ค ำน ำ - udon thani rajabhat...

ค ำน ำ

จรยธรรมกบชวตเลมน เขยนขนเพอเปนเอกสารประกอบการเรยนการสอน วชาจรยธรรมกบชวต (Moral and life) ซงรหสวชา 1500104 ในสาขาวชาจรยธรรมกบชวต ส านกวชาศกษาทวไป มหาวทยาลยราชภฏอดรธาน เนอหาทงหมดในเอกสารเลมน ไดกลาวถงเรองความรเบองตนเกยวกบจรยธรรม ศาสนา และปรชญาชวต ธรรมชาตของชวต หลกธรรมค าสอนในพทธศาสนา เชน อรยสจ 4 ปฏจสมปบาท หลกกรรม การพฒนาตน การแกปญหาชวต ตามหลกจรยธรรม ตลอดถงการประพฤตดานพฤตกรรมและมารยาททางสงคม ผเขยนหวงเปนอยางยงวา เอกสารประกอบการสอนเลมน จะเปนประโยชนส าหรบนกศกษา และผใครในการศกษาเรองจรยธรรม จะสามารถน าไปประกอบการคนควา เพมพนใหแกตนเอง และเปนพนฐานในการพฒนาตนเอง ใหรดรชว รถกรผด ความควรและไมควรตามหลกของศาสนา เพอใหโลกสงคมบานเมองเกดสนตสข ตามความปรารถนาของเพอนมนษยดวยกน

สพฒน ศรชมชน

15 กรกฎาคม 2559

สารบญ เรอง หนา ค ำน ำ ก

สำรบญ ค

แผนบรหำรกำรสอน (Course Syllabus) ฌ

แผนกำรสอนประจ ำ บทท 1 1

บทท 1 ควำมรเบองตนเกยวกบจรยธรรม 3

ควำมหมำยของจรยธรรม 3

ควำมเชอมโยงระหวำงศลธรรม สจธรรมกบจรยธรรม 5

แหลงทมำของจรยธรรม 5

ประเภทของจรยธรรม 13

ควำมหมำยของมนษย 14

ควำมแตกตำงระหวำงมนษยกบสตว 15

ธรรมชำตของมนษย 15

หนำทของมนษย 17

ประโยชนของจรยธรรมทมตอมนษย 18

สรปทำยบท 19

แบบฝกหด 19


บทท 2 ชวตและกฎธรรมชำตของชวต 23

ควำมหมำยของชวต 23

กำรด ำรงอยของชวต 24

คณสมบตของสงมชวต 25

กำรก ำเนดชวตตำมทศนะของวทยำศำสตร 25

กำรก ำเนดชวตตำมทศนะของพระพทธศำสนำ 25

ประเภทของกำรก ำเนดชวต 26

ควำมตองกำรของชวต 26

โครงสรำงของรำงกำยและจตใจของมนษย 27

กฎธรรมชำตของชวต 28

ง

เรอง หนา ลกษณะของกฎธรรมชำต 28

ลกษณะสำมญของชวต (ไตรลกษณ) 28

ควำมเปนของอนตตำ 30

คณคำทำงจรยธรรมและกำรน ำไปใช 30




บทท 3 อรยสจ 4 35

ควำมส ำคญของอรยสจ 36 กำรรแจงอรยสจ 37

องคประกอบของอรยสจ 4 38

อรยสจ 4 กบกำรน ำมำใชในกำรแกปญหำชวต 49

ประโยชนของกำรเรยนรอรยสจ 49




บทท 4 ลกโซแหงชวต ( ปฏจจสมปบำท ) 55

ควำมหมำยของค ำวำ ปฏจจสมปบำท 55

ควำมส ำคญของปฏจจสมปบำท 56

องคประกอบของปฏจจสมปบำท 56

กระบวนกำรของปฏจจสมปบำท 56

เหตปจจยทท ำใหเกดทกขของปฏจจสมปบำท 57

ปฏจจสมปบำทเปนกฎธรรมชำต 59

ควำมสมพนธระหวำงปฏจจสมปบำทกบอรยสจ 60

ปฏจจสมปบำทภำคปฏบต 61

กระบวนกำรแหงชวต ( ปฏจจสมปบำท ) 63



จ

เรอง หนา แผนกำรสอนประจ ำ บทท 5 67

บทท 5 กรรมกบชวต 69

ควำมหมำยของกรรม 69

เครองมอหรออปกรณท ำกรรม 70

มลเหตทท ำใหเกดกรรม 70

ประเภทของกรรม 71

ชนดของกรรม 71

กรรมแบงตำมแรงหนกเบำ 72

กรรมจดตำมกำลทใหผล 72

กำรหมนเวยนของกเลสและกรรม 73

กฎแหงกรรม 73

กำรสนกรรม 74

คณและโทษของกรรมและผลของกรรม 74

ควำมดและควำมชว 75

ทำงแหงควำมด 76




บทท 6 กำรพฒนำคณภำพชวตมนษย 83

เกณฑคณภำพชวต 83

เปำหมำยของชวต 84

กำรพฒนำกำย 84

จรยธรรมกบกำรกฬำ 85

ธรรมในพระพทธศำสนำทสงเสรมชวต 86

กำรพฒนำจต 86

ลกษณะทำงธรรมชำตของจต 87

เมตตำภำวนำกบกำรพฒนำจต 87

วธเจรญเมตตำ 88

ขนตอนกำรแผเมตตำ 88

ฉ

เรอง หนา กำรพฒนำสขภำพจต 89

บคคลทมสขภำพจตด 89

หลกปฏบตเพอกำรพฒนำจต 90

วธกำรบรหำรสขภำพจต 90

กำรแกปญหำชวต 91

กำรแกปญหำชวตตำมหลกอรยสจ 92

กำรสรำงควำมสขใหกบชวต 92

หลกกำรสรำงควำมสขใหกบชวต 92




บทท 7 กำรครองตน ครองคน ครองงำน และกำรครองเรอน 97

หลกกำรครองตน 97

พทธจรยธรรมทสงเสรมกำรครองตนควำมส ำคญของกำรครองเรอน 102

สรปกำรครองตน 103

กำรครองคน 103

สรป กำรครองคน 108

กำรครองงำน 108

สรปกำรครองงำน 113

กำรครองเรอน 113




บทท 8 ปญหำดำนจรยธรรมตำมแนวพทธศำสนำ 125

จรยธรรมชนตน 125

หลกธรรมชนกลำง 132

หลกจรยธรรมชนสง 133

เปำหมำยสงสดของศำสนำพทธ 136

สภำพปญหำกำรสงเสรมจรยธรรม 137

ช

เรอง หนา แนวทำงแกไขปญหำและสงเสรมจรยธรรม 140




บทท 9 ธรรมภำคปฏบต 147

แนวทำงกำรศกษำและธรรมปฏบตเบองตน 147

หลกกำรพฒนำจต 148

กำรท ำสมำธ 150

จดมงหมำยในกำรท ำสมำธ 150

ประโยชนของกำรฝกสมำธ 150

ประเภทของกำรท ำสมำธ 151

วธท ำสมำธ 152

ขนตอนในกำรฝกอำนำปำนสตสมำธ 153




บทท 10 จรรยำบรรณและมำรยำททำงสงคม 159

ควำมหมำยของจรรยำบรรณ 159

ควำมส ำคญของจรรยำบรรณ 160

หลกจรรยำบรรณ 160

จรรยำบรรณในอำชพทส ำคญในสงคม 162

จรรยำบรรณของทหำร 164

จรรยำบรรณทำงกำรแพทย 165

จรรยำบรรณผประกอบกำร 166

จรรยำบรรณวชำชพโฆษณำ 168

มำรยำททำงสงคม 169

มำรยำทในกำรแตงกำย 169

มำรยำทกำรแสดงควำมเคำรพ 171

มำรยำทในกำรยน 173

ซ

เรอง หนา มำรยำทในกำรเดน 175

มำรยำทในกำรเยยมไข 176

มำรยำทในกำรนง 177

มำรยำทในกำรนอน 178

มำรยำทในกำรสนทนำ 179

มำรยำทในกำรเขำประชม อบรม สมมนำ 180

มำรยำททไมดไมงำมเวลำเขำสงคม 180



บรรณำนกรม 183

แผนบรหารการสอน (Course Syllabus)

1. รหสวชา: 1500104 2. ชอรายวชา (ภาษาไทย): จรยธรรมกบชวต

3. ชอรายวชา (ภาษาองกฤษ): Moral and life

4. จ านวนหนวยกต : 2(2-0-4) 5. อาจารยผสอน : สพฒน ศรชมชน

ค าอธบายรายวชา

ศกษาความหมายและบอเกดของจรยธรรมในทศนะของปรชญาและศาสนาทงตะวนออก ตะวนตก หลกพทธธรรมทเปนแกนแทของพทธปรชญา การพฒนาตน พฒนาคนและพฒนางาน โดยยดหลกจรยธรรมตามแนวทางของพทธศาสนา ปญหาดานจรยธรรมและการแกไขปญหาโดยใชธรรมภาคปฏบตตลอดจนถงจรรยาบรรณวชาชพและมารยาททางสงคม

วตถประสงครายวชา

1. นกศกษามความสามารถทจะอธบาย ความหมายของจรยธรรม แหลงทมาของจรยธรรมและประโยชนของจรยธรรม ทมตอมนษยทงทางดานสวนตวและสงคมได

2. นกศกษาสามารถแยกแยะถงชวตคออะไร ชวตเปนอยางไร ชวตอยเพออะไร จะด าเนนชวตอยางไรจงจะประสบความส าเรจในฐานะทเกดเปนมนษย

3. นกศกษาสามารถจดระดบจรยธรรมในพระพทธศาสนาไดชดเจน

4. นกศกษาสามารถน าหลกจรยธรรมไปใชกบชวตประจ าวนเพอการครองตน ครองคน ครองงาน และครองเรอน ไดอยางเหมาะสมและมประสทธภาพ

5. นกศกษาสามารถยกระดบชวตใหมคณคา ดวยการพฒนากายและจตใหมคณภาพอนจะมผลใหอยในสงคมโลกอยางมความสข

6. นกศกษาจะไดมความรความเขาใจหลกจรรยาบรรณในอาชพตางๆ

7. นกศกษาจะไดเปนผประพฤตตนใหเปนผมมารยาททงดงามเหมาะสมกบสถานภาพและบทบาทของแตละคนในสงคม

8. นกศกษาจะไดมความรและความเขาใจถงปญหาความเสอมโทรมของสงคมและสามารถแกปญหาไดโดยยดหลกจรยธรรม

ญ

เนอหารายวชา

บทท 1 ความรเกยวกบจรยธรรม จ านวน 4 ชวโมง

ความหมายของจรยธรรม 1

ความเชอมโยงระหวางศลธรรม สจธรรมกบจรยธรรม

แหลงทมาของจรยธรรม

ประเภทของจรยธรรม ความหมายของมนษย

ความแตกตางระหวางมนษยกบสตว

ธรรมชาตของมนษย

หนาทของมนษย

ประโยชนของจรยธรรมทมตอมนษย สรปทายบท

แบบฝกหด

บทท 2 ชวตและกฎธรรมชาตของชวต จ านวน 4 ชวโมง

ความหมายของชวต

ชวตในทศนะของผรและผใฝในการศกษา ชวตในทศนะของศาสนา

ชวตในความหมายของการเปรยบเทยบ

การด ารงอยของชวต

คณสมบตของสงมชวต การก าเนดชวตตามทศนะของวทยาศาสตร การก าเนดชวตตามทศนะของพระพทธศาสนา

ประเภทของการก าเนดชวต

ความตองการของชวต

โครงสรางของรางกายและจตใจของมนษย

กฎธรรมชาตของชวต

ลกษณะของกฎธรรมชาต ลกษณะสามญของชวต ( ไตรลกษณ )

ความเปนของไมเทยง

ความเปนทกข

ฎ

ประเภทของความทกข

ความเปนมาของอนตตา

คณคาทางจรยธรรมและการน าไปใช สรปทายบท


บทท 3 อรยสจ 4 จ านวน 2 ชวโมง

ความส าคญของอรยสจ

การรแจงอรยสจ

องคประกอบของอรยสจ

อรยสจ 4 กบการน ามาใชในการแกปญหาชวต

ประโยชนของการเรยนรอรยสจ

สรปทายบท


บทท 4 ลกโซแหงชวต จ านวน 4 ชวโมง

ความหมายของค าวาปฏจจสมปบาท

ความส าคญของปฏจจสมปบาท

องคประกอบของปฏจจสมปบาท

กระบวนการของปฏจจสมปบาท

กระบวนการเกดทกข (ตามหลกประยกต)

กระบวนการดบทกข (ตามหลกประยกต)

เหตปจจยทท าใหเกดทกขของปฏจจสมปบาท

ปฏจจสมปบาทเปนกฎธรรมชาต

ความสมพนธระหวางปฏจจสมปบาทกบอรยสจ ปฏจจสมปบาทภาคปฏบต

กระบวนการแหงชวต (ปฏจจสมปบาท)



ฏ

บทท 5 กรรมกบชวต จ านวน 4 ชวโมง

ความหมายของกรรม

เครองมอหรออปกรณท ากรรม มลเหตทท าใหเกดกรรม

ประเภทของกรรม

ชนดของกรรม

กรรมแบงตามแรงหนกเบา

กรรมจดตามกาลทใหผล การหมนเวยนของกเลสและกรรม

กฎแหงกรรม

การสนกรรม

คณและโทษของกรรมและผลของกรรม

ความดและความชว

ทางแหงความด สรปทายบท


บทท 6 การพฒนาคณภาพชวตมนษย จ านวน 4 ชวโมง

เกณฑคณภาพชวต

เปาหมายของชวต

การพฒนากาย

จรยธรรมกบการกฬา

ธรรมในพระพทธศาสนาทสงเสรมชวต การพฒนาจต

ลกษณะทางธรรมชาตของจต เมตตาภาวนากบการพฒนาจต

วธเจรญเมตตา

ขนตอนการแผเมตตา การพฒนาสขภาพจต

บคคลทมสขภาพจตด

หลกปฏบตเพอการพฒนาจต

ฐ

วธการบรหารสขภาพจต

การแกปญหาชวต

การแกปญหาชวตตามหลกอรยสจ

การสรางความสขใหกบชวต

หลกการสรางความสขใหกบชวต สรปทายบท


บทท 7 จรยธรรมเพอการพฒนาชวต (การครองเรอง) จ านวน 2 ชวโมง

หลกการครองตน การพงตนเอง ความเปนผรอบรและคงแกเรยน ความขยนหมนเพยร ความรบผดชอบ การประหยดและอดออม ความไมประมาทในชวต ความมระเบยบวนยและความเคารพกฎหมาย การปรบตวเขากบสงคมตามแนวพทธศาสน พทธจรยธรรมทสงเสรมการครองตนความส าคญของการครองเรอน

สรปการครองตน

การครองคน

หลกจรยธรรมส าหรบการท าความด กศลกรรมบถ จรยธรรมทสงเสรมการครองคน หลกในการครองคน สรป การครองคน

การครองงาน จรยธรรมของการครองงาน สรป การครองงาน

การครองเรอน

ความส าคญของการครองเรอน

ฑ

การเลอกคครอง ประเภทของสาม- ภรรยา

จรยธรรมพนฐานของผครองเรอน

จรยธรรมในการสรางฐานะของผครองเรอน จรยธรรมในการสรางความสขใหกบผครองเรอน

วธสรางความสขภายในครอบครว

ความวบตในการครองเรอน

ประโยชนในการครองเรอน

สรปการครองเรอน สรปทายบท


บทท 8 ปญหาดานจรยธรรมตามแนวของพทธศาสนา จ านวน 2 ชวโมง

หลกจรยธรรมชนตน หลกจรยธรรมชนกลาง

หลกจรยธรรมชนสง

ประโยชนขนตน

ประโยชนขนกลาง

ประโยชนสงสด เปาหมายสงสดของศาสนาพทธ

สภาพปญหาการสงเสรมจรยธรรม

- ปญหาจากบคคล

- ปญหาในดานการศกษา

- ปญหาทเกยวกบการเปลยนแปลงของสงคม

- ปญหาเรองความผดทางเพศ

- ปญหาดานสอมวลชน

- การประกอบอาชพทผดและไมเหมาะสมทางดานจรยธรรม

- แนวทางแกไขปญหาและสงเสรมจรยธรรม - การใชศาสนธรรมเปนแกนน าในการพฒนาสงคม

- การก าหนดเปาหมายชวตตามหลกจรยธรรม

- การสงเสรมไมใหเหนแกตว

ฒ

- การสงเสรมจรยธรรมในครอบครว

- การสงเสรมของรฐ

- การสงเสรมจรยธรรมในสถานศกษา

- ความรวมมอของสอมวลชนและองคกรเอกชน



บทท 9 ธรรมภาคปฏบต จ านวน 2 ชวโมง

แนวทางการศกษาและธรรมปฏบตเบองตน

หลกการพฒนาจต

การท าสมาธ

จดมงหมายในการท าสมาธ

ประโยชนของการฝกสมาธ

ประเภทของการท าสมาธ

วธท าสมาธ

ขนตอนในการฝกอานาปานสตสมาธ



บทท 10 จรรยาบรรณและมารยาทสงคม จ านวน 4 ชวโมง

ความหมายของค าวา จรรยาบรรณ

ความส าคญของจรรยาบรรณ

หลกจรรยาบรรณ

จรรยาบรรณในอาชพทส าคญในสงคม

จรรยาบรรณของนกศกษา

จรรยาบรรณครและบคลากรทางการศกษา

จรรยาบรรณของทหาร

จรรยาบรรณทางการแพทย

จรรยาบรรณผประกอบการ

จรรยาบรรณวชาชพโฆษณา

มารยาททางสงคม

มารยาทในการแตงกาย

ณ

มารยาทการแสดงความเคารพ

มารยาทในการยน

มารยาทในการเดน

มารยาทในการเยยมไข

มารยาทในการนง

มารยาทในการนอน

มารยาทในการสนทนา

มารยาทในการเขาประชม อบรม สมมนา

มารยาททไมดไมงามเวลาเขาสงคม



การวดผลและการประเมนผล

1. การวดผล

1.1 คะแนนการเขาชนเรยน การมสวนรวมในการท ากจกรรม การอภปรายและแสดงความคดเหนในชนเรยน 10%

1.2 คะแนนการสอบกลางภาค / การสอบปลายภาค 50%

1.3 การอภปรายและแสดงความคดเหนในชนเรยน-ผลการน าเสนอผลงานกลม 30%

1.4 การท างานกลม/ความรบผดชอบในการสงงานตามเวลาและไดคณภาพตามทก าหนดและการน าเสนอผลงานกลม/ความสามารถในการสอสาร 10%

2 การประเมนผล

ระดบคะแนน ผลการเรยน

80-100% A

75-79% B+

70-74% B

65-69% C+

60-64% C

55-59% D+

50-54% D

<50% F

แผนการสอนประจ า บทท 1

เรอง ความรเบองตนเกยวกบจรยธรรม

หวขอเนอหาประจ าบท

บทท 1 ความรเบองตนเกยวกบจรยธรรม

ความหมายของจรยธรรม

แหลงทมาของจรยธรรม

องคประกอบของจรยธรรม

ประเภทของจรยธรรม

ความหมายของมนษย

ความแตกตางระหวางมนษยและสตว

ธรรมชาตของมนษย

หนาทของมนษย

ประโยชนของจรยธรรมทมตอมนษย


จดประสงค

1. นกศกษาบอกความหมายและความส าคญของจรยธรรมทมตอปจเจกชนและสงคมได

2. นกศกษาสามารถอธบายความเชอมโยงระหวางศลธรรม สจจธรรมและจรยธรรมได

3. นกศกษาสามารถอธบายแหลงทมาของจรยธรรมได

4. นกศกษาสามารถบอกประเภทของจรยธรรมและความหมายของความเปนมนษยได 5. นกศกษาสามารถอธบายถงองคประกอบของจรยธรรมได

6. นกศกษาสามารถเปรยบเทยบความแตกตางระหวางมนษยกบสตวไดอยางชดเจน

7. นกศกษาสามารถอธบายธรรมชาตของความเปนมนษย และสามารถเปรยบเทยบหลก

จรยธรรมทบงบอกถงประโยชนและความสขของตนเองและสงคม

2

กจกรรมการเรยนการสอน

1. การบรรยาย

2. การอภปราย

3. การท ารายงาน

4. การท างานเปนกลม

5. การปฏบต เชน นงสมาธ และแผเมตตา เปนตน

สอการเรยนการสอน

1. เอกสารประกอบการสอน

2. วดทศน 3. หนงสอพมพ

4. Internet

การวดผลและประเมนผล

1. ประเมนจากความสนใจ เชน การเขาชนเรยนสม าเสมอ

2. ประเมนจากบคลกภาพ เชน การแตงกาย และมสมมาคารวะ

3. ประเมนจากการท างานเปนกลม

4. การสอบ

3

บทท 1

ความรเบองตนเกยวกบจรยธรรม

สถานการณปจจบนน ในยคทโลกเปลยนแปลงไปเมอเกดเหตการณไมดไมงาม หรอไมเรยบรอยในสงคมบานเมอง คนสวนใหญกมกโทษ หรออางวากทเกดเหตการณแบบน ขนกเพราะวาคนในสงคมขาดศลธรรม จรยธรรม บานเมองจงเดอดรอนวนวาย มความระส าระสายไมสงบสข และในเรองจรยธรรมนน คนสวนใหญกเขาใจวาเปนเรองของผหลกผใหญผสงวยจะตองประพฤตปฏบต เปนหลก เปนตวอยางใหเดกเยาวชนดเปนแบบอยาง แตในความเปนจรงนน เรองการมจรยธรรมเปนเรองทส าคญส าหรบทกเพศทกวย ทกสถานะทกสงคมจะตองประพฤตปฏบต เพอความมระเบยบเรยบรอยของสงคม เพราะเรองจรยธรรมเปนเรองจ าเปนส าหรบการมชวตทสงบสขรมเยน

จรยธรรมมความหมายถงความด ความถกตองและความเหมาะสมกบทกคนทกสถานะทกบทบาทหนาท จรยธรรมสอนใหคนเรารจกท างานท าหนาทของตนเองใหสมบรณ หามในสงทควรหาม สงเสรมใหท าสงทดงาม มการมสตสมปชญญะ คอมความระลกร ความรตวอยเสมอ รเหตรผล รตน รประมาณ ถกตองตามกาลเทศะตอบคคลและสงคม ถกตองตามความเปนจรงของจรยธรรม เพราะฉะนนจงเปนเรองส าคญทจะตองปลกฝงจตส านกทด หรอสามญส านกทถกตองตระหนก เกยวกบเรองจรยธรรมใหผแรกเรมศกษา และประพฤตปฏบตตงแตเรมศกษาเสยกอน

1. ความหมายของจรยธรรม

1.1 จรยธรรม ค าวา “จรยธรรม” ตรงกบภาษาองกฤษวา “Morality” ซงมความหมายกวางขวางมาก ยากทจะใหค าจ ากดความไดอยางเหมาะสม พจนานกรมราชบณฑตยสถาน (2525 : 414) ใหความหมายวา จรยธรรม เปนค าสมาส ซงแบงไดเปน 2 ศพท คอ จรยะ กบ ธรรมะ จรยะ หมายถง ความประพฤต กรยาทควรประพฤต สวน ธรรมะ หมายถงกฎหรอระเบยบศลธรรม เมอเอาทงสองศพทมาสมาสกนเขาเปนจรยธรรม มความหมายวา ธรรมะ เปนขอประพฤตปฏบต ศลธรรม กฎศลธรรม

นอกจากนค าวา “จรยธรรม” มผใหความหมายไวมากมาย แตจะน ามากลาวไวเฉพาะทเหนวามความส าคญ และมความหมายทเหมาะสมและชดเจนเทานน ดงมรายละเอยด ดงน

4

วศน อนทสระ (2518 : 1) กลาววา จรยธรรม หมายถง ความประพฤต การกระท า และความคดทถกตองเหมาะสม การท าหนาทของตนอยางถกตองและสมบรณเว นสงทควรเวน การท าสงทควรท า ดวยความฉลาด รอบคอบ รเหตรผล ถกตองตามกาละและเทศะของบคคล

แสง จนทรงาม ไดกลาวไววา จรยธรรม หมายถงคณภาพของจตทมอทธพลตอความประพฤตของคน

สาโรช บวศร (2525 : 14) ไดกลาวไววา จรยธรรมหมายถงคานยมตาง ๆ ซงสงคมและบคคลจะตองยดมน ไดแก

1. ศลธรรม (Moral Value) สงทควรเวนและสงทควรปฏบต

2. คณภาพ (Ethical Value) สงทควรปฏบต พระราชวรมน (2522 : 9) ไดกลาวไววา

จรยธรรม มาจาก “พรหมจรรย” หมายถง มรรคมองค 8 และไตรสกขา คอ ศล สมาธ และปญญา

ซงเปนแนวทางปฏบต เพอน ามนษยไปสจดหมายปลายทางของชวต

บญสง สนธนอก (2529 : 27) กลาวไววา จรยธรรม หมายถง ขอทพงปฏบต คอ ปฏบตสงทควรปฏบต ละเวนสงทควรละเวน เพอความสขของตนและคนในสงคม คนทอยในสงคมแตละแหงยอมมจรยธรรมเปนของตวเอง ทงนขนอยกนสภาพของสงคมและสงแวดลอม ความเชอ ศาสนา

ขนบธรรมเนยมประเพณของสงคมนน ๆ และจรยธรรมแตละสงคมยงมสวนทถอวาเปนจรยธรรมรวมกนทเราเหนอยโดยทวไป

สรปไดวา จรยธรรม หมายถง สงทควรประพฤตและประพฤตเหมาะสมในสงทถกตองซงเปนทยอมรบของสงคม เพออยรวมกนในสงคมอยางมความสขและรมเยน

1.2 ธรรมะ 4 ความหมาย

สมภพ ชวรฐพฒน (2535 : 2) ไดน าผลงานของพทธทาสภกขมากลาวไวในผลงานของตนวา ความหมายของธรรมะม 4 ประการคอ

1.2.1 ธรรม คอ ตวธรรมชาต หมายถงทกสงทกอยางทมอยแลวโดยธรรมชาต ไมวาพระพทธเจาจะอบตขนในโลกหรอไมกตาม

1.2.2 ธรรม คอ กฎธรรมชาต ธรรมชาตสรางกฎธรรมชาต เพอควบคมธรรมชาตใหเกดขน ตงอย และดบไป เชน กฎปฏจจสมปบาท กฎแหงกรรม ฯลฯ

1.2.3 ธรรม คอ หนาท ทจะตองปฏบตใหถกตองตามกฎธรรมชาต ซงเรยกวา การปฏบตธรรม

1.2.4 ธรรม คอ ผลทเกดขนจากการปฏบตหนาทใหถกตองตามกฎธรรมชาต ผลทเกดขนคอ ความสะอาด สวาง สงบเยอกเยน เปนอสระรวมเรยกวานพพาน

5

2. ความเชอมโยงระหวางศลธรรม สจธรรมกบจรยธรรม

ความเชอมโยงของคณธรรมทง 2 ประการ มดงตอไปน

2.1ศลธรรม หมายถง ศลธรรมสากลซงมนษยไดสรางขนมา เพราะความจ าเปนทางสงคม

เพอแกปญหาสงคม มงใหสงคมมสนตภาพ เปนบทบญญตทมมากอนศาสนา (สมภพ ชวรฐพฒน 2535 : 2) ทกศาสนาทเกดขน การปฏบตศลธรรมเปนการแกปญหาเฉพาะหนา ขนบธรรมเนยมประเพณ วฒนธรรม กฎหมาย เปนเครองผดงรกษาศลธรรมใหเหลออย ศลธรรมไมใชศาสนา

แตศาสนายอมรบและน าหลกจรยธรรมมารวมกบศาสนา เพอใชเปนเครองมอสงเสรมใหคนเขาสศาสนา ศลธรรมมงสงเสรมใหคนละความชวกระท าความด

2.2 สจธรรม หมายถง กฎธรรมชาต ไมมผใดบญญตสจธรรม ธรรมชาตเปนตวสราง สจธรรม พระพทธเจาทรงคนพบและน ามาเปดเผย แนะน า สจธรรมเปนหลกแทของพทธศาสนา

ซงเปนเรองทอยเหนอความด ไมหลงตดในความดใหบคคลมสนตสขเฉพาะตน และพนจากความทกข อดมการณทางศาสนามงสงเสรมพฒนาบคคลใหม ศล สมาธ ปญญา ซงสามารถดบทกขไดเมอทกคนในสงคมด สงคมสวนใหญกดตาม (พทธทาสภกข 2503: 4-19)

สรปความเชอโยงระหวางคณธรรมทง 2 ประเภท สรปไดดงน

1. จรยธรรมระดบศลธรรม เปนการประพฤตและปฏบต ศลธรรม กฎหมาย วฒนธรรม

ขนบธรรมเนยมประเพณ คานยม จรรยาบรรณ และมารยาทสงคม เพอสรางสนตภาพใหแกสงคม

2. จรยธรรมระดบสจธรรม เปนการปฏบตตามหลกของศล สมาธ ปญญา เพอให การประพฤตธรรมนนถกตองตามกฎธรรมชาตแหงชวต เพอใหอยเหนอความชวและความดมจตใจบรสทธ พนจากความทกข เปนการสรางสนตสขใหแกผอน และเพอสนตสขของสงคม

3. แหลงทมาของจรยธรรม

แหลงทมาของจรยธรรม มผกลาวไวหลากหลายแตจะขอน ามากลาวไวพอสงเขป ดงน

3.1 ปรชญา ปรชญา เปนวชาทศกษาเกยวกบความรประสบการณทางปญญาของมนษย และศกษาเกยวกบหลกจรยธรรมของมนษย เชน ความดสงสด หนาท ความชอบธรรม ความประพฤต ฯลฯ

จรยศาสตรเปนสาขาทมความส าคญของปรชญา ทศกษาเกยวกบจรยธรรมโดยตรงของมนษย เชน

6

ศกษาเกยวกบหลกเกณฑของความประพฤต ความประพฤตทเหมาะสมกบหนาทและอดมการณทสงสดของมนษย

3.1.1 จรยธรรมในทรรศนะของเพลโต (Plato)

เพลโตใหความคดเหนและหลกจรยธรรมส าหรบมนษยไวและสรปไดดงน

1) ชวตมนษยนนควรมจดมงหมาย เพอปลดเปลองวญญาณออกจากความทกข ชวตทสมบรณควรมเหตผล ท าความดดวยความบรสทธใจและมความยตธรรม การท าความดเพอความด มใชท าความดเพอจดประสงคอนๆ

2) คณธรรมทส าคญม 4 ประการ คอ 2.1 ปญญา เปนรากฐานของคณธรรม การท ากจกรรมตางๆ ควรท าดวยความคดรอบคอบ ระมดระวงและมเหตผล

2.2 ความกลาหาญ ความกลาหาญเปนคณธรรมทส าคญ และจ าเปนในการปองกนชวต ใหหลดพนจากสงย วยวน ท าใหใจไมตกเปนทาสของกเลส ความกลาหาญ ความอดทน ความเพยรพยายามฯลฯ กจกรรมเหลานบคคลควรกระท าไปดวยความยตธรรมเพอปองกนมใหเกดความล าเอยง บคคลผมความยตธรรม ยอมเปนผมความเออเฟอเผอแผตอบคคลอนดวย

2.3 ความรจกประมาณ ความรจกประมาณสามารถควบคมประสาทสมผสของชวตดวยเหตผล เพอสรางวนยตนเองใหรจกพอดในการด าเนนชวต

2.4 ความยตธรรม ความยตธรรมเปนคณธรรมของสงคมทแสดงใหเหนถงความเออเฟอเผอแผ ความซอสตย การท าหนาท การรกษาสญญา ความกลาหาญ ความรก ความจงรกภกด เปนตน กจกรรมเหลานบคคลควรท าไปดวยความยตธรรม ปองกนมใหเกดความล าเอยง บคคลมความยตธรรมควรเปนผมความเออเฟอเผอแผตอบคคลอนๆ ดวย

3.1.2 จรยธรรมของอรสโตเตล (Aristotle)

อรสโตเตล ไดวางหลกจรยธรรมส าหรบมนษยไดดงน

1) ชวตทด มนษยตองด าเนนชวตไปตามหลกเหตผล ท าหนาทของชวตใหสมบรณ มความยตธรรม รจกย งคด มอารมณด มสขภาพด การปฏบตชวตควรปฏบตตามทางสายกลาง การปรบตวของชวตม 3 ระดบ คอ ชวตในประจ าวน ชวตเปนไปตามสงคมและชวตทสงบ

2) ความดของมนษยตามท ชยวฒน อตพฒน (2530 : 127) ไดกลาวไวคอ

2.1 ความดภายนอก เชน เกยรตยศ ชอเสยง ฐานะทางสงคม เปนตน

2.2 ความดทางวญญาณ เชน สตปญญา คณธรรม และความสข เปนตน

2.3 ความดทางรางกาย เชน ความเปนผมรปรางสวยงาม และความเปนผม

สขภาพด ความเปนผมรางกายสมบรณ เปนตน

7

ความดเหลาน โดยสรปแลวจะเปนความดเกยวกบจตใจ หรอวญญาณ ความด เหลานเปนความดชนพเศษ เพราะการกระท าและการปฏบตจะท าใหเกดความสข และการกระท าการปฏบตเกยวกบความดเหลานเปนหนาทของจต หรอวญญาณโดยเฉพาะ

3.2 ศาสนา (Religions)

ศาสนา เปนลทธความเชอของมนษย ซงไดรบรวบรวมเอาค าสงสอนตางๆ มาเปนหลกเกณฑส าหรบประพฤต และปฏบตหนาทใหเหมาะสม ศาสดาทกศาสนามงใหบคคลกระท าความด สลกษณ ศวลกษณ (2525 : 9) กลาววา “ศาสนาเปนตวก าหนด ศลธรรม จรรยา จรยธรรม หรอธรรมจรยา เพอเปนการใหลดเอาเปรยบผอน สตวอน ใหมความเออเฟอเผอแผดวยการประพฤตตนใหเปนประโยชนตอสงคม การประพฤตปฏบตจรยธรรมสมบรณยงขนเพยงใด กยอมเขาถงศาสนามากขนเพยงนน” ศาสนาทเปนมาของจรยธรรมและเปนตวก าหนดมาตรฐานและคณคาทางจรยธรรม ดงจะเหนไดในศาสนาตาง ๆ ดงน

3.2.1 หลกจรยธรรมในศาสนายว เสถยร พนธรงส (2525:506 - 507) ไดรวบรวมจรยธรรมของศาสนายว ทโมเสสได

ประกาศเปนบญญต 10 ประการดงน

1. อยามพระเจาอนตอหนาเราเลย

2. อยาบชารปเคารพใดๆ

3. อยาออกนามพระเจาโดยไมจ าเปน

4. อยาท างานในวนสปาโต (วนอาทตย)

5. นบถอบดามารดา

6. อยาฆาคน

7. อยาลวงประเวณสามภรรยา

8. อยาลกทรพยของผอน

9. อยาเปนพยานเทจตอเพอนบาน

10. อยาโลภในสงของในภรรยาในขาทาสชายหญงของเพอนบาน

3.2.2 จรยธรรมในศาสนาอสลาม

ศาสนาอสลามเปนศาสนาแหงสนต เปนศาสนาทมผนบถอมากซงมความผกพนกบสงคมสวนหนงอยางแนนแฟนและกวางขวาง มจรยธรรมเปนหลกประพฤตส าหรบชวตใหชวตมความกาวหนา และสงคมมความสข ดงท เสถยร พนธรงส (2525 : 457 – 458) ไดรวบรวมจรยธรรมของศาสนาอสลามมากลาวไวดงน

8

1. ความเคารพกตญญตอพอแม 2. เคารพออนนอมตอผมเกยรตและผอาวโส

3. เมตตาและกรณาตอผทต ากวาออนแอกวา ทงมนษยและสตว

4. ใหรจกเอาอกเอาใจกน

5. ประพฤตทดตอเพอนบาน

6. ความรกและความกลมเกลยวระหวางพนองมตรสหาย

7. ชวยเหลอผทไดรบความทกขยาก

8. ชวยเหลอผทประสงคจะกระท าความด

9. ใหเกยรตแขกทมาพกอยในบาน

10. การเยยมเยยนคนเจบไข

11. ไมเหยยบศพคนตาย

12. ไมเปดเผยความลบของเพอน

13. ใชจายทรพยในทางทด

14. แนะน าใหผอนรวมพบปะสนทนา

15. แนะน าสงสอนคนโง

16. แนะน าคนชวละความชว

17. ใหความรวมมอกบสวนรวม

18. ท าดกบคนทวไป

19. รจกใหอภยตอผกระท าความผด

3.2.3 หลกจรยธรรมใน พทธศาสนา

พระพทธศาสนาเกดขนในประเทศอนเดย ในศตวรรษท 6 กอนครสตศกราช พระพทธเจาเปนผกอตงขน ซงนบวารวมสมยเดยวกนกบเลาจอ ขงจอ และมหาวระ แตกอนโซคราตส ประมาณ 100 กวาป

พระพทธศาสนาเกดขนทามกลางฮนด แตมเอกลกษณะของตนเองเปนพเศษ ไมยอมรบทรรศนะของฮนดหลายประการดวยกน คอ

1. ไมยอมรบคมภรพระเวท เปนความรของพระพรหม

2. ไมรบวามพระพรหมหรอพระเจาสรางโลกและสรางสรรคสงทงหลายในโลกนและในโลกอน

3. ไมยอมรบวาอตตาทถาวรในตวมนษย

4. ตอตานการออนวอนบวงสรวงเทพเจา และพธกรรมตางๆ ทกลาวในคมภรพระเวท

9

5. ไมยอมรบระบบวรรณะ

6. ไมยอมรบพธอาบน าลางบาปในแมน าคงคาและพธกรรมตางๆ ทคลายคลงกน

7. ไมยอมรบการบ าเพญเพยรดวยการทรมานรางกายใหล าบาก เพอเอาชนะบาปกรรมตามทเชอถอกนอยในสมยนน

พระพทธเจาไดวางแนวการสอนของพระองคเปนอสระ ไมขนตอกบคมภรพระเวทและคมภรอปนษทอนเปนคมภรเกาแกของลทธฮนด พระองคไดสอนแนวทางแหงชวต โดยการปฏบตธรรมในชวตประจ าวน เพอบรรลจดหมายปลายทางแหงชวต คอ “นพพาน” พระองคทรงมองเหนอยางแจมแจงวา

“การเวยนวายตาย-เกดอยในวฎฏะสงสารเปนทกขโดยไมรจกจบสน ตราบใดทยงไมรแจงแทงตลอด สจธรรม 4 ประการ จะตองจมอยในวฎฎะเรอยไป”

ชวตในทศนะของพทธศาสนา เปนชวตทมอสระไมไดขนอยกบการบงการของพระเจาแตอยางใด ความสข ความทกข ความส าเรจ ลมเหลว ความเจรญ หรอความเสอมของมนษย ไมไดอยทอ านาจการบนดาลของพระเจา แตอยทตวของมนษยเอง

เพอบรรลถงเปาหมายสงสดของชวต ประการแรก พระพทธองคจะยกเอาความทกขของชวต มาแสดงใหเรายอมรบสภาวะของความเปนจรงเสยกอนวา ชวตของเราทกคนตางกมความทกขดวยกนทงนน เพราะฉะนน ไมวาพระพทธองคจะแสดงเรองอะไร มกจะพดเรองความทกขของชวตอยเสมอ จนท าใหภกษ จ านวนมากเขาใจวาพระพทธองคพดได แตเรองทกขเทานน เพอเปนการไขขอของในของพระภกษเหลานน พระองคจงยกเอาใบไมก ามอหนง แลวแสดงสจธรรมค าสอน ทพระองคทรงอยนน เปนเพยงใบไมก ามอหนงเทานน สวนทยงไมสอน เปรยบเหมอนใบไมทอยในปา สรปวาพระพทธองคจะทรงเลอกสอนสงทจ าเปนส าหรบชวตมนษยเทานน

ความทกข เปนสงจ าเปนทมนษยทกคนตองร เพอยอมรบสภาวะเปนจรง เพอจะไมไดประมาท เกดอหงการ หรอทฎฐมานะ เมอรจกความทกขแลว กดบทตนเหตแหงทกขคอตณหากจะเขามสภาวะดบทกข ซงเรยกวา นโรธ แตการทเราจะไปถงจดนไดตองด าเนนตาม อรยมรรคมองค 8 ประการ คอ

- เหนชอบ

- คดชอบ

- เจรจาชอบ

- กระท าชอบ

- เลยงชพชอบ

- พยายามชอบ

10

- ตงสตไวชอบ

- ตงสมาธไวชอบ

มรรคมองค 8 ประการน แตละอยางอาศยซงกนและกน และอาจสรปลงใหสนทสดได คอ สรปลงใน “ปญญา” ค าเดยว ปญญานชาวพทธถอวาเปนคณธรรมทสงกวาคณธรรมทงหมด เปนประมขหรอหวหนาของกศลธรรมทงปวง เมอปญญาเกดแลว กศลธรรมอนๆ ทยงไมเกดกจกเกดขน ทเกดขนแลว กจะเจรญเตบโตไปเรอยๆ ในลกษณะทตรงกนขาม คอ ทางฝายอกศลกรรมคออวชชาคอความไมรเปนหวหนา เมออวชชาเกดขนแลว อกศลธรรมอนๆ ทยงไมเกดกจะเกดขน ทเกดขนแลวกเจรญเตบโตโดยล าดบ แตเมออวชชาถกท าลายลงแลว อกศลธรรมอนๆ กชอวาถกท าลายลงไปดวย

พระพทธเจาทรงตคณคาของปญญาสงยง คลายแนวความคดทมอยในคมภรอปนษทและแนวความคดของโซคราตส นกปรชญาผเรองนามของกรกในสมยโบราณ แตไมเหมอนกนทงหมดเปนเพยงบางสวนเทานน พดตามทรรศนะของพระพทธเจา การบรรลความหลดพนอยางแทจรง ตองอาศยปญญา แตปญญาตองด าเนนไปคเคยงกบความด จงจะมคณคาโดยสมบรณ สมตาม พทธภาษตวา

“ญาณยอมไมมแกผไมมปญญา และ ปญญายอมไมมแกผไมมญาณ ผมปญญา และมญาณยอมอยใกลนพพาน”

ความแตกตางระหวางทรรศนะของพระพทธเจา กบอปนษทมดงน อปนษทยกปญญาหรอตคณคาของปญญาสงกวาสงอนใดทงหมดแมกระทงความด แตพระพทธเจามไดกลาวไกลหรอ เลยเถดไปถงเพยงนน พระองคถอวา ความรยอมไปคเคยงความดเสมอ จะแยกกนไมได เชน ในพทธสภาษตวา

“การกระท า ความร ความชอบธรรม ศลธรรม และชวตอนประเสรฐ ท าใหคนบรสทธ มใชวตถทท าใหบรสทธ”

ผมศลธรรม มปญญา มสมาธ มความพากเพยร ยอมสามารถขามฝงแหงวฎฎะได”

โซคราตสเหนวา ความรกบความดเปนอนเดยวกน เชนในตอนหนงเขาไดกลาววา “คนฉลาดคอคนด คนฉลาดยอมเปนคนดเสมอ” ในคมภรพทธศาสนามไดกลาววาคนฉลาดยอมเปนคนดเสมอไป เพราะบางครงคนฉลาดอาจไมดกได เพราะเขาเอาความฉลาดของเขาไปท าสงทไมด เชน พวกฉลาดแกมโกง เปนตน ฉะนน ความรตามหลกพระพทธศาสนาตองควบคมโดยความด จงจะมคณคาโดยสมบรณ

ไดความวา ธรรมะหรอสงทพระพทธเจาน ามาสอนน น แบงออกเปนสายใหญ 2 สายกลาวคอ

11

- แนวทางแหงความคด

- แนวทางแหงชวต

แนวทางแหงความคดหรอเรยกอกอยางวา “พทธปรชญา” นน ในระยะแรกอยในลกษณะสนบสนนใหเกดความวรยะอตสาหะในการปฏบตธรรม คอ พยายามชใหเหนวา รปนามภายในกด รปนามภายนอกกด และสรรพสงทมปรากฏการณตกอยในลกษณะ 3 อยางคอ - ไมเทยง

- เปนทกข

- เปนอนตตา

แลวชกชวนใหปลกฝงคณธรรมใหมขนในจตใจ นอกจากน กพยายามชใหเหนเหตและผลของรปนาม ซงเกดขนและดบไปดวยอ านาจแหงเหตและปจจยของมนเอง เชน “เมอสงนม สงนกตองม เมอสงนเกดขน สงนกตองเกดขน เมอสงนดบ สงนกตองดบ” นคอหวใจ “ปฎจจสมปบาท”

ทานชใหเหนความจรงของรปนามตามทมนเปนจรงอยางไรเชนน กเพอไมใหหลงใหลในรปนามใหพยายามปลกฝงคณธรรมใหมากขน เพอเขาถงความหลดพนโดยเรว

แตในระยะหลงพทธปรชญาหรอแนวทางแหงความคด ไดแตกกงกานสาขาออกไปมากบางอยางกเกนความจ าเปน พยายามแสวงหาความจรงดวยเหตผลมากกวาประสบการณ ในระยะเรมแรกพทธปรชญาสนบสนนใหแสวงหาความจรงจากประสบการณมากกวาแสวงหาความจรงจากเหตผล แตในระยะหลงพทธปรชญาสนบสนนใหแสวงหาความจรงจากเหตผลมากกวาจากประสบการณ

3.3 นโยบายของรฐบาล

นโยบายของรฐบาลมบทบาทในการก าหนดคณคาทางจรยธรรมของสงคม ท าใหสงคมตนตว เหนความส าคญของจรยธรรมและมคานยมพรอมทจะปฏบตตามเชน

3.3.1 คานยมพนฐาน 5 ประการ

ประกาศคณะกรรมการวฒนธรรมแหงชาต เรอง “คานยมพนฐาน” ซงรฐมนตรกระทรวงศกษาธการ ในฐานะประธานคณะกรรมการวฒนธรรมแหงชาต ไดลงนามประกาศใชเมอวนท 17 มนาคม 2525 มสาระส าคญดงน

ตามทคณะรฐมนตร ไดประกาศก าหนดนโยบายวฒนธรรมแหงชาตใหหนวยงานของรฐและเอกชนรวมทงประชาชนรวมกนรกษา และสงเสรมวฒนธรรม อยางมจดมงหมายตรงกน เพอใหวฒนธรรมเปนเครองมอในการด ารงชวต และพฒนาประเทศนน จงขอประกาศเชญชวนให

12

ทกฝายรวมกนเสรมสราง ปลกฝงคานยม 5 ประการ (ส านกงานคณะกรรมการวฒนธรรมแหงชาตอางจาก สมภพ ชวรฐพฒน 2525 : 4) ดงน

1. การพงตนเอง ขยนหมนเพยรและมความรบผดชอบ

2. การประหยดและออม

3. การมระเบยบวนย

4. การปฏบตตามคณธรรมของศาสนา

5. ความรกชาต ศาสน กษตรย

3.3.2 คณธรรม 4 ประการ

รฐบาลไดอญเชญพระบรมราโชวาท ของพระบาทสมเดจพระเจาหว รชกาลท 9 ทพระราชทานคณธรรม 4 ประการ ในพระราชพธบวงสรวงสมเดจพระบรพมหากษตราธราชเจา ณ ทองสนามหลวงเมอวนท 5 เมษายน 2525 เพอใชเปนหลกในการด าเนน ชวตของประชาชนไดแก

1. การรกษาสจ ความจรงใจ ตอตนเองทจะประพฤตแตสงทเปนประโยชนและเปนธรรม

2. การรจกขมใจตนเอง ฝกใจตนเองใหประพฤตปฏบตอยในความสจความดนน

3. ความอดทนอดกลนและอดออม ทจะไมประพฤตลวงความสจสจรต ไมวาดวยเหตประการใด

4. การรจกวางความชว ความทจรต และรจกเสยประโยชนสวนนอยของตนเพอประโยชนสวนใหญของบานเมอง

คณธรรม 4 ประการน ถาแตละคนพยายามปลกฝงและบ ารงใหเจรญงอกงามขนโดยทวกนแลว จะชวยใหประเทศชาต บงเกดความสขความรมเยน และมโอกาสทจะปรบปรงพฒนาใหมนคงกาวหนาตอไปไดดงประสงค (มหาเถรสมาคม 2526 : 1 – 3)

3.3.3 คณลกษณะของคนไทย 10 ประการ

คณลกษณะของคนไทยทประเทศชาตตองการ และมความจ าเปนตองปลกฝงใหถง

พรอมสถานการณปจจบน 10 ประการ ดงท ช าเลอง วฒจนทร (2524 : 24 -25) ไดสรปไวดงน

1. มระเบยบวนย

2. มความซอสตยสจรตและยตธรรม

3. ขยน ประหยด และยดมนในสมมาชพ

4. ส านกในหนาท และความรบผดชอบตอสงคมและประเทศชาต

5. รจกคดรเรมวจารณ และตดสนใจอยางมเหตผล

13

6. กระตอรอรนในการปกครองระบอบประชาธปไตย รกและเทดทลชาต ศาสนา พระมหากษตรย

7. มพลานามยสมบรณ ทงรางกายและจตใจ

8. รจกพงตนเองและมอดมคต

9. มความภาคภมใจและรจกบ ารงศลปวฒนธรรมและทรพยากรธรรมชาต

10. มความเสยสละ เมตตาอาร กตญญกตเวทและสามคคกน

ลกษณะ 10 ประการน เปนแนวทางและเปาหมายในการจดการศกษาและอบรมสงสอนนกเรยน นกศกษา ของสถานศกษาทกระดบ

แหลงทมาของจรยธรรม นอกจากทกลาวมาทงหมดน ยงม กฎหมาย วฒนธรรมขนบธรรมเนยมประเพณ คานยม จรรยาบรรณ และมารยาทสงคมซงมสวนชวยก าหนดจรยธรรมของบคคลและสงคมอกดวย

4. ประเภทของจรยธรรม

นกปราชญทางจรยธรรมไดแบงจรยธรรมออกเปน 3 ประเภท คอ ความรดรชว การแสดงทศนคตและพฤตกรรมทางจรยธรรม และการมเหตผลทางจรยธรรม หาวทยาลยสโขทยธรรมาธราช 2527 : 57) ดงมรายละเอยดตอไปน

4.1 ความรดรชว (Moral Knowledge) คอ รวาอะไรด อะไรชว อะไรทควรปฏบตและอะไรทควรยกเวน รจกตดสนใจพฤตกรรมใดทควรแสดงออกและไมควรแสดงออก อกประการหนงการทบคคลในสงคมจะรดหรอชว เพราะอาศยการถายทอดทางสงคมในขณะทรบการถายทอดทศนคตจากสงคมนน คนเราอาจร หรอไมรตวกได หรออาจจะไดรบการอบรมสงสอนโดยตรงจากบคคลในสงคม การเลยนแบบ การศกษาและการสงเกตพฤตกรรมของบคคลทอาจเปนไปได 4.2 การแสดงทศนคตและพฤตกรรมทางจรยธรรม (Moral Attitude and Behavior) ตอสงแวดลอมทงทเปนรปธรรม และนามธรรมวาตนชอบ หรอไมชอบเพยงใด ความรสกของคนสวนมากจะมสวนสอดคลองกนกบคานยมของสงคมนนๆ ความรสกของคนในสงคมนเองเปนแรงกระตนหรอจงใจใหบคคลยอมรบจรยธรรมของสงคม และน าไปปฏบตสนบสนนค าจนใหจรยธรรมนนคงอยตอไป หากสมาชกของสงคมสวนใหญมทศนคตทไมดตอจรยธรรมขอใดขอหนงกแสดงพฤตกรรมออกมาในลกษณะทตอตาน จรยธรรมขอนนจะมตอไปไมได สงคมกจะสรางกฎจรยธรรมขนมาใหมเพอเปนการทดแทน เมอกาลเวลาเปลยนแปลงไปพฤตกรรมทางจรยธรรมกเปลยนแปลงไปเชนเดยวกน

14

4.3 การมเหตผลในทางจรยธรรม (Moral Reasoning) มนษยเปนสตวทมเหตผลมสตปญญา เปนผประเสรฐ รจกคด ดงนน มนษยจงรจกเลอกทจะท าหรอไมท าสงหนงสงใดทตนเหนวาควรหรอไมควร เหตผลนเองจะแสดงใหเหนถงรากเหงา หรอตนตออนเปนแรงผลกดนหรอแรงจงใจอยดานหลง การกระท าสงตางๆ ของมนษยซงอาจจะมความแตกตางกนออกไปเหตผลดานจรยธรรมสวนใหญมาจากกฎสงคม กฎของรฐ กฎของศาสนา หรออาจมาจากความส านกผดชอบของบคคลหรอสงอนๆ ทมารวมกน

จรยธรรมทง 3 ประเภทน มความสมพนธกนกลาวคอ บคคลยอมรวาสงใดดและสงใดชวหรอสงใดควรและสงใดไมควร แลวจงเกดความรสกกบตนเองวาชอบ หรอไมชอบ ความรเหตผลและทศนคต เปนพนฐานของเจตนาในการแสดงพฤตกรรมนนๆ ออกมา อาจกลาวไดอกนยหนงวากระบวนการของพฤตกรรมทางจรยธรรม ยอมประกอบดวยเจตนาเปนพนฐาน ซงมาจากความรเหตผลและทศนคต การกระท าและผลของการกระท าในองคประกอบของพฤตกรรมทางจรยธรรมนนถอวาเปนเจตนามาตรฐานในการวนจฉยคณคาทางจรยธรรม

5. ความหมายของมนษย

ความหมายของมนษยนนมผไดใหความหมายไวดงน

พจนานกรมฉบบราชบณฑตยสถาน (2525 : 615) ไดใหความหมายวา มนษยเปนสตวทรจกเหตผล เปนสตวทมจตใจสง

อรสโตเตล ( Aristotle ) ( อางจากวชรา คลายนาทร. 2530 : 33) กลาววา มนษยเปนสตวสงคมและสตวการเมอง

พทธทาสภกข (2529 : 115) กลาววา มนษยคอ สตวทเกดมาส าหรบเอาชนะความทกข

ดวงเดอน คงศกดและคณะ (2533 : 154) กลาววา มนษยเปนผมจตใจอยางมนษยสามารถก าจดปญหาไดมากกวาคนธรรมดา โดยลกษณะแลวมนษยมกายและจตทสงกวาสตวเดรจฉานและสงกวาคนธรรมดา สามารถรธรรมะระดบโลกตระได

สรปมนษยเปนสตวสงคมและสตวการเมอง เปนสตวทรจกใชเหตผลและเปนสตวทมจตใจสง มนษยมกายและจตใจสงกวาสตวและบคคลธรรมดา มนษยสามารถรธรรมะระดบโลกตระเพอดบทกขได

15

6. ความแตกตางระหวางมนษยกบสตว

พทธทาสภกข (2523 : 33) ไดกลาวถงความแตกตางระหวางมนษยกบสตวไววามนษยกบสตวนน มความแตกตางกนทงในดานรปรางและเคาโครงสราง ตลอดจนในดานความคดรเรมสรางสรรคสตปญญาและคณธรรม แตอยางไรกตามมนษยกบสตวกมความเหมอนกนในสงตอไปนคอ

6.1 การแสวงหาอาหาร ความตองการอาหาร เพอบ าบดความหว

6.2 การแสวงหาความสขในการหลบนอน มความตองการพกผอน

6.3 ความกลวตาย หนภย ขขลาด ตองการมชวตอยดวยความปลอดภย

6.4 มความตองการทางเพศและรวมเพศ

ความตองการ 4 อยางน มนษยกบสตวมความตองการเหมอนกน ธรรมะเทานนท าใหคนแตกตางไปจากสตว

7. ธรรมชาตของมนษย

มนษยตามสภาพธรรมชาต มความโหดรายทารณ ปาเถอน มความเหนแกตวชอบเอาเปรยบ ไมชอบการควบคมบงคบ ชอบเปนอสระและชอบท าตามใจตนเอง เมอใชระบบการศกษาระบบจรยธรรม ระบบการเมองเปนตนการพฒนามนษย และมนษยกจะเปนสตวทมจตใจสง รจกใชสตปญญา และเหตผลแกปญหาชวต และมนษยมความอยากได อยากม อยากเปนในสงทมความจ าเปนแกชวต ธรรมชาตของมนษยแบงไดดงน

7.1 มนษยมกเลส พทธทาสภกข (2503 : 30 – 55) ไดกลาวไววา ตามธรรมชาตของมนษยมกเลสอย

ภายในจตใจ กเลสมมลมาจากอวชชา คอ ภาวะทปราศจากความร กเลสท าใหมนษยเศราหมองมความเหนผดเขาใจผดและท าผด ท าใหเกดความโลภ โกรธ หลง มความมวเมาหลงใหล และมความอยากมไมมทสนสด กเลสท าใหเกดความทกขแกบคคลและสงคม วกฤตการณตางๆ ของสงคม ลวนแลวแตเกดจากอ านาจของกเลสมนษยทงสน เชน อาชญากรรม ปญหายาเสพตด เปนตน

7.2 มนษยมตณหา

วทย วศทเวทย (2513 : 40) ไดกลาวไววา มนษยเปนสตวทมตณหา ตณหาเปนเหตของปญหาทกชนดของมนษย เชน การเบยดเบยน การพยาบาท การจองเวร ความขดแยงฯลฯ ตณหาเปนตนเหตความทกขของมนษย เพลโต กลาววา ศตรทแทจรงของมนษยมใชโรคภยหรอความยากจน แตเปนตณหาของมนษยนนเอง ตณหาของมนษยนนแบงเปน 3 ประเภท คอ

16

7.2.1 กามตณหา คอ ความอยากไดในกามคณ อนไดแก รป เสยง กลน รส

สมผส และสงทมาตอบสนองความอยากทางประสาทสมผสทงหาและกามารมณ

7.2.2 ภวตณหา คอ ความอยากในภาวะของตน ทจะไดเปนอยางใดอยางหนง หมายถง ความอยากได อยากม อยากเปน ตามอ านาจของโลกธรรม เชน ทรพยสมบต ลาภ ยศ สขสรรเสรญฯลฯ

7.2.3 วภวตณหา คอ ความอยากใหพนจากภาวะความเปนอยทตนไมปรารถนาจะเปน เชน ไมอยากเปนคนจน ฆาคนตายไมอยากเปนนกโทษ เปนตน

7.3 มนษยมความชว

พระมหาปรชา มหาปญโญ และคณะ (2532 : 26) ไดกลาวไววา มนษยเกดมาครงแรกไมมความชว ความชวของมนษยเกดมาทหลง ถามนษยขาดสต ประมาท ไมมสตปญญาและดอยคณภาพ ความชวของมนษยเกดมาไดอยางนคอ

7.3.1 โลภะ ไดแก ความอยากไดสงของของผอนมาเปนของตนเองโดยไมชอบธรรม เมอความอยากไดเกดขน พฤตกรรมของมนษยจะเปลยนแปลง เกดความมกมากความตระหน ความหลอกลวง การฉอโกง การลกขโมยและการปลน เปนตน

7.3.2 โทสะ หมายถง ความคดประทษรายผอน เพราะขาดเมตตา เมอความโกรธเกดขนยอมลางผลาญ ท าราย กลาวค าหยาบ วาราย เชน ฆาและท าลาย เปนตน

7.3.3 โมหะ หมายถง ความหลง เมอความหลงเกดขนยอมท าใหเกดการลบหลคณทาน ความตตนเสมอทาน ความรษยา ความถอด หวดอ วายากสอนยาก เปนตน

7.4 มนษยมความด ตนเหตของความดไดแก

7.4.1 อโลภะ คอ ความไมยากไดสงใดๆ ของผอน

7.4.2 อโทสะ คอ ความไมมประทษราย ไมโกรธ ไมอาฆาตพยาบาท

7.4.3 อโมหะ คอ ความไมหลง ไมอจฉารษยา ไมกระดาง

7.5 มนษยมคณธรรม

เดวด ฮวส นกจรยศาสตรฝายตะวนตก ไดใหความเหนมนษยตามธรรมชาตมความรสกพนฐาน เพอคดถงประโยชนของตน มความเหนอกเหนใจ คดถงประเพณและเปนผมคณธรรม คณธรรมนนมอย 2 ประเภท คอ (ชยวฒน อฒพฒน 2530 : 165)

7.5.1 คณธรรมตามธรรมชาต คอ ความเออเฟอเผอแผ ความเมตตา ความรจกประมาณ ความอดทน ความบรสทธฯลฯ

17

7.5.2 คณธรรมทมนษยสรางขน คอ ความยตธรรมเพอเปนประโยชนแกสมาชกในสงคม ซงบางสวนสบเนองมาจากวฒนธรรมและประเพณ

7.6 มนษยมปญหาชวตหรอมความทกข

มนษยมลกษณะทางธรรมชาตเหมอนกนหมด คอ มนษยมปญหาชวตและมความทกข เชน การเกด แก เจบ ตาย เปนทกข ปรารถนาสงใดไมไดสงนนเปนทกข เปนตน

7.7 มนษยมการเรยนร

มนษยเปนสตวมสตปญญาและเหตผล มความสามารถปรบตวเขากบสงแวดลอมไดอยางมความเหมาะสม เอสเล มองเต (Ashley Montagu) (2529 : 37) กลาววา ถาหากตความจากหลกฐานตางๆ ไดถกตอง กจะท าใหเชอไดวา “ตามธรรมชาตนน มนษยมทงมวลเกดมาดทงนน ดในแงทไมมความกาวราว ไมเปนปฏปกษ ไมมความเลวราย หรอบาปตดตวมาตงแตดงเดม มนษยเกดมาพรอมกบแรงขบ ทจะจดระเบยบความเรยบรอย เพอกอใหเกดประโยชนทางดานความรกแกตนเองและผอน ความชวรายไมไดเปนสงทยงฝงอยในธรรมชาตของมนษย แตมนษยไดมาดวยการเรยนร และการเพาะเลยงความชวรายใหเกดมาดวยตนเอง ความกาวราว ความทารณ ความโหดราย การตอส สงคราม สงเหลานเปนสงทเสยมสอนปลกฝงใหมนษยตองท า อปมาเหมอนผโดยสารรถมความจ าเปนตองช าระคาโดยสาร”

ดงนน การอบรมสงสอนในครอบครวทดดา กลนแกลงมงราย จะท าใหเดกเปนคนหยาบ กาวราว ขระแวง และโหดราย แตถาอบรมสงสอนดวยความเมตตาอารย ใหก าลงใจ เดกกจะมความเมตตาอารย ใหก าลงใจ เดกกจะมความเยอกเยน รจกสงสารชวยเหลอคนอนและมความเชอมนในตนเอง

8. หนาทของมนษย

ทกชวตเกดมาตองมการปฏบตหนาท เชน คนตองท าหนาทของคน สตวท าหนาทของสตว พชตองท าหนาทของพช การท างาน หมายถง การปฏบตหนาท หรอการปฏบตธรรม

หนาทของมนษยพทธทาสภกข (2530 : 1 – 28) ไดสรปไวดงน

8.1 มนษยตองเคารพหนาท และเคารพธรรมะ และท าหนาทเพอหนาทใหดทสดเทาทจะท าได

8.2 มนษยตองท าหนาทใหถกตอง ตามวยและสถานภาพของตน

8.3 มนษยมหนาทด ารงชวตใหอยรอดและเปนสข และท าหนาทเพอผอนใหมาก ทสด

8.4 มนษยมหนาทปฏบตธรรม ธรรมเปนสงทประเสรฐตองปฏบตตลอดชวต

8.5 มนษยตองประพฤตพรหมจรรย พรหมจรรยแปลวาการประพฤตอยางประเสรฐ

18

มนษยมหนาทตองรบผดชอบตอตนเอง ครอบครว สงคม และประเทศชาต มนษยตองท างานดวยการประกอบอาชพทสจรต และปฏบตหนาทดวยความสจรต ยตธรรมถกตองตามระเบยบ กฎหมายและศลธรรม มนษยตองเคารพตนเอง เคารพผอน เคารพธรรมะ เคารพกฎหมาย การทมนษยท าหนาทถกตองและเหมาะสม จะเปนประโยชนแกตนเองและผอน โลกจะอยรอดถาทกคนรบผดชอบตอหนาท “การปฏบตหนาทนนคอการปฏบตธรรม”

9. ประโยชนของจรยธรรมทมตอมนษย

9.1 จรยธรรมชวยใหมนษยอยรวมกนในสงคมอยางมระบบระเบยบ มความอบอน มความรสกปลอดภยในชวตและทรพยสนและอยรวมกนอยางมสนตสข

9.2 จรยธรรมชวยใหมนษยรจกตวเอง มความส านกในหนาท ความรบผดชอบตอตนเอง ความรบผดชอบตอครอบครว ความรบผดชอบตอสงคมและประเทศชาต 9.3 จรยธรรมชวยใหมนษยสามารถก าหนดเปาหมายของชวต การด าเนนชวตและ การพฒนาชวตใหส าเรจตามเปาหมาย

9.4 จรยธรรมชวยใหมนษยปรบตวเองใหเขากบบคคลอนๆ และสงคมอยางมระบบเปนระเบยบ เชน การครองคน การครองงาน การครองเรอน ฯลฯ

9.5 จรยธรรมชวยใหมนษยสามารถแกปญหาชวต และท าใหทกขหมดไปได

9.6 จรยธรรมชวยมนษยมเครองยดเหนยวและเปนหลกปฏบต เพอปองกนการเบยดเบยน การเอาเปรยบกนในทางสวนตวและสงคม

9.7 จรยธรรมชวยพฒนาคณภาพชวต ใหมนษยมคณภาพชวตทดสขภาพจต สขภาพกายทดเปนชวตทมความสมบรณ

9.8 จรยธรรมชวยสรางสนตภาพในสงคม และสรางสนตภาพของโลก

9.9 จรยธรรมเปนวถทางแหงปญญา ท าใหมนษยมเหตผล รจกใชสตปญญาแกปญหาชวตมความเชอมนในการกระท าความด โดยการน าเอาหลกจรยธรรมมาเปนเครองมอแกปญหาชวต

ไมหลงงมงายในสงทไมมเหตผล

9.10 จรยธรรมชวยใหมนษยเปนคนหนกแนน มความขยนอดทนเพอเอาชนะความทกขความเดอดรอนไดดวยตนเอง เปนทพงของตนเองไมตองรอโชคชะตา

19


จรยธรรม หมายถงความประพฤตปฏบตโดยชอบทดงาม เปนหลกปฏบตเพอน าสงคมไป สความสงบสข รมเยน จรยธรรมม 3 ประเภทคอ ความรวาอะไรถกอะไรผด การแสดงออกทางพฤตกรรม ความประพฤตวาสอดคลองกบหลกจรยธรรม การมเหตผลทางจรยธรรม จรยธรรมยงแบงไดเปน 2 ระดบ คอ ระดบศลธรรมคอเบญจศล เบญจธรรม ใหมนษยอยรวมกนในสงคมไดอยางปกตสข และระดบสจธรรมทจรงแทนนเปนตวชน า ชวยให มนษยประสบความสขส าเรจในสงทเปนเปาหมายสงสด คอความสงบซงเรยกวานพพาน อนเปนบรมสข กลาวถงทมาของจรยธรรมมาจากแหลงเหลาน คอ ปรชญา ศาสนา นโยบายของรฐบาล รวมทงสวนหรอแหลงอนๆ เชน กฎหมาย วฒนธรรม ประเพณ คานยม กฎกตกา มารยาท ทางสงคม ดงนนมนษยทแปลวาสตวประเสรฐ ผมใจสง ตองสามารถพฒนาฝกฝนตนเองไดอยางไมมขดจ ากด มศกยภาพสงกวาสตว ทงปวง มศกยภาพในการใชสตปญญาแกปญหาไดทกเมอ


1. จงอธบายความหมายของคาวา “จรยธรรม” มาใหเขาใจ

2. จงอธบายความหมายและความส าคญของจรยธรรมทมตอปจเจกชนและสงคม

3. จงอธบายความเชอมโยงระหวางศลธรรม สจจธรรมกบจรยธรรม

4. จงอธบายแหลงทมาของจรยธรรม

5. จงอธบายประเภทของจรยธรรมและความหมายของความเปนมนษย

6. จงอธบายเรององคประกอบของจรยธรรม

7. จงบอกความแตกตางระหวางมนษยกบสตว

8. จงยกตวอยางการน าหลกจรยธรรมในพทธศาสนาทเปนนโยบายของรฐบาลในการบรหารประเทศมา 1 ตวอยางพรอมอธบาย

9. จงอธบายหวขอตอไปน

9.1 ความหมายของค าวา “มนษย”

9.2 ความแตกตางระหวางมนษยกบสตว

9.3 ธรรมชาตของมนษย

9.4 หนาทของมนษย

แผนการสอนประจ าบทท 2

เรอง ชวตและกฎธรรมชาตของชวต


บทท 2 ชวตและกฎธรรมชาตของชวต

ความหมายของค าวาชวต

ชวตในทศนะของนกปราชญ ชวตในทศนะของศาสนา

การด าเนนชวตตามทศนะของวทยาศาสตร

ประเภทของการด าเนนชวต

ชวตในความหมายของการเปรยบเทยบ

การก าเนนชวตตามทศนะของวทยาศาสตร

ความตองการของชวต

โครงสรางของรางกายและจตใจของมนษย

กฎธรรมชาตของชวต

ลกษณะสามญของชวต (ไตรลกษณ) สรปทายบท


1. นกศกษาสามารถอธบายไดวาชวตคออะไร

2. นกศกษาสามารถอธบายไดวาชวตเปนอยางไร

3. นกศกษาสามารถอธบายไดวาชวตอยเพออะไร

4. นกศกษาสามารถวเคราะหไดวา เราจะท าอยางไรกบชวต และจะบรหารจดการ

อยางไรกบชวตเพอด าเนนชวตไปสเปาหมายสงสด

22










4. Internet






23

บทท 2

ชวตและกฎธรรมชาตของชวต

สรรพสงทงหลายในโลกนทจะเกดขนไดตองมเหตทท าใหเกดขนหรอทเรยกวามปจจยท าใหเกดขน เชนมนษยเรา เกดขนมาเพราะมพอแมท าใหเกดขน เมอเกดมาแลวกตองมสงหลอเลยงทท าใหชวตรอดปลอดภย เจรญเตบโต พอแมตองใหไดรบการเลยงดดวยปจจยส มขาวปลาอาหาร เครองนงหม ยารกษาโรคจงจะท าใหชวตเจรญเตบโตขนได ถาพอแมไมเลยงดตงแตคลอดออกมา ชวตกจบสนลง

1. ความหมายของค าวาชวต พจนานกรมฉบบราชบณฑตยสถาน พ.ศ.2525 ฉบบท 269 ไดใหความหมายของค าวา “ชวต” ไววาชวต คอความเปนอย 1.1.ชวตในทศนะของผรและผใฝในการศกษา ผรและผศกษาคนควาในจรยธรรมไดใหทศนะเกยวกบชวตไวดงน

สรศกด สรอยครบร(ม.บบ 16 ) ไดกลาวไววา ชวตประกอบดวยสวนส าคญ 4 สวน คอ ดน น า ลม ไฟ หรอขนธ 5 นเปนสงทเกดดบอยทกขณะ จงเปนอนจจง คอ เปนของไมเทยง ไมย งยน เมอเปนอนจจงกเปนทกขคอความไมคงทน เปนของวางเปลาเมอเปนทกขกตองเปนอนตตา คอไมใชตวตน โดยเหตน ตามหลกของปฏจจสมปบาท พระองคจงตรสวา “ชวตนคอกองทกข”

พระราชวรมน(2526 :13 )ไดกลาวไววา พทธธรรมแยกแยะชวตพรอมทงองคคาพยพทงหมด ทบญญตเรยกวา “สตว” บคคล ฯลฯ ออกเปนสวนประกอบตางๆ 5 ประเภท หรอ 5 หมวด เรยกทางธรรมวาเบญจขนธ คอ

1.รป (Corporeality) ไดแกสวนประกอบทเปนฝายรปธรรมทงหมด รางกายและ

พฤตกรรมทงหมดของรางกาย หรอสสารและพลงงานฝายวตถ พรอมทงคณสมบตและพฤตการณตางๆของสสารและพลงงานเหลานน

2. เวทนา (Feeling หรอ Sensation) ไดแก ความรสกทกข หรอ เฉยๆ ซงเกด

จากผสสะทง 5 และทางใจ

3.สญญา (Perception) ไดแก ความก าหนดได หรอหมายรคอ ก าหนดรอาการ หรอเครองหมายลกษณะตางๆ อนเปนเหตใหจ าอารมณ

24

4.สงขาร (Mental Fromation หรอ Volitional Activities) ไดแกองคประกอบ

หรอคณสมบตตางๆ ของจตทปรงแตงจตใหดหรอชวหรอเปนกลางๆ โดยเจตนาเปนตวน าพดงายๆวา ความนกคดดชวตางๆ เชน ศรทธา สต หร โอตตบปะ เมตตา กรณา มทตา อเบกขา ปญญา โมหะ โทสะ โลภะ มานะ ทฐ อสสา มจฉรยะ เปนตน

5.วญญาณ (Consciousness) ไดแก ความรแจงทางประสาททง 5 และทางใจ คอ การเหน การไดยน การไดกลน การรรส การรสมผสทางกาย และการรอารมณทางใจ

1.2 ชวตในทศนะของศาสนา

ดวงเดอน คงศกด (2533 :33 อางจาก สมภพ ชวรฐพฒน 2535 : 34 )

ไดใหความหมายของค าวา “ชวต” ซงไดอธบายในหนงสอ ธรรมโฆษณอรรถานกรม เลม 1 สรปไดดงน

1.2.1 ชวต คอ ตวตน หรอ บคคล 1.2.2 ชวต คอ ความสดของโปรโตปลาสซมในเซลล 1.2.3 ชวต เปนตวธรรมชาต และมกฎธรรมชาตควบคม จงตองเปนไป

ตามกฏธรรมชาต

1.3 ชวตในความหมายของการเปรยบเทยบ

ชวตตามความหมายของการเปรยบเชงอปมา ทพบอยบอยๆมดงน

1.3.1.1 ชวต คอ การเดนทาง 1.3.1.2 ชวต คอ การตอส

1.3.1.3 ชวต คอ การงาน

1.3.1.4 ชวต คอ การศกษา

สรป ชวต คอ ความเปนอย ความไมตาย ชวตเปนธรรมชาตทถกควบคมอยดวยกฎธรรมชาต ชวตประกอบดวยกายกบจต ชวตเปรยบเหมอนการเดนทางและการตอส

2. การด ารงอยของชวต

ไชย ณ พล (2532 : 107 ) ไดกลาวถงปจจยทท าใหสตวทเกดมาแลวด ารงอยโดย

การอาศย อาหาร 4 ประการ คอ 2.1 กวฬงการาหาร ( อาหารเปนค าๆ หยาบและละเอยด)

2.2 ผสสาหาร( อาหารคอการสมผสทาง ตา จมก ลน กาย และใจ ) 2.3 มโนสญเจตนาหาร (อาหาร คอ เจตนาทบนทกไวในสญญาแหงใจ ) 2.4 วญญาณาหาร ( อาหารคอธาตร ความร )

25

อาหารทง 4 ประการนเปนปจจยสนบสนนใหมนษยและสตวมชวตอยไดชว

อายขย

3. คณสมบตของสงมชวต

คณสมบตของสงมชวต ไมวาเปนพชหรอสตวมคณสมบตตอไปน

3.1 สงมชวตประกอบขนดวยเซลล

3.2 สงมชวตประกอบขนดวยกลมสารทมชวต กลมสารทมชวตน เรยกวาโปรโตปลาสซม(Protoplasm)

3.3 สงมชวตตองการหายใจ

3.4 สงมชวตตองการเจรญเตบโต

3.5 สงมชวตตองการหนวยชวตใหม ดวยการสบพนธ

3.6 สงมชวตมกระบวนการเปลยนแปลงทางเคมในรางกาย เพอสรางอาหารและท าลายสารอาหาร เพอเอาพลงงานมาใชในการเคลอนไหว เชน การขบถายของเสย ฯลฯ 3.7 สงมชวตตองการปรบตวใหเขากบสงแวดลอม

4. การก าเนดชวตตามทศนะของวทยาศาสตร

สมภพ ชวรฐพฒน (2535 : 35) ไดกลาวถงการก าเนดตามทศนะของวทยาศาตรไววา ชวตเกดขนไดตองอาศยพอแม (สงทมชวตอยกอนแลว) ท าใหเกดชวตใหม การสรางหนวยใหมของชวต เรยกวาการสบพนธ ซงม 2 แบบ คอ การสบพนธแบบไมใชเพศ เชน การใชกงปกช า การแตกหนอของกลวย การแบงเซลลบกเตร การสบพนธโดยการใชเพศ เชน มนษยซงอาศยพอแมใหก าเนดชวตโดยฝายพอจะสรางเซลลสบพนธ เรยกวา อสจ ฝายแมสรางเซลลสบพนธ เรยกวา ไข ไขทถกผสมโดยอสจ เรยกวา ไซโกท ไซโกทนจะฝงตวไวกบเยอหมผนงมดลก และเจรญเตบโตเปนตวออนตามล าดบ เมอครบ 9 เดอน กคลอดออกมาเปนทารกและเจรญเตบโตเปนเดก เปนหนมเปนสาว พรอมทจะสรางหนวยใหมของชวตตอไป

5. ก าเนดชวตตามทศนะของพระพทธศาสนา

ทศนะเกยวกบการก าเนดของพระพทธศาสนามวา ชวตนเกดจากปจจยปรงแตง ทงท

เปนสวนรางกายและจตใจ ซงไดสรปมาจากพระโอษฐ โดยพทธทาสภกข (2524 : 149-151) ไดกลาวไว ดงน

26

5.1 มารดา บดา อยรวมกนดวย

5.2 มารดามระด (ไขพรอมผสมพนธ)

5.3 คนทพพะ (สตวปฏสนธในครรภ)

6. ประเภทของการก าเนดชวต

พระโสภณคณาภรณ (2530 : 53) ไดกลาววา พระพทธเจาทรงสงเกต คนพบการ

ก าเนดชวตดวยพระองคเอง ทรงกลาววา ก าเนด คอ การบงเกดของสตวโลก ทงทเปนมนษย อมนษยและสตวเดรจฉาน เมอกลาวถงการเกดของสตว มเพยง 4 ประเภท คอ

6.1 ชลาพชะ ไดแก สตวทถอปฏสนธและเจรญเตบโตในครรภ เมอถงเวลาก าหนดคลอดออกมาจากครรภของมารดา เชน สตวเดรจฉานและมนษย

6.2 อณฑชะ สตวท ถอก าเนดในไข แลวฟกออกมาเปนตว เชน สตวเลอยคลาน ไดแก เตา จระเข จงจก เปนตน

6.3 สงเสทชะ สตวทเกดจากเชอราของสกปรก ซากสตวเนา เชอโรค เปนตน

6.4 โอปปาตกะ สตวทเกดโดยผดขนมา เตบโตเปนผใหญ โดยไมผานการเปนทารก เมอตายกไมทอดทงสรระ (รางกาย) ไว ไดแก พวกอบาย 5 เวน เดรจฉาน เทวดาในกามาวจรภม 6 และรปภม 16

7. ความตองการของชวต

สทธ ทองประเสรฐ (2530 : 148) ไดกลาวถงทฤษฎมาสโลว (Maslow) เกยวกบ

ความตองการของมนษยไวดงน

7.1 ความตองการทางรางกาย (Physiological needs) ไดแก ความตองการอาหาร น า อากาศ การพกผอน ฯลฯ เพอทจะรกษารางกายใหอยในสภาพสมดล 7.2 ความตองการความปลอดภย (Safety needs) เมอมความตองการทางรางกายไดรบการตอบสนองความพอใจแลว ความตองการความปลอดภยของรางกายและทรพยสน

7.3 ความตองการทางดานสงคม (The belongingness needs )เนองจากเปนสงทมชวตอยางหนงทเกดขนในสงคม จงจะมความตองการทจะเปนสวนหนงของสงคม การคบคาสมาคม การยอมรบของบคคลอน และตองการความเปนเจาของรวมทงการมเพอนและความรก

27

7.4 ความตองการเกยรตยศชอเสยง (The esteem needs) ความตองการชนดนบางทเรยกวา ความตองการทจะไดรบการสรรเสรญ ซงเปนความตองการทจะมความเชอมนในตนเอง รวมทงความตองการทจะมชอเสยงเกยรตยศและการยกยองชมเชยจากผอน

7.5 ความตองการความส าเรจในชวต (Self actualization) หรอเรยกวา เปนความตองการความสมหวงของชวต คอความตองการทจะพจารณาถงสมรรถนะทเปนไปไดของตนและด าเนนการเพอพฒนาสงทเปนเปาหมายสงสดของชวตของตนใหบรรลผลส าเรจ

8. โครงสรางของรายกายและจตใจของมนษย

สนน สขวจนและคณะ (2520 : 19 – 564 ) ไดกลาวถงโครงสรางของรางกายและจตใจไววา รางกายของมนษยแบงเปน 2 สวนคอ

8.1 กาย

8.2 จตใจ

8.1 โครงสรางของรางกายของมนษยประกอบดวย

8.1.1 กระดก 206 ชน

8.1.2 กลามเนอ 792 มด

8.1.3 สมองผชายหนกประมาณ 1,380 กรม

สมองผหญงหนกประมาณ 1,250 กรม

8.1.4เลอดจะมประมาณ 7 – 8 % ของน าหนกของรางกาย หรอประมาณ 5- 6 ลตร ในผใหญ

8.1.5อณหภมในรางกายประมาณ 37 องศา หรอ 98.6 องศาฟาเรนไฮ

8.1.6น าหนกประมาณ 2 / 3 ของน าหนกของรางกาย

8.1.7โปรตน คารโบไฮเดรท ไขมน เกลอแร วตามน ฯลฯ

8.2 โครงสรางของจต

จต คอความรสก ความจ า ความร ความนกคดของมนษย ซกมนตฟรอยด (Sigmund Freud ) ผใหก าเนดจตวทยากลมจตวเคราะห (สมบรณ พรรณภพ 2518 : 71 ) ไดแบงภาคของจต (Regions of mind ) ไวเปน 3 ภาค คอ

8.2.1 จตรส านก (Conscious mind )

8.2.2 จตกงรส านก ( Preconscionus mind )

8.2.3 จตไรส านก ( Unconcious mind )

และนอกจากน ฟรอยด ยงไดกลาวถงองคประกอบของจตไว 3 ประการ คอ

28

1. อด ( ID ) : หมายถงสงตางๆ ทไดรบมาตงแตแรกเกด รวมทงสงท

เรยกวาสญชาตเวค (Instrinct ) และแรงขบ ( Drive ) ตางๆ ท เ กดจากความตองการของชววทยา

2. อโก ( Ego ) : หมายถง สงตางๆ ทบคคลไดมาจากการเรยนรโดยทวไป

3. ซเปอรอโก ( Super – Ego ) : หมายถง สงตางๆทบคคลไดมาจากการเรยนร

ทเกยวกบดานวฒนธรรม ศลธรรม ซงท าใหบคคลสามารถก าหนดสงทตนนบถอ เปนสงทมคณคา (Value ) และน ามาใชเปนแนวทางการแสดงพฤตกรรม

9. กฎธรรมชาตของชวต

ชวตเปนตวธรรมชาตเกดขนมาตามกฎธรรมชาต และแตกสลายไปตามกฎธรรมชาต ชวตมนษยมการเปลยนแปลงอยตลอดเวลา นบตงแตเรมปฏสนธในครรภของมารดา จนกระทงคลอดเปนทารก เจรญเตบโตเขาสวยเดก วยหนมสาว วยผใหญ และวยชรา ในทสดถงแกความตายการเปลยนแปลงของมนษยจบสนลงทความตาย

10. ลกษณะของกฎธรรมชาต พทธทาสภกข (2523 : 34 - 44 ) ไดแสดงลกษณะของกฎธรรมชาตไววา กฎธรรมชาตเปนกฎทมอยกอนแลวตามธรรมชาต กฎธรรมชาตมลกษณะดงน คอ

10.1สงนนตงอยแลว หมายถง สงทมอยกอนสงทงปวง พระพทธเจาจะเกด

หรอไมเกดขน สงนนยอมตงอยเสรจแลว ( ธรรมธาต ) 10.2ควบคมสงขารทงหมดใหเปลยนแปลง เปนไป ด ารงอย สลายไป ตาม

กฎเกณฑของธรรมชาต เปนเรองธรรมดาทเปนไปเชนนนเอง

10.3 เปนสงทหลกไมพน เชน กฎแหงกรรม เมอท ากรรมลงไปแลวไมวาจะหน

ไปไหนหรออยทไหนจะหนผลกรรมไมพน กรรมเปนเรองละเอยดออน สามารถไปคอยอยทกหนทกแหง

10.4 รปธรรม นามธรรม เกดขนจากกฎธรรมชาตอนเดยวกน เชน กฎอทปปจยตา อรยสจ และกฎไตรลกษณ เปนตน

11.ลกษณะสามญของชวต ( ไตรลกษณ ) ลกษณะสามญของชวต เปนกฎธรรมชาตของชวตและสงขารทงปวง มชอเรยกอกอยาง

หนงวาไตรลกษณ หมายถง สงขารทงปวงมลกษณะทวไป และเปนไปตามกฎธรรมชาตอยาง

29

เสมอเหมอนกนหมด ดงทพระราชวรมน ( 2526 : 20 ) ไดยกพทธพจนแสดงหลกฐานไตรลกษณไวดงน

11.1 สงขารทงปวงไมเทยง (อนจจง ) 11.2 สงขารทงปวงเปนทกข ( ทกขง ) 11.3 ธรรมทงปวงเปนอนตตา ( อนตตา )

11.1 ความเปนของไมเทยง

ธรรมชาตของสงขาร หรอสงทมอยตามธรรมชาต รวมทงชวตมนษยมความ

เปลยนแปลง มความไมเทยง เกดขนแลวตงอยและดบไป (อนจจง ) ลกษณะของสงทไมเทยงนน ม 5 ประการ คอ

1 มเกดขนแลวดบไป

2 มการแปรเปลยน 3 ตงอยชวขณะ

4 แยงตอความเปนของเทยง

5 มแลวกลบไมม เปนแลวกลบไมเปน โดยสรปแลวมเพยงลกษณะเดยว คอ การเกดขน การตงอย การดบไป ( พทร มลวลย 2526 : 141 )

11.2 ความเปนทกข ( ทกขง ) สมเดจพระมหาสมณเจา กรมพระยาวชรญาณวโรรส ( 2520 : 12 – 15 ) ไดทรง

รวบรวมลกษณะของความทกขไวดงน

11.2.1 ความทกข หมายถง สภาวะททนไดยาก เชน ความไมสบายกายความไมสบายใจ ความเสยใจ และความเศราใจ เปนตน

11.2.2 ความทกข หมายถง สภาพททนไมไหว เชน โกรธมาก ทนไม ไหวจงรองไห ถกย วยทนไมไหวจงตบตฆาฟน เปนตน

11.2.3 ความทกข หมายถง ความนาเกลยด เชน เวลาโกรธมอไมสน เวลารองไหมน าตานองหนา สงเสยงโหยหวนดแลวนาเกลยด เปนตน

11.3 ประเภทของความทกข

ความทกขของมนษย แบงเปน 10 ประเภท ดงน

11.3.1 ความทกขประจ าตว ไดแก การเกด แก เจบ ตาย 11.3.2 ทกขจร ไดแก ความโศก ความพไรร าพน ความไมสบายกายไม

สบายใจ ความคบแคนใจ ปรารถนาสงใดไมไดสมปรารถนา 11.3.3 ทกขเนองนตย ไดแก หนาว รอน หว กระหาย ปวดอจจาระ

30

ปสสาวะ เปนตน

11.3.4 ทกขเวทนา มสาเหตมาจาก อวยวะรางกายไมท าหนาทตามปกต

และมสาเหตมาจากโรคภยไขเจบ เชน โรคตบอกเสบ โรคมะเรง โรคหวใจ ฯลฯ

11.3.5 ทกขเพราะรมรอน เปนทกขเพราะไฟกเลส ไดแก ความโลภ ความโกรธ ความหลง เปนตน

11.3.6ทกขเพราะผลกรรม เชน ท าชวถกลงโทษ จ าคกตลอดชวต ทจรต

ตอหนาทถกไลออกจากงาน หรอเกดจากภยพบต น าทวม อคคภย ตดอบายมข ตกระก าล าบาก ฯลฯ

11.3.7 ทกขก ากบกน เปนความทกขทเกดจากการมลาภ ยศ สข

สรรเสรญ ซงท าใหมลาภ ยศ สข สรรเสรญ มความวนวาย มภาระทจะตองเอาอกเอาใจพรรคพวกเพอนฝงและเจานาย เมอเสอมลาภ ยศ นนทา กลบเปนทกขซ าเตมลงไปอก เปนตน

11.3.8 ทกขเพราะการท ามาหากน สาเหตมาจาก การหลอกลวง การเอา

เปรยบ การทจรต การแขงขน การแยงชง ลดรอน ลางผลาญชวตกน เนองจากการท ามาหากน

11.3.9 ทกขทเกดจากการทะเลาะววาท สาเหตมาจากการขดผลประโยชน

มความหวาดระแวง หรอการทะเลาะทท าใหเกดคดความ ท าใหเกดความหวาดกลว กลวแพ กลวเสยทรพย เสยศกดศร เปนตน

11.3.10 ทกขรวบยอด คอ ความทกขทงหมดทกลาวมาน มารวบยอดสรปเปน

ทกขทงหมดเรยกวา ทกขรวบยอด ไดแก ความทกขท เกดจากอปาทานขนธ 5 หรอยดมนในเบญจขนธ เปนทกข

12.ความเปนมาของอนตตา สมเดจพระมหาสมณเจา กรมพระยาวชรญาณวโรรส (2520 : 16-20) ไดตรสเกยวกบ

ลกษณะของอนตตาแหงสงขาร ถงก าหนดรดวยอาการเหลานคอ

12.1 ดวยไมอยในอ านาจหรอดวยความปรารถนา

12.2 ดวยแยงตออตตา หมายความวาขดตอความรสกวามตวตน 12.3 ความเปนสภาพหาเจาของไมได

12.4 ความเปนสภาพสญ คอรางหายไป

12.5 เปนสภาวธรรมทเปนไปตามเหตปจจย

13.คณคาทางจรยธรรมและการน าไปใช

31

13.1 สามารถวเคราะหเหตการณและสงแวดลอมไดอยางถกตองเปนจรง

13.2 ไมกระท าอะไรไปตามอ านาจของความอยาก ดวยการยดมนถอมน

13.3 ไมท าใหชวตหดหเหยวแหง งอมองอเทา ไมปลอยตวไปตามอ านาจเบองต า

13.4 สามารถใชปญญาและเหตผลเปนเครองมอในการแกปญหาชวต 13.5 ชวตจะมความกาวหนาไปในทางด จะพบกบความสขได

13.6 ท าใหด ารงชวตอยดวยอสระ ไมเปนทาสของความแปรปรวนทงหลายทเกดขน

13.7 เมอตนมชวตทดแลว สามารถชวยเหลอคนอนได

13.8 ชวตจะมแตความสขและรมเยน เพราะจกไมตกเปนทาสของกเลสและตณหา จะมแตความสะอาด สวาง สงบ อยางแทจรง


ชวตคอความด ารงอย คอความเปนไป คอกระบวนการเรยนร แตชวตกถกควบคมดวยกฎธรรมชาตจะตองเปนไปตามกฎธรรมชาตชวตทเกดขนเปนรปเปนราง คอรางกายในรางกายนนประกอบดวยกายและใจ ชวตในทางเปรยบเทยบมหลายอยาง เชน ชวตคอการเดนทาง ชวตคอการเรยนร ชวตคอการศกษา ชวต คอการตอส เปนตน และถามองชวตในทางพระพทธศาสนาจะประกอบไปดวย เบญจขนธ คอ รป เวทนา สญญา สงขาร และวญญาณ อยางไรเสยชวตทกชวตกตองเปนไปตามกฎธรรมชาต คอ ไมเทยง เปนทกข และความไมมตวตน รวมเรยกวา กฎไตรลกษณ


จงตอบค าถามตอไปน

1. จงใหความหมายค าวา “ชวต” ตามพจนานกรมราชบณฑตยสถาน

2. ในทศนะของพทธศาสนาชวตประกอบดวยขนธหาหมายถงอะไรบาง อธบาย

3. โดยสรปแลวขนธหายอลงเปน 2 ไดแกอะไรบาง

4. ชวตจะด ารงอยไดตองประกอบดวยอาหาร 4 ประการ ไดแกอะไรบาง

5. ชวตจะก าเนดขนไดในทศนะพทธศาสนา เนองมาจากปจจย 3 ประการ คอ

6. สตวเกดในครรภมารดา เรยกวา

7. สตวทเกดในไข เรยกวา

32

8. เทวดา เกดอยในประเภทใด

9. จงบอกความตองการของชวต โดยยอ 5 ประการ

10. รางกายของคนเราประกอบดวยธาต 4 คอ

11. ซกมนดฟรอย ไดแบงภาคของจตไว 3 ภาค คอ

12. ซกมนดฟรอยไดกลาวถงองคประกอบของจตไว 3 ภาค คอ

13. ลกษณะสามญ หรอไตรลกษณ หมายถง

14. สภาวะทเกดขน ตงอย ดบไป เรยกวา

15. ทกขในไตรลกษณ หมายถง

16. สภาวะทกขหรอทกขประจ าตว ไดแก

17. โดยรวบยอดแลวทกขของชวตเกดจาก

18. อนตตา ในไตรลกษณ หมายถง

19. ประโยชนทไดจากการเรยน ไตรลกษณ คอ

20. การด ารงอยของชวต เปนไปเพอประโยชน 3 อยางคอ


เรอง อรยสจ 4


บทท 3 อรยสจ 4

ความส าคญของอรยสจ 4

การรแจงอรยสจ 4

องคประกอบของอรยสจ 4


ประโยชนของการเรยนรอรยสจ 4



1. ใหนกศกษาอธบายอรยสจ4ทสามารถน าไปใชแกปญหาชวต

2. ใหนกศกษาอธบายหลกธรรมในพระพทธศาสนาทไดยกยองวา เปนแนวทางใน

การแกปญหาชวตทดทสด ไดแก อรยสจ 4

3. ใหนกศกษาวเคราะห อรยสจ 4 ทแปลวา ความจรงอนประเสรฐ ความจรงของผประเสรฐ และความจรงทท าใหคนประเสรฐ

4. ใหนกศกษาอธบายหลกอรยสจวาเปนการศกษาเรองเหตเรองผล และมขนตอนใหศกษาอยางละเอยดลมลกตามแตปญญาของผศกษาเอง

5. ใหนกศกษาวเคราะหเรองความจรงของชวต และการแกปญหาชวตอยางมหลกการ

6. ใหนกศกษาอธบายการศกษาเรอง อรยสจทพระพทธศาสนามไดสอนใหคนเรามอง

โลกในแงรายแตอยางใด กลบจะท าใหผศกษารจกทกขและวธแกทกขอยางถกทาง และไดผลอยาง

แทจรงอกดวย

7. ใหนกศกษาอธบายการศกษาเรอง อรยสจ ทเปนหลกการด าเนนชวตทถกตอง

34

8. ใหนกศกษาวเคราะหหลกความจรงทมอยตามธรรมชาตโดยไมตองอางอ านาจศกดสทธของผวเศษใดๆ

9. ใหนกศกษาอธบายหลกอรยสจทยงเปนหลกธรรมทใหมเสมอและเปนแนวทางพน ทกขไดอยางแทจรง










4. Internet






บทท 3

อรยสจ 4

หลกอรยสจ คอ ความจรงอนประเสรฐ 4 ประการ ทพระพทธเจาทรงตรสรในวนเพญเดอนหก เปนหลกพทธธรรมทส าคญอยางยง ถอวาเปนหวใจ หรอแกนแทของพระพทธศาสนา ทพทธศาสนกชนจะตองศกษาใหเขาใจอยางถองแท เพราะเหตวาการเขาใจอรยสจ เปนแนวทางการปฏบตของชาวพทธ ทมจดมงหมายไปสปลายทางคอการดบทกข ซงจะตองอาศยทางสายกลาง ทงนอรยสจ 4 เปนหลกธรรมจ าเปนทงส าหรบบรรพชตและคฤหสถ พระพทธเจาจงทรงย าใหภกษทงหลาย สอนใหรเขาใจอรยสจ ดงบาลวา “ ภกษทงหลาย ชนเหลาหนงเหลาใด ทพวกเธอพงอนเคราะหกด เหลาชนทจะพอรบฟงค าสอนกด ไมวาเปนมตร เปนผรวมงานเปนญาต เปนสาโลหตกตาม พวกเธอพงชกชวน พงสอนใหด ารงอย ใหประดษฐานอยในการตรสรตามเปนจรงซงอรยสจ 4 ประการ” (พระธรรมปฏก (ป.อ. ประยตโต). 2538 : 895)

ดงนน เพอใหผศกษาทไมเคยสนใจในเรองอรยสจมากอน สามารถท าความเขาใจในเบองตน ถงความหมายของอรยสจคออะไร สชโว ภกข (2520 : 53 - 54) ไดใหความหมายอรยสจไวดงตอไปน

ก. โดยค าแปล อรยสจ คอ

1. ของจรงอยางประเสรฐ

2. ของจรงทท าใหตนเปนพระอรยะเจา

3. ของจรงของพระอรยะเจา

4. ของจรงไปจากขาศก

5. ของจรงแท (อยางใดอยางหนง)

ข. โดยจ าแนก อรยสจคอ

1. ทกข ความไมสบายหรอสภาวะททนไดยาก

2. สมทย หรอเรยกวา ทกขสมทย…เหตใหเกดทกข

3. ทกขนโรธ หรอเรยกวา ทกขนโรธ…ความดบทกข

4. มรรค หรอเรยกวา ทกขนโรธคามนปฏปทา ทางหรอขอปฏบตใหถงความดบทกข

ความหมายค าวา "สจจะ"

ค าวา "สจจะ" แปลวา ความจรง พอจะแยกออกไดเปน 4 ประการคอ

36

1. สมมตสจ ความจรงโดยการสมมต คอความจรงทไมเปนเพยงแตเราสมมตเทานน ทงนเพอความเขาใจในชวตประจ าวน กลม คณะ บคคล ฯลฯ เทานน

2. สภาวสจ คอความจรงโดยสภาวะ หมายถง ความจรงทเปนจรงทไดมาจากการคนควาวจย จนสามารถรได เชน คนพบวาน าประกอบดวยไฮโดรเจน 2 สวน ออกซเจน 1 สวน เปนตน

3. อนตมสจ คอความจรงขนสดทาย หมายถง ความจรงทไดจากการวเคราะหจนถงทสดแลว ปรากฏวาไมมอะไรจรงยงไปกวานน

4. อรยสจ คอความจรงอนประเสรฐ ความจรงทท าใหพนจากความโลภ โกรธ หลง และกลายเปนอรยะหรอพดใหชด คอความจรงทท าใหพนทกข พนปญหาชวต มแตสนตสข

อรยสจไมใชค าสอนทมองโลกในแงราย

บางคนอาจจะเขาใจวา ค าสอนในอรยสจ ซงพดถงเรองความทกขตลอดเรองคลาย ๆ กบวาพทธศาสนาประเภททกขนยม (Pessimism) สอนใหคนมองโลกและชวตในแงราย คอไมวานามหรอรปสวนไหนลวนถกชใหเหนเปนทกขไปสนแตความจรงหาเปนเชนนนไม ทพระพทธองคทรงสอนเรองความทกข กเพราะตองการใหคนยอมรบสภาพความเปนจรงของชวต จะไดคลายทฏฐมานะหรออปาทาน การยดมนผด ๆ วาเปนเราเปนเขา จะเหนไดเมอพระองคทรงชใหเหนความทกขแลวไดทรงชแงดไวในทสดไมไดสอนใหสนหวงแตอยางใด ทงขอปฏบตทใหไวเพอบรรลความสขอยางแทจรงนน กประกอบดวยเหตผลและปฏบตตามได ถาจะกลาวอกอยางหนง อรยสจสอนใหคนประกอบความสขดวยการใหขดรากความทกขท งปวงทงเสยนนเอง เหมอนการท าใหคนไขเปนปกตสข กตองคนหาสมมตฐานของโรค แลวก าจดเสยฉนนน

ความส าคญของอรยสจ

อรยสจมความส าคญอยางยงในพระพทธศาสนาเพราะถอวา

1. เปนเครองหมายการตรสรของพระพทธเจา เพราะถามคนถามวาพระพทธเจาทรงตรสรดวยอะไร จะตอบไดทนทวาตรสรดวยอรยสจ 4

2. เปนสญลกษณของพระพทธศาสนา คอตราธรรมจกร เพราะอรยสจปรากฏชดอยในธรรมจกรกปปวตตนสตร ซงเปนปฐมเทศนาของพระพทธเจา

3. เปนแนวทางการปฏบตของชาวพทธ ซงมจดมงหมายปลายทางอนสงสดอยทการดบทกขจะตองอาศยทางสายกลาง คอมชฌมาปฏปทา

4. เปนวธการแกปญหาชวตทไดผลดทสด

37

5. เปนศนยรวมแหงหลกธรรมค าสอนฝายกศลทงหลาย

การรแจงอรยสจ

การรแจงอรยสจท าใหหลดพนจากทกขหรอปญหาชวตไดนนจะตองรแจงถง 3 ขนตอน ถงจะถอวารแจงอยางถองแทสมบรณคอ

อรยสจ 4 ขอ เหนรอบท 1 วา

(สจจญาณ)

เหนรอบท 2 วา

(กจจญาณ)

เหนรอบท 3 วา

(กตญาณ)

ทกข

สมทย

นโรธ

มรรค

ทกขมจรง

ตณหาท าใหเกดทกขจรง

นโรธมจรง

มรรคท าใหพนทกขไดจรง

ทกขควรก าหนดร

ตณหาควรละ

นโรธควรท าใหแจง

มรรคบ าเพญใหบรบรณ

ทกข (เรา) ไดรแลว

ตณหา (เรา) ไดละแลว

นโรธ (เรา) ไดท าใหแจง

มรรค (เรา) ไดบ าเพญใหบรบรณแลว

การรแจงอรยสจ 4 น แตละขอจะตองรถง 3 ครง การเรยนการรไดเปน 12 ครง จงจะเปนการรอยางจบสน การรแจงขอสดทาย (กตญาณ) เปนความรทตนเองไดท าแลวทงนนเปนความรทแทจรงสมบรณจงจะไดพนทกขได เปรยบเทยบเราหวจะตองรดงน

1. รวานคออาหาร

2. รวาอาหารนควรรบประทาน

3. รวาอาหารนเราไดรบประทานแลว

ถาเราไดด าเนนการตามขนตอนครบทง 3 ขนนแลว เรากจะหายหวได

อรยสจ 4 ทพระพทธองคคนพบเปรยบเทยบเหมอนวทยาศาสตรการแพทย การทแพทยจะรกษาคนไขใหหายเปนปกตไดนน เขาจะตองรสมฏฐานของโรคตาง ๆ วาเกดจากอะไร จงจะรกษาใหหายขาดได ถาจะเปรยบเทยบกบโรคกไดดงน

ทกข กเปรยบเหมอน สภาพทปวยเปนโรค

สมทย กเปรยบเสมอน ตวเชอโรค

นโรธ กเปรยบเสมอนสภาพทหายจากโรค แขงแรงแลว

มรรค กเปรยบเหมอนยารกษาโรคใหหายปวย

38

ทกคนในโลกน ลวนแตมความทกขกนทงนนเหมอนคนปวยแตไมรวาปวยจากอะไร อะไรเปนสาเหต จะแกไขรกษาใหหายปวยหายทกขไดอยางไร

แพทยจะรกษาคนไขใหหายลงไดตองรดงน

1. คนไขเปนโรค อะไร

2. โรคนนเกดขนมสมฏฐานมาจากทไหน

3. เมอรแลวจงจะใหยารบประทาน

4. เมอคนปวยหายแลวกตองใหยาบ ารง

คนทจะออกทกขไดนนจะตองรดงน

1. ทกขคออะไร

2. ทกขเกดจากไหน

3. เมอรวาทกขเกดจากไหนกดบทกขทตรงนน

4. เมอดบทกขแลวกด าเนนการไปสความสข

องคประกอบของ อรยสจ 4 มดงน

1. ทกข (The Suffering) คอความไมสบายกายไมสบายใจเปนธรรมชาตอยางหนงทปรากฏอยในกายและใจของเรา ทเรยกวาทกขกาย ทกขใจ เปนความจรงทตองประสบและไมเปนทปรารถนาของทกคน แบงออกเปน 2 ชนด คอ

1.1 สภาวทกข คอ ทกขประจ าเปนความทกขทเปนพนของชวตจรงประสบเหมอนกนทกคนม 3 ประการ คอ

1.1.1 ความเกดเปนทกข (ชาตป ทกขา)

1.1.2 ความแกเปนทกข (ชราป ทกขา)

1.1.3 ความตายเปนทกข (มะระณมป ทกขง)

1.2 ปกณณกทกข คอทกขเบดเตลด เปนทกขทจรเขามาประสบไมเหมอนกน เชน

1.2.1 ความโศก (โสก)

1.2.2 ความคร าครวญร าพน (ปรเทว)

1.2.3 ความทกขกาย (ทกข)

39

1.2.4 ความทกขใจ (โทมนส)

1.2.5 ความคบแคนใจ (อปายาส)

1.2.6 ความประสบกบสงอนไมเปนทรก (อปปเยห สมปะโยโค ทกโข)

1.2.7 ความพลดพรากจากสงอนเปนทรก (ปเยห วปะโยโค ทกโข)

1.2.8 ความไมไดสงทตนปรารถนา (ยมปจฉง นะ ลภต ตมป ทกขง)

1.2.9 วาโดยยอการยดมนในขนธ 5 เปนทกข (สงธเตนะ ปญจปทา นกขนธา ทกขา)

การเกดเปนทกข (ชาตป ทกขา)

การเกดทานหมายเอาเกดมาเปนตวเปนตน ไมไดหมายถง ความทกขของแมผใหก าเนด พอผจะตองตมน ารอน หรอทกขของหมอผท าคลอด แตหมายถง ทกขของผทไดก าเนดมาเปนมนษยจะตองประสบทกข 3 ประการ คอ

1. ความทกขทตองอยในครรภมารดา

2. ความทกขในการคลอดออกจากครรภของมารดา

3. การเกดเปนการผกพนใหตองแก ตองเจบ และตายตองรบทกขตาง ๆ ทจะเขามา

ความแกเปนทกข (ชราป ทกขา)

ความแกหรอความชราไดแก ความตรากตร า ความทรดโทรมของสงขารรางกาย รางกายของมนษยมการเปลยนแปลงอยตลอดเวลา แรก ๆ กเปนเดกทารก เปนหนมสาว คนแกเฒา ความรสกทางโลก ถอวาคนแกตองมอายในเกณฑ 50 ปขนไป ทางธรรมถอวาอาการเปลยนแปลงทงหมดของชวตตงแตเกดมาจนถงตายนนแหละเรยกวา ชรา โดยมขนตอนดงน

1. ชรา แกธรรมดา คอ คอย ๆ เปลยนแปลงไป ทรดโทรมไป

2. ปรชณณะ แกโดยรอบ แกเฒาทปรากฏออกมาทางอวยวะภายนอก

3. ปรปกก แกหงอม

ความตายเปนทกข (มะระณมป ทกขง)

มรณะ คอ ความตาย ตามนยแหงคมภรทฆนกาย มหาวรรควา "การทอนตรายไปแหงสตวนกายทงหลาย ความพนาศ ความไมปรากฏ การกระท าการ กรยาแหงสตวทงหลาย ความแตกสลายไปแหงขนธ 5 การละทงไปซงรางกายเรยกวา ความตาย

40

ทานเปรยบชวตเหมอนเปลวไฟ เกดขนแลวตองอาศยธาต ปจจยตาง ๆ รางกายจงจะทรงตวอยได เมอรางกายหมดเชอธาตทจะใหชวตอาศยตอไป ชวตกดบ บางทรางกายยงมเชอเพยงทจะหลอเลยงชวตอย แตชวตมกจะประสบกบเหตการณตาง ๆ ทคอยตดรอน เชน ความเจบไข ถกฆา หรอประสบอปทวเหตตาง ๆ ชวตกดบเหมอนเปลวไฟทตองลมแรงแมเทยนกยงมเชออยกดบได ความดบไปแหงชวตนเองเรยกวา มรณะ

ความตายเปนทกข ทานหมายเอาความทกขทเกดขนกบความตาย เพราะความตายท าลายความสขทกอยางในชวต ทจะพงมพงได เชน ความสขเกดจากการมทรพยความสขเกดจาก

การประกอบการงานไมมโทษ เมอความตายมาถงความสขเหลานหมดสนไปทนท

ชวตคอกระบวนการแหงทกข

เมอสรปแลวความทกขเปนอรยสจ ความทกขมอยจรง ทกชวตเกดขนด ารงอยในความทกข แลนไปบนกองทกข มทกขตลอดเวลาไมวางเวน ชวตจงเปนกระบวนการแกทกข อนไมรจกจบสน ทกสงทเรามและก าลงสรางขนกเพอแกทกขเทานน เพอลดทกขไดนอยลงไปใชเพอบ ารงความสขแตอยางใด

ในชวตของเรานนไมมสขบางหรอ ความสขในชวตของเรามแตเพยงเปนสมมตสจจะ เชน พระพทธองคแสดงความสขของคฤหสถ 4 ประการ ในทกนบาตองคตตรนกายกทรงแสดงสขเอาไว 2 ประเภทคอ

1. กายกสข สขทางกาย

2. เจตสกสข สขทางใจ

และ

1. อามสสข สขอาศยอามส เชน ลาภ ยศ สรรเสรญ

2. นรามสสข สขไมอาศยอามส

แตถาพดในชนปรมตถสจจะไมมความสขทแทจรง สงทเราเรยกวาสขนนเปนเพยงรสกสบายใจ โลงใจ เพราะทกขลดนอยลงเทานน

ทกข ความจรงวาดวยความไมสบายกาย-ใจ นนเปนขนผลมใชตวสาเหต ตวสาเหตทท าใหเกดทกขนน เรยกวา สมทยสจ ไดแกตวตณหาความทะเยอทะยานอยากเกนขอบเขตจ ากดนนเอง

2. สมทย (The cause of suffering)

41

สมทย คอ เหตแหงทกขสาเหตแหงทกขบรรดามในชวตของเรานน คอ "ตณหา"

ความทะเยอทะยานอยากเกนขอบเขตจ ากด เปนตน แหงความทกขทงมวลความจรงเหตแหงทกขมมาก เชน ความเจบไขไดปวย ความยากจน เปนตน แตนนเปนปลายเหต ตวมลฐานจรง ไดแก "ตณหา"

พระพทธองคทรงคนพบวา "ตณหา" เปนเหตแหงทกขนน เปรยบเหมอนกบหลยสปาสเตอร ไดคนพบสาเหตแทจรงของโรคเกดจากเชอโรคชนดตาง ๆ ถาตองการรกษาโรคกตองท าลายเชอโรคใหหมดสนกอน ถาตองการจะดบทกขใหไดกจะตองท าลายสาเหตคอตว "ตณหา" ใหไดฉนนน ตณหา 3 ประการคอ

1. กามตณหา (The craving of Pleasure) แปลวา ความทะเยอทะยานอยาก ดนรน กระหายอยากไดในกามคณ 5 ประการ ค าวา กาม ทางธรรมมไดหมายเอาเฉพาะกามารมณหรอความตองการทางเพศเทานน หากแตกวางกวานน กามคณ 5 คอ มความอยากไดมาซง รป เสยง กลน รส สมผส และธรรมารมณ (มโนภาพ) ทนารกนาใคร พอใจ อยากได ลาภ ยศ สรรเสรญ สข มาเปนของตน เปนความหวทางใจ ไมรจกอม ไมรจกพอด กามตณหากอใหเกดทกข

เมอพจารณาใหถถวนแลวจะเหนวาความเดอดรอนระส าระสายของสงคมความทกข ความกงวล การปลนฆากนมสาเหตมาจากกามตณหา กรณชสาว การอจฉารษยา อาฆาตพยาบาทกนแลวแตมาจากกามตณหาทงสน

ตามปกตจตของเราเปรยบเทยบพนน าทสงบราบเรยบไมกระเพอม เพราะไมถกลมพายรบกวน แตเมอตณหาเกดขน จตกกระวนกระวายกระสบกระสายดนรนเพราะอยากได ยงอยากไดมากยงเดอดรอนวนวายมาก บางครงถงนอนไมหลบ เปนทกขอยางยง

ความอยากไดนเปนความหวทางใจ จะตองหาสงตาง ๆ มาสนองความอยากจะมความสงบสขบาง แตเรายอมไมสามารถทจะไดทกสงทกอยางตามทตองการแมจะมทรพยสมบตหรอมอ านาจมากมาย กมโอกาสจะผดหวงเสมอ เมอมความอยาก แตสงทมานนอาจไมเปนไปตามทตองการ เชน อยากไดมากกไดนอย อยากไดดกลบไดเลว กกอใหเกดทกข

ความอยากไดทเรยกวา กามตณหานจงหาทสนสดมไดจนกระทงตาย ไมรจกวาพอ ทานจงเปรยบเหมอนน าไมรจกอมดวยน า ไฟทไมรจกอมดวยเชอไฟ ธรรมดายงเพมเชอไฟกยงลกโพลงขน การเอาชนะไฟดวยการเตมเชอจงไมมทางทจะใหไฟดบไดฉนใด การเอาชนะกามตณหาดวยการสนองความอยากไดมากไมมทางท าไดฉนนน

2. ภวตณหา (The Craving for Existence) ภวตณหา คอ ความอยากมอยอยากเปนอย อยากเปนนนเปนน ซงมลกษณะใหญๆ อย 2 อยางคอ

42

2.1 ความอยากเปนนนเปนน โดยปกตคนเรามความตองการพนฐานคอ ปจจย 4 บ ารงเลยงชวต เมอไดรบสงทจ าเปนแลวกหายตเพยงแคนนไม ยงอยากเปนนนเปนนอก เชน ครงแรกเปนขาราชการคร ตอมากมความอยากเพมอก คอ อยากเปนครใหญ อาจารยใหญ ประธานกลม หรอครงแรกอยากเปนผแทน เมอไดเปนสมอยากแลวตอมากอยากเพมทวคณ คออยากเปนรฐมนตร เปนตน อยากมอ านาจเหนอฝงชน อยากไดลาภยศสรรเสรญ สขแลวกกระเสอกกระสนเพอใหไดสงนนมาเปนของตน ซงขณะนนตนเองยงไมพรอมทจะเปนสงนน ต าแหนงนน ความรความสามารถกยงไมเพยงพอจะเปนได เมอไดแลวกไมอยากใหจากไป ไมอยากสญเสยอ านาจฐานะต าแหนงทตนครองอย ยดมนในทรพยสมบตหรอต าแหนงนนอยางมนคง ถาเกดมขาววาตนจะถกโยกยายกดนรน หรอเกดมวเมาในต าแหนงตนเองจนลมตว กอใหเกดทกขอยางยง

ดงนน เราจะตองก าหนดรสภาวะความเปนจรงเขาไปเกยวของกบสงนนดวย การเหนโทษและมปญหาในการสลดออกจากภวตณหาตวนเขาไปเกยวของในฐานะเปนนายของสงนน มใชทาสของมน ก าหนดรสภาวะสจธรรมความแทจรงอนเปนสากลวาทกสงทกอยางตกอยใตหลกไตรลกษณ คอไมเทยง เปลยนแปลงผนแปรไปและท าตวตนยนโรงทแนนอนจรง ๆ ไมม

2.2 อยากมอยากเปน คอ อยากมชวตอยอยากอยในฐานะต าแหนงทตนพอใจใหนานแสนนาน ยดมนจนเกนพอด เปนสาเหตส าคญทท าใหมนษยกระเสอกกระสนเพอรกษาชวตเอาไว ไมวาจะอยในสภาพเชนไร ดวงใจของเขากมความหวงทจะพนจากสภาพอนนนไดพบความสขแหงชวตเขาสกวน ชวตนจงเปนทรกของสตวโลกทกชนดความยากประเภทนถาเกนขอบเขตจะมความทกขมหาศาล

3. วภวตณหา (The Craving for Non-Existence)

วภวตณหา แปลวา ความอยากไมม ความไมอยากเปน อยากผลกดนใหพนไปจากสภาพทเปนอย เกดความเบอหนาย ทรนทรายขน เชน ไมอยากเปนมนษยเกดความขดแยงเกดขนอยางรนแรง ไมอยากมชวตอยเกดนอยเนอต าใจแลวท าอตวนบาตกรรม ไมอยากเปนนกโทษซงในขณะนนก าลงถกคมขงจองจ าอย เกดโรคเบอหนายทางใจอนตรายมาก

ความอยากกอใหเกดความทกขอยางยง เชนใจไมอยากแก แตสงขารรางกายตองแกไปตามวย อยากไมเปนสามหรอภรยาของคนทตนไมรก แตถกพอแมบงคบใหแตงงานดวย หรอแตงงานแลวมบตรดวยกน ในบนปลายชวตเหตการณเปลยนแปลงไปไมอยากรวมชวตดวยกน แตมพนธะเพราะลกมความทกขในสภาวะเชนนเรยกวา วภวตณหา

ในลกษณะอน ๆ กท านองเดยวกน เชน บคคลตองอยกบสงทเขาเกลยด เขาไมชอบใจกจะเกดความหงดหงด โกรธเคองเปนทกขทางใจอยางยง ทกขทางใจจนกวาสงนนจะจากไป ถาความทกขทางใจมากขน เขาอาจท าลายสงทตนไมชอบโดยมวธรนแรงท าใหเกดทกขทวคณ

43

ในชวตประจ าวนของเราจะเหนวา เมอเรายงไมไดสงใดมาเราอยากไดสงนนมาเปนของตน (กามตณหา) เมอแสวงหามาไดแลวกหวงแหนยดมนเอาไวยากใหสงนนคงอยกบเราตลอดไป (ภวตณหา) เมอนาน ๆ เขาเกดเบอหนายตอสงนนยากใหไปเสยใหพน อยากใหสญหาย ซงบางทกยกใหคนอนเขาไปท าลายทงเมอเราประสบกบรป เสยง กลน รส สมผส ธรรมารมณทไมพงปรารถนา ไมพอใจเรากอยากใหมนดบไป นแหละเรยกวา วภวตณหา

วภวตณหากอใหเกดทกขเพราะวาเราเบอหนายไมตองการสงใดทเรามอยแลวใหไปเสยจากเรา แตสงนนหาไดจากเราตามความปรารถนาไม มนคงอยกบเราทง ๆ ทเราไมชอบ กอใหเกดทกขทางใจอยางยง ซงน าไปสความทกขทรมาน แตจะทกขมากนอย ขนาดไหนขนอยกบตณหาทไดรบการควบคมโดยคณธรรม หรอไมไดรบการควบคมโดยศลธรรม

ค าวาตณหา คอ ความอยากนยงเปนกลาง ๆ เชน อยากท าบญเพอขนสวรรค หรออยากท าบาปกถอวาเปนตณหาเหมอนกน ความอยากของตณหาถาขาดสตระลกได สมปชญญะรตวเอง อยางนกจะกลายเปน "โลภะ" ความโลภอยากไดของคนอนมาเปนของตนทนท

โลภะ เปนความตองการทรนแรง เมอจตถกโลภะครอบง าจะไมค านงวาวธทจะไดสงนนถกตองหรอไม ทานจงเรยกวา "อกศลมล" เปนรากเหงาแหงความชวรายของตนทนท

อภชฌา ความเพงเลง ความตองการอยางรนแรงทางใจ เปนมโนกรรมฝายอกศล คดทจะใหไดในสงทตนปรารถนา คดทจะใหอยหรอใหไป ถาขาดสตสมปชญญะ อภชฌากแสดงตวออกมาทางวาจา และทางกาย ฝายอกศล ตอจากนนตณหาความอยากทไดรบตอบสนองหรอไมตอบสนองกจะกลายเปน โทสะ ความโกรธ จตใจจะรอนขน รางกายผดปกตแสดงอาการผดปกตทงทางรางกาย ทางวาจาและทางจตใจ ถาขาดสตสมปชญญะกจะกลายมาเปนตณหาอยางหยาบยงขน

ในลกษณะนความอยากขาวอยากน า แลวกแสวงหามาเลยงชพตามท านองคลองธรรมกถอวาเปนฝายกศล เพราะสตวทกชนดเปนอยดวยอาหาร อยากมเงนทองขาวของสรางฐานะกขวนขวายประกอบอาชพในทางสจรตธรรม กถอเปนหนาทมนษยจะตองด าเนนการอยางนน แตถาอยากมเงนแทนทจะท างานเพอไดมากปลนจหรอคดโกงถงแมจะเพยงนดกถอวา เปนตณหาฝายอกศล ตณหาทปราศจากศลธรรม ตณหา 3 สาเหตใหเกดทกข

ตณหา 3 ถอเปนตนตอของปญหาชวต ซงกอใหเกดความทกขในเรองน แสง จนทรงาม (2512 : 49-50) ไดอรรถาธบาย ดงน

1. กามตณหาใหเกดทกข เพราะเหตดงตอไปน

1.1 อยากไดความหวทางใจ ความหวทกชนดไมวากายหรอใจท าใหเกดความไมสบายทงนน

44

1.2 เมอเกดความอยากได ถาไมสมใจกเกดความผดหวงเปนทกข

1.3 ถาไดสมหวงกเปนสขอยชวคราว ในไมชากจะเกดความอยากใหมอกเปนทกขอก

2. ภวตณหา ความอยากไดมอยเปนอย เปนเหตใหเกดทกขดงน

2.1 เปนความหวทางใจท าใหเกดความไมสบายใจเชนเดยวกบกามตณหา

2.2 เมอเราอยากใหอยแตสงน นไมอย(เพราะสงท งหลายมความดบไปเปนธรรมดา) เราจะเกดความผดหวงเปนทกข

2.3 ถาสงนนอยสมใจ ในไมชาจะเกดความเบอหนาย

3. วภวตณหา ความอยากใหสญหาย เปนเหตใหเกดทกขดงน

3.1 เปนความหวทางใจ

3.2 เมอเราอยากใหสงใดสงหนงพนาศสญหายไป แตมนไมสญไปเราจะเกดความผดหวง เปนทกข

3.3 ถามนสญไป ในไมชากจะอยากใหสงอน ๆ สญหายไปอก

เปนความหวกระหายเบอหนาย เซง ทฝงลกอยในหวใจจะกดกรอนหวใจบคคล ไมรเทาทน แกปญหาไมถกจด ฉะนน ตณหาทง 3 ประการน จงเปนความตองการทหมนไป ครบวงจร เปนวฏจกรของชวต วน ๆ ไมรวาเกดสกกครง ซงอรยบคคลทานทจะก าหนดรเทาทนลดลงไดมากกเปนสขมากขนฉนนน

3. นโรธ (The Extinction of Suffering)

นโรธ ศพทเตมใชค าวา ทกขนโรธ แปลวา ความดบไมเหลอแหงทกข ความดบทกขทพระพทธองคทรงแสดงในธมมจกกบปวตนสตร มดงน

"ภกษทงหลายนแหละคอความดบทกขอยางแทจรง คอความดบโดยสนก าหนดยนด (ในกามารมณ) ความดบตณหาไดหมดสน ความสลดทง ความไมหวงใย ไมของเกยว ความหลดพนความไมมหวงรดดวยประการใด"

ความหมายของนโรธ นาจะศกษาไดในหวขอตอไปน

1. นโรธะ คอความดบทกข

2. นโรธะ คอความนพพาน

3. นโรธะ คอความพนทกข

วธดบทกขโดยแทจรงตามหลก อรยสจ

45

1. ดบโดยไมมอะไรใหเหลอแตตณหาทง 3 นน คอหมดความก าหนดยนด หรอหมดความอยากใด ๆ

2. สละหรอละทงตณหา

3. ไมเกยว ไมสนใจใยดในตณหา

4. หลดพนจากตณหาโดยประการทงปวง

5. หมดหวงหรอหมดความอาลยอาวรณในตณหา

กลาวถงนโรธ เปนการแสดงผลเสยกอนวาเทาทรเหตผลเรองทกขมาแลววา ทกขเปนอยางไร และเกดขนเพราะอะไร มใชวามแตทกขไปเสยทงหมดโดยไมมความสนสดบางเลย แทจรงเมอมทกขแลว ความดบไปแหงทกขกยอมเปนของคกน และความดบทกขนนตองดบเหตแหงทกข ทกขจงจะดบและอยด ๆ ทกขดบไปเองไมไดถงดบไดกเกดอกไมรจบ จงเชอวาไมดบอยนนเอง ความดบทกขในทน หมายถงความดบไดอยางเดดขาดดวยการกระท าของผปฏบต จดเปนผลอนสงสดตามทมงหมายในทางพระพทธศาสนา การเสวยความสขดวยมนษยหรอเทวดา การเสวยปตสขหรอฌานสขดวยเปนพรหมกด ยงมโอกาสเสวยไดชวครงคราว บางทมทกขอนมาสลบเสย หรอสขนนแปรปรวนไปเสย และบางทสนบญทจะไดเสวยสข ถงคราวทจะเสวยผลของบาปบาง กตองไปทนทรมานเสวยทกขวนเวยนเปลยนไมแนนอน เพราะผทเกด ๆ ตาย ๆ อยเสมอยอมท าทงกรรมดและกรรมชว เหตนทางพระพทธศาสนาจงไมยกยองกามสขไมยกยองสวรรควาเปนสงสด หากสอนใหปฏบตเพอบรรลสขทสด แทจรงคอ "ความดบทกขได" อนเรยกตามศพทวา "นโรธ"

นโรธกบนพพาน จะวาเปนอยางเดยวกนกไดเพราะนพพานมทงแสดงโดยปรยายเบองสง และปรยายเบองต า เพยงระงบกเลสอยางกลางคอ นวรณไดดวยฌาณเรยกวาตทงคนพพานหรอนโรธกได นเปนปรยายเบองต า สวนทแสดงโดยปรยายเบองสง เชน ในอคคปปสาทสตร แสดงวา "บรรดาสงขตธรรมและอสงขตธรรม (ธรรมทปจจยปรงแตงและไมไดปรงแตง) ทงหลาย วราคธรรม (ธรรมคอ ความหลากหลายก าหนดยนด) เปนยอด วราคธรรมนน คอ นโรธ นพพาน" ค าวา นโรธและนพพานทง 2 น แสดงวาอยางเดยวกนทานจงใชเปนค าไขอธบายค าวานราคธรรมอกทหนง เปนการแสดงโดยปรยายเบองสง

สวนทจะเหนวานโรธกบนพพานตางกนบาง กคอขณะหรอล าดบเทานน เชน จดตามโลกตตรธรรม เปนสวนปฏบตเพอละกเลสนโรธเปนความละกเลสได นพพานเปนความไมมแหงกเลส โดยอธบาย มรรคเปนเหต นโรธเปนผล นพพานเปนสวนทพนเหตและผล อยางไรกตาม นโรธกเปนความดบตณหา นพพานกเปนความไมมตณหาตามหลกทวา ตณหา วปปหาเนนะ นพพานนงอต วจจต เพราะละตณหาได จงเรยกวานพพาน ดงนนนพพานกบนโรธจะตางกน

46

หรอไมกตาม เราไมสามารถจะแยกนโรธใหหางกนพนไปจากนพพานได เพราะผไดนโรธกตองไดนพพาน เหมอนหนงจะกลาววาเมอท าลายกเลสจนไมเหลอแลว ความไมมกเลสกปรากฏทนท เหมอนดวงอาทตยขบความมดในอากาศหายไปสนแลว กชอวาท าโลกใหสวางดวย

นพพานแบงออกเปน 2 ประเภท คอ

1. สอปาทเสสนพพาน ดบกเลสไดสนแลวแตผดบกเลสยงมชวตอย 2. อนปาทเสสนพพาน ดบกเลสไดสนแลวดวยผดบกเลสสนชวตไมมเบญจขนธเหลออยดวย

อกบรรยายหนงดบกเลสยงไมสนเชงเปนสอปาทเสสนพพาน สวนดบกเลสไดสนเชงแลว เปนอนปาทเสสนพพาน ผดบกเลสไดสนเชง ชอวาเปนวสทธเทพ เทวดาโดยความบรสทธ แมวาจะเปนมนษยกสงกวาเทวดาหรอพรหมจรง ๆ และไมตองเกรงวา จะตองเวยนตายเวยนเกดเหมอนเทวดามนษยและสตว เพราะเปนผสนชาต สนภพ สนเหตแหงวฏสงสารแลวเปนเทวดาจรง ๆ เสยอก ยงตองตายเสยกอนแลวจงเปนได และเมอเปนแลวกไมอยตลอดไปตองเวยนมาเปนอะไรตอมอะไรอก เชน เปนสตวนรก สตวเดรจฉานทง ๆ ทตนไมพอใจ ทงนแลวแตจะท าความด หรอท าความชวไว แตการบรรลนพพานเราอาจท าไดโดยไมตองตายเสยกอน และเมอไดบรรลแลว กไมตองกงวลอกถงความแปรปรวนแหงสนตสขทพงจะไดรบ เพราะความแปรปรวนอนใด ทมเพราะกเลสหรอเพราะความเกดอกความแปรปรวนอนนน กละไดแลวดวยมานะตนเหตแหงความเกดและละความเวยนดวยอ านาจกเลส กรรมและวบากเสยได เพราะฉะนน เรากอาจอาศยความรในเรองสวรรค และนพพานตดสนไดทนทวา การทศาสนาอนบญญตสวรรควาเปนสงสด แตมพระพทธศาสนาเพยงศาสนาเดยวทอธบายใหเหนวาสวรรคยงไมเปนของแนนอนสนพพานไมไดนน สมควรจะฟงไวเปนแนวทางในการนบถอศาสนาไดดเพยงไร

กจทจะพงท าเกยวกบนโรธ คอ ควร "ท าใหแจง" ความกคอ การดบตณหาไดนน ควรท าใหปรากฏแจมแจงแกตน แตมปญหาวาเราจะท าอยางไร นโรธจงจะปรากฏแจมแจงแกเราได ปญหานเปนเหตใหเราไดกาวมาถงเรองมรรคอนเปนอรยสจขอท 4 ดวยการตอบวาเราปฏบตตามมรรคหรอหนทางอนมองค 8 ท าใหองค 8 พรอมบรบรณจงจะเชอวาด าเนนมาถงปลายทางได เพราะมรรค 8 นน เรยกชอเตม ๆ วาทกขนโรธคามนปฏปทา ขอปฏบตใหถงความดบทกข อนแสดงใหเหนวาความดบทกขคอทกขนโรธ เปนจดหมายปลายทางเมอปฏบตไปจนถงจดหมายแลว กเชอวาท านโรธใหแจงแกตนจงเปนอนสรปวา ผลคอนโรธ (ความดบทกข) จะเกดไดเพราะประกอบเหต คอมรรค (ขอปฏบตใหถงความดบทกข) ดงจะกลาวตอไปน

4. มรรค (The Noble Eightfold Path)

47

มรรค แปลวาหนทางเพอด าเนนไปสความดบทกขเหมอนบนไดเดยวแตม 8 ขน ส าหรบกาวไปสนพพานมชอเรยกหลายอยางดงน

1. ทกขนโรธคามนปฏทา ขอปฏบตใหถงความดบทกข

2. มชฌมาปฏปทา ขอปฏบตทเปนทางสายกลาง

3. อรยมรรค ทางไปสความเปนพระอรยะ

4. มรรค 8 ทางปฏบตเพอดบทกข

5. องฏฐงคกมรรค มรรคมองค 8

อรยสจ "ขอสดทายน นบวาเปนหลกการด าเนนชวต ซงเปนแนวทางปฏบตทส าคญทสดในพทธศาสนากได นอกจากจะเปนหลกค าสอนทประกอบดวยภาคทฤษฎอนวเศษสดแลวยงเปนแนวค าสอนในภาคปฏบตอนเปนจดมงหมายปลายทางชวตทกชวตจะพงไดพงประสงคอกดวย

พระพทธองคทรงแสดงความหมายของสายกลาง หรอมชฌมาปฏปทาไวในปฐมเทศนาวา ไดแก การไมลมหลง ไมหมกมน ไมมวเมา สวนสดโตง 2 อยาง คอ

1. กามสขลลกานโยค การหลงมวเมาในเรอง กามสข (ประพฤตหยอนเกนไป)

2. อตตกลมตถานโยค การทรมานตนใหล าบาก (เครงครดเกนไป) ทางสายกลางไดแก

1) สมมาทฏฐ เหนชอบ

2) สมมาสงกปปะ ด ารชอบ

3) สมมาวาจา เจรจาชอบ

4) สมมากมมนตะ การงานชอบ

5) สมมาอาชวะ เลยงชพชอบ

6) สมมาวายามะ พยายามชอบ

7) สมมาสต ระลกชอบ

8) สมมาสมาธ ตงมนชอบ

องคประกอบของมรรค 8 นมใชทาง 8 หรอ ถนน 8 สาย หากแตเปนทางสายเดยวเหมอนกบเชอกเสนเดยวกน แตม 5 เกลยว ฉะนนซงจะตององอาศยกน พงพงกนจะแยกจากกนไมได ระบบในการฝกอบรมตามมรรคน จะตองปฏบตไปตามล าดบและขนตอนในไตรสกขาหรอความเหนทถกตองนน เปนตวส าคญทสดทจะน าผปฏบตเดนไปสจดหมายปลายทางได หากเหนผดเสยแลว การปฏบตใดกจะไรความหมายไป นอกจากนนการปฏบตตามสายกลางดงกลาว คอ ความประพฤตทไมตงเกนไป หรอหยอนเกนไปนนเปนการด าเนนชวตทถกตอง และบรสทธอยางแทจรง ซงทกคนสามารถน ามาใชในชวตประจ าวนไดอยางเหมาะสม ซงคงไมเปนการยากเกนไปส าหรบผทตองการพฒนาตนเองอยางแนนอน

48

องคประกอบของมรรคแตละขนมโดยยอดงน

1. สมมาทฏฐ ปญญาอนเหนชอบ หมายเอาการร การเหนในอรยสจ 4 ตามความเปนจรง

2. สมมาสงกปปะ ความด ารชอบ แบงออกเปน 3 คอ

2.1 ด ารในการออกจากกาม

2.2 ด ารในการไมพยายามปองรายผอน เรยกวา อพยาปาทะ

2.3 ด ารในการไมเบยดเบยน เรยกวา อวหงสา

3. สมมาวาจา เจรจาชอบ แบงออกเปน 4 คอ

3.1 เวนจากการพดปดมดเทจ

3.2 เวนจากการพดสอเสยด คอยยงใหเขาแตกกน

3.3 เวนจากการพดค าหยาบ

3.4 เวนจากการพดเหลวไหล

4. สมมากมมนตะ การงานชอบ แบงออกเปน 3 ขอ

4.1 เวนจากการฆา หรอเบยดเบยนสตว

4.2 เวนจากการลกของ หรอคดโกง หรอแกลงท าลายของผอน

4.3 เวนจากการประพฤตผดทางกาม ทางประเวณ

5. สมมาอาชวะ เลยงชพชอบ หมายถง ละมจฉาชพทงปวง ประกอบแตสมมาอาชพ

6. สมมาวายามะ พยายามชอบ แบงไดเปน 4 คอ

6.1 เพยรระวงไมใหความชว เกดขน

6.2 เพยรละความชวทไดเกดขน

6.3 เพยรท าความดใหเกดขน

6.4 เพยรรกษาความดทเกดขนแลวใหคงอย 7. สมมาสต ระลกชอบ แบงออกเปน 4 คอ

7.1 มสตพจารณากาย และอรยาบถของกาย (กาย)

7.2 มสตรวาสบาย ไมสบายหรอเฉย ๆ (เวทนา)

7.3 มสตรอยวา จตก าลงเศราหมองหรอผองใส มกเลสหรอไมมกเลส (จต)

7.4 มสตรวามอารมณอะไรผานเขามาทางจต (ธรรม) คอใหสต

7.4.1 พจารณาเหนกาย ในกาย

7.4.2 พจารณาเหนเวทนา ในเวทนา

7.4.3 พจารณาเหนจต ในจต

7.4.4 พจารณาเหนธรรม ในธรรม

49

8. สมมาสมาธ การตงใจชอบ มความมนคงในการท างาน มใจไมฟงซาน (มรายละเอยดอกมาก ซงจะตองศกษากนเปนพเศษตางหาก)


เราไดเรยนรมาแลววา ความจรงอนประเสรฐม 4 ประการ เปนสงทเทยงแทไมแปรผน นนกคอ รวา ทกขทงหลายเปนสงทมจรง ทกชวตยอมประสบปญหาเดยวกนคอ เกด แก เจบ ตาย และยงมทกขเบดเตลดตาง ๆ อก สาเหตของทกขเหลานกคอ ความอยากเปน และไมอยากประสบกบสภาวะทไมพงใจตาง ๆ สงเหลานท าใหคนเปนทกขเดอดรอนหาทสนสดมได

เราจะแกปญหาชวตทเปนทกขนไดอยางไร พระพทธเจาไดแสดงมรรคมองค 8 ซงเปนสจท 4 ในอรยสจ ซงสรปลงได 3 ประการ คอ

1. การฝกอบรมใหมการประพฤตปฏบตถกตอง ท าใหกาย วาจา เปนปกต ภาพ เปนบาทฐานของสมาธ เรยกวา ศลสกขา

2. การฝกฝนใหมความสามารถบงคบจตใจใหอยในอ านาจสงบเปนสข ใหบรสทธสะอาด ใหมสมรรถภาพพรอมทจะปฏบตงานใด ๆ ตอไปกได เรยกวา สมาธหรอจตตสกขา

3. เมออบรมจตใจจนรแจงเหนจรงจนถงทสดกจะถอยความยดมนดวยอปาทาน คอถอนความโง หลง ออกจากใจ ไมผกพนเกยวของกบสงทท าใหเกดความทกขอก กจะถงซงความสงบเยนจากทกข (นโรธ) เปนปญญาสกขา

ดงนนการแกปญหาชวต (ทกข) กคอพจารณาสาเหต (สมทย) กอนแลวแกปญหาดวยหนทางอนประเสรฐ (มรรค) คอใชอาวธ คอศล สมาธ ปญญา เขาจดการกบปญหานน ๆ จนกระทงเกดความเหนแจง หรอรแจงในปญหานน ๆ แลวเกดความสลดสงเวชถอยหลงจากทเคยหลงรก หลงยดถอมาเปนจตใจทเปนอสระแกตว ไมเปนทาสของตณหาอกตอไป นนคอบรรลซงความสงบเยน ไมเปนทกขอกตอไป คอถงซงนโรธหรอนพพาน

ค าวา นโรธ หรอนพพานนมหลายระดบ ถาแกทกขไดบอย ๆ กดบทกขสงบเยนไดบอย ๆ เมอฝกท าใหมากกจะท าใหมากขนจนกระทงเปนนพพานทถาวร คอ ดบทกข ดบกเลสไดแทจรงและเดดขาดตอไป

ประโยชนของการเรยนรอรยสจ

50

1. อรยสจ เปนการศกษาเรองเหตเรองผล และมขนตอนใหศกษาอยางละเอยดลมลกตามแตปญญาของผศกษาเอง

2. การศกษาเรองน เปนการศกษาเรองความจรงของชวต และการแกปญหาชวตอยางมหลกการ และแนวปฏบตทสามารถน ามาใชได โดยไมเลอกวาผนนจะเปนใคร

3. การศกษาเรอง อรยสจ ท าใหทราบวา พระพทธศาสนามไดสอนใหคนเรามองโลกในแงรายแตอยางใด กลบจะท าใหผศกษารจกทกขและวธแกทกขอยางถกทาง และไดผลอยางแทจรงอกดวย

4. การศกษาเรอง อรยสจ ท าใหคนเรารจกหลกการด าเนนชวตทถกตอง เหมาะสมและสะอาด บรสทธทงเปนสงทสามารถปฏบตไดในชวตน ในปจจบนนอกดวย

5. การศกษาเรองนท าใหเราทราบวา สตปญญาของมนษยเรานน สามารถทจะพฒนาขนได โดยการน าเอาหลกความจรงทมอยตามธรรมชาตมาใชใหเปนประโยชนโดยไมตองอางอ านาจศกดสทธของผวเศษใด ๆ 6. อรยสจ ยงเปนหลกธรรมทใหมเสมอ และเปนแนวทางพนทกขไดอยางแทจรง แมกาลเวลาลวงมานาน แตกยงไมลาหลง หรอถกคดคานใหลมเลกแตอยางใด


อรยสจ 4 แปลวา ความจรงอนประเสรฐ เปนความจรงทเปนสจธรรมแทไมแปรผน ททกคนผปฏบตสามารถเขาถงความจรงนได เปนความจรงทไดรบการพสจนแลวา สามารถพนจากความทกขได หรอดบทกขในใจของตนเองได ดงนน หลกธรรมอรยสจ 4 จงเปนหลกธรรมในพระพทธศาสนาทไดรบการยกยองวา เปนแนวทางในการแกปญหาชวตทดทสด

51


1. สจธรรมขอใดในพระพทธศาสนาทมความส าคญถงขนาดเปนเครองวดการตรสรของพระพทธเจา

2. อรยสจมความหมาย 5 นย คอ

3. ค าวา “สจจะ” แปลวาความจรง แยกเปน 4 ประเภท คอ

4. ประเภทของอรยสจ ม 4 ประเภท คอ

5. โดยสรป อรยสจ ยอเปน 2 สวน คอ

5.1 สวนทเปนเหต คอ

5.2 สวนทเปนผล คอ

6. ความหมายของคาวา “ทกข” ในอรยสจ 4 คอ

7. ตนเหตแหงความทกขไดแกตณหา 3 คอ

8. กามตณหา กอใหเกดความทกข เพราะเหตใด

9. ภวตณหา กอใหเกดความทกข เพราะเหตใด

10. วภวตณหา กอใหเกดความทกข เพราะเหตใด

11. ความหมายทแทจรงของ “นโรธ” คอ

12. วธดบทกขโดยแทจรงตามหลกแหงนโรธสจ มดงน

13. นพพานแบงออกเปน 2 ประเภท คอ

14. จดมงหมายสงสดของการปฏบตธรรมในพระพทธศาสนาไดแก

15. แนวทางปฏบตธรรมทจะน าไปสการดบทกขอยางแทจรงไดแก

16. อรยมรรคมองค 8 ไดแก

17. จงยออรยมรรคลงในไตรสกขา:

7.1 สลสกขา

7.2 สมาธสกขา

7.3 ปญญาสกขา


เรอง ลกโซแหงชวต ( ปฏจจสมปบาท )


บทท 4 ลกโซแหงชวตในพทธปรชญาเถรวาท (ปฏจจสมปบาท) ความหมายของค าวา ปฏจจสมปบาท

ความส าคญของปฏจจสมปบาท

องคประกอบของปฏจจสมปบาท

กระบวนการของปฏจจสมปบาท

เหตปจจยทท าใหเกดทกขของปฏจจสมปบาท

ปฏจจสมปบาทเปนกฎธรรมชาต

ความสมพนธระหวางปฏจจสมปบาทกบอรยสจ

ปฏจจสมปบาทภาคปฏบต

กระบวนการแหงชวต (ปฏจจสมปบาท) สรปทายบท


1. ใหนกศกษาอธบายหลกธรรมทถอวา เปนโซแหงชวต ไดแก ปฏจจสมปบาท

2. ใหนกศกษาวเคราะหหลกธรรมปฏจจสมปบาท คอ ธรรมทอาศยกนและกนเกดเปน

ลกโซ

3. ใหนกศกษาเปรยบเทยบหลกธรรมปฏจจสมปบาททเปนศนยรวมแหงค าสอน

ของพระพทธศาสนา โดยเหตผลวาหลกค าสอนตางๆ ออกไปจากศนยกลาง คอ ปฏจจสมปบาท

ทงนน

54










4. Internet






บทท 4

ลกโซแหงชวต (ปฏจจสมปบาท)

มนษยเปนสวนหนงของธรรมชาต มนษยเกดขนตามธรรมชาต การเกดของมนษยเกดขนได 2 ครง คอ ครงแรกเปนการเกดชวตทตองอาศยพอแมเปนปจจย สวนการเกดครงทสองเปนการเกดตามกฎของปฏจจสมปบาท ซงเปนการเกดตวตน หรอการเกดความทกข ปฏจจสมปบาท เปนหวใจของพระพทธศาสนาและเปนจรยธรรมภาคปฏบตระดบสจธรรมสงสดเขาใจยากทสด และมผพดถงกนนอยทสด การศกษาปฏจจสมปบาทท าใหเกดความเขาใจเรองการเกดตวตนและการท าลายตวตน จนสามารถดบทกขได

1. ความหมายของค าวา ปฏจจสมปบาท

ผรไดใหความหมายของค าวาปฏจจสมปบาทไวหลากหลาย แตขอน ามากลาวไวพอสงเขปดงน

พทธทาสภกข (2524 : 44) กลาววา "ปฏจจ" แปลวา อาศย "สมปบาท" แปลวา เกดพรอม "ปฏจจสมปบาท" หมายถง สงทอาศยซงกนและกนแลวเกดขนพรอม

พระโสภณคณาภรณ (2530 : 200) กลาววา ปฏจจสมปบาท แปลวา ธรรมทเปนปจจยอาศยกนและกนแลวเกดขน หรอเกดขนพรอมแหงธรรมทงหลายเพราะอาศยกน ไดแก สงนมจงมสงนนหรอสงนมปจจยจงเกดสงนขนมา ท านองเดยวกนปเปนปจจยใหเกดพอ พอเปนปจจยใหเกดเรา เปนตน และเกยวโยงเปนลกโซ บางครงทานเรยกวา ปฏกรยาลกโซ

พทร มลวลย (2528 : 6) กลาววาปฏจจสมปบาท แปลวา ภาวะทอาศยกนเกดขนสภาพทอาศยปจจยเกดขน สภาวะทกองทกขเกดขน เพราะอาศยปจจยตอเนองกนมา ซงเปนกระบวนการก าเนดแหงชวตหรอกฎเกณฑแหงชวต ตามหลกนพระพทธศาสนาสอนวาชวตทกชวตมสวนเปนเหตผลอาศยกน เกดขนเนองกนไปไมขาดสาย เมอสงหนงเกดขนกเปนเหตใหสงหนงเกดขนสบตอไปเปนลกโซไมรจกจบ

สรป ปฏจจสมปบาท แปลวาธรรมทอาศยซงกนและกน แลวเกดขนพรอมหมายถง กระบวนการเกดความทกข ตามกฎแหงปจจยทวา เมอมสงน สงนจงม เพราะความเกดขนของสงน สงนจงเกดขน ความทกขทเกดขนจะเปนลกโซสบเนองกนไปไมรจกจบสน

56

2. ความส าคญของปฏจจสมปบาท

วศน อนทสระ (2519 : 619) ไดแสดงทศนะเกยวกบความส าคญของปฏจจสมปบาทวา เปนธรรมทมความส าคญยงยวดประการหนงในบรรดาหลกค าสอนทส าคญ ๆ ของพระพทธเจา นกปราชญทวโลก ผสนใจศกษาและปฏบตตางกยนยนเปนเสยงเดยวกนวา ปฏจจสมปบาทเปนศนยรวมแหงค าสอนของพระพทธศาสนา (Central Philosophy of Buddhism) โดยใหเหตผลวาหลกค าสอนอนมเหตผลตาง ๆ ในพระพทธศาสนานนออกไปจากศนยกลาง คอ ปฏจจสมปบาททงนน

3. องคประกอบของปฏจจสมปบาท

ธรรมทเปนองคประกอบของปฏจจสมปบาทนน ไดแก

อวชชา ความไมรไมเหนตามความเปนจรง

วญญาณ การรบรตออารมณตาง ๆ คอ ไดเหน ไดยน ไดกลน รรส ไดสมผส

นามรป การปฏบตหนาททางกายและใจ เพอตอบการรบรตออารมณ

สฬายตนะ ความสมผสทางอารมณ หรอการกระทบอารมณ

ผสสะ การกระทบ หรอการถกตองทางอารมณ

เวทนา ความเสวยอารมณ สข ทกข ความไมสข ไมทกข

ตณหา ความอยากได ความอยากม ความอยากเปนและไมอยากม ไมอยากได ไมอยากเปน

อปาทาน ความยดมนถอมนในตวเอง

ภพ ภาวะแหงชวต คอความม ความเปนส าหรบตน

ชาต ความเกด ความปรากฏแหงขนธทงหลาย

ชรามรณะ ความแกและความตาย

4. กระบวนการของปฏจจสมปบาท

4.1 กระบวนการเกดทกข (ตามหลกประยกต)

เพราะอวชชาเปนปจจย สงขารจงม

เพราะสงขารเปนปจจย วญญาณจงม

57

เพราะวญญาณเปนปจจย นามรปจงม

เพราะนามรปเปนปจจย สฬายตนะจงม

เพราะสฬายตนะเปนปจจย ผสสะจงม

เพราะผสสะเปนปจจย เวทนาจงม

เพราะเวทนาเปนปจจย ตณหาจงม

เพราะตณหาเปนปจจย อปาทานจงม

เพราะอปาทานเปนปจจย ภพจงม

เพราะภพเปนปจจย ชาตจงม

เพราะชาตเปนปจจย ชรามรณะจงม

ความโศก ความคร าครวญ โทมนสและความคบแคนใจ จงมพรอมความเกดขนแหงกองทกขทงปวง จงมไดดวยประการฉะน

4.2 กระบวนการดบทกข (ตามหลกประยกต)

เพราะอวชชาดบ สงขารจงดบ

เพราะสงขารดบ วญญาณจงดบ

เพราะวญญาณดบ นามรปจงดบ

เพราะนามรปดบ สฬายตนะจงดบ

เพราะผสสะดบ ผสสะจงดบ

เพราะผสสะดบ เวทนาจงดบ

เพราะเวทนาดบ ตณหาจงดบ

เพราะตณหาดบ อปาทานจงดบ

เพราะอปาทานดบ ภพจงดบ

เพราะภพดบ ชาตจงดบ

เพราะชาตดบ ชรามรณะจงดบ

ความโศก ความคร าครวญ ทกขโทมนส และความคบแคนใจกดบพรอมดวย ความดบแหงกองทกขทงมวล

5. เหตปจจยทท าใหเกดทกขของปฏจจสมปบาท

58

เหตปจจยทท าใหเกดทกขของปฏจจสมปบาท เกดขนไดอยางนคอ (ถวล เขมทอง 2536 :

115)

1. อวชชา ความไมรแจงในเรองของชวต คอไมรแจงในอรยสจ 4 คอ ทกข สมทย นโรธ และมรรค ไมรแจงปฏจจสมปบาท ความไมรจดเปนอวชชา และเปนปจจยใหเกดสงขาร

2. สงขาร แปลวา ปรงแตงใหวญญาณดหรอชว ไดแก เจตนาเจตสก ปรงแตงกาย วาจาและใจเปนผล อวชชาเปนเหตใหเกดสงขาร อวชชาเปนปจจยใหท าบญ ท าบาป เพราะไมรหรอรผดจงไมเชอบาปมจรง ผลบาปมจรง เปนเหตใหเกดเหตจรงจงท าบาป สงขารนเองเปนปจจยใหเกดวญญาณ

3. วญญาณ แปลวา ธาตร 6 ประการ อนเกดจากจกข โสตะ ฆานะ ชวหา กาย มโน คอการรบรทางตา ห จมก ลน กาย และใจ สงขารคอ บญหรอบาปจะปรากฏเปนอารมณ โดยเปนกรรมนมตมาปรากฏในมโนทวาร จตจตกจะเกดขนโดยมภวงควสยเปนอารมณ ท าใหเกดภพใหมตอไป สงขารเปนปจจยใหเกดวญญาณและวญญาณเปนปจจยใหเกดนามรป

4. นามรป หมายถงนามและรป นามคอ เวทนา สญญา สงขาร ผสสะ มนสการ รป ไดแก มหาภตรป 4 คอ ธาต 4 ดน น า ลม ไฟ และอปทายรป 24 หรอพดงาย ๆไดแก รางกายและพฤตกรรมตางๆ ของรางกาย

นามรปในทน หมายเอาปฏสนธนามรป เปรยบเสมอนการหวานพชลงในดน พชยอมงอกเปนล าตน กรรมเหมอนนาไร วญญาณเหมอนพช ตณหาเหมอนสฬายตนะมวญญาณ ยอมเปนเหตใหเกดนามรป นามรปเปนปจจยใหเกดสฬายตนะ

5. สฬายตนะ ไดแก อายตนะภายใน 6 คอ ตา ห จมก ลน กาย ใจ หรอ สมอง นามรปเปนปจจยใหเกดสฬายตนะ หมายความวาเมอมนามขนธ อายตนะ 6 นเปนปจจยใหเกดผสสะ

6. ผสสะ หมายถง อาการทใจสมผสอารมณภายนอก 6 คอ รป เสยง กลน รส สมผสตาง ๆ และธรรมารมณ สงทใจนกคดขนมา โดยอาศยอายตนะภายใน คอ ตา ห จมก ลน กาย ใจ เปนเครองมอ ถาอายตนะภายในไมมผสสะกไมม ผสสะเปนปจจยใหเกดเวทนา

7. เวทนา การเสวยอารมณม 3 คอ

7.1 สขเวทนา ความรสกเปนสข

7.2 ทกขเวทนา ความรสกเปนทกข

7.3 อทกขสขเวทนา ความรสกไมสขไมทกข คอความรสกเฉย ๆ เมอไดรบอารมณ เชน ตาเหนรป หฟงเสยง จมกไดกลน มความรสกตามอารมณทมากระทบ ผสสะเปนปจจยใหมเวทนาและเวทนาเปนปจจยใหเกดตณหา

59

8. ตณหา คอความอยาก ความยนด ความพอใจอารมณทง 6 ไดแก ความอยากในรป เสยง กลน รส สมผส และอารมณทเกดกบใจ ตณหาแบงออกเปน 3 อยางคอ กามตณหา ภวตณหา และวภวตณหา

9. อปาทาน คอ ความยดมนในความหมายตาง ๆ เชน ยดมนถอมนเพราะความโลภและยดมนเพราะเหนผด ตณหาเปนเหต อปาทานเปนผลของตณหา เชน อยากเปนครใหญเปนตณหา ความอยากอยางแรงเปนอปาทาน อปาทานเปนปจจยใหเกดภพ

10. ภพ แปลวา ความมความเปนอนเกดจากอปาทาน ภพกคอชวตนนเองแบงออกได 2 ประการ คอ กรรมภพ ไดแก สงขาร และอปตภพ ไดแก นามรปทอบตขนของวญญาณ นามรปทอบตขน ภพเปนปจจยใหเกดชาต

11. ชาต คอ การเกด ไดแก การปรากฏแหงขนธ การไดอวยวะตาง ๆ คอการเกดของภพ คอ ชวต โดยปรมตถ ไดแก การเกด หรอปรากฏของขนธคอความเกดขนของวญญาณ นามรป สฬายตนะ คอ

11.1 รปชาต การเกดของรปขนธ

11.2 อรปชาต การเกดของนามขนธ ชาตเปนปจจยใหเกดชรามรณะ

12. ชรา มรณะ หมายถง ความทรดโทรมไปแหงอวยวะตาง ๆ และความสลายแหงขนธชวต ชรา มความสกงอมของขนธเปนลกษณะมหนาทฉดลาก ชวตเขาไปหาความตายมความเสอมวยเปนผลมชาตเปนเหตใหเกด

ชาตเปนปจจยใหเกด มรณะนนหมายความวา เมอมเกดจงจะมแกมตาย ถาไมเกดกไมแก ไมตายแนนอน สวนความโศกเศราความร าไรร าพน ความทกขกายทกขใจ ความคบแคนใจแมเปนผลของชาตอนสบเนองมาจากอวชชา ไมนบเปนปฏจจสมปบาท เพราะไมมไดเหมอนกนทกคนไป

6. ปฏจจสมปบาทเปนกฎธรรมชาต

พระพทธเจาตรสวา

"ดกอนภกษทงหลาย เพราะชาตเปนปจจย ชรา มรณะ ยอมม เพราะเหตทพระตถาคตทงหลาย จะบงเกดขนกตาม จะไมบงเกดขนกตาม ธรรมธาตนนยอมตงอยกอนแลวนนเทยว คอ ความตงอยแหงธรรมดา (ธมมฏฐตตา) คอ ความเปนกฎตายตวแหงธรรมดา (ธมมนยามตา) คอ ความทมสงนเปนปจจย สงนจงเกดขน (อทปปจจยตา)

60

"ตถาคต ยอมรพรอมเพราะยอมถงพรอมซงธรรมธาตนน ครนรพรอมเฉพาะแลว ถงพรอมเฉพาะแลว ยอมบอก ยอมแสดง ยอมบญญต ยอมตงขนไว ยอมเปดเผย ยอมจ าแนกแจกแจง ยอมเหมอนหงายของทคว า และไดกลาวแลวในบดน เพราะชาตเปนปจจยชรามรณะยอมม" ดงน

"…เพราะเหตดงนแล ธรรมธาตในกรณนน อนเปนตถตา คอความเปนอยางนนเปนอวตถตา คอ ความไมผดไปจากความนน เปนอนญญถตา คอความไมเปนไปประการอนเปนอปปปจจยตา…ธรรมน เราเรยกวา ปฏจจสมปบาท (คอธรรมอนเปนธรรมชาต อาศยกนแลวเกดขน)" และทรงตรสท านองนไปจนครบ 11 อาการแหงเหตปจจย เพราะอวชชาเปนปจจยสงขารยอมม เปนตน (พทธทาสภกข 2524 : 34 อางจากนทาน ส 16/30/61)

7. ความสมพนธระหวางปฏจจสมปบาทกบอรยสจ

ทงปฏจจสมปบาท และอรยสจ ตางกเปนหลกส าคญ ถามผถามวาพระพทธเจาตรสรอะไร กอาจตอบวา ตรสรอรยสจ 4 หรอตรสรปฏจจสมปบาทกได กลาวคอ ปฏจจสมปบาท เปนเนอหาของอรยสจ และอรยสจกมความหมายครอบคลมปฏจจสมปบาท

ผถอเอาความตอนทรงพจารณาบททวนปฏจจสมปบาท ในวนยปฎกและพทธด ารปรารภการประกาศธรรม ทงวนยปฎกและในพระสตร เฉพาะเหตการณตอนตรสรวชชา 3 และ จบเฉพาะวชชาท 3 อนเปนการตรสรแท ๆ (วชชา 1 ไดแก ปพเพนวาสนสตญาณ คอ การระลกชาตได วชชาท 2 ไดแก จตปปาตญาณ คอรการเกดและการตายของสตวทง 32 วชชาน ยงนบไมไดวาเปนการตรสรและไมจ าเปนส าหรบนพพาน สวนวชชาท 3 นน คอ อาสวกขยญาณ คอ การท ากเลสใหสนไป จ าเปนอยางยงส าหรบนพพาน กไดความหมายวาตรสรอรยสจ 4 จงหลดพนจากอาสวะ)

อยางไรกดทงปฏจจสมปบาทและอรยสจนน แมจะถกตองทงคแตมความหมายบางอยางทเปนพเศษกวากน และขอบเขตบางแงกวางขวางกวากน เพอใหเหนไดงาย ขอใหดหลกอรยสจเทยบกบหลกปฏจจสมปบาท ดงน

1. สมทยทวาร(สายเกดของปฏจจสมปบาท) อวชชาเกดสงขารเกด ฯลฯ ชาต เกด ชรา มรณะ จนถงอปายาสะเกด

2. นโรธทวาร(สายดบของปฏจจสมปบาท) อวชชาดบ สงขารดบ ฯลฯ ชาตดบ ชรา มรณะ จนถงอปายสะดบ

ขอ 1. เปนการแสดงกระบวนการเกดทกข เทากบรวมอรยสจขอ 1 คอ ทกข และ ขอท 2 คอ สมทย เหตเกดแหงทกขไวในขอเดยวกน นเปนการแสดงปฏจจสมปบาทสายเกดแตใน

61

อรยสจ เอาตอนทายคอ ชาต มรณะ ฯลฯ ทเปนผลวบากออกไปเปนอรยสจขอแรกในฐานะสาเหตของปญหา

ขอ 2 เปนการแสดงกระบวนการดบทกข เทากบอรยสจขอท 3 คอ นโรธ แสดงใหเหนวาเมอแกปญหาถกตองตรงกบสาเหตแลว ปญหานนจะดบไปไดตามแนวทางแหงเหต ปจจย จงเกนความรวมถงอรยสจขอท 4 คอ มรรคดวย เพราะกระบวนการดบสลายแหงทกข ยอมแสดงวธการหรอหนทางดบไฟดวยในตว

8. ปฏจจสมปบาทภาคปฏบต

การน าหลกปฏจจสมปบาทมาใชเพอแกปญหาชวตประจ าวนปฏบตได ดงนคอ

8.1 การละราคะ โทสะ โมหะ

ปฏจจสมปบาท กบการละ ราคะ โทสะ โมหะ นน พระพทธเจาตรสไวในอพพสตรเกยวกบการละราคะ โทสะ โมหะ ดงน

1.1 ใหละความหนาดานไมรจกอาย และความบาบนไมรจกกลวละความประมาทเสย

1.2 แลวละความไมเออเฟอในธรรมวนย ละความวายากสอนยาก และการคบคนชวเปนมตร (ไมท าตามคนชวแนะน า) เสยได

1.3 แลวละความไมมศรทธาและความไมมปญหาละความขเกยจเสยได

1.4 แลวละความฟงซานไมส ารวมความทศล เสยได

1.5 แลวละความไมอยากเหนพระอรยะเจา ไมอยากฟงธรรม จตหมกมนกบกเลสเสยได

1.6 แลวละความขหลงขลม เผลอสต ไมมสต ไมมสตสมปชญญะเสยได

1.7 แลวละความยดมนถอในตวตน ความสงสยลงเลและขอปฏบตทงมงายเสยได

1.8 แลวละความก าหนด (ราคะ) ความโกรธ (โทสะ) ความหลง (โมหะ) เสยได ความทกข กดบไป การละ ราคะ โทสะ โมหะ ท าใหพนทกขสนไป จตจะบรสทธ (พทธทาภกข 2522 : 508-513)

8.2 การสรางศรทธา

62

ความทกขท าใหเกดศรทธา เพราะความทกขเปนเหตใหบคคลประพฤตธรรมและมความศรทธาในพระพทธ พระธรรม พระสงฆ พระพทธเจาตรสวา ความทกขท าใหมศรทธา ดงน

2.1 ศรทธา ท าใหเกดปราโมทย - ความสบายใจ

2.2 ปราโมทย ท าใหเกด - ความอมใจ

2.3 ปต ท าใหเกดปสสทธ - ความสงบใจ

2.4 ปสสทธ ท าใหเกดความสข

2.5 ความสข ท าใหเกดสมาธ

2.6 สมาธท าใหเกด ยถาภตญาณทสสนะ- ความเหนทกสงทเปนจรง

2.7 ความเหนทกสงทเปนจรง ท าใหเกดนพพทา - ความเบอหนาย

2.8 ความเบอหนาย ท าใหเกดวราคะ การถอยหรอการคลายจากความยดมนถอมน

2.9 วราคะ ท าใหเกดวมตต - ความหลดพน

2.10 วมตต ท าใหเกดญาณรความสนอาสวะ สนกเลสและทกข (พทธทาสภกข 2522 :514-516)

8.3 ปองกนการทะเลาะววาท

ปฏจจสมปบาท แหงการทะเลาะววาท การทบคคลในโลกนไมวาบคคล สตว เทวดา ตางกตกเปนทาสของเวทนา เวทนาเปนใหญในจกรวาล บคคลทท าการคาขายเพอแสวงหาสขเวทนา เดกอตสาหศกษาเลาเรยน เพอสขเวทนา คนท าบญเพอไปสวรรคกเพอสขเวทนาพระพทธเจายกเอาสขเวทนา เปนตนเหตของการทะเลาะววาท โดยตรสวา

เพราะอาศยเวทนา จงมตณหา

เพราะอาศยตณหา จงมการแสวงหา

เพราะอาศยการแสวงหา จงมการได

เพราะอาศยการได จงมการปลงใจรก

เพราะมการปลงใจรก จงมฉนทะราคะ

เพราะมความก าหนดดวยความพอใจ จงมความสงบมวเมา

เพราะมความสงบมวเมา จงมการจบอกเอาใจ

เพราะมการจะจบอกเอาใจ จงมความตระหน

เพราะมความตระหน จงมความหงหวง

เพราะมความหงหวง จงมการทะเลาะววาทกระทบกระทง

คอใชอาวธท ารายเกดการทะเลาะโกลาหลวนวาย ฯลฯ

63

การควบคมเวทนาดวยสตปญญาและสตสมปชญญะ เพอไมใหเกดตณหา ดงนน การทะเลาะววาทขดแยงยอมยตลงไดดงน

8.4 ปองกนความประมาทในธรรม

ปฏจจสมปบาท กบการอยดวยความประมาท (พทธทาสภกข 2524 : 600 อางจาก สฬา.ส 18/97/143-4)

"ดกอนภกษทงหลาย…ผมปกตอยดวยความประมาทเปนอยางไรเลาดกอน ภกษทงหลาย…เมอภกษไมส ารวมระวง ซงอนทรยคอตา จตยอมเกลอกกลวในรปทงหลาย อนเปนวสยแหงการรสกดวยตา

8.4.1 เมอภกษนนมจตเกลอกกลว ปราโมทยยอมไมม

8.4.2 เมอปราโมทยไมม ปตกไมม

8.4.3 เมอปตไมม ปสสทธ กไมม

8.4.4 เมอปสสทธ ไมม ภกษนน ยอมอยเปนทกข

8.4.5 เมอมทกข จตยอมไมตงมน

8.4.6 เมอจตไมตงมน ธรรมทงหลายยอมไมปรากฏ

เพราะธรรมทงหลายไมปรากฏ ภกษนนเปนผมปกตอยดวยความประมาท โดยแทจะเหนวาความประมาทท าใหธรรมทงหลายไมปรากฏ

ธรรมไมปรากฏ ท าใหจตไมตงมน

จตไมตงมน ท าใหเกดความทกข

กระบวนการแหงชวต (ปฏจจสมปบาท)

1. ปฏจจสมปบาท เปนหวใจของพระพทธศาสนา เปนกระบวนการแหงเหตผลและเหตปจจย ซงเปนกระบวนการทางวทยาศาสตร สามารถพสจนไดจรง ปฏจจสมปบาท แบบวาธรรมทเปนปจจยอาศยกนและกน แลวเกดพรอมแหงธรรมทงหลาย หมายถงกระบวนการเกดความทกข และกระบวนการดบทกข ซงเปนไปตามกฎของอทปปจจยตาทกลาววา "เมอสงนม สงนยอมม เพราะความเกดขนแหงสงน สงนจงเกดขน เมอสงนไมม สงนยอไมม เพราะความดบไปแหงสงน สงนจงดบไป"

64

2. กระบวนการเกดทกข ไดแก เมออวชชา เปนปจจยสงขารจงเกดขนฯลฯ เมอชาตเปนปจจย ชรามรณะ จงเกดขน ฯลฯ

3. กระบวนการดบทกข ไดแก เมออวชชาดบ สงขารจงดบฯฯลฯ เมอชาตดบชรามรณะจงดบ

4. การน ามาใชในชวตประจ าวน ดวยการฝกสตสมปชญญะใหมนคงสมบรณไมเผลอสตสามารถน าหลกปฏจจสมปบาทมาใช เพอลดราคะ โทสะ โมหะ เพอสรางศรทธาเพอปองกนการทะเลาะววาท และเพอปองกนความประมาทในธรรม ตลอดจนการควบคมผสสะเพอไมใหเกดเวทนาและความทกข


พระพทธศาสนาเปนศาสนาแหงเหตและผล หลกธรรมทางศาสนาสามารถพสจนและทดลองไดตามหลกความจรงคลายวธการทางวทยาศาสตร ธรรมทเปนปจจยอาศยกนและกนจงเกดขนได ซงเปนไปตามกฎของอทปปจจยตา ดงค ากลาวทวา “ เมอสงนม สงนจงม เพราะความเกดขนแหงสงน สงนจงเกดขน เมอสงนไมม สงนกยอมไมม เพราะความดบไปแหงสงน สงนจงดบไป” กระบวนการเกดทกขนน คอลกโซทเกยวพนกน กลาวคอ “เมออวชชาเปนปจจย สงขารจงเกดขน เมอสงขารเปนปจจย วญญาณจงเกดขน เมอวญญาณเปนปจจย จงมนามรป ฯลฯ เมอมชาตเปนปจจย จงมชราและมรณะ” ความโศกเศราเสยใจ จงเกดตามมา ดวยเหตแหงกองทกข และกระบวนการดบทกขกมนยยะเปนลกโซในท านองเดยวกน คอ เมออวชชาดบ สงขารจงดบ ฯลฯ เมอชาตดบ ชรามรณะจงดบ” ดงนน การศกษาปฏจจสมปบาท เราสามารถน ามาใชในชวตประจ าวน ใหตงอยในความไมประมาท ตงสตระลกรเทาทนสถานการณทจะเกดขน มความรอบคอบกอนพด กอนคด กอนท า ทกอรยาบถแหงชวต เพอเปนการควบคมตนเองไมใหเกดความทกข เวทนา จากปญหาและสงกระทบจากทงภายในและภายนอกทเขามา

65


1. จงอธบายความหมายของปฏจจสมปบาทตามทรรศนะของพระพทธทาสภกข 2. พระโสภณคณาภรณไดใหความหมายของปฏจจสมปบาทไววาอยางไร

3. จงอธบายความส าคญของปฏจจสมปบาท

4. องคประกอบของปฏจจสมปบาทมอะไรบาง

5. จงอธบายกระบวนการของปฏจจสมปบาท

6. เหตปจจยใดททาใหเกดทกขตามกระบวนการของปฏจจสมปบาท

7. องคสมเดจพระสมมาสมพทธเจาไดทรรศนะของปฏจจสมปบาทไววาอยางไร

8. จงอธบายความสมพนธระหวางปฏจจสมปบาทกบอรยสจมาพอเขาใจ

9. หลกของปฏจจสมปบาทนามาใชแกปญหาในชวตประจาวนไดอยางไร

10. จงอธบายกระบวนการแหงชวตตามทรรศนะของปฏจจสมปบาทโดยสงเขป


เรอง กรรมกบชวต


บทท 5 กรรมกบชวต

ความหมายของค าวา กรรม

เครองมอหรออปกรณท ากรรม

มลเหตทใหท ากรรม

ประเภทของกรรม

ชนดของกรรม

การหมนเวยนของกเลสและกรรม

กฎแหงกรรม

การสนกรรม

คณและโทษของกรรมและผลของกรรม

ความดและความชว

ทางแหงความด

เกณฑตดสนจรยธรรม

เกณฑตดสนความดและความชวในพระพทธศาสนา

หลกเกณฑวด ความถก-ผด ด-ชว ของมนษย



1. ใหนกศกษาสามารถอธบายเรองกรรม คณและโทษของผลกรรม

2. ใหนกศกษาสามารถอธบายเรองเกณฑตดสนจรยธรรม เกณฑตดสนความดความชว

ในพระพทธศาสนา หลกเกณฑการวดความถกผด ดชวของมนษยไดอยางถกตอง

3. ใหนกศกษาสามารถวเคราะหเรองกรรม คณและโทษของผลกรรมไดอยางชดเจน

68










4. Internet






บทท 5

กรรมกบชวต

ชวตเกดขนตามธรรมชาตและตกอยภายใตกฎของธรรมชาต กฎธรรมชาตยอมควบคม สงทงหลายทเกดขนในโลกนใหเปนไปตามกฎของธรรมชาต และหลกกรรมเปนหลกสจธรรมความจรงในพระพทธศาสนา สามารถก าหนดสงตางๆใหเปนไปตามกฎแหงกรรม เชน ท าดไดด ท าชวไดชว ความเสอมหรอความเจรญกลวนอยทการกระท าของตนเอง เปนผลแหงกฎของกรรมทงสน การพยายามเรยนรและศกษาใหรแจงเรองกรรมและการเวยนวายตายเกด จงเปนกญแจส าคญไขไปสการด าเนนชวตทถกตอง มผลเปนความสงบสข มประโยชนในการพฒนาตน พฒนาจตใจใหสงขน ดงทพระบาทสมเดจพระปกเกลาเจาอยหว รชกาลท 7 ทรงปรารภวา “…ความเชอในกรรมเปนของประเสรฐยง ควรเพาะใหมขนในใจของคนทกคน ถาคนทงโลกเชอในกรรมแลวมนษยในโลกจะไดรบความสขใจมากขน ท าใหคนขวนขวายท าแตกรรมดโดยหวงผลทด เรองวฏสงสารและกรรมนเปนของตองมความเชอ เพราะเปนของทนาเชอกวาความเชออกหลายอยาง .เราควรพยายามสอนเดกใหเขาใจ และเชอมนในกรรมเสยแตตน. ยงใหเชอมากเทาไรยงด…” (วศน อนทสระ, 2532 : 4-5)

1.ความหมายของค าวา กรรม

พระธรรมปฏก (ป.อ. ปยตโต) (2538 : 157). กลาวถง กรรมไววา กรรม แปลตามศพทวา การงาน หรอการกระท า แตในทางธรรมตองจ ากดความจ าเพาะหลงไปวา หมายถง การกระท าทประกอบดวยเจตนา หรอการกระท าทเปนไปดวยความจงใจ ถาเปนการกระท าทไมเจตนา กไมเรยกวาเปนกรรมในความหมายทางธรรม

พทธทาสภกข (2500 : 82) กลาววา ความรเรองกรรมนนมอยหลายหวขอ อนแรก คอ กรยากบค าวากรรม “กรยา” แปลวา การกระท ากรยา หมายถงการเคลอนไหวทไมมเจตนา สวนค าวา “กรรม” หมายถง การกระท าทมเจตนา เจตนามทงเจตนาดและเจตนาชว เจตนานเกดจากกเลส ซงมอวชชาและตณหา เปนเหตปจจย ดงนนการกระท าทประกอบดวยเจตนาเปนตวกรรม

แสง จนทรงาม (2522 : 190) ไดกลาวถงการกระท าทจดวาเปนกรรมทสมบรณนนจะตองมตวประกอบ 3 เสมอ คอ

70

1. มกเลสเปนแรงกระตน

2. มความตงใจหรอเจตนา

3. มการกระท าหรอการเคลอนไหว

ดวงเดอน คงศกด (2533 : 1) กลาววา กรรมคอการกระท าโดยเจตนามผลเปน

วบาก ถาการกระท าโดยไมมเจตนาเปนกรยา มผลเปนกรยา สรปกรรม คอ การกระท าทมเจตนาด และเจตนาชวมผลเปนวบากสวนการกระท าทไมมเจตนาเรยกวากรยามผลเปนปฏกรยา

2. เครองมอหรออปกรณท ากรรม

เครองมอหรออปกรณท ากรรมม 3 คอ

1. ทางรางกาย เชน การเคลอนไหว เรยกวา กายกรรม

2. ทางปาก คอ การพดดวยวาจาเรยกวา วจกรรม

3. ทางใจ คอ การคดเรยกวา มโนกรรม

ตลอดเวลาทมนษยมชวตอยทกคนยอมท ากรรมอยางใดอยางหนงเปนปกต คอ ไมเคลอนไหวทางกายกตองพด ถาไมพดกตองคด หรอบางทท าพรอมกนทง 3 ทาง

3. มลเหตทใหท ากรรม

พทธทาสภกข (2500 : 84-214) ไดกลาวไววา มลเหตของกรรม คอ กเลสกเลสทท าใหเกดกรรมไดแก

1. อวชชา คอ ภาวะทปราศจากความรเกยวกบความทกข เหตทท าใหเกดความทกข ฯลฯ อวชชาเปนตนเหตขนรากฐานและเปนขนทลกทสด

2. ตณหา คอความอยาก ซงเปนมลเหต ท าใหเกดกรรมด และกรรมชว ซงไดท าไปตามความโลภ ความโกรธ ความหลง

3. ผสสะ ผสสะเปนจดตงตนของกรรม ผสสะเกดจากการท าหนาทของอายตนะภายใน ไดแก ตา ห จมก ลน กาย ใจ กระทบกบอายตนะภายนอกไดแก รป เสยง กลน รส โผฏฐพพะ (สมผส) และธรรมารมณ กรรมอนไดแก ความคด ความเหน การกระท า เรมตนทผสสะ ผสสะเปนปจจยท าใหเกดเวทนา เวทนาเปนปจจยใหเกดตณหา ทงหมดนเปนกเลสท าใหเกดกรรม

71

4. ประเภทของกรรม

กรรมแบงออกเปน 2 ประเภท 1. กรรม 4 และ 2. กรรม 12

กรรม 4 ประเภท

กรรม 4 ประเภททพระพทธเจาตรสไวในพระบาล เชน ในพระไตรปฎก กกกโรวาทสตร มชฌมนกาย มชฌมปณณาสก 4 มดงนคอ

1. กรรมด ามผลด า พระพทธเจาตรสวา “บคคลบางคนในโลกนเปนผฆาสตว ลกทรพย ประพฤตผดในกาม พดเทจ ดมน าเมาคอสราและเมรย อนเปนทตงแหงความประมาท เราเรยกวา กรรมด า วบากด า”

2. กรรมขาวมผลขาว พระพทธเจาตรสวา “บคคลบางคนในโลกนเปนผงดเวนจากการฆาสตว ลกทรพย ประพฤตผดในกาม พดเทจ พดสอเสยด พดค าหยาบ พดเพอเจอ ไมมากดวยอภชฌา (ความโลภอยากไดของผอน) มจตไมพยาบาทมความเหนชอบ เราเรยกวากรรมขาว (ค า พาหอม 2529 : 118-119 อางจาก อง. จตก. 21/346/269)

3. กรรมทงด าทงขาว มผลทงด าและขาว พระพทธพจนกลาววา “บคคลในโลกนยอมปรงแตงกายสงขาร อนมความเบยดเบยนบางไมเบยดเบยนบาง ครนแลวยอมเขาถงโลกทมความเบยดเบยนบาง ผสสะอนมความเบยดเบยนบาง ไมมความเบยดเบยนบาง ยอมถกตอง บคคลนน…เขา…ยอมไดเสวยเวทนาอนมความเบยดเบยนบาง ไมเบยดเบยนบาง มทงสขและทกขระคนกนเปรยบเหมอนมนษยเทพบางพวก และวนปาตสตวบางพวกทเราเรยกวากรรมทงด าทงขาว มวบากทงด าและทงขาว (ค า พาหอม 2529 : 119 อางจาก อง. จตก. 21/233/266)

4. กรรมไมด าไมขาวมผลไมด าไมขาว “กรรมไมด าไมขาว เปนการท ากรรมดวยการทบคคลอยเหนอกรรม ไมมเจตนาในการกระท า เปนการสนกรรมดงพทธเจา” กรรมไมด าไมขาวมวบากไมด าไมขาว ยอมเปนไปเพอสนกรรม เปนไฉน สมมาทฏฐ ฯลฯ สมมาสมาธนเราเรยกวา กรรมไมด าไมขาว ยอมเปนไปเพอสนกรรม (ค า พาหอม 2529 : 120 อางจาก องจตก. 2/237/270)

5. ชนดของกรรม

กรรมแบงออกเปน 12 ชนด โดยแบงตามหนาทตามก าลงและตามล าดบการใหผล ดงน กรรมแบงตามหนาท 4 ประการคอ

72

1. ชนกกรรม กรรมแตงใหเกด หมายถง พลงกรรมทกอใหเกดปฏสนธจตในเวลาตายอนเปนเหตใหคนเกดอก

2. อปถมภกรรม กรรมสนบสนน ถาชนกกรรมแตงใหเกดในทดกรรมนนจะสนบสนนใหดขน ถาชนกกรรมแตงใหเกดในทเลว กรรมนนจะสนบสนนใหเลวลงไปอก

3. อปปฬกกรรม กรรมบบคน กดกน เบยดเบยน ถาชนกกรรมแตงใหก าเนดทดกรรมนนจะบบคนใหเลวลง ถาชนกกรรมแตงใหก าเนดในทเลวกรรมนนจะสนบสนนใหดขน

4. อปฆาตกรรม กรรมตดรอน ท าหนาทคลายอปปฬกกรรม แตรนแรงกวา ถงขนาดตดกรรมเดมใหขาดสบนลงอยางสนเชงแลวเขาไปใหผลแทน

กรรมแบงตามแรงหนกเบา 4 ประการ

1. ครกรรม (กรรมหนก) ฝายดไดแก สมาบต 8 เชน ปฐมฌาณ เปนตน ฝายชวไดแก อนนตรยกรรม 5 คอ ฆามารดา ฆาบดา ฆาพระอรหนต ยยงสงฆใหแตกแยกกน ท ารายพระพทธเจาใหพระโลหตหอ เปนตน

2. อาจณณกรรม (กรรมทท าจนชน) ท าจนเคยชน ท ามาก ท าสม าเสมอ กรรมนใหผลย งยนไมวาจะเปนฝายดหรอฝายชว

3. อาสนนกรรม (กรรมจวนสนชวต) เปนกรรมทบคคลท าจวนสนชวตมอานภาพใหบคคลไปสสคตหรอทคคตได ถาเขาหนวงเอากรรมนนเปนอารมณเมอจวนจะตาย

4. กตตตากรรม (กรรมไมเจตนา) เปนกรรมสกแตวาท า คอท าโดยไมมเจตนา

กรรมจดตามกาลทใหผล 4 ประการคอ

1. ทฏฐธรรมเวทนยกรรม (กรรมทใหผลในปจจบน)

2. อปปจจเวทนยกรรม (กรรมทใหผลในชาตตอไป)

3. อปราปรเวทนยกรรม (กรรมทใหผลในภพตอๆ ไป) ใหผลเรอยไปจนหมด

กรรม

4. อโหสกรรม (กรรมทใหผลเสรจแลว) ไมมผลอก เพราะไดใหอภย ไมเอาผดซงกนและกน

73

6. การหมนเวยนของกเลสและกรรม

พทธทาสภกข (2500 : 34-38) ไดกลาวไววา กเลสและสงสารวฎฎ หมายถงการหมนเวยนของกเลสและกรรม “วฎฎะ” แปลวาวงกลม สงสาระ แปลวา การทองเทยว ดงนน สงสารว ฎฎ แปลวา วงกลมแหงการทองเทยว การหมนเวยนของก เลสและกรรมน น ประกอบดวย

6.1 กเลส กเลสเปนตนเหตใหอยากท ากรรมชนดใดชนดหนง

6.2 กรรม หมายถง การกระท ากรรมชนดใดชนดหนง แลวกเกดผลกรรม

6.3 ผลกรรม ผลกรรมทเกดขนจากการกระท าไมอาจหยดกเลสนนยงคงมอย ตอไป เพราะฉะนนจงมการกระท าอก และมการรบผลกรรมเปนวงกลม เชน

กเลส

วบาก กรรม

การเวยนวายอยในวงกลมน กเลสเปนตนเหตของเจตสก (สงปรงแตง) ทปรงแตงจตใหเปนจตทมกศล หรอจตอกศล ท าใหอยากท ากรรมดกรรมชว แลวเสวยกรรมเปนความทกข ตองเกด แก เจบ ตาย คนดกมทกขแบบคนด คนชวกมทกขแบบคนชว เปนอยางนเรอยไป

7. กฎแหงกรรม

พทธทาสภกข (2500 : 14-17) ไดกลาวถงกฎแหงกรรมตามพทธภาษตวา

1. เราเปนผมกรรมเปนของตน

2. เรามกรรมเปนมรดก

3. เรามกรรมเปนเครองปรงแตง

4. เรามกรรมเปนเครอญาตและเผาพนธ

74

5. เรามกรรมเปนเครองตานทานหรอเปนทพง

6. เราท ากรรมใดไวท าดกตาม ท าชวกตามยอมไดรบผลกรรมนน

8. การสนกรรม

การสนกรรม คอ สนผสสะ เพราะกรรมเกดทผสสะ อดตทลวงมาแลว กรรมสนไปกสนผสสะ อนาคตตอไปกรรมกสนผสสะทางตา ห จมก ลน กาย และใจ วธปฏบตเพอสนกรรม ไดแก การปฏบตตามอรยมรรคมองค 8 คอความเหนถกตอง ระลกถกตอง ตงใจ มนถกตอง สรปการปฏบตเพอสนกรรม ท าได 4 อยางคอ

8.1 สนกรรมทางกาย

8.2 สนกรรมทางใจ

8.3 สนกรรมทางจต

8.4 สนกรรมทางทฏฐ (พระมหาประทป อตมาปญโญ. 2532 : 37-39)

เมอบคคลเวนการท าชวทางกาย วาจา ใจ และความคดงดเวนและละการเบยดเบยนเอาเปรยบประทษราย ยอมสนไป บคคลนนจะไมท ากรรมใหม เพราะควบคมผสสะไมใหมเจตนาทจะท ากรรม ดวยอ านาจของอวชชาและตณหา ท างานทกชนดตามหนาท เพอหนาท มสตสมปชญญะ ไมประมาท ไมเผลอสต การกระท ากจกรรมตางๆ เปนไปเพอความสนกรรม ดงทพทธทาสภกข (2523 : 472) ไดกลาวไววา พระพทธเจาตรสวา…เพราะการส ารวม กาย วาจา ใจ ยอมเชอวา ไมไดกระท ากรรมอนเปนบาปอกตอไป เพราะการเผาผลาญกรรมเกาไมมเหลอ และเพราะไมกระท ากรรมใหม กรรมตอไปกขาดสาย เพราะกรรมขาดสายกสนกรรมเพราะสนกรรมกสนทกข

การสนกรรมเปนการดบทกข ทเกดขนจากการส ารวจ กาย วาจา ใจ ดวยการท าสตสมปชญญะใหสมบรณไมประมาท ทส าคญมากทสดในชวตประจ าวนคอการควบคมผสสะ

9. คณและโทษของกรรมและผลของกรรม

ค า พาหอม (2529 : 123-124) ไดกลาวถงคณและโทษของกรรมและผลของกรรมไวดงน

9.1 การฆาสตวท าใหมอายสน การไมฆาสตวท าใหอายยน

9.2 การเบยดเบยนสตวท าใหมโรคมาก การไมเบยดเบยนสตวท าใหมโรคนอย

9.3 ความมกโกรธ หรอ โกรธงายท าใหคนมผวพรรณทรามหนาตาไมสวย ความ ไมโกรธ ความเมตตา ท าใหคนมผวพรรณสดสวย

75

9.4 ความรษยาผอนท าใหคนมวาสนานอย ความไมรษยาผอนท าใหคนมอ านาจวาสนามาก

9.5 ความตระหนไมบรจาคทาน ท าใหเกดมาเปนคนขดสน ความเออเฟอเผอแผหรอบรจาคท าใหเปนคนร ารวยมทรพยมาก

9.6 ความไมออนนอมถอมตนแขงกระดาง ท าใหคนเกดในตระกลต า ความออนนอมถอมตนมคารวะ ท าใหเกดในตระกลสง

9.7 การไมใฝใจหาความรท าใหเกดมาเปนคนโง ไมเฉลยวฉลาด การเอาใจใสใฝหาความรอยางสม าเสมอ ท าใหคนเฉลยวฉลาดมสตปญญาด

ในเรองกรรมกบชวต พทธศาสนาสอนวา ไมใหวดกนดวยชาตก าเนด แตใหวดกนดวยการกระท า ความประพฤต หมายความวาคนเราจะดจะชวนนไมไดอยทชาตก าเนด แตคนจะดจะชวนนอยทการกระท า คอการกระท าอาชพการงานกจการทประกอบกนอยนหรอความประพฤตทเปนไปอยนแหละ เปนหลกเกณฑทจะวดคน วาดหรอชว ถกหรอผด (สมเดจพระพทธโฆษาจารย (ป.อ. ปยตโต). 2561 : 23)

10. ความดและความชว

ความดและความชวของมนษย เปนสงทมนษยท าขน เจตนาทดยอมกระท ากรรมด ผลคอความด เจตนาชวยอมกระท ากรรมชว ผลคอความชว มนษยท าความดและความชวได 3 ทาง คอ ทางกาย ทางวาจา และทางจตใจ การกระท าความด ความชว ยอมใหผลทนทในขณะทท านน และจะไดผลสบทอดและสบเนองตอไปอก ตามความหนกเบาของความดและความชวทตนไดท าเอาไว

10.1 ความชวและมลเหตของความชว

พระมหาปรชา มหาปญโญ และคณะ (2532 : 26-27) ไดกลาวไววา ความชวเปนสงทเลว ไมไดสรางความเจรญเปนสงมวหมอง สรางความเดอดรอนใหกบตนเองและผอนมลเหตทท าใหคนท าชว ไดแก

10.1.1 ตณหา เปนตนเหตท าใหเกด โลภะ ท าใหประพฤตชว เชน ความอยากไดของคนอนดวยการประทษราย และเบยดเบยน เชน ลกทรพย ทจรต คอรปชน ฯลฯ

10.1.2 มานะ เปนตนเหตท าใหเกด โทสะ ท าใหประพฤตชว ดวยการเบยดเบยนประทษราย ผกโกรธ พยาบาท กลนแกลง ขมขน ท าราย เชน ฆา เปนตน

76

10.1.3 ทฎฐ เปนตนเหตของโมหะ ท าใหประพฤตชว ไมรจกรบผดชอบตวเองและหนาท ขาดความส านก ขาดระเบยบวนยในตนเอง บงคบตนเองไมได ไรเหตผล งมงาย อวดด โออวด ลบหลบญคณ เปนตน

10.2 ความดและมลเหตของความด

ความดเปนสงทท าใหเกดความเจรญ บคคลท าความด ยอมท าใหตนเองและผอนเกดความเจรญกาวหนาและมความสข สบายใจ การท าความดทกชนดตองไมเบยดเบยนตนเองและผอน

บคคลท าความดไดทกาย วาจา ใจ มลเหตทท าใหมนษยมความประพฤตด ไดแก

10.2.1 การเสยสละ แบงปน เปนตนเหตท าใหเกดความไมอยากไดของผอน ท าใหประพฤตสจรต สนโดษ ยนดในสงทตนม ไมเบยดเบยนตนเองและผอน บ าเพญประโยชนตอสวนรวม

10.2.2 เมตตา กรณา เปนตนเหต ท าใหเกด ความไมประทษราย ผกโกรธ ท าใหประพฤตเสยสละ สงเคราะห อนเคราะห ชวยเหลอเกอกลกน ไมท าราย ไมฆาฟน ไมถอโทษโกรธตอบ สามคค เปนตน

10.2.3 ปญญาและความเหนถกตอง เปนตนเหต ท าใหเกดความมเหตผล ไมงมงาย ท าใหประพฤตมระเบยบวนย รบผดชอบ มความคดรอบคอบมสต ไมประมาท เปนตน

11. ทางแหงความด การกระท าความดเปนคณธรรมของมนษย ขอปฏบตเพอกอใหเกดความประพฤตทดเหมาะสมส าหรบความเปนมนษยตามหลกจรยธรรมไดระบไว ดงน

11.1 ความประพฤตชอบ 3 ประการ ดงทสมเดจพระมหาสมณเจา กรมพระยาวชรญาณวโรรส (2530 : 31 อางจาก อง.ทสก. 24/303) ไดตรสไววา

11.1.1 ประพฤตชอบดวยกาย ไดแก เวนฆาสตว เวนลกทรพย เวนประพฤตผดในกาม

11.1.2 ประพฤตชอบดวยวาจา ไดแก เวนจากพดเทจ พดสอเสยด พดค าหยาบ

พดเพอเจอ

11.1.3 ประพฤตชอบดวยใจ ไดแก ไมโลภอยากไดของผอน ไมพยาบาทปองรายผอน มเหตผล เหนชอบตามท านองคลองธรรม

11.2 ท าตนเปนผมศลธรรม

พระมหาปรชา มหาปญโญ และคณะ (2532 : 34 อางจาก อง.ทสก. 20/191) ไดกลาวถง การท าตนเปนคนดมศลธรรมดงน

77

11.2.1 ทาน สละใหปนสงของตน เพอประโยชนแกผอน

11.2.2 ถอบวช เปนอบายเวนการเบยดเบยนซงกนและกน

11.2.3 ปฏบตตอบดามารดาใหเปนสข

11.3 ขอปฏบตทไมท าใหเกดโทษ 3 ประการ คอ

11.3.1 ส ารวมอนทรย 6 คอ ตา ห จมก ลน กาย ใจ ไมใหยนดยนราย ในเวลาเหนรป ฟงเสยง ดมกลน ถกตองสมผสทางกายและรธรรมารมณดวยใจ

11.3.2 รจกประมาณในการรบประทานอาหารไมมากเกนไป ไมนอยเกนไป

11.3.3 ประกอบความเพยร เพอช าระใจใหหมดจากเครองเศราหมอง ไมเหนแกหลบนอน

11.4 สรางความดอยเสมอ

บญ หมายถง ความด ความสข ความสบายใจ บญเปนเครองมอสงเสรมใหมนษยมความประพฤตด บญเปนทางไปสความด มนษยควรสรางความด ตามหลกการท าบญทเรยกวา บญกรยาวตถ ทสมเดจพระมหาสมณเจากรมพระยาวชรญาณวโรรส (2530 : 33 อางจาก

ข.อต. 25/270 อง. อฏฐก 23/245) ไดตรสไววา

11.4.1 ทานมย บญส าเรจไดดวยการใหทาน

11.4.2 ศลมย บญส าเรจไดดวยการรกษาศล

11.4.3 ภาวนามย บญส าเรจไดดวยการเจรญภาวนา

หลกการท าบญ 3 ประการทกลาวมาน สามารถปฏบตใหตนเองบรรลธรรมระดบสจธรรมได ในขนเจรญภาวนาตามแบบวปสสนาภาวนา

11.5 ประพฤตตามโอวาทของพระพทธเจา

พทธโอวาท 3 เปนประมวลค าสอนของพระพทธเจาทเปนหลกใหญ 3 ขอ คอ (พระราชวรมน 2520 : 68 อางจากท ม10/54/57. ขอ. ธ.25/24/39)

11.5.1 ไมท าความชวทงปวง

11.5.2 ท าแตความด

11.5.3 ท าใจของตนใหสะอาดบรสทธ

11.6 การศกษาและปฏบตตาม ไตรสกขา

สกขา 3 คอไตรสกขา หมายถง ขอปฏบตเปนหลกส าหรบฝกหดอบรม กาย วาจา ใจ และปญญา ใหยงขนไป จนบรรลจดมงหมายสงสดคอพระนพพาน ไดแก

11.6.1 อธสลสกขา สกขาคอ ศลอนยง หมายถง ขอปฏบตส าหรบฝกอบรมทางความประพฤตอยางสง

78

11.6.2 อธจตสกขา สกขาคอ จตอนยง หมายถง ขอปฏบตส าหรบฝกหดอบรมจตเพอใหเกดสมาธอยางสง

11.6.3 อธปญญาสกขา คอ ปญญาอนยง หมายถงขอปฏบตส าหรบฝกอบรมปญญาเพอใหเกดความรแจงอยางสง

ทางแหงความดในระดบศลธรรม เปนการกระท าความด เพอความสข เพอรบผลการท าด

แมการท าความถงทสดแลวกยงมความทกข ดงนนการท าความดในระดบสจธรรมนน ตองการใหบคคลท าความดเพอความด และท างานไปตามหนาทไมมเจตนาทรบเอาผลของความด เพอยกระดบจตใจอยเหนอความดและความชว เพอพนจากความทกข

สรปทายบท กรรม แปลวา การกระท า ในพทธศาสนากลาวถงกรรม วา ท าดเรยกวา กศลกรรม ท าชวเรยกวา อกศลกรรม ท าไมดไมชวเรยกวา อพยากตากรรม คนจะดจะชวอย จะบรสทธหรอไมบรสทธ เปนเรองเฉพาะตว คนอนจะท าใหเราชวหรอบรสทธหาไดไม กรรมจะเกดขนไดดวย เจตนา เปนใหญ สวนการกระท าทไมมเจตนา เรยกวา กรยา คอสกแตวาท า ไมไดตงใจท า ผลของการกระท านนยอมไมใหผลทสมบรณ โดยสรป กรรมใหผลในเหตปจจบนขณะ นนคอ พอเราคดแลวกายท า กมการท ากรรม และการรบผลอยในขณะนนทเดยว ประการตอมา คอ ใหผลในชาตหนา หมายความวา ทกสงทกอยางทเราท าในปจจบนชาตน แลวบางอยางใหผลไปแลว เชนเราทานขาว ผลของการท าขาวกาท าใหเราอมไปแลว แตเวลาเราไปสรางโบสถสรางวหาร กรรรมดในสวนนยงไมใหผล เรากถงแกกรรมเสยกอน เรากจะไดรบกรรมในชาตหนาหรอในชาตตอไป ( ว. วชรเมธ. เรยนรทกขไดสขเปนก าไร. 2554: 72 )


1. จงอธบายความหมายของกรรมตามทรรศนะของพระพทธทาสภกข 2. อาจารยแสง จนทรงาม ไดใหความหมายของกรรมไววาอยางไร

3. เครองมอหรออปกรณการท ากรรมมกอยาง อะไรบาง

4. จงอธบายมลเหตทใหท ากรรมตามทรรศนะของพระพทธทาสภกข

5. จงอธบายประเภทของกรรมมาอยางละเอยด

6. จงอธบายชนดของกรรมมาอยางละเอยด

79

7. จงอธบายกรรมทแบงตามแรงหนกเบามาใหเขาใจ

8. กรรมทจดตามกาลทใหผลเปนอยางไร จงอธบาย

9. พระพทธทาสภกขไดกลาวถงการหมนเวยนของกเลสและกรรมไววาอยางไร

จงอธบาย

10. จงอธบายกฎแหงกรรมตามทรรศนะของพระพทธทาสภกข


เรอง การพฒนาคณภาพชวตมนษย


บทท 6 เกณฑคณภาพชวต

เปาหมายของชวต

การพฒนารางกาย ดวยการเลนกฬา

อายวฒนธรรม คอธรรมทท าใหคนมอายยนและสขภาพแขงแรง 7 ประการ

การพฒนาจต

การแกปญหาชวตตามหลกอรยสจ 4

หลกการสรางความสขใหกบชวต

วธเจรญเมตตา

ขนตอนการแผเมตตา

การพฒนาสขภาพจต

บคคลทมสขภาพจตดควรมลกษณะ

หลกปฏบตเพอการพฒนาจต

วธการบรหารสขภาพจต



1. ใหนกศกษา สามารถบอกจดยทธศาสตรในการพฒนาชวต

2. ใหนกศกษาสามารถอธบาย เกณฑพฒนาคณภาพชวตขนพนฐาน และวางเปาหมายของชวตไดอยางชดเจน

3. ใหนกศกษาอธบายถงการมสขภาพกายทแขงแรง ดวยการรจกออกก าลงกายแบบถกวธ และโดยสม าเสมอ

82

4. นกศกษาสามารถบอกถงสขภาพจตทดงาม ดวยการรและเขาใจถงธรรมชาตทแทจรงของชวต และดวยการแผเมตตาจตไปยงบคคลอนและสตวอน

5. ใหนกศกษาวเคราะหเรองการแกปญหาชวตไดตามหลกอรยสจ 4




3. ท ารายงาน


5. การฝกปฏบตการเชงรก




4. Internet


1. ประเมนจากการรายงาน


3. ประเมนจากการรวมกจกรรมทสงเสรมคณธรรม


บทท 6

การพฒนาคณภาพชวตมนษย

การพฒนาคณภาพชวตมนษย มนษยทกคนทเกดมามสงส าคญทจะตองพฒนาเปนหลกใหญ สอง อยาง คอ การพฒนากาย กบการพฒนาจต การทรางกายจะแขงแรงสมบรณ ตองพฒนาดวยปจจยพนฐาน 4 ประการ คอ อาหาร ทอยอาศย เครองนงหม ยารกษาโรค นอกจากนน ยงตองพฒนาดวยการอออกก าลงกายใหรางกายแขงแรงอยสม าเสมอ เชนการเลนกฬาชนดตางๆ ตามความชอบและถนดของแตละคน เชน การเลนกฬาฟตบอล วอลเลยบอล และการวายน า เปนตน เพอใหรางกายแขงแรงสมบรณ ปราศจากโรคภย ไขเจบ จตใจจะเขมแขงมนคง ไมออนหลา ไมตกเปนทาสของกเลส ตณหา ความอยากตางๆ นน คนเราจะตองมหลกการ การพฒนาจต หลกการการพฒนาจตกคอ การฝกสมาธ การเจรญสมถะกมมฏฐาน และวปสสนากมมฏฐาน อยเนองๆ เพอรกษาระดบจตใหอยนงเปนปกต การด าเนนชวตของมนษยเพอใหชวตมคณภาพตองเรมตนจากการพฒนาจรยธรรมเปนอนดบแรก เพอใหคนมคณภาพ สามญส านกทดตอสงคม ไมสรางปญหาใหกบตนเองและสงคมประเทศชาต

1. เกณฑคณภาพชวต

สมภพ ชวรฐพฒน (2535 : 93) ไดรวบรวมเกณฑคณภาพชวตขนพนฐานของคนไทยไวดงน

1.1 ประชากรมอาหารทถกสขลกษณะและเพยงพอกบความตองการของรางกาย

1.2 ประชากรมทอยอาศยและสภาพแวดลอมทเหมาะสม มบานเรอนทคงทนถาวร สะอาด มสวมถกหลกสขาภบาล มน าดมสะอาด

1.3 ประชากรมโอกาสเขาถงการบรการทางสงคมทวถง เชนการจดการศกษาภาคบงคบ การปองกนโรค การใหขาวสาร การดแลหญงมครรภ การท าคลอดและการดแลหลงคลอด

1.4 ประชากรมความมนคงปลอดภยในชวตและทรพยสน

1.5 ประชากรมการผลตอาหารทมประสทธภาพ การปลกพช การใชปย การบ ารงพนธ การก าจดศตร เปนตน

1.6 ครอบครวสามารถควบคมชวงเวลาและการมจ านวนบตรไดตามตองการ มบตรไดครอบครวละ 2 คน

84

1.7 ประชากรมสวนรวมในการพฒนาความเปนอยรวมกน ( การบ าเพญประโยชน ) การรกษาวฒนธรรม การอนรกษธรรมชาตและสงแวดลอม

1.8 ประชากรมการพฒนาจตใจใหมคณธรรม ใหมความสามคค มความเออเฟอเผอแผปฏบตกจศาสนา ไมตดอบายมข ไมใชจายโดยความฟมเฟอย

2. เปาหมายของชวต

การก าหนดเปาหมายของชวต เปนจดเรมตนและเปนรากฐานของการพฒนาคณภาพชวต เปาหมายเปรยบเทยบไดกบเขมทศ ส าหรบชทางเดนใหถงจดหมาย บคคลทตองการความส าเรจในชวตตองก าหนดเปาหมายของชวตตนเองใหเหมาะสม เปาหมายของชวตแบงเปน 3 ระดบคอ (สมภพ ชวรฐพฒน 2535 : 94)

2.1 เปาหมายชวตขนพนฐานไดแก การศกษาหาความร มความประพฤตด พงตนเองได และสามารถประกอบอาชพสจรตได

2.2 เปาหมายชวตระดบกลาง ตองการควบคมความสขในการครองเรอนมคครองทด มบตรทเชอฟง มทรพยสมบตและมเพอนทด

2.3 เปาหมายชวตระดบสงไดแก ความตองการพนทกขจงตองประพฤตธรรมมจดมงหมายเพอนพพาน และเพอครองชวตทประเสรฐ

เปาหมายของชวตทงสามระดบนน ขนพนฐาน เพอตองการใหมการครองตนและ ครองงานทดระดบกลาง เพอมความสขในการครองเรอน และครองคน ระดบสงสด เพอครองชวตทประเสรฐ เพอความพนทกข

3. การพฒนากาย

การกฬาเปนกจกรรมเพอพฒนาสขภาพทางกาย การกฬานน นอกจากจะกอใหเกดความสนกสนานแลว ยงชวยพฒนารางกาย และจตใจเขมแขง มสขภาพกายและจตใจทด การเลนกฬา ท าใหผอนคลายความเครยด ชวยสงเสรมความสามคค และสรางมตรภาพตอกนยงไปกวานน การกฬายงชวยพฒนาจรยธรรม และคณธรรม ชวยสรางคนใหมระเบยบวนยในตนเองมความรบผดชอบ มน าใจเปนนกกฬาและไมเหนแกตว

3.1 เปาหมายของการเลนกฬา

เปาหมายของการเลนกฬา การเลนกฬามเปาหมายดงนคอ (สมภพ ชวรฐพฒน 2535 : 95)

85

3.1.1 กฬาเพอสขภาพ ชวยใหสขภาพมความสมบรณแขงแรงและสขภาพจตดมก าลงใจเขมแขง

3.1.2 กฬาเพอการพกผอนและความสนกสนาน

3.1.3 กฬาเพอคณธรรม

3.1.4 กฬาเพอสรางมตรภาพและความเปนเพอนทด

3.2 หลกเบองตนส าหรบการออกก าลงกาย การออกก าลงกายมหลกปฏบตดงน

3.2.1 การเตรยมตว ทงรางกายและจตใจใหพรอมกอนการเลนกฬา เชน อบอนรางกาย

3.2.2 ควรออกก าลงกายในทโลงแจง มอากาศบรสทธ

3.2.3 การออกก าลงกายควรเนนหวใจ หลอดเลอด กลามเนอทกสวนของรางกายไดออกก าลงกายอยางทวถง

3.2.4 ระหวางออกก าลงกายไมควรดมน ามากทนท และไมควรรบประทานอาหารกอนออกก าลงกาย

3.2.5 ไมควรออกก าลงกายมากเกนไปจะท าใหรางกายออนเพลย

3.2.6 เลนกฬาดวยความไมประมาท ระวงการบาดเจบและอบตเหต

3.2.7 หลงจากเลนกฬาไมควรอาบน าทนท

3.2.8 มสมาธในการเลนกฬา เลนดวยความรอบคอบ มสต

4. จรยธรรมกบการกฬา

การกฬาชวยพฒนาผเลนกฬา ท าใหผเลนมคณธรรมดงตอไปน

4.1 ความมระเบยบวนย เชน การเคารพระเบยบกตกาการแขงขน การตดสนการกฬา ชวยพฒนาผเลนกฬาใหมวนยในตวเอง เคารพผใหญ เปนตน

4.2 มความสามคคใหความรวมมอ เสยสละมน าหนงน าใจเดยวกน

4.3 การรจกตนเองและการรจกหนาทของตน รจกความสามารถของตนและยทธวธการเลนกฬา และการแขงขนการประลอง ท าใหบคคลรจกตนเองดขน

4.4 มความรบผดชอบ เชนการรบผดชอบในการฝกซอม ความรบผดชอบในการเลนใหถกตองตามกตกา รบผดชอบตอการเลนเปนทม เปนตน

4.5 มความยตธรรม ยอมรบในการตดสนของคณะกรรมการ ผตดสนกฬาตองตดสนอยางยตธรรม ใหมความเคารพเปนธรรม ไมเลนพรรคเลนพวกในการแขงขน

86

4.6 มน าใจเปนนกกฬา คอ “รแพ” หมายถง การรจกตวเอง รจกความสามารถของตนเอง และยอมรบความสามารถของคนอนทเกงกวา และพลอยยนดทฝายตรงกนขามเลนไดดกวา “รชนะ” หมายถง รจกภาวะและฐานะของผเลน เลนกฬาเพอมตรภาพ เมอชนะไมควรยนดจนเกนไป ไมเยาะเยยถากถางผแพ “รอภย” หมายถง การใหอภยในความผดทงทเจตนา และ ไมเจตนาของผ เลน หรอการตดสนของคณะกรรมการมอดมการณทางการกฬาสง

4.7 ไมเหนแกตวไมเอาเปรยบในการเลน

5. ธรรมในพระพทธศาสนาทสงเสรมชวต

ทกคนตองการอายยนยาวมความแขงแรงปราศจากโรคภยไขเจบม จตใจทสงบ มสตปญญาด ธรรมเปนขอปฏบตสายกลาง เพอสงเสรมสขภาพกายและสขภาพจต ใหเปนปกต มอายยน เรยกวา อายวฒนธรรม (สมภพ ชวรฐพฒน 2535 : 96 อางจาก กรมการศาสนา 2525 : 8-10)

7 ประการคอ

5.1 รจกท าตนใหสบาย เชน อยทปลอดภย สะอาด อากาศบรสทธ รจกท าจตใจใหสบายไมตงเครยด มความเปนอยอยางเรยบงาย รจกครองชวตทถกตองเหมาะสมกบฐานะ มความพอใจในสงทตนเองมอย 5.2 รจกประมาณในการบรโภคอาหารและสงอ านวยความสะดวก

5.3 รจกรบประทานอาหารทยอยงาย เชน อาหารมงสวรต เปนตน

5.4 ประพฤตตนใหเหมาะสมกบเวลาเชน เวลาท างาน การรบประทานอาหาร การออกก าลงกาย การพกผอน

5.5 รจกควบคมอารมณ

5.6 มความประพฤตดงาม และงดเวนอบายมข

5.7 มเพอนทด

6. การพฒนาจต

การพฒนาจต หมายถงการฝกจต เพอใหมคณภาพชวตทด สามารถปรบตวเองใหเขาสงคมไดอยางมความสข เปาหมายการพฒนาจต เพอใหบคคลมสขภาพจตดรจกบรหารจตและควบคมจตด ไมใหจตตกเปนทาสของกามารมณและมความสขใจ

87

7. ลกษณะทางธรรมชาตของจต

จตมนษยเปนนามธรรมมองไมเหนดวยตาเปลา แตสงเกตไดจากพฤตกรรมพฤตกรรมทแสดงออกทางกาย วาจา และมความรสกสมผสไดดวยใจของตนเอง ลกษณะของจตนนมดงน

7.1 พนทนง - ดนรน คอ ดนรนเพอจะหาอารมณทเปนเหยอมรปเสยงเปนตน ทนาใคร นาพอใจ

7.2 จะปลง - กวดแกวง คอ ไมหยดอยในอารมณใดอารมณหนงไดนาน

7.3 ทรกขง - รกษายาก คอ รกษาใหอยกบท โดยไมใหคดไปถงเรองตางๆ นน ท าไดยาก

7.4 ทนนวารยง - หามยาก คอ จะปองกนมใหคดเรองทเราไมตองการนน เปนสงทหามยาก

7.5 ละห - เปนธรรมชาตเรว คอ เกดขนแลวดบไปเรว

7.6 ยตถ กามนปาต - มกตกไปตามอารมณทชอบเรองใด กคดแตเรองนนเสมอ

7.7 ทรงคมง - ไปไดไกล คอ การออกรบอารมณทไกลๆ ได

7.8 เอกจรง - เทยวไปดวงเดยวคอ จตนเกดดบทละดวงเทานน

7.9 อสรรง - ไมมรปราง คอ ไมมส ไมมรปราง เพราะเปนนามธรรม จตสมผสไดดวยจต

7.10 คหาสยง - มถ าคอกายเปนทอาศยคอ จตอาศยอยในรางกายทมชวต(พระศรวสทธกว 2535 : 4)

ลกษณะทางธรรมชาตของจตด งเดมนน ตามท สชพ ปญญานภาพ (2535 : 83)

ไดกลาวถงลกษณะทางธรรมชาตของจตใจไววา จตดงเดมนนเปนจตทผองใสบรสทธ แตจตตองมวหมอง เพราะกเลสทจะเขามาและใจเปนใหญในการสรางความส าเรจใหกบชวต พระพทธเจาทรงตรสวา “ธรรมทงหลายมใจเปนหวหนามใจเปนใหญส าเรจดวยใจ ถาใจอนโทษประทษรายแลว จะพดกตาม จะท ากตามความทกขยอมตดตามไป เหมอนลอเกวยนตามรอยเทาโค ฉะนนแล “ธรรมทงหลายมใจเปนหวหนาใจเปนใหญ ส าเรจดวยใจ ถาใจผองใสแลวจะพดกตาม จะท ากตามความสขยอมตดตามไป เหมอนเงาตามตวฉะนน”

8. เมตตาภาวนากบการพฒนาจต

การเจรญเมตตา เปนจดต งตนของการพฒนาจตของมนษยทมความส าคญมากและ มประโยชนมากในชวตประจ าวน ผทเจรญเมตตาเปนประจ าจะเปนมงคล และไดท าบญมากกวาการท างาน และการรกษาศล ท าใหจตสงบ มอารมณเยอกเยนมนคง มสขภาพจตด เปนทรกของมนษยและสตว มอานสงสมากดงท ฐตวณโณภกข (2535 : 186 - 188 ) ไดกลาวไวดงน

88

8.1 หลบเปนสข

8.2 ตนเปนสข

8.3 ไมฝนราย

8.4 มนษยทงหลายรกใคร

8.5 อมนษยทงหลายรกใคร

8.6 เทวดาทงหลายรกษาผนน

8.7 ไฟ อาวธ ยาพษ ไมสามารถท ารายผมเมตตาจตได

8.8 ผวพรรณสดใส

8.9 จตตงมนเปนสมาธ

8.10 เปนผไมหลงตาย

8.11 เมอตายแลวไปเกดในพรหมโลก

9. วธเจรญเมตตา

การเจรญเมตตา หรอเมตตาภาวนา หมายถง การอบรมจตใหเกดเมตตา มความปรารถนาใหสตวทงปวง มความสข พนจากทกข เมตตาเปนเครองมอก าจดความก าหนด ยนดในกเลสกรรม ความพยาบาท ความอาฆาต ปองราย ผกโกรธ

การเจรญเมตตา เปนวธการแผเมตตา ซงมวธการแผเมตตาอย 2 วธคอ

9.1 การแผเมตตาโดยเฉพาะเจาะจงคอ การแผเมตตา ปรารถนาความสขความเจรญไปใหบคคลใดบคคลหนง เชน บดา มารดา คร -อาจารย เพอน คนในครอบครว บคคลในทศทง 6 ตลอดจนมนษย สตวเดรจฉาน เทวดา เปรต เปนตน โดยท าจตใจใหสงบ แลวแผเมตตาจตไปวา

“ขอใหมารดา บดาของขาพเจา จงมความสขไมมความทกข ประสบแตสงทนาปรารถนาเถด”

9.2 การแผเมตตาโดยไมเจาะจง คอการแผเมตตาไปยงหมสตวทกหมเหลาในโลกทงปวง

10. ขนตอนการแผเมตตา

พระศรวสทธกว (2530 : 164) ไดกลาวถงขนตอนการแผเมตตาจต ดงน

10.1 การแผเมตตาใหแกตนเอง

89

การแผเมตตาใหแกตนเองน ไมใชเพอใหจตใจสงบเปนสมาธ แตเพอท าตนเองใหเปนพยานวา เรารกสขเกลยดทกข ไมท าความเดอดรอนใหแกผอนแตมความปรารถนาใหสตวทกจ าพวกมความเจรญ มความสข การเจรญเมตตาใหแกตนเองดงขอความดงน “ขอใหเรามความสข ปราศจากความทกข” หรอ “ขอใหเราพนจากความทกขภยทงสนเถด”

10.2 แผเมตตาไปยงคนทรกและทเคารพเชน บดา มารดา ครอาจารย เพอน เปนตน โดยตงจตแผเมตตาไปวา “ขอใหทาน ระบชอ..จงเปนสข ปราศจากทกขเถด” จตจะสงบงายขน

10.3 แผเมตตาไปยงคนทรกยง ไดแก การแผเมตตาไปยงคนทเรารกเปนพเศษ มพระคณตอเราเปนอนมาก เชน บดา มารดา คร อาจารยและผมพระคณ เปนตน แผเมตตาไปเรอยๆ จนจตเปนสมาธ

10.4 แผเมตตาไปยงคนกลาง ไดแก การแผเมตตาใหสตว บคคลทไมรก ไมเกลยดเพอสตวเหลานนมความสข เพอสรางพนฐานใหจตสงบ

10.5 การแผเมตตาใหศตร ไดแก การแผเมตตาไปยงศตรและเจากรรมนายเวร ซงเปนบคคลทเราไมชอบ มความอาฆาตพยาบาท ผกโกรธ มความเคยดแคน วธปฏบตดวยการ แผเมตตาชนท 1 – 4 มาตามล าดบ แลวปลอยวางท าใจเปนกลางแลวแผเมตตาใหกบศตร เพอผอนคลายพยาบาท ความโกรธ จนจตใจสงบเปนสมาธ

11. การพฒนาสขภาพจต

บคคลทมสขภาพด นอกจากมรางกายทแขงแรง มพลานามยสมบรณแลว สขภาพจตทดกมความส าคญตอการพฒนาคณภาพชวตทส าคญยง เพราะผมสขภาพดยอมปรบตวเขากบบคคลและสงคมไดด และสามารถอยกบคนอนไดดอยางมความสข

12. บคคลทมสขภาพดควรมลกษณะดงน

12.1 มสขภาพกายและสขภาพจตสมบรณปราศจากโรค

12.2 มอารมณมนคง สามารถควบคมตนเองไดเมอเกดความเครยด มความเชอมนในตนเอง

12.3 มสตปญญา รจกใชเหตผล ในการเผชญชวตไดอยางเหมาะสม

12.4 มองโลกในแงด มความรกตอเพอนมนษยดวยกนมมนษยสมพนธทดตอกน

12.5 มความคาดหวงในชวต เพอพฒนาตนเอง ใหมความเจรญกาวหนายงขน

90

13. หลกปฏบตเพอการพฒนาจต

สมภพ ชวรฐพฒน (2535 : 102) ไดกลาวถงหลกปฏบตเพอพฒนาจตไวดงน

13.1 มองโลกในแงด รจกมองสวนดของบคคลอน

13.2 ควรมความพอใจในงานหรอหนาทของตน

13.3 รจกวางแผนปฏบตงาน ท างานตามขนตอน ไมใหเกดความสบสน

13.4 ไมควรมนสยทรบรอนหรอเรงรบท างาน เพราะจะท าใหเกดความผดพลาด

13.5 ควรหาเวลาพกผอนบางไมควรท างานตลอดทงวน จะกอใหเกดความเครยด

13.6 รจกใชสตปญญา ในการแกปญหาและการตดสนใจ

13.7 อยาตงความหวงใหสงเกนไป เพราะถาผดหวงแลวจะกลายเปนความเครยด

13.8 กลาเผชญความจรง เมอท าผดกยอมรบ รจกแพในบางโอกาสและรจกใหอภย

13.9 หาทปรกษา อยาสะสมความเครยดไวแตผเดยว ควรระบายความรสกกบผทเราเคารพและไววางใจ

13.10 หลกเลยงไปจากเหตการณทยงยากทเกดขน

13.11 เมอเกดความโกรธ ควรหางานท า เพอเปนการระบายความโกรธ

13.12 จดกจกรรมสนทนาการ เชน ฟงดนตร พกผอน เลนกฬา เปนตน

13.13 รจกพฒนาจต หรอบรหารจตใหเปนสมาธ เพอปลอยวางความทกข

13.14 ประกอบอาชพหรองานทไมผดกฎหมายและศลธรรม

14. วธการบรหารสขภาพจต

วธการบรหารสขภาพจต เพอสงเสรมสขภาพจตทด ตามทพระธรรมโกศาจารย ( 2534 : 47 ) ไดกลาวไว มดงตอไปน 14.1 จงท าตวเองใหหมดปญหา (ไมมความทกข) เกยวกบโลก โลกมปญหา มความทกข จตตองไมหมนเวยน เปลยนแปลงไปตามโลก จะตองเกดเปนมนษย สตวเดรจฉาน เปนตน ไมหยดนง มความจ าเปนตองหยด เพอท าจตใหสงบ ท าจตใหวาง ไมมปญหาเกยวกบโลกอกตอไป

14.2 ท าจตใหเยอกเยน อยาท าจตใจตกในอบายส อยาท าผดดวยกเลส ตรวจสอบสภาพจตและปรบสภาพจตใหมความสขและเยอกเยนอยเสมอ

14.3 ท างานใหเหมาะสมกบเวลาใหเสรจตามเวลา ไมท างานดวยกเลส ตณหาท าใหเกดความวตกกงวลและเศราหมอง

14.4 อยาหวาดผวากบเหตการณของโลก

91

14.5 ไมเศราโศกกบเรองธรรมชาตของชวต บคคลเกดมาตองแก เจบ ตาย มแพ มชนะ มได มเสย เปนตน เปนเรองธรรมชาตของชวต ไมตองเปนทกขใหเสยเวลา เพราะเราไมไดเกดมาเพอเปนทกขควรเตรยมใจไวแกไขสงทผดใหถก

14.6 ท าด เพอสะสมความด แตอยาอวดด

14.7 รจกตนเอง และไมท าตามใจตนเองและไมเอาเปรยบรบกวนคนอน

14.8 ปวดทกาย อยาใหปวดมาถงใจ

14.9 ประพฤตตนอยในกรอบศลธรรม

14.10 วางเฉยตอโลกธรรมแปด ลาภ เสอมลาภ ไดยศ เสอมยศ นนทา ไดสรรเสรญ ไดสข ไดทกข

14.11 มพระพทธเจาอยในใจทกขณะหมายถง มปญหาใชดบทกขโดยพทธวธ

14.12 ประพฤตตนเปนแบบอยาง จะท าใหคนอนพลอยชนใจ และสมครใจท าตาม

15. การแกปญหาชวต

ชวตของคนตงแตเกดจนตาย จะตองพบปญหาตางๆ ควรพยายามศกษาและรจกแกปญหาชวต จะชวยพฒนาชวตใหมคณภาพดขน พทธธรรมส าหรบใชแกปญหาชวตนนเรยกวา อรยสจ 4

“อรยสจ” แปลวาความจรงอนประเสรฐ หลกอรยสจเปนกระบวนการแกปญหาชวตอยางมระบบและท าไดอยางตอเนอง อรยสจม 4 ขอดงน

15.1 ทกข คอ สงททนไดยาก ไดแก ความไมสบายกาย ความไมสบายใจ เปนตน ทกขคอตวปญหาทงหมดของชวต

15.2 สมทย คอ เหตทเกดใหทกขหมายถง สาเหตของปญหา ทกขหรอปญหามสาเหตมาจากตณหา สมทยคอสาเหตของปญหา

15.3 นโรธ คอ ความดบทกขหมายถง การพนจากปญหา หมดปญหา เมอแกปญหาไดหมดชวตพนจากปญหา หรอพนจากความทกข

15.4 มรรค คอ ขอปฏบตใหถงความดบทกขหมายถง วธการและขอปฏบตเพอแกปญหา ไดแก ทางสายกลาง หรอมรรคมองค 8 สรปลงในไตรสกขาคอ ศล สมาธ ปญญา

92

16. การแกปญหาชวตตามหลกอรยสจ (กจในอรยสจ)

พระราชวรมน ( 2520 : 121) ไดกลาวถงการแกปญหาของชวตโดยใชหลกอรยสจไว ดงน

16.1 การท าความเขาใจและก าหนดขอบเขตของปญหา (ปรญญา)

16.2 วเคราะหและวนจฉยขอมล เหตของปญหา ซงจะตองแกไขใหหมดสนไป (ปหานะ)

16.3 ชบอกภาวะปราศจากปญหา อนเปนจดหมายทตองการ ชใหเหนวา การแกปญหาเปนไปไดและจดหมายนนควรเขาถง ซงจะตองท าใหส าเรจ (สจฉกรยา)

16.4 การก าหนดวธการ ขนตอนและรายละเอยดทจะตองปฏบตในการลงมอแกปญหา (ภาวนา)

17. การสรางความสขใหกบชวต

บคคลทมสขภาพทดยอมมความสข ความเจรญดาน วตถสงเสรมความเจรญทางดานรางกาย ความเจรญดานคณธรรม สงเสรมความสขดานจตใจ ความสขของมนษยนนแบงเปน 2 ประเภท คอ 17.1 ความสของอามส ไดแก ความสขทตองการอาศยเหยอลอนนคอ รป รส กลน เสยง สมผส สงเหลานเปนตนเหตจงใจใหสตวเกดความใครความปรารถนาเมอไดสมปรารถนากอใหเกดสขซงเปนความสขของปถชน (อามสสข)

17.2 ความสขไมองอามส ไดแก ความสขไมองอามสแตอาศยเนกขมมะ (ความปลกตวปลกใจออกจากกาม) คอ การพรากจตออกจากกามคณหา และกเลสทงปวง จตทปราศจากกเลส

18. หลกการสรางความสขกบชวต

ปญญานนทภกข (2530 : 2-5) ไดกลาวถงหลกการสรางความสขใหกบชวตไวดงน

18.1 ครอบครวคอวมานแหงความสข ครอบครวใดบตรเชอฟงบดามารดา ครอบครวนนเชอวา มเทวดาคมครองและไดรบแตความสวสดมงคล บตรธดามความกตญญกตเวทนบนอบตอบดามารดา เลยงดอปการะบดามารดาท าใหเกดความสขทงสองฝายทงโลกนและโลกหนา และสามภรรยาในครอบครวปฏบตหนาทตอกนดวยความซอสตยสจรต รวมทกขรวมสข ไมเอาเปรยบ ถนอมน าใจกน ท าใหบานเปนวมานทแสนสข เปนทอยของเทพบตรและเทพธดา

93

18.2 ความสขทเกดจากการท างาน จงท างานใหสนกและท างานดวยสตปญญาใหถกตองตามหนาท อยาท างานดวยกเลส ตณหา อยาตงความหวงในผลงาน ท างานตามหนาทใหถกตองและดทสด มความสนโดษในผลงาน

18.3 สรางความสขใหกบชวตดวยการท าบญ “บญ” หมายถง ความด ความสบายใจความสข การท าบญอยกบความเชอ สตปญญา ความเคยชน ซงบคคลทวไปมความคดเหนเกยวกบการท าบญ และมเจตนาในการท าบญแตกตางกนตามความศรทธาของแตละคน ซงสรปหลกการท าบญทวไปได 3 ประการคอ

18.3.1 การท าบญเพอผลตอบแทน และเสวยผลบญ เ ปนการท าบญทขาดสตปญญา มกเลสเกสมความอยากทแนนหนา ท าบญเพราะอยากไดบญ เพอสงเสรมความเหนแกตวมากขน เชน อยากสวย อยากรวย อยากไดบญมาก การท าบญตองเบยดเบยนสตวอนๆไปพรอมเสรจอปมาเหมอน “คนอาบน าสกปรก ยงอาบยงสกปรก”

18.3.2 การท าบญเพอลางบาปและลางกเลส ลดความเหนแกตวใหนอยลงอปมาเหมอน “คนอาบน าสะอาด ยงอาบยงสะอาด”

18.3.3 การท าบญเพอประโยชนไมหวงผลตอบแทน เปนการท าบญของพระอรหนต ซงหมดความเหนแกตว อปมาเหมอน“คนอาบน าบรสทธ ยงอาบยงบรสทธ”


การพฒนาชวตใหมคณภาพน น ตองรจกวางแผนก าหนดเปาหมายพฒนารางกายใหมสขภาพกายและสขภาพจตทด ดวยการบรโภคอาหารทมประโยชนตอรางกาย และการออกก าลงกาย และเลนกฬา การพฒนาจตใหมเมตตามสขภาพจตทด สามารถแกปญหาชวตตลอดจนสรางความสขใหกบชวตและสงคมได

การสรางเปาหมายชวตม 3 ระดบ คอ ระดบพนฐาน คอการศกษาเลาเรยน หาความรเพอพงตนเองใหไดในทางสจรต สองระดบกลางเพอการครองเรอนทด มคครองและมตรสหายทด สามระดบสง เพอครองชวตทประเสรฐและมความสข การพฒนากายและพฒนาจตทงกายและใจ ตองพฒนาใหตอเนองสมพนธกนไป เพอความเขมแขงทงกายและใจ จนสามารถพงตนเองไดและแกไขหาตนเองความตามหลกอรสจ 4 ซงเปนหลกธรรมทสามารถน ามาใชแกปญหาชวต

94


1. จดยทธศาสตรในการพฒนาชวตมนษยใหมคณภาพมอะไรบาง

2. จงบอกเกณฑคณภาพชวตขนพนฐานของคนไทยทจ าเปนตอการพฒนาชวตใหมคณภาพ ตามความตองการของมนษย

3. จงบอกเปาหมายของชวต 3 ระดบ ซงถอวาเปนจดเรมตนและเปนจดรากฐานของการพฒนาคณภาพชวต วามอะไรบาง

4. จรยธรรมกบการเลนกฬา มอะไรบาง จงบอกเปนขอๆ

5. อายวฒนธรรมคออะไร มกประการ อะไรบาง

6. จงบอกธรรมชาตของจตใจมนษยมาใหทราบเปนขอๆ พอเปนสงเขป

7. จงบอกอานสงสของการเจรญเมตตา ภาวนาทเปนปจจยในการพฒนาจต มาเปนขอๆ

8. บคคลทมสขภาพจตด ควรมลกษณะอยางไรบาง

9. จงบอกลกษณะของการพฒนาจต มาใหทราบโดยละเอยด

10. วธบรหาร สขภาพจต ตามแนวของพระธรรมโกศาจารยมอะไรบาง


เรอง จรยธรรมเพอการพฒนาคณภาพชวต (การครองเรอน)


บทท 7 ความส าคญของการครองเรอน

การเลอกคครอง

ประเภทของสาม – ภรรยา

จรยธรรมพนฐานของผครองเรอน

จรยธรรมในการสรางพนฐานของผครองเรอน

จรยธรรมในการสรางความสขใหกบผครองเรอน

วธสรางความสขภายในครอบครว

ความวบตในการครองเรอน

ประโยชนของการครองเรอน



1. ใหนกศกษาสามารถอธบายถงการควบคมตนเองประพฤตเหมาะสมอยในการครองเรอน

และอยในสงคมไดเปนปกตสข

2. ใหนกศกษาสามารถอธบายถงการปฏบตหนาทดวยความรบผดชอบ

3. ใหนกศกษาสามารถอธบายถงความส ารวม ตระหนกในการด ารงชวตในการครองเรอน

4. ใหนกศกษาสามารถอธบายถงความเขาใจบทบาทของตนในการอยรวมกนในสงคม

5. ใหนกศกษาสามารถเปรยบเทยบบคคลทเปนคนเกง ด และมสข




96


4. การแสดงบทบาทสมมต



2. อนเตอรเนต

3. วดทศน 4. นตยสารรายวน / รายสปดาห และอนๆ


1. ประเมนจากรายงาน

2. ประเมนจากการอภปราย

3. ประเมนจากการแสดงบทบาทสมมต


บทท 7

การครองตน ครองคน ครองงาน และครองเรอน

ในบทนจะน ำเสนอหลกพทธจรยธรรมในกำรครองตน ครองคน ครองงำน และครองเรอน ซงเปนเรองเฉพำะบคคล อยทควำมสำมำรถของแตละบคคล กำรครองตนเองได จะท ำใหมควำมเจรญกำวหนำ ในชวต มควำมประพฤตทเหมำะสม กจะสำมำรถปรบตวเขำกบสงคมโดยใชหลกธรรมทำงศำสนำ ยอมท ำใหคนเรำอยรวมกนในสงคมไดอยำงมควำมสข ไมเบยดเบยนคนอนและเคำรพกฎหมำย เปนตน ดงนน กำรครองตน คอกำรควบคมตนเองใหมควำมประพฤตเหมำะสม มมำรยำททดรจกปฏบตตนตำมระเบยบของกฎหมำย ซงกจะสงผลดตอกำรครองคนครองกำรงำนคอท ำใหเกดกำรงำนไดอยำงมประสทธภำพและอยรวมกบสงคมอยำงไมเดอดรอน ส ำหรบกำรครองเรอนคอกำรทชำยและหญงมควำมรก มควำมเสนหำตอกน ยนดพอใจในรสสมผสของกนและกน แลวตกลงปลงใจทจะใชชวตรวมกน เปนกำรอยแบบฆรำวำส ผครองเรอนทประกอบดวยบตร ภรรยำ สำม บดำ มำรดำ และบรวำร ซงเปนชวตครอบครว กำรอยรวมกน จงตองมหลกในกำรครองเรอนเปนพนฐำนใหอยไดอยำงมควำมสข

1. หลกการครองตน

กำรครองตนเปนควำมประพฤตสวนบคคล เพอสรำงคณธรรมและวนยใหเกดขนในตนเองมควำมส ำนกในหนำทควำมรบผดชอบตอตนเองและผอน กำรปฏบตตนเพอกำรครองตนนนมหลกกำรปฏบตดงน (สมภพ ชวรฐพฒน 2535 : 111) 1.1 กำรพงตนเอง

1.2 ควำมเปนคนรอบรและคงแกเรยน

1.3 ควำมขยนหมนเพยร

1.4 ควำมรบผดชอบ

1.5 กำรประหยดและอดออม

1.6 ไมประมำท

1.7 มระเบยบวนยและเคำรพกฎหมำย

1.8 กำรปรบตวเขำกบสงคมตำมแนวพทธศำสนำ

98

ดงมรำยละเอยด จะไดอธบำยเพมเตมแตละหวขอตอไปน

1.1 การพงตนเอง

กำรพงตนเอง หมำยถง ควำมพยำยำมทจะชวยตนเอง พฒนำตนเอง สรำงตนเองโดยใชสตปญญำ ควำมรควำมสำมำรถ ควำมขยนหมนเพยร ควำมอดทน ควำมเชอมนในตนเองและกำรตดสนใจแกปญหำชวตดวยตนเอง ตลอดจนท ำงำนตำมหนำทดวยควำมรบผดชอบ เพอใหเกดประโยชนแกตนเองและผอน ดงพทธภำษตทวำ “อตตำ ห อตตะโน นำโถ ตนเปนทพงของตน” สมภพ ชวรฐพฒน (2535 : 112) ไดกลำวถงหลกในกำรพงตนเองไวดงน

1) ศกษำหำควำมรอยเปนนจ

2) ฝกตนเองใหมควำมรควำมสำมำรถและควำมช ำนำญ

3) ใชควำมรควำมสำมำรถของตนเองใหเตมท กอนทจะขอควำมชวยเหลอบคคลอน

4) มควำมเขมแขง อดทน ไมยอทอตออปสรรคและปญหำทงปวง

5) ใชเวลำวำงใหเปนประโยชน

6) คดชอบ ท ำชอบแกปญหำได

7) ขวนขวำยประกอบอำชพสจรตโดยไมเลอกงำน

8) รบผดชอบตอตนเอง ตอสวนรวมตอหนำทและกำรกระท ำ

9) ปฏบตงำนใหส ำเรจเรยบรอยไมคงคำง

พนฐำนของกำรพงตนเอง คอ กำรฝกตนเองใหมควำมขยนหมนเพยรอดทนสงำน หมนศกษำหำควำมร ไมอยนงเฉย บคคลใดพงตนเองได บคคลนนยอมมควำมส ำเรจในชวต

1.2 ความเปนคนรอบรและคงแกเรยน

ควำมเปนคนรอบรและคงแกเรยน หมำยถง กำรแสวงหำควำมรอยเสมอ รจกเลอกเรยนในวชำทควรรไดศกษำเลำเรยนมำมำก มควำมช ำนำญและมประสบกำรณมำก สำมำรถน ำควำมรนนมำประกอบอำชพ และเปนเครองมอชวยค ำจนชวตใหรอดพนจำกควำมทกข ดงนนกำรครองตนเพอใหเกดควำมเจรญกำวหนำในชวต พงแสวงหำควำมร ควำมช ำนำญในวชำกำรตำง ๆ ได กวำงขวำงและลกซง บคคลไมแกเกนเรยนสำมำรถศกษำเลำเรยนไดตลอดชวต

พระรำชวรมน (2520 : 139) ไดกลำวถงเทคนคในกำรท ำตนใหเปนผมควำมร คอ

1) ฟงมำก คอ ไดเลำเรยนสดบฟงไวมำก

2) จ ำได คอ จบหลกหรอสำระส ำคญได ทรงควำมจ ำไวแมนย ำ

3) คลองมำก คอ ทองบนหรอไดพดเสมอจนแคลวคลองชดเจน

99

4) เพงขนใจ คอ ใสใจคดนกพจำรณำจนเจนใจ นกขนครงใดกปรำกฏชดเจนใหเหนสวำงชด

5) ขบจนไดทฤษฎ หรอแทงตลอดดดวยทฏฐ คอ มควำมเขำใจลกซงมองเหนประจกษแจงดวยปญญำ ทงในสวนเนอควำมและเหตผล

1.3 ความขยนหมนเพยร

ควำมขยนหมนเพยร หมำยถง ควำมเพยรพยำยำมในกำรท ำงำนนน คอ เมอตนมควำมพอใจทจะท ำงำนใดแลวกลงมอท ำ คนทมควำมขยนหมนเพยรพงตนเองไดและครองตนไดดวย

ลกษณะคนมควำมขยนหมนเพยร เปนคนกลำสงำนไมหลบหลกงำน ไมทงงำน ไมกลวควำมทกขยำก ไมกลวควำมล ำบำก ไมออนแอ มควำมยนดพอใจในกำรท ำงำน เปนคนรบเรงท ำงำนดวยควำมรวดเรววองไว ท ำงำนตรงเวลำและเสรจทนเวลำ

ควำมขยนหมนเพยร 4 ประกำร คอ 1) เพยรระวงไมใหบำปเกดขนในสนดำน

2) เพยรละบำปทเกดขนแลว

3) เพยรใหกศลเกดขนในสนดำน

4) เพยรรกษำกศลทเกดขนไมใหเสอม (มหำเถรสมำคม 2520 : 54 อำงจำก จตกก องคต 21/20) พฤตกรรมของบคคลทมควำมขยนหมนเพยร มควำมเอำใจใสและตงใจท ำงำน มควำมอดทนหนกแนน สงำน ไมทอถอย เปนพนฐำนของควำมรบผดชอบ และเปนจดเรมตนของควำมส ำเรจ ดงพทธภำษตทวำ “วรเยน ทกขะมจเจต” “คนพนทกขไดเพรำะควำมเพยร”

1.4 ความรบผดชอบ

ควำมรบผดชอบ คอ ควำมตงใจปฏบตภำรกจหนำทของตนใหเกดผลส ำเรจเรยบรอยถกตองและตรงตอเวลำ ดวยควำมสจรต ควำมเตมใจและควำมจรงใจ ทกคนตองมควำมรบผดชอบตอตนเอง ตอครอบครวและสงคม ลกษณะของควำมรบผดชอบตำมทพระปรย ตโมล (ม.ป.ป. : 26-27) ไดกลำวไวดงน

1) มควำมซอสตยตรงตอหนำทภำรกจ

2) มควำมส ำนกในใจถงฐำนะและภำวะของตวอยเสมอ

3) มกำรวำงแผนและด ำเนนกำรอยำงมระเบยบ

4) มควำมตงใจใชควำมร ควำมสำมำรถปฏบตภำรกจตำง ๆ ดวยด

100

5) มควำมพยำยำมปฏบตหนำทจะส ำเรจ รวดเรวและเรยบรอย

6) มควำมพยำยำมปรบปรงแกไข กำรปฏบตภำรกจทบกพรองใหสมบรณยงขน

7) มควำมเคำรพในสทธและควำมคดเหนของผอน ในกำรปฏบตภำรกจเปนปกตวสย

8) มควำมยอมรบผลส ำเรจ และควำมลมเหลวในกำรกระท ำทกประกำร

บคคลทมวนยในตนเองด ยอมมควำมรบผดชอบสง ควำมรบผดชอบเปนเครองมอวดคณภำพของผลงำน นอกจำกนควำมรบผดชอบเปนปจจยพนฐำนทส ำคญทสงเสรมใหกำรครองตน กำรครองงำน และกำรครองเรอน และกำรครองคนใหส ำเรจตำมเปำหมำย

1.5 การประหยดและอดออม

ค ำวำ “ประหยด” หมำยถง กำรใชจำยใหพอด สมควรแกก ำลงทรพยทหำมำไดโดยไมฝดเคองและไมฟมเฟอย ค ำวำ “ออม” หมำยควำมวำรจกเกบรกษำไวเมอยำมจ ำเปนบคคลควรประหยดและออมเพอควำมเปนอย กำรใชจำย กำรจดงำน เปนตน

วธปฏบตกบกำรประหยด มหลำยวธ ดงทสมภพ ชวรฐพฒน (2535 : 115) ไดสรปกลำวไวดงน

1) มควำมเปนอยตำมสมควรแกภำวะและฐำนะของตน

2) มควำมพอดในกำรจบจำยทรพย ไมสรยสรำยหรอตระหนถเหนยวจนเกนควร

3) ค ำนงถงฐำนะ และรำยไดของตน คดกอนจำยใชเทำทจ ำเปนเสมอ

4) ใชทรพยำกรเวลำและพลงงำนใหเปนประโยชนมำกทสด

5) จดงำนและพธตำง ๆ ตำมสมควร ใชจำยเทำทจ ำเปน

6) รจกเกบทรพยและหำวธเพมพนทรพยสมบตโดยทำงทชอบ

7) รจกดแลผลประโยชนของตนและของสวนรวม

8) รจกวำงแผนในกำรใชจำยและออมดวยควำมรอบคอบ

กำรประหยดและกำรออม คอ กำรเปนอยอยำงเรยบงำย รจกประมำณในกำรบรโภคทรพยหรอปจจย 4 มควำมพอใจในสงทมอย แลสงทตนหำมำได จะชวยใหบคคลมควำมสขและมควำมมนคงในทรพยสน กำรประหยดและออมเปนปจจยส ำคญทชวยสงเสรมกำรสรำงฐำนะและควำมมนคงในทรพยสน กำรประหยดและออมเปนปจจยส ำคญทชวยสงเสรมกำรสรำงฐำนะและควำมมนคงทำงเศรษฐกจของตน ครอบครว และประเทศชำต

101

1.6 ความไมประมาทในชวต

ควำมไมประมำท คอ กำรไมปลอยสมปชญญะ หมำยควำมวำจะท ำหนำทใดกตำมท ำดวยสตสมปชญญะ มใหเผอเรอเตอนใจตนเองใหตลอดเวลำ ปลกใจใหตนตวอยทกเมอ

คณธรรมหรอคณงำมควำมดทงหมด มควำมไมประมำทเปนฐำนรองรบเปนบอเกดเปนเหตใหมขนทงนน โดยนยตรงกนขำงแสดงวำ อกศลธรรมกหมดสนไป เพรำะอำศยควำมไมประมำทเชนเดยวกน ดงทพระเทพปรยตโมล (ม.ป.ป. : 28-30) ไดยกพระด ำรสของพระพทธเจำมำกลำวไววำ “ดกอนภกษทงหลำย เรำยอมไมเลงเหนธรรมอนแมอยำงหนงทเปนเหตใหกศลธรรมทยงไมเกด เกดขน หรออกศลธรรมทเกดขนแลวเสอมไป เหมอนควำมไมประมำทดกอนภกษทงหลำย เมอบคคลไมประมำทแลว กศลธรรมทยงไมเกดยอมเกดขน อกศลธรรมทเกดขนแลวยอมเสอมไป”

1.7 ความมระเบยบวนยและเคารพกฎหมาย

1.7.1 วนย คอ ขอบงคบหรอระเบยบแบบแผนทสงคมไดตรำขน เพอควบคมพฤตกรรมของบคคลหรอหมคณะใหอย รวมกนอยำงสนตสข วนยแบงออกเปน 3 ประกำร คอ (สมภพ ชวรฐพฒน 2535 : 117) 1) ระเบยบวนยทำงสงคม เชน กฎหมำย พระรำชบญญต พระรำชก ำหนด

2) ระเบยบวนยทำงศำสนำ หมำยถง วนยของฆรำวำส เชน ศล 5 ศล 8 และวนยของพระภกษสำมเณร เชน ศล 10 และศล 227

3) วนยในตนเอง หมำยถง กำรควบคมตนเอง ไดแก ควำมประพฤตดงำมและรจกปฏบตหนำทตำมกฎหมำย ศลธรรม ขนบธรรมเนยมประเพณ และวฒนธรรมอยำงเครงครดมควำมส ำนกในหนำทของตนเอง มควำมรบผดชอบ วนยในตนเองเปนพนฐำนของกำรกระท ำควำมดและพฒนำคณธรรมดำนอน ๆ ใหเกดขนกบตนเอง เชน ควำมซอสตยสจรต กำรตรงเวลำควำมขยนหมนเพยร ควำมอดทน ควำมยตธรรมเปนตน วนยในตวเองแบงออกเปน 2 ประเภท คอ 3.1 วนยภำยนอก ไดแก ควำมประพฤตทำงดำนรำงกำยและวำจำเบญจศลและกฎหมำย เปนเครองมอควบคมควำมประพฤตทำงกำยและวำจำทเหมำะสมทสด

3.2 วนยภำยใน ไดแก วนยทำงดำนจตใจ ไมโลภ ไมโกรธ ไมหลง ไมพยำบำท ไมอจฉำรษยำ ไมคดเบยดเบยนและมงรำย เปนตน และเบญจธรรม สมำธภำวนำและวปสสนำเปนเครองมอควบคมวนยทำงดำนจตใจไดดทสด

102

บคคลทสำมำรถควบคมกำย วำจำ ใจ ใหมวนยและมคณธรรมดวยกำรปฏบตตำมหลกกฎหมำย ศลธรรม และหลกธรรมในศำสนำ จดวำเปนบคคลทประเสรฐและมควำมเปนเลศในกำรครองตน

1.7.2 เคำรพกฎหมำย

กฎหมำย หมำยถง ขอบงคบทรฐเปนผก ำหนดขนมำ เพอใหคนของรฐไดยดถอและปฏบตตำมดวยควำมเคำรพ เพอใหเกดควำมสงบเรยบรอยในสงคม ถำผใดฝำฝนหรอไมปฏบตตำมจะไดรบโทษหรอถกบงคบ กฎหมำยมลกษณะเปนค ำสง ขอบงคบ ทตองปฏบตตำมตวอยำงกำรเคำรพกฎหมำย เชน กำรปฏบตตำมกฎจรำจร กำรรกษำสำธำรณสมบตและสงแวดลอมละเวนกำรใชอภสทธ ไมใชกฎหมตดสนปญหำ กำรเสยภำษใหแกรฐ เปนตน

1.8 การปรบตวเขากบสงคมตามแนวพทธศาสนา

กำรปรบตวเขำกบสงคมตำมแนวพทธศำสนำ เปนกำรปฏบตตนเพอครองตนท ำใหชวตรอดมควำมปลอดภยจำกอนตรำย กำรปฏบตดงกลำวนมขอปฏบต ดงน

1. ไมคบคนพำล

2. คบบณฑต หรอนกปรำชญ

3. บชำคนทควรบชำ

4. หลกหำงอบำยมขคอสำเหตแหงควำมเสอม

5. อยในสถำนททเหมำะสม คอ อยในแหลงทมคนดและมคณธรรม

6. มกตญญตอผมพระคณคอมคณธรรม

2. พทธจรยธรรมทสงเสรมการครองตน

พทธจรยธรรมทสงเสรมกำรครองตน ไดแก นำถกรณธรรม คอ ธรรมอนเปนทพง 10 ประกำร คอ (พระมหำปรชำ มหำปญโญ และคณะ 2532 : 138-170) 2.1 กำรรกษำกำยวำจำใหเรยบรอย

2.2 ควำมเปนผไดสดบตรบฟงมำก ไดศกษำเลำเรยนมำก สำมำรถน ำควำมรมำใชประโยชนได

2.3 ควำมเปนผมเพอนทดงำม

2.4 ควำมเปนผวำงำยสอนงำย

2.5 ควำมเปนผขยนหมนเพยร

2.6 ควำมเปนผใครในธรรมทชอบ รจกใฝหำควำมรใฝหำควำมจรง รจกพดและรจกฟง

103

2.7 มควำมเพยรเพอละควำมชว

2.8 สนโดษมควำมยนดพอใจในสงทเปนของตน

2.9 สต มควำมระลก รตวอยเสมอไมประมำท มสตพรอมอยทกอรยำบถ

2.10 ปญญำมควำมรอบร มปญญำหยงเหตผล รจกคดพจำรณำในสงทงหลำยตำมควำมเปนจรง

3. สรปการครองตน

3.1 กำรครองตน หมำยถง กำรควบคมตนเองเพอประพฤตปฏบตตนใหเหมำะสมใหอยในกรอบของกฎหมำย ศลธรรมและมำรยำททำงสงคม รจกพ งตนเองใหเขำกบสงคมไดดวยหลกจรยธรรมและส ำรวมระวงไมเบยดเบยนตนเองและผอนใหเดอดรอน

3.2 หลกครองตนมดงน กำรพ งตนเอง มควำมรอบร มควำมขยนหมนเพยร มควำมรบผดชอบรจกประหยดและออม ไมประมำท มวนยเคำรพกฎหมำย รจกปรบตวเขำกบสงคมดวยคณธรรม

3.3 นำถกรณธรรม คอ ธรรมอนเปนทพงเพอสงเสรมกำรครองตน ม 10 ประกำร คอ คงแกเรยน มเพอนทด เปนผวำงำยสอนงำย มมนษยธรรม กำรท ำจตใหสงบ มสตสมปชญญะ มปญญำรเทำทนอำรมณ และหยงรธรรมทงหลำยตำมควำมเปนจรง จดวำเปนกำรครองตนทดทสด

4. การครองคน

กำรครองคน เปนกำรปรบตวทำงดำนจรยธรรมของบคคล เพอใหเขำกบบคคลอนไดอยำงผสมกลมกลนไดธรรมชำต มนษยเปนสตวสงคม ชอบอยเปนกลม เปนหมคณะ มนษยตองกำรควำมรก ควำมอบอน ควำมมนคงและควำมปลอดภยแหงชวต จ ำเปนตองมกำรประสำนสมพนธกบบคคลอน เพอควำมอยรอดและควำมสนตสขของชวต

4.1 หลกจรยธรรมส าหรบการท าความด ในกำรครองคนนน บคคลจะตองประพฤตด 3 ประกำร คอ ประพฤตดทำงกำย ทำงวำจำ และทำงใจ และหลกธรรมทสงเสรมกำรกระท ำควำมด เรยกวำ “กศลกรรมบถ” หมำยถง ทำงท ำควำมดแนวทำงในกำรท ำควำมด เพอสงเสรมใหบคคลมควำมประพฤตดวยควำมเรยบรอยและประพฤตดวยควำมเรยบรอยและประพฤตธรรม

4.1.1 กศลกรรมบถ 10

104

กศลกรรมบถ เปนแนวทำงและกำรด ำเนนชวตทด ม 10 ประกำรดวยกน คอ (สนท ตงกว 2527 : 36) 1) กำยกรรม 3 คอ

1.1 เวนจำกกำรฆำสตว

1.2 เวนจำกกำรลกทรพย

1.3 เวนจำกกำรประพฤตผดในกำม

2) วจกรรม 4 คอ

2.1 เวนจำกกำรพดเทจ

2.2 เวนจำกกำรพดค ำหยำบ

2.3 เวนจำกกำรพดสอเสยด

2.4 เวนจำกกำรพดเพอเจอ

3) มโนกรรม 3 คอ

3.1 ไมโลภอยำกไดของคนอน

3.2 ไมอำฆำตพยำบำทคนอน

3.3 ไมเหนผดจำกท ำนองคลองธรรม

กศลกรรมบถ 10 ประกำรน เปนทำงแหงกรรมด หรอทำงแหงควำมด อนเปนจรยธรรมอยในระดบชนกลำงของศำสนำพทธ โดยกำรปฏบตทำงใจอนเปนขอปฏบตส ำคญยงเพรำะใจเปนส ำคญ กำรประพฤตตำมกศลกรรมบถ ยอมเปนกำรท ำควำมดใหเกดขนแกตนเองทงสน

กศลกรรมบถ เรยกวำ สจรต อนเปนกรณทพงกระท ำ คอ เปนกำรงำนทบคคลควรใสใจกระท ำ บคคลใดกระท ำกรรมทเปนกศลกรรมบถเปนกจทถงกระท ำ บคคลนนยอมไดรบอำนสงส 5 ประกำร คอ

1. แมตนเองตเตยนตนเองไมได

2. ผรใครครวญแลวยอมสรรเสรญ

3. ชอเสยงอนดยอมขจรไป

4. ยอมไมหลงท ำกำลกรยำ

5. เบองหนำแมตำยเพรำะกำยแตก ยอมเขำสสคต- ลกสวรรค ดงนนกศลกรรมบถจงจดเปนกำรงำนทไมมโทษ เปนกศลกรรมน ำบคคลผประพฤตปฏบตใหด ำเนนตำมท ำนองคลองธรรมอนถกตอง ท ำใหผประพฤตพบกบควำมสขควำมเจรญรงเรอง ควำมส ำเรจในชวต

4.1.2 จรยธรรมทสงเสรมการครองคน

105

จรยธรรมทสงเสรมครองใจคน ไดแก พรหมวหำร 4 และอคต 4 พทธจรยธรรมดงกลำวนน เปนหลกธรรมทส ำคญและเปนหลกธรรมทปรบตวเขำกบคนอนไดอยำงเหมำะสม ดงจะไดน ำมำกลำวไวดงตอไปน

1) พรหมวหำร 4 หมำยถง ธรรมประจ ำใจอนประเสรฐและปฏบตตนตอมนษยทงหลำยโดยชอบ ดงมรำยละเอยดดงน (สรศกด สรอยครบร ม.ป.ป. : 48)

1.1 เมตตำ ควำมรกใคร ปรำรถนำใหคนอนมควำมสข

1.2 กรณำ ควำมสงสำรคดชวยใหผอนพนทกข

1.3 มทตำ ควำมพลอยยนด เมอผอนไดด ไมมอจฉำรษยำ

1.4 อเบกขำ ควำมวำงใจเปนกลำง ไมดใจ ไมเสยใจ ไมอจฉำรษยำ

ทวำพรหมวหำรนน เพรำะเปนเครองอยของผใหญ ผทเปนผใหญมอ ำนำจวำสนำตองมคณธรรมน เพรำะเปนกศลธรรมและผทเปนผใหญนนจะตองไมล ำเอยงและมควำมยตธรรม

2) อคต 4 หมำยถง ควำมล ำเอยง หรอกำรด ำเนนชวตทผดเปนตวท ำลำยควำมยตธรรม อคตทง 4 คอ

2.1 ฉนทำคต ล ำเอยงเพรำะรกใครกน

2.2 โทสำคต ล ำเอยงเพรำไมชอบกน

2.3 โมหำคต ล ำเอยงเพรำะเขลำ

2.4 ภยำคต ล ำเอยงเพรำะกลว

4.1.3 หลกในการครองคน

กำรครองคนเปนกำรสรำงควำมรกและผกพนดำนจตใจ เพอควำมกระชบมตรอยำงแนนแฟนและเพอตวเขำหำกนฉนมตรฉนพนองมหลกควำมปฏบตดงน (สมภพ ชวรฐพฒน 2535 : 156) 1) กำรครองใจกน เปนกำรสรำงควำมรก กำรผกพนดำนจตใจ ใหรจกยดเหนยวน ำใจกน เรยกวำ สงคหะวตถ หมำยถง ธรรมทครองใจกนม 4 ประกำร คอ 1.1 ทำน กำรใหกำรแบงปนสงของ( โอบออมอำรย) 1.2 ปยวำจำ คอ กำรพดจำปรำศรยดวยควำมออนหวำน (วจไพเรำะ) 1.3 อตถจรยำ คอ ประพฤตแตสงทเปนประโยชนแกกน (สงเครำะหประชำชน) 1.4 สมำนตตตำ คอ กำรวำงตนเสมอตนเสมอปลำย(วำงตนพอด) 2) ควำมเคำรพและควำมเกรงใจ

106

ควำมเคำรพและควำมเกรงใจ เปนมำรยำททำงสงคมและเปนระเบยบวนยส ำหรบตนเอง ควำมเคำรพ หมำยถง ควำมประพฤตออนนอมและสภำพ ใหเกยรตและยกยองผอนตำมฐำนะ

3) ประเภทของควำมเคำรพ

3.1 ควำมเคำรพตนเอง กำรยอมรบและรจกคณคำของคณธรรมในตนเองทไดท ำไวดแลว กำรเคำรพตนเองคอกำรเคำรพผอน

3.2 กำรเคำรพบคคลอน บคคลทควรเคำรพ ไดแก บดำ มำรดำ คร อำจำรย พระสงฆพระมหำกษตรย ผสงอำยมศลธรรมคณธรรมทมต ำแหนงในหนำทกำรงำน เปนตน

3.3 เคำรพกฎหมำย คอ กำรปฏบตตำมกฎหมำยอยำงเครงครด

3.4 กำรเคำรพธรรมะ คอ กำรปฏบตตำมธรรมะดวยกำรปฏบตตำมหนำท ใหมควำมสจรต

3.5 กำรเคำรพในพระพทธ พระธรรมและพระสงฆในฐำนะทพงทำงใจ

3.6 กำรเคำรพในกำรศกษำ กำรศกษำคอชวต กำรศกษำท ำใหคนมชวตสมบรณควรตงใจศกษำเลำเรยนดวยควำมเคำรพ

3.7 ควำมไมประมำท ควำมประมำทเปนสงทไมดและเปนหนทำงแหงควำมตำย ดงนนจงไมประมำท

4) เสนหในกำรประสำนงำน

กำรประสำนสมพนธกบคนอนถอวำเปนเรองส ำคญ ควรปฏบตตำมหลกเกณฑดงสมภพ ชวรฐพฒน (2535 : 158) ไดกลำวไวดงน

4.1 กำรแตงกำยสภำพเรยบรอย

4.2 มเมตตำ ยมแยมแจมใส

4.3 ตรงตอเวลำ

4.4 สภำพออนนอมถอมตน

4.5 รบฟงผอนดวยควำมตงใจ

4.6 หลกเลยงกำรโตแยง

4.7 เจรจำดวยค ำสภำพ ออนนอม

4.8 ขอบคณและอ ำลำดวยควำมสภำพ

5) กำรสรำงควำมสมพนธทดตอกน

กำรสรำงควำมสมพนธทดตอกน เพอเกดควำมสมครใจและควำมเตมใจทจะรวมมอกนทเปนประโยชนรวมกน เรยกวำ สำรำณยธรรม หมำยถง ธรรมทเปนเหตใหระลกถงกนดงทพระรำชวรมน (2523 : 14-15) ไดกลำวไวดงน

107

5.1 ท ำตอกนดวยเมตตำ คอ แสดงไมตรและมควำมหวงดตอกน

5.2 พดกนดวยควำมเมตตำ คอ บอกแนะน ำ สงสอน ตกเตอนดวยจตเมตตำ

5.3 ตดตอกนดวยเมตตำ คอ ตงจตปรำรถนำดตอกน

5.4 แบงกนกนแบงกนใช คอ เสยสละและแบงบนลำภผลทไดมำโดยชอบธรรม

5.5 ประพฤตใหดเหมอนเขำ คอ ควำมประพฤตสจรตดงำม

5.6 ปรบควำมเหนเขำหำกน คอ เคำรพรบฟงควำมคดเหนของกนและกน

6) ควำมสำมคค

ควำมสำมคค หมำยถง ควำมพรอมเพรยงเปนน ำหนงใจเดยวกน สมครใจและเตมใจเขำรวมกจกรรมของสวนรวมเพอใหเกดประโยชนแกหมคณะ มควำมรบผดชอบรวมกน มควำมยตธรรม หลกแสดงควำมสำมคคไดแก อปรหำนยธรรม คอ ธรรมทปองกนควำมเสอม 7 ประกำร คอ (พระรำชวสทธโมล 2526 : 98) 6.1 หมนประชมเพอปรกษำหำรอกน ระดมควำมคดเพอแกปญหำ

6.2 มควำมพรอมเพรยงกนในกำรเขำประชมและในกำรท ำกจกรรม

6.3 ประพฤตตำมระเบยบและบทบญญตของหมคณะ ไมละเมดขอบญญตของหมคณะ

6.4 เคำรพเชอฟงผน ำ และหวหนำงำน

6.5 ไมมกเลสตณหำ ในกำรปฏบตหนำทกำรงำน

6.6 ยนดในควำมเปนอยอยำงสงบ งดเวนจำกกำรทะเลำะววำทและขดแยงกน

6.7 ต งใจอยเสมอวำ ใหบคคลประพฤตธรรมมศลธรรมมำเปนสมำชกเพมขน ใหอยกนอยำงมสนต

7) ควำมเมตตำและกำรใหอภย

กำรใชหลกเมตตำและใหอภยในกำรครองใจคนมดงน

7.1 กำรเมตตำจต ควรท ำเปนนสย

7.2 อภย ไมเอำผดคดพยำบำท ผกโกรธตอผมงภยและกระท ำผด

7.3 ควบคมธรรมกำรใหเปนปกต เมอถกย วยใหโกรธ

7.4 มควำมเคำรพ และควำมเกรงใจตอกน

7.5 สจรตและยตธรรมในกำรตดสน

108

7.6 เมอขดแจง ตองรจกประนประนอม

7.7 สภำพออนนอมตอผใหญและออนโยนตอผใหญดวยกวำ

7.8 หวงใยและเยยมเยยนในเวลำเจบปวย 7.9 ตดสนแกปญหำดวยเหตผลอยำงนมนวล

7.10 อทศสวนบญและแผสวนกศลใหทกชวต ไมยกเวนแมแตศตร

5. สรปการครองคน

5.1 กำรครองคน หมำยถง กำรปรบตวทำงดำนจรยธรรมของตนใหเขำกบบคคลอน และสงคมไดอยำงเหมำะสมดวยกำรประพฤตและปฏบตตอบคคลอน ดวยควำมซอสตยสจรตจรงใจและเมตตำ เสยสละแบงปน เพอควำมเปนเพอนทดตอกน เปำหมำยของกำรครองตน คอ ควำมเปนเพอนทด หรอเปนกลยำณมตร

5.2 กศลกรรมบถ 10 คอ ทำงแหงกำรท ำควำมด เปนจรยธรรมพนฐำนส ำหรบกำรครองตนเพอเตรยมบคคลใหประพฤตด

5.3 หลกกำรครองคน ไดแก กำรครองใจกน เคำรพ เกรงใจ กำรสรำงควำมสมพนธทดตอกน ควำมสำมคค ควำมเมตตำและกำรใหอภยตอกน

5.4 กำรครองใจกน เพอผกมดน ำใจดวยกำรแบงปน กำรพดจำไพเรำะ ท ำประโยชนใหกนและกน ปรบตวใหเขำกนได วำงตวใหเหมำะสมกบกำละและเทศะ

5.5 กำรสรำงควำมสมพนธทด ตองปฏบตตำมหลกสำรำณยธรรม ซงม 6 ประกำร คอ ท ำดตอกน พดดตอกน ดวยควำมเมตตำ ตดตอกนดวยควำมเมตตำ แบงปนลำภทเกดขนดวยควำมยตธรรม ประพฤตและท ำควำมดใหเทำเทยมกน

5.6 เมตตำและอภย เมตตำเปนควำมปรำรถนำใหเพอนมนษยและสตวมควำมสขและพนจำกทกข อภย คอ กำรไมเอำผด ไมถอโทษ โกรธตอบ เมตตำธรรมค ำจนโลก กำรใหอภยเปนกำรไมกอเวรกอกรรมและยตเวรกรรมไมมอกตอไป

6. การครองงาน

ชวตเกดมำตองท ำงำนตำมหนำท โดยใชแรงงำน ควำมคดสตปญญำ ท ำงำนใหกบตนเองหรอท ำงำนรวมกบผอน ตำมควำมสำมำรถและควำมถนดของแตละคน กำรท ำงำนทกอยำงจะตองอยในกรอบศลธรรม กฎหมำยและจรรยำบรรณแหงอำชพ

109

ความหมายของค าวา “งาน”

พทธทำสภกข (2530 : 1-11) ไดใหควำมหมำยของค ำวำงำนไววำ กำรปฏบตงำน คอ กำรปฏบตธรรม “งำน” หรอ “กำรงำน” หมำยถงหนำท หนำทคอสงจ ำเปนทสงมชวตจะตองปฏบตใหถกตอง ทไหนมกำรปฏบตหนำททนนมธรรมะ ทไหนมธรรมะสงทนนมกำรปฏบตธรรมะสงมนษยเกดมำยอมท ำหนำท 2 ประกำร คอ หนำทบรหำรชวตดวยกำรท ำมำหำกนใหมชวตรอดและท ำหนำทพฒนำชวตใหอยเหนอควำมทกข

สมเดจมหำวรวงศ (2517 : 254) กลำววำ กำรงำนเปนชวตจตใจของประเทศชำต เปนทรพยำกร คอ บอเกดแหงทรพยสนเงนทอง เปนเครองปองกนควำมเสอมโทรมทงปวง เพรำะเนอหำของชวตคนเรำอยทกำรท ำงำน

สรป งำนคอชวต กำรท ำงำน คอกำรปฏบตหนำทของชวต งำนเปนทมำของทรพยสนกำรเปลยนรปแบบของกำรท ำงำน เปนกำรเปลยนรปแบบของชวต มนษยเกดมำตองท ำหนำทดวยกำรท ำมำหำกนและบรหำรชวตใหอยเหนอควำมทกข

6.1 จรยธรรมของการครองงาน

กำรครองงำน คอ กำรประกอบอำชพสจรตและปฏบตงำนตำมหนำทดวยควำมซอสตย สจรต ยตธรรม รจกประหยดเวลำ แรงงำนและทนทรพย เปนตน เพอท ำงำนใหเสรจตำมเปำหมำย

หลกในกำรครองงำนมดงน

1) การท างานไมคงคาง

พระพทธเจำตรสวำ “คนมงำนท ำ ท ำงำนเหมำะสม มควำมขยนหมนเพยร ยอมหำทรพยได” จำกพทธพจนบทนแสดงวำ คนมฐำนะทำงเศรษฐกจ ตองประกอบองคคณ 3 ประกำร คอ (บญมำ จตจรส 2533 : 126) 1.1 ตองมงำนท ำ

1.2 ตองท ำงำนอยำงเหมำะสม

1.3 ตองมควำมขยนหมนเพยร

ดงนน จงกลำวไดวำควำมเจรญกำวหนำของบคคลในกำรท ำงำน งำนทบนดำลควำมสขมำใหไมใชเปนงำนอำกล คองำนทไมเสยหำย กำรงำนไมสบสน กำรงำนไมคงคำง

2) การงานไมมโทษ

งำนทไมมโทษ ไดแกงำนทสจรต ยตธรรม งำนไมมเวร งำนทไมมภยกบใคร แตเปนประโยชนตอตนเองและผอน

2.1 องคประกอบของงำนไมมโทษ

110

1. ไมผดกฎหมำย

2. ไมผดประเพณ

3. ไมผดศลธรรม

4. ไมผดศล

5. ไมมผดธรรม

2.2 งำนทท ำแลวมโทษ

ปน มทกนต (2507 : 299) ไดกลำวถงงำนทท ำแลวมโทษ ไวดงน

1. ฆำคน 2. กำรลกทรพย

3. กำรคำของเถอน 4. กำรหลอกลวง

5. กำรตมเหลำเถอน 6. กำรตงบอนกำรพนน

7. กำรรบจำงท ำควำมผด 8. กำรแตงงำนไมสขอ

9. กำรกบถตอบำนเมอง 10. กำรท ำของปลอม

2.3 งำนทท ำแลวไมมโทษ

1. กำรรกษำศล กำรใหทำนภำวนำ

2. กำรชวยเหลอกจกำรของผอนทเปนกศล

3. กำรปลกตนไม กำรท ำสวนปำ

4. กำรสรำงสำธำรณสถำน เชน โรงเรยน โรงพยำบำล

5. กำรปฏบตงำนในหนำทดวยควำมซอสตยยตธรรม

6. กำรบ ำเพญประโยชนตอครอบครวและสงคม

3) การประกอบอาชพสจรต

กำรประกอบอำชพสจรต คอ กำรท ำงำนอยในกรอบกฎหมำยและศลธรรม จรรยำบรรณแหงอำชพ และหลกจรยธรรมในศำสนำ อำชพสจรตมลกษณะ ดงน (สมภพ ชวรฐพฒน 2535 : 129) 3.1 อำชพทไมประทษรำยตอรำงกำยและชวตของผอน

3.2 อำชพทไมประทษรำยตอทรพยสนของผอน

3.3 อำชพทไมประทษรำยตอของรกของหวงแหนทเปนกรรมสทธและสทธของผอน

3.4 อำชพทไมประทษรำยตอควำมยตธรรม ท ำใหผอนเสยควำมเปนธรรม ควำมอยตธรรม เชน กำรปลอมแปลงเอกสำร เปนตน

111

3.5 อำชพทประทษรำยตอสตปญญำของตนเองและผอน เชน กำรขำยยำบำ สงเสพตด เปนตน

4) หลกการท างานใหส าเรจ

พทธจรยธรรมตำมทท ำงำนใหส ำเรจ มดงน

4.1 ฉนทะ คอ ควำมรกใคร พอใจในสงนน

4.2 วรยะ คอ เพยรประกอบสงนน

4.3 จตตะ เอำใจฝกใฝในสงนน

4.4 วมงสำ หมนตรตรองพจำรณำเหตผลในสงนน

5) เทคนคการท างาน

เทคนคในกำรท ำงำน มหลกปฏบตดงน

5.1 วำงแผนปฏบตงำน

5.2 จดล ำดบควำมส ำคญกอนหลง

5.3 แบงควำมรบผดชอบตำมควำมสำมำรถและควำมถนด

5.4 ควบคมและตดตำมผล

5.5 กำรอ ำนวยควำมสะดวกและประสำนงำน

5.6 บนทกกำรท ำงำนและขอบกพรอง

5.7 สรำงขวญและก ำลงใจในกำรท ำงำน

5.8 มกจกรรมนนทนำกำร

5.9 รกษำสขภำพ อนำมยใหสมบรณ

6) การรจกคาของเวลา

เวลำเปนทรพยำกรและเปนสงทมคณคำสงสดของมนษย ปจจยทส ำคญยงในกำรท ำงำนใหส ำเรจ คอ เวลำ ผไมประมำทในกำรท ำงำนของชวตยอมไมประมำทในเรองของเวลำพทธธรรมทสงเสรมใหรคณคำของเวลำนน มขอปฏบตดงทพระรำชวสทธโมล (2526 : 122-123) ไดกลำวไววำ

6.1 อยำปลอยใหเวลำลวงเลยไปโดยเปลำประโยชน

6.2 ควรเรงท ำควำมดเสยแตวนน

6.3 พงประกอบธระใหเหมำะสมกบเวลำ

6.4 กำลเวลำยอมกนสรรพสตวทงตวมนเอง

6.5 ประโยชนไดลวงเลยเพรำะคนโงรอถอฤกษยำม

6.6 ประโยชนไดลวงเลยเพรำะอำงวำ หนำวนก รอนนก เยนนก แลวไมท ำงำน ไมสงำนและทอดทงงำน

112

7) หลกบรหารทนทรพย

กำรท ำงำนใหส ำเรจลลวงไปดวยดนน จะตองอำศยปจจยหลำยดำน เชน ก ำลงคน ก ำลงทรพยและก ำลงสตปญญำ พทธธรรมไดแสดงเกยวกบบรหำรทนทรพยไว 2 ลกษณะ คอ (พระรำชวรมน 2523 : 42-43) 7.1 กำรแบงทรพย คอ กำรจดสรรทรพยทหำมำได โดยจดแบงเปนสวน ๆ คอ 1) ใชจำยเพอเลยงตนเองและเลยงคนทควรบ ำรง เชน บดำ มำรดำ บตร ภรรยำ เปนกำรจำยในชวตประจ ำวนและท ำประโยชน

2) ใชเปนทนประกอบกำรงำนเพอกำรลงทน ขยำยกจกำรเพอสรำงงำน เปนตน

3) เกบไวใชในครำวจ ำเปน เชน เจบไขไดปวย วยชรำ ตกงำน เปนตน

7.2 หลกกำรใชทรพย คอ กำรน ำทรพยทหำมำไดจำกกำรประกอบอำชพทสจรตมำใช ดงมรำยละเอยดดงน

1) เลยงตวเอง เลยงบดำมำรดำและคนในครอบครวทงหลำยใหเปนสข

2) บ ำรงมตรสหำยเพอนรวมงำนใหเปนสข

3) ใชปองกนรกษำสวสดภำพ ท ำตนใหมนคงปลอดภยจำกอนตรำย

4) ท ำพล คอ สละเพอบ ำรงและบชำ 6 อยำง คอ

4.1 ญำตพล สงเครำะหญำต

4.2 อตถพล ตอนรบแขก

4.3 ปพพเปตพล ท ำบญหรอสกกำระอทศใหผลวงลบ

4.4 รำชพล บ ำรงรำชกำรดวยกำรเสยภำษ

4.5 เทวตำพล ถวำยเทวดำ คอท ำบญอทศสงทเคำรพบชำ

4.6 อปถมภบ ำรงพระสงฆและเหลำบรรพชตผประพฤตดปฏบตชอบ

8) การคบคนดเปนเพอนรวมงาน

ลกษณะของผรวมงำนทด มดงน (สมภพ ชวรฐพฒน 2535 : 135) 8.1 มควำมจรงใจและตงใจท ำงำน

8.2 มควำมซอสตยสจรต

8.3 มควำมรบผดชอบ

8.4 เปนคนตรงตอเวลำ

8.5 มสตปญญำและช ำนำญงำน

8.6 เมอผดพลำดกชวยประคบประคอง

113

8.7 ไมกลำวรำย นนทำและเอำเปรยบ

8.8 ใหควำมรวมมอและแนะน ำสงทเปนประโยชน

8.9 ไมชกน ำไปในทำงทเสอมเสย

9) การงดเวนอบายมข

อบำยมข คอ เหตแหงควำมฉบหำย ม 6 ประกำร คอ กำรดมน ำเมำ กำรเทยวกลำงคอ กำรดกำรเลน กำรเลนกำรพนน คบคนชวเปนมตร และเกยจครำนกำรท ำงำน อบำยมขทงหมดทกลำวมำน เปนสงทไมดควรงดเวน

7. สรปการครองงาน

7.1 งำนคอชวต กำรปฏบตงำนคอกำรปฏบตหนำท มนษยทกนำมจะตองท ำงำนตำมหนำท เพอบรหำรชวตดวยกำรประกอบอำชพทสจรตและพฒนำชวตใหพนจำกควำมทกข 7.2 กำรครองงำน คอ กำรประกอบอำชพสจรต และปฏบตงำนตำมหนำทดวยควำมซอสตวสจรต ยตธรรม มควำมรบผดชอบ รจกกำรท ำงำนใหเกดควำมส ำเรจและรจกประหยด

7.3 หลกกำรครองงำน คอกำรท ำงำนไมใหคงคำง กำรท ำงำนไมมโทษ กำรประกอบอำชพสจรต หลกกำรท ำงำนใหส ำเรจ คอ มเทคนคในกำรท ำงำน รคณคำในกำรใชเวลำกำรบรหำรทนทรพย กำรประหยดและออม คบคนดเปนเพอนรวมงำน และงดเวนจำกอบำยมขและสงเสพตด

7.4 พทธจรยธรรมเพอสงเสรมใหกำรท ำงำนเกดควำมส ำเรจ คอ อทธบำท 4 ไดแก ควำมพอใจทจะท ำงำน ควำมขยน ควำมเอำใจใสและกำรตดตำมประเมนผล

งำนเปนทมำของควำมสข ควำมส ำเรจ เกยรตยศชอเสยง งำนเปนขมทรพย งำนเปนเครองวดควำมสำมำรถและคณคำของมนษย ดงมค ำกลำววำ “คำของคนอยทผลของงำน” กำรครองงำนกคอกำรครองขมทรพย

8. การครองเรอน

กำรครองเรอนเปนวถชวตของมนษยทจะหลกเลยงไมได เพรำะกำรครองเรอนเปนพนฐำนของสงคม ชวตครอบครวเรมตนตงแตเพศชำยและเพศหญงทบรรลนตภำวะ มควำมรกเปนพนฐำน มควำมพรอมท งดำนสขภำพรำงกำยและจตใจ มงำนท ำเปนหลกฐำน มคนรกทเขำใจกน เหนอกเหนใจกน มอปนสยควำมประพฤตและรสนยมคลำยคลงกน ตกลงยนยอมทเปนสำมภรรยำกน ตำมขนบธรรมเนยมประเพณไทย ก ำหนดใหฝำยชำยเปนผสขอเมอตำกลงกนทงสองฝำย จะม

114

พธหมนและแตงงำน เมอแตงงำนแลวกจะมกำรจดทะเบยนสมรสตำมกฎหมำย สวนใหญคสมรสจะแยกครอบครวไปใชชวตคเพอครองรกครองเรอนโดยร ำพง กำรแตงงำนจะเปนจดเรมตนของครอบครวหรอกำรครองเรอน กำรใชชวตคนนสำมภรรยำเปนสงทส ำคญมำก ชวตครอบครวตองมเปำหมำยทแนนอน คอ กำรสรำงฐำนะทำงเศรษฐกจ มบตรสบสำยพนธ และมควำมรก ในกำรใชชวตรวมกน

ผ ทอยครองเรอนเรยกวำ “ฆรำวำส” หมำยถง บคคลทอยครองเรอนหรอคฤหสถมครอบครวประกอบดวย บตร ภรรยำ สำม บดำ มำรดำ และบรวำร จ ำเปนตองมคณธรรมประจ ำในเพอใหประพฤตปฏบตเพอปองกนควำมสญเสย และสงเสรมควำมสข ควำมเจรญ ผครองเรอนมควำมสมพนธเกยวของกบผอนอยำงมำก เชน บตร บดำมำรดำ พนอง ญำต พ ปำ นำ อำ มตรสหำยเพอนบำน (สมภพ ชวรฐพฒน อำงจำก กรมกำรศำสนำ 2524 : 45)

8.1 ความส าคญของการครองเรอน

8.1.1 กำรครองเรอนชวยใหชวตของคสมรสเกดควำมมนคงและปลอดภย มกำรเลยงบ ำรงรกษำ สงเครำะหและอนเครำะหซงกนและกน

8.1.2 กำรครองเรอนเปนกำรจดระบบชวตควำมเปนอยของสงคม ใหมระเบยบงำย ตอกำรปกครองและพฒนำ

8.1.3 กำรครองเรอนเปนหลกประกนควำมมนคงทำงเศรษฐกจของครอบครวและสงคม

8.1.4 ครอบครวเปนหนวยพนฐำนทส ำคญของสงคม กำรครองเรอนทสมบรณชวยพฒนำสงคม ครอบครวเปนแหลงผลตทรพยำกรมนษยออกสสงคมและชวยสรำงสรรคทำงสงคม

8.1.5 กำรครองเรอนน ำควำมสขมำใหสมำชกในครอบครว เชน บดำ มำรดำ บตร

ภรรยำและสำม เปนตน

8.2 การเลอกคครอง

กำรเลอกคครองเปนกระบวนกำรทมควำมส ำคญอยำงหนงในกำรแตงงำน ดงนนคนไทยจงนยมเลอกคในกำรแตงงำนนนอำศยหลกเกณฑในกำรเลอกแตกตำงกนไปดงท สมภพ ชวรฐพฒน (2535 : 140) ไดรวบรวมมำกลำวไวดงน

8.2.1 เชอชำต คครองทมเชอชำตและมขนบธรรมเนยมประเพณเดยวกนยอมมควำมเขำใจกน มชวตอยรวมกนอยำงมควำมสข

115

8.2.2 ศำสนำ คครองทมศำสนำเดยวกนยอมปรบตวเขำหำกนไดงำยกวำคครองทมศำสนำแตกตำงกน

8.2.3 กำรศกษำ คครองทมกำรศกษำสงยอมประสบควำมส ำเรจในกำรครองเรอนสงกวำคครองทมระดบกำรศกษำต ำ จำกกำรวจยพบวำผมกำรศกษำใกลเคยงกนท ำใหชวตสมรสประสบควำมส ำเรจมำกขน

8.2.4 ฐำนะทำงเศรษฐกจ อำชพ รำยได เศรษฐกจดำนกำรเงนของครองเปนสงควรพจำรณำใหรอบคอบ และใหมควำมมนคงทำงเศรษฐกจกอนแตงงำน ควำมรกใหมควำมสขในตอนแรกถำขำดทรพย ยำกจน ควำมรกจะหมดไปคงเหลอแตควำมทกข

8.2.5 บคลกภำพ หมำยถง นสย คำนยม รสนยม ควำมประพฤต รปรำง หนำตำ

เปนตน เขำกนได

8.2.6 วฒภำวะทำงอำรมณ คอควำมสำมำรถในกำรปรบตวใหอยรวมกนอยำงมควำมสข เชน เขำใจตนเองและผอนไดด มจตใจมนคง ไมตกเปนทำสอำรมณ รจกมองโลกในแงด

สขมรอบคอบ มเหตผล กลำเผชญกบควำมจรง รจกหนำทและควำมรบผดชอบ

8.2.7 สขภำพ มรำงกำยและจตใจทสมบรณ กอนแตงงำนควรตรวจสขภำพทำงกำยของแตละฝำย ถำพบขอบกพรองตองรบแกไขรกษำใหเปนปกตกอนแตงงำน

8.3 ประเภทของสาม - ภรรยา

ประเภทของสำม - ภรรยำทพระรำชวสทธโมล (2526 : 117-1418) ไดกลำวไวสำมำรถแบงไดเปน 4 ประเภทคอ

8.3.1 ชำยผอยรวมกบหญงผ สำมภรรยำประเภทนจดวำเปนคเวรคกรรม สำมภรรยำเปนคนไมมคณธรรม ชอบฆำสตว ลกทรพย ประพฤตนอกใจกน ตดอบำยมข ยำเสพตด เกยจครำนท ำงำน ชอบทะเลำะ ครองเรอนดวยควำมทกข

8.3.2 ชำยผอยรวมกบหญงเทวดำ เปนสำมภรรยำประเภท ผวผ-เมยเทวดำ สำมมนสยเลวทรำม ใชจำยฟมเฟอย เกยจครำนท ำงำน สวนภรรยำมควำมเมตตำกรณำ ขยนท ำงำน อดทนคครองประเภทนครองเรอนแบบหนำชนอกตรม

8.3.3 ชำยเทวดำอยรวมกบหญงผ สำมมควำมประพฤตด มควำมเมตตำ ซอสตยจรงใจตอภรรยำ สวนภรรยำเกยจครำน ฟมเฟอยไมซอตรง ชอบกำรพนน คครองประเภทน

ประเภทผวเทวดำ-เมยผ ฝำยชำยมกจะทนไมไหว สวนมำกแลวมกจะแยกทำงกน

8.3.4 ชำยเทวดำอยรวมกบหญงเทวดำ สำมภรรยำคนจดวำเปนคสรำงคสม หรอคบำรมเพรำะสำมภรรยำมคณธรรมเทำเทยมกน มควำมรกมควำมเขำใจกน เหนอกเหนใจกน

116

8.4 จรยธรรมพนฐานของผครองเรอน

กำรครองเรอนเปนกำรใชชวตอยรวมกน จ ำเปนตองมคณธรรมและแบบแผนแหงควำมประพฤต เพอใหเกดควำมสงบสขแกตนเอง ครอบครวเพอนมนษยและสตวอน ๆ ตลอดจนสงคม

จรยธรรม พนฐำนส ำหรบก ำหนดเปนมำตรกำรใหมนษยไมเบยดเบยนกนเองและไมเบยดเบยนสตวอน หลกธรรมดงกลำวคอ เบญจศล - เบญจธรรม

8.4.1 เบญจศล - เบญจธรรม

ศล 5 และธรรม 5 เปนจรยธรรมพนฐำนส ำหรบกำรครองเรอน ศล 5 เปนหลกทใชควบคมตวเอง สวนธรรม 5 เปนหลกธรรมทมงพฒนำจตใจใหมคณธรรมทงศล 5 และธรรม 5 มรำยละเอยดดงในตำรำง (กรมกำรศำสนำ 2526 : 94-96)

เบญจศล เบญจธรรม

1. เวนฆำสตว กำรเบยดเบยนกน 1. มเมตตำกรณำ ปรำรถนำใหผอนมควำมสข

2. เวนจำกลกทรพย 2. สมมำอำชวะ คอกำรเลยงชวตชอบ

3. เวนจำกประพฤตผดในกำม 3. กำมสงวร คอกำรส ำรวมในกำม

4. เวนจำกกำรพดเทจ 4. สจจะคอมควำมซอสตย ควำมซอตรง

5. เวนจำกกำรดมสรำ เมรยฯ 5. สตสมปชญญะ คอกำรระลกไดคอ รตวอยเสมอ

8.4.2 หลกจรยธรรมผอยครองเรอน

ฆรำวำสธรรม แปลวำ ธรรมของผครองเรอน คอ เปนธรรมของผอยครองเรอนโดยตรง

เพอสงเสรมใหบคคลมควำมมนคง มควำมสำมคคกลมเกลยวกน มควำมสขควำมเจรญตลอดไป

ธรรมของผอยครองเรอนมรำยละเอยดดงน (พระมหำปรชำ มหำปญโญ และคณะ 2532 : 211)

1) สจจะ คอ ควำมซอสตยตอกน

2) ทมะ คอ กำรขมใจ

3) ขนต คอ ควำมอดทน

4) จำคะ คอ ควำมใหปนสงของของตน

(1) สจจะ คอ ควำมซอสตยตอกน โดยไมเหนแกตว ถำคนในครอบครวนบแตสำมภรรยำ ญำตมตร มควำมซอสตยตอกน ไววำงใจกนจะรกษำไมตรระหวำงกนได หำกไมซอสตยตอกนยอมเสยไมตร สำมภรรยำไมซอสตยตอกนมกหยำรำงกน มตรสหำยไมซอสตยตอกนกคบกนไมไดนำน

117

(2) ทมะ คอ กำรขมใจของตน รจกยบย งใจ คนใจรำยมกโกรธงำย ขมใจไมอยมกแสดงควำมหนหนพลนแลนท ำใหเสยไมตรได ผครองเรอนจ ำเปนตองขมจตของตนไมใหหนหนพลนแลน ตองควบคมสตสมปชญญะ ไมใหอยในอ ำนำจของอกศลกรรม เพรำะถำเรำแสดงอำกำรหยำบคำบทำงกำยและวำจำ คนทอยใกลเคยงจะไมมควำมสข จะร ำคำญเบอหนำย ฉะนน ผครองเรอนจงควรรจกขมจตของตน

(3) ขนต ควำมอดทน ทนตอสงย วอำรมณ ผครองเรอนตองทนตอกำรลวงเกนของอกฝำยหนง ตองอดกลนไมตอบ ไมโกรธ รจกอภยแกผประมำท ถำเรำขมจตไมได

ไมตรยอมไมเสย วธทใชกนอยคอเมอเกดควำมโกรธ เกลยดผใดใหนกถงควำมดของผนนทมมำแตอดตและคดถงประโยชนในอนำคต นกถงชำตตระกลของตน

(4) จำคะ กำรสละใหปนแกคนทควรให กำรแสดงถงควำมเออเฟอยอมยดเหนยวไมตรไวได คนทอยในครอบครวเดยวกนอำจมโอกำสขำดแคลน ผครองเรอนจ ำตองชวยเหลอตำมอตภำพ

8.5 จรยธรรมในการสรางฐานะของผครองเรอน

สมเดจพระมหำสมณเจำ กรมพระยำวชรญำณวโรรส (2530 : 67) ไดตรสเกยวกบจรยธรรมในกำรสรำงฐำนะของผครองเรอนไวดงน

8.5.1 มควำมขยนหมนเพยร ในกำรประกอบอำชพเลยงชวต กำรศกษำเลำเรยนและกำรท ำธระหนำทตนใหส ำเรจ

8.5.2 กำรเกบรกษำคอ มควำมขยนหมนเพยรรกษำทรพยทหำมำไดไมใหเปนอนตรำยและรกษำกำรงำนของตนไมใหเสอมเสย

8.5.3 ควำมมเพอนทด

8.5.4 กำรเลยงชพตำมสมควรแกก ำลงทรพยทหำมำไดไมฝดเคองและไมฟมเฟอย

8.6 จรยธรรมในการสรางความสขใหกบผครองเรอน

เปำหมำยกำรอยครองเรอน คอ ควำมสข ควำมสขของผครองเรอนจะเกดขนไดกตองอำศยกำรประกอบอำชพและกำรท ำงำนทสจรตและเกบสะสมทรพย เพอสรำงฐำนะของครอบครวใหมนคง ควำมสขของผครองเรอน (สขของคฤหสถ) ม 4 อยำง คอ

118

8.6.1 สขแตกำรมทรพย

ทรพยเปนสงอ ำนวยควำมสข เพรำะสะดวกสบำยใจ กำรแลกเปลยนของกนของใชอ ำนวยใหเกดควำมส ำเรจทกอยำง เหมอนแกวสำรพดนกท ำใหเกดควำมอบอนใจ ยำมเจบปวยกมเงนรกษำ

8.6.2 สขแตกำรจำยทรพยบรโภค

ประโยชนของทรพยอยทน ำมำจบจำยใชสอยเพอกำรอยดกนด ควำมสขอยทอดมดวยเครองอปโภค ถำมทรพยแลวไมน ำมำใหทรพยนนกไรควำมหมำย ไมใหประโยชนสขอะไร

คนตระหนไมจำยทรพยในสงทจ ำเปนกไมไดประโยชนจำกกำรมทรพย แตกำรจำยทรพยตองจำยเปน ถำจำยไมเปนกไมมควำมสข จำยเปนคอจำยใหพอดไมจำยเกนทรพยทหำมำได ไมจำยสรยสรำย ฟมเฟอยเกนไป

8.6.3 สขเกดควำมแตควำมไมตองเปนหน

คนมหนไมมควำมสข มแตควำมทกขดงพทธภำษต “อณง ทกขง โลเก” “ควำมเปนหนเปนทกขในโลก” คนไมมหนอยไหนกเปนไทแกตว ไมตองหลบชอน คนเปนหนแมจะเปนไทกเหมอนเปนทำส เพรำะตำเปนเบยลำง

8.6.4 สขเกดแตกำรประกอบกำรงำนทปรำศจำกโทษ

เปนควำมสขทำงธรรมดกวำสขทง 3 ประกำร ทกลำวแลวเพรำะเปนสขทถำวร สขเกดจำกควำมมธรรมดกวำ สขเกดจำกควำมมทรพย เพรำะทรพยมควำมเสอมสลำยไดงำย สขทำงธรรม เชน ประพฤตเบญจศล เบญจธรรม ขวนขวำยชวยเหลอในกำรกศล เชน สรำงโรงเรยน วด

โรงพยำบำล เปนตน

กำรงำนทมโทษ เชน คำขำยเครองประหำร คำขำยมนษย คำขำยสตว ท ำน ำเมำและอำชพทจรตทกชนด

8.7 วธสรางความสขภายในครอบครว

บคคลมทรพยและกำรใชจำยทรพยอยำงถกตอง ไมเปนหนและประกอบอำชพสจรตบำงครงกขำดควำมรก ควำมอบอนและควำมสข ถำหำกครอบครวมปญหำ เกดควำมขดแยงประพฤตนอกใจกน ไมรบผดชอบตอหนำท ไมเคำรพเกรงใจกน เปนตน เปนทมำแหงควำมทกข

กำรสรำงควำมสขใหครอบครว เปนวธส ำหรบครองเรอนเพอกำรอยรวมกนทยดยำวไปตลอดชวต

สมภพ ชวรฐพฒน (2535 : 147) ไดรวบรวมวธสรำงควำมสขภำยในครอบครวมำกลำวไวดงน

119

8.7.1 มรกเดยวใจเดยว ซอสตยตอกน ไมประพฤตนอกในกน ไมท ำตนสนทสนมกบชำยอนและหญงอนเกนควำมจ ำเปน ใหควำมสนใจซงกนและกนทส ำคญทสดคอควำมรก ควำมอบอนแกลก สงเสรมใหลกไดรบกำรศกษำตำมควำมสำมำรถ และอบรมใหลกเปนคนดมศลธรรม

8.7.2 เคำรพและเกรงใจกน ภรรยำใหควำมเคำรพสำม ในฐำนะเปนหวหนำครอบคลมและเปนพอของลก ควำมสภำพออนนอมถอมตน พดจำนมนวลไพเรำะ ปกปดควำมลบซงกนและกน แกไขปญหำควำมขดแยงดวยควำมนมนวล เมตตำและใหอภย รจกสำรภำพและขอโทษกนเมอผดพลำด ถำปฏบตเชนทกลำวมำแลวยอมท ำใหครอบครวมควำมสข

8.7.3 ชนชมในควำมส ำเรจของชวตรวมกน อดทนตอสบำกบนเพอแกปญหำชวตในยำมทกขรวมกน รวมพลงชวตใหเปนเอกภำพ มน ำหนงใจเดยวเพอควำมส ำเรจของชวตรวมกน

8.7.4 สมำชกในครอบครวตองรบผดชอบในหนำท ประพฤตตนเพอกำรบ ำเพญประโยชนตอครอบครว เพอสรำงสรรคครอบครวใหมควำมสข สำมท ำหนำทสำม ภรรยำท ำหนำทภรรยำ บตรท ำหนำทบตร ทกคนในครอบครวตองรจกหนำทของตนเองและรบผดชอบท ำงำนตำมหนำท

8.7.5 ประพฤตธรรม สมำชกในครอบครวตองประพฤตธรรมตำมสมควรแกวย

และภำวกำรณครองตนทเหมำะสมกำรพงตนเอง มจรยธรรมพนฐำนกำรรวมกจกรรมทเปนบญกศลของสงคม กำรสวดมนตไหวพระกอนนอน กำรท ำบญในวนพระและวนส ำคญทำงศำสนำ กำรฟงธรรม เปนตน

8.7.6 กำรสงเครำะหบคคลในครอบครว เชน กำรบ ำรงเลยงดบดำมำรดำบตรและภรรยำ เปนตน

8.7.7 กำรพฒนำสมำชกในครอบครว ใหกำรศกษำเลำเรยนและประกอบอำชพทมนคงและสจรต ใหทกคนมควำมส ำเรจในชวต สำมำรถพงตนเองไดและมคณธรรม สรำงประโยชนใหกบครอบครวและสงคมได

8.7.8 ผกมดน ำใจกนดวยควำมแบงปน พดจำไพเรำะนมนวล และท ำกจทเปนประโยชนใหแกกนและกน

8.7.9 กำรรจกประนประนอมผอนปรน เพอแกปญหำควำมขดแยงในครอบครวและรจกใหอภยและขอโทษเมอผดพลำด

8.8 ความวบตในการครองเรอน

สมเดจพระมหำสมณเจำ กรมพระยำวชรญำณวโรรส (2530 : 72) ไดตรสถงควำมวบตในกำรครองเรอนไวดงน

120

8.8.1 ไมแสวงหำสงของทหำยไปแลว

8.8.2 ไมซอมแซมสงของทช ำรดเสยหำย

8.8.3 ไมรจกประมำณในกำรบรโภคทรพย

8.8.4 ตงผไรศลธรรมใหเปนพอบำนแมเรอน

8.9 ประโยชนของการครองเรอน

กำรครองเรอนเปนสงทมควำมส ำคญของชวต มนษยทกคนเกดมำปรำรถนำทจะหำคครองทถกใจ และมบตรทเชอฟงและอยในโอวำท ประโยชนของกำรอยครองเรอนนนสรปไดดงน

8.9.1 กำรครองเรอนชวยใหมนษยมควำมสข ควำมส ำเรจในกำรครองกนและกำรใชชวตค 8.9.2 กำรครองเรอนชวยสรำงทรพยำกรมนษยทสมบรณแบบออกสสงคม

8.9.3กำรครองเรอนเปนสถำบนทำงสงคมทสรำงควำมมนคงทำงเศรษฐกจ

ก ำลงคนกำรศกษำ จรยธรรมใหกบประเทศชำต

8.9.4 กำรครองเรอนชวยก ำจดเพศสมพนธของมนษยใหอยในวงจ ำกด ไมมวเมำส ำสอน

8.9.5 กำรครองเรอนชวยจดระบบระเบยบแบบแผนกำรครองชวตของสงคม

8.9.6 กำรครองเรอนชวยใหงำยตอกำรปกครองและบรหำรประเทศ

8.10 สรปการครองเรอน

8.10.1 กำรครองเรอน หมำยถง กำรมชวตครอบครว กำรแตงงำนเปนจดเรมตนของกำรครองเรอน เปำหมำยกำรครองเรอนคอควำมสขทเกดจำกกำรมทรพยและมบตรรวมกน กำรครองเรอนเปนหลกประกนกบควำมมนคงและควำมปลอดภยของบดำมำรดำ บตร ภรรยำ สำม กำรเลอกคครองทดนนควรเลอกบคคลทพงตนเองได มกำรศกษำ มอำชพ มฐำนะทำงเศรษฐกจด มศลธรรมและมรกเดยวใจเดยว ตวอยำงคครองทดคอคสรำงคสม

8.10.2 หลกธรรมส ำหรบกำรครองเรอน ไดแก เบญจศล เบญจธรรม ซงเปนจรยธรรมขนพนฐำน เพอก ำหนดมำตรฐำนควำมประพฤตทเหมำะสม เพอกำรอยรวมกนในครอบครวและสงคมอยำงสงบสข ฆรำวำสธรรม เปนธรรมส ำหรบผครองเรอ 4 ประกำร คอ มควำมจรงใจตอกน มควำมอดทน รจกขมใจ อดกลน และกำรเสยสละแบงปน

8.10.3 สรำงควำมสขใหกบครอบครว กระท ำได 4 ประกำร คอ กำรมทรพย รจกใชทรพยไมเปนหนและท ำงำนปรำศจำกโทษ นอกจำกนนควรสรำงควำมอบอนและควำมสขใหกบ

121

ครอบครวดวยกำรมรกเดยวใจเดยว เคำรพและเกรงใจกน ชนชมในควำมส ำเรจรวมกน ทกคนในครอบครวตองมควำมรบผดชอบในหนำท ประพฤตธรรม สงเครำะหญำต กำรพฒนำสมำชกในครอบครวใหมกำรศกษำและศลธรรม รจกวำงแผนในกำรใชจำยทรพย และรจกประนประนอม แกปญหำควำมขดแยงอยำงนมนวลและรจกกำรใหอภย

8.10.4 ครอบครววบตดวยสำเหต 4 ประกำร คอ ไมแสวงหำทรพยทสญหำย ไมซอมแซมของทช ำรดแลวน ำมำใชใหม ไมรจกประมำณในกำรบรโภคทรพยและตงผไรศลธรรมเปนหวหนำครอบครว

8.10.5 ประโยชนของกำรครองเรอน กำรครองเรอนชวยใหบรรลเปำหมำยของกำรครองชวตคท ำใหเกดควำมสขจำกคครองและกำรมบตร ชวยสรำงทรพยำกรของมนษยใหกบสงคม ท ำใหประเทศชำตเกดควำมมนคงทำงเศรษฐกจ ชวยจ ำกดเพศสมพนธใหอยในขอบเขตและจดระบบกำรครองชวตของสงคม


กำรครองตน ครองคน ครองงำน และครองเรอน เปนกำรกลำวถงกำรปกครอง กำรควบคมตนเอง ควบคมคน ควบคมงำนกำรบรหำรกำรครองเรอนใหอยในระบบแบบแผนอนเหมำะสมในกำรทจะท ำใหตน ท ำคน ท ำกำรงำน และกำรครองเรอนใหเจรญรงเรองไมสรำงปญหำควำมเดอนรอนใหเกดขนในสงคม เพรำะวำเมอเรำสำมำรถบรหำรสงเหลำนทงหมดกจะเปนเครองกำรนตในตนเองในกำรอยในสงคมอยำงรมเยน สนตสข


1. จงอธบำยหลกกำรครองตนตำมทศนะของสมภพ ชวรฐพฒน มหลกปฏบตโดยสงเขปอยำงไรบำง

2. หลกพทธจรยธรรมทสงเสรมกำรครองตนคออะไรไดแกอะไรบำง

3. จงอธบำยหลกจรยธรรมส ำหรบกำรท ำควำมดมำโดยสงเขป

4. จงอธบำยควำมหมำยของค ำวำ “งำน” ตำมทศนะของทำนพทธทำสภกข มำโดยละเอยด

5. จงอธบำยควำมหมำยของค ำวำ “งำน” ตำมทศนะของสมเดจพระมหำวรวงศ มำโดยละเอยด

6. จงอธบำยหลกจรยธรรมในกำรครองงำนมำโดยสงเขป

7. กำรครองงำนคออะไร จงอธบำย

8. จงอธบำยหลกจรยธรรมทท ำงำนใหส ำเรจ

122

9. เทคนคในกำรท ำงำน มหลกปฏบตอยำงไรบำง

10. จงอธบำยกำรรจกคณคำของเวลำตำมทศนะของพระวสทธโมล มำอยำงละเอยด

11. ค ำวำ “ ฆรำวำส ” หมำยถงใคร

12. กำรครองเรอนมควำมส ำคญอยำงไร

13. จงบอกหลกเกณฑในกำรเลอกคครองตำมทศนะของ สมภพ ชวรฐพฒนมำโดยสงเขป

14. พระรำชวสทธโมลไดกลำวถงประเภทสำม-ภรรยำไวอยำงไรบำง

15. จงบอกหลกจรยธรรมของผอยครองเรอนโดยสงเขป

16. พระมหำสมณเจำ กรมพระยำวชรญำณวโรรส ไดตรสเกยวกบหลกจรยธรรมในกำรสรำงฐำนะของผครองเรอนไวอยำงไรบำง

17. จงอธบำยหลกจรยธรรมในกำรสรำงควำมสขใหกบผครองเรอน


เรอง ปญหาดานจรยธรรมตามแนวของพทธศาสนา


บทท 8 จรยธรรมชนตน

จรยธรรมชนกลาง

จรยธรรมชนสง

สาเหตของปญหาของจรยธรรม

แนวทางแกไขปญหาและสงเสรมจรยธรรม



1. นกศกษาสามารถอธบายการจ าแนก ระดบจรยธรรมในพระพทธศาสนาไดอยาง

ชดเจน

2. นกศกษาสามารถอธบายเรองเบญจศล เบญจธรรม หลกจรยธรรมขนตนใน

พระพทธศาสนา

3. นกศกษาสามารถอธบายทางแหงความด (กศลกรรมบถ 10) และสามารถน ามาสการ

ปฏบตได

4. นกศกษาสามารถบอก จดหมายสงสด ของพระพทธศาสนา และแนวปฏบตทน าไปส

จดมงหมายนนได

5. นกศกษาสามารถบอกประโยชนจากการปฏบตธรรมใน พระพทธศาสนา ซงแบงเปน

3 ระดบคอ ขนตน ขนกลาง และขนสงได

6. ใหนกศกษาสามารถอธบายถงสาเหตของปญหาดานจรยธรรมทเกดขนในสงคม

7. ใหนกศกษาสามารถอธบายถงแนวทางแกไขปญหาทเกดขนในสงคมและสงเสรม

จรยธรรมทถกตองใหเกดขนในสงคม

8. ใหนกศกษาบอกถงวธการควบคมตนเองในการประพฤตใหเหมาะสมในสงคม

124

9. ใหนกศกษาสามารถอธบายวธการปฏบตหนาทดวยความรบผดชอบ

10. ใหนกศกษาสามารถอธบายวธการส ารวมระวง ตระหนกในการด ารงชวต

11. ใหนกศกษาสามารถอธบายวธการเขาใจบทบาทของตนในการอยรวมกนในสงคม

12. ใหนกศกษาวเคราะหความเปนคนเกง คนด และมความสข

เนอหาสาระ

1. สาเหตของปญหาจรยธรรม

2. แนวทางแกไขปญหาและการสงเสรมจรยธรรม






5. การฝกปฏบต (ไหวพระ รกษาศล เจรญเมตตาภาวนา) 6. การแสดงบทบาทสมมต

7. การศกษาดงาน




4. Internet

5. นตยสารรายวน / รายสปดาห และอนๆ


1. ประเมนจากความตงใจ และระเบยบวนยในหองเรยน


125

3. ประเมนจากรวมกจกรรมทสงเสรมจรยธรรม

4. ประเมนจากการทฝกไหวพระ รบศล เจรญเมตตา และนงสมาธ

5. ประเมนจากการอภปราย



บทท 8

ปญหาดานจรยธรรมตามแนวของพทธศาสนา

จรยธรรมตามแนวของพระพทธศาสนามความหมายหลายระดบ แตในบทนจะขออธบายจรยธรรมทลงลกไปในหลกปฏบตของกลมชนผตองการจะฝกฝนพฒนาตน เพอเปนแนวทางไปสความดบทกข คอพระนพพาน อนเปนเปาหมายสงสดในทางพระพทธศาสนา โดยสรปเปนระดบ 3 ขนดงน 1. จรยธรรมขนตน 2.จรยธรรมขนกลาง และ 3.จรยธรรมขนสง (สนท ตงกว 2527 : 35)

และนอกจากนผเขยนจะไดน าเสนอปญหาดานจรยธรรมสวนใหญทเกดขนในสงคมไทย ซงเราจะพบเหนไดจากการน าเสนอของสอมวลชน จากสออนเตอรเนต สอสงคมโซเชยล เชน เฟสบค เปนตน ปญหาจรยธรรมทพบเหนในสงคมปจจบนน นบวนแตจะเพมความรนแรง สลบซบซอนขนทกวน เชน การประทษรายรางกาย คดฆา ขมขนตางๆ และโจรกรรมทรพยสนของบคคลอน เปนตน ปญหาเหลาน สงผลกระทบตอบคคลและสงคม ยากแกการแกไข และเปนปญหาทมผลกระทบตอประเทศชาตโดยสวนรวม

1. จรยธรรมชนตน

จรยธรรมชนตนตามแนวทางพระพทธศาสนานนหมายถง เบญจศลและเบญจธรรม อนเปนแนวทางการปฏบตในเบองตนของพทธศาสนกชน จรยธรรมชนตนนเปนสงทจ าเปนอยางยงส าหรบมนษยทกคน บางทเราเรยกวามนษยธรรมคอ ธรรมส าหรบมนษย คนทจะเปนมนษยสมบรณนนจะตองมมนษยธรรมเปนพนฐาน

1.1. เบญจศล

ค าวา “เบญจศล” แปลวา ศล 5 หมายถงหลกการรกษากาย วาจา ใหเรยบรอย 5 ประการ บางทเราเรยกอยางหนงวา มนษยธรรม ไดแก ธรรมส าหรบมนษย เพราะท าใหมนษยมความประพฤตทแตกตางไปจากสตว ท าใหมนษยประเสรฐกวาสตว

มนษยนน ถาจะเปนมนษยโดยสมบรณแลว จ าจะตองประพฤตอยในมนษยธรรมนอยางสม าเสมอ หากไมมขอใดขอหนงกแสดงวาขาดความเปนมนษยไปทกขณะ ลดความเปนมนษยลงไปทกท ถาผใดไมมมนษยธรรมเลย ความเปนมนษยกหมดไปใกลความเปนสตวเขาไปทกท

ศล 5 เปนจรยธรรมชนตน เปนลกษณะการละเวน ประพฤตชวทางกาย วาจา เรยกวา เบญจศล ไดแก (สรศกด สรอยบร ม.ป.ป. : 98)

126

1. ปาณาตปาตา เวรมณ การงดเวนจากการฆาสตว

2. อทนนาทานา เวรมณ การงดเวนจากการลกทรพย

3. กาเมสมจฉาจารา เวรมณ การงดเวนจากการประพฤตผดประเวณ

4. มสาวาทา เวรมณ การงดเวนจากการพดเทจ

5. สราเมรยมชชปมาทฎฐานา เวรมณ การงดเวนจากการดมน าเมา

1.1 องคแหงศล 5

1.1.1 การฆาสตวตองประกอบดวยองค 5 คอ

1) สตวนนมชวต

2) รวาสตวนนมชวต

3) มเจตนาจะฆาสตวนน

4) พยายามฆาสตวนน

5) สตวตายดวยความพยายามนน

1.1.2 ลกทรพยมองค 5 คอ

1) ทรพย (หรอสงของ) นนมเจาของหวงแหน

2) รวาทรพยนนมเจาของหวงแหน

3) มเจตนาคดจะลกทรพยนน

4) พยายามลกทรพยนน

5) ไดทรพยนนมาดวยความพยายามนน

1.1.3 การประพฤตผดในกามมองค 4 คอ

1) หญงหรอชายเปนทตองหาม

2) มเจตนาจะเสพเมถน

3) ประกอบกจในการเสพเมถนธรรม

4) การยงอวยวะเพศใหจรดกน

1.1.4 การพดมสามองค 4 คอ

1) พดเรองทไมเปนจรง

2) มเจตนาจะพดใหผดไปจากความจรง

3) พยายามพดใหผดจากความจรง

4) คนฟงเขาใจความหมายในค าพดนน

1.1.5 การดมน าเมามองค 5 คอ

1) น าดมเปนน าเมา

127

2) รวาน านนเปนน าเมา

3) มเจตนาดม

4) พยายามดม

5) น าเมานนลวงพนล าคอลงไป

1.2 กรรมวบากของผละเมดศล 5

1.2.1 ผละเมดศลขอท 1 (ฆาสตว) ยอมไดรบกรรมวบาก 5 สถานคอ 1) ยอมเกดในนรก

2) ยอมเกดในก าเนดสตวเดรจฉาน

3) ยอมเกดในก าเนดเปรตวสย

4) ยอมเปนผมอวยวะพการ

5) โทษเบาทสดหากเกดเปนมนษย อายยอมสน บาง คนกถกท า แทงเสยตงแตอยในครรภ

1.2.2 ผละเมดศลขอ 2 (ลกทรพย) ยอมไดรบกรรมวบาก 5 สถานคอ 1) ยอมเกดในนรก


3) ยอมก าเนดเปรตวสย

4) ยอมเปนผยากจนเขญใจไรทพง

5) โทษเบาทสด หากเกดเปนมนษยทรพยยอมฉบหายดวย ภยพบตตางๆ เชน อคคภยและวาตภย เปนตน

1.2.3 ผละเมดศลขอ 3 (ประพฤตผดในกาม) ยอมไดรบกรรมวบาก 5 สถานคอ

1) ยอมเกดในนรก



4) ยอมมรางทพพลภาพ ขเหรมากไปดวยโรค

5) โทษเบาทสดเปนมนษยยอมมศตรรอบดาน

1.2.4 ผละเมดศลขอ 4 (พดมสา) ยอมไดรบกรรมวบาก 5 สถานคอ




4) ยอมเกดเปนผมวาจาไมนาเชอถอ

128

5) โทษเบาทสดหากเกดเปนมนษย จะถกกลาวหาอยเสมอ ความด ความชอบใดทท าไวกจะถกปลนเปนของคนอน

1.2.5 ผละเมดศลขอ 5 (ดมน าเมา) ยอมไดรบกรรมวบาก 5 สถานคอ




4) ยอมเปนผมสตไมสมประกอบ เปนคนโงเขลา

5) โทษเบาทสดถาเปนมนษยยอมเปนบา

1.3 อานสงสหรอผลดของการรกษาศล

อานสงสของการรกษาศลตามท บญสง สนธนอก (2534 : 54) ไดรวบรวมมากลาวไวดงน

“สเลน สคต ยนต สเลน โภคสมปทา สเลน นพพตง ยนต ”

1.3.1 สคตง ยนต ท าใหถงคตทด (ไมตกไปสคตทชว)

1.3.2 โภคสมปทา ท าใหไดโภคทรพย (ไมตกไปสภาควบต)

1.3.3 นพพตง ยนต ท าใหถงความดบทกข (ไมจมดงลงสความชว)

อานสงสสามประการน ถอ เปนแมบท เมอพดถงอานสงสในการรกษาศล อานสงสของการรกษาศลทกลาวมานน เปนอานสงสตามแบบ ถาจะกลาวถงอานสงสของการรกษาศล 5 แตละขอ มรายละเอยดดงน

1. อานสงสของการไมฆาสตว มอานสงส 7 ประการคอ

1.1 มรางกายสมบรณด

1.2 เปนคนแกลวกลา

1.3 มผวพรรณเปลงปลงสดใส

1.4 เปนคนสภาพออนโยน

1.5 ศตรท ารายไมได

1.6 มโรคภยเบยดเบยนนอย

1.7 เปนผมอายยน

2. อานสงสของการไมลกทรพย มอานสงส 7 ประการคอ

2.1 ยอมมทรพยมาก

2.2 แสวงหาทรพยโดยชอบธรรมไดงาย

2.3 โภคทรพยทไดแลวยอมย งยนถาวร

2.4 สมบตไมฉบหายเพราะโจรราย อคคภย อทกภย

129

2.5 ยอมไดอรยทรพย

2.6 อยทไหนยอมเปนสขเพราะไมมคนเบยดเบยน

2.7 ยอมไมไดยนและไมรจกค าวา “ไมม”

3. อานสงสของการไมประพฤตผดในกาม มอานสงส 7 ประการคอ

3.1 ไมมศตรเบยดเบยน

3.2 เปนทรกของคนทงหลาย

3.3 มทรพยสมบตบรบรณ

3.4 ไมตองเกดผดเพศอก

3.5 เปนผมเสนหและสงา

3.6 มอนทรย 5 (ศรทธา วรยะ สต สมาธและปญญา)

3.7 มความสขไมตองท างานหนก

4. อานสงสของการไมพดมสา มอานสงส 7 ประการคอ

4.1 มอนทรย 5 ผองใส (ศรทธา วรยะ สต สมาธ และปญญา)

4.2 มวาจาไพเราะ

4.3 มรางกายสมสวนและสมบรณ

4.4 มกลนปากหอมเหมอนดอกบว

4.5 มวาจาศกดสทธ

4.6 ไมเปนคนใบ

4.7 มรมฝปากบางและแดงระเรอ

5. อานสงสของการไมดมน าเมา 6 ประการคอ

5.1 รกจการในอดต อนาคต ไดรวดเรว

5.2 มสตตงมนทกเมอ

5.3 มความรมาก

5.4 ไมมวเมา หลงใหล ไมใบ ไมบา

5.5 มวาจาไพเราะ

5.6 มความซอสตยสจรต

130

1.2 เบญจธรรม

เบญจธรรมแปลวา ธรรม 5 ประการ ค าวา ธรรม แปลวา ทรงไวหรอด ารงไว ในทนหมายถงสงทด จงมความหมายวา ทรง คอ รกษาไวหรอด ารงไว 5 ประการ เบญจธรรมเปน

ธรรมคกบเบญจศล เรยกวา กลยาณธรรม (สรศกด สรอยครบร ม.ป.ป. : 109) แปลวา ธรรมเปนเครองบ ารงจตใหงดงามสรางอธยาศย นสยทด ศล เปนเหตใหงดเวน ไมเปนสงทเปนโทษ ถามเพยงศล กมเพยงงดเวนไดจากโทษแตกยงมไดท าคณงามความด

1.2.1 เบญจธรรม ไดแก

1) มเมตตา กรณา ตอมนษยและสตว (เมตตากรณา)

2) เออเฟอเผอแผ ประกอบสมมาชพ (สมมาอาชวะ)

3) ส ารวมในกาม (ยนดในคครองของตน)

4) พดจรง (มสจจะ)

5) มสตสมปชญญะ (สตสมปชญญะ)

1.2.2 การประพฤตเบญจศลและเบญจธรรม

เบญจศลตามทอธบายมาแลว บางครงเรยกวานจศลเพราะเปนกฎทควรรกษาเปนนจในศาสนาพทธถอศล 5 เปนมนษยธรรม คอธรรมทเปนเครองหมายของมนษย ผไมท าตามศล 5 เรยกวาเปนคนยงไมสมบรณ เบญจธรรมเรยกวา กลยาณธรรม คอ ธรรมทท าใหคนเปนคนดคณธรรมทงสองประการนจงปฏบตควบคกนไป

เบญจศล เบญจธรรม

1. เวนจากการฆาสตว 1. เมตตากรณา

2. เวนจากการลกทรพย 2. สมมาอาชวะ

3. เวนจากการประพฤตผดในกาม 3. ยนดในคครองของตน

4. เวนจากการพดเทจ 4. มสจจะ

5. เวนจากการดมสราและของเมาทกชนด 5. มสตสมปชญญะ

1.2.3 ประโยชนทเกดจากการประพฤตเบญจศลและเบญจธรรม

ประโยชนทเกดขนจากการปฏบตกลยาณธรรม คอ เบญจศลและเบญจธรรมนนพอจะน ามากลาวไดดงน (บญสง สนธนอก 2534 : 56)

131

ผลจากเบญจศล ผลจากเบญจธรรม

1. ไมมความกงวลวาจะมคนมาฆาเบยดเบยนยอมไดรบความสข ไมตองระมดระวง หลบกเปนสข ตนกเปนสข เปนตน

2. เมอเวนจากการลกทรพย กไมจ าเปนทจะตองกงวลวาจะถกจบหรอถกผอนคอยจบผด เจาของทรพยกไมจ าเปนทจะตองกงวลในการรกษา

3. การไมประพฤตผดในกาม จะท าใหสาม ภรรยาไมผดใจกน เปนการหลกเลยงในทางชสาว ผชายทท าชกบภรรยาผอน สามภรรยาคนนยอมแตกแยกกน สามของหญงนนยอมผกใจเจบในชายช เปนทางใหเกดศตรท าลายชวตกน มตวอยางอยมากมาย เวนการประพฤตผดในกามเสยได ทกขภยดงกลาวแลวจะไมม

4. เวนจากการพดเทจไดแลวไมตองคอยระวงวาคนอนจะจบผด เพราะกลาวค าเทจคนทไมพดเทจ จะไดรบความนบถอจากผอน

5. เวนจากการดมสราได นบถอวาเปนการตดตนเหตซงเกดจากความมนเมาและประมาทเสยได บรรเทาโรคภยไขเจบทมสราเปนตนเหต กหมดไปและทรพยสนเงนทองกจะงอกเงยขน

1. ภาคภมใจเมอไดสงเคราะหชวยเหลอหรอแสดงความเมตตาตอผอน

2. การประกอบอาชพสจรต ไมเบยดเบยนผอนใหเดอดรอน เมอไดทรพยมาแลวรจกใชจายอยางประหยดจะเปนผมทรพย มความสขเมอไดเหนผลงานของตน

3. การยนดในคครองของตนเอง ภรรยาจะมความสขใจวาสามไมนอกใจ สามกมความสขใจวาภรรยาไมนอกใจเชนเดยวกน ความอบอนในครอบครวกจะมขนเมอบตรสบตระกลจะเปนคนมลกษณะด มสตสมปชญญะ บดา มารดาจะไดมความสข

4. ทกคนตองการความสตย ไมมใครชอบพดเทจ ดงนนทกคนจงท าในสงทตนชอบคอ กลาวความเปนจรง เมอทกคนมความสตย สงคมยอมมความสงบสข

5. การมสตสมปชญญะนนจะท าใหบคคลประกอบการงานไดถกตอง ไมผดพลาด มสต เบญจกลยาณธรรมนเปนคณธรรม เครองยบย งใจ มใหหลงประพฤตในสงทผด เมอรกษาศล 5 ไดแลว ถาไมมสตระลกถงโทษของสราแลว ในทสดกจะเปนผตดสราเรอรง สตสมปชญญะจงเปนเครองปองกนไมใหคนกลมหลงใหลในการเสพยาเสพตดและสราไดเปนอยางด

132

2. หลกธรรมชนกลาง

จรยธรรมชนกลาง อนเปนขอปฏบตทสงกวาจรยธรรมชนตน ซงเปนจรยธรรมชนพนฐาน ไดแก กศลกรรมบถ 10 ประการ มรายละเอยดดงน (สนท ตงกว 2525 : 36)

2.1 กายกรรม 3 คอ

2.1.1 เวนจากฆาสตว

2.1.2 เวนจากการลกทรพย

2.1.3 เวนจากประพฤตผดในกาม

2.2 วจกรรม 4 คอ

2.2.1 เวนจากพดเทจ

2.2.2 เวนจากพดค าหยาบ

2.2.3 เวนจากพดสอเสยด

2.2.4 เวนจากพดเพอเจอ

2.3 มโนกรรม 3 คอ

2.3.1 ไมอยากไดของคนอน

2.3.2 ไมอาฆาตพยาบาทคนอน

2.3.3 ไมเหนผดจากท านองคลองธรรม

กศลกรรมบถ 10 ประการน เปนทางแหงความด อนเปนจรยธรรมขนกลางของ

พทธศาสนา โดยเพมขอปฏบตส าคญยง เพราะใจเปนสวนส าคญ การปฏบตตามกศลกรรมบท 10 ประการน ยอมเปนการท าความดใหเกดขนแกตนเองทงสน

กศลกรรมบถเรยกวาสจรต อนเปนกรณพงกระท า คอเปนงานทบคคลควรใสใจกระท า บคคลใดกระท ากรรมทเปนกศลกรรมบถเปนกจทพงกระท า บคคลนนไดรบอานสงส 5 ประการคอ (บญสง สนธนอก 2534 : 58)

1. แมตนเองตเตยนตนเองไมได

2. ผรใครครวญแลวยอมสรรเสรญ

3. ชอเสยงอนด ยอมขจรไป

4. ยอมไมหลงท าการกรยา

5. เบองหนาแมตายเพราะกายแตก ยอมเขาสสคต โลกสวรรค

133

ดงนน กศลกรรมบถ จงจดเปนการงานไมมโทษ เปนกศลกรรมน าบคคลผประพฤตปฏบต ไดด าเนนตามท านองคลองธรรมอนถกตอง ท าใหผประพฤตพบกบความสขความเจรญรงเรองและความส าเรจในชวต

3. หลกจรยธรรมชนสง

จรยธรรมชนสง ไดแก การปฏบตใหถงความดบทกขซงเรยกวา “อรยมรรค” หรอ “มรรคมองค 8” ทวาเปนหลกปฏบตอนประเสรฐ 8 ประการ (สนท ตงกว 2527 : 36)

3.1 สมมาทฏฐ (Right View) ไดแก ปญญารอรยสจ 4 คอ

3.1.1 รวาชวตนมแตความทกขเทานน

3.1.2 รวาความทกขนนเกดจากเหตคอตณหา

3.1.3 รวาทกขนนสามารถดบไดดวยวธทถกตอง

3.1.4 รจกวธปฏบตเพอใหพนทกข

3.2 สมมาสงกปปะ (Right Thought) ความด ารชอบ คอ ถกตอง ไดแก

3.2.1 คดปลกตวออกจากกาม

3.2.2 ไมคดพยาบาทปองรายผอน

3.2.3 ไมคดเบยดเบยนผอน

3.3 สมมาวาจา (Right Speech) เจรจาชอบ คอ พดจาถกตอง ไดแก

3.3.1 ไมพดเทจ บดเบอนความจรงใหผอนเขาใจผด

3.3.2 ไมพดสอเสยด ยยง ใหแตกความสามคค

3.3.3 ไมพดค าหยาบ

3.3.4 ไมพดเพอเจอ ไรสาระ

3.4 สมมากมมนตะ (Right Action) ประพฤตสจรตทางกาย

3.4.1 ไมฆาและเบยดเบยนสตว

3.4.2 ไมละเมดกรรมสทธในทรพยสนของบคคลอน

3.4.3 ไมประพฤตผดประเวณ

3.5 สมมาอาชวะ (Right Livelihood) เลยงชพชอบ ไดแก การเวนอาชพทจรต

ประกอบอาชพสจรต

3.6 สมมาวายามะ (Right Livelihood) พยายามชอบ คอ พยายามทจะไมใหโอกาสแก

กเลสอนเปนอปสรรคขดขวางตอการบรรลนพพาน ไดแก

134

3.7 สมมาสต (Right Mindfulness) ระลกชอบ คอ ตงสตไวชอบในวถทางทตรงตอการ

บรรลมรรคผล ไดแก การตงสตก าหนดพจารณาสงทงหลายใหรเหนตามความเปนจรง คอตามทสงนน ๆ เปนไปตามธรรมชาตของมนเอง ดงทพระราชวรมน (2520 : 160) ไดอธบายไวดงน

3.7.1 การตงสตพจารณากาย ใหรเหนความเปนจรงวา เปนเพยงกายเทานนไม ใชสตวบคคล ไมใชตวเรา ไมใชตวเขา เปนอนตตาอยาไดยดมนถอมนในกาย

3.7.2 การตงสตก าหนดพจารณา เวทนาคอความรสกของตน ใหรเหนตาม

ความเปนจรง เปนแตความรสก เปนสขกด เปนทกขกด หรอรสกเฉย ๆ กด อยาไดยดมน ยดมนเพราะเปนอนตตา หาแกนสารไมได

3.7.3 การตงสตก าหนดพจารณา จดใหรเหนตามความเปนจรง วาเปนเพยง

ความคดเทานน ไมใชสตว ไมใชตวบคคลเปนอนตตา อยาไดยดมนถอมน กลาวคอใหสตรชดวาจตของตนมราคะหรอไม มโทสะหรอไม มโมหะหรอไม เศราสลดหรอผองใส ฟงซานหรอวาสงบ เปนตน

3.7.4 การตงสตพจารณาธรรม ใหรเหนตามความเปนจรง วาเปนเพยงธรรมชาตเทานน ไมควรไปยดมน ถอมน กลาวคอ ใหมสตรชดแจงซงธรรมทงหลายไดแก ขนธ 5 อายตนะ 12 อรยสจ 4 เปนตนวา เปนอะไร คออะไร เกดขนแลวพฒนาและสนสดลงไดอยางไร

3.8 สมมาสมาธ (Right Concentration) ตงใจชอบ หมายถงการท าสมาธ ท าใจใหสงบจนไดฌานบรบรณ มพลงแกรงพอทจะตดกเลสใหขาดออกไปจากจตได เรยกวา ไดบรรลนพพาน

ในอรยมรรค มองค 8 ประการน สรปลงไดในไตรสกขา คอ ศล สมาธ และปญหา ดงนคอ

สมมาทฎฐ เหนชอบ

สมมาสงกปปะ ด ารชอบ สองขอนสรปลงใน “ปญญา”

สมมาวาจา เจรจาชอบ

สมมากมมนตะ การงานชอบ

สมมาอาชวะ เลยงชวตชอบ สามขอนสรปลงใน “ศล”

สมมาวายามะ พยายามชอบ

สมมาสต ระลกชอบ

สมมาสมาธ ตงใจชอบ สามขอนสรปลงใน “สมาธ”

135

จรยธรรมชนสงน เรยกอกอยางหนงวา ทางสายกลาง หรอมชฌมาปฏปทา และปฏบตตามองคมรรคมองค 8 นน เปนเพยงการเตรยมตวใหพรอมทจะเขาถงจดหมายสงสดของศาสนาพทธ คอนพพานเทานน

หลกค าสอนของพระพทธเจาอาจสรปได 3 ขน อนเหมาะสมแกฐานะและระดบจตของแตละบคคล และเกดประโยชนแกผปฏบต คอ ประโยชนขนตน ประโยชนขนกลาง และประโยชนขนสงสด

1. ประโยชนขนตน

ประโยชนขนตนไดแก ทฏฐธมมกตถประโยชน คอ ประโยชนเกดจากการปฏบตธรรมทถงไดในโลกน ดงท นงเยาว ชาญณรงค (2531 : 301) ไดรวบรวมมากลาวไว ดงน

1.1 บคคลทมความขยนหมนเพยร ประกอบธรกจการงานทสจรตหมนแสวงหาทรพยสมบตในทางทชอบ และไดรบประโยชนจากการกระท านน เรยกวา อฎฐานสมปทา

1.2 การทบคคลไดเสาะแสวงหาทรพยสมบตมาได รจกเกบหอมรอมรบ ประหยดคาใชจาย ไมสรยสราย รจกรกษาไวในเวลาจ าเปน เรยกวา อารกขสมปทา

1.3 การทบคคลรจกคบมตร คอ คบเฉพาะคนด หลกเลยงการคบมตรทไมด เรยกวา กลยาณมตตา

1.4 การทบคคลรจกเลยงชพ คอ เลอกประกอบอาชพทสจรต เมอไดทรพยมาแลวรจกใชจายใหเหมาะสมกบฐานของตน เรยกวา สมชวตา

2. ประโยชนขนกลาง

ประโยชนชนกลาง คอ สมปรายกตถประโยชน ไดแก ประโยชนทไดรบในอนาคตหรอในโลกหนาม 4 ประการ คอ

2.1 สทธาสมปทา ไดแก ผมความเชอในพระศาสนา เปนความเชออนยตดวยเหตผลเชอ

ดวยความชอบธรรม ไมเชออยางงมงาย ไมเปนคนไรศาสนา ใหศาสนาเปนเครองมอในการควบคมความประพฤต ประโยชนจากการปฏบตนน จะตองเกดขนแนนอน

2.2 สลสมปทา คอ ใหบคคลประพฤตดทงกาย วาจา และใจ ประพฤตอะไรหรออยางไร อยาใหมโทษ ใหตงอยในหลกสากลของสงคม คอศล 5 ประการ

2.3 จาคสมปทา คอ ใหบคคลถงพรอมดวยการเสยสละ เชน การท าบญสนทาน การ

เสยสละ แบงปนใหกบผอน เปนตน

2.4 ปญญาสมปทา คอ ใหบคคลถงพรอมดวยปญญา เชน รจกทกข รจกความสข เหต

ผลของความทกขและความสข เปนตน

136

3. ประโยชนสงสด

ประโยชนสงสด ไดแก ปรมตถประโยชน ประโยชนขนนไดแกนพพาน ผบ าเพญเพยรจะตองปฏบตตามธรรมเนยมขนสงสดเปนล าดบไป เรมตงแตการปฏบตธรรมจากขนต า คอ มศล สงขนไปมสมาธ แลวกมปญญาเรยกวา ปฏบตตนใหมไตรสกขา นกปราชญทางศาสนาเปรยบไววา ศล สมาธและปญญา ทอบรมไดเตมทแลว จกสมพนธกนประดจเชอก 3 เกลยว เอามอสมผสทใดยอมกระทบไดทง 3 เกลยว จกอ านวยผลดบกเลสทกขได (เสถยร พนธรงษ 2524 : 158)

4. เปาหมายสงสดของพทธศาสนา

เปาหมายสงสดของศาสนาพทธ คอ การเขาถงนพพาน นนกคอ การทจตวญญาณของมนษยหลดพนจากสงสารวฎ การเวยนวายตายเกด โดยการจดช าระกเลส ตณหา อวชชาตาง ๆ ใหหมดไปอยางสนเชง ตามวถทางทพระพทธเจาทรงสงสอนไว วาการเขาถงนพพานนนตองปฏบตได และพจารณาใหรและเขาใจโดยปญญา ซงไดแก ศล สมาธ ปญญา ตามแนวทางของอรยสจ 4 อรยมรรคมองค 8 และปฏจจสมปบาท

เสถยร พนธรงษ (2524 : 155) ไดใหความหมาย “นพพาน” ไววา นพพานแปลไดหลายอยาง แปลวา ธรรมชาตทดบ มความหมายเหมอนหนงเปลวไฟทหมดแลว กดบไปเองอกอยางหนง แปลวาธรรมชาตทปราศจากเครองรงรด มความหมายวาไมมกเลสรงรดอยในภาวะนน ไมใชเปนการดบตวของนพพาน

อธบายโดยนยธรรมดา ใหมองเหนนพพานไดจากกเลสแตละอยาง เชน คนมกโกรธ ดบ โกรธเสยไดกสบายใจ ผมกมากดวยราคะ ดบราคะเสยไดไมเดอดรอนใจ ผละเวนความชวโดยการปฏบตตามศล 5 กสามารถดบความรอนในใจไดตามล าดบ แหงการปฏบตขอนฉนใด การปฏบตธรรมชนสงขนไป กยอมดบทกขไดมากขนเปนล าดบ จนกระทงถงขนสดทายเปนการดบทกขรอนในใจ หมดกเลส หมดตณหา ดวงใจใสสะอาด สวาง สงบ ปราศจากเครองรงรดอนใด เชนเดยวกบการดบทกขทแสดงเปนล าดบนแล คออธบายใหเหนความดงในอรรถของนพพานสมดงพทธโอวาททวา

“นพพาน ปรม สข ” แปลวา นพพาน เปนสขยอดเยยม (เสถยร พนธรงษ 2524 : 154)

กลาวโดยสรปวา นพพานคอ สภาวะทเขาถงได เมอจตวญญาณหลดพนจากกเลส ตณหา อวชชา และอกศลกรรมทงปวง ท าใหจตวญญาณของผเขาถงพนจากสงสารวฎแหงการเวยนวายตายเกด อนเปนการหลดพนจากความทกขอยางแทจรง

137

5. สภาพปญหาการสงเสรมจรยธรรม

สภาพของปญหาดงกลาวนน เปนปญหาสวนหนงในปญหาทงหลายและสามารถทแยกสาเหตของปญหาจรยธรรมในปจจบน แบงไดอยางน

5.1.1 ปญหาจากบคคล สาเหตของปญหาทเกดจากบคคล มรายละเอยดดงน

1) ปญหาความยากจน

ประชาชนสวนใหญของประเทศไทย มความยากจน รายไดต า ไมมงานท ามการศกษาต า ท าใหเกดปญหาทางดานจรยธรรมในสงคม เชน การลกขโมย การปลน การคายาเสพตด การคาประเวณ ความยากจนของประชากรเปนอปสรรคตอการพฒนาเศรษฐกจของประเทศชาตและการพฒนาประเทศ

2) ปญหาความเหนแกตว

รฐไดพฒนาการศกษาและสงคมใหพฒนามากขนเพยงใด ปญหาความเหนแกตวกเจรญขนเปนเงาตามตวเพยงนน ความเหนแกตวท าใหคนขเกยจไมขยนท างาน เอาเปรยบท างานนอย แตตองการคาจางแรงงานสง มความอจฉารษยา ไมมความสามคค ยกตนขมผอน นนทาวารายผอน ท าลายสาธารณสมบต สรางมลภาวะ และท าใหเกดอบตเหต เปนตน โลกก าลงวนาศเพราะความเหนแกตวของมนษย (พทธทาสภภข 2534 : 88-89) 3) ปญหาคานยมเปลยนแปลง

คนไทยเหนคณคาจรยธรรมของสงคมนอยลง สมเดจพระเจาพนางเธอเจาฟากลยาณวฒนา ไดมพระราชด ารสในการสมมนาเรองจรยธรรมและวฒนธรรมไทย เมอวนท 7 กนยายน 2526 ทท าเนยบรฐบาล (สมภพ ชวรฐพฒน 2535 : 20 อางจาก ชาญ มนญธรรม) วา “วฒนธรรมปจจบนแตกตางไปจากแตกอนมาก เชน ประเพณการพงพาอาศยแรงกนท างานใหกนและกน ในสงคมชนบทกเปลยนไป เปนการจางแรงงาน ผลจากความเจรญทางดานวตถกท าใหทกคนแสวงหาความสขความพอใจไมมทสนสด หรอมขดจ ากด คนงานตองการประโยชนตอบแทนมาก แตท างานดวยความไมมความขย นหมนเพยร มการประกอบมจฉาชพ และประกอบอาชญากรรมรนแรง เปนตน คานยมและการประพฤตปฏบตดงกลาวแสดงวาคนไทยเหนคณคาจรยธรรมของสงคมนอยลง...”

คานยมทางจรยธรรมไดเปลยนแปลงไป เพราะบคคลตองการความเจรญดานวตถมากกวาดานจตใจ คนสวนมากตองการเงน ยอมรบและยกยองคนทมอ านาจทางการเงน การเมอง การปกครอง และมอทธพลทางสงคม ส าหรบเรองจรยธรรม ศลธรรม ศาสนา เปนเรองของนกบวชและบคคลทสนใจเทานน และมองบคคลทมคานยมทางดานจรยธรรมเหลานนเปนบคคลลาหลงและคร าคร ไมทนสมย

138

4) ปญหาการขาดระเบยบวนย ไมเคารพกฎหมาย

ปจจบนคนไทยไมคอยมระเบยบวนย เปนบคคลทชอบท าอะไรตามใจตวเองขาดเหตผล คดเอาแตประโยชนสวนตนเพยงฝายเดยว และประโยชนของพรรคพวกของตน ปญหาทมกจะพบเหนบอย ๆ เชน ปญหาจราจร การตดไมท าลายปา การสรางมลภาวะใหเกดขน เชน การปลอยน าเสยจากโรงงานลงสแมน าล าคลอง เปนตน

5) ปญหาความไมรและไมเขาใจจรยธรรมของบคคล

ในการเรยนการสอนจรยธรรม มงเนนทฤษฎเปนหลก ไมไดปลกฝงและน าสการปฏบตอยางจรงจง จงเปนเหตใหคนเขาใจจรยธรรมเพยงภาคทฤษฎ แตไมไดน าไปใชในชวตประจ าวน ยกตวอยางเชน การเรยนศล 5 ผเรยนสามารถทองจ าและกลาวขอความศล 5 ไดอยางด แตประพฤตหรอลวงเกนอยเปนนจ แสดงวาจ าไดแตไมไดน าไปสภาคปฏบตจงไมเกดผลดแกนกเรยน

5.1.2 ปญหาในดานการศกษา ปญหาในดานการศกษานน มรายละเอยดดงน

1) การศกษายงขาดความสมบรณ

การศกษามงใหคนพฒนาในดานวตถ แตขาดดานคณธรรม ทงในระดบพนฐานและระดบสง เชน ความมระเบยบวนย ความส านกในหนาทและความรบผดชอบ เปนตน จรนทร สกลถาวร (ม.ป.ป. : 9) ไดกลาววา “ระบบการศกษาไมเอออ านวยตอการสงเสรมคณคาทางจรยธรรม แมแผนการศกษาระบบใหม จะเนนดานจรยธรรม แตการพฒนาดานจรยธรรมควรใหมการปลกฝงตงแตเดก โดยเรมจากการเลยงดจากภายในครอบครว การพฒนาจรยธรรมเปนงานทตองประสานจากองคกรทกฝาย”

2) จดออนการสอนจรยธรรม

การสอนจรยธรรมสวนใหญผสอนจรยธรรมจะเนนเรองความร ความจ าเพอตอบค าถามและท าขอสอบได มไดเนนเรองปฏบตจรง และมองเหนคณคาของพฤตกรรมทางดานจรยธรรมทเหมาะสม ยงไมมแนวความคดและสอการเรยนการสอน ทจะพฒนาพฤตกรรมทางดานจรยธรรมของบคคลใหลดความเหนแกตว

3) ครสอนจรยธรรมขาดคณภาพ

ครทสอนจรยธรรมไมมความรความเขาใจในเรองจรยธรรมและศาสนาดพอไมเปนแบบอยางทดของผเรยน เปนแตเพยงสอนศษยใหมจรยธรรมแตตนเองมกฝาฝนและปฏบตศลธรรมอนดงามของสงคมเปนประจ า จงเปนเหตใหผเรยนขาดความสนใจ และน าไปปฏบตในชวตประจ าวนไมได เพราะไมมความมนใจในหลกจรยธรรมทครสอนไป

139

4) ขาดสอการเรยนการสอนดานจรยธรรม

ปจจบนสอการเรยนการสอนจรยธรรมมผผลตไวนอยมาก จงเปนปญหาทางการศกษาในดานนเปนอยางมาก ครสอนจรยธรรมสวนใหญจดการเรยนโดยวธอธบายบรรยายเปนสวนใหญ ท าใหเนอหาของจรยธรรมเปนสงทนาเบอหนายไมเราใจ

5.1.3 ปญหาทเกยวกบการเปลยนแปลง แยกพจารณาไดดงน

1) การเปลยนแปลงระบบเศรษฐกจ ท าใหเกดแรงผลกดนทางเศรษฐกจ เชน การเพมอตราดอกเบยเงนกของธนาคาร การเพมราคาทดน สงปลกสราง การเพมคาครองชพ เปนตน ท าใหคนมฐานะปานกลาง และมฐานะยากจนยงจมลงไปอก

2) การพฒนาอตสาหกรรม

การพฒนาทางดานอตสาหกรรม ใหเจรญงอกงามขนมากเพยงใด ปญหาจรยธรรมดานการท าลายทรพยากรกเพมขนเปนเงาตามตว วสดทเหลอใชจากการเลอกสรรของโรงงานอตสาหกรรม กจะกลายเปนมลภาวะท าลายสงแวดลอมไปดวย มผลกระทบตอสภาพเปนอยของมนษยทเปนอยในปจจบน

3) ความเจรญทางดานวทยาศาสตรและเทคโนโลย ความเจรญดานวทยาศาสตรและเทคโนโลย เปนสงทมทงคณและโทษสวนใหญจะน าความเจรญดานวทยาศาสตรมาใชในดานประยกต เพอพฒนาดานอตสาหกรรมเพอสรางอาวธสงคราม เชน อาวธนวเคลยร ระเบดแกสพษ เปนตน เพอวางแผนประหตประหารซงกนและกน เมอเกดความขดแยงกน

5.1.4 ปญหาเรองความผดทางเพศ มสาเหตดงน

1) ปญหาอาชญากรรมทางเพศ

การขมขนแลวฆาเปนอาชญากรรมทางเพศทเกดขนมากทสดในสงคมไทยและเปนปญหาทกระทบตอสขภาพจตใจของบคคล ครอบครว และสงคม ผถกขมขนมความละอาย สบสน หวาดกลว โกรธแคน หวาดผวา ฝนราย และเปนโรคประสาท ดงทนายแพทยเกษม ตนตผลาชวะ (2534 : 69-70) ไดใหขอมลไวดงน “คดผถกขมขนมากทสดเปนหญงอายประมาณ 16-24 ป นอกจากนนเปนเดกหญงและหญงชรา จากการศกษาพบวารอยละ 60 ถกขมขนโดยคนแปลกหนา รอยละ 30 ถกขมขนโดยคนรจก รอยละ 7 ถกขมขนโดยบคคลใกลชดหรอญาต เดกหญงทถกขมขนโดยบพการหรอญาตสนท จะมความกระทบกระเทอนใจมากบางรายถงเปนโรคประสาทหรอโรคจต สาเหตของการขมขนมหลายสาเหต เชน การย วยอารมณ ตวอยางการตบตทารณแลวขมขนในภาพยนตรและโทรทศน การแตงกายย วยอารมณ เปนตน”

140

2) ปญหาการท าแทง

ปญหาการท าแทงมมาจากหลายสาเหต เชน สตรถกขมขน ความยากจน ความแตกราวในครอบครว หญงทแตงงานแลวสามไมรบผดชอบเลยงด การมวสมทางเพศของวยรน การท าแทงเปนการท าลายจรยธรรมดานมนษยธรรม มพฤตกรรมไมรจกควบคมในดานกามารมณ ขาดความย งคดและความรบผดชอบ มเพศสมพนธเพอสนองตณหาของตน การท าแทงนอกจากจะผดกฎหมายแลว ยงผดจรยธรรมและศลธรรมอกดวย สงคมไทยยงไมยอมรบการท าแทง

5.1.5 ปญหาในดานสอมวลชน เกดขนเพราะสอมวลชนไดมการชกชวน และชแนะใหคนปฏบตตาม เชน โทรทศน วทย หนงสอพมพและเอกสารเผยแพรในดานตาง ๆ ไดมการโฆษณาย วย ชกชวนใหเกดความโลภ ความอยากไดในสงประดษฐและสนคาใหม ๆ ซงอาจไมจ าเปนในการด ารงชวต การท าใหเกดคานยมในการครองชวตทผดและเกดความพอด นอกจากนสอมวลชนเปนการผลตภาพยนต บทละคร โทรทศน มสงย วย และสงทเปนตวอยางทไมดอยในบทภาพยนต และบทละครเหลานน ท าใหเกดการเลยนแบบ ท าความเสอมโทรมดานจตใจของผชมและเดกวยรน เชน การแสดงบททารณ ตบต และขมขน บทแสดงความรกเกนขอบเขตเปนตน ท าใหเสยคณคาทางจรยธรรมของสงคมอาจท าใหผดเลยนแบบและมผลกระทบตอสงคมได

5.1.6 การประกอบอาชพทผดและไมเหมาะสมทางดานจรยธรรม เปนสงทตอตานจรยธรรมของสงคม เชน การจดตงสถานทเรงรมย บาร ไนตคลบ ดสโกเทค หองอาหารทมผหญงบรการทางเพศ การจ าหนายหนงสอและวดโอทเกยวกบกามารมณ แหลงโสเภณ ซงเปนปญหาการแพรเชอเอดส เปนตน สงทกลาวมานเปนสงย วยใหเยาวชนและบคคลทวไป มการมวเมาและมวสมอบายมข

2. แนวทางการแกไขปญหาและสงเสรมจรยธรรม

จรยธรรมเปนเรองของจตส านกและความเชอของบคคล ถาสวนมากปฏบตเปนแบบอยางทด คนสวนนอยกจะปฏบตตามไปดวย แนวทางกายแกไขปญหาและการสงเสรมจรยธรรมในสงคมนนมแนวทางทควรสงเสรมดงตอไปน

2.1 การใชศาสนธรรมเปนแกนน าในการพฒนาสงคม

ในการใชศาสนธรรมเปนแกนน าในการพฒนาสงคม เชน การพฒนาการศกษาการพฒนาเศรษฐกจ การพฒนาอตสาหกรรม ดงท สลกษณ ศวลกษณ (2524 : 34-43) ไดกลาวไววา “ศาสนธรรม เปนตวก าหนดคณคาทางจรยธรรมและศาสนาทกศาสนา ท าหนาทท าใหสงคมมระเบยบวนย

141

มความยตธรรม มความเอออาร ฯลฯ และมหนาทสงสอนใหรกษาสถานะเดมของสงคมไว อนไดแก ชาต ศาสนา และพระมหากษตรย” 2.2 การก าหนดเปาหมายชวตตามหลกจรยธรรม

เปาหมายของชวต คอ สนตสขสวนบคคล เปาหมายทพงปรารถนานจะส าเรจไดขนอยกบการมจรยธรรมทถกตอง การเปนอยอยางถกตอง คอ การด าเนนชวตตามหลกอรยมรรคมองค 8 (พทธทาสภกข 2530 : 25-26) การก าหนดเปาหมายของชวตชวยใหมนษยมการด าเนนชวตตางมจดหมาย สามารถใชหลกจรยธรรมเปนเครองก ากบการครองชวตและการพฒนาชวตของตน

2.3 การสงเสรมไมใหเหนแกตว

ความเหนแกตวเปนตนเหตของปญหาทกชนด ควรจดการแกไขโดยการจดระบบการศกษา ระบบเศรษฐกจ ระบบการเมองการปกครอง ทสงเสรมการเหนแกตวของบคคล ควรสอนเรอง “อนตตา” ซงเปนหวใจของพระพทธศาสนา เพอใหบคคลไดเขาใจวาธรรมชาตชวตไมใชตวตน ชวตเปนธรรมชาต ชวตเปนของธรรมชาต และชวตวางจากตวตน (พทธทาสภกข 2533 : 22-47) เพอแกปญหาการเหนแกตว หลกสตรในการเรยนการสอน ควรก าหนดจรยธรรมระดบสจธรรมในระดบวทยาลยและมหาวทยาลย เพอใหผเรยนมความรความเขาใจในเรองการเกดตวตนและการขจดเรองตวตน ควรศกษาเรองปฎจจสมปบาทและเรองสญญตาใหเปนทเขาใจ

2.4 การสงเสรมจรยธรรมในครอบครว

การสงเสรมและปลกฝงจรยธรรมของบตรหลานและคนในครองครว เปนหนาทและควรรบผดชอบของพอแม และผปกครองซงเปนแนวทางในการสงเสรม ดงน

2.4.1 บดามารดาควรประพฤตตนเปนตวอยางทด

2.4.2 บดามารดาควรเสยสละเวลา เพอใหความอบอนแกบตรธดา และสงสอนและพฒนาจรยธรรมใหแกบตรหลานของตนเอง

2.4.3 น าบตรหลานของตนเขารวมกจกรรมทางศาสนากบสงคม ตามโอกาสทเหมาะสม

2.4.4 การเลยงดลก ควรสงเสรมใหมสขภาพด

2.4.5 หามปรามบตรธดาไมใหประพฤตชว

2.5.6 ใหบตรไดรบการศกษาตามสมควรแกฐานะ

2.5 การสงเสรมของรฐ

รฐบาลควรก าหนดนโยบายและมาตรการเพอแกปญหาและสงเสรมจรยธรรมของสงคม ดงน

142

2.5.1 สงเสรมและตดตามการปฏบตตามคานยมขนพนฐาน 5 ประการ และปฏบตตามคณธรรม 4 ประการ

2.5.2 พฒนาจรยธรรมเพอสรางบคลกภาพ อปนสย และพฤตกรรมใหคนไทยเปนพลเมองด มคณลกษณะ 10 ประการ (กลาวแลวในบทท 1) ควรมการตดตามและประเมนผลโดยตอเนอง

2.5.3 รฐบาลควรก าหนดมาตรฐานใหหนวยงานทรบผดชอบในการปราบปรามและก าจดสงทผดกฎหมายอยางตอเนอง

2.5.4 รฐบาลควรจดใหมคณะกรรมการพฒนาจรยธรรมของสงคม ระดบชาตเพอเปนผประสานกบหนวยงานตาง ๆ ทงของรฐและเอกชน เพอแกไขปญหาและพฒนาจรยธรรม

2.5.5 นโยบายของรบในการจดการศกษาควรรบปรบปรงจดการในเรองจรยธรรมโดยการศกษาวจย เพอปรบปรงหลกสตร การเรยนการสอน การพฒนาบคลากร การผลตสอสารการเรยนการสอนใหมคณภาพ

2.6 การสงเสรมจรยธรรมในสถานศกษา

การพฒนาสงเสรมจรยธรรมในสถานศกษานน มหลกการทค านง 4 ประการ ดงน

การพฒนาทงระบบ คอ

2.6.1 บคลากรในสถานศกษา ไดแก หวหนาสถานศกษา ผบรหารทกระดบ ครอาจารย เจาหนาท คนงานภารโรง นกเรยน และนกศกษา เปนตน

2.6.2 การบรหารงานในสถานศกษา ตองเอออ านวยตอการพฒนาจรยธรรม

2.6.3 สภาพสงแวดลอมในสถานศกษา เชน อาคาร สถานท เปนตน มความสะอาดปลอดภย

2.6.4 กจกรรมของนกศกษา มสวนส าคญในการพฒนาระเบยบวนย ควรจดกจกรรมใหความเหมาะสมตอการพฒนาจรยธรรม

2.6.5 การสอดแทรกวชาจรยธรรมควรน าไปสอนแบบบรณาการ คอ สอดแทรกเขาไปทกรายวชา

2.7 ความรวมมอของสอมวลชนและองคกรเอกชน

สอมวลชนมบทบาทและมอทธพลตอการพฒนาจรยธรรมของเยาวชน ดงนน ควรใหความสนบสนน ความรวมมอทดทสด ไดแก การไมน าเสนอกจกรรมทย วยกามารมณ ควรน าเสนอเฉพาะกจกรรมทเปนพฤตกรรมทดแกเยาวชน เพอใหเปนแบบอยางทด

143


จรยธรรมตามแนวของพระพทธศาสนา มมากมายหลายระดบ จดเปนจรยธรรมตามล าดบขนใหประพฤตปฏบตอยางเปนขนตอน ตามจรตของตนเอง เพอการพฒนาอยางถกวธและฝกฝนตนใหมนคงทละกาว อยางไรกตามปญหาทเกดกบการปฏบตตนตามหลกจรยธรรมทางศาสนากยงมขอถกเถยงและมความจ าเปนตองพฒนาหาเหตและปจจยใหพบ เพอสรางจรยธรรมหลกศาสนาใหดงาม ซงสวนใหญกมสาเหตมาจากบคคลเปนส าคญ


1. จงอธบายระดบจรยธรรม 3 ระดบในทางพระพทธศาสนามาใหชดเจน

2. จงจบค เบญจศล กบเบญจธรรมเขาดวยกน

3. จงบอกอานสงสหรอผลดในการรกษาศล 5 มาใหเขาใจ

4. จงบอกประโยชนทเกดจากการปฏบตเบญจศล เบญจธรรม มาใหทราบอยางชดเจน

5. กศลกรรมบถคออะไร จงบอกรายละเอยดใหทราบเปนขอ ๆ

6. จงยออรยมรรค 8 ลงในไตรสกขา

7. จงอธบายประโยชนจากการปฏบตจรยธรรมในพระพทธศาสนา ทง 3 ระดบมาใหเขาใจ

8. หลกจรยธรรมชนสงคออะไร จงบอกเปนขอ ๆ

9. จงอธบายคาวา “นพพาน” ในทางพทธศาสนามาใหเขาใจ


เรอง ธรรมภาคปฏบต


บทท 9 ธรรมภาคปฏบต

แนวทางการศกษาและปฏบตธรรมเบองตน


การท าสมาธ



วธการท าสมาธ

ขนตอนในการฝกอานาปานสตสมาธ



1. ใหนกศกษา สามารถบอกถงแนวทางการศกษาและปฏบตธรรมเบองตน

2. ใหนกศกษาสามารถอธบายถงหลกการพฒนาจตในพระพทธศาสนา

3. ใหนกศกษาสามารถอธบายถงหลกการท าสมาธ ประโยชนของการฝกสมาธและ

ขนตอนการท าสมาธไดอยางถกตอง

4. ใหนกศกษาสามารถอธบายถงสขภาพจตทดงามดวยการรและเขาใจถงธรรมชาตท

แทจรงของชวต และดวยการแผเมตตาจตไปยงบคคลอนและสตวอน

5. ใหนกศกษาสามารถเปรยบเทยบวธการฝกท าสมาธของแตละส านกเหมอนกนหรอ

ตางกนอยางไร

เนอหาสาระ

ธรรมภาคปฏบต

146

แนวทางการศกษาและปฏบตธรรมเบองตน


การตดปลโพธ

การท าสมาธและวธการท าสมาธ


ขนตอนของการฝกอานาปานสต







5. การฝกปฏบตสมาธตามแนวธรรมภาคปฏบต




4. Internet


1. ประเมนจากการรายงาน


3. ประเมนจากการรวมกจกรรมทสงเสรมคณธรรม

4. การทดสอบอารมณในการฝกปฏบตสมาธ

บทท 9

ธรรมภาคปฏบต

ธรรมภาคปฏบต หมายถงการปฏบตตามภาคสวนแหงธรรม ทพระสมมาสมพทธเจาไดวางไวเพอใหผสนใจและปฏบตตาม เพอใหเกดความสข ความสงบรมเยนแหงชวต ในบทนจะน าเสนอแนวทางการศกษาและธรรมปฏบตเบองตน หลกการพฒนาจต หรอหลกกมมฏฐาน การท าสมาธ ประโยชนของสมาธ ประเภทของสมาธ วธท าสมาธ และขนตอนในการฝกอานาปานสตสมาธ

1.แนวทางการศกษาและธรรมปฏบตเบองตน

การศกษาและการปฏบตธรรม พระสมมาสมพทธเจา ไดวางหลกพระสทธรรมไวเพอปฏบต 3 ประการ คอ (แสง ศรศกดา 2532 : 145)

1.1 ปรยตสทธรรม ขนศกษาค าสอน

1.2 ปฏบตสทธรรม ขนน าไปปฏบต

1.3 ปฏเวธสทธรรม ขนบรรลธรรม

พระสทธรรมทง 3 ประการนเรยกวา “ศาสนา” บางครงเรยกวา “ธรรมวนย” และบางท เรยกวา “นวงคสตถศาสตร” ซงเรยกวา “พระไตรปฎก” พระไตรปฎกเปนชอคมภรของพระพทธศาสนา สชพ ปญญานภาพ (2528 : 49) ไดแบงแยกพระไตรปฎกออกเปน 3 ปฎก คอ

1. พระวนยปฎก วาดวยวนยและศลของภกษ ภกษณ ประกอบดวย มหาวภงค ภกษณวภงค มหาวรรค และบรวารวรรค

2. พระสตตนตปฎก วาดวยพระธรรมเทศนาทวไป ประกอบดวยทฆนกาย มชฌมนกาย

สงยตตนกาย องคตรนกาย และขททกนกาย

3. พระอภธรรมปฎก วาดวยเรองของธรรมะลวน ๆ หรอธรรมะทส าคญ ประกอบไปดวยธมมสงคณ วภงค ธาตกถา บคคลบญญต กถาวตถ ยมก และปฎฐาน

ค าสอนของพระพทธเจาในพระไตรปฎก ม 84,000 พระธรรมขนธ ยอลงเปนแนวทางการศกษาและปฏบตได 3 คอ

1. การไมท าบาปทงปวง

2. การท ากศลใหถงพรอม

148

3. การท าจตใจใหสะอาดผองใส

พทธโอวาท 3 ประการน จดเปนแนวทางการศกษาและปฏบตทกอใหเกดศล สมาธและปญญา เปนเครองหย งรในกองกเลส และสงขารเปนทสด ในสวนของอรยมรรคจดเปนปฏปทา

หรอธรรมปฏบต 3 ขอ คอ

1. ปฏปทาทเปนธรรมปฏบต เพอสงเสรมคณภาพชวตของบคคลใหสงขนตามล าดบ ดวยการแสดงออกทางกาย วาจา ไมใหมการกระท าและการพดในลกษณะทเบยดเบยนตนและผอน สามารถรกษามารยาททางกาย วาจา ไมใหมการกระท าและการพดในลกษณะทเบยดเบยนตนและผอน สามารถรกษามารยาททางกาย ทางวาจา ใหเรยบรอย เปนสวนหนงของจตและการทบคคลควรท าใหสมบรณในอรยมรรค 3 ประการ คอ สมมาวาจา สมมากมมนตะ และสมมาอาชวะ จดเปนอธศลสกขา

2. ปฏปทาทเปนธรรมปฏบตดวยการฝกอบรมจต ดวยการเจรญกมมฎฐาน เพอท าใหจตใจสงบจากเครองเศราหมองของจต คอ นวรณ และท าใหเกดปญญาอนยงเปนสวนหนงของจต และการทบคคลกระท าใหสมบรณในอรยมรรค 3 ประการ คอ สมมาวายามะ สมมาสต และสมมาสมาธ จดเปนอธจตสกขา

เมอผปฏบตไดกระท าใหสมบรณในศล สมาธ ปญญา จบไดชอวาอธศลสกขา อธจตสกขาและอธปญญาสกขาแลว เชอวาเปนผท าใหสมบรณในอรยมรรค ยอมสามารถบรรลธรรมตามสมควรแกธรรม ฉะนนการปฏบตทประกอบดวยศล สมาธ และปญญา ถอวาเปนหลกธรรมปฎบตในทางพระพทธศาสนาอยางแทจรง

2. หลกการพฒนาจต

การฝกจตและการพฒนาจตคอ การฝกสมาธ สมาธเกดขนไดดวยการเจรญภาวนา การภาวนาตองอาศยกมมฏฐานค าวา “กมมฏฐาน” แปลวา การงานทบคคลควรท าในดานจตใจ พระผ มพระภาคเจาทรงจ าแนก แสดงไวเปน 2 ระดบ ดงทพระโสภณคณาภรณ (ระแบบ ฐตญาโณ) กลาววา

2.1 สมถกมมฏฐาน กมมฏฐานเนองดวยการบรกรรม ไมเนนหนกในดานปญญาพนจพจารณา เปนสมถกมมฏฐานเปนอบายสงบใจ ถาจะถามความสงบใจจากอะไร ค าตอบกคอ สงบใจจากนวรณทง 5 ประการ คอ

149

2.1.1 กามฉนท ใจทเหนยวนกถงสงทนาใคร นาปรารถนา นาพอใจ ซงตนไดเหนดวยตา ไดยนดวยห ไดสดดมดวยความใคร ความปรารถนาในสงนน ใจทมลกษณะเชนนจงเหมอนกบตกเปนหนของบคคลเหลาอน ซงจะชดใชอยเรอยไป 2.1.2 พยาบาท ใจทเหนยวน าไปดวยความอาฆาตพยาบาทผกใจเจบ ตองการจะโตตอบท าอนตรายลางผลาญ ฝายทท าใหตนไมพอใจ ความคดในแนวน จงเหมอนกบโรคหวใจท านองเดยวกบโรคกายทเกดขนแลว บคคลทเปนโรคเสยดแทงใหเกดความเรารอนไปดวยประการตางๆไมมใครสามารถจะชวยแบงเบาบรรเทาโรคภยเหลานไดเลย

2.1.3 ถนมทธะ สภาพจตทเกดจากการงวงเหงาหาวนอน เซองซม หงอยเหงาหดห ทอถอย จนถงกบเยนชาและมอาการทเราเรยกวาความเบอหนายเกดขน อาการของ ถนมทธะนนเปนเหมอนกบบคคลทตกเปนทาสรบใชผอน จะสญเสยความเปนตวของตวเอง ถกคนอนเขาบงคบใชอยเรอยๆ โอกาสทมอสระสขกายสบายใจไมได ใจทถกครอบง าดวย ถนมทธะกมลกษณะเปนเชนเดยวกน

2.1.4 อทธจจกกกจจะ คอ ความฟงซานความร าคาญสบสายไปของจต ไมมทศทางทแนนอน มความสบสนวนวาย ททานเรยกวาความไมสงบของจต บางครงบางคราวกเกดความหงดหงดขนภายในจตใจ ไมพอใจในอารมณทตนคดอยในขณะนน ไมพอใจในสงแวดลอมและบางครงกแสดงออกมาในรปของงนงาน จนยากทระบายความรสกแหลานน อาจระบายไปดวยวธตางๆสภาพจตใจเชนนจงเหมอนบคคลทตดคก ตดตะราง ฟงซาน สบสายไปมา ปรารถนาอยางนน ปรารถนาอยางน ปรารถนาอยางโนน แตเอาจรงเขาแลวกเปลยนไปไมได จตของคนนนกหงดหงด งนงานไปดวยอาการตางๆมลกษณะเชนน

2.1.5 วจกจฉาคอ ความลงเลสงสย ไมแนใจ มความเคลอบแคลงในสงตางๆ ซงตามปกตแลวจะพบวา ความสงสยไมแนใจนน จะเกดขนอยเสมอและยามใดทยงไมแนใจปรากฏอยภายในจตใจ ยามนนความสบสนอยในจตใจ อาการชะงกงนตางๆ จะตองเกดขนในฐานะของพทธศาสนกชนนน อาจแสดงความเคลอบแคลงสงสยในพระพทธเจา ในพระธรรม ในพระสงฆ ในไตรสกขา คอ ศล สมาธ ปญญา ในเรองชวตทเปนอดต เรองชวตในอนาคต จนถงกบเคลอบแคลงสงสยในกฎของเหตผลทเรยกวา ปฏจจสมปบาท สภาพจตใจทประกอบไปดวยความสงสยเหลาน อปมาเหมอนกบการเดนทางไกลกนดารและหลงปา ไมทราบ ไมมนใจ ในหบเหว หลมบอ ในอนตรายตางๆ ทเกดขนขางหนา

2.2 วปสสนากมมฏฐาน กมมฏฐานเปนอบายเรองปญญา

เปนการสอนใหบคคลใชสตปญญา และความเพยรพยายามเพงพสจนดสงทเรยกวา “ขนธ 5” คอ รป เวทนา สญญา สงขาร และวญญาณ หรอกลาวโดยกลาวสรป รปกบนาม ค าวารป

150

นนคอสงทมองเหนดวยตา ไดยนดวยห สดดมดวยจมก ลมรสดวยลน ถกตองดวยกาย สวนสงทเปนนาม ไดแก สงทเรารดวยใจ เชน ความสขความทกข ความรก ความเมตตา ความกรณา เปนตน เพราะฉะนนสงใดทเปนรป เสยง กลน รส เยน รอน ออน แขง ซงสมผสได ดวยตา หจมก ลน กาย สรปรวมเรยกวารป บคคลใดใชปญญาพนจพจารณามองรปนามเหลานนในแงของความเปนจรง ตามหลกสามญลกษณะคอ ลกษณะทเสมอกนในสตวและสงขารทงหลาย ไดแก ความเปนของไมเทยงเพราะไมวารปนามกตาม ลวนแลวแตมความเกดขน และมความเสอมเปนธรรมดา เมอเกดขนไดแลวกมการแปรปรวนไปตลอดเวลา ไมหยดอยกบท สงเหลานนเกดขนตงอยชวขณะหนงแลวกดบไป

3. การท าสมาธ

การท าสมาธคอ การฝกจตตงมนกบสงใดสงหนงเพยงสงเดยว (กรมอาชวศกษา 2528 :44)

4. จดมงหมายในการท าสมาธ

1 เพอละความชวในใจออกไป ท าจตใจมนคง สงบเยอกเยน แจมใสไมฟงซาน

.2 ท าใหรางกายคายความเครยด

3. เปนการสรางกศลอยางหนงในพระพทธศาสนา

5. ประโยชนของการฝกสมาธ

การฝกสมาธนนมคณคาตอชวตมาก เพราะท าใหคนมจตใจสงขน ประโยชนของการฝกสมาธมดงตอไปน (พระศรวสทธกว 2530 : 33)

5.1 สามารถเรยนหนงสอไดผลด ไดคะแนนสง เพราะมจตใจสงบ จงท าใหมความจ าแมนย าและดขนกวาแตกอน

5.2 ท าสงตางๆไดดขน ไมคดผดพลาด เพราะมสตสมบรณขน

5.3 สามารถท างานไดมากขน และไดผลดอยางมประสทธภาพ

5.4 ท าใหโรคภยไขเจบบางอยางหายไปได

5.5 ท าใหเปนคนมอารมณเยอกเยน มความสขใจไดมาก มผวพรรณผองใสและมอายยน

151

5.6 ท าใหอยในสงคมอยางปกตเชน ถาอยในโรงเรยนกท าใหเพอนและคร พลอยไดรบความสข ถาอยในทท างานกท าใหเพอนรวนงาน ผบงคบบญชาหรอใตบง คบบญชาพลอยไดรบความสขไปดวย เปนตน

5.7 สามารถเผชญตอเหตการณตางๆ ทเกดขนเฉพาะหนาอยางใจเยน รวมทงสามารถแกไขความยงยาก และความเดอดรอนวนวายในชวตทถกตอง

5.8 สามารถก าจดนวรณทรบกวนจตใจลงได หรออยางนอยท าใหเบาบางลงได

5.9 ถาท าไดดถงขนไดญาณกยอมเสวยความสขเลศยง (อตมธร สข ) และอาจสามารถไดฤทธเดชตางๆ เชน หทพย ตาทพย และรใจคนอนอกดวย

5.10 ท าใหเปนพนฐานเพอกาวขนไปสการบ าเพญวปสสนาคอ สามารถใชพลงของสมาธเปนบททกาวสการบ าเพญวปสสนา อนเปนจดหมายโดยตรงของพระพทธศาสนา

6. ประเภทของการท าสมาธ

การท าสมาธ ม 2 ประเภท

5.1 สมมาสมาธ เปนสมาธในทางทถก คอ ตองมเจตนาในการท าสมาธ เพอละความชวในจตใจออกไปชวขณะและสรางคณงามความดใหเกดขน เปนการท าจตใหบรสทธชวขณะ

5.2 มจฉาสมาธ เปนสมาธในทางทผด คอ มเจตนาท าสมาธดวยโลภะ โทสะและโมหะ ไดแก

5.2.1 โลภะ คอ หวงผลตางๆ ทคดวาจะเกดขนจากการท าสมาธ เชน อยากไดอทธฤทธ อยากเหนสงตางๆ อยากไดกศลมากๆ อยากเรยนเกง เปนตน

5.2.2 โทสะ คอ มจตคดรายตอผอน เชน ท าพธกรรมไสยศาสตร ท ารายผอนเปนตน

5.2.3 โมหะ คอ ความหลง เชน การท าสมาธทท าใหใจเยน ไมรบรอารมณใดทงหมด ไมมการรบรตามสภาวะเปนความจรงตามธรรมชาตทเกดขน หรอเปนการท าสมาธดวยการงมงายปราศจากเหตและผล การท ามจฉาสมาธเหลาน เปนการสรางความชวใหเกดขน

152

6. วธการท าสมาธ

การท าสมาธมอยหลายวธ วธหนงกคอ อานาปานสตสมาธ หมายถง การใชลมหายใจเปนอารมณในการท าสมาธ ไดแก ระลกรลมหายใจทผานเขาออก ทบรเวณจมกตรงจดของลมกระทบเพยงแหงเดยวเทานน ซงมวธการดงตอไปน (กรมอาชวะ 2528 : 46)

ขนเตรยมตวกอนท าสมาธม 6 ขนตอนไดแก

6.1 นงในทาทสบาย ใหกลามเนอทกสวนไดพก

6.2 ละทงความกงวลใดๆ ชวขณะ

6.3 สดลมหายใจเขาลกๆ แลวผอนลมหายใจออกชาๆ

6.4 ตองมความเชอบญบาปมจรง เราท ากรรมอยางไร กไดรบผลอยางนน

6.4.1 ท ากรรมชว ยอมไดรบผลชว

6.4.2 ท ากรรมด ยอมไดรบผลด

6.4.3 การทเราไดรบความทกขทางกาย และใจ เปนเพราะไดท าความชวมาแลว

ในอดตนนเอง

6.5 ตองมความอดทนตออปสรรคตางๆ ไดแก

6.5.1 อดทนตอความทกขยากล าบากตางๆ เชน อากาศรอน มเสยงรบกวน

6.5.2 อดทนตอความทกขเวทนา ทก าลงไดรบอยเชน ปวดศรษะ หรอมอาการไม สบายตางๆ เปนตน

6.5.3 อดทนตอความเยายวนดวยกเลสตณหา เชน งวงนอน อยากดโทรทศน อยากสบบหร มจตฟงซาน และมจตเศราหมอง

6.6 ตองสรางอทธบาท 4 ใหเกดขน คอ 6.6.1 มความพอใจทจะฝกจตของตนใหสงบ

6.6.2 มความพากเพยรทจะประพฤตปฏบตใหถกตองสม าเสมอ

6.6.3 มจตใจจดจอ อยเสมอระลกรลมหายใจเขา– ออก แตเพยงสงเดยว ไม สบสายไปทางใด

6.6.4 กอนทจะปฏบตจะตองใชปญญาพจารณากลนกรองดวยเหตและผล

ถกตอง

153

7. ขนตอนในการฝกอานาปานสตสมาธ

ม 8 ขนตอน ไดแก

7.1 นงขดสมาธในทสบายและหลบตา

7.2 ละอารมณตางๆ ออกไปชวขณะ

7.3 มเจตนาทจะละความชวออกไปจากจตของตน เพราะมความเชอดวยเหตวา

เหตด ผลดกตามมา

เหตชว ผลชวกตามมา

7.4 พยายามสรางสตในการระลกรลมหายใจเขา – ออก ทบรเวณจมกทจดของลมกระทบเพยงแหงเดยวเทานน อาจใชการภาวนาชวย คอ

หายใจเขา ภาวนา “พท”

หายใจออก ภาวนา “โธ”

7.5 พยายามรกษาสต คอ การระลกรธรรมชาตของลมหายใจเขา – ออก ทจดของลมกระทบอยตลอดเวลา

7.6 เมอจตมความสงบขนแลว ใหปฏบตดงน

7.6.1 ระวงอยาเสยสต พยายามระลกรธรรมชาตของลมหายใจเขา – ออก ใหม

ความมนคงยงขน อยาใหจตสบสายไปทใด

7.6.2 สรางคณสมบต คอ อนทรย 5 ใหมความสม าเสมอกน ไมใหตวหนงตวใดยงหยอนไปกวากน ไดแก

1) ศรทธา คอ ความเชอในเหตและผลวากรรมมจรง ผลของกรรมมจรง

2) ความเพยรชอบ 4 ประการ คอ

2.1) เพยรละความชวในจตใจออกใหหมด โดยละความฟงซาน ความวตกกงวลหรอความสงสยลงเลออกไป

2.2) เพยรสรางคณงามความดใหเกดขนในจตใจ คอ สรางสตในการระลกรลมหายใจเขา – ออก ทจดของลมกระทบเทานน

2.3) เพยรรกษาความดทสรางไว ไมใหเสอมคลายไป คอ รกษาสตในการระลกรลมหายใจเขา – ออก ใหสม าเสมอ

2.4) เพยรปองกนไมใหจตใจของตนตกไปในทางทชว คอ ไมใหความฟงซานความวตกกงวล เขามาสจตใจไดอก

154

3) สต คอ การระลกรความจรงของธรรมชาต ไดแก ธรรมชาตของลมหายใจทผานเขา – ออก ทจดของลมกระทบ

4) ความตงมน ทระลกรลมหายใจเขา – ออกทจดกระทบเพยงแหงเดยวเทานน

5) ปญญา คอ รวาการฝกจตใหมความสงบเกดขนไดนน จะตองสรางท “เหต”

ไมใชตองการ “ผล”

7.7 เมอจตมความสงบเกดขนเตมท พงระลกรวาความสงบนเปน “ผล” ทเกดจาก “เหต” คอ ศรทธา ความเพยร สต ความตงมน และปญญา ซงตนเองไดสรางขน ฉะนนตนควรเตอนตนเองเสมอวา “สงทงหลายยอมเกดแกเหต”

7.8 เมอออกจากสมาธ ใหปฏบตดงน

7.8.1 คอยๆ ลดความสงบในจตใจลดลงมา

7.8.2 สดลมหายใจเขา – ออก ใหแรงขน

7.8.3 คอยๆ สงเกตความสงบของจตใจของตนทลดลงมา ความตงมนจะคอยๆ หายไป ความรสกนกคดตางๆ จะเขาสจตใจมากขน

7.8.4 เมอความสงบลดลงมาอยในสภาวะปกตแลว จงคอยลมตาขน ถอยออกจากสมาธ

การท าสมาธ ตองท าใหสม าเสมอเปนประจ าทกวน หลงตนนอนตอนเชา และกอนนอนหรอในขณะทมเวลาวาง ครงแรกอาจใชเวลาประมาณ 15 - 30 นาท ตอไปคอยๆ เพมขนเปน 1 ชวโมง หรอตามความเหมาะสม


การศกษาธรรมปฏบตเบองแรกตามหลกเบองตน พระสมมาสมพทธเจาผตรสรโดยชอบไดวางหลกปฏบตพระสทธรรมไว 3 ประการ คอ 1. พระปรยตสทธรรม ขนศกษาหลกค าสอน เปรยบเหมอนการศกษาแผนท 2. ปฏบตสทธรรม ขนน าไปประพฤตปฏบต เปรยบเหมอนการเดนตามแผนท 3. ปฏเวธสทธรรม ขนบรรล เปรยบเหมอนการบรรลเปาหมายคอการถงฝง สทธรรมทง 3 นเรยกวา ศาสนา คอค าสงสอน บางทกเรยกวา ธรรมวนย คอพระไตรปฎก เปนคมภรหลกทางพระพทธศาสนา ประกอบดวย พระวนยปฎก พระสตตนตปฎก และพระอภธรรมปฎก ซงรวมเปน 84,000 พระธรรมขนธ ยอลงเปนแนวทางการศกษาไว 3 ทางส าคญ คอ 1. การไมท าบาปทงปวง 2. การท ากศลใหถงพรอม 3. การท าจตใจใหสะอาดผองใส

155

ดงนน โดยสรป การปฏบตตามหลกสทธรรมนน กเปนไปเพอพฒนาจต ไดแก การฝกสมาธ สมาธจะเกดขนไดเพราะการเจรญภาวนาอาศยกมมฎฐานเปนหลก คอ หลกสมถกมมฎฐาน และวปสสนากมมฏฐาน เพอการท าจตใหต งมน สงบเยอกเยน แจมใส ไมฟงซาน กอเกดประโยชนของการจากการฝกสมาธ เชน เรยนหนงสอไดด มสตปญญาสมบรณ ท างานมประสทธภาพรกษาโรคบางอยางใหหายไปได กลาเผชญกบปญหา ปรบตวเขากบสงคมไดด ขจดนวรณและเปนพนฐานขนสการปฏบตขนสง


1. จงอธบายสาเหตของปญหาดานจรยธรรมมาใหชดเจน

2. จงบอกแนวทางแกไขปญหาและสงเสรมจรยธรรมมาอยางละเอยด

3. จงบอกแนวทางแกไขปญหาและสงเสรมจรยธรรมในหวขอพระพทธศาสนากบการแกปญหาสงคมมาอยางละเอยด


เรอง จรรยาบรรณและมารยาทสงคม


บทท 10 ความหมายของจรรยาบรรณ

ความส าคญของจรรยาบรรณ

หลกจรรยาบรรณ

จรรยาบรรณในอาชพทส าคญในสงคม

มารยาททางสงคม


1. ใหนกศกษาสามารถบอกความหมายและความส าคญของมารยาทสงคมได

2. ใหนกศกษาสามารถอธบายพธการทางศาสนาไดถกตอง

3. ใหนกศกษา สามารถวเคราะหถงบทบาทสมมต เกยวกบมารยาทสงคมทก าหนดใหได

อยางถกตอง

4. ใหนกศกษาสามารถอธบายถงปญหาของมารยาทสงคมและผลกระทบทเกดขนจาก

ปญหาในสงคมปจจบนได




3. การแสดงบทบาทสมมตสถานการณจ าลอง


5. ท างานเปนกลม

6. การสาธต และการฝกปฏบต

158



2. รปภาพมารยาทสงคม


5. Internet


1. ประเมนจากรายงาน


3. ประเมนจากการท างานกลม


บทท 10

จรรยาบรรณและมารยาทสงคม

มนษยเปนสตวสงคมซงตองอาศยอยรวมกนเปนหมคณะชวยกนท ากจกรรมตางๆ เพอพฒนาตนเองและสงคม มความสามารถทางสตปญญา มวฒนธรรมทดงาม จงท าใหมนษยเปนสตวทออนแอเมอเทยบกบสตวชนดอนๆ แตมนษยนนมความสามารถและศกยภาพทแตกตางกน รจกปรบตว สามารถด ารงชวตและมววฒนาการตอเนองมาจนถงปจจบน

มนษยจงมอาชพทแตกตางกน เพราะความแตกตางของอาชพ จงตองมกฎระเบยบใหถอเปนหลกปฏบต แตละอาชพพงมพงปฏบตเพอใหเปนผมคณธรรม มเกยรตและศกดศรในการประกอบอาชพ สรางสรรคสงคมใหมความเจรญกาวหนาและความสงบสขรมเยน สงทเปนหลกแนวทางใหมนษยยดปฏบตดงทไดกลาวไวขางตนนน เรยกวา จรรยาบรรณ

1.ความหมายของจรรยาบรรณ

พจนานกรมฉบบราชบณทตยสถาน (2538 : 214) ไดใหความหมายไววา จรรยาบรรณ คอ ประมวลความประพฤตผทประกอบอาชพการงานแตละอยาง ก าหนดขนเพอรกษาและสงเสรม เกยรตคณ ชอเสยงและฐานะของสมาชก อาจจะเขยนเปนลายลกษณอกษรหรอไมกได

วลภา เทพหสดนทร ณ อยธยา (อางถงใน อมรา เลกเรงสนธ, 2542 : 98) กลาววา จรรยาบรรณในวชาชพ หมายถง ประมวลมาตรฐานความประพฤตปฏบต เปนแนวทางให ผประกอบวชาชพ ปฏบตตนไดอยางถกตอง เพอผดงเกยรตและสถานะของวชาชพ โดยท ขอปฏบตนนอาจจะเขยนไวเปนลายลกษณอกษร หรอบอกกลาวดวยวาจาในสงคมวชาชพนนกได ผกระท าผดจรรยาบรรณตองไดรบโทษ ดวยการวากลาวตกเตอน ถกพกงาน หรอถกยกเลก ใบประกอบวชาชพได

สปรชา กมลาศน, (2546 : 4) กลาววา จรรยาบรรณ หมายถง จรยธรรมของกลมชน ผรวมอาชพ รวมอดมการณเปนหลกประพฤต หลกจรยธรรม มารยาท ททกคนเชอวาเปนสงทดงาม ควรจะรวมกนรกษาไวเพอธ ารงเกยรตและศรทธาจากประชาชนละเมยดละไมกวากฎระเบยบ ลกซงกวาวนย สงคาเทยบเทาอดมการณ

160

อารรตน ใจเทยง (ออนไลน). กลาววา จรรยาบรรณ คอ จรยธรรม จรยธรรม หมายถง ความประพฤตทดงามของผประกอบวชาชพทองคกรวชาชพก าหนดขนใหคนในองคกรของตนประพฤตปฏบต (อารรตน ใจเทยง,(ออนไลน) . จากความหมายของจรรยาบรรณดงไดกลาวไวขางตน พอจะสรปไดวาจรรยาบรรณ คอขอก าหนดแนวทาง ทแตละอาชพก าหนดขนเพอใหสมาชกไดปฏบต เพอผดงเกยรตและสถานะของวชาชพ อาจจะเขยนเปนลายลกษณอกษรหรอไมกได

2.ความส าคญของจรรยาบรรณ

จรรยาบรรณเปนสงจ าเปนและมความส าคญยง ส าหรบผ ทประกอบอาชพตางๆ ดงน (จรยธรรมในคอมพวเตอร. ออนไลน) 1.จรรยาบรรณชวยควบคมมาตรฐาน รบประกนคณภาพและปรมาณทถกตองในการประกอบอาชพในการผลตและการคา

2.จรรยาบรรณชวยควบคมจรยธรรม ของผประกอบอาชพและผผลต

3.จรรยาบรรณชวยสงเสรมมาตรฐานคณธรรมและปรมาณทด มคณคาและเผยแพรใหรจกเปนทนยมเชอถอ

4.จรรยาบรรณชวยสงเสรมจรยธรรม ของผประกอบอาชพและผผลต

5.จรรยาบรรณชวยลดปญหาอาชญากรรม ลดปญหาการคดโกง ฉอฉล เอารดเอาเปรยบ ลดความเหนแกตวและเหนแกได ตลอดจนความมกได มกงาย ความใจแคบ เปนตน

6.จรรยาบรรณชวยเนนใหเหนชดเจนยงขน ในภาพพจนทดของผมคณธรรม

7.จรรยาบรรณชวยท าหนาทพทกษสทธตามกฎหมาย ส าหรบผประกอบอาชพใหเปนไปถกตองตามท านองคลองธรรม

3.หลกจรรยาบรรณ

สภาพร พศาลบตร (2546 : 133 – 144) ไดเสนอแนวทาง ซงเปนหลกของจรรยาบรรณตางๆ ไว 10 ประการดงน

1. ความจงรกภกด (Loyalty) ใหความศรทธาและความภกดตอครอบครว เพอน นายจางและประเทศชาต ไมเปดเผยขอมลลบเพอหาผลประโยชน ระมดระวงและหลกเลยง การชกน าหรอความขดแยงในดานผลประโยชน

161

2. ความซอสตย (Honesty) มความจรงใจ พดแตความจรง ตรงไปตรงมา ปราศจากอคต ไมหลอกลวง ไมขโมย ไมโกหก ไมพดจาออมคอม

3. ความยตธรรม (Fairness) มความยตธรรมและเปดใจ มความตงใจและยอมรบ ความผดพลาดอนเกดจากสถานะทท าใหเปลยนแปลง และเสนอขอตกลงอยางยตธรรมตอบคคลอยางเทาเทยมกนและใจกวางตอความแตกตาง ไมแสวงหาผลประโยชนจากความผดพลาดหรอความทกขยากของผอน

4. ความมนคง (Integrity) ยดถอหลกการ มเกยรต มนคง มความกลาหาญและยอมรบความผด มธรรมะ ยอมรบผลการตดสนใจ

5. หนาทของพลเมอง (Responsible citizenship) ปฏบตตามกฎหมายและสทธตามระบอบประชาธปไตยและสทธในการมสวนรวม มส านกทางสงคมและบรการสาธารณชน เมออยในต าแหนงผ น าหรอผ ทมอ านาจหนาท เคารพและใหเกยรตการตดสนใจในกระบวนการประชาธปไตย หลกเลยงการปกปดความลบหรอขอมลโดยไมจ าเปน และใหขอมลทจ าเปนเพอเลอกอยางมเหตผลและตามสทธ

6. การรกษาสญญา (Promise-keeping) มคณคาตอความไววางใจและปฏบตตามขอตกลงยดถอจตใจไมตความขอตกลงในทางเทคนคหรอกฎหมายโดยไมอนโลมหรอแกตวเพอยกเลกขอตกลง

7. การเอาใจใสตอบคคลอน (Caring for others) เอาใจใสเมตตากรณา แบงปนใหแกผอนชวยในสงทจ าเปนและหลกเลยงทจะท าอนตรายตอผอน

8. การแสวงหาคณงามความด (Pursuit of excellence) แสวงหาความดในทกเรอง มความรบผดชอบตอตนเองและอาชพ ขยนหมนเพยร ปฏบตงามทกอยางเตมความสามารถ พฒนาและรกษาความสามารถ แสวงหาความรและมการเตรยมตวทด

9. ความเคารพตอผอน (Respect for others) แสดงความเคารพทกคนอยางสงาผาเผย เคารพความเปนสวนตว และสทธในการตดสนใจของทกคน สภาพ ความฉบพลนและดวยเกยรต ไมสนบสนนขดขวางหรอไมประพฤตตวทจะจดหาขอมลเกยวกบการด าเนนชวตของบคคลอน

10. ความรบผดชอบตอผทเกยวของ (Accountability) การใหเหตผลรบทจะรบผดชอบตดสนใจ และผลทเกดขนจากการกระท าและทไมไดกระท า

162

4.จรรยาบรรณในอาชพทส าคญในสงคม

สงคมไทยในปจจบนประกอบดวยอาช พตางๆ มากมาย ซงแตละอาชพลวนแตมความส าคญ ผประกอบอาชพตางรวมกลมเปนองคกร ชมรม สมาคม ก าหนดกฎเกณฑ แนวทางในการประกอบอาชพ ใหสมาชกขององคกรใหประพฤตปฏบตตาม ซงเรยกวาจรรยาบรรณ ตวอยางของจรรยาบรรณอาชพตางๆ ทงสงคมไทยและสงคมอน ดงน

1. จรรยาบรรณของนกศกษา

1.1 พงหาโอกาสเรยนรใหเขาใจวธการใชเหตผล และขอบเขตของเหตผลโดยเรวทสดตามวยและระดบการศกษา

1.2 พงยอมรบทกอยางดวยเหตผล พงรบพจารณาความคดทกอยางทมเหตผล

ดวยความเคารพ แมแตตนเองจะยงไมเหนดวยกบเหตผลนน

1.3 พงเคารพความคดทมเหตผลของตนเองและผอน ในทางปฏบตพงหาทางประนประนอมความคดเหนตางๆ เพอหาทางสายกลางซงทกฝายจะยอมรบไดบาง เสยสละบาง

1.4 พงถอวา การเลาเรยนมใชการกอบโกยหาวธไดเปรยบ เสยเปรยบคนอนในสงคม แตการศกษาคอ การสรางบคลกภาพจงไมควรแขงขนและกดกนซงกนและกน

1.5 พงถอวาชวตในสถานศกษา เปนเปนสวนหนงของชวต ไมใชชวตชวคราว เหมอนในรถโดยสารหรอเรอโดยสาร

1.6 พงสรางสงคมในสถานศกษา ใหเปนสงคมในอดมการณทจะตองปรบปรงแกไขใหเหมาะสมกบสถานการณอยเสมอ

1.7 พงมความสจรตในการท างานทครอาจารยมอบหมายในการศกษา เ ชน ท าการบานแบบฝกหด การท ารายงานในเรองตางๆ ในการสอบ และพงถอวาเกยรตยอมอยเหนอประโยชนใดๆ ทงสน

1.8 พงฝกน าใจกฬาในการแขงขนทกประเภท และพงใหเกยรตคร อาจารยและ เพอนเสมอ

1.9 พงถอวา สทธแลกเปลยนกบหนาทและความรบผดชอบเสมอ

จดมงหมายหลกในจรรยาบรรณของนกศกษา คอ การพฒนาคณธรรม จรยธรรม บคลกลกษณะ อปนสย และพฤตกรรมของนกศกษาเปนประการส าคญ เพอใหนกศกษาทผานการศกษาเลาเรยนในสถานศกษาระดบนออกไปเปนทรพยากรบคคลทสงคมตองการ จงเปนหนาทของสถานศกษาและครอาจารยทกคน ทจะชวยกนท าใหนกศกษายอมรบและปฏบตตาม

163

จรรยาบรรณดงกลาวอยางเครงครด จะเปนการปลกฝงคานยมทางดานคณธรรมและจรยธรรมใหสงขน (ถวล เขมทอง, 2537 : 102)

2. จรรยาบรรณครและบคลากรทางการศกษา

โดยพระราชบญญตสภาครและบคลากรทางการศกษา พ .ศ. 2546 มาตรา 50 ก าหนดให ครสภาออกขอบงคบวาดวยจรรยาบรรณของวชาชพ เพอรองรบการด าเนนงานควบคมการปฏบตตามจรรยาบรรณของวชาชพประกอบดวยระดบคณภาพ

2.1 จรรยาบรรณตอตนเอง

ผประกอบวชาชพทางการศกษา ตองมวนยใจตนเองพฒนาตนเองดานวชาชพ บคลกและวสยทศนใหทนตอการพฒนาทางวทยาการ เศรษฐกจ สงคม และการเมองอยเสมอ

2.2 จรรยาบรรณตอวชาชพ

ผประกอบวชาชพทางการศกษาตองรก ศรทธา ซอสตยสจรต และรบผดชอบ ตอวชาชพ เปนสมาชกทดขององคกรวชาชพ

2.3 จรรยาบรรณตอผรบบรการ

1. ผประกอบวชาชพทางการศกษา ตองรก เมตตา เอาใจใส ชวยเหลอ สงเสรมและใหก าลงใจแกศษยและหรอผรบบรการตามบทบาทหนาทโดยเสมอหนา

2. ผประกอบวชาชพทางการศกษาตองสงเสรมใหเกดการเรยนร ทกษะ และนสยทถกตองดงามแกศษยและหรอผรบบรการ ตามบทบาทหนาทอยางเตมความสามารถดวยความบรสทธใจ

3. ผประกอบวชาชพทางการศกษา ตองประพฤตปฏบตตนเปนแบบอยางทดทง กาย วาจา และจตใจ

4. ผประกอบวชาชพทางการศกษา ตองไมกระท าตนเปนปฏปกษตอความเจรญทางกาย สต ปญญา จตใจ อารมณและสงคมของศษย และหรอผรบบรการ

5. ผประกอบวชาชพทางการศกษา ตองบรการดวยความจรงใจและเสมอภาค โดยไมเรยกรบหรอยอมรบผลประโยชนจากการใชต าแหนงหนาทโดยมชอบ

2.4 จรรยาบรรณตอผรวมประกอบวชาชพ

ผประกอบวชาชพทางการศกษา พงชวยเหลอเกอกลซงกนและกนอยางสรางสรรค โดยยดมนในระบบคณธรรม สรางความสามคคในหมคณะ

2.5 จรรยาบรรณตอสงคม

164

ผประกอบวชาชพทางการศกษา พงประพฤตปฏบตเปนผน าในการอนรกษ และพฒนาเศรษฐกจ สงคม ศาสนา ศลปวฒนธรรม ภมปญญา สงแวดลอม รกษาผลประโยชนของสวนรวม และยดมนในการปกครองระบอบประชาธปไตย อนมพระมหากษตรยทรงเปนประมข

5. จรรยาบรรณของทหาร

4.1 พวกเราเปนทหาร เปนสวนหนงของกองทพแหงชาต ทไดรบเกยรตใหมาท าหนาทปองกนประเทศและคมครองวถชวตของประชาชน พวกเราจงตองเตรยมใหพรอมทจะรบและสละชพเพอชาต

4.2 ทหารตองไมคดยอมแพ ถาเปนผบญชาการกจะไมสงใหหนวยของตนยอมจ านน (โดยเจตนารมณของตน) ตราบเทาทยงมหนทางตอส

4.3 ถาถกจบเปนเชลย เรากจะยงคงตอสไปทกวถทาง โดยพยามจะหลบหนหรอชวยเหลอ 4.4 ถาตกเปนเชลย เราจะไมใหขอมลหรอกระท าใดๆ ทอาจเปนอนตรายตอเพอนรวม

ชาต ถามอาวโสจะท าหนาทบงคบบญชา ถาอาวโสต ากวาจะเชอฟงค าสงทชอบธรรมและสนบสนนผบงคบบญชา ณ ทนนทกวถทาง

4.5 ถาถกสอบสวนเมอตกเปนเชลย เรามหนาทบอกแตเพยง ชอ ยศ เลขประจ าตว ต าแหนง และวนเดอนปเกดเทานน เราจะไมใหขอมลใดๆ หรอลงลายมอชอในเอกสารแสดงความไมจงรกภกดตอประเทศชาตและพนธมตร หรอกอการใดๆ ทเปนอนตรายตอประเทศชาต

4.6 ทหารใชวจารณญาณและความอดกลนสงสด ในการออกค าสงใชก าลงในการสรบ และจะไมใชก าลงเกนกวาเหต ไมมหมายเขนฆาพราชวตโดยไมจ าเปน หรอโดยคกคะนอง อกทงกระท าการโดยระมดระวงมใหเปนอนตรายตอชวตและทรพยสนของพลเรอน

4.7 ทหารจกไมท าราย รงแก ผทออนแอกวาหรอผทไมมอาวธ และไมสามารถปองกนตนเองได

4.8 ทหารจกตองเปนผ หนกแนน อดทนตอความทกข ยากล าบาก อดทนตอ ความขนเคอง โกรธแคน รจกขมใจระงบโทสะฉนเฉยว

4.9 ทหารจกไมสงการใหผใตบงคบบญชา กระท าการโดยไมชอบธรรม ผดกฎหมาย

4.10 ทหารจกตองรกษาเกยรตและทะนงในศกดศร ไมแสวงหาความเจรญกาวหนา ดวยการประจบสอพลอ กลาวโทษใหรายผอน

165

4.11 ทหารจกตองเปนผทสภาพออนโยน มอธยาศยและจตใจทดงามตอประชาชน และบคคลในวชาชพอน

6. จรรยาบรรณทางการแพทย

หมวด 1 หลกทวไป

- ประกอบวชาชพเวชกรรมยอมด ารงตนใหสมควรในสงคมโดยธรรม และเคารพตอกฎหมายบานเมอง

- ผประกอบวชาชพเวชกรรมยอมไมประพฤตหรอการท าการใดๆ อนอาจเปนเหตใหเสอมเสยเกยรตศกดแหงวชาชพ

หมวด 2 การโฆษณาประกอบวชาชพเวชกรรม

- ผประกอบวชาชพเวชกรรม ตองไมโฆษณา จาง หรอยนยอมใหผอนโฆษณาการประกอบวชาชพเวชกรรม ความรความช านาญ การประกอบวชาชพเวชกรรมของตนและผอน

- การโฆษณาอาจจะกระท าไดดงน : การแสดงผลงานวารสารวชาการ หรอการประชมวชาการ การแสดงผลงานในหนาทหรอการบ าเพญกศลสาธารณะ การแสดงผลงานความกาวหนาทางวชาการ หรอการศกษาของมวลชน

หมวด 3 ประกอบวชาชพเวชกรรม

- ผประกอบวชาชพเวชกรรมตองรกษามาตรฐานการประกอบวชาชพ เวชกรรม ในระดบดทสด และพยายามใหผปวยพนจากอาการทรมานของโรค และความทรมานตางๆ โดยไมเรยกรองสนจางรางวลพเศษ นอกเหนอจากคาบรการทควรไดรบตามปกต

- ผประกอบวชาชพเวชกรรมตองไมเปดเผยความลบของผปวย ซงตนไดมาจากการประกอบวชาชพ เวนแตผปวยยนยอมหรอตองปฏบตตามกฎหมายหรอตามหนาท

- ผประกอบวชาชพเวชกรรมตองไมปฏเสธการชวยเหลอผทอยในระยะอนตรายจากการเจบปวย เมอไดรบค าขอรองและตนอยในฐานะทจะชวยได ฯลฯ

หมวด 4 การปฏบตตอผรวมวชาชพ - ผประกอบวชาชพเวชกรรมพงยกยองใหเกยรต และเคารพในศกดศร

ซงกนและกน

- ผประกอบวชาชพตองไมทบถม ใหรายหรอกลนแกลงกน

- ผประกอบวชาชพเวชกรรมตองไมชกจงผปวยของผอนมาเปนของตน

หมวด 5 การปฏบตตอผรวมงาน

166

- ผประกอบวชาชพเวชกรรมพงยกยองใหเกยรตและเคารพในศกดศรของผรวมงาน

- ผประกอบวชาชพเวชกรรมพงสงเสรมและสนบสนนการประกอบวชาชพของผรวมงาน

หมวด 6 การทดลองในมนษย

- ผประกอบวชาชพเวชกรรมผท าการทดลองในมนษย จะตองไดรบความยนยอมจากผถกทดลอง และตองพรอมทจะปองกนผถกทดลองจากอนตรายทวไปทอาจเกดขนจากการทดลองนนๆ

- ผประกอบวชาชพเวชกรรมตองปฏบตตอผทดลองเชนเดยวกบการปฏบตตอผปวยตามหมวด 3

- ผประกอบวชาชพเวชกรรมตองรบผดชอบตออนตราย หรอความเสยหายเนองจากการทดลอง ทบงเกดแกผทดลองอนไมใชความผดของผทดลองเอง

7. จรรยาบรรณผประกอบการ

ผประกอบการตอลกคา

- พงขายสนคาและบรการในราคายตธรรม

- พงขายสนคาและบรการใหถกตอง

- พงดแลและใหบรการแกลกคาทกคน อยางเทาเทยมกน

- พงละเวนการกระท าใดๆ ทจะควบคมการตดสนใจของลกคา

- พงละเวนการกระท าใดๆ เพอท าใหสนคามราคาสงขนโดยไมมเหตผล

- พงปฏบตตอลกคา และใหบรการอยางมน าใจไมตร มอธยาศยทดตอกน

ผประกอบการตอคแขง

- พงละเวนจากการกลนแกลง

- พงใหความรวมมอในการแขงขน

ผประกอบการตอหนวยราชการ

- พงท าธรกจกบหนวยราชการ อยางตรงไปตรงมา

- พงปฏบตตามขอก าหนดของกฎหมายในการท าธรกจ

167

- พงละเวนจากการตดสนบน จางวานขาราชการ

- พงละเวนการใหความรวมมอ สนบสนนการกระท า ของขาราชการทมตอเจตนา ท าการทจรต

- พงละเวนการใหของขวญ หรอของก านลใดๆ แกขาราชการ

- พงใหความรวมมอกบหนวยราชการ ในการท าตามหนาทพลเมองด

- พงมทศนคตถกตองและมความเชอถอตอหนวยราชการ

ผประกอบการตอพนกงานลกจาง

- พงใหคาจางและผลตอบแทนทเหมาะสม

- พงเอาใจใสในสวสดการ

- พงพฒนาความรความสามารถของพนกงานลกจาง

- พงใหความเปนธรรม

- พงเคารพสทธสวนบคคล และความสามารถ

- พงใหความเชอถอไววางใจ

- พงใหค าแนะน าปรกษา

- พงสนบสนน

ผประกอบการตอสงคม

- พงละเวนจากการประกอบธรกจ ทท าใหสงคมเสอม

- พงละเวนจากการประกอบธรกจ ทท าลายทรพยากรธรรมชาตและ สงแวดลอม

- พงดแลเอาใจใสการประกอบกจการของตน

- พงใหความเคารพในสทธทางปญญาของผอน

- พงใหความรวมมอกบทกฝาย

- พงใหความสนใจในเรองการสรางงานแกคนในชมชน

พนกงานลกจางตอผประกอบการ

- พงมความซอสตยสจรตในการปฏบตงาน

- พงรกษาและรบผดชอบ

- พงระมดระวงการประพฤตปฏบตในทางเสอมเสย

- พงหลกเลยงการประพฤตปฏบต ขดผลประโยชนนายจาง

- พงละเวนจากการท างานใหผอน

168

8. จรรยาบรรณวชาชพโฆษณา

หลกการพนฐาน

- การโฆษณาทกชนจะถกตองตามกฎหมาย มเกยรต ซอสตยและน าเสนอความจรง

- การโฆษณาไมควรมความขดแยงกบศลธรรมอนด และระเบยบสงคม

- ในการสรางสรรคงานโฆษณา ควรกระท าดวยการตระหนกถงความรบผดชอบตอสงคม และอยภายใตหลกการแขงขนทยตธรรมทเปนทยอมรบโดยทวไป ในวงการธรกจ

- การโฆษณาตองไมกระท าใหสาธารณชนเกดความรสกไมมนใจในการโฆษณา

รายละเอยดขอปฏบต 1. ประกอบวชาชพดวยความซอสตยสจรตตามหลกปฏบต และวชาการ และอยภายใตบทบญญตแหงกฎหมาย

2. ไมท าการใดๆ อนน ามาซงความเสอมเสยเกยรตศกดและวชาชพ

3. มความรบผดชอบตอสงคม และไมกอใหเกดความเสอมเสยในจรยธรรม และ วฒนธรรมอนดงาน

4. ไมควรกระท าการโฆษณาอนเปนการดหมนเชอชาต ศาสนา หรอความเชอ หรอสงอนเปนทเคารพสกการะของบคคลทวไป

5. ไมควรกระท าการโฆษณาอนท าใหเกดความส าคญผดในสาระส าคญเกยวกบสนคา บรการ การแสดง หรออนๆ หรอโออวดสรรพคณจนเกนความจรงจนท าใหผเหนหรอผฟง เกดความส าคญผด

6. ไมควรกระท าการโฆษณาโดยใชความเชอถอเกยวกบไสยศาสตร หรอเรองโชคลางมาเปนขอจงใจ

7. ไมควรกระท าการโฆษณาโดยการเลยนแบบเครองหมายการคา บรการ หรอ การแสดงของผอน

8. ไมควรกระท าการโฆษณาโดยใชศพทสถต ผลการวจย หรออางองรายงานทางวทยาศาสตรในทางทไมสมควร หรอท าใหเกดความเขาใจผด โดยทสนคานนไมมคณสมบตตามทอาง

9. ไมควรกระท าการโฆษณาทอางถงตวบคคล หรอสถาบน โดยทตวบคคล หรอสถาบนนนไมมตวตนอยจรง และไมใชสนคาและบรการ หรอชมการแสดงนนจรง

169

10. ไมควรกระท าการโฆษณาอนอาจมผลเปนอนตรายตอเดก หรอผเยาวทงทางรางกาย จตใจ หรอท าใหขาดความรสกผดชอบ หรอโดยอาศยความรเทาไมถงการณของบคคลดงกลาวมาใชเปนเครองมอในการจงใจโดยไมสมควร

9.มารยาทสงคม

มนษยจดเปนสตวสงคมอยรวมกนเปนหมคณะ ตางพงพาอาศยซงกนและกนไมมใครอยตวคนเดยวในโลกได คนเราจะมชอเสยงเดน มคนรจกรกใครนบถอกอยทสงคมหรอจะถกนนทาวารายกอยทการสงคมเชนเดยวกน ดงนนสงคมจงเปนแหลงน ามาซงการสรรเสรญและนนทา มทงทางดและทางชว ดงนนเราจะตองรจกการสมาคมการวางตวใหเหมาะสมในการสมาคม จงเปนเรองทยากล าบาก ถาเรารจกการวางตวทดรจกทควรไมควรรจกขนบธรรมเนยมประเพณ ระเบยบแบบแผนของสงคม หรอทเรยกโดยทวไปวา มารยาทสงคม กจะท าใหเราอยในสงคมนนได ไดรบการยกยองนบถอ ถาทกคนปฏบตตามมารยาทสงคมกบทกคน กจะสงผลใหสงคมนาอยมากยงขน

มารยาทสงคมมอยมากหลาย ยากทจะหยบยกมาชแจงใหละเอยดได แตหลกส าคญโดยกวางๆ น นอย ทการ รจกการวางตนรจกประมาณตน รจกการพดจา รจกกาลเทศะ รจกขนบธรรมเนยมประเพณ รจกทควรไมควร คอความพอเหมาะพอดนนเองความรเชนนเราอาจหาไดจากความช านาญและการสงเกต จากการเรยนร ทงเรายงตองรอปนสยใจคอของบคคลตางๆ ในสงคมนนๆ อกดวย (ทว บญยเกต 2517 : 4)

สงคมไทยมมารยาททบรรพบรษของเราไดพจารณาก าหนดขน และดดแปลงแกไขใช สบตอกนเปนโดยล าดบ ไดพจารณาวามารยาทไทย เปนการควบคมกาย วาจา ใหอยในกรอบท สงคมยอมรบและตองการ ดงนนมารยาทไทยจงเปนสงทคนไทยทกคนตองฝกฝนปฏบตจนเปนนสย ซงผปฏบตจะไดรบประโยชนดงทไดกลาวมาขางตน

มารยาทในการแตงกาย

การแตงกายเปนบคลกภายนอกทเหนกอนบคลกภาพดานอนๆ การแตงกายเปนเสนหอยางหนงททกคนควรสนใจ ผแตงกายไดงามไดไมจ าเปนตองมรปรางหนาตาสวยเสมอไป การรจกแตงตวใหพอเหมาะจะชวยแกไขสงบกพรองในรปรางใหหมดไป สงเสรมความงามทมอยแลวใหเดนชดขน การแตงกายทนบวางามและถกตองไมไดขนอยกบการสวมเสอผาราคาแพงสวยงามมาก

170

หลกส าคญอยทความเหมาะสม สะอาด เรยบรอย ถกกาลเทศะ ทงประหยดดวย ผาราคาถกๆ กอาจประดษฐใหสวยงามได ถารจกเลอกแบบเลอกส และตดใหไดรปทรง (กองวฒนธรรม, 2541 : 1)

การแตงกายเปนวฒนธรรมอยางหนง แตละชาตมการแตงกายทแตกตางกนแบบแผนทเปนวฒนธรรมของไทยสบเนองตอกนมาคอความเปนระเบยบเรยบรอย สวยงามไมย วยวนทางกามอารมณ หลกส าคญของการแตงกายทวๆ ไปมดงน (สมจนตนา ภกดศรวงศ, 2538 : 216-219)

1. ความสะอาด ความสะอาดของเครองแตงกายนบวามความส าคญอนดบแรกในเรองการแตงกายในสายตาบคคลทวไป ผทแตงกายสะอาดยอมแสดงใหเหนถงจตใจทบรสทธสะอาด นาคบหา ผทแตงกายสกปรกยอมเปนทนารงเกยจตอผอน

การแตงกายใหสะอาดนน หมายถง อวยวะทกสวนของรางกายตงแตศรษะจรดเทาจะตองสะอาดดวย ไมใชสะอาดเฉพาะเสอผาแตอยางเดยว ผใดทสะอาดทงรางกายและเครองแตงกาย ผนนจงไดชอวางามจรง

2. ความเรยบรอย การแตงกายทสภาพเรยบรอยจะชวยเสรมบคลกภาพไดเปนอยางด แมความเรยบรอยนนจะลาสมยไปบางกพงกระท า การแตงกายเรยบรอยเปนการสอใหเหนวาผนนมจตใจสภาพเรยบรอยตามไปดวย

3. การประหยด มบางคนทไมเขาใจวธการแตงกายทถกตองคดวา การแตงกายทดนนจะตองสวมใสเสอผาทราคาแพง น าสมย หรหรา ฯลฯ แทจรงแลวการแตงกายทถกตองควรเปนการสวมใสเครองแตงกายทราคาแพงพอสมควร เหมาะกบสภาพฐานะเปนแบบอยางใหแกครอบครว และประเทศชาต

การสรรหาเครองแตงกายจากตางประเทศมาแตงอวดความร ารวยในสงคมนน ไมพงกระท าเปนอยางยง เปนการเพาะนสยทไมควร ถาเราสงเสรมลกษณะนสยการประหยดไดมากขน ประเทศชาตกจะมเงนตราจากการแตงกายมากทเดยว

4. ความเหมาะสมกบกาลเทศะ การก าหนดสถานททรวาจะไปรวมงานนนมลกษณะส าคญอยางไร และมการจดงานใดขนเพอจะแตงกายใหเหมาะสมกบงานนนๆ ทงงานมงคลหรออวมงคล ไมควรแตงกายทไมสภาพในสถานทถอวาศกดสทธ เชน วดหรอศาสนสถานอนๆ

ควรแตงกายใหเหมาะสมกบฐานะของผเชญดวย ไมควรแตงกายใหเกนหนาเจาภาพถาฐานะดกวา ถาผเชญฐานะดกวาควรแตงกายใหเปนพเศษเพอใหเกยรตเจาภาพในเรองนควรทราบลวงหนาเพอจะไดแตงกายใหถกตองเหมาะสม การแตงกายทผดแบบไปในงานนนจะเปนจดเดนและจะท าใหการวางตวล าบาก เกดความไมสงบใจทงผเชญและผไดรบเชญ

เมอมแขกมาเยยมบานควรตอนรบแขกในชดแตงกายทเหมาะสม สภาพตามความสนทสนมกบแขกนนๆ เมออยในทสาธารณะกควรแตงกายสภาพเชนเดยวกน

171

5. ความเหมาะสมในสวนตว เลอกการแตงกายใหเหมาะสมกบรปราง ตดเยบไดสดสวน ส แบบ ชนดของผาใหเหมาะสมกบบคลกภาพ วย และอยในความนยมไดนาน คนเตย อวน ควรสวมผาลายยาวทางลง สแก จะท าใหดผอมสง ในทางกลบกน คนผอมควรใชลายผาขวางตว สออนจะท าใหสมบรณขน คนผอมควรเลอกแบบมดชด ตดหลวมๆ คนคอส นไมควรสวมเสอมระบายคอ หรอมปกสง

ควรเลอกผาใหเขากบสผวของตนดวย นอกจากนสภาพธรรมชาตในแตละทองถนยงมผลอยางมากในการสวมใสเครองแตงกายเชน ทมอากาศรอน เหงอออกมากอาจเปรอะเปอนเสอผาทสวม นกธรกจเสอผาควรเรยบรอย สไมตก ไมมนวบวาบลายตาไมมดอก ลวดลายหรอตกแตงรงรง

การน าแบบเครองแตงกายทมอยตามหนงสอมาใชจ าเปนจะตองดดแปลงปรบปรงใหเหมาะสมกบบคลกภาพ ฐานะ หนาทการงานดวย จงจะนบไดวาเปนการแตงกายทถกตอง

การแตงกายไปในงานพระราชพธ รฐพธ ทมหมายก าหนดการหรอก าหนดการนน จะระบการแตงกายของพธไวดวยเชน แตงเครองแบบปกตขาว เครองแบบเตมยศ เครองแบบครงยศ เครองแตงกายไวทกข ผทจะเขารวมควรจะไดแตงกายตามทระบไว หากไมใชขาราชการ พนกงานของรฐ ชายอาจใชชดสากล หรอชดไทยพระราชทานกได ส าหรบสภาพสตรอาจใชชดไทย ถาเปนนกเรยน นสตนกศกษา ควรแตงกายภายในชดเครองแบบนกเรยนนกศกษา

10.มารยาทการแสดงความเคารพ

การแสดงความเคารพมหลายลกษณะเชน การประนมมอ การไหว การกราบ การค านบ การถวายบงคม เปนตน การจะแสดงความเคารพในลกษณะใดนน ตองพจารณาวาผรบความเคารพดวยวาอยในฐานะเชนใด หรอโอกาสใด แลวจงแสดงความเคารพใหถกตองเหมาะสม การแสดงความเคารพแบงไดดงน (ศนยวฒนธรรมจงหวดอดรธาน, 2535 : 30-36)

1. การประนมมอ (อญชล) ประนมมอใหนวมอแนบชดกน ฝามอราบ ปลายนวตงขน แขนแนบตวระดบอก ไมกางศอก ทงชายและหญงปฏบตเหมอนกน การประนมมอนใชในการสวดมนต ฟงพระสวดมนต ฟงพระธรรมเทศนา และขณะพดกบพระสงฆซงเปนทเคารพนบถอ เปนตน

2. การไหว (วนทา) การไหวเปนการแสดงความเคารพ โดยการประนมมอใหนวชดกนยกขนไหว การไหวแบบไทยแบงออกเปน 3 แบบตามระดบของบคคล ดงน

172

ระดบท 1 การไหวพระ ไดแก การไหวพระรตนตรยรวมทงปชนยวตถและ ปชนยสถานทเกยวกบพระพทธศาสนา ในกรณทไมสามารถกราบเบญจางคประดษฐไดโดยประนมมอใหปลายนวชจรดสวนบนของหนาผาก

ชาย ยนแลวคอมตวลงใหต าพรอมกบยกมอขนไหว

หญง ยนแลวใหเขาต าโดยถอยเทาขางใดขางหนงตามถนดพรอมยกมอขนไหว

ระดบท 2 การไหวผมพระคณและผอาวโส ไดแก พอ แม ป ยา ตา ยาย คร อาจารย และผทเราเคารพนบถออยางสง โดยประนมมอใหปลายนวชจรดระหวางคว

ชาย ยนแลวคอมตวลงเลกนอยกวาระดบการไหวพระพรอมกบยกมอขนไหว

หญง ยนแลวยอเขาลงนอยกวาระดบการไหวพระพรอมยกมอขนไหว

ระดบท 3 การไหวบคคลทวๆ ไปทควรเคารพนบถอหรอผมอาวโสรวมทงผทเสมอกนโดยประนมมอยกขนใหปลายนวจรดปลายจมก

ชาย ยนแลวคอมตวลงเลกนอยกวาระดบการไหวผมพระคณพรอมกบยกมอขนไหว

หญง ยนแลวยอเขาลงนอยกวาระดบการไหวผมพระคณโดยถอยเทาขางใดขางหนงเลกนอย พรอมกบยกมอขนไหว ในการไหวผเสมอกน ทงชายและหญงยกมอขนไหวพรอมกน หรอในเวลาใกลเคยงกน ในกรณทท าพรอมกนเปนหมคณะ ควรจะนดหมายใหท าอยางเดยวกน การไหวตามมารยาทไทยเชนน ปฏบตใหเรยบรอยนมนวลดวยความส ารวมจงจะดงาม

3. การกราบ (อภวาท) เปนการแสดงความเคารพดวยวธนงประนมมอขนเสมอหนาผากแลวนอมศรษะลงจรดพนหรอมอ ณ ทใดทหนง แลวนอมศรษะลงบนมอนน เชน กราบลงบนตกกอนโลมถอวาเปนกราบ ถาหมอบแลวนอมศรษะจรดมอทประนมถงพนเรยกวา หมอบกราบ การกราบม 2 ลกษณะคอ การกราบแบบเบญจางคประดษฐและการกราบผใหญ

3.1 การกราบแบบเบญจางคประดษฐ ใชการกราบพระรตนตรย ไดแก พระพทธ พระธรรม พระสงฆ การกราบแบบเบญจางคประดษฐ หมายถง การทใหอวยวะทง 5 คอ เขาทง 2 มอทง 2 และหนาผากจรดพน การกราบจะม 3 จงหวะ และจะตองนงอยในทาเตรยมกราบ

ทาเตรยมกราบ

ชาย นงคกเขาปลายเทาตง นงบนสนเทา มอทงสองวางบนหนาขาทงสองขาง (ทาเทพบตร)

173

หญง นงคกเขาปลายเทาราบ นงบนสนเทา มอทงสองวางบนหนาขาทงสองขาง (ทาเทพธดา)

จงหวะท 1 (อญชล) ยกมอประนมมอระหวางอก ปลายนวชดกนตงขนแนบตว ไมกางศอก

จงหวะท 2 (วนทา) ยกมอขนพรอมกบกมศรษะ โดยใหปลายนวชจรดหนาผาก

จงหวะท 3 (อภวาท) ทอดมอลงกราบ ใหมอและแขนทงสองขางลงพรอมกน มอคว าหางกนเลกนอยพอใหหนาผากจรดพนระหวางมอได

ชาย ใหกางศอกทงสองขางลง ตอจากเขาขนานไปกบพน หลงไมโกง

หญง ใหศอกทงสองขางครอมเขาเลกนอย

ท าสามจงหวะใหครบสามครง แลวยกมอขน จบโดยใหปลายนวชจรดหนาผากแลวปลอยมอลง การกราบไมควรใหชาหรอเรวเกนไป

การกราบผใหญ ใชในการกราบผใหญทอาวโส รวมท งผทมพระคณไดแก พอ แม ครอาจารย และผทเคารพกราบเพยงครงเดยว โดยผกราบทงชายและหญงนงพบเพยบ ทอดมอทงสองขางลงพรอมกน ใหแขนทงสองครอมเขาทอยดานเพยงเขาเดยวมอประนม คอมตวลงในหนาผากแตะสวนบนของมอทประนม ในขณะกราบไมควรกระดกนวหวแมมอขนรบหนาผาก

4. การค านบ ใหยนตรงมอปลอยไวขางตวคอมศรษะเลกนอย การค านบนเปนสวนมากเปนปฏบตของชาย แตใหใชปฏบตไดทงชายและหญงเมอแตงเครองแบบและไมไดสวมหมวก

11.มารยาทในการยน

1.1 การยนในพธทมการบรรเลงเพลงมหาฤกษและเพลงมหาชยในพธเปดสถานทท าการของรฐ พธเปดทางคมนาคมทส าคญๆ และงานทเปนมงคลทวไป

เพลงมหาชย ใชบรรเลงตอนรบประธานของงานผมเกยรต นบตงแตสมเดจพระบรมราชกมาร พระบรมวงศานวงศ นายกรฐมนตร หรอเมอผเปนประธานของงานกลาวค าปราศรยจบกจะบรรเลงเพลงมหาชยเปนพเศษหรอบรรเลงในงานรบรองบคคลส าคญงานสโมสรสนนบาต เปนตน

เมอไดยนเพลงมหาฤกษ หรอเพลงมหาชยบรรเลง ใหยนตรงจนกวาจะจบเพลง ในกรณทเปนพธของทางราชการ ผเปนทหารหรอขาราชการพลเรอนทอยในเครองแบบใหปฏบตตามระเบยบของทางราชการทหาร หรอราชการพลเรอนแลวแตกรณ

174

1.2 การยนเคารพใหเกยรตแกผลวงลบ ใหยนเคารพเมอไดยนเสยงเพลงแตรเดยว เปาเพลงนอน หรอเมอประธานวางเครองขมาหรอจดเพลงเผาศพไมวาจะมเพลงประโคมหรอไมกตาม และเมอการเชญศพผาน ใหยนตรงแสดงความเคารพดวย 1.3 การยนเมอประธานในพธเดนผาน ทกคนในทนนลกขนยนตรงหนหนาไปทางประธานทก าลงเดนผาน ปลอยมอไวขางตว

1.4 การยนฟงโอวาท ใหยนตรง ชดเทา ปลอยมอไวขางตว หนหนาไปทางผใหโอวาท ยกเวนในกรณทถอประกาศนยบตร หรอเครองราชอสรยาภรณ ฯลฯ อยถาถอมอเดยวใหถอดวยมอขวาแนบไวกบอกหรอระดบตงฉากกบล าตว แลวแตทางพธจะก าหนดถาใหถอระดบตงฉากกบล าตว

1.5 การยนกลาวค าปฏญาณ โอกาสทกลาวค าปฏญาณ เชน กลาวค าปฏญาณตอธงชยเฉลมพล ถวายสตยปฏญาณแดพระบาทสมเดจพระเจาอยหวใหยนตรง ชดเทาหนหนาไปทางธงหรอพระองคทาน กลาวค าปฏญาณของคร นกเรยน และกลมบคคลตางๆ อาท ไทยอาสาปองกนชาต ลกเสอเนตรนาร ใหผทกลาวค าปฏญาณปฏบตตามพธทก าหนดไวของสถาบนนนๆ

1.2. การยนไมเปนพธ

1.2.1 การยนรบค าสง ใหยนตรง ชดเทา หนาตรง ปลอยมอไวขางตว

1.2.2 การยนใหเกยรตผใหญ การยนลกษณะนใชเมอเรานงสนทนากนอยแลวมผใหญเดนเขามาหรออยรวมสนทนาดวย ใหลกขนยนตรง มอประสานกนอยระดบเอวคอมตวเลกนอย รอจนผใหญนงแลวจงนงลง

1.2.3 การยนสนทนากบผ ใหญ ใหยนตรง ชดเทา คอมตวเลกนอย มอประสานกนอยระดบเอว ไมควรยนชดหรอหางผใหญจนเกนไป

1.2.4 การยนคยกบเพอน การยนพกผอน และการดมหรสพ ควรยนในลกษณะสภาพ ไมกอความร าคาญหรอเกะกะกดขวางผอน เชน ยนพดขามศรษะหรอยนบงผอนดมหรสพหรอขบวนแห เปนตน

1.2.5 การยนเขาแถวคอย ลกษณะการยนเชนเดยวกบขอ 3.4 แตจะตองเขาแถวใหเปนระเบยบ เรยงล าดบกอนหลง ไมควรแยงกน เชน การยนตามล าดบกอนหลงในการเตรยมขนรถโดยสาร ในการขนเผาศพ ในการรดน าอวยพรคบาวสาว และในการตกอาหารแบบชวยตวเอง

1.2.6 การยนปฏบตหนาท ไดแก การยนประกาศ ยนบรรยาย หรอยนแสดงปาฐกถา ฯลฯ ควรยนในลกษณะสภาพ

175

12.มารยาทในการเดน

1. การเดนในพธทางศาสนา

การเดนเวยนเทยนหรอท าประทกษณ ในวนส าคญทางพระพทธศาสนาหรอในโอกาสอนเพอแสดงคารวะตอพระรตนตรย ปชนยวตถ หรอปชนยสถาน เดนเวยนขวา 3 รอบ โดยใหม ปชนยสถานอยทางขวามอของผเดน และพงปฏบตดงน

1.1 เดนประนมมอโดยมดอกไม ธปเทยนพรอม (ในถนกนดารหาดอกไมธปเทยนยากเพยงเดนประนมมอกได)

1.2 ขณะเดนควรระมดระวงอยาใหธปเทยนทจดไฟอยไปถกผอน

1.3 ขณะเดนควรระลกถงพระพทธคณ พระธรรมคณ และพระสงฆคณ(ทแนะไวนพอเปนแนวปฏบต แตถาผใดจะบ าเพญภาวนาก าหนดกรรมฐานอยางอน หรอพระไตรลกษณคอ อนจจง ทกขง อนตตา กได)

2. การเดนในพธตางๆ

2.1 การเดนตามศพเวยนเมร ใหเดนในลกษณะส ารวม เดนเวยนซาย 3 รอบโดยใหเมรอยซายของผเดน

2.2 การเดนขนและลงเมรเผาศพ ใหเดนเรยงแถวตามล าดบอยางมระเบยบไมแยงกนขนหรอลง รวมทงไมแยงกนรบของทระลก

2.3 การเดนในขบวนแห ไดแกขบวนแหในพธตางๆ เชน แหองคกฐนแหเทยนพรรษา และแหพระศพฯลฯ ใหเดนอยางมระเบยบและถกกฎจราจร

2.4 การเดนเขา – ออกระหวางการประชม โดยมารยาททวไปผทมความจ าเปนตองเดนเขาออกหรอออกระหวางทก าลงมการประชม ควรแสดงความเคารพประธานของทประชมทกครงดวยการไหวหรอค านบเมอเขาสทประชม

3. การเดนผานผใหญ ขณะทผานผใหญไมควรเดนลงสน หรอมเสยงดงและตองผานในระยะหางพอสมควร

3.1 ขณะผใหญยน ทงชายและหญงใหเดนผานในลกษณะส ารวมปลอยมอไวขางตวและคอมตวเมอใกลถงผใหญ

3.2 ขณะผใหญนงเกาอ ทงชายและหญงใหเดนผานในลกษณะส ารวมปลอยมอไวขางตว คอมตวพรอมกบยอเขาเมอใกลถงผใหญนงเกาออย แตถาเปนในบานอาจจะใชวธเดนเขากได

176

3.3 ขณะทผใหญนงหรอนอนกบพน ทงชายและหญงใหเดนผานในลกษณะส ารวมเมอถงผใหญนงอยใหทรดตวลงเดนเขา เมอผานผใหญไปแลวคอยลกขนเดน

วธเดนเขา ใหคกเขาปลายเทาตง แลวคอยสบเขาออกทละขางเหมอนกบการเดนและคอมตวลงเลกนอยเมอใกลจะถงผใหญ

4.การเดนน าหรอเดนตามผใหญ

4.1 การเดนน า เดนระยะหางพอสมควร จะอยดานใดแลวแตสถานทจะอ านวย แตโดยปกตผเดนจะอยทางซายของผใหญ เดนลกษณะส ารวม

4.2 การเดนตาม เดนเบองหลงเยองไปทางซายของผใหญ เดนลกษณะส ารวมระยะหางพอสมควร

5.การเดนโดยทวไป หมายถง การเดนทไมเกยวกบพธ ไดแก เดนการกศล เดนในทสาธารณะ เดนกบเพอน

ใหเดนโดยไมกดขวางทางหรอกอความร าคาญแกผอน ถาเดนตามถนนใหเดนบนทางเทา เมอจะขามถนนในทางขามกควรระมดระวงพอสมควร

13.มารยาทในการเยยมไข

การเจบปวยเปนเรองธรรมดาของมนษย เมอมผเจบปวยญาตมตรคนรจกชอบพอกน กไปเยยมเพอแสดงความหวงใยและใหก าลงใจแกผปวย การเยยมเยยนกนตามธรรมดายงตองการมารยาท เยยมคนไขยงตองการมากยงขนเพราะผปวยฝายถกเยยมอยในสภาวะรางกายไมปกต ซงสงผลท าใหอารมณไมปกตดวย ดงนนในการเยยมไขควรปฏบตดงน

1. ไมควรพดกบคนไขนานเกนไป จนคนไขไมมเวลาพกผอน

2. สงของทน าไปเยยมคนไข ตองพจารณาใหรอบคอบวา สมควรทจะน าไปหรอไม เพราะบางครงความปรารถนาดอาจจะกลายเปนโทษได เนองจากบางโรคหามรบประทานอาหารหรอผลไมบางชนด หรอการน าเอากระเชาดอกไมไปเยยมคนไขคนไขบางคนอาจจะแพกลนดอกไมบางชนดได

3. การพดกบคนไขนนจะตองดกาลเทศะ ความเหมาะสมของเรองทจะพดดวย อยางใชเวลานาน เรองทพดตองเปนเรองทคนไขฟงแลวเบาใจ ผอนคลายไมควรพดเรองทจะท าใหคนไขสลดหดหใจ คดมากเกนความวตกกงวลใจ

177

4. ถาคนไขอาการหนก เปนโรคทหายยากไมควรซกถามอาการ ควรคยเรองทจะท าใหคนไขลมความเจบปวย

5. ไมควรขนนงหรอนอนกบคนไขบนเตยงหรอไปจบตองตวคนไข ชวยพยาบาลคนไข ซงอาจเปนอนตรายได

6. การไปเยยมคนคลอดควรมของขวญไปดวย ไมควรไปแตะตองจบทารกเพราะอาจน าเชอโรคไปสเดกโดยไมไดตงใจ

7. ไมควรฝาฝนค าสงของแพทยในการหามเยยม อาจจะสงบตรเยยมไขแสดงความปรารถนาดฝากกบเจาหนาทประจ าหองกได

นายแพทยเสนอ อนทรสขศร ไดเอยถงค าของนายแพทยผหนงวา “ในการรกษาโรคทกวนน ขาพเจาไมเคยนกหนกใจในเรองโรคหรอคนไขเลย แตขาพเจาหนกใจเรองคนมาเยยมไขมากกวา” (สมศร สกมลนนท, 2542 : 62)

14.มารยาทในการนง

1. การนงเกาอ

1.1 การนงเกาอโดยทวไป คอ นงตามสบาย ถาเปนเกาอทมเทาแขนจะเอาแขนวางพาดกได ไมควรนงโยกเกาอเลน นงไดทงชายและหญง เมอสนทนาอยกบเพอนหรอนงในทตางๆ ทไมเปนพธการ

1.2 การนงเกาอตอหนาผใหญ เปนการนงโดยส ารวมกรยาและสายตาตามสมควร ไมกมหนา 1.3 นงเกาอตวตรง หลงไมพงพนงเกาอ มอทงสองขางวางบนหนาขา

ชาย เขาหางกนเลกนอย สนเทาชด ปลายเทาแยกเลกนอย

หญง กอนนงใชมอจบกระโปรงดานหลงเพอใหนงไดเรยบรอยเขาและปลายเทาชดกนหรอปลายเทาเหลอมกนเลกนอย

1.4 นงเกาอคอมตว ใชแขนทอนลางท งสองขางวางบนหนาขาท งสองมอประสานกน

1.5 นงเกาอประนมมอคอ การนงตวตรง หลงพงพนงเกาอ นงในลกษณะส ารวมกรยา โดยการประนมมอระดบอก ใหนวมอแนบชดกน ไมกางศอก

การนงลกษณะนใชไดทงชายและหญง เชน นงฟงพระธรรมเทศนหรอฟงพระสวดมนตในศาสนพธ

178

1.6 การนงเกาอในพธการ คอ การนงตวตรงดวยอาการส ารวม ไมนงไขวหาง ไมกระดกเทา ไมสบบหรและไมคยกน

การนงลกษณะนใชไดทงชายและหญง เชน นงในงานพระราชพธ รฐพธนงในทประชม

15.มารยาทในการนอน

1. การนอนเมอไปพกบานผอน

ในกรณทไปพกบานผอน หรอเพอนทคนเคยกน แมจะสนทสนมกนกควรค านงถงมารยาททพงปฏบตอยบาง ผไปพกบานผอนควรปฏบตเชนเดยวกบการนอนในทเฉพาะสวนตว แตควรเนนเปนพเศษในเรองตางๆ ดงน

1.1 ไมควรไปคางบานผอนในยามดก หรอกลบดกโดยไมมเหตอนจ าเปนเพราะเจาของบานจะเดอดรอนในการเปดประตตอนรบ หรอใหความสะดวกตางๆ

1.2 ควรมความเกรงใจ ค านงถงความตองการของเจาของบานไมถอแตประโยชนสขสวนตว และไมเรยกรองขอความสะดวกสบายจากเจาของบานจนเกนควร เชน ใชหองสวมนานเกนไป ขอใชบรการเครองอ านวยความสะดวกตางๆ ซงในบานมจ านวนจ ากด

1.3 ไมท าสงใดอนจะเปนการรบกวน หรอกอความร าคาญใหแกกนและกน เชน ท าเสยงดงเปนเหตใหเจาของบานตกใจตน ชวนคยโดยไมค านงวาอกฝายหนงตองการจะพกผอน

1.4 ควรขออนญาตเจาของบานกอนทจะท าสงใดอนเกยวกบเจาของบาน เชน ขอพดโทรศพท ขอใชรถ ฯลฯ

1.5 ควรชวยรกษาความสะอาดตามสมควร ซงถอเปนมารยาทอนด อนง ผทเปนเจาของบานกควรอ านวยความสะดวกแกผมาพกและมความเกรงใจไมท าสงใดอนอาจกอความร าคาญและรบกวนผมาพกเชนกน

2. การนอนในยานพาหนะขณะเดนทาง

ผทเดนทางระยะไกล และตองคางคนในยานพาหนะไมวาจะเปนรถโดยสารปรบอากาศ รถไฟ ฯลฯ จ าเปนตองค านงถงมารยาททควรปฏบต

2.1 แตงกายสภาพ ไมปลอยตวตามสบาย อยางทเคยปฏบตเมออยในบานของตน

2.2 ไมสงเสยงเอะอะ อนจะท าใหเกดความร าคาญแกผทตองการพกผอน

179

2.3 ไมสบบหร ไมกอความร าคาญ หรอชวนพดคยโดยไมค านงถงเปนเวลาอนเหมาะสมหรอไม 2.4 ไมใชทนงหรอทนอนเกนสทธทตนพงมได

2.5 หากประสงคจะใหพนกงานบรการสงใดเปนพเศษ ควรขอรองอยางสภาพ

2.6 ในกรณทเดนทางรถโดยสารปรบอากาศ ซงสามารถปรบทนอนนอนไดควรปรบทนงในเวลาอนควร โดยค านงถงความตองการของผนงขางเคยงดวยเพราะอาจท าใหเขามไดรบความสะดวก

2.7 ในกรณทคางคนในรถไฟ ซงจดใหมทนอนในรถ ควรปฏบตเปนพเศษในเรองตอไปน

ก. ควรรอใหพนงงานปทนอนท างานของเขาตามล าดบกอนหลงไมเรยกรองใหบรการตนเปนพเศษ

ข. ผทขนไปนอนชนบน ควรกลาวค าขออภยดวยมารยาทอนดตอผนอนชนลาง และถาไมมกจจ าเปนกไมควรปนขนปนลงบอยครง

ค. แมจะมานบงทนอนไว กควรนอนอยางสงบเรยบรอย

16.มารยาทในการสนทนา

การพดคยสนทนานน ตองใหเกยรตในขณะผอนก าลงพด ตองตงใจฟง สบตากบคนทเราสนทนาดวย เมอยงไมถงเวลาพด ใหความสนใจกบคนพด เพราะการเปนผฟงทด จงจะเปนผพดทด เรากจะสามารถสรางความสมพนธไมตร มตรภาพทดยนยาวได

1. อยาท าตวเปนคนฉลาดรไปทกเรอง หรอถอมตนเปนคนโง

2. เปดโอกาสใหคนอนไดพดทวๆ กน

3. การพดชมเชยผใดตองพดความจรง ไมมากนอยเกนไป

4. เมอกลาวผดพลาดใหขอโทษ

5. ไมควรตดบทขณะคนอนพด

6. ระมดระวงกรยาทาทาง แสดงออกใหเหมาะสม

7. ไมควรซกถามเรองสวนตว

8. ไมสนทนาแทะโลม ใชค าไมสภาพ

9. ใหเกยรตผรวมสนทนา รวมทงผทกลาวถง

180

17.มารยาทในการเขาประชม อบรม สมมนา

การเขารวมประชม สมมนา เกดขนในชวตประจ าวนของทกคนได เราจงตองมการเตรยมความพรอม หรอรจกทจะเขาสการประชม เพราะเปนการรวมกนของคนหมมาก ดงนน จงตองตระหนกถงมารยาททางสงคม ในการรวมประชมนนๆ ซงตรงกบหลกการของทางพทธศาสนาในหวขอ สาราณยธรรม 6 ทกลาวถงการประชมกนของหมคณะ ดงกรณตวอยางทยกมา

1. ไปใหถงสถานทกอนการประชม อบรม สมมนา

2. ในกรณทมการลงทะเบยนใหลงทะเบยนกอนใหเรยบรอย

3. ควรนงดานหนากอน

4. ไมน าอาหาร เครองดมเขาไปรบประทานในหองประชม

5. การเขาออกหองประชมจะตองท าความเคารพวทยากรกอน

6. ไมควรคยกนหรอสงเสยงใดๆ รบกวนสมาธผอน

7. ไมควรใชโทรศพทมอถอ ควรปดเครองกอนเขาหองประชม

8. แตงกายใหสภาพเรยบรอย

9. ควรรบเอกสารตางๆ ตามสทธของตนเทานน

10. การซกถามวทยากร ควรยกมอของอนญาตกอน

11. ไมควรเดนเขาเดนออกบอย เวนแตมความจ าเปนเทานน

18.มารยาททไมดไมงามเวลาเขาสงคม

มนษยเราคงปฏเสธการเขาสงคมไมได ทงนเพราะมนษยเปนสตวสงคม ดงนนการเขาสงคมจงเปนสงทจ าเปนส าหรบมนษยท าอยางไร การเขาสงคมจงจะไมเกดปญหา แนวทางในการประพฤตปฏบตตนในการเขาสงคมจงเปนสงทตองกระท า ทงนเพอลดปญหาการเขาสงคมใหนอย

ทสด ปาจรย นพงษ (2526 : 94-100) ไดเสนอแนะสงทไมควรกระท าในการเขาสงคมไวดงน

1. ไมขดจงหวะการสนทนาของคนอน

2. ในงานตางๆ ไมจบกลมคยกนเสยงดง

3. การเรอเสยงดงไมควรกระท า

4. การซดน าแกงหรอซป ไมควรท าใหเกดเสยงดง

5. ไมบวนอะไรออกจากปาก ระหวางรบประทานอาหาร

6. ไมจมฟนในทสาธารณะ

181

7. ในทสาธารณะไมลวง แทะ, แกะ, เกา

8. หากกาแฟ หรอ ชารอนไมควรเปา

9. ไมหวผม แตงหนาในทสาธารณะ

10. ไมกระซบกบคนอนในกรณทอยกนหลายคน

11. ไมยมหรอหวเราะในงานศพ

12. ไมควรคยโมโออวดตนเองในวงสนทนา

13. ไมควรถามราคาสงของทคนอนสวมใส

14. ไมควรถามเรองอาย เงนเดอน เรองสวนตว บคคลอน

15. ไมควรน าปญหาสวนตว ปญหาการงานมาคยทโตะอาหาร

16. ไมวางชอนไวในถวยกาแฟ หลงจากคนเสรจ

17. ไมตกอาหารจากจานคนอน

18. ไมควรลกจากโตะอาหารทนท เมอรบประทานอาหารเสรจ หากมบคคลอนยงรบ

ประทานอาหารไมเสรจ

19. ถาเจาภาพเชญทานคนเดยวไมควรหาคนอนไปดวย

20. ไมควรน าอาหารจากงานเลยงกลบบาน

21. ไมควรพาเดกไปทท างานเพราะจะท าใหคนอนเสยสมาธ

22. ไมถอวสาสะ อานจดหมายคนอน

23. ไมโกรธและตอวาคนทจ าชอทานไมได ควรแนะน าตวเองจะดกวา

24. ไมไปพกอยกบใครนานเกนไป

25. ไมถอวสาสะเขาไปในหองนอนของใคร โดยไมขออนญาตกอน


จรรยาบรรณและมารยาททางสงคม เปนสงทผด ารงตนอยในสงคม จะตองถอเปนหลกปฏบต เพอการประพฤตของตนเองในการอยรวมกนกบสงคม รจกวางตนใหเหมาะสมตามหลกมารยาททางสงคม เชน เดกตองมความเคารพ ย าเกรงผใหญ มการยม ไหว ทกทาย มสมมาคารวะ ทเรยกวา ไปมาลาไหว คอการแสดงความเคารพกจะสรางวฒนธรรมทดงาม มความประพฤตด มมารยาททนาชนชมสมกบค ากลาวทวา เปนผถงพรอมดวยวชาความร และความประพฤตดงาม

182


1. จงบอกทมาและความหมายของจรยศาสตรมาโดยละเอยด

2. จงบอกถงประโยชนทไดรบจากการเรยนรเรองจรยศาสตรมาโดยละเอยด

3. จรรยาบรรณ คออะไร

4. จรรยาบรรณ มความส าคญอยางไร

5. หลกของจรรยาบรรณประกอบดวยอะไรบาง

6. ท าไมวชาชพตางๆ จงตองมจรรยาบรรณ

7. จงยกตวอยางปญหาทางจรรยาบรรณในวชาชพ ซงเกดขนในปจจบนมา 3 ตวอยาง

8. พรอมทงอธบายวาปญหาเกดจากอะไรและจะแกไขอยางไร

บรรณานกรม

กอ สวสดพานชย. จรยธรรมในสงคมไทย. รายงานการสมมนาจรยธรรมในสงคมปจจบน คณะกรรมการการศกษาแหงชาต ส านกนายกรฐมนตร, 2522.

เกษม ตนตผลาชวะ, น.พ. “ขมขน” วารสารใกลหมอ. 11-15 พฤศจกายน 2534. ค า พาหอม. พทธศาสน. กรงเทพ ฯ : อกษรบณฑต, 2531. จรญ ทองถาวร. มนษยสมพนธ. กรงเทพ ฯ : อกษรบณฑตม 2531. จรนทร สกลถาวร. จรยศาสตรส าหรบคร. เอกสารค าสอนคณะศกษาศาสตร มหาวทยาลยเชยงใหม

, ม.ป.ป. ชยวฒน อตพฒน. จรยศาสตร. พมพครงท 4 กรงเทพ ฯ : บรษทประชาชนจ ากด, 2530. ช าเลอง วฒจนทร. หลกการปลกฝงคณธรรมจรยธรรมแกนกเรยน. กรงเทพ ฯ : โรงพมพการศาสนา. 2524. เชาว ชโนรกษ และพรรณ ชโนรกษ. ชววทยา เลม 1. กรงเทพ ฯ : โรงพมพอกษรประเสรฐ 2514. ไชย ณ พล. ธรรมธาต. กรงเทพ ฯ : บรษทสารมวลชนจ ากด, 2532. ฐตวณโณ ภกข. จตภาวนา. กรงเทพ ฯ : สทธสารการพมพ, 2531. ดวงเดอน คงศกด และคณะ. ธรรมโฆษณอรรถานกรม. กรงเทพ ฯ : หางหนสวนจ ากดภาพพมพ, 2533. ถวล เขมทอง. เอกสารประกอบการสอนพทธศาสน. คณะวชามนษยศาสตรและสงคมศาสตร

วทยาลยครอดรธาน, 2536. นงเยาว ชาญณรงค. วฒนธรรมและศาสนา. กรงเทพ ฯ : โรงพมพหางหนสวนจ ากดน ากงการพมพ,

2531. บญมา จตจรส. มงคล 38 ประการ. กรงเทพ ฯ : ส านกพมพคลงวทยา, 2533. บญสง สนธนอก. การเปรยบเทยบจรยธรรมชาวบานทปรากฏอยในวรรณกรรมทองถนของชาว

ไทยภาคตะวนออกเฉยงเหนอและภาคเหนอ. วทยานพนธอกษรศาสตรมหาบณฑต มหาวทยาลยมหดล, 2529.

______ . เอกสารประกอบการสอนวชา ปรชญาและศาสนา. อดรธาน : วทยาลยพลศกษา จงหวดอดรธาน, 2534.

ปญญานนทภกข. บานแสนสข. ในคตธรรมเพอความอยเยนเปนสขของชวตความสขนรนดร, 2530. ปน มทกนต. มงคลชวตภาค 2. กรงเทพ ฯ : ส านกพมพคลงวทยา. 2507.

184

พระเทพปรยตโมล. หลกการพฒนาตน กรงเทพ ฯ : โรงพมพเลยงเชยง, ม.ป.ท. พระธรรมโกศาจารย (พทธทาสภกข) : กตญญเวทเปนรมโพธรมไทรของโลก. กรงเทพ ฯ :

ส านกพมพธรรมสภา, 2534.

พระมหาประทป อตมปญโญ. กรรมและการสนกรรมแบบพทธศาสตร. ม.ป.ท. , 2532. พระมหาปรชา มหาปญโญ และคณะ. ธรรมวภาคบรรยายส าหรบนกธรรมและธรรมศกษาชนเอก

กรงเทพ ฯ : โรงพมพการศาสนา, 2532. ______ . ธรรมวภาคบรรยายส าหรบนกธรรมและธรรมศกษาชนโท. กรงเทพ ฯ : โรงพมพการ

ศาสนา, 2532. ______ . แนวทางการพฒนาจรยธรรมไทย. ในการประชมทางวชาการเกยวกบจรยธรรมไทย, 22-

27 มกราคม 2533. ______ . พจนานกรมพทธศาสตร. กรงเทพ ฯ : โรงพมพการศาสนา, 2520. พระราชวรมน. พทธธรรม. กรงเทพ ฯ : โรงพมพการศาสนา, 2524. ______ . พทธจรยธรรม. กรงเทพ ฯ : โรงพมพการศาสนา, 2532. พระธรรมปฏก (ป.อ. ประยตโต). พทธธรรม. 2538. กรงเทพฯ : มหาจฬาลงกรณราชวทยาลย พระราชวสทธโมล. หลกธรรมส าหรบพฒนาธรรมจรยา. กรงเทพ ฯ : โรงพมพการศาสนา, 2526. พระศรวสทธกว. การพฒนาจต. กรงเทพ ฯ : โรงพมพมหามกฎราชวทยาลย, 2530. พระวรศกด วรธมโม. พทธจรยธรรมาเพอมนษยชาต. กรงเทพ ฯ : หจก. การพมพพระนคร, 2528. พระโสภณคณาภรณ. ธรรมปรทศน 2 (อธธรรมวภาคประเฉทท 2) กรงเทพ ฯ : โรงพมพการ

ศาสนา, 2530. ______ . แบบเรยนวชานกธรรมและธรรมศกษาชนเอก. กรงเทพ ฯ : โรงพมพการศาสนา, 2526. พฑร มลวลย. สภาธรรมพนฐาน ตอนท 7. กรงเทพ ฯ : โรงพมพการศาสนา, 2528. ______ . กรรมเหนอกรรม. ม.ป.ท. , 2500. พทธทาสภกข. การปฏบตงานคอการปฏบตธรรม. กรงเทพ ฯ : ส านกพมพนพพาน, 2530. ______ . ไกรวลยธรรม. กรงเทพ ฯ : หจก. การพมพมหานคร, 2533. ______ . ฆราวาสธรรม. กรงเทพ ฯ : หจก. การพมพพระนคร, 2523. ______ . ชาตในปฎจจสมปบาท. กรงเทพ ฯ : การพมพพระนคร, 2524. ______ . ปฎจจสมปบาทจากพระโอษฐ. กรงเทพ ฯ : หจก. การพมพพระนคร, 2524. ______ . พทธประวตจากพระโอษฐ. พมพครงท 9. กรงเทพ ฯ : หจก. การพมพพระนคร, 2523. ______ . ศลปะการด าเนนชวต. พมพครงท 7 กรงเทพ : รงแสงการพมพ. 2534. ______ . ศกษาธรรมอยางถกวธ. กรงเทพ ฯ : รงแสงการพมพ, 2534.

185

พทธทาสภกข. หลกเกณฑทท าใหโลกอยรอดได. กรงเทพ ฯ : หจก. การพมพพระนคร, 2533. ______ . หลกพระพทธศาสนา. กรงเทพ ฯ : โรงพมพอกษรศาสตร, 2503. ______ . อทปปจจยตา. กรงเทพ ฯ : หจก. การพมพพระนคร, 2522. มหาเถรสมาคม. แนะแนวการปฏบตตามคณธรรม 4 ประการ และการปฏบตตามคานยมพนฐาน 5

ประการ. กรงเทพ ฯ : โรงพมพการศาสนา, 2526. มหาวรวงศ. สมเดจพระ. มงคลยอดชวตฉบบสมบรณ. กรงเทพ ฯ : โรงพมพชวนพมพ, 2517. ราชบณฑตยสถาน. พจนานกรมราชบณฑตยสถาน. กรงเทพ ฯ : ส านกพมพอกษรเจรญทศน, 2525. ว. วชรเมธ. เรยนรทกขไดสขเปนก าไร. 2554 . กรงเทพฯ ปราน . วชรญาณวโรรส. สมเดจพระมหาสมณเจา กรมพระยา. นวโกวาท พมพครงท 75. กรงเทพ ฯ : โรง

พมพมหามกฎราชวทยาลย, 2530. วศน อนทรสระ. จรยศาสตร. กรงเทพ ฯ : อมรการพมพ, 2518. ______ . หลกธรรมและการเวยนวายตายเกด พมพครงท 8 กรงเทพ ฯ : โรงพมพมหามกฎราชวทยาลย, 2532. สนน สขวจน และคนอน ๆ . กายวภาคศาสนตรและสรระ. พมพท 11, กรงเทพ ฯ : โรงพมพอกษร

สมพนธ, 2520. วชรา คลายนาทร. สงคมวทยา. กรงเทพ ฯ : บรษทส านกพมพวฒนาพานช, 2530. วทย วงศค าจนทร. ปรชญาเบองตน. กรงเทพ ฯ : ศลปะบรรณาคารจดพมพ. ม.ป.ท. ศาสนา, กรม. กระทรวงศกษาธการ. คมอการศกษาจรยธรรมระดบอดมศกษา ตอนท 1. กรงเทพ ฯ :

โรงพมพการศาสนา, 2524. สมเดจพระพทธโฆษาจารย (ป.อ. ปยตโต). ทกขใหเหนสขใหเปน. กรงเทพฯ : ส านกพมพบคส

ไมล. 2561.) สนท ตงกว. วรรณคดและวรรณกรรมศาสนา. กรงเทพ ฯ : พมพท โอ เอ เอส. พรนตงเฮาส, 2527. สมเดช สแสง. การทดลองสอนยกระดบเหตผลเชงจรยธรรมของนกเรยนประถมศกษาชนปท 6.

ปรญญานพนธ การศกษามหาวทยาศรนครนทรวโรฒประสานมตร, 2523. สมบรณ พรรณาภพ. จตวทยาการศกษา. กรงเทพ ฯ : โรงพมพเจรญผล, 2518. สมภพ ชวรฐพฒน. จรยธรรมกบชวต. วทยาลยพลศกษาจงหวดละลา : 2535. (เอกสารอดส าเนา) สมศกด ศรสนตสข. สงคมวทยาชนบท. คณะมนษยศาสตรและสงคมศาสตร

มหาวทยาลยขอนแกน, 2528. (อดส าเนา) สาโรช บวศร. “แนวทางการพฒนาจรยธรรมไทย” ในการประชมเกยวกบจรยธรรมไทย. 22-27

มกราคม 2523.

186

สวล ศวไล. จรยศาสตราส าหรบพยาบาล. มหาสารคาม : ปรดาการพมพ, 2528. สโขทยธรรมาธราช, มหาวทยาลย. เอกสารประกอบการสอนวชาพฒนาการวยรนและการอบรม.

กรงเทพ ฯ : พมพทกราฟฟกอารต. 2527. สชา จนทรเอม และสรางค จนทรเอม. สขภาพจต. พมพครงท 2, กรงเทพ ฯ : โรงพมพแพรวทยา,

2521. สชพ ปญญานภาพ. พระไตรปฎกส าหรบประชาชน. พมพครงท 6. กรงเทพ ฯ : โรงพมพมหามกฎ

ราชวทยาลย, 2525. สทธ ทองประเสรฐ. ทฤษฎการบรหาร. พมพครงท 2. มหาสารคาม : โรงพมพปรดาออฟเซตการ

พมพ, 2530. สรศกด สรอยคอนบร. จรยธรรมกบชวต. พษณโลก : คณะวชามนษยศาสตรและสงคาสตร

มหาวทยาลยพทธชนราช ภาควชาปรชญาและศาสนา วทยาลยครพบลสงคราม. ม.ป.ป. สลกษณ ศวลกษ. ศาสนากบสงคมไทย. กรงเทพ ฯ : ส านกพมพเทยนวรรณ, 2525. เสถยร พนธรงษ. ศาสนาเปรยบเทยบ เลม 1. พมพครงท 5 กรงเทพ ฯ : โรงพมพอกษรสาสน, 2524. แสง จนทรงาม. การสอนจรยธรรมในโรงเรยน. ส านกงานคณะกรรมการการศกษาแหงชาต.

กรงเทพ ฯ : โรงพมพการศาสนา, 2522. แสง ศรศกดา. จรยศกษา 101. วทยาลยพลศกษาจงหวดชลบร, 2532. อาชวะ, กรม. กระทรวงศกษาธการ. คมอการปฏบตงานตามโครงการจรยธรรมในสถานศกษา.

กรงเทพ ฯ : พมพทแผนกชางพมพ โรงเรยนสารพดชางพระนคร, 2528. Ashhley Montahu. มนษยธรรมของมนษย. แปลและเรยบเรยงโดยสถตย นยมญาต. กรงเทพ ฯ :

โรงพมพครสภาลาดพราว, 2529.

เวบไซต

จรยธรรมในคอมพวเตอร.ออนไลน. สบคนเมอวนท 3 กมภาพนธ 2559. จากhttp://jariyathamcomputer.blogspot.com/2015/02/blog-post_42.html

อารรตน ใจเทยง,จรรณยาบรรณคร.ออนไลน สบคนเมอวนท 3 กมภาพนธ 2559. จาก(http://www.gotoknow.org/blogs/203198)

ค ำน ำ - udon thani rajabhat...

Documents