดคลองกบความตองการกบสวน

ราชการ และมกมอคตและไมไววางใจหนวยราชการระดบกรม

6) ขาดการประสานงานทดระหวางและภายในกระทรวง กรม และกอง

7) ขาดแรงจงใจในการปฏรปของขาราชการในสวนราชการตาง ๆ (รง แกวแดง, 2538,

อางถงในบษบง ชยเจรญวฒนะ และคณะ, 2550, หนา 48-49)

นบตงแตป พ.ศ. 2538 ซงเปนชวงทประเทศไทยไดรบแรงผลกดนอยางมากจากกระแส

โลกาภวตน ปญหาเศรษฐกจ และสงคม รวมถงสภาวะการแขงขนทางการคาระหวางประเทศในภมภาค

ประเทศไทยจาเปนตองพฒนาและปฏรปโครงสรางและวธการปฏบตของภาครฐใหมประสทธภาพอยาง

จรงจงและตอเนอง ดงนนจงมการศกษาและนาแนวคดของ ธรรมาภบาลมาผสมผสานกบรปแบบการ

ปกครองทใชอยและมการผลกดนใหเปนหลกในการสรางการปกครองทดของประเทศ การนาหลกธรร

มาภบาลมาปฏบตใชในหนวยงานตาง ๆ ของรฐ มผลใหมการเรมปรบเปลยนโครงสรางของระบบ

ราชการ รปแบบการบรหารการจดการของรฐ และบทบญญตในกฎหมายรฐธรรมนญ (บษบง ชยเจรญ

วฒนะ และคณะ, 2550, หนา 49) ซงคาวา ธรรมาภบาล จงถกนามาบญญตไวในกฎหมายรฐธรรมนญ

แหงราชอาณาจกรไทย พ.ศ. 2540 เปนตนมา โดยมหลายประเดนทเนนการบรหารการจดการภาครฐ

ทตองมความโปรงใส เปนธรรม สามารถตรวจสอบไดและการมสวนรวมของภาคประชาชน

ประเทศไทยจงมการตนตวในเรองธรรมาภบาลมากขนนบตงแตมการนารฐธรรมนญฉบบ

พ.ศ. 2540 มาใชและกาหนดสาระสาคญระบไวในแผนพฒนาฯ ฉบบท 8 (พ.ศ. 2540-2544) โดยมงเนน

ยทธศาสตรแนวทางการพฒนาคนและสงคมใหมความสมบรณทงรางกาย จตใจ ความคด สตปญญา

ประสบการณทกษะในการใชชวตหนาทการงาน ทงนการมงเนนพฒนาคนอยางเปนรปธรรมกเพอลด

วกฤตการณทางเศรษฐกจและพฤตกรรมการบรโภคของคนไทยทมคานยมฟมเฟอย ตลอดจนขาดการ

รกษาวนยทางการคลงของรฐทจรงจง ในแผนพฒนาฯ ฉบบท 8 ยงระบชดเจนในเรองการปฏรประบบ

อาจารยนาเพชร อยโต : แนวทางการดาเนนชวตแบบวถไทย : สทธเสรภาพฯ สทธชมชน ประชาสงคม หลกธรรมาภบาล

-211-

ราชการหรอการปกครองทด (ธรรมาภบาล) การพฒนาบทบาทการมสวนรวมของภาคเอกชนในการ

ลงทนแทนรฐ เพอปฏรปโครงสรางทางเศรษฐกจ ปรบปรง เผยแพรขอมลเศรษฐกจของประเทศใหเกด

ความโปรงใส เออตอการประเมนภาวะเศรษฐกจของทกฝายทเกยวของ การเนนพฒนาแบบมสวนรวม

ของภาคประชาชนตามกระบวนการรวมมอแบบพหภาคและใหความสาคญกบเรองประชาสงคม

นบตงแตมการรางแผนพฒนาฯ โดยจดทาประชาพจารณจากทกสาขาอาชพ ตลอดจนการมงกระจาย

อานาจสทองถน เปนตน จงนบเปนแผนพฒนาฯ ฉบบแรกททกภาคสวนไดมสวนรวมกาหนด

สาระสาคญ ๆ ดงกลาวขางตน

ประการสาคญอนเปนอปสรรคตอการพฒนาธรรมาภบาลในสงคมไทย คอ วฒนธรรมใน

ระบบอปถมภ และการเกดกลมผลประโยชนในรปแบบตาง ๆ ทพยายามรกษาสถานภาพเดม ๆ ไวอยาง

เหนยวแนน

“คนไทยมกจะถกอบรมสงสอนใหรจกคนเคยกบคาวา “ผ ใหญผนอย” โดยผนอยตอง

ปฏบตตอผใหญดวยการใหความเคารพ เชอฟง และเกรงใจ ซงหากไมปฏบตอาจถกตาหน ขณะเดยวกน

ผใหญกมกจะถกคาดหวงจากผนอยวาตองเปนคนใจกวาง และชวยเหลอลกนองได ความสมพนธ

ลกษณะนทาให เ กดคานยม “กตญ�กตเวท” โดยคนหนงทา สงใดใหกบอกคนหนง ผ ไดรบ

ผลประโยชนนนกจะมการตอบแทน ระบบอปถมภเชนนจงไมเออตอหลกธรรมาภบาล โดยเฉพาะหลก

ความเทาเทยมเสมอภาคกน แตเปนลกษณะเจานายกบลกนอง ผใหญกบผนอยนาไปสการใหสทธพเศษ

ตดสนบน หลกเลยงกฎหมาย ทาใหเกดคอรปชนไดงาย อนเปนอปสรรคของการเกดธรรมาภบาล”

(บษบง ชยเจรญวฒนะ และคณะ, 2550, หนา 94)

แตอยางไรกตามคงยงพอหวงวา ธรรมาภบาลจะเกดขนไดบางอยางคอยเปนคอยไป

เนองจากปญหาวกฤตนานาประการ เชน วกฤตวฒนธรรมทางการเมอง การขาดคณธรรมจรยธรรม

ขาดทนทางปญญาและภาวะผนาในทกภาคสวนอนนาไปสปญหาปาหมดและการสญพนธของสตวปา

มลพษทางธรรมชาตและทางสงคมวฒนธรรม ฯลฯ เหลาน คงจะทาใหทกคนอยากมใจทจะเปนหนสวน

หรอเจาของประเทศ สรางจตสานกสาธารณะและรวมปฏรปภาคสงคม ภาคเอกชน ภาครฐกนมากขนได

บาง “เพราะถาไมทาไมปรบเปลยนทกคนอยไมไดอยางแนนอน”

6) หลกธรรมาภบาลในองคการบรหารสวนตาบล (อบต.)

มลนธสถาบนวจยเพอการพฒนาประเทศไทยไดจดทาโครงการ Strategic Intervention

in Support of Emerging Issues on Governance โดยรบการสนบสนนเงนทนจากกรมวเทศสหการ และ

โครงการพฒนาแหงสหประชาชาต (UNDP) โครงการดงกลาวไดดาเนนการโดยทดลองพฒนาและ

สงเสรมธรรมาภบาลในการบรหารงานของทองถนระดบองคการบรหารสวนตาบล (อบต.) ในการน

อบต. ชมพ อาเภอสารภ จงหวดเชยงใหม ถกเลอกใหเปนพนทศกษา มการนาหลกธรรมาภบาลตาม

ระเบยบสานกนายกรฐมนตรวาดวยการสรางระบบบรหารกจการบานเมองและสงคมทด พ.ศ. 2542 ไป

ใชพฒนากลไกในระดบทองถน หลกธรรมาภบาลทใชประกอบดวยกรอบแหงหลกตาง ๆ 6 ประการ คอ

อาจารยนาเพชร อยโต : แนวทางการดาเนนชวตแบบวถไทย : สทธเสรภาพฯ สทธชมชน ประชาสงคม หลกธรรมาภบาล

-212-

กรอบแหงหลกนตธรรม กรอบของความโปรงใส กรอบความรบผดชอบ กรอบของประสทธภาพและ

ประสทธผล กรอบของการมสวนรวมของประชาชน และกรอบคณธรรม จากผลการศกษาตามกรอบ

ขางตน โครงการวจยดงกลาว พบวา ตวชวดททาใหเกดธรรมาภบาลใน อบต. (บษบง ชยเจรญวฒนะ

และคณะ, 2550, หนา 54-55) นาจะมลกษณะดงแสดงในตารางท 6.2

ตารางท 6.2 ตวชวดธรรมาภบาลในองคการบรหารสวนตาบล (อบต.)

หลกธรรมาภบาล ตวชวด

หลกนตธรรม การจดทาประชาพจารณเกยวกบขอบงคบตาง ๆ ทจะมผลบงคบใชกบ

ชมชน

ความโปรงใส การจดตงหนวยการใหขอมลขาวสารแกประชาชน

การจดตงคณะกรรมการตรวจสอบความโปรงใสของสมาชก อบต.

ความรบผดชอบ การจดทาขอบงคบงบประมาณไดครอบคลมปญหาและกลมเปาหมาย

หรอไม

สมาชก อบต. ขาดประชมไมเกนรอยละ 20

การจดสรรงบประมาณตาบลมากกวา 70% ของงบพฒนาใหแก

โครงการในแผนพฒนาตาบล

ประสทธภาพและประสทธผล การพจารณาการใชงบประมาณกบผลงานทไดวาคมกบเงนทไดใชจายไป

หรอไม

การมสวนรวมของประชาชน ฝายบรหาร อบต. ไดใชกลไกประชาพจารณในการตดสนใจในเรอง

สาคญ ๆ ทมผลกระทบตอประชาชนและชมชนตาบลหรอไม

เมอมขอขดแยงระหวางเจาหนาทของ อบต. และประชาชน ไดมการ

จดเวทเพอไตสวนสาธารณะวาขอเทจจรงคออะไร

อบต. ควรจดใหมการลงประชามตของประชาชนในโครงการทไม

สามารถหาฉนทามตได

การใหประชาชนเขารวมฟงการประชมของสภา อบต. ได ซงมการ

ระบไวในบนทกของมหาดไทยถง อบต.

การใหประชาชนมสวนในการวางแผนและจดทาแผนพฒนาตาบล

เพอทาขอบงคบงบประมาณประจาปของ อบต. โดยนาแผนทจดทา

แลวมาทาประชาพจารณตามหนงสอสงการของมหาดไทย ป พ.ศ.

2541

อาจารยนาเพชร อยโต : แนวทางการดาเนนชวตแบบวถไทย : สทธเสรภาพฯ สทธชมชน ประชาสงคม หลกธรรมาภบาล

-213-

หลกธรรมาภบาล ตวชวด

กรอบคณธรรม คณะผบรหาร อบต. ถกฟองรองหรอรองเรยนเรองทจรตหรอไม

มการใหบรการประชาชนอยางเสมอภาคหรอไม

ประสทธภาพการจดเกบภาษตองจดเกบไดไมต ากวา 80%

ทมา (สถาบนวจยเพอการพฒนาประเทศไทย 2543, อางถงในบษบง ชยเจรญวฒนะ และคณะ,

2550, หนา 55-56)

ขอเสนอแนะทโครงการเสนอไวมทงขอเสนอแนะเชงนโยบาย และเชงปฏบตในสวนของ

ขอเสนอแนะเชงนโยบาย มดงน

1. การสงเสรมและพฒนาธรรมาภบาลควรใหเปนนโยบายหลกของรฐบาล

2. หนวยงานทเกยวของควรสงเสรมและพฒนา อบต. ทมธรรมาภบาลเพอใหวาระ

แหงชาตประสบความสาเรจ

3. แนวทางนโยบายและขอปฏบตสาหรบ อบต. ควรกาหนดใหสอดคลองกบระเบยบ

สานกนายกรฐมนตรวาดวยการสรางระบบบรหารกจการบานเมองและสงคมทด พ.ศ.

2542

4. รฐบาลควรเนนนโยบายการพฒนาและสรางความเขมแขงชมชนทเขมขนจรงจง

5. ควรบรรจกรอบนโยบายทชดเจนในการสงเสรมธรรมาภบาลในภาครฐและระดบ

ทองถนไวในแผนพฒนาเศรษฐกจและสงคมแหงชาตทกฉบบ

สวนขอเสนอแนะเชงปฏบต มดงตอไปน

1. หนวยงานทเกยวของในการสงเสรมและพฒนา อบต. ทมธรรมาภบาลควรทาความ

เขาใจและศกษาหลกธรรมาภบาล หามาตรการในการปฏบต และกาหนดแผนพฒนาท

เปนรปธรรมและสรางสรรค

2. จดกจกรรมเสรมสรางความรความเขาใจใหกบบคลากรทเกยวของกบการพฒนา อบต.

ใหมธรรมาภบาลเพอทจะไดเปนแกนนาในการผลกดนและสงเสรมการมธรรมาภบาล

ใน อบต. ตอไป

3. หนวยงานทเกยวของควรเรงทบทวน ปรบปรง และแกไขแนวทางปฏบตสาหรบ อบต.

ใหสอดคลองกบหลกธรรมาภบาลตาง ๆ

4. สรางความรความเขาใจแกเจาหนาทในระเบยบแนวทางปฏบตอยางมประสทธภาพ

5. จดทาคมอการสรางธรรมาภบาลในระดบตาบล

6. เผยแพรขอมลความรเกยวกบงานพฒนาศกยภาพของ อบต. ใหแกหนวยงานและ

บคลากรทเกยวของ

อาจารยนาเพชร อยโต : แนวทางการดาเนนชวตแบบวถไทย : สทธเสรภาพฯ สทธชมชน ประชาสงคม หลกธรรมาภบาล

-214-

7. ควรกระตนใหสอมวลชนทองถนเสนอขอมลทงดานบวกและดานลบในการทางาน

ของ อบต.

8. สรางความเขาใจใหผทเกยวของและชมชนเพอสรางกระแสความตองการพฒนา อบต.

9. สรางความรความเขาใจและทกษะในการสรางกระบวนการมสวนรวมของประชาชน

ในการพฒนารวมกบเจาหนาทระดบตาบล

10. ขยายผลการพฒนา อบต. ใหมธรรมาภบาล

11. หนวยงานทกากบดแลควรพฒนาตวชวดผลสาเรจและผลงานของ อบต. ซงควรม

ตวชวดทเกยวกบธรรมาภบาล

12. ศกษาประเดนการพฒนา อบต. ใหมธรรมาภบาล และศกษาเพอหามาตรการปองกน

และแกไขปญหาการทจรตคอรรปชนในระดบชมชน

การนาหลกธรรมาภบาลไปปฏบต เปนผลหรอไม จาเปนตองมเครองชวดทเหมาะสมและ

เชอถอได ปจจบนมหลายหนวยงานไดพยายามสรางตวชวดธรรมาภบาลและใชในหนวยงานของตน แต

ตวชวดนน ๆ ยงเปนทถกเถยงและไมไดรบการยอมรบใหเปนตวชวดกลาง เนองจากความหลากหลาย

ของตวชวดและมตทแตกตาง ซงมตเหลานนขนอยกบความเขาใจและกรอบการรบรของผนาเสนอแต

ละบคคลหรอองคกร

แตอยางไรกดอาจสามารถกาหนดขอบขายของตวชวดธรรมาภบาลใหอยภายใต 5 ประเดน

สาคญ คอ ความชอบธรรม (Legitimacy) ความโปรงใส (Transparency) ความรบผดชอบและการ

ตรวจสอบได (Accountability) ความมประสทธภาพ (Efficiency) และการมสวนรวม (Participation)

ท งนกรอบตวชวดธรรมาภบาลจากการศกษาจะเปนประโยชนทจะนาไปสการปรบปรงใหบรรล

เปาหมายของการมธรรมาภบาลในประเทศไทย (บษบง ชยเจรญวฒนะ และคณะ, 2550, หนา 3, 56-57)

7) ตวชวดธรรมาภบาล

จากการทแนวคดของธรรมาภบาลเปนทยอมรบและแพรหลายมากขนประเทศตาง ๆ

โดยเฉพาะประเทศกาลงพฒนาไดมความพยายามนาหลกการนไปปฏบตใชใหเปนสวนหนงของ

นโยบายของประเทศ ดวยความชวยเหลอและการผลกดนขององคกรระหวางประเทศทตองการให

ประเทศตาง ๆ มการปฏรปการบรหารการปกครองทสอดคลองกบการขยายตวของการคาเสรและโลกา

ภวตน ทาใหหลกธรรมาภบาลกลายเปนมาตรฐานสากลทบงชถงระดบการพฒนาของประเทศท ง

ทางดานเศรษฐกจ สงคม และการเมอง ดงนนการพฒนาเครองมอตาง ๆ ทใชวดผลของการนาหลกธรร

มาภบาลไปปฏบต หรอเรยกวา “ตวชวด” จงเปนสงจาเปนยงในการประเมนความคบหนาของการมธรร

มาภบาล ปจจบนจานวนตวชวดเกดขนมามากมายทงทอยและไมอยในกรอบของหลกธรรมาภบาล และ

ตางกมความหลากหลายในความหมายและมมมอง ซงขนอยกบรปแบบการบรหารการปกครอง

วฒนธรรม สงคม และวตถประสงคของประเทศและองคกรทจดสรางตวชวด อาทเชน “เครองชวด

อาจารยนาเพชร อยโต : แนวทางการดาเนนชวตแบบวถไทย : สทธเสรภาพฯ สทธชมชน ประชาสงคม หลกธรรมาภบาล

-215-

คณภาพชวตและสงคมไทย” ทจดทาโดยสถาบนวจยสงคม จฬาลงกรณมหาวทยาลย (อนชาต พวงสาล

และอรทย อาจอา 2541, อางถงในบษบง ชยเจรญวฒนะ และ คณะ, 2550 หนา 59)

ทเนนการประเมนคณภาพชวตของประชาชน ระดบการศกษา สทธมนษยชน ศกยภาพของ

การพฒนา และความเปนระเบยบและปญหาของสงคม ซงผลทไดจากเครองชวดน นอกจากจะชใหเหน

ถงระดบสภาวะการพฒนาของสงคมในภาพรวมแลวยงจะเปนประโยชนตอรฐบาลหรอหนวยงานท

เกยวของในการจดลาดบความสาคญของการพฒนาทรพยากรมนษยและแนวทางการแกไขปญหาสงคม

ได

ตวชวดทไดจากการศกษานมท งทเกยวของกบการปรบปรงโครงสรางและการพฒนา

กระบวนการของภาครฐ บางสามารถวดไดในเชงสถตและบางวดไดเฉพาะในเชงคณภาพ บางตวชวด

อาจวดระดบธรรมาภบาลไดมากกวาหนงองคประกอบ อยางเชน ประชาพจารณซงจดเปนตวชวดความ

โปรงใสของรฐและการมสวนรวมของประชาชน เปนตน เนองจากหลกธรรมาภบาลประกอบดวยหลาย

องคประกอบ ดงนนการทจะระบวา ประเทศใดมธรรมาภบาลหรอไม หรอมในระดบใดนน ยงเปนเรอง

ทยงยากอย แตกระนนทางกองเลขาธการ Commonwealth ของประเทศองกฤษกแนะนาใหพจารณา

โครงสรางความสมพนธของกลมทเกยวของเพอบงชระดบธรรมาภบาลของประเทศ ซงไดแก

- ความสมพนธระหวางรฐบาลกบตลาด

- ความสมพนธระหวางรฐบาลกบประชาชน

- ความสมพนธระหวางรฐบาลกบกลมเอกชน

- ความสมพนธระหวางนกการเมองทมาจากการเลอกตงกบขาราชการประจา

- ความสมพนธระหวางรฐบาลทองถนกบผทอยในเมอง

- ความสมพนธระหวางนกกฎหมายกบนกบรหาร

- ความสมพนธระหวางรฐกบองคกรระหวางประเทศ

(บษบง ชยเจรญวฒนะ และคณะ, 2550, หนา 59-60)

8) บทเรยนธรรมาภบาลในตางประเทศ

ธรรมาภบาลของบางประเทศ เชน ประเทศสหรฐอเมรกา มขอเดนทวาหลกธรรมาภ

บาลไดถกวางรากฐานมายาวนานนบแตการสรางพนฐานความยตธรรม ความเสมอภาค และความ

โปรงใสใหเกดขนทางดานกฎหมาย การบรหาร และการปกครอง ในสวนของภาครฐ กมความพยายาม

ทจะกาหนดนโยบายการปฏรปองคกรของรฐใหเลกลงใชคนนอยแตคงประสทธภาพของการทางาน

การใชธรรมาภบาลในสหรฐฯ มกจะไมเขยนเปนกฎระเบยบทเปนลายลกษณอกษร แตจะเนนเรองของ

ภาคการปฏบต ในขณะเดยวกนประชาชนไดเขาไปมสวนรวม และทาหนาทเปนฝายตรวจสอบการ

ทางานของภาครฐเอง ปจจยทสหรฐฯ ประสบความสาเรจในเรองน เปนเพราะวามการปฏบตสานตอ

อาจารยนาเพชร อยโต : แนวทางการดาเนนชวตแบบวถไทย : สทธเสรภาพฯ สทธชมชน ประชาสงคม หลกธรรมาภบาล

-216-

อยางจรงจงและตอเนองทงในสวนของนโยบายและการปฏบต มการสนบสนนงบประมาณจากรฐ ม

การกาหนดระยะเวลาทแนนอนในการเรมใชและประเมนผล และขอสาคญคอมตวชวดทมความชดเจน

ในเชงปรมาณ สวนเชงคณภาพกมการเนนใหธรรมาภบาลแทรกซมในกระบวนการ และธรรมเนยม

ปฏบตของประชาชน ในทสดแลวเมอมความตองการในการประเมนระดบการมธรรมาภบาล จงเปน

เรองทไมยงยาก

สวนประสบการณของประเทศฟลปปนสนน มประเดนนาสนใจเกยวกบการใชโครงการ

การใหรางวลเพอเปนแรงจงใจใหหนวยงานของรฐปรบปรงคณภาพการใหบรการทเนนความตองการ

ของลกคาและการสรางความพงพอใจสงสดแกลกคา เปนการใหความสาคญกบประชาชนผใชบรการ

แตวธการเชนนอาจจะมจดออนทเปนไปไดคอไมไดทาใหประชาชนตระหนกถงการมสวนรวมในฐานะ

หนสวนของประเทศอยางแทจรง แตกลบมองตนเองในฐานะลกคาทมารบบรการ

ฟรดอมเฮาส (Freedom House) เปนหนวยงานหนงททาการสารวจประจาปเกยวกบสทธ

ทางการเมองและเสรภาพของประชาชน โดยมจดมงหมายอยทการประเมนเสรภาพของสอในหลาย

ประเทศทวโลก ตวชวดเสรภาพของสอททาการสารวจโดยฟรดอมเฮาส แบงเปนระดบตงแต 0-100 โดย

พจารณาจากตวชวดตาง ๆ เชน

1) อทธพลของกฎหมายและการตดสนใจของรฐบาลเกยวกบเนอหาของขาวทสอนาเสนอ

2) อทธพลทางการเมองหรอการควบคมเนอหาของขาว

3) อทธพลทางเศรษฐกจทงในระดบเอกชนและรฐบาลทมตอเนอหาของขาว และ

4) การลวงละเมดสอโดยรปแบบฆาตกรรม ทารายรางกาย รงควาน และเซนเซอร

การประเมนเสรภาพสอของประเทศไทยโดยฟรดอมเฮาส พบวา ระดบเสรภาพสอของไทย

เทากบ 70 ตวชวดการคอรรปชนเทากบ 6.8 สวนประเทศสงคโปร มระดบเสรภาพสอเทากบ 34 ตวชวด

การคอรรปชนเทากบ 0.9 ทาใหทราบไดวาระดบเสรภาพของสอไมไดมความสมพนธกบการคอรรปชน

ธรรมาภบาลในประเทศบอสซาวานา

นบตงแตไดรบเอกราชจากประเทศองกฤษ เมอป พ.ศ. 2539 เปนตนมา บอสซาวานาเรมม

การบรหารจดการทเปนประชาธปไตย มพรรคการเมองหลายพรรค ปจจบนบอสซาวานาเปนประเทศท

ถอวาแตกตางจากประเทศในกลม Sub-Saharan Africa เพราะวามรฐบาลทมเสถยรภาพ ไมมการปฏวต

รฐประหารเหมอนประเทศเพอนบานอน ๆ ทงนบอสซาวานาไดรกษาหลกนตธรรม และหลกประชา

สนต ยอมรบความคดเหนของประชาชนทมความแตกตางในเรองทางการเมอง ความเชอในศาสนา อก

ทงมการเลอกตงทบรสทธยตธรรมทก ๆ 5 ปอยางตอเนอง (SIA 1998, อางถงในบษบง ชยเจรญวฒนะ

และคณะ, 2550 หนา 44)

จากการเลอกตงทผานมาพรรคการเมองชอ Botsawana Democratic Party (BDP) ไดรบการ

เลอกตงอยางทวมทนตลอดมา ยกเวนป พ.ศ. 2537 ทพรรคฝายคาน คอ Botswana National Frond

อาจารยนาเพชร อยโต : แนวทางการดาเนนชวตแบบวถไทย : สทธเสรภาพฯ สทธชมชน ประชาสงคม หลกธรรมาภบาล

-217-

(BNF) ไดชนะการเลอกตง การเมองลกษณะนสะทอนใหเหนถงการเลอกตงทบรสทธยตธรรม จะ

อยางไรกตามแมบอสซาวานาจะมการบรหารการปกครองทด แตกไมมหลกประกนวาภมคมกนดงกลาว

จะย งยนหรอไม ในสมยการปกครองของพรรค BNF รฐบาลไดจดตงหนวยงานทชวยขจดปญหา

คอรรปชนโดยใชชอวา The Directorate on Corruption and Economic Crime นอกจากนยงเตรยมการท

จะจดตงสานกงานรบเรองราวรองทกข (Office of the Ombudsman) เพอเปนการใหหลกประกนการ

บรการทดของรฐแกประชาชน

การทบอสซาวานาไดชอวาประสบความสาเรจในการบรหารการจดการทดเมอเปรยบเทยบ

กบประเทศอน ๆ ในแถบอฟรกาเปนเพราะวามปจจยตาง ๆ ทเออประโยชน คอ สอ องคกรประชาสงคม

การบรการสาธารณะ กระบวนการยตธรรม และสถาบนประชาธปไตย อาจจะกลาวไดวาสงสาคญทสด

ทมสวนสงเสรมใหบอสซาวานาประสบความสาเรจในการบรหารการจดการทดคอ ผนากบประชาชน

ตางกไดรบประโยชนทเออตอกนและกนจากการมธรรมาภบาล นอกจากนนประชาธปไตยยงเปน

กระบวนการทมการพฒนาอยางตอเนอง ดงนนธรรมาภบาลจงเปนปจจยสาคญททาใหการปกครอง

เปนไปดวยดดงเหนไดจากตวชวดและตวอยางตวชวดใน บอสซาวานาดงตารางท 6.3

ตารางท 6.3 ตวชวดธรรมาภบาลในประเทศบอสซาวานา

ตวชวด ตวอยางตวชวด

การเลอกตงทบรสทธยตธรรม การจดการเลอกตงทบรสทธยตธรรม

การเลอกต ง สมาชกสภาผ แทน

ราษฎร และวฒสมาชก

การมสภานตบญญตแหงชาต (National Assembly)

การเลอกตงทมความชอบธรรม การมองคกรกากบการเลอกตง (Supervisor of Elections)

กฎหมายทเกยวของกบการเลอกตง

(Electoral Law)

สทธในการเลอกตงเปลยนจาก 21 ป เปน 18 ป

ประธานาธบดดารงตาแหนงไดไมเกน 2 สมย ๆ ละ 5 ป

องคกรจดการเลอกตง การมคณะกรรมการการเ ลอกต ง อสระ (Independence Electoral

Commission)

สออสระ การอนญาตใหเอกชนมสถานวทยเปนของตวเอง

ประชาสงคม องคกรสตร

องคกรดานสงแวดลอม

กลมองคกรพฒนาเอกชน (NGOs)

ความรวมกนระหวางสอมวลชน

กบองคกรประชาสงคม

Botswana Human Rights Centre

อาจารยนาเพชร อยโต : แนวทางการดาเนนชวตแบบวถไทย : สทธเสรภาพฯ สทธชมชน ประชาสงคม หลกธรรมาภบาล

-218-

ตวชวด ตวอยางตวชวด

กฎหมายตรวจสอบสมาชกรฐสภา การแสดงบญชทรพยสนของสมาชกรฐสภา

การค วบคม ประสทธภาพขอ ง

องคกรวสาหกจ

การจดต งหนวยตดตามการปฏบตงานขององคกรวสาหกจ (Public

Monitoring Unit, Ministry of Finance and Developed Planning)

การตอสเพอสทธสตร การจดตงองคกรเฉพาะทดแลเรองสทธสตร (The Democracy Project of

the University of Botswana and Emang Basadi Women Stand-up for Your

Rights)

การใหประชาชนมสวนรวมในการ

ตดสนใจ

องคกรเฉพาะเพอสงเสรมการมสวนรวมของประชาชน (Kgotla)

บรการสาธารณะ การจดตงคณะกรรมการควบคมการบรการสาธารณะ (Public Service

Commission)

ความยตธรรม การจดต งคณะกรรมการตรวจสอบกจการดานความยตธรรม (Judicial

Service Commission)

การขจดการฉอราษฎร

บงหลวง

การจดตงคณะกรรมการตรวจสอบการคอรรปชนและอาชญากรรมทาง

เศรษฐกจ (Directorate on Corruption and Economic Crime)

หลกประกนการบรการทดของรฐ การมสานกงานรบเรองราวรองทกข (Office of the Ombudsman)

ทมา (SIA 1998, อางถงในบษบง ชยเจรญวฒนะ และคณะ, 2550, หนา 45-46)

การใชธรรมาภบาลในตางประเทศสามารถสรปไดเปน 2 สวน คอในประเทศทพฒนาแลว

และประเทศทกาลงพฒนา จะเหนไดวาในประเทศทพฒนาแลวอยางประเทศสหรฐอเมรกาเนนการเพม

ประสทธภาพทางเศรษฐกจและปรบปรงประสทธผลขององคกรของรฐ การทระบบการเมองและ

เศรษฐกจของสหรฐฯ เตบโตมาจากระบอบประชาธปไตยและทนนยม จงไดปพนฐานกฎหมายท

ยตธรรม ใหความสาคญตอความเสมอภาค ความโปรงใส การตรวจสอบ คณภาพชวต และสทธ

มนษยชน ปจจบนสหรฐฯ ยงมความพยายามทจะปรบการทางานขององคกรของรฐใหมประสทธภาพ

มากยงขน มการสงเสรมธรรมาภบาลใหกลายเปนวฒนธรรมขององคกรมากกวาการทจะตองมองคกร

คอยตรวจสอบหรอจบผดการทางาน

ในขณะทประเทศทกาลงพฒนา เชน ฟลปปนส อนโดนเซย และ บอสซาวานากกาลง

อยในชวงของการนาธรรมาภบาลไปปรบใชเพอเปนกลไกทชวยในการพฒนาเศรษฐกจและสงคมของ

ประเทศใหดขน สรางระบบการทางานในองคกรของรฐใหมความโปรงใสและชดเจน ทงนการมธรร

มาภบาลกจะทาใหตางประเทศเกดความเชอมนตอการลงทนได

ในประเทศฟลปปนส มความกาวหนาในการนาหลก Total Quality Management ใหเขาส

Total Quality Governance ซงเปนการประยกตใชหลกการดาเนนงานของธรกจทเนนประสทธภาพของ

อาจารยนาเพชร อยโต : แนวทางการดาเนนชวตแบบวถไทย : สทธเสรภาพฯ สทธชมชน ประชาสงคม หลกธรรมาภบาล

-219-

การจดการ สวนประเทศอนโดนเซย มความพยายามในการใช ธรรมาภบาลเพอแกไขปญหาการ

คอรรปชน และพฒนาเศรษฐกจใหดขน สวนประเทศบอสซาวานาไดมการปรบใชธรรมาภบาลใน

องคกรตาง ๆ รวมถงการจดตงองคกรใหมทใชหลกธรรมาภบาล

นอกจากนน ตวชวดธรรมาภบาลบางตวชวดของตางประเทศอาจนามาปฏบตไดในประเทศ

ไทย หากแตสมควรจะตองมการประเมน ตรวจสอบ หรอวจยเพอคดเลอกตวชวดทมความเหมาะสมตอ

ประเทศไทยตอไป (บษบง ชยเจรญวฒนะ และคณะ, 2550 หนา 44-47, 83-84)

อาจารยนาเพชร อยโต : แนวทางการดาเนนชวตแบบวถไทย : สทธเสรภาพฯ สทธชมชน ประชาสงคม หลกธรรมาภบาล

-220-

สรปประเดนบทท 6

1) ในเรองสทธเสรภาพ ความเสมอภาคและสทธมนษยชนนน คาวา สทธเสรภาพ ความเสมอ

ภาค โดยภาพรวม หมายถง ความสามารถของบคคลและหรอกลมหนงทแสดงออกเพอใหไดสทธตาง ๆ

หรอไดรบการปฏบตโดยเสมอภาคโดยไมจากดเรองความแตกตางดานเพศ วย ฐานะชนชน เชอชาต

เผาพนธ ศาสนา ภาษา เปนตน ทงนโดยอยภายใตกฎหมายคมครอง

2) คาวาสทธมนษยชน หมายถง วฒนธรรมทางความคดอยางหนงของมนษยทมงใชสทธใน

ระดบบคคล ตามแนวคดตะวนตก โดยเนนวาบคคลหนง ๆ มสทธเสรภาพ ความเสมอภาคในการจดการ

ชวตตนเองอยางมเกยรตศกดศร สามารถจดการกบธรรมชาตแวดลอมและปราศจากการครอบงาจาก

มนษยคนอน ๆ และในแงกฎหมายยอมหมายถงบคคลยอมไดรบการคมครอง

3) ประเภทของสทธเสรภาพขนพนฐาน จอจ เจลลเนก (Georg Jellinek) ไดเสนอแนวคดวา

ดวยสทธการมสวนรวมในชวงตนศตวรรษท 2053 วาอาจแบงได 2 ประเภท คอ

3.1 สทธตอสหวงหามไมใหรฐเขาแทรกแซง

3.2 สทธทจะเขามามสวนรวมในกจการสาธารณะ ซงแบงยอยได 5 ดาน ไดแก

3.2.1 สทธการมสวนรวมในการกาหนดเจตจานงทางการเมอง

3.2.2 สทธการมสวนรวมในการปกครอง

3.2.3 สทธทจะเรยกใหรฐใหความคมครองตามหนาทของรฐ

3.2.4 สทธทจะเขารวมในกระบวนการพจารณาคด

3.2.5 สทธการมสวนรวมทางสงคมอยางอน ๆ

(ขอสงเกต พบวา การเรยกรองสทธเสรภาพฯ ในลกษณะตอสรฐไมใหเขามาแทรกแซงมก

พบอยมากในอดต อาท สทธในชวตรางกาย ในความเปนอยสวนตว โดยเฉพาะในเรองแดนอสระของ

เอกชน (นกธรกจ) แตหลงจบสนสงครามโลกครงท 2 กาวสสงครามเยน (สงครามเศรษฐกจ) บคคลและ

หรอกลมองคกรตาง ๆ หนมาใชวธเรยกรองสทธเสรภาพในลกษณะขอเปนหนสวนหรอมสวนรวมใน

ดานตาง ๆ อาท สวนรวมทางการเมอง เสรดานการลงทน การมสวนรวมดานภาคสงคม ฯลฯ มากขน)

4) ความเปนมาของสทธเสรภาพ ความเสมอภาคและสทธมนษยชน กระแสการยอมรบสทธ

เสรภาพขนพนฐานไดนาไปสการเคลอนไหวเรยกรองความเสมอภาคและสทธมนษยชน โดยคาวาสทธ

มนษยชน เกดขนในระยะการพฒนาสงคมแบบสมยใหมในสงคมตะวนตกราวครสตศตวรรษท 17 เปน

ตนมา เดมเปนเรองของสทธชมชนแบบดงเดม สทธเชงซอน ภายหลงการปฏวตอเมรกาและในฝรงเศส

ราวปลายศตวรรษท 18 สทธมนษยชนถกประกาศใหเปนสทธของบคคลทวไปและทกท จงเปลยนจาก

สทธแบบเชงซอนในอดตมาเปนสทธความสมพนธเชงเดยว หรอสทธของชมชนมาเปนสทธของปจเจก

บคคล จากมกฎเกณฑธรรมเนยมชมชนรบรองมาเปนกฎหมายและรฐรบรอง แตอยางไรกตามยคหลง

สงครามเยน (หลงสงครามเศรษฐกจ) ไดเกดแนวคดใหมของชาวโลกทเรยกรองใหองคกรโลก และรฐ

อาจารยนาเพชร อยโต : แนวทางการดาเนนชวตแบบวถไทย : สทธเสรภาพฯ สทธชมชน ประชาสงคม หลกธรรมาภบาล

-221-

ของตนคมครองสทธของชมชนทองถนดงเดมและชมชนชาตพนธตาง ๆ ขน ในหลายประเทศ อนเปน

กระแสความคดเคยงคกบลทธปจเจกชน

5) สทธชมชน (Communities Right) สทธชมชน คอ สทธของชนชาตกลมหนง ๆ ทมสทธ

มาแตดงเดมกอนจะเกดสทธมนษยชนหรอสทธระดบปจเจกบคคล อนมน าหนกไปในเรองสทธเอกชน

(ภาคธรกจ) มากขนเรอย ๆ อาจกลาวไดวาเปนสงครามทางความคดระหวางแนวคดสงคมนยม (เนน

สทธชมชน) กบแนวคดสงคมเสรนยม (เนนสทธมนษยชนหรอปจเจกบคคล)

โดยความหมายรวมสทธชมชน หมายถง สทธของชมชนหรอสทธของประชาชนทรวมเปน

กลม ดารงชวตรวมกนภายใตแบบแผนการปกครองทแนนอน หมายรวมทงชมชนดงเดม ชมชนทองถน

และชมชนทว ๆ ไปอนเปนทรบรของสาธารณชนและตางกยอมรบวามตวตน มความสามารถ มสทธ

ในทางใดทางหนง ซงมแนวทางทสอดคลองกบรฐธรรมนญแหงราชอาณาจกรไทย พ.ศ. 2550 ดงระบ

ไวในหมวด 3 วาดวยสทธเสรภาพของชนชาวไทย ในสวนท 12 เรองสทธชมชน (มาตรา 66-67) โดย

อาจมสาระสาคญยอยลงไปอก เชน สทธในการอนรกษ บารงรกษาและไดรบประโยชนจากจารต

ประเพณ ภมปญญาทองถน ศลปวฒนธรรมอนดงาม สทธในการรวมจดการบารงรกษา ใชประโยชน

จากทรพยากรธรรมชาตและดารงความหลากหลายทางชวภาพทสมดลย งยนของคนในชมชนหนงและ

คมครองชนชาตสวนนอยทางเชอชาตอยางเปนธรรม เปนตน

6) ตวอยางความเคลอนไหวดานสทธมนษยชนและสทธชมชนในตางประเทศ โดยภาพรวม

กลาวไดวา บทบาทขององคกรโลก เชน คณะกรรมการสทธมนษยชนแหงสหประชาชาต หรอแมแต

บทบาทและผลการพจารณาคดเกยวกบการรบรองสทธของชมชนทองถนดงเดม การคมครองสทธเหนอ

ทดนทชนพนเมองหรอชมชนทองถนดงเดมครอบครองอย ฯลฯ ของศาลในแตละประเทศตางกได

คมครองในสทธดงกลาวไปในทางเดยวกน ตลอดจนมการแกไขรฐธรรมนญทมงรบรองสทธของชมชน

ด งเดมทงในแงการจดการองคกร จารตประเพณ ภาษา ความเชอ สทธเหนอทดนของชนพนเมอง

ครอบครองอยและทดนดงกลาวไมอาจโอนแกกนได และในบางประเทศอาจกาหนดสทธใหภาคเอกชน

เขาไปมสวนรวมดแล และไมตดสทธการใชสอยและไดประโยชนในทดนทชนเผาพนเมองมมาแต

ดงเดมได

7) ประชาสงคม (Civil Society) คาวา ประชาสงคมอาจใชคาอนแทนได เชนคาวา ประชาคม

ปรมณฑลทางสงคม สงคมเขมแขง อารยสงคม การเมองภาคประชาชน วถประชา สงคมราษฎร หรอ

สงคมประชาธรรม เปนตน โดยมความหมายโดยรวมวาหมายถง การรวมตวของพลงทางสงคม อาจมทง

ประชาคมทไมเปนทางการและประชาคมทเปนทางการโดยอาจกาหนดขนเปนองคกรและมกฎหมาย

รองรบมากนอยตางกน

ความหมายประชาสงคมของไทย มกหมายถง กลมคนในทกภาคสวนทหลากหลายอาย

เพศ วย อาชพ ฐานะชนชน ฯลฯ และอาจมภาครฐหรอองคกรในภาครฐมาเกยวของเหลาน ตรงกนขาม

กบความหมายประชาสงคมของยโรปตะวนตกทมกหมายถง กลมทรวมตวเพอผลประโยชนรวมกนโดย

อาจารยนาเพชร อยโต : แนวทางการดาเนนชวตแบบวถไทย : สทธเสรภาพฯ สทธชมชน ประชาสงคม หลกธรรมาภบาล

-222-

ปราศจากอานาจรฐแทรกแซง อยางไรกตามประชาสงคมจาเปนตองเกดจากการสนใจปญหาและ

ตองการแกไขรวมกน เกดจตสานกทดรวมกน มระบบความสมพนธในแนวราบมากกวาแนวดงท

องคกรรฐเขามาเกยวของ

8) ความเปนมาของประชาสงคม สบเนองจากการสนสดของสงครามโลกและการกอตว

สงครามเยน (สงครามเศรษฐกจเสร) ทเกดขนมาแทน การเกดเสรนยมและการเรยกรองระบอบ

ประชาธปไตยของนานาประเทศสการคมครองสทธมนษยชนเรอยมาถงการเรยกรองสทธชมชนการราง

กฎหมายรฐธรรมนญและแผนพฒนาฯ ฉบบท 8 ของไทย เปนตน เหลานจงนามาสกระบวนการมสวน

รวมของภาคประชาชนในรปของการเกดประชาสงคม (Civil Society) ในทสด ซงสาหรบไทยประชา

สงคมเพงเกดขนราว ๆ 10 กวาปทผานมานบแตเกดวกฤตการณทางเศรษฐกจ ราว พ.ศ. 2539-40 เปนตน

มา เกดปญหาคนไทยเปนลกหนกองทนตางชาต เกดการเรงพฒนาฟนฟความเปนไทยจนเกด

รฐธรรมนญฯ พ.ศ. 2540 และ พ.ศ. 2550 ตลอดจนแผนพฒนาฯ ฉบบท 8-10 ในปจจบนน

ฉะนน ประชาสงคมจงเกด 2 ระยะ คอ ประชาสงคมดงเดม (แบบไมเปนทางการ) พบมาก

ในอดตคานงสทธชมชน สทธธรรมชาต มระบบจารตธรรมเนยมระบบเครอญาตคอยควบคมกบระยะท

สอง คอ ประชาสงคมทเปนทางการ มกฎหมายและรฐทาหนาทควบคมดแลพบมากในปจจบน และ

แนวโนมความรวมมอ 3 ฝายภาคประชาชน (ประชาสงคม) ภาครฐ ภาคเอกชนจะมมากขน เรอย ๆ

9) แนวคดพนฐานของประชาสงคม สรปได 5 ประการใหญ คอ ประชาสงคมมแนวโนมคานง

ในเรอง (1) สทธเสรภาพและอสรภาพ (2) ความเทาเทยมกน (3) ความรวมมอของภาครฐ ภาคตลาด

(เอกชน) และภาคประชาชน (ประชาสงคม) (4) ศกยภาพและบทบาทของปจเจกชน (5) ความ

สอดคลองกบหลกการทางพทธศาสนา

10) องคประกอบของประชาสงคม ตามทเดวท แมทธว ไดเสนอไวม 6 ประการทจะทาให

ประชาสงคมเขมแขง คอ (1) มโครงสรางพนฐานสาธารณะและชองทางการสอสารใหแกภาค

ประชาชน (2) กระบวนการสาคญของชมชน คอ มเวทเสวนาและปฏสมพนธตอกน (3) ภาวะการนา

และผนาชมชน (ในแตละบคคลควรม) (4) กรอบแนวคดและการปฏบตของคนในชมชน (5)

ความสมพนธระหวางคนกบสถาบน (6) สานกความเปนชมชน

11) บทบาทของประชาสงคมทมตอชมชนไทย สาหรบประเทศไทยประชาสงคมไดเกดขน

อยางคอยเปนคอยไป เพงเกดมาได ราว พ.ศ. 2539-40 เปนตนมา เกดทามกลางประชาชนทประสบ

ปญหาวกฤตรอบดาน อนเกดจากมนษยสรางเปนสวนใหญ เกดจากกระแสการพฒนาทลมเหลวของรฐ

ราชการทผานมา ความไมชอบธรรม ไมโปรงใส การมงพฒนาวตถมากกวาจตใจ การเลนพรรคเลนพวก

การคอรรปชน ฯลฯ จนเปนเหตใหกลมคนทไดรบผลกระทบจากปญหาและตองการแกไขอนไมอาจ

หวงพงรฐและองคกรใดไดมาก จงเกดประชาสงคม เสวนาหารอและมจตสานกรวมกน หาทางออกใน

ภาวะวกฤตจานวนมากดวยตนเองจนมสวนผลกดนใหเกดรฐธรรมนญฉบบ พ.ศ. 2540 และแผนพฒนาฯ

ฉบบท 8 เปนปฐมฤกษ

อาจารยนาเพชร อยโต : แนวทางการดาเนนชวตแบบวถไทย : สทธเสรภาพฯ สทธชมชน ประชาสงคม หลกธรรมาภบาล

-223-

12) หลกธรรมาภบาล (Good Governance) คาวา ธรรมาภบาลอาจมบคคลหรอองคกรตาง ๆ ใช

คาอนแทนได อาท ธรรมรฐ ประชารฐ สประศาสนการ การปกครองทด การบรหารจดการบานเมองทด

ประชารฐ รฐาภบาล ธรรมราษฎร เปนตน โดยความหมาย ธรรมาภบาล หมายถง การบรหารจดการ

ทรพยากรอยางเปนธรรมโดยมงจดการรวมกนอยางโปรงใส เปนธรรม ตรวจสอบได ระหวางภาครฐ

ภาคประชาชน (ประชาสงคม) และภาคเอกชน (นกธรกจ) โดยยงผลใหเกดประโยชนตอประชาชนทก

ฝายมากทสด การดาเนนงานทมงสรางบรรทดฐานดานคณธรรม (หลกธรรมะ) เกดเปนคณคาจตสานก

ทางปญญา ทางสงคม ทางวฒนธรรม และเศรษฐกจ สงแวดลอม พทกษปกปองและดารงความเปนชน

ชาตอยไดอยางผาสกย งยน

13) ตามความหมายของธรรมรฐ (ธรรมาภบาล) ท ดร.เกษยร เตชะพระ ศกษาไว สรปไดวา

นกวชาการทงไทยและเทศมแนวคดคลายกนและตางกน อาจจาแนกความหมายได 3 กลมใหญ คอ (1)

ธรรมรฐอานาจนยม (มงอานาจรฐและฝายปกครองเปนกลไกสรางความเปนธรรม ผาสกใหประชาชน)

(2) ธรรมรฐเสรนยม (มงบทบาทภาคเอกชนในการพฒนาเศรษฐกจและรบผดชอบตอสงคม (3) ธรรม

รฐชมชนนยม (มงพลงประชาสงคมหรอการสรางฐานสงคมชมชนเขมแขงกอนเชอวาประชาชนคอ

เจาของประเทศทแทจรง ในการสรางความเปนธรรมทงระดบทองถนระดบชาต)

อาจแบงเพมเตมเปนกลมท 4 คอ ธรรมรฐ 3 ประสาน หมายถง แนวคดทอาจารยธร

ยทธ บญม เสนอวา ธรรมรฐโดยแทจรงตองหมายถงการทางานรวมกนของ 3 ฝาย คอ ภาครฐ

ภาคเอกชน ภาคประชาชน

14) ความเปนมาของธรรมาภบาล เกดขนมายาวนานนบแตยคกรกโบราณ โดยนกปราชญชอ

เพลโต (Plato) และอรสโตเตล (Aristotle) ทพยายามหารปแบบการปกครองทด จนภายหลง

สงครามโลกครงท 2 สนสดลง การคนพบรปแบบการปกครองทดหรอเรยกวา Good Governance จง

เกดขน เพอเออตอระบอบการปกครองประชาธปไตยและการเรยกรองเสรภาพทางการคา โดยม

ธนาคารโลกนามาใชเปนครงแรก แมในประวตศาสตรแหงมนษยชาตเราอาจถอไดวา ธรรมาภบาลเกด

มานานแลวเพยงแตยงไมมปรากฏเปนหลกฐานทชดเจนเทานน สาหรบประเทศไทย ธรรมาภบาลและ

ประชาสงคมเกดขนในเวลาใกลเคยงกนมาก ดงปรากฏสาระสาคญในรฐธรรมนญป พ.ศ. 2540 และ

แผนพฒนาฯ ฉบบท 8 เปนตนมา

15) องคประกอบหลกของธรรมาภบาล โดยภาพรวมการจะเกดธรรมาภบาลไดนนตองม

องคประกอบสาคญ ซงในทนทงของไทยและเทศมความคลายคลงกน คอ

1. หลกนตธรรม (กฎหมายและขอบงคบทสงคมยอมรบได)

2. หลกคณธรรม (ยดมนความดงามถกตอง ซอสตย จรงใจ ขยน อดทน มวนยรกชาต

ฯลฯ)

3. หลกความโปรงใส (กลไกการทางานทกวงการโปรงใส เปนทไววางใจของคนในชาต)

อาจารยนาเพชร อยโต : แนวทางการดาเนนชวตแบบวถไทย : สทธเสรภาพฯ สทธชมชน ประชาสงคม หลกธรรมาภบาล

-224-

4. หลกการมสวนรวมของประชาชน (ประชาชนมสวนรบร แสดงความเหนตดสนใจ)

5. หลกความรบผดชอบตอสงคม (สานกรบผดชอบ ใสใจปญหาสาธารณะอยาง

กระตอรอรน)

6. หลกความคมคา อาท เปนการพฒนาย งยน เปนธรรม เสมอภาค พฒนาทรพยากรมนษย

และสงแวดลอมทย งยน เปนทยอมรบของประชาชน ฯลฯ

16) สาระสาคญของธรรมาภบาล ธรรมาภบาลเกดมายาวนานพอ ๆ กบประวตศาสตร

มนษยชาต ชนดทเกดขนแบบไมเปนทางการ โดยภาพรวมพบวา ภาครฐ ภาคเอกชนและภาคประชา

สงคม (ประชาชน) จาเปนตองเรงรวมมอทางานปฏรปโครงสรางการบรหารงาน โดยเฉพาะดาน

ทรพยากร คน และธรรมชาตในลกษณะความสมพนธแนวราบอยางจรงจง เพอลดขอออนดอยของการ

เกดวกฤตการณดานตาง ๆ ทจะทวความรนแรงมากขนเรอย ๆ นบตงแต 3 ฝายขางตนหากมสวนรวมกน

อยางจรงจงตอเนองไมขาดสาย ตงแตการมสวนรวมทาประชาคมแบบพหภาค เกดการบรณาการดานอต

ลกษณทเหมาะสมกลมกลนรวมกนได มสวนรวมรบร เรยนร แลกเปลยน ปรบปรง ลดเงอนไข

ผลประโยชนบางดานเพอผสานจตสานกเพอสวนรวมและสนตสขแหงมนษยชาตในทสด

17) ธรรมาภบาลในสงคมไทย กระแสการเรยกรองสทธเสรภาพ ความเสมอภาค สทธชมชน

สทธมนษยชนเหลานเปนพลงผลกดนใหเกดการปรบปรงโครงสรางระเบยบการบรหารงานในภาครฐ

อยางจรงจง เพอสอดคลองกบแนวทางเสรนยมของโลกและของไทย ตลอดจนระบอบประชาธปไตย

แบบมตวแทนทเปนมตรกบภาคประชาชน (ประชาสงคมนยม) นนหมายถง อานาจและโครงสรางการ

บรหารงานของรฐ ควรลดหรอเลกลง และเปดทางใหอานาจประชาชนมมากขน ธรรมาภบาลจงเปน

เรองของการทางานในภาครฐ ดวยวธใดกแลวแตทตองปกปองคมครองสทธอนชอบธรรมใหกบคน

สวนใหญ

แตดเหมอนคานยมผใหญผนอย การกตญ�กตเวทอาจสรางความสมพนธทผกขาด หลบ

หลกกฎหมาย และสรางผลประโยชนทไมเปนธรรมขนไดในสงคม หนทางทจะลดปญหาวกฤตไดคอ

การปฏรป 3 ฝาย อนไดแก ปฏรปภาครฐบาล, เอกชน, ประชาชน (ประชาคม)

18) หลกธรรมาภบาลในองคการบรหารสวนตาบล (อบต.) มลนธสถาบนวจยเพอการพฒนา

ประเทศไทย ไดรบทนจากกรมวเทศสหการและโครงการพฒนาแหงสหประชาชาต โดยไดกาหนด

โครงการทดลองพฒนาและสงเสรมธรรมาภบาลในระดบ อบต. ชมพ อาเภอสารภ จงหวดเชยงใหม โดย

ในโครงการวจยพบวา ตวชวดใหเกดธรรมาภบาลใน อบต. คอ หลกนตธรรม ความโปรงใส ความ

รบผดชอบ ประสทธภาพและประสทธผล การมสวนรวมของประชาชน และกรอบคณธรรม ตลอดจนม

การเสนอแนะเชงนโยบาย และเชงปฏบตอยางเปนรปธรรม

19) ตวชวดธรรมาภบาล การกาหนดตวชวดธรรมาภบาล อาจกาหนดใหตายตวเปนมาตรฐาน

กลางไดยาก เนองจากขนอยกบการรบรและความเขาใจของผ ก าหนดเอง ตลอดจนขนอยกบ

อาจารยนาเพชร อยโต : แนวทางการดาเนนชวตแบบวถไทย : สทธเสรภาพฯ สทธชมชน ประชาสงคม หลกธรรมาภบาล

-225-

วตถประสงคในการนาไปใช และวฒนธรรมขององคกรนน ๆ โดยในทนบางตวชวดอาจวดระดบธรร

มาภบาลไดมากกวาหนงองคประกอบ ตวอยาง กองเลขาธการ Commonwealth ขององกฤษ แนะนาให

พจารณาโครงสรางความสมพนธของกลมทเกยวของเพอบงชระดบธรรมาภบาลของประเทศ คอ

- ความสมพนธระหวางรฐกบตลาด, รฐกบประชาชน, รฐกบกลมเอกชน

- ความสมพนธระหวางนกการเมองทมาจากการเลอกตงกบขาราชการประจา

- ความสมพนธระหวางรฐบาลทองถนกบผทอยในเมอง

- ความสมพนธระหวางนกกฎหมายกบนกบรหาร

- ความสมพนธระหวางรฐกบองคกรระหวางประเทศ

20) บทเรยนธรรมาภบาลในตางประเทศ ธรรมาภบาลเชนในประเทศสหรฐอเมรกา นบวาม

การวางรากฐานมานาน เนนดานพนฐานความยตธรรม เสมอภาค โปรงใส ใหเกดขนในดานกฎหมาย

การบรหารการปกครอง พยายามปฏรปองคกรรฐใหเลกลง ธรรมาภบาลในสหรฐฯ ไมนยมเขยนเปน

ลายลกษณอกษร แตเนนการปฏบต ประชาชนมสวนรวมตรวจสอบการทางานของรฐ มการปฏบต

ตอเนองจรงจงทงนโยบายและการปฏบต มตวชวดธรรมาภบาลทชดเจนทงในเชงปรมาณและคณภาพ

สวนธรรมาภบาลในฟลปปนสมการสรางแรงจงใจใหหนวยงานของรฐปรบปรงคณภาพการใหบรการ

เนนความตองการของลกคาและสรางแรงจงใจแกลกคา โดยกาหนดโครงการการใหรางวลแกหนวยงาน

รฐนน ๆ จดออนคอโครงการดงกลาวอาจมองประชาชนเปนเพยงลกคาทมารบบรการจากภาครฐเทานน

แตไมทาใหประชาชนตระหนกถงการมสวนรวมในฐานะเจาของประเทศเทาใด

ประเทศบอสซาวานา ภายหลงไดรบเอกราชจากองกฤษ เมอ พ.ศ. 2539 ไดมการบรหาร

จดการเปนประชาธปไตย มรฐบาลทมเสถยรภาพ ชาวบอสซาวานารกษาหลกนตธรรม หลกประชาสนต

ยอมรบความแตกตางการเมอง ความเชอ ฯลฯ แมบอสซาวานาจะมการปกครองทดแตไมอาจเปน

หลกประกนความย งยนในอนาคต แตหากเทยบกบประเทศอน ๆ ในแถบอฟรกากถอวาประสบ

ความสาเรจในหลกธรรมาภบาล ในทนตวชวดธรรมาภบาลในประเทศบอสซาวานา ไดแก การเลอกตง

ทยตธรรม มความชอบธรรมในการเลอกสมาชกสภาผแทนราษฎร วฒสภา กฎหมายทดในการเลอกตง

องคกรจดการเลอกตง สอมอสระ ประชาสงคม ความรวมมอระหวางสอมวลชนกบองคกรประชาสงคม

บรการสาธารณะ การขจดการคอรรปชน หลกการประกนการบรการทดของรฐ การตอสเพอสทธสตร

การควบคมประสทธภาพขององคกรวสาหกจ การมสวนรวมตดสนใจของประชาชน เปนตน

อาจารยนาเพชร อยโต : แนวทางการดาเนนชวตแบบวถไทย : สทธเสรภาพฯ สทธชมชน ประชาสงคม หลกธรรมาภบาล

-226-

แบบฝกหดทายบทท 6

1. จงบอกความหมายของคาดงตอไปน

1.1 สทธชมชน 1.3 ประชาสงคม

1.2 สทธมนษยชน 1.4 ธรรมาภบาล

2. แนวโนมทกประเทศมการคมครองสทธชมชนและสทธมนษยชน ไปในทศทางใด พรอม

ยกตวอยางมาอยางนอย 2 ประเทศ

3. จงบอกถงความเปนมาของการเกดสทธเสรภาพ ความเสมอภาค สทธชมชน และสทธ

มนษยชน ในระดบโลก และในสงคมไทยมาใหชดเจน (โดยสรปสาระสาคญ รอยเรยงใหเกยวของ

สมพนธกน)

4. คาวา ประชาสงคม (Civil Society) อาจใชคาอน ๆ แทนได เชนคาวาอะไรบาง

5. แนวคดพนฐาน 5 ประการและองคประกอบของประชาสงคมไดแกอะไรบาง (พรอมอธบาย

มาใหชดเจน)

6. คาวา ธรรมาภบาล (Good Governance) สามารถใชคาอนแทน เชนคาวาอะไรบาง

7. โดยภาพรวมจากทไดศกษาจงบอกถงหลกการธรรมาภบาลมาใหมากทสด (อยางนอย 10

ขอ)

8. จงอธบายคาดงตอไปน (อธบายใหชดเจน)

8.1 ธรรมรฐอานาจนยม

8.2 ธรรมรฐเสรนยม

8.3 ธรรมรฐชมชนนยม

9. การเกดขนของแนวคดเรองสทธชมชน สทธมนษยชน ประชาสงคม และหลกธรรมาภบาล ตางม

จดมงหมายทคลายคลงกนในดานใดบาง (พรอมอธบายใหชดเจน)

10. เพราะสาเหตใดบางททาใหตองบญญตสาระสาคญเกยวกบกระบวนการมสวนรวมของ

ประชาชน (ประชาสงคม) และหลกธรรมาภบาลไวในรฐธรรมนญไทย ฉบบ พ.ศ. 2540 และใน

แผนพฒนาฯ ฉบบท 8 เปนปฐมฤกษเปนตนมา (อธบายใหชดเจน)

11. จงบอกถงขอจากดหรอปญหาอปสรรคของการเกดประชาสงคมและหลกธรรมาภบาลใน

สงคมไทยไดแกอะไรบาง (ไมตากวา 5 ขอ)

12. ในฐานะททานเปนสวนหนงของชมชน ทานจะนาความรทไดจากการศกษาเกยวกบเรอง

สทธเสรภาพ ความเสมอภาค สทธชมชน สทธมนษยชน ประชาสงคม และหลกธรรมาภบาลไปปรบ

ประยกตใชในชวตสวนตวและการทางานกบกลมอยางไร (อธบายพรอมยกตวอยางใหชดเจน)

อาจารยนาเพชร อยโต : แนวทางการดาเนนชวตแบบวถไทย : สทธเสรภาพฯ สทธชมชน ประชาสงคม หลกธรรมาภบาล

-227-

หนงสออานเพมเตม

กตตศกด ปรกต. (2550). สทธของบคคลซงรวมกนเปนชมชน. กรงเทพฯ : มสเตอรกอปป.

กลพล พลวน. (ม.ป.ป.). สทธมนษยชนในสงคมไทย. (ม.ป.ท.).

เกษยร เตชะพระ. (2541). ธรรมรฐ-ธรรมเละ. กรงเทพฯ.

กฤษฎา บญชย. (2542). ประชาคมรากหญาขบวนการคนกลาสรางบานวนใหม. กรงเทพฯ : ม.ป.ท.

ฉนทส เพยรธรรม. (2542). สถาปนาสถาบนเมอง : เมอง การเมอง ชมชน และประชาสงคม.

กรงเทพฯ : วภาษา.

ธเนศ อาภรณสวรรณ. (2549). กาเนดและความเปนมาของสทธมนษยชน. กรงเทพฯ : คบไฟ.

บษบง ชยเจรญวฒนะ และบญม ล. (2550). รายงานการวจย : ตวชวดธรรมาภบาล. กรงเทพฯ : ส.

เจรญ.

เบญจมาศ ศรภทร. (2544). ประชาคมรากหญา : ประสบการณจากชมชนเขมแขงระดบตาบล 4 ภาค.

กรงเทพฯ : ม.ป.ท.

ประชาธป กะทา. (2548). ประชาสงคมกบวถการพงตนเอง : บทเรยนเครอขายเกษตรอนทรยยโสธร.

กรงเทพฯ : ดไซร.

ประเวศ วะส, อางถงใน อนทรตน ยอดบางเตย, พลตร. (2547). ธรรมรฐ. กรงเทพฯ : ดอกหญา กรป.

ไพบลย วฒนศรธรรม. (ม.ป.ป.). อางถงใน เบญจมาศ ศรภทร. (2544). ประชาคมรากหญา :

ประสบการณจากชมชนเขมแขง ระดบตาบล 4 ภาค. กรงเทพฯ : ม.ป.ท.

ไพศาล วสาโล, พระ, ผาสก พงษไพจตร และอานนท กาญจนพนธ. (2544). วถสงคมไทสรรนพนธ

ทางวชาการ เนองในวาระหนงศตวรรษ ปรด พนมยงค ชดท 4 : ประชาสงคมและ

วฒนธรรมชมชน. กรงเทพฯ : เรอนแกว.

รงสรรค ธนะพรพนธ, วระดา สมสวสด, ชยวฒน สถาอานนท, ไชยนต ไชยพร, สมบต จนทรวงศ และ

อบลรตน ศรยวศกด. (2544). วถสงคมไท สรรนพนธทางวชาการ เนองในวาระหนง

ศตวรรษ ปรด พนมยงค ชดท 6 : กฎหมายและสทธมนษยชน. กรงเทพฯ : เรอนแกว.

รฐธรรมนญ, สภาราง. (2550). รางรฐธรรมนญแหงราชอาณาจกรไทย. กรงเทพฯ : ม.ป.ท.

รง แกวแดง. (2538). อางถงใน บษบง ชยเจรญวฒนะ และบญม ล. (2550). รายงานการวจย :

ตวชวดธรรมาภบาล. กรงเทพฯ : ส. เจรญ.

วจยเพอการพฒนาประเทศไทย, สถาบน. (2543), อางถงใน บษบง ชยเจรญวฒนะ และบญม ล.

(2550). รายงานการวจย : ตวชวดธรรมาภบาล. กรงเทพฯ : ส. เจรญ.

อาจารยนาเพชร อยโต : แนวทางการดาเนนชวตแบบวถไทย : สทธเสรภาพฯ สทธชมชน ประชาสงคม หลกธรรมาภบาล

-228-

สทธมนษยชนแหงชาต, สานกงานคณะกรรมการ. (ม.ป.ป.). คณะกรรมการสทธมนษยชนแหงชาต :

ศกดศรความเปนมนษย สทธและเสรภาพของบคคลยอมไดรบความคมครอง. (แผนพบ).

กรงเทพฯ : สานกงานคณะกรรมการสทธมนษยชนแหงชาต.

สทธมนษยชนแหงชาต, สานกงานคณะกรรมการ. (2549). พระราชบญญตคณะกรรมการสทธ

มนษยชนแหงชาต (พมพครงท 3). กรงเทพฯ : สานกงานคณะกรรมการสทธมนษยชน

แหงชาต.

สดจต นมตกล. (2543). อางถงในบษบง ชยเจรญวฒนะ และบญม ล. (2550). รายงานการวจย :

ตวชวดธรรมาภบาล. กรงเทพฯ : ส. เจรญ.

อดลย ไชยสนนท, อางถงในศกดดา นพเกต. (2550, สงหาคม). คาตอคากบอดลย ไชยสนนท “ผมมน

ตดดน...เขากนไดกบทกคน”. วารสารประชาคมทองถน, 7 (78), 18.

เอนก เหลาธรรมทศน. (2542). ประชาสงคมในมมมองตะวนตก. กรงเทพฯ : อมรนทร.

อนชาต พวงสาลและอรทย อาจอา. (2541). อางถงในบษบง ชยเจรญวฒนะ และบญม ล. (2550).

รายงานการวจย : ตวชวดธรรมาภบาล. กรงเทพฯ : ส. เจรญ.

อานนท กาญจนพนธ. (2544). มตชมชน : วธคดทองถนวาดวยสทธ อานาจและการจดการทรพยากร.

กรงเทพฯ : จฬาลงกรณมหาวทยาลย.

อนทรตน ยอดบางเตย, พลตร. (2547). ธรรมรฐ. กรงเทพฯ : ดอกหญา กรป.

โอภาส ปญญา. (2542). ประชาคมรากหญาขบวนการคนกลาสรางบานวนใหม. กรงเทพฯ : ม.ป.ท.

Agere, Sam. 2000., อางถงในบษบง ชยเจรญวฒนะ และบญม ล. (2550). รายงานการวจย : ตวชวด

ธรรมาภบาล. กรงเทพฯ : ส. เจรญ.

Gillibrand, M., อางถงในไชยวฒน ค าช, ประทมพร วชรเสถยร, กลลดา เกษบญช และศภมตร ปตพฒน.

(2545). ธรรมาภบาล : การบรหารการปกครองทโปรงใสดวยจรยธรรม. กรงเทพฯ :

นาฝน.

Jellinek, G. (1905, 1914), อางถงในกตตศกด ปรกต. (2550). สทธของบคคลซงรวมกนเปนชมชน.

กรงเทพฯ : มสเตอรกอปป.

Special Initiative on Africa (SIA), The United Nations. 1998, อางถงในบษบง ชยเจรญวฒนะ และบญ

ม ล. (2550). รายงานการวจย : ตวชวดธรรมาภบาล. กรงเทพฯ : ส. เจรญ.

The Urban Governance Initiative. 1999., อางถงในบษบง ชยเจรญวฒนะ และบญม ล. (2550).

รายงานการวจย : ตวชวดธรรมาภบาล. กรงเทพฯ : ส. เจรญ.

United Nation (UN). 2000., อางถงในบษบง ชยเจรญวฒนะ และบญม ล. (2550). รายงานการวจย :

ตวชวดธรรมาภบาล. กรงเทพฯ : ส. เจรญ.