0009-020-ercüment hızal- acİl durumlar ve asansÖrler

Asansör Sempozyumu 25-27 Eylül 2014 // İzmir 63

ACİL DURUMLAR VE ASANSÖRLER

Ercüment Hızal

Wittur [email protected]

ÖZET Bu sunum, giderek artan kavram kargaşasını ve yanlış yönlendirmeleri sona erdirmek, diğer yandan ise ihtiyaç duyulan çözümlerin oluşturulabilmesi için gerekli mevzuat ve teknik altyapının tartışmaya açılması amacıyla hazırlanmıştır.

Asansörlerin acil durumlarda ve özellikle tahliye amaçlı kullanımı konusundaki tartışmalar halen uluslararası alanda da sürmektedir. Asansörün kullanımının öncelikle tesis edildiği binanın durumuna bağlı olduğunu unutmadan binaların tasarımında, yangın ve depreme dayanıklılıklarında, insan davranışlarınıda dikkate alan acil tahliye planlarının öncelikle yapılması gereklidir.

EN 81-72 Standardında yapım ve montajları için güvenlik kurallarının belirlendiği İtfaiyeci Asansörleri dışında, acil durumlarda kullanılabilecek bir asansörün tanımlandığı ulusal veya uluslararası bir standard veya direktif mevcut değildir.

Yangın Asansörü, Acil Durum Asansörü veya Depreme Dayanıklı Asansör, Tahliye Asansörü gibi tanımlarda yanlış olup özellikle sektör ve resmi makamlarca kullanılmamaları gereklidir.

Tamamen gönüllük usulüyle uyulabilecek kuralların, tavsiyelerin ve acil durumlarda kullanılabilecek asansörlerin tanımları içeren dokümanlar bazı ülkelerde mevcuttur (mesela Avustralya, ABD,...) ancak test etmenin neredeyse imkansız olması nedeniyle uygunluğu belirleyecek, tasdik edecek veya belgelendirecek bir mekanizma halen mevcut değildir.

Ticari ihtirasları ve/veya bilgi eksiklikleri nedeniyle, ihtiyaç sahiplerini yanlış yönlendiren ve acil durumlarda kullanılabilecek asansör ürettiklerini ifade eden yerli veya yabancı firmalar mevcut olup her halükarda kullanılmaları sözkonusu ise bu asansörlerin ve aksamlarının sahip oldukları belge ve çözümler dikkatle incelenmeli, bir kuşku oluştuğunda resmi makamlardan görüş istenmelidir.

Asansörler ve Felaketler İnsanlık tarihindeki en büyük acılardan biri olan 11 Eylül 2001 felaketinden sonra tüm Dünya değişti... Binalar, mimari, mühendislik ve yanısıra asansörlerde...

Binalar hasara uğrayıp asansörler çalışamaz duruma geldiklerinde merdivenler mucizevi kaçışlar için geriye kalan tek çözüm...


Gökdelenlerde kullanılan asansörlerin tasarımının en önemli uzmanlarından olan James Fortune, yüksek binalarda her 20 katta bir bir felaket durumunda insanların sığınabileceği ve bekleyebileceği alanlar yaratılması gerektiğini ifade ediyor. Ancak 9/11 felaketi sonrası gökdelenlerde yaşayan veya çalışan insanların hiçbiri beklemek istemedikleri gibi, bulundukları binayı mümkün olan en kısa sürede terketmek istiyorlar. Merdivenleri kullanarak 100 katlı bir binayı en iyi koşullarda tahliye etmek en az 60 dakika gerektireceğinden asansörlerin kullanımının şart olduğunu ifade eden James Fortune insanları paniğe sürüklemeden tahliye edebilmek için uygun nitelikte ve sayıca fazla asansörlerin yapılmasının gerekli olduğunu ifade ediyor.


Tahliye için "Skylobby" Yaşanan felaket sonrasında daha hızlı ve güvenli tahliye için oluşan çözüm önerileri içinde “Skylobby” önemli bir yer tutuyor Acil Durum ve Afetler Toplumun tamamı veya belli kesimleri için fiziksel, ekonomik ve sosyal kayıplar doğuran, normal hayatı ve insan faaliyetlerini durduran veya kesintiye uğratan doğal, teknolojik veya insan kaynaklı olaylara ise "Afet" denilmektedir. "Acil durum" toplumun tamamının veya belli kesimlerinin normal hayat ve faaliyetlerini durduran veya kesintiye uğratan ve acil müdahaleyi gerektiren olayları ve bu olayların oluşturduğu kriz halini ifade etmektedir. Türkçeye, İngilizce " Emergency" sözcüğünün karşılığı olarak 17 Ağustos 1999 Gölcük depreminden sonra, Dünya Bankası'nın önerisi ile girmiştir. Türkiye sahip olduğu tektonik, sismik, topografik ve iklimsel yapısı gereği doğal afetlerle sıklıkla yüz yüze kalan bir ülke. Karşılaşılan afet ve acil durumlar ise:

Deprem, Yangın, Sel ve su baskını, Çığ ve heyelan, Fırtına ve Hortumlar, Diğer ... (Terör, Patlama, vb... )


Türkiye’de mevcut ve yeni tesis edilecek asansörlerin maruz kalabileceği en önemli riskler Deprem ve Yangın. Hortum, fırtına, patlama, vb... gibi durumlar yok denecek kadar az. Asansörler ve Yangın Ülkeler ve lisanlar farklı olsa bile uyarılar aynı. Mevcut kurallar ve realite gereği asansörleri kullanamıyoruz ancak bu yeterli değil ...


Yangınların neredeyse tümü asansör ve kuyusu dışında başlıyor...

EN 81-72 Standardına göre üretilen ve tesis edilen asansörler İtfaiyecilerin yangına zamanında müdahalesi için büyük önem taşıyor ancak gereken anahtarlar nerede ?...

Bu asansörlerin EN 81-72 Standardına göre üretilen ve tesis edilen asansörler olduğu nereden belli ?... Merdivenlerin kullanımı bazı durumlarda yetersiz kalıyor...

Özellikle binalar yüksek ise ...

En büyük sorun ise aşağı inenler ve yukarı çıkan ekipler karşılaştıklarında... Türkiye, sahip olduğu 70 metreden yüksek 417 binayla Avrupa’da en fazla gökdelene sahip ülkeler sıralamasının zirvesinde.

Almanya’da 282, İngiltere’de 261 adet, Fransa’da ise 201 adet 70 metreden yüksek bina mevcut.

Amerika’da yapılan bir araştırmada katılımcıların tahliye sözkonusu olduğunda merdivenleri tercih ettiğini ancak kat sayısı arttıkça mümkünse asansörleri kullanmak istediklerini ortaya koyuyor.


Merdivenler kullanılarak engellilerin tahliyesi için oluşturulan özel tasarımlı araçlar ikinci bir kişinin yardımıyla kullanılabiliyor...

Özellikle yüksek binalarda acil durumlarda engellilerin tahliyesinde kullanılmak üzere araçlar bulunduruluyor ... Amerika Birleşik Devletlerindeki gökdelenlerde her yıl yaklaşık 15.000 yangın çıkmakta olup 60 kişi ölmekte, 930 kişi yaralanmakta ve 250 Milyon Dolarlık zarar oluşmaktadır.

Gökdelenlerde çıkan yangınların %69’u ise 4. kat veya aşağısında oluşmaktadır.

Yüksek binalarda oluşan yangınlar diğer tüm yangınlardan daha fazla ölüme, yaralanmaya ve zarara sebep olmaktadır. Asansörler ve Deprem Kasım 2013 tarihinde CEN tarafından yayımlanan EN 81-77 Sismik durumlara tabi asansörler (Lifts subject to seismic conditions) standardı Şubat 2014 tarihinde TSE tarafından yürürlüğe kondu.

Sismik bölgelerdeki asansörlerin tasarımında uyulması gereken kuralları tanımlayan EN 81-77 aynı zamanda asansörlerin deprem esnasındaki davranışlarınıda belirlemektedir. 3

Asansörlerin bulundukları sismik bölgeler; zemin ivmesi, zemin davranışı ve diğer önemli unsurların tanımlandığı "Tasarım ivmesi" (Design acceleration) formülü doğrultusunda 0 / 1 / 2 / 3 olarak belirlenmiştir.


Sismik algılama sistemi aktif hale geldiğinde, asansör kontol sistemleri kabin ve katlardan yapılmış tüm çağrıları iptal etmeli ve yeni komut almamalıdır. Asansör kullanımda ise, enfazla 0,3 m/s beyan hızı ile hareket ederek karşı ağırlıktan uzak bir konumda olacak şekilde durmalı, kapılarını açmalı ve yeni komut almamalıdır. Kurtarma ekiplerinin kabinin konumu ve içinde kimsenin olup olmadığından emin olabilmesi için asansör kapıları açık olarak beklemelidir. Sismik aktivitelerin yoğun olduğu diğer ülkelerde de depremin algılanmasıyla birlikte asansör en yakın kata gidip durmaktadır. Kabinde deprem ve/veya Yangın’ı haber veren butonlarda yer almaktadır.

Sismik algılama sistemi aktif hale gelmiş asansörlerin kullanımı otomatikman engellenir ve denetleme yapılmadan tekrar kullanıma sunulamazlar. Aşağıda belirtilenler dışında hiçbiri Sismik algılama sisteminin önceliğini geçersiz kılamaz:

Elektrik güvenlik devre ve aksamları Denetleme çalışması (EN 81-1: 1998+A3:2009 and EN 81 2: 1998+A3: 2009, 14.2.1.3) Acil durum elektriksel çalışması (EN 81-1:1998+A3:2009, 14.2.1.4) İtfaiyeci asansörü anahtarı (EN 81-72:2003, 5.8)

Asansörlerin acil durumlarda tahliye amaçlı kullanımının olup olamayacığı ile ilgili kararlar bu kararı verenin sorumluluğudur. Bu sunumda yer alan görüşler bir beyin fırtınası yaratmak amacıyla, çeşitli görüşlere sahip ve konunun uzmanı olan kişilerden derlenmiştir.

UYARI


Asansörler göreceli bir emniyet ile acil durumlarda tahliye amaçlı olarak kullanılabilir mi ? Bu soruya kolayca verilecek bir cevap yoktur, zira

Asansörlerin acil durumlarda tahliye amaçlı kullanımını için gerekli kuralları belirleyen bir Emniyet Standardı, AB Direktifi ve uygunluğu değerlendirip belgelendirebilecek bir kurum yoktur.

Asansörün kullanımı tesis edildiği binanın durumuna bağlıdır, binaların tasarımı, yangın ve depreme dayanıklılıkları ve acil tahliye planlamalarının bu doğrultuda daha önce yapılmış olması gereklidir.

Eğer bina ve asansörler bu gereklilik doğrultusunda tasarımlanmış , risk analizleri yapılmış ve sorumlular belirli ise kullanılabilir.

Yeni teknolojiler kullanılarak birçok soruna çözüm oluşturulabilir. Oluşturulacak çözümlerin oldukça pahalı olacağı unutulmamalıdır. 20 kat ve üzeri binalarda asansörlerin tahliye amaçlı kullanımı çok daha karmaşık ve zor

olacaktır. Mevcut binalarda bu tür düzenlemelere gitmek ise neredeyse imkansız denecek kadar

zordur. Endişe ve Çekinceler

1. Yangın asansör kuyusuna sirayet etmiş veya duman sızmış olabilir 2. Yangın nedeniyle oluşan hasarlar Asansör kuyusunu kullanım dışı bırakabilir 3. Asansör sizi yangının olduğu veya dumanla dolu bir kata götürebilir 4. Asansörü herkes kullanmak isteyeceğinden aşırı yüklü olabilir 5. Asansörün kullanımına İtfaiyecilerin ihtiyacı olabilir 6. Asansörün gelmesinin bekleneceği yer emniyetli olmayabilir 7. İstem dışı bir hareket sonucu asansör uygunsuz bir konumda durabilir, yolcuları mahsur

kalabilir 8. Mahsur kalan yolcuları kurtarmak için makina dairesine veya kumandanın bulunduğu

kata ulaşım engellenmiş olabilir 9. Binanın yapısal bütünlüğü zarar görmüş olabilir

Endişe ve Çekincelerin muhtemel çözümleri 1. Yangın asansör kuyusuna sirayet etmiş veya duman sızmış olabilir

Asansör kuyusuna yangın ve duman sensörleri yerleştirilebilir, bu sistemler etkin konuma geldiklerinde asansör kullanım dışı kalır

Önceden belirlenerek eğitilmiş bir kişi acil durumlarda kuyuyu kontrol edip asansörün kullanımına izin verir, uygunsuzluk durumda asansörü kullanıma kapatır.

2. Yangın nedeniyle oluşan hasarlar Asansör kuyusunu kullanım dışı bırakabilir

Asansör kuyusuna kameralar, laser dedektörler, yangın ve duman sensörleri yerleştirilebilir, bu sistemleri kullanmak için önceden belirlenerek eğitilmiş bir kişi bir sorun belirlediğinde asansörü kullanıma kapatır.

Önceden belirlenerek eğitilmiş bir kişi acil durumlarda kuyuyu kontrol edip asansörün kullanımına izin verir, uygunsuzluk durumda asansörü kullanıma kapatır.

3. Asansör sizi yangının olduğu veya dumanla dolu bir kata götürebilir

Katlara yerleştirilecek yangın ve duman sensörleri asansörün uygun olmayan bir katta durmasını engelleyebilir.

Önceden belirlenerek eğitilmiş ve asansörün içinde seyahat eden sorumlu, aldığı bilgi doğrultusunda asansörün uygun olmayan bir katta durmasını engelleyebilir.


4. Asansörü herkes kullanmak isteyeceğinden aşırı yüklü olabilir

Asansör tam ve aşırı yük sistemiyle donatılmalıdır. Bina yönetimi daha evvelden tahliye planı hazırlanmış olmalıdır Hareket engelliler, yaşlılar, kadın ve çocuklar önceliğe haiz olmalıdır Asansörün müsait olmadığını görenler derhal merdivenlere yönelecektir

5. Asansörün kullanımına İtfaiyecilerin ihtiyacı olabilir

Asansör EN 81-72 Standardına göre tasarımlanmışsa itfaiyenin kullanımı önceliklidir Eğer İtfaiyeci asansörü değilse durumun önemine bağlı olarak itfaiye tarafından

kullanılmalıdır 6. Asansörün gelmesinin bekleneceği yer emniyetli olmayabilir

Dumanın veya yangının henüz erişmediği emniyetli bir yerde beklenmelidir Asansör uzun süre gelmiyorsa merdivenler kullanılmalıdır

7. İstem dışı bir hareket sonucu asansör uygunsuz bir konumda durabilir, yolcuları mahsur kalabilir

Asansör tesis veya revize edilirken istem dışı hareketlere karşı gerekli emniyet aksamlarıyla teçhiz edilmiş olmalıdır

Asansörün güvenli olduğunu varsaymak gerekir 8. Mahsur kalan yolcuları kurtarmak için makina dairesine veya kumandanın bulunduğu kata ulaşım engellenmiş olabilir

Asansör tesis edilirken makina dairesine veya kumandanın bulunduğu kata ulaşım belirlenmiş olmalıdır

Bina ve asansör tasarımlanırken bu tür riskler ele alınmış ve çözümleri oluşturulmuş olmalıdır

9. Binanın yapısal bütünlüğü zarar görmüş olabilir

Binaya ve asansör kuyusuna kameralar, laser dedektörler, yangın ve duman sensörleri yerleştirilebilir, bu sistemleri kullanmak için önceden belirlenerek eğitilmiş bir kişi veya organizasyon bir sorun belirlediğinde asansörleri kullanıma kapatır.

Bina ve asansör tasarımlanırken bu tür riskler ele alınmış ve çözümleri oluşturulmuş olmalıdır

Risk Değerlendirmesi

Bina sorumlusu, acil durumlar ve binanın tahliyesi ile ilgili risk değerlendirmelerini yaptırarak dokümante etmelidir..

Tahliye prosedürleri gerekli tüm konuları kapsayacak şekilde hazırlanmalı ve tüm ilgililer bilgilendirilmelidir.

Plan A çözümünün işe yaramama ihtimaline karşı dökümante edilmiş bir Plan B daima hazır olmalıdır.


KAYNAKLAR [1] EN 81-72 İtfaiyeci Asansörleri [2] EN 81-73 Yangın Anında Asansörlerin Davranışları [3] EN 81-77 Sismik Durumlara Tabi Asansörler [4] 9/11 & Elevator safety - James Fortune [5] Elevator Evacuation in Emergency Situations - John Koshak [6] Elevator Evacuation Study - Fortune Consultants [7] Elevators and Escalators into Emergency Evacuation Models - Richard W. Bukowski [8] Elevators in Emergencies: The Firefighters perspective - Larry Pigg [9] Evacuation Procedures - Liverpool Health & Safety Unit [10] Fire safety requirements on lift system used for evacuation in supertall buildings - N. Cai

and W.K. Chow [11] Guidance on the emergency use of lifts or escalators for evacuation and fire and rescue

service operations - Dr David Charters and Dr Jeremy Fraser-Mitchell [12] Human Behavior Considerations in the Use of Lifts for Evacuation from High Rise -

Emma Heyes [13] Lifts Could be Used for Evacuation During Emergencies, Fact or Fiction - Derek Smith [14] Lifts for Emergency Evacuation in Apartment Buildings - T. Sharma, Yaping He and M.

Mahendran [15] Lifts in the emergency evacuation of buildings - Derek Smith [16] Lifts Used During Evacuation - Australian Building Codes Board [17] Preplanning for Elevator Use during Major Fires and following Seismic Events - Dan

Cook [18] Using existing lifts in existing buildings to evacuate disabled persons - Derek Smith

YANGIN VE

DEPREMDE

ASANSÖRÜN

KULLANIMI

TEHLİKELİDİR

DİKKAT !

0009-020-ercüment hızal- acİl durumlar ve asansÖrler

Documents