سلولي شمارنده خودكار ههاي دستگاخطاها و كيفيت كنترل كاليبراسيون، كار، اساس

یزدانپناه دکتر طبی تشخیص آزمایشگاهwww.dryazdanpanahlab.com

) ( ) شمارش ) کانت و سلول سل واژه دو از کانتر سلاست شده تشکیل

تعداد بودن طبيعي انسان، در سالمت هاي شاخص از يكياست خوني هاي سلول ابعاد .و

مهمي عامل تواند مي خوني هاي سلول بررسي اين، بنابرباشد ها بيماري تشخيص .در

مهم بسيار هاي بخش از يكي نيز، شناسي خون بخشبسيار درصد روزانه كه بوده طبي تشخيص آزمايشگاه

خود به را بيماران به مربوط هاي آزمون از باالييدهد مي .اختصاص

بر متنوعي هاي آزمايش شناسي، خون بخش دركه گيرد مي انجام بيماران خون هاي نمونه رويخوني هاي سلول كامل شمارش را ها آن بيشتر

(CBC )هاي گلبول افتراقي شمارش همراه به . دهد مي تشكيل سفيد

هاي ناهنجاري تشخيص بناي سنگ ها آزمون اين. دهند مي تشكيل را خوني

شمارش جهت دستي هاي روش از گذشته دردليل به اما شد، مي استفاده خوني هاي سلول

كمي دقت از و گير وقت بسيار ها روش اين آنكهباشند، مي متعددي خطاهاي مستعد و برخوردار

دستگاه توانستند تالش ها سال از پس محققان. كنند عرضه را خوني هاي سلول شمارنده هاي

و سريع گزارش تهيه ها، دستگاه اين اصلي وظيفهخون اصلي پارامتر هاي از ساده روشي به دقيق

است.

  پايه بر Tعمدتا خود تكاملي مرحله نخستين در هماتولوژي تحليل گرهايطراحي بود، شده حاصل نور و الكترونيك زمينه در كه هايي پيشرفت

شدند. سال به مورد اين مثال ترين شده زماني 1950شناخته يعني مي گردد، بر

كولتر )   واالس " Wallace H. Coulterكه را( " الكتريكي امپدانس اصل ، . گرفت به كار خوني هاي سلول گر شمارش نخستين در

يك در موجود فلزي هاي پارتيكل شمارش جهت را جديدي روش كولترشمارش جهت را آوري فن اين سپس و نمود ابداع سوسپانسيون

. برد بكار خوني هاي سلول سوسپانسيون ) ( هاي آزمون شدن خودكار اتوماسيون در عطفي نقطه واقع در عمل اين

. رود مي شمار به هماتولوژي ،نور پراكنش نظير ديگري فن آوري هاي شمارنده، دستگاه هاي در به تدريج

. شد گرفته به كار فلوئورسانس و  راديوفركانس

و ترين پرکاربرد از يکی کانتر سل های دستگاه كلي طور به . هستند آزمايشگاهی تجهيزات ترين اصلی

(   قرمز هاي گلبول تعداد ها دستگاه هاي ( RBCاين گلبول ،قابليت ( WBCسفيد ) و كنند مي گيري اندازه را ها پالكت و

هماتوكريت هموگلوبين، ، MCHC, MCH, MCVارزيابيهاي سلول افتراقي شمارش و قرمز هاي گلبول مورفولوژي

. دارند هم را سفيد مورد جهان در اي گسترده صورت به امروزه ها دستگاه اين

. هماتولوژی آناليزورهاي اين از استفاده گيرند مي قرار استفادهصحت افزايش كار، سرعت و دقت افزايش چون مزايايی

. دارد پي در را ها هزينه کاهش و کاربری خطاهای کاهش نتايج،

بيش كنون تا سلولي شمارش خودكار روش نخستين ابداع از . گذرد مي قرن نيم از

در ويژه به و زمان اين طي شناسي خون سال 20تجهيزاتكه اي گونه به اند كرده پيدا چشمگيري بسيار تكامل گذشته

را خوني پارامتر دو تنها كه اي ساده بسيار هاي دستگاه ازو ) قرمز هاي گلبول تعداد شمارش كردند مي گيري اندازه

كنوني ( كاناله چند هاي دستگاه به سفيد هاي گلبول تعداد . اند شده تبديل

تا توانند مي ها شمارنده اين از حتي 32برخي و پارامترحاوي خون نمونه يك از دقيقه يك از كمتر مدتي در را بيشتر

انعقاد .EDTAضد آورند فراهم

يافته افزايش نيز ها دستگاه اين سازنده هاي شركت تعداداز متجاوز اكنون هم كه جايي تا در 25است توليدي شركت

. باشند مي ها دستگاه اين گوناگون انواع ساخت حال گونه به شوند، مي ساخته حاضر حال در كه هايي شمارنده

به قادر كنوني هاي نياز بر عالوه كه شوند مي طراحي اي . باشند نيز آزمايشگاه بعد دهه يك هاي نياز ساختن برآورده

يا و آزمايشگاه اتوماسيون سطح ارتقاء با ها دستگاه اينرا آزمايشگاه كارايي جديد، كار خود هاي آزمون افزايش

بخشند مي بهبود

در هماتولوژي آناليزورهاي كه آنجايي از همچنيناستفاده تقريبا بزرگ تا متوسط هاي آزمايشگاه

كاري حجم داراي ها دستگاه این بايد دارند، دائميكار سهولت ، دقت سرعت، كافي، دوام نياز، مورد

ها آن دهي سرويس نيز و بوده اعتماد قابل و. باشد ارزان و سريع منظم،

سلولی شمارنده خودكار های دستگاه با کار اوليه اصول

سلولی شمارندة خودكار ههای دستگا كاربران تمامو منجرشده دستگاه بهتر عملكرد به كه را اصولي بايدداشته درنظر شود، همي اشار آنها از برخي به زير در

باشند:دستگاه،. 1 کردن خاموش و روشن مانند مواردی رعايت

) ( نحوة ، دستگاه نوع برحسب فشار درجات بررسی) ( ، ماهانه هفتگي، روزانه، وشو شست و نگهداري

مطابق مها اقدا ساير و لها محلو تعويض الزم، تعميرات. سازنده شرکت دستورالعمل

و. 2 دستگاه با كار نحوة آموزشي دورة گذراندنشركتهاي كارشناسان نظر زير نگهداري، اصولشامل ) مربوطه سوابق رابطه، اين در پشتيبان

بايد آموزشی دورة گواهی يا آموزش شرح و تاريخدرصورت و شود نگهداری کاربر هر پروندة در

گرفته درنظر الزم شهاي آموز نيز کاربر تعويضشود(.

شناسنامه،. 3 قبيل از دستگاه مدارك نگهداريخريد، سوابق مانند سوابقي و فنی دستورالعمل

لها، محلو تعويض نگهداری، و کنترل کاليبراسيون،درصورت مها اقدا ساير و ها، سرويس و تعميرات

لزوم.

کيفی. 4 کنترل و کاليبراسيون نحوة با کامل آشنايیدستگاه.

از جلوگيری و ايمنی اصول رعايت منظور بهبرق، نوسانات به مربوط اشکاالت بروزکنندة تثبيت و زمين به اتصال سيم وجود. است ضروری دستگاه برای برق نوسانات

خودكار ههای دستگا های محلول با رابطه در نكاتي)... و ) اليز ايزوتون، سلولی شمارندة

و. 1 انقضا تاريخ داشتن با بايد دستگاه لهای محلوو پشتيبان شرکت از فقط مشخص، ساخت سریدرمان بهداشت، وزارت در شده ثبت شرکتهای يا

. شوند تهيه پزشکی آموزش وبا. 2 برچسبی بايد محلول هر حاوی ظرف روی

و انقضا تاريخ محلول، نام مانند اطالعات حداقل. باشد شده الصاق تعويض تاريخ

جديد. 3 محلول به قبلی محلول ماندة ته هيچگاه. نشود اضافه

لهای محلو در نامحلول و اضافی ذرات وجودايزوتون، ويژه به ذکرشده

زمينه شمارش در تداخل باعثخونی لهای سلو شمارش در خطا و

. میشود پالکتها خصوص به

به بايد نيز زير موارد شناسنامه، بر عالوهدر دستگاه هر برای مکتوب صورت

: باشد موجود آزمايشگاه مصرفی؛ مواد و لها محلو مشخصات كيفي؛ كنترل و کاليبراسيون سوابق شده؛ تعويض قطعة ذکر با تعمير سوابق و ای دوره های سرويس نگهداری، سوابق

. پشتيبانی خدمات

آزمايش انجام در مهم هاي CBCنکته

آزمايش. 1 از پيش مرحلة حداقل خونگيری از پيش بايد کننده آرام 5مراجعه دقيقه

بنشيند. برچسب روی مندرج پذيرش شمارة و خانوادگی نام نام،

داده مطابقت پذيرش برگ يا درخواست برگ با ظرفشود.

ه بست هدهنده نمون دست بر دقيقه يک از بيش تورنيکهنماند.

خون مقدار به الزم نسبت رعايت با مناسب ضدانعقاد ازشود استفاده

( شود ط مخلو ضدانعقاد با نمونه خون، گرفتن محض 2بهيا ميکسر با (.10تا 8دقيقه ويال نمودن سروته بار

نمونة حاوی .CBCظرف باشد دربسته نبود ازنظر اپليکاتور از استفاده با يا دقيق مشاهدة با نمونه

. شود بررسی ليپمی يا هموليز و لخته حدود آزمايش انجام و گيري نمونه بين زماني فاصلة حداكثر

.6تا 4 باشد ساعت قراردادن با خون نمونة آزمايش، انجام از پيش بالفاصله

همدت ب حداقل 5تا 3ويال يا و روتاتور روی بار 10دقيقه. شود يكنواخت و هموژن كامل، نمودن ته سرو

آزمايش. 2 انجام مرحلة شده انجام دستگاه زمينة شمارش آزمايش، شروع از پيش روز هر

. شود نگهداری آن سوابق امکان درصورت و در دستگاه هر زمينة شمارش به مربوط مقادير معمول، طور به

. است شده ارائه آن دستورالعمل ارائه معيارهايي رابطه اين در نيز بهداشت جهاني سازمان: يشود هم اشار آنها به زير در كه است نموده

0/03 x 1012/ L > قرمز لهای گلبو تعداد0/04 x 109/ L > سفيد لهای گلبو تعداد

0/2g / dL > هموگلوبين0/5 x 109 > /پالکتها تعداد

در آزمايش مورد های نمونه تعداد زيادبودن درصورتدر است بهتر کاری، سری هر

و دستگاه وشوی شست دستور آزمايشها فواصلاجراشود T مجددا زمينه شمارش .بررسی

آزمايش، انجام مرحلة صحت از اطمينان برای ، دستگاه با کار اصول با کاربر کامل آشنايی

و کيفیت کنترل و کاليبراسيون های برنامه اجرای. است الزامی خطاها رفع

آزمايش. 3 از پس مرحلةگرفت درنظر بايد زير موارد گزارش، ارائة از پيش و نتايج بررسی هنگام

هشوند: ضدانعقاد مواد اثر

مايع هموگلوبين K3EDTAضدانعقاد مقدار نمونه، در رقت ايجاد دليل بهتا .1را دهد% مي كاهش

ضدانعقاد از و K3EDTAاستفاده قرمز هاي گلبول چروكيدگي باعث. 2كاهش شود% مي هماتوكريت ميزان

از را خود استفادة مورد ضدانعقاد آزمايشگاهي كه درصورتيK3EDTA بهK2EDTA که نمايد توجه نکته اين به بايد تغييردهد،MCV 2ميانگين %

ميانگين و .M CHCافزايش يابد مي كاهش ميزان همين به

ناشي كاذب خطاهاي يا نمونه ماهيت از ناشي خطاهايدستگاه از

از بيش سفيد هاي گلبول ، درلیتر 30*109تعدادميزان به را هموگلوبين مي g/L3مقدار افزايش

دهد. از بيش پالكت تعداد مانند در 700*109مواردی

هموگلوبين زياد مقدار و Sلیتر، ميكروسيتوز ،ميزان باالمي Hbهايپوكرومي كاذب طور به را

برند.

بررسی و محيطی خون گسترش مشاهدةبا آنها مطابقت و بيمار بالينی وضعيت

ضروري دهي گزارش از پيش دستگاه نتيجةاست.

سلولي شمارندة خودكار هاي دستگاه كار اساس

شمارندة خودكار ههاي دستگا اكثريت کار اساس: است استوار زير مكانيسم دو بر سلولي

الکتريکي 1. : Electrical Impedanceمقاومتكولتر واالس توسط بار اولين روش 2اين

سال شد 1956در مطرح

الکتريکي بافري محلول يک در خون مكانيسم، اين درالکتريکي جريان حامل الکترود دو بين از و شده رقيق

. کند عبورمي مستقيم الکتريکي مقاومت مسير، اين از خوني سلول هر عبور با

. شود مي ايجاد الکتريکي پالس يک و زماني مدت با متناسب الکترودها بين پتانسيل در تغيير

T اصطالحا که الکترود، دو بين فضای از گلبول که است . كند عبورمي شود، می ناميده دريچه

پالس تعداد و سلول حجم دهندة نشان پالس هر ارتفاع. است سلول تعداد دهندة نشان

2 .نور : Light Scattering پراکندگي صورت به لها سلو شدة رقيق سوسپانسيون روش، اين در

باعث و عبورميكند نوري منبع مقابل از سلولي رديف يک . ميشود نور پراکندگي

به فوتوديود يا نوري فزايندة يک طريق از پراکنده نورتعداد حالت، اين در كه ميشود تبديل الکتريکي پالسهاي

پالسهاي ارتفاع و ها سلول تعداد نمايانگر ها پالسنشا بوده، نور پراکندگي ميزان با متناسب كه الکتريکي،

. است لها سلو حجم ندهندة. است تنگستن يا ليزر دستگاه، نوع حسب بر نوري منبع

Technologies

ABX

ارائة بر عالوه خودکار تمام ههای دستگا بسياریمورد پارامترهای از برخي برای عددي هاي داده ) رسم ) نيز هيستوگرام نمودارهايی گيری، اندازه

مشاهدة که نمايند میدهد می کاملتری و بيشتر اطالعات کاربر به .آنها

سلولی .2 شمارندة خودكار های دستگاه كاليبراسيون

ارتباط که میشود اطالق فعاليتهايی مجموعه به کاليبراسيوندستگاه يک توسط کميت يک شدة گيری اندازه مقادير ميان

رو با که ماده، آن واقعی مقادير با را آزمايشگاهی روش يا. نمايد می مشخص است، ه شد گيری اندازه مرجع شهای

روش کاليبراسيون براي که است اي ماده کاليبراتوردرحالي دارد، مشخصي مقدار و رود مي کار به آزمايشگاهي

آزمايشگاهي روش کيفيت کنترل براي بايد کنترلي مواد کهمواد بنابراين، دارند؛ غلظتي محدودة اغلب و رود کار بهکاليبراتور جايگزين عنوان به توانند نمي گاه هيچ کنترلي

. شوند استفاده

و بار دو يا يك سالي كل طور به بايد کاليبراسيون: مشود انجا زير موارد در نيز

،اندازی راه و نصب هنگام ،سرويس يا تعمير بار هر از پس روزانه کيفی کنترل نتايج نبودن قبول قابل

) (، کنترل نمونة نبودن خراب از اطمينان درصورتنتايج ) در مشخص تغيير درصورت لها محلو تعويض

.) بيماران نمونة يا کنترل خون

که وجوددارد تجاري کاليبراتورهاي ، دستگاه کاليبراسيون برايشده گيری اندازه مرجع شهاي رو با آنها در نظر مورد مقادير

است. رعايت شرط به خونی لهاي سلو سوسپانسيونهای اين

هها دستگا کاليبراسيون براي سازنده، کارخانة دستورالعملهاي . هستند مناسب

آزمايش وسيلة به را کاليبراسيون روند موفقيت توان ميروي شده آزمايش نتايج با دستگاه نتايج مقايسة کنترل، نمونة

ميانگينهاي دقيق کنترل يا و مرجع شهاي رو با خون نمونه چند. قرمزتأييدكرد لهاي گلبو شاخصهاي دربارة متحرک

يا تجاري کاليبراتورهاي به نداشتن دسترسي درصورتبراي کامل خون از استفاده آن، اعتبار به نسبت ترديد داشتن

. است ضروري کاليبراسيون. کرد استفاده تازه و طبيعي خون از بايد کاليبراسيون براي کامل خون نمونة سه حداقل پارامترهاي کار، اين برای

دستگاه با بار دو و دستي مرجع شهاي رو با بار دو طبيعی،محاسبة از پس و ميشود گيري اندازه سلولی شمارندة

ضريب دستگاهی، و دستی روش با پارامتر هر نتايج ميانگين. شود مي تعيين زير فرمول از استفاده با جديد کاليبراسيون

مي بيشتر کاليبراسيون دقت ، ها نمونه تعداد افزايش باشود.

دستی - روش ميانگين دستگاهی روش ميانگين x100 =-------------------------------------------------- كاليبراسيون ضريب

دستگاهي روش ميانگين

،هموگلوبين گيری اندازه مرجع های روشترتيب به سفيد های گلبول شمارش و هماتوکريت

و ميکروهماتوکريت هموگلوبين، مت سيانبا ) هماسيتومتر از استفاده

. هستند ( شده اصالح نئوبار بندی درجه

سلولي .3 شمارندة خودكار هاي دستگاه کيفيت کنترل

در سلولی شمارندة های دستگاه کيفيت کنترل برای آزمايشگاهو باشد داشته مکتوبی دستورالعمل بايد هماتولوژی بخشمقتضی نحو به نيز کيفی کنترل های برنامه انجام سوابق

. شود نگهداری از استفاده امر، اين انجام براي المللی بين معتبر مراجع توصية

داليل به کشور های آزمايشگاه از بسياری که است کنترل خونهای روش از نمونه، اين به نداشتن دسترسی ازجمله مختلف

. میكنند استفاده شمارنده دستگاه کيفیت کنترل برای ديگري شهای رو از استفاده به ملزم آزمايشگاه هر صورت، درهر

را تصادفی و سيستماتيک خطاهاي انواع که بوده کيفی کنترل. نمايد مشخص

كنترل خون

برای شناسی، خون المللی بين معتبر منابع های توصيه طبقسری هر در بايد سلولی، شمارندة ههای دستگا کيفیت کنترل

و طبيعی دامنة در کنترل خون نمونه دو از دستكم کاری،. كرد استفاده غيرطبيعی

طبيعی کنترل نمونة کاری، سری هر ابتدای در ترتيب، اين بهشمارنده دستگاه با طبيعی نمونة پايان، در و غيرطبيعی و

. شود مي ثبت نتايج و آزمايش برای مختلف های دامنه در کنترل خون به دسترسی ايران، در

همين به نیست؛ پذير ن امکا راحتی به هها آزمايشگا تمامهمی استفاد دامنه يک در کنترل خون از معمول طور به دليل،

شود.

نمونه آزمايش از پيش صبح روز هر کنترل خون نمونهروز طي در فواصل به نياز، درصورت و بيماران های

. رسم براي شود می ثبت نمودار روي نتايج و آزمايشزماني فواصل در و دفعات به بايد کنترل نمونة نمودار،

هر براي دستكم تا شود آزمايش دستگاه با مختلف. 20پارامتر محاسبة از پس شود حاصل خوانده

معيارهاي انحراف و و +-2SDو +-1SD+-ميانگين3SD عمودي محور روي آنها مقادير پارامتر، هر براي

. شود مي ثبت افقي محور روي روزها و

نتايج بودن منطبق با T صرفا دستگاه کيفیت کنترلمربوطه بروشور در ذکرشده دامنة با کنترل خونو ميانگين از استفاده همچنين و نیست قبول قابلتوصيه نمودار رسم براي بروشور در مندرج دامنة

نمیشود. روش از استفاده با خود بايد آزمايشگاه هر

باال، در ذکرشدهنمودار رسم برای دامنه و ميانگين تعيين به نسبت

. نمايد اقدام

کاليبراسيون پايداری آزمون

حداقل اول روز در توان T 5مي ترجيحا که 10و نمونهدر آزمايش از پس را هستند طبيعي مقادير داراي

مورد T مجددا بعد، روز و كرد نگهداري يخچالبين دار معني اختالف وجود و قرارداد آزمايش

آزمون از استفاده با را جفت هاي نمونه مقادير. كرد محاسبه كاليبراسيون پايداري آماري