บทที่ 1 จุดเริ่มต้น

ความรับผิดชอบต่อสังคมขององค์กร

อาจารย์วิภาณี แมน้อินทร์

หลักธรรมาภิบาลกับแนวคิดความรับผิดชอบต่อสังคมขององค์กร

เริ่มต้นจากค าว่า Good Governance ที่ปรากฏในรายงานของธนาคารโลก เมื่อปีค.ศ.1989 (2532)

และเผยแพร่เข้ามาเมืองไทยช่วงปีพ.ศ.2540 เรียกขานเป็นภาษาไทยว่า “ธรรมาภิบาล” (การบริหารจัดการ+การปกครอง) หรือ “การก ากับดูแลกิจการที่ด”ี

UNDP (The United Nations Development Programme)

กล่าวว่า ขอบเขตของธรรมาภิบาล (Good Governance) ต้องเน้นให้มีส่วนร่วม (Participatory) ให้โปร่งใส (Transparent) และรับผิดชอบ (Accountable)

โดยสร้างความมั่นใจในการจัดสรรทรัพยากรที่เกี่ยวข้องกับการเมือง สังคม และเศรษฐกิจ ซึ่งตั้งอยู่บนพื้นฐานของข้อตกลงที่เป็นเอกฉันท์ร่วมกันของสังคม (Broad Consensus) การตัดสินใจต้องให้ความส าคัญกับเสียงของกลุ่มคนที่ยากจนที่สุด (The Poorest) และกลุ่มคนที่อ่อนไหวต่อความเสี่ยงมากที่สุด (The Most Vulnerable)

ภาคราชการ มีการออกระเบียบส านักนายกรัฐมนตรีว่าด้วยการสร้างระบบบริหารกิจการบ้านเมืองและสังคม ที่ดี พ.ศ.2542 และประกาศในราชกิจจานุเบกษา มีผลบังคับใช้ต้ังแต่วันที่ 11 ส.ค. 2542

โดยก าหนดให้ทุกหน่วยงานของรัฐบริหารจัดการยึดหลักการ 6 หลักคือ

หลักนิติธรรม หลักคุณธรรม หลักความโปร่งใส หลักการมีส่วนร่วม หลักความรับผิดชอบ และหลักความคุ้มค่า

หลักธรรมาภิบาล

ค ว า ม ส า คั ญ ข อ ง ห ลั ก ก า ร ค ว า มรับผิดชอบต่อสังคม

คนในปัจจุบันคาดหวังต่อองค์กรสูงขึ้น

ผู้บริโภคมีลักษณะต่ืนตัวด้านคุณธรรมเพิ่มขึ้น

ผู้บริโภคกว่า 81% เคยปฏิเสธที่จะซื้อผลิตภัณฑ์หรือใช้บริการของธุรกิจที่ไม่น่าเชื่อถือไว้วางใจ

บริษัทที่ด าเนินงานด้าน CSR พนง.มีแนวโน้มที่จะแสดงความภาคภูมิใจในองค์กรเพิ่มขึ้น 40% และจงรักภักดีต่อนายจ้างเพิ่มขึ้น 25%

ปัจจัยผลักดันให้เกิด CSR

ไม่ได้เกิดจากเจตนารมณ์ที่ดีขององค์กรที่จะท าดีตอบแทนสังคม แต่ท าเพราะเกดิปัญหาในองค์กร

ค.ศ.1790 (2333) บริษัทอีสท์ อินเดีย ถูกต่อต้านจากประชาชนเรื่องใช้แรงงานทาส

ค.ศ.1960 (2503) เกิดผลกระทบจากการใช้สารดีดีที ของบริษัทในอเมริกา น าไปสู่การเรียกร้องด้านสิ่งแวดล้อม

ค.ศ.1984 (2527)บริษัทเนสท์เล่ จัดกิจกรรมรณรงค์ให้เด็กดื่มนมผงแทนนมแม่ จนน าสู่การประท้วงและคว่ าบาตรสินค้า PR Case Study: Nestle Baby Formula Scandal – YouTube

ค.ศ.1989 (2532) เรือบรรทุกน้ ามันดิบของ Exxon Waldez ล่มตรงทะเลอลาสก้า ส่งผลกระทบอย่างรุนแรงต่อสิ่งแวดล้อมและสัตว์น้ าในทะเล

Exxon Valdez Oil Spill: In the Wake of Disaster - YouTube

กลุ่มธุรกิจการลงทุนที่รับผิดชอบต่อสังคม (Social Responsible Investment : SRI) ร่วมกันบัญญัติกฎ 10 ประการที่เรียกว่า Waldez Principle

ต่อมา SRI มีบทบาทอย่างยิ่งในการผลักดันกระแส CSR

ความเป็นมาของความรับผิดชอบต่อสังคมขององค์กร : CSR (Corporate Social Responsibility)

แนวคิดนี้มาจากภูมิภาคเอเชีย แต่ตะวันตกเป็น ผู้ผลักดัน

เป็นแนวคิดใหม่ที่ประเทศพัฒนาแล้วน ามาใช้เป็นเงื่อนไขใหม่ในการท ามาค้าขายกับประเทศต่าง ๆ นอกเหนือจากมาตรการทางภาษี

แฝงอยู่ ในกฎระ เบี ยบทางการค้ าต่ า ง ๆ อาทิ การปกป้องและอนุรักษ์สิ่งแวดล้อม

พ.ศ. 2535 (1992) การประชุมระดับโลก (Earth Summit) ครั้งแรกที่กรุงริโอ เดอ จาเนโร : เริ่มตื่นตัวกับ “แนวคิดการพัฒนาที่ยั่งยืน”

พ.ศ. 2542 (1999) ที่ประชุม World Economic Forum โดยนาย Kofi Annan เลขาธิการสหประชาชาติ เรียกร้องให้ภาคธุรกิจยึดหลักการเป็น Good Global Citizenship

เสนอบัญญัติ 9 ประการ ที่เรียกว่า The UN Global Compact เน้น 3 หมวดหลักคือ สิทธิมนุษยชน มาตรฐานแรงงาน และสิ่งแวดล้อม ภายหลังเพิ่มบัญญัติที่ 10 – ต่อต้านการคอรัปชั่น

สิทธิมนุษยชน

หลักประการที่ 1 สนับสนุนและเคารพในการปกป้องสิทธิมนุษยชนที่ประกาศในระดับส า ก ล ต า ม ข อ บ เ ข ต อ า น า จ ที่เอื้ออ านวย

หลักประการที่ 2 หมั่นตรวจตราดูแลมิให้ธุรกิจของตนเข้าไปมีส่วนเกี่ยวข้องกับการล่วงละเมิดสิทธิมนุษยชน

The UN Global Compact

มาตรฐานแรงงาน

หลักประการที่ 3 ส่งเสริมสนับสนุนเสรีภาพในการรวมกลุ่มของแรงงานและการรับรองสิทธิในการร่วมเจรจาต่อรองอย่างจริงจัง

หลักประการที่ 4 ขจัดการใช้แรงงานเกณฑ์และที่เป็นการบังคับในทุกรูปแบบ

หลักประการที่ 5 ยกเลิกการใช้แรงงานเด็กอย่างจริงจัง

หลักประการที่ 6 ขจัดการเลือกปฏิบัติในเรื่องการจ้างงานและการประกอบอาชีพ

สิ่งแวดล้อม

หลักประการที่ 7 สนับสนุนแนวทางการระแวดระวังในการด าเนินงานที่อาจส่งผลกระทบต่อสิ่งแวดล้อม

หลักประการที่ 8 อาสาจัดท ากิจกรรมที่ส่งเสริมการยกระดับความรับผิดชอบต่อส่ิงแวดล้อม

หลักประการที่ 9 ส่งเสริมการพัฒนาและการเผยแพร่เทคโนโลยีที่เป็นมิตรต่อสิ่งแวดล้อม

ต่อต้านการคอรัปชั่น

หลักประการที ่10 ด าเนินงานในทางต่อต้านการทุจริต รวมทั้งการกรรโชก และการให้สินบนในทุกรูปแบบ

พ.ศ. 2543 (2000) OEDC : Organization for Economic Cooperation and Development (องค์กรความร่วมมือทางเศรษฐกิจและพัฒนา) บรรจุเรื่องCSR ไว้ในแนวทางการปฏิบัติส าหรับบริษัทข้ามชาติ

CSR กับประเทศไทย

พ.ศ. 2534 สมัย ฯพณฯ ท่านอานันท์ ปันยารชุน ผลักดันกฎหมายที่มีผลต่อการเปลี่ยนแปลงประเทศ เช่น

พรบ.ส่งเสริมและรักษาคุณภาพสิ่งแวดล้อม พ.ศ.2535 (ปรับปรุงแก้ไข)

พรบ.ร่วมการงานระหว่างรัฐและเอกชน พ.ศ.2535

พรบ.โรงงาน พ.ศ.2535 (ปรับปรุงแก้ไข)

การยกร่างรัฐธรรมนูญแห่งราชอาณาจักรไทย พ.ศ.2540

“..รัฐธรรมนูญฉบับปี 2540 นั้น ผู้ร่างต้องการเห็นสังคมไทยมีลักษณะธรรมภิบาล (good governance) ในด้านการมีส่วนร่วมของประชาชน (Participation) ความโปร่งใสของสังคมการเมือง (Transparency) และความรับผิดชอบของผู้ด ารงต าแหน่งทางการเมือง (accountability)”

มติคณะรัฐมนตรี 30 ม.ค. 2550 ประกาศเรื่อง CSR เป็นวาระแห่งชาติ พยายามปลุกกระแส “การให้และการอาสาสมัคร”

การรณรงค์ CSR ของไทย

1. ภาครัฐ

ตลาดหลักทรัพย์แห่งประเทศไทย จัดตั้ง “สถาบันธุรกิจเพื่อสังคม / Corporate Social Responsibility Institute : CSRI” เมื่อ ส.ค. 2550

กระทรวงอุตสาหกรรม ก าหนดแนวปฏิบัติส าหรับการเตรียมความพร้อมของผู้ประกอบการและทุกภาคส่วนที่ เกี่ยวข้อง ในการด าเนินการตามมาตรฐานสากล เรื่อง ISO 26000

2. ภาคเอกชน

กิจการเอกชนระดับบรรษัทข้ามชาติ

บริษัท สตาร์บัคส์ คอฟฟี่ (ประเทศไทย) จ ากัด

ในไทยสตาร์บัคส์ ได้สนับสนุนชาวไร่กาแฟที่ จ.แม่ฮ่องสอน เปิดตัวแบรนด์ ชื่อ ม่วนใจ๋ รวมทั้งด าเนินส่งเสริมคุณภาพชีวิตของชาวไร่คู่สัญญาตามกรอบที่เคยด าเนินการมาแล้วทั่วโลก

บริษัท คอลเกตุ – ปาล์มโอลีฟ (ประเทศไทย) จ ากัด รณรงค์ให้เยาวชนล้างมืออย่างถูกสุขอนามัยกับกระทรวงศึกษาธิการ มือสะอาด สุขภาพดีโดยบริจาค สบู่ก้อน 1 หีบ พัฒนาการมาจากวิจัยการออกห้องน้ าแล้วไม่ล้างมือ

บริษัท ซีพี เซเว่นอีเลฟเว่น จ ากัด (มหาชน)ส่งเสริมให้พนักงานมีโอกาสเรียนต่อในระดับที่สูงขึ้น โดยจัดตั้งโรงเรียนปัญญาภิวัฒน์เทคโนธุรกิจ พัฒนาการมาจากการแก้ไขปัญหาการขาดแคลนพนักงานในธุรกิจร้านสะดวกซื้อ สร้างเป็นจุดแข็ง / ได้เปรียบทางการแข่งขัน

กิจการเอกชนระดับท้องถิ่นของไทย

ธนาคารไทยพาณิชย์ จ ากัด (มหาชน) จัดตั้งมูลนิธิสยามกัมมาจล โดยมุ่งเน้นไปยังการด าเนินกิจกรรมด้านศิลปวัฒนธรรม ผ่านฝ่ายสื่อสารองค์กร และยังคงด าเนินกิจกรรมการบริจาคเพื่อการกุศล และการกระตุ้นจิตอาสาของพนักงาน

3. ภาคสังคม

สถาบันไทยพัฒน์ ท าหน้าที่ส่งเสริมการด าเนินธุรกิจตามแนวเศรษฐกิจพอเพียงและบรรษัทบริบาล(CSR) โครงการวิจัยและให้ค าปรึกษา การพัฒนาซีเอสอาร์เชิงกลยุทธ์ (Strategic CSR Development) และ CSR Master Plan

สถาบันคีนันเอเชีย เป็นองค์กรไม่แสวงหาก าไร เป็นองค์กรที่จัดตั้งขึ้นโดยมีปณิธานที่มุ่งมั่นที่จะสร้างขีดความสามารถที่แข็งแกร่งและการพัฒนาที่ยั่งยืนของประเทศในภูมิภาคเอเชียโดยเฉพาะในแถบลุ่มน้ าโขง

ภาพรวมของ CSR ในยุโรป

ให้ความส าคัญต่อ CSR ตั้งแต่การประชุมผู้น ายุโรป ปี พ.ศ. 2544 ที่ประชุมบรรลุความเข้าใจเกี่ยวกับ CSR ว่า เป็นความรับผิดชอบต่อสังคมและสิ่งแวดล้อมในการด าเนินธุรกิจบนพื้นฐานของความสมัครใจและให้มีการส่งเสริมการรณรงค์ให้เป็นที่แพร่หลาย

จัดตั้ง European Alliance for CSR มีบริษัทขนาดใหญ่ เ ข้ า ร่ วม เ ช่ น โต โยต้ า โฟล์ คสวา เก้ น ไมโครซอพท์ โททาล จอห์สัน แอนด์ จอห์นสัน ลอยด์ ทีเอสบีและ อินเทล

จัดตั้งองค์กรใหม่เรียกว่า European Coalition for Corporate Justice มีการรณรงค์ CSR อย่างแพร่หลาย

เช่น Toyota Motor Europe ได้ตั้งแผนก CSR น าเอาหลักการของ CSR ไปใช้ก ากับในการผลิตชิ้นส่วนยานยนต์ในการผลิตที่ผลิตจากประเทศต่างๆ คิดค้นเทคโนโลยียานยนต์ที่รักษาสิ่งแวดล้อม การจ้างงานและสวัสดิการที่ดีแก่พนักงานด้วย

ภ าพ ร ว ม ขอ ง CSR ป ร ะ เ ท ศอังกฤษ

รั ฐบาลมีส่ วนส าคัญในการจัดการดูแลสวัสดิการสังคม

“ รัฐบาลเห็นว่า CSR เป็นการจัดการธุรกิจเพื่อส นั บ ส นุ น ต่ อ ก า ร พั ฒ น า ที่ ยั่ ง ยื น ( sustainable development) เป็นพื้นฐานที่จ าเป็นที่จะบริหารธุรกิจ ที่เป็นการจัดการระหว่างการบริหารทรัพยากรและผลตอบแทนทางเศรษฐกิจกับผลกระทบที่มีต่อสังคมและสิ่งแวดล้อม จะบริหารให้ธุรกิจมีก าไรมากที่สุดและมีผลกระทบต่อสังคมและสิ่งแวดล้อมน้อยที่สุดได้อย่างไร

มีการแต่งตั้งรัฐมนตรีส าหรับการดูแลงาน CSR ควบคู่ ไ ปกั บ ก า รดู แ ล ง านด้ า นก า รค้ า แล ะอุตสาหกรรม

รัฐบาลได้เข้ามามีบทบาท CSR ในการสร้างกิจกรรมเยาวชน ความรับผิดชอบที่มีต่อผลิตภัณฑ์ (บริการ)และกระบวนการผลิตและความรับผิดชอบที่มีต่อลูกจ้าง ความรับผิดชอบต่อทุกภาคส่วนที่เกี่ยวข้องกับกิจการ (Stakeholders)

ภาพรวมของ CSR สหรัฐอเมริกา

พัฒนาการงานด้านซี เอสอาร์มาก่อนอังกฤษและยุโรป โดยรัฐบาลมีบทบาทจ ากัด

ยังคงรูปแบบของงาน CSR แบบนัยยะ (Implicit CSR ) โดยให้ความส าคัญกับ การประกันสุขภาพ การจัดให้มีสวัสดิการบ านาญและกิจกรรมอื่นๆทางสังคม

งานด้าน CSR จึงเป็นงานกิจกรรมอาสาสมัครส าหรับกิจการเอกชน ผ่านกองทุนและมูลนิธิ เช่น กองทุนของบิลเกต หรือมูลนิธิรอคกี้เฟลเลอร์

ภาพรวมของ CSR ของแคนาดา

กลุ่มผู้ประกอบการอุตสาหกรรม เป็นสนับสนุนหลักการและแนวปฏิบัติส าหรับ CSR

ธุรกิจภาคเอกชนมีความส าคัญต่อการรณรงค์ CSR เป็นอย่างมาก และถือว่าเป็นงานควบคู่ที่ต้องด าเนินไปด้วยกัน

มี 2 องค์กรหลักคือ The Conference Board of Canada เป็นองค์กรที่มุ่งจัดความสมดุลระหว่างเ ศ ร ษ ฐ กิ จ กั บ พั น ธ ะที่ ต้ อ ง รั บ ผิ ด ช อบต่ อสิ่งแวดล้อมและสังคม

Canadian Business for Social Responsibility : CBSR มองว่า CSR เป็นพันธะผูกพันของกิจการบริษัทเอกชนที่ต้องรับผิดชอบระหว่างการจัดการด้านธุรกิจกับสิ่งแวดล้อมที่มีความยั่งยืน

CSRข อ ง ล า ติ น อ เ ม ริ ก า แ ล ะ กลุ่มคาริบเบียน

ภาคเอกชนมีส่วนส าคัญในการผลักดันด้าน CSR ในลาตินอเมริกา อาร์เจนตินา ชิลี เม็กซิโก และรวมความถึงบราซิล และอุรุกวัย

ในโบลิ เวีย โคลัมเบีย ปารากวัย เปรู และ เวเนซูเอลา ซึ่งเป็นโซนของอเมริกาใต้ มีกิจกรรมCSR น้อยมาก เป็นเพราะบทบาทของเอกชนและบทบาทของรัฐบาลมีต่ า

ในอเมริกากลางและกลุ่มแคริบเบียน (คิวบา สาธารณรั ฐ โดมินิ กั น จาไมก้ า ตรินิ แดด คอสตาริกา นิคารากัว) มีกิจกรรม CSR ไม่ มากนัก

ภาพรวมของการรณรงค์ CSR ในลาตินอเมริกาและคาริบเบียน

1. ภาคธุรกิจมีความสัมพันธ์โดยตรงกับงานด้าน CSR น้อย จะเป็นลักษณะ promote CSR ไม่ใช่การด าเนินงานที่มีความรับผิดชอบแบบผูกพันใน พันธกิจที่จะต้องรับผิดชอบ (CSR obligations)

2. การสร้างความรู้แก่สาธารณะจะได้รับอิทธิพลความรู้จากภายนอกประเทศมากกว่าการพัฒนาองค์ความรู้จากภายในประเทศ

3. บทบาทของรัฐบาลมีส่วนร่วมน้อยและไม่มีนโยบายเชื่อมโยงในเรื่องCSR ไม่มีการจัดตั้งหน่วยงานเฉพาะกิจ และองค์กรระหว่างประเทศ

ภาพรวมของการรณรงค์ CSR ในประเทศอินเดีย

1. การพัฒนาชุมชน (Community development) เป็นการสนับสนุนการด าเนินงาน และการพัฒนาชุมชนโดยบทบาทของกิจการเอกชนโดยตรง เพื่อยกระดับสภาพความเป็นอยู่ของชุมชน โดยเน้นไปยังกิจการในด้านใดด้านหนึ่ ง เช่น สุขภาพ การศึกษาและเกษตรกรรม

2. การบริหารจัดการสิ่งแวดล้อม (Environment management) น โยบายและแนวปฏิบั ติ ที่ เ ป็ นมาตรฐานในเรื่องของสิ่งแวดล้อม หลายบริษัทในอินเดีย ด าเนินตามมาตรฐานของ ISO 14001

3. สถานที่ท างาน (Workplace) เรื่องของความปลอดภัยในที่ท างาน การสร้างความรู้และการสร้างความตระหนักให้กับพนักงาน

ตัวเร่งให้เกิด CSR ในทุกองค์กร

ISO – International Organization for Standardization มาตรฐาน ISO 26000

(มาตรฐานสากลขององค์การระหว่างประเทศ เน้นCSR โดยเฉพาะ) โดยประกาศใช้ใน พ.ศ. 2553

มาตรฐาน ISO 26000

ครอบคลุมถึงกระบวนการจัดการ 5 ประเด็น คือ

1. หลักจริยธรรม

2. สุขภาพ

3. สิ่งแวดล้อม

4. ความปลอดภัย

5. การใช้แรงงาน

โดยมีแนวมาตรฐานที่พึงปฏิบัติ 7 ประการ ได้แก่

1. ผู้บริโภค (Consumer Issues)

2. การก ากับดูแลกิจการ

(Organization Governance)

3. การปฏิบัติต่อพนักงาน (Labor Practices)

4. สิทธิมนุษยชน (Human Right)

5. สิ่งแวดล้อม (Environment)

6. การปฏิบัติอย่างเป็นธรรม

(Fair Operation Practices)

7. การพัฒนาสังคม

(Community Involvement / Social Development)

CSRที่แท้คือความรับผิดชอบต่อสังคมของวิสาหกิจ พิจารณาจาก

1. ความรับผิดชอบ (responsibility)

2. ครอบคลุมถึงผู้มีส่วนได้ส่วนเสียทุกกลุ่ม

3. ประเด็นหลักเกี่ยวกับCSR เช่น ธรรมาภิบาล การจัดการสิ่งแวดล้อม ความร่วมมือกับผู้มีส่วนได้ส่วนเสีย สิทธิมนุษยชน ฯลฯ

4. ก ารท าบุญ ท าดี เ กิ นหน้ าที่ รั บผิ ดชอบ เช่น เป็นอาสาสมัคร บ าเพ็ญประโยชน์ จัดเป็นการตลาดอย่างอ่อน ๆ (soft Marketing)

5. การมุ่ ง เน้นการท าดี ( เอาหน้ า ) แต่ขาดความรับผิดชอบ ละเมิดผู้มีส่วนได้ส่วนเสีย ไม่ถือเป็น CSR

6. CSR น ามาซึ่งความสามารถทางการแข่งขัน ลดความเสี่ยง เพื่อความยั่งยืน CSR จึงไม่ควรเน้นที่การบริจาค

CSR คือ หน้าที ่ ใช่อาสา

สาเหตุส าคัญที่องค์กรต้องท า CSR

1. เพิ่มความสามารถในการแข่งขัน

2. สร้างมูลค่าเพิ่ม

3. เพิ่มรายได ้

4. ลดความเสี่ยงของธุรกิจ

5. เข้าถึงแหล่งทุนยิ่งขึ้น

6. ประสิทธิภาพองค์กรสูงขึ้น

7. สร้างทุนมนุษย ์

8. สร้างตราสินค้า

CSR ไม่ใช่การสร้างภาพ ผักชีโรยหน้า และท าบุญเอาหน้า

The end