2. ÜNİTE BİLGİ 2. ÜNİTE BİLGİ FELSEFESİ (Epistemoloji)FELSEFESİ (Epistemoloji)

BİLGİ FELSEFESİNİN KONUSUBİLGİ FELSEFESİNİN KONUSU

Bilgi felsefesi bilgiyi genel olarak ele alan, Bilgi felsefesi bilgiyi genel olarak ele alan, bilgi ile ilgili problemleri araştıran felsefe bilgi ile ilgili problemleri araştıran felsefe disiplinidir. disiplinidir. Konusu bilginin ne olduğu, kaynağı, Konusu bilginin ne olduğu, kaynağı, değeri, olanakları ve sınırlarıdır. Kısacası değeri, olanakları ve sınırlarıdır. Kısacası bilgiyi analiz eden ve eleştiren felsefe bilgiyi analiz eden ve eleştiren felsefe dalıdır.dalıdır.

TARİHSEL SÜREÇTE BİLGİ TARİHSEL SÜREÇTE BİLGİ FELSEFESİ;FELSEFESİ;

İlkçağda bilgi problemini ele alan İlkçağda bilgi problemini ele alan Parmenides’tir. Parmenides’tir.

Bilgi kuramı Ortaçağda değişik biçimlerde Bilgi kuramı Ortaçağda değişik biçimlerde tartışılmıştır.tartışılmıştır.

Bilgi kuramı ilk kez Yeniçağda ayrı bir Bilgi kuramı ilk kez Yeniçağda ayrı bir disiplin haline gelmiştir. disiplin haline gelmiştir.

Parmenides’in kuramına göre :Parmenides’in kuramına göre :

bilginin taşıyıcısı objedir. bilginin taşıyıcısı objedir.

Ona göre varlık meydana gelmemiş, Ona göre varlık meydana gelmemiş, değişmez ve bölünmezdir. değişmez ve bölünmezdir.

Yalnız var olan vardır ve ancak bu Yalnız var olan vardır ve ancak bu düşünülebilir; var olmayan yoktur ve düşünülebilir; var olmayan yoktur ve düşünülemez.düşünülemez.

Sofistlerin bilgi kuramı Sofistlerin bilgi kuramı

Parmenides’in tam tersine “İnsan her şeyin Parmenides’in tam tersine “İnsan her şeyin ölçüsüdür.” denilerek tüm bilginin taşıyıcısı ölçüsüdür.” denilerek tüm bilginin taşıyıcısı bilen süjedir.bilen süjedir.

Burada parmenides objeyi vurgularken, Burada parmenides objeyi vurgularken, sofistler sujenin üzerinde durmuşlardır.sofistler sujenin üzerinde durmuşlardır.

Bilgi Kuramının Temel Bilgi Kuramının Temel Kavramları:Kavramları:

Bilgi:Bilgi: Öznenin amaçlı yönelimi sonucunda, özne Öznenin amaçlı yönelimi sonucunda, özne ile (suje, insan) nesne (obje, bilginin konusu olan ile (suje, insan) nesne (obje, bilginin konusu olan şey) arasında kurulan ilişkinin ürünüdür. şey) arasında kurulan ilişkinin ürünüdür.

Süje:Süje: Bilgiye ulaşmak için objelere yönelen Bilgiye ulaşmak için objelere yönelen öznedir(insan).öznedir(insan).

Obje:Obje: süjenin bilgi edinmek için yönelmiş olduğu süjenin bilgi edinmek için yönelmiş olduğu her şeydir(bütün var olanlar).her şeydir(bütün var olanlar).

Gerçeklik:Gerçeklik: İnsanın zihninden (bilincinden) İnsanın zihninden (bilincinden) bağımsız olarak belirli bir zaman ve mekânda var bağımsız olarak belirli bir zaman ve mekânda var olan her şeydir. En genel anlamı içinde dış olan her şeydir. En genel anlamı içinde dış dünyada nesnel bir var oluşa sahip olan dünyada nesnel bir var oluşa sahip olan varlıklardır. Var olanların tümüdür.varlıklardır. Var olanların tümüdür.Doğruluk(hakikat):Doğruluk(hakikat):bilgisi edinilen objeyle tam bilgisi edinilen objeyle tam çakışmasıdır. Doğruluk bir önermenin (yargının) çakışmasıdır. Doğruluk bir önermenin (yargının) gerçeklikteki nesne ve duruma tam gerçeklikteki nesne ve duruma tam uygunluğudur. Gerçeği yansıtan önerme doğru, uygunluğudur. Gerçeği yansıtan önerme doğru, yansıtmayan ise yanlıştır.yansıtmayan ise yanlıştır.Temellendirme:Temellendirme: Sorulan bir soru ya da öne Sorulan bir soru ya da öne sürülen bir sav için dayanak, gerekçe, temel sürülen bir sav için dayanak, gerekçe, temel bulma işidir.bulma işidir.

BİLGİ TEORİSİNİN TEMEL BİLGİ TEORİSİNİN TEMEL SORULARI:SORULARI:

Bilgi kuramının temel sorularını iki Bilgi kuramının temel sorularını iki grupta toplayabiliriz:grupta toplayabiliriz:

1. Bilginin kaynağına ilişkin sorular1. Bilginin kaynağına ilişkin sorular

2. Bilginin değerine ilişkin sorular2. Bilginin değerine ilişkin sorular

1. Bilginin kaynağına ilişkin 1. Bilginin kaynağına ilişkin sorularsorular

Bilginin kaynağı nedir? Bilginin kaynağı nedir?

Bilginin kaynağı deney mi, akıl mı, sezgi Bilginin kaynağı deney mi, akıl mı, sezgi midir? midir?

Bilgi doğuştan mı ya da sonradan mı elde Bilgi doğuştan mı ya da sonradan mı elde ederiz? ederiz?

Bilgiyi oluşturan etmenler nelerdir?Bilgiyi oluşturan etmenler nelerdir?

2. Bilginin değerine ilişkin 2. Bilginin değerine ilişkin sorularsorular

Var olanların doğru bilgisine ulaşmak Var olanların doğru bilgisine ulaşmak mümkün mü? mümkün mü? Bilgimiz bilgiler kesin bir bilgi midir?Bilgimiz bilgiler kesin bir bilgi midir?Bilgimiz nesneleri doğru olarak yansıtıyor Bilgimiz nesneleri doğru olarak yansıtıyor mu? mu? Kesinliğin ölçütü nedir? Kesinliğin ölçütü nedir? Vb.Vb.

Bilgi felsefesininTemel sorunları

Genel geçer bir bilgi var mıdır?

Bilginin kaynağı nedir?

Hayır Evet

Septisizm

Sofistler

Olasıcılık Dogmatizm

Rasyonalizm

Emprizm

Kritisizm

Pozitivizm

Entüsyonizm

Analitik felsefe

Pragmatizm

Fenomenoloji

DOĞRU BİLGİNİN İMKÂNI DOĞRU BİLGİNİN İMKÂNI PROBLEMİPROBLEMİ

Bilginin imkanı ve kaynağı sorusuna Bilginin imkanı ve kaynağı sorusuna verilen cevapları iki ana başlıkta toplamak verilen cevapları iki ana başlıkta toplamak mümkündür. mümkündür.

““bilebilir miyiz?” “doğru bilgi olanaklı mı? bilebilir miyiz?” “doğru bilgi olanaklı mı? Sorularına düşünce tarihi boyunca bazı Sorularına düşünce tarihi boyunca bazı filozoflara göre doğru bilgi vardır.filozoflara göre doğru bilgi vardır.

Bazılarına göre ise doğru bilgi Bazılarına göre ise doğru bilgi olanaksızdır. olanaksızdır.

Doğru bilgi olanaksızdır diyenlerDoğru bilgi olanaksızdır diyenler

Septisizm(Şüphecilik):Septisizm(Şüphecilik):

Doğru bilginin mümkün olmadığını Doğru bilginin mümkün olmadığını ya da elde edilen bilginin doğru olup ya da elde edilen bilginin doğru olup olmadığından kuşku duyulması olmadığından kuşku duyulması gerektiğini savunan yaklaşımlara gerektiğini savunan yaklaşımlara verilen genel addır. verilen genel addır.

Sofistler:Sofistler:

Protogoras:Protogoras: Protogoras’a göre insan Protogoras’a göre insan her şeyin ölçüsüdür. her şeyin ölçüsüdür.

Gorgias:Gorgias: Gorgias’a göre hiçbir şey Gorgias’a göre hiçbir şey yoktur, olsaydı da bilemezdik, yoktur, olsaydı da bilemezdik, bilseydik de başkalarına iletemezdik. bilseydik de başkalarına iletemezdik.

Pyrrhon ve Timon’un öğretisi üç Pyrrhon ve Timon’un öğretisi üç noktada toplanır.noktada toplanır.

1.1. Nesnelerin gerçek yapısı Nesnelerin gerçek yapısı kavranamaz.kavranamaz.

2.2. Nesnelere karşı tutumumuz Nesnelere karşı tutumumuz yargıdan kaçınmak (epokhe) yargıdan kaçınmak (epokhe) olmalıdır.olmalıdır.

3.3. Ancak bu tutumla ruhsal dinginliğe Ancak bu tutumla ruhsal dinginliğe (huzura) ulaşılır. (huzura) ulaşılır.

Şüphecilik TürleriŞüphecilik Türleri • Tavır olarak şüphecilikTavır olarak şüphecilik

• Bir yöntem olarak şüphecilik:Yöntemsel Bir yöntem olarak şüphecilik:Yöntemsel kuşkuculuğun bilinen en iyi örneği kuşkuculuğun bilinen en iyi örneği Descartes’tir.Descartes’tir.

• Aşırı şüphecilik: doğruluğun olmadığını Aşırı şüphecilik: doğruluğun olmadığını savunan görüşlerin ifadesi olan savunan görüşlerin ifadesi olan şüpheciliktir. şüpheciliktir.

DOĞRU BİLGİ VARDIR DOĞRU BİLGİ VARDIR DİYENLERDİYENLER

DogmatizmDogmatizm Bilebilir miyiz? Sorusuna Bilebilir miyiz? Sorusuna dogmatizm kesinlikle bilebiliriz yanıtını dogmatizm kesinlikle bilebiliriz yanıtını verir. verir. Şüpheciliği reddeden dogmatizm nesnel Şüpheciliği reddeden dogmatizm nesnel gerçeklerin varlığını kabul eder. gerçeklerin varlığını kabul eder. OlasıcılıkOlasıcılık a göre bilgi var olan bir olgudur a göre bilgi var olan bir olgudur fakat doğruluğu kesin değildir.fakat doğruluğu kesin değildir.Onlara göre bilgi yanlışlanabiliyorsa Onlara göre bilgi yanlışlanabiliyorsa doğrudur.doğrudur.

Dogmatikler

Rasyonalizm(akılcılık) Emprizm(deneycilik)

Kritisizm(eleştiricilik) Pozitivizm(olguculuk)

Entüsyonizm(sezgicilik) Analitik felsefe

Pragmatizm(faydacılık) Fenomenoloji(görüngü bilim)

Platon Aristoteles

Farabi Descartes

Hegel

J. Locke

D. Hume

Kant Saint Simon A. Comte

Gazali H. Bergson L. Witgenstein

W. James, J. Dewey E. Husserl

1. Rasyonalizm (Akılcılık)1. Rasyonalizm (Akılcılık)

Bunlara göre genel geçer bilginin kaynağı ve Bunlara göre genel geçer bilginin kaynağı ve ölçütü akıldır. ölçütü akıldır. İnsan bilinci düşünmemin temel ilkelerine İnsan bilinci düşünmemin temel ilkelerine doğuştan sahiptir. (Bilgilerin doğuştan geldiğini doğuştan sahiptir. (Bilgilerin doğuştan geldiğini kabul ederler;dogmalar.) kabul ederler;dogmalar.) Yöntem olarak tümdengelimi kullanırlar. Genel-Yöntem olarak tümdengelimi kullanırlar. Genel-geçer akıl bilgilerinden hareketle tekil konuların geçer akıl bilgilerinden hareketle tekil konuların bilgileri türetilir. bilgileri türetilir. İdeal bilim olarak matematik ve mantığı görürler.İdeal bilim olarak matematik ve mantığı görürler.Başlıca temsilcileri Sokrates, Platon, Aristoteles, Başlıca temsilcileri Sokrates, Platon, Aristoteles, Descartes, Hegel. Descartes, Hegel.

Platon (M.Ö. 427 – 347) Platon (M.Ö. 427 – 347) Platon’a göre varlık fenomenler(görünüşler, Platon’a göre varlık fenomenler(görünüşler, görüngü)dünyası ve idealar dünyası olmak iki görüngü)dünyası ve idealar dünyası olmak iki evren vardır.evren vardır.Gerçek bilgi, ideaların bilgisidir. İdealar Gerçek bilgi, ideaların bilgisidir. İdealar değişmez, gözle görülemez, duyularla değişmez, gözle görülemez, duyularla algılanamaz olan varlıklardır. İdealar ancak algılanamaz olan varlıklardır. İdealar ancak akıl yoluyla bilinebilir. Bunu da filozoflar akıl yoluyla bilinebilir. Bunu da filozoflar yapabilir. yapabilir. Doğru anlamanın ve doğru bilgiye ulaşmanın Doğru anlamanın ve doğru bilgiye ulaşmanın yolu düşünmedir. Yani doğuştan sahip yolu düşünmedir. Yani doğuştan sahip olduğumuz ideaları anımsamadır. olduğumuz ideaları anımsamadır.

Aristoteles (M.Ö. 384 – 322) Aristoteles (M.Ö. 384 – 322) Platon’un idealar ve fenomenler Platon’un idealar ve fenomenler ayrımına karşı çıkar. ayrımına karşı çıkar.

Aristoteles’e göre gerçek varlık, genel Aristoteles’e göre gerçek varlık, genel nitelikler(tümeller) o varlığın nitelikler(tümeller) o varlığın kendisindedir, içindedir.kendisindedir, içindedir.

Aristoteles’e göre tek tek var olanlardan Aristoteles’e göre tek tek var olanlardan düşüncelere ( tümele) varılır. düşüncelere ( tümele) varılır.

Aristoteles’e göre, düşüncenin doğru Aristoteles’e göre, düşüncenin doğru olması var olana uygun olması olması var olana uygun olması demektir. demektir.

Farabi (870 – 950) Farabi (870 – 950) İslam felsefesinin kurucusu sayılır. İslam felsefesinin kurucusu sayılır. Aristoteles’in görüşlerini benimsemiştir ve Aristoteles’in görüşlerini benimsemiştir ve bilgi konusunda onun gibi rasyonalisttir. bilgi konusunda onun gibi rasyonalisttir. İslam felsefesini akılla temellendirmiştir. İslam felsefesini akılla temellendirmiştir. Farabi’ye göre en yüce erdem bilgidir. Farabi’ye göre en yüce erdem bilgidir. Farabi’ye göre iki tür bilgi vardır. Biri Farabi’ye göre iki tür bilgi vardır. Biri duyusal diğeri ise akli(ussal)dir. Akli bilgi duyusal diğeri ise akli(ussal)dir. Akli bilgi sayesinde iyi ile kötüyü doğru ile yanlışı sayesinde iyi ile kötüyü doğru ile yanlışı birbirinden ayırırız. Duyusal bilgi ile dış birbirinden ayırırız. Duyusal bilgi ile dış dünyayı algılarız.dünyayı algılarız.

Descartes (1596 – 1650) Descartes (1596 – 1650)

Ona göre kuşku duyulmayacak bilgilere Ona göre kuşku duyulmayacak bilgilere duyularla ulaşılamaz. duyularla ulaşılamaz. Descartes, doğru apaçık kesin bilgilere Descartes, doğru apaçık kesin bilgilere ulaşmak için şüpheyi bir yöntem-araç ulaşmak için şüpheyi bir yöntem-araç olarak kullanır. olarak kullanır. Kuşku duymak bir düşünme biçimi Kuşku duymak bir düşünme biçimi olduğuna göre “Düşünüyorum, o halde olduğuna göre “Düşünüyorum, o halde varım.” Böylece kendi varlığını kanıtlar. varım.” Böylece kendi varlığını kanıtlar. Sonra Tanrı’nın varlığını kanıtlamaya Sonra Tanrı’nın varlığını kanıtlamaya girişir.girişir.

Hegel (1770 – 1831) Hegel (1770 – 1831) Hegel’e göre insan; duyuları hiç Hegel’e göre insan; duyuları hiç kullanmaksızın yalnızca akıl yoluyla kullanmaksızın yalnızca akıl yoluyla gerçek ve kesin bir bilgiye ulaşabilir. gerçek ve kesin bir bilgiye ulaşabilir.

Hegel diyalektik süreçler adını verdiği Hegel diyalektik süreçler adını verdiği yasalar ortaya koymuştur. Bu yasalar ortaya koymuştur. Bu yasalara göre varlığın kendini tez-yasalara göre varlığın kendini tez-antitez-sentez şeklinde açtığını antitez-sentez şeklinde açtığını savunur. (Varlık-yokluk-oluş). savunur. (Varlık-yokluk-oluş).

2. Emprizm (Deneycilik)2. Emprizm (Deneycilik) Bunlara göre doğru bilginin kaynağı Bunlara göre doğru bilginin kaynağı ve ölçütü deneydir. ve ölçütü deneydir. Yöntem olarak tümevarımı öngörürler. Yöntem olarak tümevarımı öngörürler. İdeal bilim deney olanağının en çok İdeal bilim deney olanağının en çok olduğu fiziktir. olduğu fiziktir. Doğuştan bilgilerin olmadığını, bilginin Doğuştan bilgilerin olmadığını, bilginin sonradan kazanıldığını savunurlar.sonradan kazanıldığını savunurlar.Temsilcileri: J. Locke, D. Hume, Temsilcileri: J. Locke, D. Hume, Berkeley, Condillac. Berkeley, Condillac.

J. Locke (1632–1704)J. Locke (1632–1704)Ampirizmin kurucudur. Ampirizmin kurucudur.

İnsan zihni boş bir levha gibidir(tabula rasa) İnsan zihni boş bir levha gibidir(tabula rasa) gözlem ve deneylerle bu levha dolar.gözlem ve deneylerle bu levha dolar.

J. Locke’ye göre üç tür bilgi vardır. J. Locke’ye göre üç tür bilgi vardır.

Sezgisel bilgiSezgisel bilgi: şüphe edilmeyen kesin : şüphe edilmeyen kesin bilgidir. bilgidir.

ispata dayanan bilgi:ispata dayanan bilgi: sezgiden hareket sezgiden hareket edilerek ve gözleme dayanılarak ulaşılan edilerek ve gözleme dayanılarak ulaşılan bilgidir. bilgidir.

duyusal bilgidirduyusal bilgidir..

D. Hume(1711–1776)D. Hume(1711–1776)Bilgilerimizin deneyimlere dayandığını, Bilgilerimizin deneyimlere dayandığını, doğuştan bilerimizin olmadığını söyler. doğuştan bilerimizin olmadığını söyler. Ona göre nedensellik bir alışkanlıktır. Ona göre nedensellik bir alışkanlıktır. Çünkü her zaman iki olgu arasında bir Çünkü her zaman iki olgu arasında bir nedensellik bağı olduğuna inanırız. Ve bu nedensellik bağı olduğuna inanırız. Ve bu gerçekleri görme ihtimalimizi engeller. gerçekleri görme ihtimalimizi engeller. Örneğin bugüne kadar gördüğümüz Örneğin bugüne kadar gördüğümüz kuğular beyaz olduğu için bütün kuğular kuğular beyaz olduğu için bütün kuğular beyazdır deriz. Oysa siyah kuğu akla beyazdır deriz. Oysa siyah kuğu akla aykırı değildir. Alışkanlıklara aykırıdır.aykırı değildir. Alışkanlıklara aykırıdır.

3- Kritisizm (Eleştiricilik)3- Kritisizm (Eleştiricilik)Rasyonalizm ve Empirizmi eleştirip yeni bir Rasyonalizm ve Empirizmi eleştirip yeni bir sistem geliştiren 18. yy. Alman filozofu Kant sistem geliştiren 18. yy. Alman filozofu Kant olmuştur. olmuştur. ““Her türlü bilgi deneyle başlar, ancak deneyden Her türlü bilgi deneyle başlar, ancak deneyden çıkmaz.” Bu nedenle aklın formlarına yani çıkmaz.” Bu nedenle aklın formlarına yani kategorilere ihtiyaç vardır. kategorilere ihtiyaç vardır. Kant’a göre bilginin bütün malzemesi duyulardan Kant’a göre bilginin bütün malzemesi duyulardan algılardan deneyden gelir. Ancak bu malzemenin algılardan deneyden gelir. Ancak bu malzemenin bilgi haline gelebilmesi için belli bir işlemden bilgi haline gelebilmesi için belli bir işlemden geçmesi gerekir. Bilen özne (insan, akıl ile) bu geçmesi gerekir. Bilen özne (insan, akıl ile) bu malzemeyi alır, işler ve bilgi halinde ortaya malzemeyi alır, işler ve bilgi halinde ortaya koyar.koyar.Kant, deney öncesi bilgiye apriori, deneyle elde Kant, deney öncesi bilgiye apriori, deneyle elde edilen bilgiye ise aposterio demektedir. Kısacası edilen bilgiye ise aposterio demektedir. Kısacası Kant’a göre, doğru bilgi mümkündür. Doğru Kant’a göre, doğru bilgi mümkündür. Doğru bilgiye ancak akıl ve duyumla ulaşılır. bilgiye ancak akıl ve duyumla ulaşılır.

4- Pozitivizm (Olguculuk)4- Pozitivizm (Olguculuk)

Pozitivizmin ilk temsilcisi Saint-Simon’dur. Pozitivizmin ilk temsilcisi Saint-Simon’dur. En ünlü temsilcisi ise Aguste Comte’tur. En ünlü temsilcisi ise Aguste Comte’tur. Bu akım modern bilimi temel alır. Bu akım modern bilimi temel alır.

Batıl inançları ve metafiziği reddeden bir Batıl inançları ve metafiziği reddeden bir akımdır. Buna göre bilginin konusu akımdır. Buna göre bilginin konusu olgudan ibarettir. Olgular ise gözlem, olgudan ibarettir. Olgular ise gözlem, deney ve ölçüm alanına giren her şeydir. deney ve ölçüm alanına giren her şeydir.

Aguste Comte Aguste Comte Aguste Comte, pozitivizme dayanan Sosyolojinin Aguste Comte, pozitivizme dayanan Sosyolojinin geliştirilmesini savunmuştur.geliştirilmesini savunmuştur.Empirist bir filozof olan Comte, empirizmi bilimsel Empirist bir filozof olan Comte, empirizmi bilimsel olmayan düşünme biçimlerini yıkmak için ideolojik bir olmayan düşünme biçimlerini yıkmak için ideolojik bir araç olarak kullanmıştır. araç olarak kullanmıştır. Ona göre felsefe, duyularımızın sağladığı olgulardan Ona göre felsefe, duyularımızın sağladığı olgulardan hareket etmelidir. hareket etmelidir. Comte, toplumların çeşitli düşünme aşamalarından Comte, toplumların çeşitli düşünme aşamalarından geçmiştir. Buna “üç hal yasası” denir. Aşamaları geçmiştir. Buna “üç hal yasası” denir. Aşamaları şunlardır: şunlardır: 1. Teolojik aşama: Tüm olay ve olguların oluşumu Tanrı 1. Teolojik aşama: Tüm olay ve olguların oluşumu Tanrı ile açıklanır. Bu aşamanın ürünü dinlerdir.ile açıklanır. Bu aşamanın ürünü dinlerdir.2. Metafizik aşama: Ruh, ölümsüzlük gibi soyut 2. Metafizik aşama: Ruh, ölümsüzlük gibi soyut kavramlar belirleyici olmuştur. Bu aşamanın ürünü kavramlar belirleyici olmuştur. Bu aşamanın ürünü felsefedir.felsefedir.3. Pozitif aşama: En ileri aşamadır. Her şey pozitif bilimle 3. Pozitif aşama: En ileri aşamadır. Her şey pozitif bilimle açıklanır. Bu aşamanın ürünü bilimdir. açıklanır. Bu aşamanın ürünü bilimdir.

5- Analitik Felsefe5- Analitik Felsefe(çözümleyici(çözümleyici felsefe)felsefe)

Analitik felsefe pozitivizmin 20. yüzyılda çağdaş Analitik felsefe pozitivizmin 20. yüzyılda çağdaş bir görünüm almış şeklidir. Neo-pozitivizm ya da bir görünüm almış şeklidir. Neo-pozitivizm ya da mantıkçı pozitivizm olarak da bilinen bu anlayışa mantıkçı pozitivizm olarak da bilinen bu anlayışa göre felsefenin asıl uğraş alanı dildir.göre felsefenin asıl uğraş alanı dildir.Bu yaklaşıma göre felsefe; varlık, değer ve tanrı Bu yaklaşıma göre felsefe; varlık, değer ve tanrı üstüne doğruluğu test edilemeyen öğretiler öne üstüne doğruluğu test edilemeyen öğretiler öne sürmemelidir. sürmemelidir. Felsefenin görevi dildeki kavramları Felsefenin görevi dildeki kavramları çözümlemektir. çözümlemektir. Bu amaçla bilimin kullandığı önermelerin Bu amaçla bilimin kullandığı önermelerin kuruluşu ve yapısı incelenir. Bu da dil analizidir. kuruluşu ve yapısı incelenir. Bu da dil analizidir. Bu akımın başlıca temsilcileri; Ludwig Bu akımın başlıca temsilcileri; Ludwig Witgenstein, Rudolf Carnap ve Hans Witgenstein, Rudolf Carnap ve Hans Reichenbach’tır.Reichenbach’tır.

L. Witgenstein (1889-1951)L. Witgenstein (1889-1951)Ona göre dil, dünyayı resmetmek suretiyle temsil eder. Ona göre dil, dünyayı resmetmek suretiyle temsil eder. Dil gerçekliğin aynasıdır. Dil gerçekliğin aynasıdır. Öte yandan önermeler düşüncelerin dile gelmeleridir. Öte yandan önermeler düşüncelerin dile gelmeleridir. Ona göre felsefe, dili sınıflandırma ve sadeleştirme Ona göre felsefe, dili sınıflandırma ve sadeleştirme çabasıdır. çabasıdır. Analitik felsefe dil analizi eleştirisi yoluyla felsefi Analitik felsefe dil analizi eleştirisi yoluyla felsefi problemleri doğrularken onları “anlamsız” ve “anlamlı” problemleri doğrularken onları “anlamsız” ve “anlamlı” olarak bir ayırıma tutar. olarak bir ayırıma tutar. Anlamlı önermeler, deneysel olarak doğrulanabilen Anlamlı önermeler, deneysel olarak doğrulanabilen önermelerdir. Örneğin “Su 100 derecede kaynar.” önermelerdir. Örneğin “Su 100 derecede kaynar.” Önermesi deneysel olarak doğrulanabilen önerme Önermesi deneysel olarak doğrulanabilen önerme olduğundan anlamlıdır. olduğundan anlamlıdır. ““Evrenin özü değişimdir.” deneysel olarak Evrenin özü değişimdir.” deneysel olarak doğrulanamadığından anlamsızdır. Bu durumda doğrulanamadığından anlamsızdır. Bu durumda Metafiziğin konusuna giren problemler, anlamsız ve Metafiziğin konusuna giren problemler, anlamsız ve sözde problemlerdir.sözde problemlerdir.

6-Entüisyonizm (Sezgicilik)6-Entüisyonizm (Sezgicilik)Bilginin akılla ya da deneyle değil, doğrudan ve Bilginin akılla ya da deneyle değil, doğrudan ve aracısız bir kavrayış olan sezgi yoluyla elde aracısız bir kavrayış olan sezgi yoluyla elde edilebileceğini savunan görüşe entüisyonizm edilebileceğini savunan görüşe entüisyonizm (sezgicilik) denir. (sezgicilik) denir. Bu düşünüşün en önde gelen temsilcisi Nobel Bu düşünüşün en önde gelen temsilcisi Nobel ödüllü Fransız düşünür Henri Bergson'dur ödüllü Fransız düşünür Henri Bergson'dur (1859–1941). Süreç-değişim felsefesinin en (1859–1941). Süreç-değişim felsefesinin en önemli temsilcisi olup pozitivizmin bilim önemli temsilcisi olup pozitivizmin bilim görüşüne karşı çıkmıştır. İnsani ve tinsel öğelere görüşüne karşı çıkmıştır. İnsani ve tinsel öğelere önem vermiştir.önem vermiştir.Bergson'un sezgici görüşü, Ortaçağ'da İslam Bergson'un sezgici görüşü, Ortaçağ'da İslam düşünürü Gazali tarafından da benzer biçimde düşünürü Gazali tarafından da benzer biçimde dile getirilmiştir. Gazali'ye göre insan, "Kalp dile getirilmiştir. Gazali'ye göre insan, "Kalp Gözü" ile her şeyi bilebilir. Bu ise ancak içsel Gözü" ile her şeyi bilebilir. Bu ise ancak içsel temizlenme ve arınmayla mümkün olabilir.temizlenme ve arınmayla mümkün olabilir.

7- Pragmatizm ( Faydacılık )7- Pragmatizm ( Faydacılık )Pragmatizm, hem bilginin alanı ve sınırları hem Pragmatizm, hem bilginin alanı ve sınırları hem de ölçütü hakkında faydacı bir görüş içerir. de ölçütü hakkında faydacı bir görüş içerir. Metafiziği eleştirmişlerdir. Bilginin doğruluğunu Metafiziği eleştirmişlerdir. Bilginin doğruluğunu kendisinde değil, yol açtığı eylemin sonuçlarına kendisinde değil, yol açtığı eylemin sonuçlarına göre değerlendirir. Bilgiye, pratikte sağladığı göre değerlendirir. Bilgiye, pratikte sağladığı “yarar” açısından yaklaşır.“yarar” açısından yaklaşır.Pragmatizmin önemli temsilcisi W. James bir Pragmatizmin önemli temsilcisi W. James bir önermenin doğru olduğunun biricik göstergesinin önermenin doğru olduğunun biricik göstergesinin onun işe yaraması olduğunu söylemektedir. onun işe yaraması olduğunu söylemektedir. Diğer önemli temsilcisi J. Dewey’dir. Ona göre Diğer önemli temsilcisi J. Dewey’dir. Ona göre bilginin yararlı olması onu doğru kılar.bilginin yararlı olması onu doğru kılar.20. yy’da ki düşünceleri eğitimde etkili 20. yy’da ki düşünceleri eğitimde etkili olmuştur(ilerlemecilik). olmuştur(ilerlemecilik).

8- Fenomonoloji (Görüngü bilim)8- Fenomonoloji (Görüngü bilim)Fenomonolojinin kurucusu olan E. Husserl’e Fenomonolojinin kurucusu olan E. Husserl’e göre duyusal, deneysel olarak verilmiş olan göre duyusal, deneysel olarak verilmiş olan her nesnenin bir özü bulunduğunu, bu özün her nesnenin bir özü bulunduğunu, bu özün ise yalnızca sezgi ile kavranabileceğini ileri ise yalnızca sezgi ile kavranabileceğini ileri sürer. sürer. Özün incelenmesi fenomenolojinin hem Özün incelenmesi fenomenolojinin hem amacı hem de yöntemidir. amacı hem de yöntemidir. Bir fenomenin öz bilgisine varabilmek için Bir fenomenin öz bilgisine varabilmek için bütün verilmiş bilgileri yok saymak (paranteze bütün verilmiş bilgileri yok saymak (paranteze almak) gerekir. Yani günlük yaşam, din, almak) gerekir. Yani günlük yaşam, din, kültür, bilim ve benzeri yollarla elde edilmiş kültür, bilim ve benzeri yollarla elde edilmiş olan tüm bilgileri bir kenara koymak gerekir. olan tüm bilgileri bir kenara koymak gerekir. Tüm bunlar yapıldığında özün bilgisi Tüm bunlar yapıldığında özün bilgisi kavranabilir. kavranabilir.

MantıkMantıkDoğru düşünme kurallarını ele alan bir bilim Doğru düşünme kurallarını ele alan bir bilim dalıdır. dalıdır.

Mantık, doğru düşünme biçimleri ( tümden Mantık, doğru düşünme biçimleri ( tümden gelim, tüme varım ve analoji), mantığın gelim, tüme varım ve analoji), mantığın ilkelerini (özdeşlik, çelişmezlik, üçüncü halin ilkelerini (özdeşlik, çelişmezlik, üçüncü halin imkansızlığı), kavramları, önermeleri ve imkansızlığı), kavramları, önermeleri ve çıkarımları konu alır. çıkarımları konu alır.

Mantık genel olarak klasik ve modern mantık Mantık genel olarak klasik ve modern mantık olmak üzere ikiye ayrılır. Ayrıca iki değerli olmak üzere ikiye ayrılır. Ayrıca iki değerli mantık, çok değerli mantık, niceleme mantığı mantık, çok değerli mantık, niceleme mantığı gibi alanlara ayrılmaktadır.gibi alanlara ayrılmaktadır.