سلولي شمارنده خودكار ههاي دستگاخطاها و كيفيت كنترل كاليبراسيون، كار، اساس

یزدانپناه دکتر طبی تشخیص آزمایشگاهwww.dryazdanpanahlab.com

) ( ) تشکیل ) شمارش کانت و سلول سل واژه دو از کانتر سلاست شده

و تعداد بودن طبيعي انسان، در سالمت هاي شاخص از يكياست خوني هاي سلول .ابعاد

در مهمي عامل تواند مي خوني هاي سلول بررسي اين، بنابرباشد ها بيماري .تشخيص

مهم بسيار هاي بخش از يكي نيز، شناسي خون بخشبسيار درصد روزانه كه بوده طبي تشخيص آزمايشگاه

اختصاص خود به را بيماران به مربوط هاي آزمون از باالييدهد .مي

بر متنوعي هاي آزمايش شناسي، خون بخش دركه گيرد مي انجام بيماران خون هاي نمونه رويخوني هاي سلول كامل شمارش را ها آن بيشتر

(CBC )هاي گلبول افتراقي شمارش همراه به . دهد مي تشكيل سفيد

هاي ناهنجاري تشخيص بناي سنگ ها آزمون اين. دهند مي تشكيل را خوني

سلول شمارش جهت دستي هIاي روش از گذشته دراين آنكه دليل به اما شد، Iمي استفاده خوني هاي

و برخوردار كمي دقت از و گير وقت بسيار هIا روشباشند، مي متعددي خطاهاي مستعد

هاي دستگاه توانستند تالش هIا سال از پس محققان. كنند عرضه را خوني هاي سلول شمارنده

و سريع گزارش تهيه ها، دستگاه اين اصلي وظيفهخون اصلي پارامتر هاي از ساده روشي به دقيق

است.

  پايه بر عمدتا خود تكاملي مرحIله نخستين دIر هماتولIوژي تحليلI گرهاي. شدند طراحي بود، شده حIاصل نور و الكترونيك زمينه در كه هايي IرفتIپيش

سال به مورد اين مثال ترين شده زماني 1950شناخته يعني مي گردد، بركولتر )   Iواالس " Wallace H. Coulterكه را( " الكتريكي اIمپدانس اصل ،

. گرفت به كاIر خوني هاي سلول گر Iشمارش نخستين در يك در موجود فلزي هاي پارتيكل Iشمارش Iجهت را جديدي روش كولتر

Iشمارش جهت را آوري فن اين سپس و نمود ابداع سوسپانسيون . برد بكار خوني هاي سلول سوسپانسيون

) ( هاي آIزمون شدن خودكار اIتوماسيون در عطفIي نقIطه واقع در Iعمل اين. رود مي شمار به هماتولوژي

،نور پراكنش نظير ديگري فن آوري هاي شمارنده، دستگاه هاي در به تدريج. شد گرفته به كار فلوئورسانس و  راديوفركانس

و ترين پرکاربرد از يکی کانتر سل های دستگاه كلي طور به . هستند آزمايشگاهی تجهيزات ترين اصلی

(   قرمز هاي گلبول تعداد ها دستگاه هاي ( RBCاين گلبول ،قابليت ( WBCسفيد ) و كنند مي گيري اندازه را ها پالكت و

هماتوكريت هموگلوبين، ، MCHC, MCH, MCVارزيابيهاي سلول افتراقي شمارش و قرمز هاي گلبول مورفولوژي

. دارند هم را سفيد مورد جهان در اي گسترده صورت به امروزه ها دستگاه اين

. هماتولوژی آناليزورهاي اين از استفاده گيرند مي قرار استفادهنتايج، صحت افزايش كار، سرعت و دقت افزايش چون مزايايی

. دارد پي در را ها هزينه کاهش و کاربری خطاهای کاهش

از Iبيش كنون تا سلولي شمارش خودكار روش نخستين ابداع از . گذرد مي قرن نيم

در ويژه به و زمان اين طي شناسي خون سال 20تجهيزاتاز كه Iاي گونه به اند كرده پيدا Iچشمگيري بسIيار تكامل گذشتهاندازه را خوني پارامتر دو تنها كه Iاي ساده بسيار Iهاي دستگاه

تعداد ) و قرمز Iهاي گلبول تعداد شمارش كردند مي گيريشده ( تبديل كنوني Iكاناله چند Iهاي دستIگاه به سفيIد Iهاي گلبول

اند. تا توانند مي ها شمارنده اين از بيشIتر 32برخي حتي و پارامتر

ضIد Iحاوي خون نمونه يك از دقيقه يك از كمتIر مدتي در را.EDTAانعقاد آورند فراهم

يافته افزايش نيز ها دستگاه اين سازنده هاي شركت تعداداز متجاوز اكنون هم كه جايي تا در 25است توليدي شركت

. باشند مي ها دستگاه اين گوناگون انواع ساخت حال گونه به شوند، مي ساخته حاضر حال در كه هايي شمارنده

به قادر كنوني هاي نياز بر عالوه كه شوند مي طراحي اي . باشند نيز آزمايشگاه بعد دهه يك هاي نياز ساختن برآورده

يا و آزمايشگاه اتوماسيون سطح ارتقاء با ها دستگاه اينرا آزمايشگاه كارايي جديد، كار خود هاي آزمون افزايش

بخشند مي بهبود

در هماتولوژي آناليزورهاي كه آنجايي از همچنيناستفاده تقريبا بزرگ تا متوسط هاي آزمايشگاه

كاري حجم داراي ها دستگاه این بايد دارند، دائميكار سهولت ، دقت سرعت، كافي، دوام نياز، مورد

ها آن دهي سرويس نيز و بوده اعتماد قابل و. باشد ارزان و سريع منظم،

سلولی شمارنده خودكار های دستگاه با کار اوليه اصول

سلولی شمارندة خودكاIر ههای دستگا كاربران تمامو منجرشده دستگاIه بهتر عملكرد به كه را اصIولي بايدداشته درنظر شود، همي اشار آنها از برخي به زير در

باIشند:دستگاه،. 1 کردن خاموش و روشن مانند مواردی رعايت

) ( نحوة ، دستگاه نوع برحسب فشار درجاIت بررسی) ( ، ماهانه هفتگي، روزانه، وشو شست و نگهداري

مطابق مها اقدا ساير و لها محلو تعويض الزم، تعميرات. سازنده شرکت دستورالعمل

و. 2 دستگاه با كار نحوة آموزشي دورة گذراندنشركتهاي كارشناسان نظر زير نگهداري، اصولشامل ) مربوطه سوابق رابطه، اين در پشتيبان

بايد آموزشی دورة گواهی يا آموزش شرح و تاريخدرصورت و شود نگهداری کاربر هر پروندة در

گرفته درنظر الزم شهاي آموز نيز کاربر تعويضشود(.

شناسنامه،. 3 قبيل از دستگاه مدارك نگهداريخريد، سوابق مانند سوابقي و فنی دستورالعمل

لها، محلو تعويض نگهداری، و کنترل کاليبراسيون،درصورت مها اقدا ساير و ها، سرويس و تعميرات

لزوم.

کيفی. 4 کنترل و کاليبراسيون نحوة با کامل آشنايیدستگاه.

از جلوگيری و ايمنی اصول رعايت منظور بهبرق، نوسانات به مربوط اشکاالت بروزکنندة تثبيت و زمين به اتصال سيم وجود. است ضروری دستگاه برای برق نوسانات

خودكار ههای دستگا های محلول با رابطه در نكاتي)... و ) اليز ايزوتون، سلولی شمارندة

و. 1 انقضا تاريخ داشتن با بايد دستگاه لهای محلويا و پشتيبان شرکت از Iفقط مشخص، ساخت سری

و درمان بهداشت، وزارت در Iشده ثبت شرکتهای. شوند تهيه Iپزشکی آموزش

حداقل. 2 با برچسبی بايد محلول هر حاوی ظرف رویتاريخ و انقضا تاريخ محلول، نام مانند اطالعات

. باشد شده الصاق تعويضجديد. 3 محلول به قبلی محلول Iماندة ته هIيچگاه

. نشود اضافه

لهای محلو در نامحلول و اضافی ذرات وجودايزوتون، ويژه به ذکرشده

زمينه شمارش در تداخل باعثخونی لهای سلو شمارش در خطا و

. میشود پالکتها خصوص به

به بايد نيز زير موارد شناسنامه، بر عالوهدر دستگاه هر برای مکتوب صورت

: باشد موجود آزمايشگاه مصرفی؛ مواد و لها محلو مشخصات كيفي؛ كنترل و کاليبراسيون سوابق شده؛ تعويض قطعة ذکر با تعمير سوابق و ای دوره های سرويس نگهداری، سوابق

. پشتيبانی خدمات

آزمايش انجام در مهم هاي CBCنکتهآزمايش. 1 از kپيش مرحلة حداقل خونگيری از پيش بايد کننده آرام 5مراجعه دقيقه

بنشيند. برچسب روی مندرج پذيرش شمارة و خانوادگی نام ،Iنام

. شود داده مطابقت پذيرش برگ يا درخواست برگ با ظرف ه بست هدهنده نمون دست بر دقيقه يک از بيش تورنيکه

نماند. خون Iمقدار به الزم نسبت رعايت با مناسب ضدانعقاد از

شود استفاده

( شود ط مخلو ضدانعقاد با نمونه خون، گرفتن محض 2بهيا ميکسر با (.10تا 8دقيقه ويال نمودن سروته بار

نمونة حاوی .CBCظرف باشد دربسته نبود ازنظر اپليکاتور از استفاده با يا دقيق مشاهدة با نمونه

. شود بررسی ليپمی يا هموليز و لخته حدود آزمايش انجام و گيري نمونه بين زماني فاصلة حداكثر

.6تا 4 باشد ساعت قراردادن با خون نمونة آزمايش، انجام از پيش بالفاصله

همدت ب حداقل 5تا 3ويال يا و روتاتور روی بار 10دقيقه. شود يكنواخت و هموژن كامل، نمودن ته سرو

آزمايش. 2 انجام مرحلة و شده انجام دستگاه زمينة شمارش آزمايش، شروع از پيش روز هر

. شود نگهداری آن سوابق امکان درصورت در دستگاه هر زمينة شمارش به مربوط مقادير معمول، طور به

. است شده ارائه آن دستورالعمل ارائه معيارهايي رابطه اين دIر نيز بهداشت جهاني سازمان: يشود هم اشار آنها به زير در كه است نموده

0/03 x 1012/ L > قرمز لهای گلبو تعداد0/04 x 109/ L > سفيد لهای گلبو تعداد

0/2g / dL > هموگلوبين0/5 x 109 > /پالکتها Iتعداد

در آزمايش مورد های نمونه تعداد زيادبودن درصورتدر است بهتر کاری، سری هر

و دستگاه وشوی شست دستور آزمايشها فواصلاجراشود مجددا زمينه شمارش .بررسی

آزمايش، انجام مرحلة صحت از اطمينان برای ، دستگاه با کار اصول با کاربر کامل آشنايی

و کيفیت کنترل و کاليبراسيون های برنامه اجرای. است الزامی خطاها رفع

آزمايش. 3 از پس مرحلةگرفت درنظر بايد زير موارد گزارش، ارائة از پيش و نتايج بررسی هنگام

هشوند: ضدانعقاد مواد اثر

مايع را K3EDTAضدانعقاد هموگلوبين مقIدار نمونه، در رقت ايجاد دليل به.1تا دهد% مي كاهش

ضدانعقاد از و K3EDTAاستفاده قرمز هاي گلبول چروكيدگي باعث. 2كاهش شود% مي هماتوكريت ميزان

از را خود استفادة مورد ضدانعقاد آزمايشگاهي كه K3EDTAدرصورتيميانگين %K2EDTAبه که نمايد توجه نکته اين به بايد MCV 2تغييردهد،

ميانگين و .M CHCافزايش يابد مي كاهش ميزان همين به

از ناشي كاذب خطاهاي يا نمونه ماهيت از ناشي خطاهايدستگاه

از بيش سفيد هاي گلبول ، درلیتر 30*109تعدادميزان به را هموگلوبين مي g/L3مقدار افزايش

دهد. از بيش پالكت تعداد مانند در 700*109مواردی

هموگلوبين زياد مقدار و Sلیتر، ميكروسيتوز ،ميزان باالمي Hbهايپوكرومي كاذب طور به را

برند.

بررسی و محيطی خون گسترش مشاهدةبا آنها مطابقت و بيمار بالينی وضعيت

ضروري دهي گزارش از پيش دستگاه نتيجةاست.

سلولي شمارندة خودكار هاي دستگاه كار اساس

شمارندة خودكار ههاي دستگا اكثريت کار اساس: است استوار زير مكانيسم دو بر سلولي

الکتريکي 1. : Electrical Impedanceمقاومتكولتر واالس توسط بار اولين روش 2اين

سال شد 1956در مطرح

رقيق الکتريکي بافري محلول يک در خون مكانيسم، اين درمستقيم الکتريکي جريان حامل الکترود دو بين از و شده

. کند عبورمي و الکتريکي مقاومت مسير، اين از خوني سلول هر عبور با

. شود مي ايجاد الکتريکي پالس يک زماني مدت با متناسب الکترودها بين پتانسيل در تغيير

اصطالحا که الکترود، دو بين فضای از گلبول که است . كند عبورمي شود، می ناميده دريچه

پالس تعداد و سلول حجم دهندة نشان پالس هر ارتفاع. است سلول تعداد دهندة نشان

2 .نور : Light Scattering پراکندگي صورت به لها سلو شدة رقيق سوسپانسيون روش، اين در

باعث و عبورميكند نوري منبع مقابل از سلولي رديف يک . ميشود نور پراکندگي

به فوتوديود يا نوري فزايندة يک طريق از پراکنده نورتعداد حالت، اين در كه ميشود تبديل الکتريکي پالسهاي

پالسهاي ارتفاع و ها سلول تعداد نمايانگر ها پالسنشا بوده، نور پراکندگي ميزان با متناسب كه الکتريکي،

. است لها سلو حجم ندهندة. است تنگستن يا ليزر دستگاه، نوع حسب بر نوري منبع

Technologies

ABX

ارائة بر عالوه خودکار تمام ههای دستگا بسياریمورد پارامترهای از برخي برای عددي هاي داده ) رسم ) نيز هيستوگرام نمودارهايی گيری، اندازه

مشاهدة که نمايند میدهد می کاملتری و بيشتر اطالعات کاربر به .آنها

2. kسلولی شمارندة خودكار های دستگاه كاليبراسيون

ارتباط که میشIود اطالق فعاليتهايی مجموعه به کاليبراسيونيا دستگاه يک توسط کميت يک شدة Iگيری اندازه مقادير ميانشهای رو با که ماده، آن واقعی مقادير با را آزمايشگاهی روش

. نمايد می مشخص است، ه شد گيری اندازه مرجع روش کاليبراسيوIن Iبراي که است Iاي ماده کاليبIراتور

درحالي دارد، مشخصIي مقدار و رود مي کار به آزمايشگاهيبه آزمايشIگاهي روش کيفيت کنترل Iبراي بايد کنترلي مواد کهکنترلي مواد بنابراين، دارند؛ غلظتي محدودة اغلب و رود کار

. شوند استفاده کاليبراتور جايگزين عنوان به توانند نمي گاه هيIچ

و بار دو يا يك سالي كل طور به بايد کاليبراسيون: مشود انجا زير موارد در نيز

،اندازی راه و نصب هنگام ،سرويس يا تعمير بار هر از پس روزانه کيفی کنترل نتايج نبودن قبول قابل

) (، کنترل نمونة نبودن خراب از اطمينان درصورتنتايج ) در مشخص تغيير درصورت لها محلو تعويض

.) بيماران نمونة يا کنترل خون

وجوددارد تجاري کاليبراتورهاي ، دستگاه کاليبراسيون برايگيری اندازه مرجع شهاي رو با آنها در نظر مورد مقادير که

. است شده رعايت شرط به خونی لهاي سلو سوسپانسيونهای اين

دستگا کاليبراسيون براي سازنده، کارخانة دستورالعملهاي . هستند مناسب هها

آزمايش وسيلة به را کاليبراسيون روند موفقيت توان ميروي شده آزمايش نتايج با دستگاه نتايج مقايسة کنترل، نمونة

ميانگينهاي دقيق کنترل يا و مرجع شهاي رو با خون نمونه چند. قرمزتأييدكرد لهاي گلبو شاخصهاي دربارة متحرک

داشتن يا تجاري کاليبراتورهاي به نداشتن دسترسي درصورتبراي کامل خون از استفاده آن، اعتبار به نسبت ترديد

. است ضروري کاليبراسيون. کرد استفاده تازه و طبيعي خون از بايد کاليبراسيون براي کامل خون نمونة سه حداقل پارامترهاي کار، اين برای

دستگاه با بار دو و دستي مرجع شهاي رو با بار دو طبيعی،محاسبة از پس و ميشود گيري اندازه سلولی شمارندة

ضريب دستگاهی، و دستی روش با پارامتر هر نتايج ميانگين. شود مي تعيين زير فرمول از استفاده با جديد کاليبراسيون

. شود مي بيشتر کاليبراسيون دقت ، ها نمونه تعداد افزايش با

دستی - روش ميانگين دستگاهی روش ميانگين x100 =-------------------------------------------------- كاليبراسيون ضريب

دستگاهي روش ميانگين

،هموگلوبين گيری اندازه مرجع های روشترتيب به سفيد های گلبول شمارش و هماتوکريت

و ميکروهماتوکريت هموگلوبين، مت سيانبا ) هماسيتومتر از استفاده

. هستند ( شده اصالح نئوبار بندی درجه

سلولي .3 شمارندة خودكار هاي دستگاه کيفيت کنترل

در سلولی شمارندة های دستگاه کيفيت کنترل برای آزمايشگاهو باشد داشته مکتوبی دستورالعمل بايد هماتولوژی بخشمقتضی نحو به نيز کيفی کنترل های برنامه انجام سوابق

. شود نگهداری از استفاده امر، اين انجام براي المللی بين معتبر مراجع توصية

داليل به کشور های آزمايشگاه از بسياری که است کنترل خونهای روش از نمونه، اين به نداشتن دسترسی ازجمله مختلف

. میكنند استفاده شمارنده دستگاه کيفیت کنترل برای ديگري کنترل شهای رو از استفاده به ملزم آزمايشگاه هر صورت، درهر

مشخص را تصادفی و سيستماتيک خطاهاي انواع که بوده کيفینمايد.

كنترل خون برای شناسی، خون المللی بين معتبر منابع های توصيه طبق

سری هر در بايد سلولی، شمارندة ههای دستگا کيفیت کنترلو طبيعی دامنة در کنترل خون نمونه دو از دستكم کاری،

. كرد استفاده غيرطبيعی و طبيعی کنترل نمونة کاری، سری هر ابتدای در ترتيب، اين به

شمارنده دستگاه با طبيعی نمونة پايان، در و غيرطبيعی . شود مي ثبت نتايج و آزمايش

برای مختلف های دامنه در کنترل خون به دسترسی ايران، دردليل، همين به نیست؛ پذير ن امکا راحتی به هها آزمايشگا تمام

. شود همی استفاد دامنه يک در کنترل خون از معمول طور به

نمونه آزمايش از پيش صبح روز هر کنترل خون نمونهروز طي در فواصل به نياز، درصورت و بيماران های

. رسم براي شود می ثبت نمودار روي نتايج و آزمايشفواصل در و دفعات به بايد کنترل نمونة نمودار،

براي دستكم تا شود آزمايش دستگاه با مختلف زمانيپارامتر . 20هر محاسبة از پس شود حاصل خوانده

معيارهاي انحراف و و +-2SDو +-1SD+-ميانگين3SD عمودي محور روي آنها مقادير پارامتر، هر براي

. شود مي ثبت افقي محور روي روزها و

نتايج بودن منطبق با صرفا دستگاه کيفیت کنترلمربوطه بروشور در ذکرشده دامنة با کنترل خونو ميانگين از استفاده همچنين و نیست قبول قابلتوصيه نمودار رسم براي بروشور در مندرج دامنة

نمیشود. روش از استفاده با خود بايد آزمايشگاه هر

باال، در ذکرشدهنمودار رسم برای دامنه و ميانگين تعيين به نسبت

. نمايد اقدام

کاليبراسيون پايداری آزمونحداقل اول روز در توان 5مي ترجيحا که 10و نمونه

در آزمايش از پس را هستند طبيعي مقادير دارايمورد مجددا بعد، روز و كرد نگهداري يخچال

بين دار معني اختالف وجود و قرارداد آزمايشآزمون از استفاده با را جفت هاي نمونه مقادير

. كرد محاسبه كاليبراسيون پايداري آماري