สุภาษิตสอนสตรี

ประนมหัตถนมัสการขึ้นเหนือเศียรตางประทีปโกสุมปทุมเทียน จ ํานงเนียรนบบาทพระศาสดาอันเปนมิ่งโมลีส่ีทวีป ดังประทีปสองทั่วทุกทิศากล็วงลับดับไกลนัยนา สูมหาหองนิพพานสราญรมยฉันชื่อภูผูประดิษฐคิดสนอง ขอประคองคุณใสไวเหนือผมใหประเสริฐเลิศลํ้ าดวยคํ าคม โดยอารมณดํ าริรักชักภิปรายฯ

ขอเจริญเรื่องตํ ารับฉบับสอน ชาวประชาราษฎรสิ้นทั้งหลายอันความชั่วอยาใหมัวมีระคาย จะสบืสายสุริยวงศเปนมงคลผูใดเกิดเปนสตรีอันมีศักดิ์ บํ ารุงรักกายไวใหเปนผลสงวนงามตามระบอบใหชอบกล จึงจะพนภัยพาลการนินทาเปนสาวแซแรรวยสวยสะอาด กห็มายมาดเหมือนมณีอันมีคาแมนแตกราวรานรอยถอยราคา จะพลอยพาหอมหายจากกายนาง (๒)

อันตวัตํ่ าแลวอยาทํ าใหกายสูง ดเูยีย่งยงูแววยังมีที่วงหางคอยเสงี่ยมเจียมใจจะไววาง ใหตองอยางกิริยาเปนนารีฯ

จะนุงหมดูพอสมศักดิ์สงวน ใหสมควรรับพักตรตามศักดิ์ศรีจะผดัหนาทาแปงแตงอินทรีย ดูฉวีผิวเนื้ออยาเหลือเกินจะเก็บไรไวผมใหสมพักตร บํ ารุงศักดิ์ตามศรีมิใหเขินเปนสุภาพราบเรียบแลเจริญ คงมีผูสรรเสริญอนงคทรงใครเห็นนองตองนิยมชมไมขาด วาฉลาดแตงรางเหมอืนอยางหงสถงึรูปงามทรามสงวนนวลอนงค ไมรูจักแตงองคก็เสียงามฯ

(๑) สุภาษิตนี้เดิมเรียกกันวา “สุภาษิตสอนหญิง” หรือสุภาษิตไทย แมในบัญชีชื่อหนังสือที่สุนทรภูแตง ซึ่งสมเด็จ พระเจาบรมวงศเธอ กรมพระยาดํ ารงราชานุภาพ ทรงไวทายประวัติสุนทรภู ก็เรียก “สุภาษิตสอนหญิง” ซึ่งฟง แลวก็ยังไมลาสมัย(๒) นาจะเปน “ก็จะพาคาหายจากกายนาง” เพราะตอนตนเปรียบเทียบไววา “ก็มาดหมายเหมือนมณีอันมีคา” (ดภูาคผนวก)

ประการหนึ่งซึ่งจะเดินดํ าเนินนาด คอยเยื้องยาตรยกยางไปกลางสนามอยาไกวแขนสุดแขนเขาหามปราม เสงีย่มงามสงวนไวแตในทีอยาเดินกรายยายอกยกผาหม อยาเสยผมกลางทางหวางวิถีอยาพูดเพอเจอไปไมสูดี เหยาเรือนมีกลับมาจึงหารือใหกํ าหนดจดจํ าแตคํ าชอบ ผดิระบอบแบบกระบวนอยาควรถืออยานุงผาพกใหญใตสะดือ เขาจะลือวาเลนไมเห็นควรอยาลืมตัวมัวเดินใหเพลินจิต ระวงัปดปกปองของสงวนเปนนารีที่อายหลายกระบวน จงสงวนศักดสงาอยาใหอายอนึง่เนตรอยาสังเกตใหเกินนัก จงรูจักอาการประมาณหมายแมนประสบพบเหลาเจาชูชาย อยาชมายทํ าชะมอยตะบอยแลอันนยันตาพาตัวใหมัวหมอง เหมอืนทํ านองแนะออกบอกกระแสจริงมิจริงเขาเอาไปเลาแช (๑) คนรงัแกมันก็วานัยนตาคมฯ

อันทีจ่ริงหญิงชายยอมหมายรัก มใิชจักตัดทางที่สรางสมแมนจักรักรักไวในอารมณ อยารักชมนอกหนาเปนราคีดังพฤกษาตองวายุพัดโบก เขยื้อนโยกก็แตกิ่งไมทิ้งที่จงยบัยั้งชั่งใจเสียใหดี เหมอืนจามรีรูจักรักษากายอันตวันางเปรียบอยางปทุเมศ พึง่ประเวศผุดพนชลสายหอมผกาเกสรขจรจาย มไิดวายภุมรินถวิลปองคร้ันไดชมสมจิตพิศวาส กน็ิราศแรมจรัลผันผยองไมอยูเฝาเคลารสที่จดลอง ดทู ํานองใจชายก็คลายกันแมนชายใดใจประสงคมาหลงรัก ใหรูจักเชิงชายที่หมายมั่นอันความรักของชายนี้หลายชั้น เขาวารักรักนั้นประการใดจงพินิจพิศดูใหรูแน อยาทํ าแตใจเร็วจะเหลวไหลเปรียบเหมือนคิดปริศนาอยาไวใจ มนัมกัไพลเพลงขุมเปนหลุมพรางอันแมส่ืออยาไดถือเปนบรรทัด สารพัดเขาจะพูดนี้สุดอยางแตลวนดีมีบุญลูกขุนนาง มาอวดอางใหอนงคหลงอาลัยอันรายดีมิไดเห็นเปนแตวา จะคาดหนาแนลงที่ตรงไหนเหมอืนเขาหลอกบอกลาภถึงเมืองไกล อยาควรไปตามคํ าเขารํ าพัน

(๑) ฉบับพิมพอื่นๆ “จริงมิจริงเขาเอาไปเลนแช”

ทางไกลตาอุปมาเหมือนเสียเนตร สดุสังเกตเท็จจริงทุกสิ่งสรรพเขาจะนํ าไปใหตายก็ตายพลัน คนทกุวนัเชื่อมันยากปากมันโกงอันแมส่ือคือปศาจที่อาจหาญ ใครบนบานเขาสักหนอยก็พลอยโผงอยาเชื่อนักมักตับจะคับโครง มนัชกัโยงอยากกินแตสินบนอันความชั่วอยูที่ตัวของเราหมด ตองกํ าสรดโศกรางอยูกลางหนจงฟงหูไวหูกับผูคน สบืยุบลเสียใหแนอยาแรไปฯ

คิดถงึตัวหาผัวนี้หายาก มนัชัว่มากนะอนงคอยาหลงใหลคนสูบฝนกินสุราพาจัญไร แมนหญิงใดรวมหองจะตองจนมกัเบียดเบียนบีฑาประดาเสีย เหมอืนเลี้ยงเหี้ยอัปรียไมมีผลไมท ํามาหากินจนสิ้นตน แลวซุกซนตีชิงเที่ยววิ่งราวทีบ่างคนนั้นชั่วเปนหัวไม ใหพอใจชกตีเขามี่ฉาวทานจับไดใสตรวนพรวนคอยาว แลวบอกขาวโศกศัลยถึงภรรยาเขาเปนผัวตัวเมียเสียไมได มีหาไมเงินทองก็ตองหาไปเสียลดเสียหลั่นพันธนา คาฤชาก็ตองเสียขายเมียลงเพราะมีผัวชั่วไปจึงไดยาก แสนล ําบากบอบนักอยามักหลงบางเลนเบี้ยเสียถั่วมัวทะนง หนอยก็ลงจํ านํ าเขารํ่ าไปมขีาวของเคยผูกใหลูกเตา กเ็บยีนเอาสิ้นสุดหาหยุดไมลงชัน้วาผาผอนทอนสไบ อยาไปไขวเลนโปจนโซโทรมยงัแตเมียเกลี่ยไกลไปขายซื้อ คอยหารือรวมภิรมยเมื่อชมโฉมคร้ันรักผัวก็อยามัวดวยลมโลม ตอลมโครมแลวก็ครวญหวนถึงตัวจะคิดทํ าอยางไรก็ใชที่ ตองรับหนี้ยากแคนใชแทนผัวถาคนผูรูสึกสํ านึกตัว จะยงัชั่วดวยไมเฉยชะเลยใจจะหาคูสูสมนิยมหวัง จงระวังชั่วชาอัชฌาสัยทีช่ายดีนั้นก็มีอยูถมไป ใชวิสัยเขาจะชั่วไปทั่วเมืองแตใจคนมักจะรนไปหาผิด ครั้นไดคิดจิตตรอมออกผอมเหลืองตองเดือดดิ้นกินนํ้ าตาอยูนองเนือง สดุจะเปลื้องราคินจนสิ้นคาวฯ

เปนสตรีสุดดีแตเพียงผัว จะดชีัว่ก็ยังกํ าลังสาวลงจนสองสามจืดไมยืดยาว จะกลบัหลังอยางสาวสิเต็มตรองถาคนดีมิไดชํ้ าระยํ ายับ ถงึขดัสนจนทรัพยไมเศราหมองคงมีผูชูชวยประคับประคอง เปรยีบเหมือนทองธรรมดาราคามี

ถาแมนตัวชั่วชํ้ าระยํ าแลว จะปดแผวถางฝนไมคืนที่เหมอืนทองแดงแฝงฝาเปนราคี ยากจะมีผูประสงคจํ านงในจงรักตัวอยาใหมัวราคีหมอง ถอืท ํานองแบบโบราณทานขานไขอยาเอาผิดมาเปนชอบประกอบใจ จงอยูในโอวาทญาติวงศแมนรูจักรักรางเปนอยางยิ่ง จะเพรศิพริ้งสมสวาทเปนราชหงสจงก ําหนดอุตสาหรักษาทรง อยาลุมหลงดวยอุบายของชายพาลอันคํ าคมลมบุรุษนั้นสุดกลา เขายอมวารสลิ้นนี้กินหวานจงระวังตั้งมั่นในสันดาน อยาลนลานหลงระเริงดวยเชิงชายเขารักจริงใหสูขอกับพอแม อยาวิ่งแรหลงงามไปตามงายเขาไมเลี้ยงไลขับจะอับอาย ตองเปนมายอยูกับบานประจานตนขางพอแมก็จะโกรธพิโรธร่ํ า จะจองจํ าตีโบยออกโหยหนดวยทานอายขายหนาประชาชน ไมรักตนเราจึงตองมาหมองมัวถาปะวาพอแมใจคอราย กลับซื้อขายคิดเอากับเจาผัวแมนชายจนคนขัดพลัดเขาตัว เราท ําชั่วก็ตองขายกายเราเองจะขึง้โกรธโทษผูใหญวาไมรัก เพราะเราคิดผิดนักไมเหมาะเหม็งชัน้พอแมของตัวไมกลัวเกรง ใจตัวเองพาหลงไปลงตมทานเลี้ยงมาจะใหเปนหอหอง หมายจะกองทุนสินกินขนมคร้ันลูกตัวชั่วถอยนอยอารมณ จึงตรอมตรมโกรธบุตรนี้สุดใจแมนลูกดีก็จะมีศรีสงา ญาติวงศพงศาก็ผองใสถงึเพือ่นบานฐานถิ่นที่ใกลไกล ก็มีใจสรรเสริญเจริญพรฯ

จงรักนวลสงวนนามหามใจไว อยาหลงใหลจํ าคํ าที่ร่ํ าสอนคิดถึงหนาบิดาและมารดร อยารีบรอนเร็วนักมักไมดีเมือ่สุกงอมหอมหวนจึงควรหลน อยูกับตนอยาใหพรากไปจากที่อยาชิงสุกกอนหามไมงามดี เมือ่บุญมีคงจะมาอยาปรารมภอยาคิดเลยคูเชยคงหาได อุตสาหทํ าลํ าไพเก็บประสมอยาเกียจครานการสตรีจงนิยม จะอุดมสินทรัพยไมอับจนถาแมนทํ าสิ่งใดใหตลอด อยาทิ้งทอดเที่ยวไปไมเปนผลเขมนขะมักรักงานการของตน อยาซุกซนคบเพื่อนไพลเชือนแชเมือ่เหนื่อยออนนอนหลับอยูกับบาน อยาเที่ยวพลานพูดผลอประจอประแจอะไรฉาวกราวเกรียวอยาเหลียวแล ฟงใหแนเนื้อความคอยถามกันระวงัดูเรือนเหยาแลขาวของ จะบกพรองอะไรที่ไหนนั่น

เหน็ไมมีแลวอยาอางวาชางมัน จงผอนผันเก็บเล็มใหเต็มลงมสีลึงพึงประจบใหครบบาท อยาใหขาดสิ่งของตองประสงคจงมกันอยกินนอยคอยบรรจง อยาจายลงใหมากจะยากนานไมควรซื้อก็อยาไปพิไรซื้อ ใหเปนมื้อเปนคราวทั้งคาวหวานเมือ่พอแมแกเฒาชรากาล จงเลีย้งทานอยาใหอดระทดใจดวยชนกชนนีนั้นมีคุณ ไดการุญเลี้ยงรักษามาจนใหญอุมอุทรปอนขาวเปนเทาไร หมายจะไดพึ่งพาธิดาดวงถาเราดีมีจิตคิดอุปถัมภ กศุลลํ้ าเลิศเทาภูเขาหลวงจะปรากฏยศยิ่งสิ่งทั้งปวง กวาจะลวงลุถึงซึ่งพิมานเทพไทในหองสิบหกชั้น จะชวนกันสรรเสริญเจริญสารวาสตรีนี้เปนยอดยุพาพาล ไดเลี้ยงทานชนกชนนีฯ

ทีบ่างนางนั้นก็ทํ าทุจริต มไิดคิดคุณทานเทาเกศีเหน็พอแมยากไรไมใยดี ดูเปนที่อายเพื่อนเบือนอารมณเขาถามไถวามิใชเปนพอแม ทานพูดแกเกลื่อนกลับจะทับถมใหตามหลังบังคับดวยคํ าคม ไมชื่นชมยกชูข้ึนบูชาคนผูนั้นครั้นตายวายชีวาตม คงไมคลาดแคลวนรกตกถลาไมเหน็เดือนเห็นตะวันพระจันทรา ทรมาหมกไหมในไฟฟอนถาอยูไปในมนุษยโลกเลา เทพเจาทานก็แชงแสรงสังหรณใหยากยับอัปราอนาทร ยิง่กวาทํ ามารดรใหรอนใจแมจะมีเงินทองของทั้งหลาย คงฉบิหายมั่นคงอยาสงสัยจะเกิดโจรราวีอัคคีภัย เพราะวาใจหยาบชาคิดทารุณหญงิเชนนี้ชายอยาไดไปรวมรัก จะเสือ่มศักดิ์เสียเชนเปนสถุลแตพอแมเจียวยังใจไมการุญ เนรคุณมิไดคิดอนิจจังซึง่สตรีที่ทานดีอยาดูเยี่ยง จงหลกีเลี่ยงเสียใหพนคนขี้ถังแมนรวมรอยก็จะพลอยระยํ ามัง ดจุดังเอาทองแดงเขาแฝงกุมฯ

จะสอนใจไวทุกสิ่งเปนหญิงสาว ใหพนคาวขาวชั่วเขามั่วสุมใหผันผอนเหมือนหนึ่งนอนในหวงรุม จงสุขุมคิดแบงใหเบาบางอยาท ํานอกลักษณะจะเปนโทษ ตดัประโยชนพี่นองเขาหมองหมางถงึจะรักรักใหยืดอยาจืดจาง จะไววางกิริยาใหนาดูจะพูดจาปราศรัยกับใครนั้น อยาตะคั้นตะคอกใหเคืองหู

ไมควรพูดอื้ออึงขึ้นมึงกู คนจะหลูลวงลามไมขามใจแมจะเรียนวิชาทางคาขาย อยาปากรายพูดจาอัชฌาสัยจงึซื้องายขายดีมีกํ าไร ดวยเขาไมเคืองจิตระอิดระอาเปนมนุษยสุดนิยมเพียงลมปาก จะไดยากโหยหิวเพราะชิวหาแมนพูดดีมีคนเขาเมตตา จะพดูจาจงพิเคราะหใหเหมาะความถงึชายใดเขาพอใจมาพูดเกี้ยว อยาโกรธเกรี้ยวโกรธาวาหยาบหยามเมือ่ไมชอบก็อยาตอบเนื้อความตาม มนัจะลามเลนเลยเหมือนเคยเปนถงึจะไปในพิภพใหจบทั่ว แตความชั่วอยาใหผูใดเห็นจงอุตสาหปกปดใหมิดเมน จงึจะเปนคนดีมีปญญาเมือ่จะจรนอนเดินดํ าเนินนั่ง อยาไกวแขนปดเชนไมเห็นหนคอยวอนวาขาขอจรดล นัน่แลคนจึงจะมีปรานีนางแมนสมรจะไปนอนที่เรือนไหน อยาหลับไหลลืมกายจนสายสางใครเหน็เขาเขาจะเลานินทานาง ความกระจางออกกระจายเพราะกายตัวถาจะนั่งก็นั่งระวังผา ไมอาฌาเขาจะพากันยิ้มหัวยามส ํารวลก็อยาสรวลใหเมามัว แมนจะหัวหัวรอพอสบายเมือ่ยามยิ้มยิ้มไวแตในพักตร อยายิม้นักเสียสงาพาสลายอยาเทาแขนเทาคางใหหางกาย อยากรีดกรายกรอมเพลาะเที่ยวเราะเริงจะแตงตัวก็อยามัวแตการแตง อยาทาแปงจับกระเหมาเขาจนเหลิงใชบานนอกขอกนามาแตเริง ท ําเซาะเซิงเขาจะโหวิ่งโรไปฯ

เมือ่ยามตรุษยามสงกรานตมีงานหลวง แตงใหงามตามกระทรวงหาวาไมคร้ันสิน้เขตเทศกาลทํ างานไป อยาร่ํ าไรผัดหนาทั้งตาปเมือ่ไปเปนชาววังจึงนั่งแตง แตพอแจงเขาก็จับกระจกหวีดวยสํ าราญการอะไรนั้นไมมี จะหาคูดูแตที่เจาพระยาอยูสถานบานชองนั้นตองคิด ใหรูกิจการหญิงทุกสิ่งสาเมือ่มผัีวพลเรือนเหมือนกันนา จะไดหาเลี้ยงกันจนวันตายรูวิชาก็ใหรูเปนครูเขา จงึจะเบาแรงตนเรงขวนขวายมขีาไทใชสอยคอยสบาย ตวัเปนนายโงเงาบาวไมเกรงการวิชาหาประดับสํ าหรับราง อยาเอาอยางหญิงโกงที่โฉงเฉงการมิดีที่ชั่วจงกลัวเกรง อยาครื้นเครงขับรองคะนองใจคิดแตยากแตจนเรงขวนขวาย อยาใหกายตกยากลํ าบากไดพออิ่มเชาอิ่มเย็นไมเปนไร อยาพอใจเชื่อชํ้ าเขากํ้ าเกิน

คอยเสงี่ยมเจียมตนจนเสียกอน คอยผันผอนทีหลังเขาสรรเสริญอยาเปอเยอพกใหญออกใหเกิน ละเมดิเมินหมิ่นนักมักจะอายอยาอวดดีมีทรัพยเที่ยวจับแจก ท ําเกีย่วแฝกมุงปาพาฉิบหายใครจะชวยตัวเราก็เปลาดาย อยามักงายเงินทองของสํ าคัญเหน็ผูดีมีทรัพยประดับแตง อยาท ําแขงวาสนากระยาหงันของตัวนอยก็จะถอยไปทุกวัน เหมอืนตัดบั่นตนทุนสูญกํ าไรจงนุงเจียมหมเจียมเสงี่ยมหงิม อยากระหยิ่มยศถาอัชฌาสัยอยานุงลายกรายกรุยทํ าฉุยไป ตวัมใิชชาววังมิบังควรฯ

อยาคบพวกหญิงพาลสันดาลชั่ว ทีแ่ตงตัวไวจริตผิดกระสวนสุริยฉายบายคลอยเที่ยวลอยนวล เปนเชิงชวนพวกเจาชูเขารูกลพอรุงเชาเฝาแตมองสองเกศี ใหเวยีนหวีไดวันละพันหนตรงการงานแลวขี้ครานเปนกังวล แตงแตตนมิไดเวนสักเวลาคร้ันไดยินเสียงกลองมากองหู ยงัไมรูเนื้อความเที่ยวถามหาวนันี้มีละครใครที่ไหนมา แมนรูวาเจากรับเตนหรับไปนัง่พนิจิพิศโฉมประโลมหลง ดจูนปลงกรรมฐานเหงื่อกาลไหลบางกเ็ห็นวางามเลยตามไป ชางกระไรหนอขนิษฐไมคิดอายบางก็รักขางนักเลงเลนเครงครื้น เทีย่วกลางคืนคบเพื่อนเดือนหงายหงายหมเพลาะดํ าทํ าปลอมออกกรอมกราย พวกผูชายชักพาเที่ยวราเริงคร้ันไปไปใจแตกลงแหกคอก ปะเตะปลอกตํ้ าผางวางจนเหลิงควาญหมอรอไมติดเห็นผิดเชิง จะเปดเปงเขาปาไปทาเดียวใครจะหามปรามไวก็ไมฟง ท ําสงเสียงเถียงดังใหกราดเกรี้ยวถอืวาตนเปรื่องฉลาดปราชญประเปรียว ประจบเที่ยวรูจักทุกพักตราพดูกม็ากปากก็บอนแสนงอนนัก เหน็เขารักกันไมไดใจอิจฉาเทีย่วรอราญจนเพื่อนบานเขาระอา นัง่ที่ไหนใหนินทาเขาเปนแดนทีส่วนตัวถึงจะชั่วออกลนพน สูปดปกยกตนนี่สุดแสนไมท ํามาหากินจนสิ้นแกน กเ็ลยแลนเขาบอนนอนสบายหญงิเชนนี้เห็นไมมีเจริญแลว ใหแววแววอยูขางทางฉิบหายลงสบูฝนกินเหลาอยูเมามาย ไมเสียดายอินทรียเทาขี้เล็บมอืกไ็วใจก็กลาหนาก็ดาน จะเอาขวานเขาไปถากไมอยากเจ็บแตผาขาดก็ไมปรารถนาเย็บ ข้ีเกยีจเก็บผลัดวางไดกลางเรือนอันการเหยาแลวไมเอาเปนธุระ คิดแตจะเที่ยวตลบไปคบเพื่อน

คบกันไดแตนิสัยพวกแชเชือน จะคบคนพลเรือนก็เต็มทีชัน้จะยืมของใครเขาไมเชื่อ ดวยตัวเหลือโปปดสบถถี่ปากกห็วานเหมือนนํ้ าตาลเพชรบุรี ขาวของมีใหไปมิไดคืนแมนใครไปสมทบเขาคบคา จนชั้นผาไมติดตัวแตสักผืนมแีตภัยใหระยํ าทุกคํ่ าคืน ใครจะชื่นชมชิดไปคิดคบหญงิไมดีนั้นก็มีอยูหลายพวก จ ําจะบวกบอกใสเสียใหจบที่คนดีจะไดดูใหรูครบ หลอนจะไดไมคบพวกคนพาลฯ

หญงิพวกหนึ่งนั้นขันทํ าปนเจอ เฝาเปอเยอหยิ่งเกินกับภูมิฐานไมเจียมตนเลยวาตนตํ่ าสันดาน เหน็ทีท่านเปนขุนนางอางเขามาลวนคุณลุงคุณปูอยูทุกแหง เทีย่วแอบแฝงพิงพาดวาสนาพวกผูดีไมนึกตรึกเจรจา เปนพีน่องรวมฟานั้นเห็นจริงชางพูดไดไมอายแกปลายลิ้น เปนคนสิ้นความคิดผิดผูหญิงถงึพูดไปใครเขาจะเห็นจริง เขาวาหยิ่งยกยศเหมือนมดตะนอยถงึจะอวดอางไปที่ไหนนั้น เขารูทันอยูวาเชนเจาเปนหอยถาสันดานการผูดีคงมีรอย ไมกลาวถอยเขาก็รูวาผูดีอันตวัตํ่ าแลวอยาทํ าใหเกินศักดิ์ เขาจะมกัเหม็นปากเหมือนซากผีเปรียบเหมือนเกลือเจือปนกับชลธี มนัก็มีแตจะจืดไมยืดยาวฯ

ทีบ่างคนจนยากไมอยากทุกข ถอืวาสุขอยูแกตาขาเปนสาวอุตสาหแตงแปงขมิ้นไมส้ินคราว ไมสรอยเศราสูตาประชาชนท ําไมแกเงินทองของทั้งหลาย เหน็หางายสารพัดไมขัดสนถอืวารูปกูงามไมครามจน ลงแตงตนขายกินจนสิ้นดีสุภาษิตทานประดิษฐประดับไว วาผูใดงามพักตรสมศักดิ์ศรีถงึเปนองคสุริยวงศพระจักรี แมนไมมีสินทรัพยก็ลับไปทกุวนันีม้ทีรัพยเขานับหนา อยาถือวาตนงามตามวิสัยถงึงามพักตรเขาจะรักเจาเพียงไร เขาคาดใจเสียวาเจาขี้เกียจการฯ

ทีบ่างคนเห็นที่ทานมีทรัพย แตงประดับผิวพรรณในสัณฐานประกอบผูกลูกสะกดสรอยสังวาลย แลละลานลวนสุวรรณอันลออเจาคนจนมันใหร่ํ าจะทํ าบาง เอาเยีย่งอยางอยากไดนํ้ าลายสอแตตัวจนอนอั้นตันในคอ ลงเที่ยวผลอไพลแผลเพทุบายหาทองแทแกไขมันไมคลอง ตองเอาทองเสาชิงชานาใจหายแตลวนเนื้อสิบนํ้ าทองคํ าทวาย สายสรอยสายหนึ่งก็ถึงสลึงเฟอง

แพงไมเบาเขายังกลาอุตสาหซื้อ ผูกขอมือแลงามอรามเหลืองถงึจนยากอยากบํ ารุงใหรุงเรือง จนทองเหลืองก็ไมละจะกละงามกส็าสมกับอารมณไมเจียมศักดิ์ ทรลกัษณเหลือตัวชั่วสํ่ าสามผูดีวาแลวขี้ขาพลอยตาม ไมมีความอายจิตสักนิดเดียวเขาจึงวาหนาสดปรากฏอยู สมแกผูที่ไมตรึกนึกเฉลียวเมือ่นํ ้าตื้นขืนจะพายไปฝายเดียว ไมถึงเลี้ยวก็จะลมลงจมแปลงเหมอืนหิ่งหอยนอยสีหร่ีหรุบรู จะแขงสูสุริยาอันกลาแข็งเหน็ไมถึงดอกอยาโกยไปโดยแรง เขาจะแสรงสรวลวาเปนบายศฯ

ยงัมพีวกหนึ่งนั้นขยันยิ่ง เปนผูหญิงสองใจไมกํ าหนดเทีย่วยักยายรายชมภิรมยรส ใครมาจดโผจับรับตะกางจะรักไหนก็ไมรักสมัครมั่น เลนประชันเชิงลองทั้งสองขางชูตอชูรูเร่ืองเคืองระคาง กขั็ดขวางหึงสาจะฆาฟนเพราะนารีมิไดตรงจํ านงหมาย ท ําใหชายเคืองแคนแสนกระสันเหมอืนพวกนางโมราวิลาวัณย ยืน่พระขรรคผัวใหกับไอโจรโอใจนางอยางนี้ก็มีมั่ง จนลอืดังขาวกองดังกลองโขนเพราะนิสัยใจขนิษฐเลนปลิดโยน จนมาโดนกันกระดากไมอยากเชยตางคนตางก็เชือนออกเบือนเบื่อ ตองเปนเรือข้ึนคานอยูเฉยเฉยอันผวัดีที่จะไดอยาหมายเลย ดวยมากเชยหลายชูเขารูกลฯ

บางลอบเลนเพลงยาวเมื่อคราวขัด ฝปากจัดตอบตอขอนุสนธิ์ทีไ่มสูรูกลอนยังรอนรน เทีย่ววานคนแตงใหพอไดการบางกเ็ลนปริศนาเที่ยวหาของ ใหถูกตองตามอารมณประสมประสานคร้ังหอเสร็จสงใหกับชายชาญ บอกอาการเรื่องรักประจักษความคร้ันคิดคิดปริศนานั้นชาเนิ่น ชวนกนัเดินหลีกออกนอกสนามท ําดือ้ดานหาญหักไมรักงาม จนเลยลามลืมบานสถานตนชนดินางอยางนี้มีชุมนัก เปนโรครักเกิดมารศีรษะขนตองกินยาเขาสุราพริกไทยปน หมายประจญจะใหดับที่อับอายไดสนุกครั้นไดทุกขแลวถอยคิด จะปกปดเปลวไฟเห็นไมหายเทพเจาทานไมเขาดวยคนราย คงกอกายขึ้นใหเห็นไวเปนตราคร้ันคิดลางอยางไรก็ไมสูญ กอ็าดูรพูนเกิดสหัสสาท ําอยางไรมันก็ไมมรณา เปนเวราบาปนั้นไมบรรเทาถารูถึงพอแมตองแกไข เอาลูกไปมุนหมกยกใหเขา

แลวหาผัวตัวประจํ าเปนสํ าเนา พอปดเปาความอายใหหายแคลงทีช่ายโหดโฉดเขลาเขาไปรับ มนัชางหลับตาสนิทไมคิดแหนงดังแผนดินสิ้นหญาสุธาแพลง มาแอบแฝงเอามันเปนวานเครือไมคิดอายขายหนานิจจาเอย เหมอืนไมเคยพบปะจะกละเหลือลูกของเขาเอาเปนสิทธิ์เฝาชิดเชื้อ นกึวาเนื้อบุญธรรมกรรมไมมีเหมอืนเชนเราเขาจะใหก็ไมรัก มนัขายพักตรสารพัดจะบัดสีถงึรูปรางอยางยุพินกินรี แตเชนนี้แลวไมปองประคองเคียงเปนขนิษฐชอบแตคิดใหเปนหนึ่ง ไมควรถึงอยาใหถึงกับปากเสียงเอยวารักแลวใหไดรวมเรียง เปนคูเคียงของตัววาผัวเมียทานเปรียบมาเหมือนหนึ่งตราราชสีห ไมพอที่เสียนวลอยาควรเสียเปนอนงคแลวก็คงจะเปนเมีย ยอมมีเบี้ยปรับไหมวิสัยนางทีเ่กิดมาเปนนารีไมมีคา จะเกดิมาทํ าไมใหหมองหมางเหมอืนกรวดทรายปรายเลนไมเวนวาง จะเอาอยางนางโมราหรือวาไรเมื่อไมถือตราภูมิไวคุมหาม คนจงึลามเลยลวนมากวนไดแมนรูจักรักษาถือตราไว จะคุมภัยใหพนมีคนกลัวอยาจับปลาสองหัตถจะพลัดพลาด จบัใหคงลงใหขาดวาเปนผัวจงึนับวาคนดีไมมีมัว ถาชายชั่วรางไปมิใชชายเปนผูหญิงสิ่งใดจะลํ้ าเลิศ สุดประเสริฐก็แตใจไมเสื่อมสลายถงึรูปทรงนงคราญจะพาลคลาย กอ็าจกลายสงสวยดวยใจงามฯ

บางมีผัวตัวอยูเปนคูชื่น ยงัหาอื่นเขาประคองเปนสองสามท ํารักซอนซอนสนิทปดเนื้อความ จนเลยลามเปนระฆังดังขึ้นเองคร้ันรูความถามไถก็ไมรับ เขาเฆี่ยนขับตีดาวาขมเหงพลอยประจบหลบความไปตามเพลง เพราะผัวเองจับไมไดไลไมทันท ําองอาจพลาดพลั้งลงทั้งคู เขาจับไดชายชูดูนาขันไมแปดแปรนแสนสลดเหมือนทศกัณฐ ตองโศกศัลยเศราใจอยูในตรวนเคยทีน่อนหนอนหนุนละมุนนิ่ม ไปนอนทิมกรากกรํ าเฝากํ าสรวลเลน็กก็ดัหมัดก็กินจนสิ้นนวล แลแตลวนลูกความออกหลามไปคร้ังเห็นชูคูชมภิรมณร่ืน กไ็มชื่นชมชิดพิสมัยจะพึง่ชูชูก็เพียบกรอบเกรียบใจ จะพึง่ผัวตัวก็ไมเมตตาตนตระลาการทานถามเอาความชั่ว ขางตัวกลัวก็บอกออกนุสนธิ์เขาเฮฮาหนาสลดตองอดทน แทบจะดนดํ าดินใหส้ินอาย

คร้ันซักไซไตถามไดความชัด จงึจ ํากัดศักดินาราคาขายถารักชูก็ใหอยูกับชูชาย มนัเบือ่หนายขายกลับเอาทรัพยคืนกส็าสมกับอารมณสตรีชั่ว อยูกับผัวรวมใจวาไมชื่นไปคบชูชูชักหักทั้งยืน ตองกลํ้ ากลืนชลนัยนอาลัยวอนทีใ่ครเห็นจะเมตตานั้นหายาก มแีตปากแชงอนงคสงสลอนเพราะเหตุตัวชั่วชื่อลือขจร ทีเ่คยนอนนั่งสบายวาไมดีคร้ันลํ าบากยากใจสิไดคิด แตมันผิดเสียถนัดตองบัดสีใชไมรูวาเขาหามความถอยมี ชั่วหรือดีก็ไดยินสิ้นทุกคนเออก็ใจเปนไฉนนะนองเอย มนัจงึเลยไหลฉํ่ าดังนํ้ าฝนชางไมครามความชั่วติดตัวตน ท ําซกุซนจนไดยากลํ าบากกายมนัเสียแลวถึงจะฝนไมคืนศักดิ์ จะลงรักทองปดไมมิดหายอันความชั่วติดตัวกวาจะตาย เปรยีบเหมือนกายกามีราคีคาวถงึบนิออกนอกตํ าบลใหพนเขต คงบอกเหตุรูวาใชกาขาวหามมนัยากปากมนุษยนี้สุดยาว ไมแกลงกลาวคอนวาแกนารีผูใดคิดผิดพลั้งเหมือนอยางวา ถกูต ําราแลวอยาโกรธพิโรธพี่ควรยับยั้งชั่งใจเสียใหดี ถาหลีกลี้เลิกเลนไมเปนไรแมนชั่วชาใครเขาวาแลวโกรธเขา เชนตัวเราผูแตงแถลงไขจะวิบัติบาปกรรมซํ้ าหนักไป ถงึตกใตเทวทัตเพราะขัดเคืองแมคนดีมีปญญาถาไมโกรธ เหน็ประโยชนตัดชั่วในตัวเปลื้องใหพนทุกขสุขีเปนศรีเมือง อยาแคนเคืองคํ าขาขออภัยฯ

เปนสตรีมิใชชายเสียดายศักดิ์ จะปลูกรักเรรวนหาควรไมอันความดีมีอยูดูจํ าไว อยาพอใจรักชั่วใหมัวมอมจะมีคูก็ใหรูปรนนิบัติ จงซื่อสัตยสุจริตจิตถนอมอยาคิดรายยายแยกทํ าแปลกปลอม มโนนอมเสนหาตอสามีอยาคบชูสูสมนิยมหวัง ไมจีรังกาลดอกบอกโฉมศรีเขารกัหลอกหยอกเลนดอกเชนนี้ ถาแมนมีขาวของตองบํ าเรอธรุะอะไรจะใหมันเสียของ อนัเงนิทองผัวสิทํ าสนํ่ าเสนอเพราะเชื่อใจภรรยายิ่งกวาเกลอ ควรบํ าเรอลูกผัวของตัวตนจะมีจิตพิศวาสไมคลาดเคลื่อน เพราะแมเรือนรวมใจจึงไดผลแมนนอกจิตคิดรายหมายประจญ จะพาตนยากยับอัประมาณจงกนัภัยในเลหเสนหา อยาใหมาปนปะจงประหาร

เอาความสัตยตัดตั้งปฏิญาณ ถงึเกิดการยากเข็ญไมเปนไรจงซื่อตอภัสดาสวามี จนชีวีศรีสวัสด์ิเจาตัดษัยอยาใหมีราคินที่กินใจ อปุไมยเหมือนอนงคองคสีดาถงึทีสุ่ดทดลองก็ทองแท ดวยนางแนอยูในสัจอธิษฐานหญงิเดี๋ยวนี้แมนมีสัตยา ภสัดาก็ยิ่งรักขึ้นหนักครันฯ

แมนเขารักแลวอยาดื้อทํ าถือจิต เรงเกรงผิดกลัวภัยใหญมหันตคํ านับนอบสามีทุกวี่วัน อยาดุดันดื้อดึงตะบึงตะบอนยามสิ้นแสงสุริยาอยาไปไหน จดุไตไฟเขาไปสองในหองกอนระวังดูปูปดสลัดที่นอน ทัง้ฟกูหมอนอยาใหมีธุลีลงถาแมนวาภัสดาเขาไสยาสน จงกราบบาททุกครั้งอยาพลั้งหลงเขาเหนื่อยเหน็บเจ็บปวดในทรวดทรง ชวยบรรจงนวดฟนใหบรรเทาประพฤติกายสายสมรจะนอนหลับ อยากลิ้งกลับมือไมไปปายเขานอนใหดีมีสติสิริเรา อยาซมเซาอยูจนแจงแสงพยับจงรีบฟนตื่นกอนภัสดา นํ ้าลางหนาหาไวใหเสร็จสรรพจงึหุงขาวตมแกงแตงสํ ารับ จดัประดับเทียบทํ าใหนํ้ านวลทัง้กระโถนคนทีขัดสีไว ใหผองใสสวยตาดูนาบวนอีกนํ ้าทาอยาใหผงลงไปกวน จงใครครวญพิเคราะหใหเหมาะการแมนรูวาสามีจะไปไหน แตยังไมต่ืนพรากจากสถานประจงปลุกภัสดาอยาชานาน ใหลุกขึ้นรับประทานโภชนาจงระวังนั่งดูอยูใกลใกล เผือ่อะไรมันขาดจะเรียกหาอยาใหตองรองตะโกนโพนทะนา จงอุตสาหต้ังใจระไวระวังอยูจนผัวรับประทานอาหารแลว นางนองแกวเจาจงกินเมื่อภายหลังอยากินกอนภัสดาดูนาชัง เขาจะรังเกียจใจดูไมดีฯ

ถาผวัทํ าราชการพระผานเกลา เคยเขาเฝาสูวังนรังศรีทัง้ลวมปดจัดแจงแตงใหดี หมากบุหร่ีหาใสใหไปกินอุตสาหทํ าบํ าเรอเสนอสนอง ตามท ํานองมิ่งมิตรเปนนิจสินปรนนิบัติภัสดาอยาราคิน จงึจะภิญโญยศปรากฏไปฯ

เกดิเปนหญิงใหเห็นวาเปนหญิง อยาทอดทิ้งกิริยาอัชฌาสัยเปนหญิงครึ่งชายครึ่งอยาพึงใจ ใครเขาไมสรรเสริญเมินอารมณแมนผัวเดือดเจาจงดับระงับไว อยาพอใจขึ้นเสียงเถียงประสมเขาเปนไฟเราเปนนํ้ าคอยพรํ าพรม แมนระดมขึ้นทั้งคูจะวูวาม

อันโทโสโมโหไมอดได ความในใจก็จะดังออกกลางสนามทีช่าวบานทานไมรูจะรูความ อยาท ําตามใจนักมักจะเคยเอาใจผัวจะรักเจาหนักหนา หมัน่น ําพาการเรือนอยาเชือนเฉยแมนผัวทุกขขุกไขไมเสบย อยาวายเวยลามลวนใหกวนใจจงแยมสรวลปลอบใหชอบชื่น เหน็เริงร่ืนหัทยาจึงปราศรัยคอยถนอมกลอมเกลี้ยงเลี้ยงฤทัย แมนสิ่งไรเขาไมชื่นอยาขืนทํ าจะพูดจาสารพัดประหยัดปาก อยาพูดมากเติมตอซึ่งขอขํ าความสิ่งไรในจิตจงปดงํ า อยาควรนํ าแนะออกไปนอกเรือนการสิ่งไรที่ชั่วผัวเขาหาม ประพฤติตามแบบแผนใหแมนเหมือนอยาดึงดื้อถือตนเปนคนเชือน จะเอยเอื้อนโอภาใหนาฟงฯ

แมนพิโรธโกรธขึ้งกับภัสดา อยานินทาวาผวัตัวลับหลังพงึขมขืนกลืนไวในอุรัง อตุสาหบังกลบเกลื่อนที่เงื่อนเงาจงึจะวานารีมีความคิด รูปกปดมิดโทษไมโฉดเขลาถงึใครรูอยูวาคมตองชมเรา หนึง่ผวัเขาเลาก็เห็นวาเปนคนดีการนนิทาดาผัวนั้นชั่วถอย เปนคนนอยปญญาเสียราศีถงึรางหยาหาใหมวิสัยมี ชายที่ดีรูกํ าพืดก็จืดไปบางทํ ากลัวตัวสั่นแตตอหนา ถงึตดีาก็นิ่งไมติงไหวคร้ันผัวเดินเกินเลยเฉยเฉียดไป กด็าใหไมดังตั้งกระซิบท ําเสงี่ยมเจียมตัวผัวไมเห็น ดเูหมอืนเชนปากวาตาขยิบคร้ันวาเขาเขาใจรูไหวพริบ กต็องริบตองรางระคางแคลงฯ

บางนารีที่เปนนางใจรายกาจ หมิน่ประมาททุมเถียงสงเสียงแข็งสํ ารากกองรองแรกแหกกระแชง ตะคอกแกลงขมข่ีใหผัวกลัวขูคํ ารนบนวาดาประชด มดัมือผัวผูกแขวนแคนเฆี่ยนตีทรมานภัสดานาสังเวช ดเูหมอืนเปรตเวทนานาบัดสียงัมหิน ําซํ้ าปาวเหลานารี ที่ไมมีภัสดาใหมาดูขางฝายผัวใจดีมิไดวา นิง่ใหเมียเฆี่ยนดานาอดสูดูเหมือนแมกับลูกผูกขึ้นชู มิไดสูรบรับสัประยุทธชางกระไรใจคอมันอดได ดูเหมือนไมมีจิตผิดบุรุษจงึยอมตัวกลัวเมียจนหัวมุด นอยมนุษยที่จะเปนไดเชนนั้นเหมอืนเชนเราแลวไมตองใหตีตบ คงสูรบโตเต็มใหเขมขันจะถีบถองเสียใหยับไลขับกัน รางหยามันเสียใหคางอยูกลางคันฯ

สุภาษิตซึ่งประดิษฐมาไวนี้ ลวนแตมีเยี่ยงอยางดังเสกสรรใชจะแกลงแตงคํ ามารํ าพัน คนทกุวนัมักอยางนี้มีอาเกียรณ จะร่ํ าไปสักเทาไรก็ไมหมด ขี้เกยีจจดเหน็ดเหนื่อยเมื่อยมือเขียนอุตสาหตรองตริตรึกนึกจํ าเนียร ตัง้ความเพียรผูกขอตอเร่ืองราวพอเปนเรื่องสํ าหรับดับทุกขโทษ เปนประโยชนแกสตรีที่สวยสาวเปนตํ ารับแบบฉบับไปยืดยาว ในเรื่องราวสุภาษิตลิขิตความขอไหนชั่วแลวอยามัวไปขืนทํ า จงจดจํ าบุญบาปอยาหยาบหยามเกบ็ประกอบเอาแตชอบในเรื่องความ ประพฤติตามหามใจเสียใหดีอยาฟงเปลาเอาแตกลอนสุนทรเพราะ จงพิเคราะหคํ าเลิศประเสริฐศรีไวเปนแบบสอนตนพนราคี กนับดัสีคํ าคอนคนนินทาใหสุขีศรีเมืองเลื่องลือฟุง หอมจรุงกลิ่นกลั้วทั่วทิศาเปนทีช่ื่นเชนอยางนางสีดา ในใตหลาหมายประคองตัวนองเอยฯ