yrd. doç. dr. selahattin tozlu 2015elimizdeki cevheri yani osmanlı halk hayatını ne kadar...

19.YY’DA OSMANLIYI ZİYARET EDEN YABANCI YAZARLARIN ESERLERİNDE OSMANLI HALK

HAYATININ DERLENMESİ

MERİÇ AYBAR

Doktora Tezi

Ortaöğretim Sosyal Alanlar Eğitimi Ana Bilim Dalı

Yrd. Doç. Dr. Selahattin TOZLU

2015

(Her Hakkı Saklıdır)

i

T.C. ATATÜRK ÜNİVERSİTESİ

EĞİTİM BİLİMLERİ ENSTİTÜSÜ ORTAÖĞRETİM SOSYAL ALANLAR EĞİTİMİ ANA BİLİM DALI

TARİH EĞİTİMİ BİLİM DALI

19.YY’DA OSMANLIYI ZİYARET EDEN YABANCI YAZARLARIN ESERLERİNDE OSMANLI HALK HAYATININ DERLENMESİ

(Compiling Ottoman Folk Lives İn Works of

ForeignerAuthersWhoVisitOttomanEmpire in the19th Century)

DOKTORA TEZİ

Meriç AYBAR

Danışman: Yrd. Doç. Dr. Selahattin TOZLU

ERZURUM

Temmuz, 2015

ii

KABUL VE ONAY TUTANAĞI

Yrd.Doç.Dr.Selahattin TOZLU danışmanlığında, Meriç AYBAR tarafından

hazırlanan “19.yy.da Osmanlıyı ziyaret eden yabancı seyyah ve yazarların eserlerinde

Osmanlı halk hayatının derlenmesi” başlıklı çalışma …../……/……….tarihindeyapılan

savunma sınavı sonucunda başarılı bulunarak jürimiz tarafından. Orta Öğretim Sosyal

Alanlar EğitimAna Bilim Dalında doktora tezi olarak kabul edilmiştir.

Başkan : ……………………..…………. İmza: ………………………………

Danışman:………………………………… İmza: ………………………………

Jüri Üyesi :………………………………… İmza: ………………………………

Jüri Üyesi :………………………………… İmza: ………………………………

Jüri Üyesi :………………………………… İmza: ………………………………

Yukarıdaki imzaların adı geçen öğretim üyelerine ait olduğunu onaylarım.

. . / . . / . . . .

Prof. Dr. H. Ahmet KIRKKILIÇ

Enstitü Müdürü

iii

TEZ ETİK VE BİLDİRİM SAYFASI

iv

ÖZET

DOKTORA TEZİ

19.YY’DA OSMANLIYI ZİYARET EDEN YABANCI YAZARLARIN

ESEERLERİNDE OSMANLI HALK HAYATININ DERLENMESİ

MERİÇ AYBAR

2015-139 sayfa

Bu çalışma 19.yy’da Osmanlı devletini ziyaret eden seyyahlar ve yazarların

seyahatnameleri ve dil eserlerinde varsa halk hayatına ait tabirlerin derlenmesi amacına

yönelik yapılmıştır. Bu amaç doğrultusunda bu eserlerde geçen halk hayatına ait alet-

edevat isimleri, şahıs isimleri, hayvan isimleri, yemek ve yiyecek adları, meyve ve

sebze isimleri, bitki isimleri, saygı sözcükleri, hitap şekilleri, dua ve beddualar, atasözü

ve deyimlerin araştırılması ve fişlenmesi şeklinde çalışma yürütülmüştür. Çalışma

yürütülürken betimsel yöntemin alt basamağı olan olay incelemesi yönteminden ve

tarihsel yöntemden faydalanılmıştır. Öncelikli olarak çalışma doğrultusunda

faydalanılacak kaynakların yani seyahatnamelerin ve dil eserlerinin derlemesi yapıldı.

Daha sonra bu eserler içerisindeki yukarıda bahsedilen inceleme alanlarına yönelik

isimlerin tespiti ve Osmanlıcadançevirisi yapıldı. Bu isimlerin eserlerdeki sayfa

numaraları karşılarına yazılmak suretiyle fişleme işlemine geçildi. Araştırmanın sonucu

olarak yabancıların gözünde halk hayatının nasıl olduğu tespit edilmeye çalışıldı ve o

dönem kullanılan isimlerin günümüzde sürekliliği bulunup bulunmadığı incelenerek bu

isimlerin tarihle olan bağları, tarihin akışına etkilerinin olup olmadığı tespit edildi.

Ayrıca bu araştırmanın ilgili alanda mevcut bir boşluğu doldurup doldurmadığı tespit

edilerek gelecek dönemlere yeni bir çalışma sahası yaratılmaya çalışıldı.

Anahtar Kelimeler: Osmanlı, yazarlar, halk hayatı

v

ABSTRACT

DOKTORAL DISSERTATION

COMPİLİNG OTTOMAN FOLK LİVES İN WORKS OF FOREİGNER

AUTHERS WHO VİSİT OTTOMAN EMPİRE İN THE19TH CENTURY

MERİÇ AYBAR

2015-139 pages

This study has been made fort he purpose of compiling folk expressions in

language boks and travelbooks of authors who come to see Ottoman Empire in the

19thcentury. Fort hisaim, the study has been made on names of tools, names of persons,

names of animals, names of foods, names of fruits and vegetables, names of flora,

respect expressions, addressing types, prays and curses, proverbs and idiomsbel on gin

gto folk literature in these works. While doing this study, eventinve stigation which is

sub-step of descriptive method and historical method have been benefitted. As a

priority, resources which will be benefitted for the study, that is, compiles of language

boks and travel boks have been studied. Then, determining the names and expressions

discussed aboverelated to investigationareas has been made and it has been translated in

toTurkish. These names have been indexed by writing the numbers of pages next to the

names. As a result of the study, it has been tried to find how foreigners see the every

day lives of community; and by examining the names used in those days in that whether

the yâre used to do your not, it has been in vestigated to find any connection between

these names and history, and effects to the flow of history. Additionally, by determining

whether this study fills any gapavailablerelated to relevantfield, it has been tried to

create a new field of study.

Keywords: Ottoman , Authors, folk life

vi

ÖN SÖZ

Kimilerine göre insan hiçbir zaman anlaşılamayacak karmaşık bir yapıda

yaratılmış ve bu nedenle de onun karmaşık yapısını anlamak için harcanan çaba boşuna

eritilen bir zaman dilimidir. Bu tezi savunanlar bilmiyor ki toplumu oluşturan en temel

öğe olan insan incelenmedikçe toplum yapısı ve halk hayatı anlaşılamayacaktır.

Çağımız maalesef genellikle hazır bulduğunu kullanma meyilli araştırmacılardan

oluştuğu için toplum ve halk hayatı henüz daha gizlediği cevherleri sunmak için gerçek

manada araştırmacıları beklemektedir. Toplumun yaşam şekli şüphesiz ki o toplumun

aynası gibidir ama bazen halk hayatını anlamak için bir boy aynasına bakmak yeterli

olamaya biliyor. Halk hayatını incelemek isteyen bir araştırmacı sanırım abartmış

olmayacağım resmen bir mikro organizma arıyor gibi eline mikroskobunu alıp en ince

ayrıntısına kadar bakmalıdır. Zira bazen küçük dediğimiz ayrıntılar tarihte çok önemli

bazı gelişmelerin yaşanmasını beraberinde getiriyor olabilir. Bizler tarihçi olarak

elimizdeki cevheri yani Osmanlı halk hayatını ne kadar inceledik ve ne kadar bilgi

sahibiyiz sorusunu kendimize sora duralım, bu konu çoktan yabancı yazar ve

seyyahların dikkatini çekmiş olmalı ki sık sık Osmanlı ülkesine gelerek meraklarını

gidermek için bir takım araştırmalar yapmışlardır. Bu çalışmada bu yabancı yazarların

gözünden Osmanlı halk hayatını vermeye çalıştık. Üç bölümden oluşan bu çalışmanın

birinci bölümünde yemek, yiyecek, bitki, meyve ve içecek isimlerine yer verilmiştir.

İkinci bölümde alet-edevat, hastalıklar, dualar, beddualar, hayvan isimleri, şahıs adları

ve yiyeceklere yer verilmiştir. Üçüncü bölümde ise atasözü ve deyimler yer almıştır.

Bu araştırmayı yapanken benden desteğini hiçbir zaman eksik etmeyen

danışmanın aynı zamanda hocam Yrd.Doç.Dr. Selahattin TOZLU’ya teşekkürü bir borç

bilirim.

Erzurum-2015 Meriç AYBAR

vii

İÇİNDEKİLER

KABUL VE ONAY TUTANAĞI .................................................................................... ii

TEZ ETİK VE BİLDİRİM SAYFASI ............................................................................. iii

ÖZET................................................................................................................................ iv

ABSTRACT ...................................................................................................................... v

ÖN SÖZ ........................................................................................................................... vi

İÇİNDEKİLER ............................................................................................................... vii

BİRİNCİ BÖLÜM

1. GİRİŞ ........................................................................................................................... 1

1.1. Araştırmanın Amacı: .................................................................................................. 2

1.2. Araştırmanın Önemi: .................................................................................................. 2

1.3. Araştırmanın Sınırlılıkları: ......................................................................................... 2

1.4. Varsayımlar: ............................................................................................................... 3

İKİNCİ BÖLÜM

2. YEMEK-YİYECEK-İÇECEK-MEYVE VE SEBZE ADLARI ............................. 4

2.1. William Burchard Barker ........................................................................................... 4

2.1.1. Yemek ve Yiyecekler .................................................................................. 4

2.1.2. Bitki ve Meyve Adları ................................................................................. 4

2.1.3. İçecekler ...................................................................................................... 5

2.2. Bianchi ....................................................................................................................... 5


2.2.2. Bitki ve Meyve Adları ................................................................................. 6

2.2.3. İçecekler ...................................................................................................... 7

2.3. Artur Davids ............................................................................................................... 7

2.3.1. Yemekler ve Yiyecekler .............................................................................. 7

2.3.2. Bitki ve Meyve İsimleri ............................................................................... 7

2.3.3. İçecekler ...................................................................................................... 7

2.4. Amedee Jaubert .......................................................................................................... 7

viii


2.4.2. Bitki ve Meyve ............................................................................................ 8

2.4.3. İçecekler ...................................................................................................... 8

2.5. V.H. Hagopian ........................................................................................................... 8


2.5.2. İçecekler ...................................................................................................... 8

2.5.3. Bitki ve Meyveler ........................................................................................ 8

2.6. Berkeley ..................................................................................................................... 9


2.6.2. Bitki ve Meyveler ........................................................................................ 9

2.6.3. İçecekler ...................................................................................................... 9

2.7. N. Mallouf .................................................................................................................. 9


2.7.2. Bitki ve Meyveler ...................................................................................... 10

2.7.3. İçecekler .................................................................................................... 10

2.8. Gydc Clarkc ............................................................................................................. 10

2.8.1. Yemek ve Yiyecekler: ............................................................................... 10

2.8.2. Bitki ve Meyve Adları ............................................................................... 11

2.8.3. İçeçek İsimleri ........................................................................................... 11

2.9. David Bınnıng Monro .............................................................................................. 11

2.9.1. Yemek ve Yiyecek Adları ......................................................................... 11

2.9.2. Bitki ve Meyve Adları ............................................................................... 11

2.9.3. İçecek İsimleri ........................................................................................... 12

2.10. F.D. Ramos ............................................................................................................ 12

2.10.1. Yemek ve Yiyecek Adları ....................................................................... 12

2.10.2. Bitki ve Meyve Adları ............................................................................. 12

2.10.3. İçecek İsimleri ......................................................................................... 12

2.11.J.W.Redhouse .......................................................................................................... 12

2.11.1. Yemek ve Yiyecek İsimleri ..................................................................... 12

2.11.2. İçecek Adları ........................................................................................... 14

2.11.3. Bitki ve Meyve İsimleri ........................................................................... 14

2.12. Herausgegeben ....................................................................................................... 16

ix

2.12.1. Yemekler ve Yiyecekler .......................................................................... 16

2.12.2. Bitki ve Meyveler .................................................................................... 17

2.12.3. İçecekler .................................................................................................. 17

2.13. Belin- Erzurum Jurnal ............................................................................................ 17

2.13.1. Yemek ve Yiyecekler .............................................................................. 17


2.13.3. İçecekler .................................................................................................. 17

2.14.Alexandre Timoni ................................................................................................... 17

2.14.1. Yemek ve Yiyecekler .............................................................................. 17


2.13.3. İçecekler .................................................................................................. 18

ÜÇÜNCÜ BÖLÜM

3. ALET-EDEVAT-HASTALIK-ŞAHIS-HAYVAN-GİYECEK ADLARI,

HİTAP ŞEKİLLERİ VE DUA- BEDDUALAR .................................................... 19

3.1. William Burchard Barker ......................................................................................... 19

3.1.1. Alet ve Edevat ........................................................................................... 19

3.1.2. Hastalık Adı ............................................................................................... 19

3.1.3.Hitap Şekilleri ............................................................................................ 19

3.1.4. Dua ve Beddualar ...................................................................................... 19

3.1.5. Şahıs İsimleri ............................................................................................. 19

3.1.6. Hayvan Adları ........................................................................................... 20

3.1.7. Giyecekler ................................................................................................. 20

3.2. Bianchi ..................................................................................................................... 21

3.2.1. Alet ve Edevat ........................................................................................... 21

3.2.2. Hastalıklar ................................................................................................. 22

3.2.3. Dua ve Beddua .......................................................................................... 22

3.2.4. Hitap Şekilleri ........................................................................................... 22

3.2.5. Şahıs İsimleri ............................................................................................. 22

3.2.6. Hayvan Adları ........................................................................................... 22

3.2.7. Giyecekler ................................................................................................. 23

3.3. Artur Davids ............................................................................................................. 23

x

3.3.1. Alet ve Edevat ........................................................................................... 23

3.3.2. Hastalıklar ................................................................................................. 23

3.3.3. Dua ve Beddualar ...................................................................................... 23

3.3.4. Şahıs İsimleri ............................................................................................. 24

3.3.5. Hitap Şekilleri ........................................................................................... 24

3.3.6. Hayvan Adları ........................................................................................... 24

3.3.7. Giyecekler ................................................................................................. 24

3.4. Amedee Jaubert ........................................................................................................ 24

3.4.1. Alet ve Edevat ........................................................................................... 24

3.4.2. Hastalık Adları .......................................................................................... 25

3.4.3. Hayvan Adları ........................................................................................... 25

3.4.4. Şahıs İsimleri ............................................................................................. 25

3.4.5. Dua ve Beddualar ...................................................................................... 25

3.4.6. Hitap Şekilleri ........................................................................................... 25

3.4.7. Giyecekler ................................................................................................. 26

3.5. V.H. Hagopian ......................................................................................................... 26

3.5.1. Alet ve Edevatlar ....................................................................................... 26

3.5.2. Hastalıklar ................................................................................................. 26

3.5.3. Hitap Şekilleri ........................................................................................... 26

3.5.4. Giyecekler ................................................................................................. 26

3.5.5. Dua ve Beddua ......................................................................................... 26

3.5.6. Hayvan Adları ........................................................................................... 26

3.5.7. Şahıs İsimleri ............................................................................................. 27

3.6. Berkeley ................................................................................................................... 28


3.6.2. Hastalıklar ................................................................................................. 29

3.6.3. Dua ve Beddua .......................................................................................... 29

3.6.4. Hitap Şekilleri ........................................................................................... 29

3.6.5. Şahıs İsimleri ............................................................................................. 29

3.6.6. Hayvan Adları ........................................................................................... 29

3.6.7. Giyecekler ................................................................................................. 29

3.7. N. Mallouf ................................................................................................................ 29

xi


3.7.2. Hastalıklar ................................................................................................. 30

3.7.3. Dua ve Beddua .......................................................................................... 30

3.7.4. Hitap Şekilleri ........................................................................................... 30

3.7.5. Şahıs İsimleri ............................................................................................. 30

3.7.6. Hayvan Adları ........................................................................................... 30

3.7.7. Giyecekler ................................................................................................. 31

3.8. Gydc Clarkc ............................................................................................................. 32

3.8.1. Alet ve Edevat İsimleri .............................................................................. 32

3.8.2. Hastalık Adları .......................................................................................... 32

3.8.3. Hitap Şekilleri ........................................................................................... 32

3.8.4. Dua ve Beddualar ...................................................................................... 33

3.8.5. Şahıs İsimleri ............................................................................................. 33

3.8.6. Hayvan Adları ........................................................................................... 33

3.8.7. Giyecek İsimleri ........................................................................................ 33

3.9. David Bınnıng Monro .............................................................................................. 33

3.9.1. Alet ve Edevat İsimleri .............................................................................. 33

3.9.2. Hastalık Adları .......................................................................................... 33

3.9.3. Hitap Şekilleri ........................................................................................... 34

3.9.4. Dua ve Beddualar ...................................................................................... 34

3.9.5. Şahıs İsimleri ............................................................................................. 34

3.9.6. Hayvan Adları ........................................................................................... 34

3.9.7. Giyecek İsimleri ........................................................................................ 34

3.10. F.D. Ramos ............................................................................................................ 35

3.10.1. Alet ve Edevat Adları .............................................................................. 35

3.10.2. Hastalık İsimleri ...................................................................................... 35

3.10.3. Hitap Şekilleri ......................................................................................... 35

3.10.4. Dua ve Beddualar .................................................................................... 35

3.10.5. Şahıs İsimleri ........................................................................................... 35

3.10.6. Hayvan Adları ......................................................................................... 35

3.10.7. Giyecek İsimleri ...................................................................................... 36

3.11.J.W.Redhouse .......................................................................................................... 36

xii

3.11.1. Alet ve Edevat İsimleri ............................................................................ 36

3.11.2. Hastalık İsimleri ...................................................................................... 37

3.11.3. Hitap Şekilleri ......................................................................................... 37

3.12.4. Dua ve Beddualar .................................................................................... 37

3.11.5. Şahıs İsimleri ........................................................................................... 38

3.11.6. Hayvan Adları ......................................................................................... 38

3.11.7. Giyecek Adları ........................................................................................ 41

3.12. Herausgegeben ....................................................................................................... 42

3.12.1. Alet ve Edavat ......................................................................................... 42

3.12.2. Hastalıklar ............................................................................................... 42

3.12.3. Dua ve Beddua ........................................................................................ 42

3.12.4. Hitap Şekilleri ......................................................................................... 42

3.12.5. Şahıs İsimleri ........................................................................................... 43

3.12.6. Hayvan Adları ......................................................................................... 43

3.12.7. Giyecekler ............................................................................................... 44

3.13. Belin- Erzurum Jurnal ............................................................................................ 44

3.13.1.Alet-Edevat ............................................................................................... 44

3.13.2.Hastalıklar ................................................................................................ 44

3.13.3.Hitap Şekilleri .......................................................................................... 44

3.13.4.Dua-Beddualar ......................................................................................... 44

3.13.5.Şahıs İsimleri ............................................................................................ 44

3.13.6.Hayvan Adları .......................................................................................... 45

3.14. Alexandre Timoni .................................................................................................. 45

3.14.1.Alet-Edevat ............................................................................................... 45

3.14.2.Hastalıklar ................................................................................................ 45

3.14.3.Hitap Şekilleri .......................................................................................... 45

3.14.4.Dua-Beddualar ......................................................................................... 45

3.14.5.Şahıs İsimleri ............................................................................................ 45

3.14.6.Hayvan Adları .......................................................................................... 45

3.14.7. Giyecekler ............................................................................................... 45

xiii

DÖRDÜNCÜ BÖLÜM

4. DEYİM-ATASÖZÜ .................................................................................................. 47

4.1. Amedee Jaubert ........................................................................................................ 47

4.1.1. Atasözü ve Deyimler ................................................................................. 47

4.2. Herausgegeben ......................................................................................................... 61

4.2.1. Atasözleri ve Deyimler .............................................................................. 61

4.3. F.L.O. Rehrıg ........................................................................................................... 81

4.3.1. Atasözü ve Deyimler ................................................................................. 81

4.4. Belin-Erzurum Jurnal ............................................................................................... 94

4.4.1. Atasözü-Deyimler ..................................................................................... 94

BEŞİNCİ BÖLÜM

5. SONUÇ VE ÖNERİLER .......................................................................................... 95

KAYNAKÇA ................................................................................................................. 97

EKLER ........................................................................................................................... 98

ÖZGEÇMİŞ ................................................................................................................. 125

BİRİNCİ BÖLÜM

1. GİRİŞ

İnsan her şeyi ile merak uyandıran ve incelenme gereksinimi hissedilen bir

varlıktır. Tarih boyunca birçok araştırmacı bu konuyu merakla incelemiş ve insan

üzerine yapılan çalışmalar çeşitli bölümlere ayrılmıştır. Kimi araştırmacı insanın vücut

yapısını kimi psikolojisini incelerken kimisi de insanların davranışları, yaşantıları ve

gelenek-görenekleri sonucu ortaya çıkan yaşam tarzlarını incelemiştir. Bizim

çalışmamızın özünü de halk hayatı ve insanların yaşam şekilleri oluşturmaktadır.

Araştırmaya başlarken şunu belirtmeliyim ki halk hayatı köyden şehre doğru farklılıklar

arz etmektedir. Köylerle şehirlerarasındaki farklılıkların ana nedeni temel geçim

kaynaklarındaki farklılıklardır. Bu durumun yanı sıra bölgeden bölgeye şehirden şehre

de halk hayatı ve kullanılan günlük tabirler değişiklikler göstermektedir. Örneğin Ege

bölgesinde mısıra darı denilirken Erzurum’da lazut(Kirzioğlu M. Fahrettin, Lehçe-i

Erzurum, sayfa 224)denir. Mandaya Ege bölgesinde camız denilirken Doğu Anadolu’da

medek(Kirzioğlu M. Fahrettin, Lehçe-i Erzurum, sayfa 225) denir. Ya da amcaya Ege

bölgesinde gocubaba denilirken Doğu Anadolu bölgesine emi(Kirzioğlu M. Fahrettin,

Lehçe-i Erzurum, sayfa 211) denilmektedir. Bu örnekler daha da artırılabileceği gibi

tamamen bölgeden bölgeyi farklılıklar gösteren halk ifadeleri de sıralanabilir. Genellikle

ülkenin doğusundan batısına geçim kaynaklarındaki farklılıklar kullanılan halk

tabirlerini de değişikliğe uğramıştır. Örneğin batı bölgelerde genellikle denizel iklim

yaygın olduğu için o iklime uygun tabirler ve tarım ürünleri yaygın olarak

kullanılmaktadır. Örneğin batı bölgelerinde sıkça kullanılan iliman ( limon ) kelimesi

doğu bölgelerinde yaygın olarak kullanılmamaktadır. Aynı şekilde Özellikle Erzurum

ve çevresinde kullanılan zeyrek ya da zegerek(Tozlu Selahattin, Erzurum ziraat

tarihinden notlar) olarak bilinen bitki ise batı bölgelerinde yaygın olarak

kullanılmamaktadır. Bu araştırmada incelenecek toplum 19. Yüzyılda Osmanlı

toplumudur.

Osmanlı devleti şüphesiz her dönem Avrupalı yazar ve seyyahların ilgi odağı

olmuş ve ara ara birçok yazar Osmanlı ülkesini ziyaret ederek birtakım çalışmalar

2

yapmışlardır. Bizim konumuz da bu yazarların eserlerinde Osmanlı halk hayatına ait

tabirleri derlemek ve fişlemek şeklinde olmuştur. Normalde çalışma sahamız genel

Osmanlı halk hayatı olsa da Erzurumlu olmamız itibari ile kendi bölgemizle ilgili

yapılan çalışmayı da bir başlık olarak sıralama gereği duydum. Bu çalışmanın genel

anlamda amacı yabancıların Osmanlı halk hayatını nasıl ele aldıkları, ne yönde

inceledikleri, Osmanlıya bakış açılarının nasıl olduğu, halk hayatının hangi yönlerini

eserlerinde kullandıklarını tespit etmek ve bu eserlerde geçen yemek- yiyecek adları,

alet-edevat isimleri, hastalıklar, hitap şekilleri, dua- beddualar, bitki- meyve adları, şahıs

isimleri, hayvan adları, içecekler, giyecekler, varsa deyim ve atasözlerini derlemek

olacaktır.

1.1.Araştırmanın Amacı:

Bu araştırmanın amacı 19. Yüzyılda Osmanlıyı ziyaret eden yabancı yazarların

eserlerinin incelenerek, yabancıların gözünde Osmanlı halk hayatının yansımalarını

tespit etmektir. Ayrıca bu çalışma ile 19. Yüzyılda Osmanlı toplumu hakkında bir takım

genel bilgiler elde edilmeye çalışılacaktır. Bu çalışma ile şu soruların cevabı da

aranacaktır:

1. 19. Yüzyıl Osmanlı toplumuna yabancıların bakış açısı nasıldır?

2. Günümüz Türkiye toplumu ile 19. Yüzyıl Osmanlı toplumu arasında varsa

benzerlikler ve farklılıklar nelerdir?

1.2.Araştırmanın Önemi:

Bu araştırma birçok araştırmacı için merak uyandırmayı ve çalışılmaya aç bir

sahanın varlığını hissettirmeyi temel almaktadır. Burada elde edilecek sonuçlar ya da

bulgular gelecekte bu konuyu araştıracaklar için bir kaynak teşkil edecektir.

1.3.Araştırmanın Sınırlılıkları:

Bu araştırma şüphesiz ki geniş bir sahayı kapsamaktadır. Ancak bu çalışmanın

da bazı sınırlılıkları bulunmaktadır. Şöyle ki bu araştırmayı yapabilmek için 19.

Yüzyılda Osmanlıyı ziyaret eden yabancı yazarların içerisinde elli dört yazarın eseri

taranmış bu eserler içerisinde özellikle diyalogların geçtiği eserlere yer verilmiştir.

Halen incelenmeyi ve tercüme edilmeyi bekleyen birçok eserde bulunmaktadır. Bu

3

çalışma sınırlamasını yemek, yiyecek, bitki, meyve, hayvan, giyecek ve şahıs adları ile

deyim-atasözü, hitap şekilleri, dua ve bedduaların tespit edilip sayfalarının fişlenmesini

yaparak belirlemektedir.

1.4.Varsayımlar:

Bu çalışmanın ortaya çıkardığı en önemli varsayım zaman ne kadar değişirse

değişsin halk hayatının birçok öğesi yıllara meydan okuyarak varlığını devam

ettirecektir.

2.Yöntem:

Bu araştırma yapılırken tarihsel yöntem kullanılmıştır. Doküman incelemesi

yoluyla 19. Yüzyılda Osmanlıyı ziyaret eden yazarların eserleri tek tek incelenmiş bu

eserlerde yer alan diyaloglar Osmanlıcadan Türkçeye tercüme edilmiş, tezin konusunu

teşkil eden unsurlar bu diyaloglardan tespit edilerek orijinal halleriyle sayfa sayfa analiz

edilerek fişlenmiştir.

İKİNCİ BÖLÜM

2.YEMEK-YİYECEK-İÇECEK-MEYVE VE SEBZE ADLARI

2.1. William BurchardBarker

2.1.1.Yemek ve Yiyecekler

Pirinç : sayfa 99

Yağ : sayfa 99

Çorba : sayfa 91,99

Baba çorbası1: sayfa 98

Peynir : sayfa 51,52

Ekmek : sayfa 52

Ördek çorbası2: sayfa 52

Yumurta : sayfa 49

Helva : sayfa 45,46

2.1.2.Bitki ve Meyve Adları

Zerdali ağacı : sayfa 154

Pamuk : sayfa 103

Keten : sayfa 103

Pirinç : sayfa 99

Pancar : sayfa 78

1Diğer adı Nan-ı Azizdir Evliya çelebi seyahatnamesine göre Hz. Adem cennetten çıkarılıp yeryüzüne düşünce karnı acıkmış ve evvela buğday çorbası ile açlığını gidermiş. Onun için bir kimse evine bir adam davet etse “buyurun baba çorbası içelim” der. 2 Normalde ördek yağından yapılan bir çorba olup genelde nasreddin hocanın fıkrası ile anılır. Rivayet olunurki: Hoca birgün erkenden yola koyulmuş akşam hava kararmadan gideceği köye varmak için acele ediyormuş. Öğle vaktine yaklaşırken bir pınarın başında durup hem namazını kılmak hem de kuru peksimetten ibaret azığını yemek istemiş. Pınara yaklaşırken yaban ördeklerini suda oynarken görünce “şunlardan bitanesini yakalayıp kızartıp yesem ne güzel olurdu” diye düşünmüş. Sessizce ördeklere yaklaşmaya çalışırken ördekler uçup gitmişler. Hoca pınarın başına oturmuş çantasından peksimetini çıkarmış ve suya batırıp yemeye başlamış. Oradan geçen bir yolcu “afiyet olsun hocam ne yiyiyorsun?” demiş. Hoca da cevap vermiş: “ördek çorbası” demiş.

5

İncir : sayfa 25, 77

Havuç : sayfa 34

Şalgam : sayfa 34

2.1.3.İçecekler

Ponc3 : sayfa 52,98

2.2.Bianchi


Ekmek : sayfa 1

Et : sayfa 1

Şeker : sayfa 1, 88, 89

Şığır eti : sayfa 2, 5, 84

Haşlama : sayfa 2

Kuzu eti : sayfa 2

Kebap : sayfa 3, 85, 86

Börek : sayfa 3, 5, 89

Tereyağı : sayfa 3, 6

Peynir : sayfa 3, 6, 87

Yumurta : sayfa 3, 6

Kaymak : sayfa 8

Biber : sayfa 8

Zeytin : sayfa 8

Sirke : sayfa 9

Pirinç : sayfa 10

Dana eti : sayfa 82

Çorba : sayfa 84

Kızartma : sayfa 88

Kara lahana kavurması :sayfa 86

Tavuk kavurması : sayfa 86

3 İngilizlerden Dünyaya yayılmıştır. Yapılışında çay,şeker,su,limon ve herhangi bir içecek bulunan içki çeşidi.

6

Kurabiye : sayfa 88

Salata : sayfa 121

Dondurma : sayfa 159


Elma : sayfa 2, 4, 39, 120

Armut : sayfa 2, 4, 120

Şeftali : sayfa 2, 87, 120

Kayısı : sayfa 2, 4

Karpuz : sayfa 2, 4

İncir : sayfa 2, 4, 87

Üzüm : sayfa 2, 4, 87, 123

Badem : sayfa 2, 4

Böğürtlen : sayfa 2, 4

Dut : sayfa 2, 4

Portakal : sayfa 2, 4

Çilek : sayfa 2, 5

Ceviz : sayfa 2, 5

Fındık : sayfa 2, 5

Frengi üzümü : sayfa 2, 5

Kestane : sayfa 2, 5

Limon : sayfa 2, 5

Muşmula : sayfa 2, 5

Nohut : sayfa 86

Garnabet : sayfa 86

Yer elması : sayfa 86

Erik : sayfa 87, 120

Kiraz : sayfa 120

Buğday : sayfa 123

Arpa : sayfa 123

Tütün : sayfa 161

7

2.2.3.İçecekler

Şarap : sayfa 1, 62, 63, 123, 145

Su : sayfa 1

Kahve : sayfa 8, 33, 81, 82, 83, 87, 159, 160

Çay : sayfa 8, 82, 88, 89

Arpa suyu : sayfa 31, 159

Şampanya : sayfa 87

Süt : sayfa 88

Şerbet : sayfa 152

Limonata : sayfa 159

Rakı : sayfa 160

2.3. ArturDavids

2.3.1.Yemekler ve Yiyecekler

Kuzu eti : sayfa 162

Sığır dili : sayfa 162


Salata : sayfa 163

2.3.2.Bitki ve Meyve İsimleri

Yemiş : sayfa 162

2.3.3.İçecekler

Şarap : sayfa 162

2.4. AmedeeJaubert





8

Kavurma : sayfa 241

2.4.2.Bitki ve Meyve

AmedeeJaubert eserinde bitki ve meyve adlarına yer vermemiştir.

2.4.3.İçecekler

Şarap : sayfa 237,239

2.5. V.H. Hagopian


Şeker : sayfa 27

Peynir : sayfa 31

Yumurta : sayfa 33,112

Dondurma : sayfa 50

Kavurma : sayfa 52

Kızartma : sayfa 52

Ekmek : sayfa 54

2.5.2.İçecekler

Kahve : sayfa 17,19,25,26,31,50

Su : sayfa 17,25,54

Çay : sayfa 25

Şarap : sayfa 25

2.5.3.Bitki ve Meyveler

Gül : sayfa 15,32

Elma : sayfa 27,33,38

Kiraz : sayfa 27

Portakal : sayfa 27

Üzüm : sayfa 31,38,63

Armut : sayfa 33,38

Ceviz : sayfa 33

9

Tütün : sayfa 50

Limon : sayfa 50

Domates : sayfa 58

Patates : sayfa 58

2.6. Berkeley




Tavuk kavurma : sayfa 158

Salata : sayfa 158

Kavurma : sayfa 159


Yemiş : sayfa 158

2.6.3.İçecekler

Şarap : sayfa 158

2.7. N. Mallouf


Peksimet : sayfa 127

Külbastı : sayfa 130

Haşlama : sayfa 130

Pilav : sayfa 130

Salata : sayfa 130

Dana eti : sayfa 130

Bal : sayfa 146

Yumurta : sayfa 151

Kadayıf : sayfa 158

Fıstık : sayfa 158

Şekerleme : sayfa 159

10

Lokum : sayfa 160

Kaymak : sayfa 165


Pamuk : sayfa 5

Elma : sayfa 25

Yemiş : sayfa 31,153

Karpuz : sayfa 39

Arpa : sayfa 5,69

Gül : sayfa 77,125

2.7.3.İçecekler


Süt : sayfa 89

Su : sayfa 91,93

2.8. GydcClarkc

2.8.1. Yemek ve Yiyecekler:

Tuz : sayfa 8

Ekmek : sayfa 8

Peynir : sayfa 8

Biber : sayfa 9

Afyon : sayfa 9

Gül yağı : sayfa 9

Mur4 : sayfa 9

Kebap : sayfa 9

Pilav : sayfa 9

Et : sayfa 9

Muhallebi : sayfa 9

Makarna : sayfa 9

Salata : sayfa 9

4 Özellikle yakın doğuda ilaç yapımında ve parfümeride yararlanılan, kokulu, yapışkan bir reçene türü.

11


Ispanak : sayfa 9

Patates : sayfa 9

Domates : sayfa 9

Kiraz : sayfa 9

Limon : sayfa 9

Portakal : sayfa 9

Turunç : sayfa 9

2.8.3.İçeçek İsimleri

Su : sayfa 8

Şarap : sayfa 8

Kahve : sayfa 8

Çay : sayfa 8

Çikolata : sayfa 8

Limonata : sayfa 8

Şerbet : sayfa 8

Bira : sayfa 8

Şampanya : sayfa 8

Bordo5 : sayfa 8

Konyak : sayfa 8

Rom : sayfa 8

Rakı : sayfa 8

Salep : sayfa 8

Süt : sayfa8

2.9. David BınnıngMonro

2.9.1.Yemek ve Yiyecek Adları

David BınnıngMonro eserinde yemek ve yiyecek adlarına yer vermemiştir


5 Kırmızı şarap olarak da bilinen bir içki çeşididir.

12

Elma : sayfa 104

2.9.3.İçecek İsimleri

Su : sayfa 89, 99, 115

Kahve : sayfa 117

2.10. F.D. Ramos

2.10.1.Yemek ve Yiyecek Adları

Yoğurt : sayfa 21

Ekmek : sayfa 21, 34

Yumurta : sayfa 23

Bal : sayfa 24

Tuz : sayfa 27

Şeker : sayfa 27

Un : sayfa 28

Yağ : sayfa 37

Et : sayfa 34, 37


Pamuk : sayfa 22

Gül : sayfa 23

2.10.3.İçecek İsimleri

Süt : sayfa 25

Su : sayfa 28, 37, 38

Şarap : sayfa 32

2.11.J.W.Redhouse

2.11.1.Yemek ve Yiyecek İsimleri

Yağ : sayfa 18,225, 301

Bakla : sayfa 30

Fasulye : sayfa 30, 179

13

Sığır eti : sayfa 31

Peksimet : sayfa 34

Gevrek : sayfa 34

Pirinç : sayfa 38

Ekmek : sayfa 38, 73, 74

Salamura : sayfa 39, 224, 258

Et suyu : sayfa 40

Tereyağı : sayfa 41

Kurabiye : sayfa 42

Kereviz : sayfa 47

Peynir : sayfa 50

Piliç : sayfa 50

Nohut : sayfa 50, 239

Çikolata : sayfa 50

Reçel : sayfa 63, 176

Makarna : sayfa 195

Ebe gümeci : sayfa 198

Kıyma : sayfa 206

Şeker : sayfa 210

Koyun eti : sayfa 214

Kayğana : sayfa 225

Börek : sayfa 245, 363

Fıstık : sayfa 246

Şekerleme : sayfa 258

Şiş kebap : sayfa 294

Orman kebabı : sayfa 294

Tuz : sayfa 300

Külbastı : sayfa 341

Dana eti : sayfa 400

Karaca ( geyik ) eti : sayfa 401

14

2.11.2.İçecek Adları

Arpa suyu : sayfa 31, 426

Rakı : sayfa 38, 416

Kahve : sayfa 54

Su : sayfa 143, 194, 294

İçki : sayfa 190

Süt : sayfa 353

Ayran : sayfa 416

Şarap : sayfa 419

2.11.3.Bitki ve Meyve İsimleri

Pelin otu : sayfa 2

Badem : sayfa 14

Anason : sayfa 17

Elma : sayfa 20

Kayısı : sayfa 21, 32

Zerdali : sayfa 21

Arpa : sayfa 29, 68, 126

Pancar : sayfa 31

Mantar : sayfa 40, 68, 143

Soğan : sayfa 40, 226

Lahana : sayfa 42, 143

Havuç : sayfa 45

Papatya : sayfa 48

Vişne : sayfa 50

Kestane : sayfa 50

Karanfil : sayfa 53

Buğday : sayfa 68

Marul : sayfa 69

Pamuk : sayfa 69, 233

Yabani elma : sayfa 71

Tere otu : sayfa 72

15

Su teresi : sayfa 72

Hıyar : sayfa 74

Frenk üzümü : sayfa 75

Dere otu : sayfa 119

İncir : sayfa 121

Taze fındık : sayfa 121

Pire otu : sayfa 124

Çiçek : sayfa 125

Sarımsak : sayfa 134

Kabak : sayfa 141, 266

Üzüm : sayfa 142

Menekşe : sayfa 151

Hanımeli : sayfa 156

Zambak : sayfa 174, 188

Yasemin : sayfa 177

Fasulye : sayfa 179

Şeftali : sayfa 180

Pırasa : sayfa 185

Marul : sayfa 187

Leylak : sayfa 187

Nergis : sayfa 199

Muşmula : sayfa 204

Karpuz : sayfa 204

Kavun : sayfa 204

Darı : sayfa 206

Dut : sayfa 213

Barbunya : sayfa 213

Fındık : sayfa 221

Hindistan cevizi : sayfa 221

Zakkum : sayfa 225

Zeytin : sayfa 225

Soğan : sayfa 226

16

Maydanoz : sayfa 235

Yaban havucu : sayfa 235

Bezelye : sayfa 239

Armut : sayfa 239

Biber : sayfa 241

Karanfil : sayfa 246

Erik : sayfa 249

Kuru üzüm : sayfa 249

Nar : sayfa 251

Yer alması : sayfa 251

Firengi : sayfa 254

Kuru erik : sayfa 265

Ayva : sayfa 272

Turp : sayfa 272

Sıçan otu : sayfa 275

Salata : sayfa 300

Kuzu kulağı : sayfa 331

Ispanak : sayfa 334

Çınar : sayfa 359

Kekik otu : sayfa 371

Tütün : sayfa 373

Lale : sayfa 382

Şalgam : sayfa 385

Ceviz : sayfa 408

2.12. Herausgegeben


Et : sayfa 3,119

Türüt : sayfa 13

Ekmek : sayfa 21

Baklava : sayfa 25

Bal : sayfa 45,83,85,135

17

Yumurta : sayfa 57,145

Peynir : sayfa 59

Çam sakızı : sayfa 67

Bakla : sayfa 67

Sirke : sayfa 85

Yoğurt : sayfa 125

Pilav : sayfa 133


Pamuk : sayfa 5

Elma : sayfa 25

Yemiş : sayfa 31,153

Karpuz : sayfa 39

Arpa : sayfa 5,69

Gül : sayfa 77,125

2.12.3.İçecekler


Süt : sayfa 89

Su : sayfa 91,93

2.13. Belin- Erzurum Jurnal


Mantar


Lazut

2.13.3.İçecekler

Belin eserinde içecek isimlerine yer vermemiştir.

2.14.Alexandre Timoni


18

Kebap : sayfa 5

Çorba : sayfa 7

Sığırdili : sayfa 7

Peynir : sayfa 8

Salata : sayfa 8


Tirit : sayfa 49

Yumurta : sayfa 49


Yemiş : sayfa 8

Kiraz : sayfa 67

Üzüm : sayfa 67

İncir : sayfa 67

2.14.3.İçecekler

Kahve : sayfa 5,11,12

Şarap : sayfa 6,9

Limonata : sayfa 11

Süt : sayfa 12

Rakı : sayfa 12

ÜÇÜNCÜ BÖLÜM

3. ALET-EDEVAT-HASTALIK-ŞAHIS-HAYVAN-GİYECEK ADLARI, HİTAP

ŞEKİLLERİ VE DUA- BEDDUALAR

3.1. William BurchardBarker

3.1.1. Alet ve Edevat

Mürekkep : sayfa 99

Mum : sayfa 99

3.1.2. Hastalık Adı

William BurchardBarker hastalık adına çalışmasında yer vermemiştir.

3.1.3.Hitap Şekilleri

William BurchardBarker hitap şekillerine çalışmasında yer vermemiştir.

3.1.4. Dua ve Beddualar

William BurchardBarker dua ve beddualara çalışmasında yer verilmemiştir.

3.1.5. Şahıs İsimleri

Hamad : sayfa 95, 96

Nasreddin6: sayfa 24,27,105

Timurlenk: sayfa 81

İsa : sayfa 10,19, 22,23,24,25

6William BurchardBarker eserinde Nasreddin hoca fıkralarına da geniş yer vermiştir.

Şimdi o fıkralardan bazılarından bahsedelim: Hoca Nasreddin efendi bir gün vaaz için

kürsüye çıkıp der: Ey müminler ben size ne diyeceğim bilir misiniz? Cemaat derler ki

hayır hoca efendi bilmeyiz, hoca ya siz bilmeyince ben size ne söyleyeyim demiş. Bir

gün hoca efendi yine kürsüye çıkıp derki Müslümanlar ben size ne diyeceğim bilir

misiniz? Onlarda ( dahi) dirler ki biliriz, hoca ya siz bildikten sonra ben size ne

söyleyeyim deyip kürsüden aşağı inip çıkıp gidince cemaat taaccübe varıp bir dahi çıkar

ise kimimiz biliriz kimimiz bilmeyiz demeğe kavil ve karar eylerler. Hoca yine bir gün

bir minval meşruh kürsüye çıkıp der : ey karındaşlar ben size ne söyleyeceğim bilir

misiniz? Onlarda ( dahi ) kimimiz biliriz kimimiz bilmeyiz Hoca der ne güzel

bilenleriniz bilmeyenlerinize öğretsin.

20

Philippss : sayfa 24,25

Nothonoyil: sayfa 24,25

Yusuf : sayfa 24

Musa : sayfa 10,23

Andrea : sayfa 21

Khristos : sayfa 21

Somuni : sayfa 21

Yahya : sayfa 2,8,10,14,16,19,20

3.1.6. Hayvan Adları

Eşek : sayfa 63,64,65,66,67,68,69,71,75,99

Bülbül : sayfa 104

At : sayfa 33,78,79,80,94,95

Tavşan : sayfa 91,92,93

Kaplumbağa : sayfa 93

Balık : sayfa 90

Kuzgun : sayfa 88,89

Kedi : sayfa 87,88

Öküz : sayfa 42,86

Kurbağa : sayfa 69

Kurt : sayfa 67

Katır : sayfa 58,59

Tavuk : sayfa 42,53

Horoz : sayfa 53

Leylek : sayfa 51

Ördek : sayfa 51

Köpek : sayfa 50

Kuzu : sayfa 45

Deve : sayfa 38,39

Güvercin : sayfa 17

3.1.7. Giyecekler

William BurchardBarker giyeceklere çalışmasında yer vermemiştir.

21

3.2. Bianchi


Bıçak : sayfa 9

Çatal : sayfa 9

Tabak : sayfa 9,11

Kadeh : sayfa 9

Sofra bezi : sayfa 10

Kaşık : sayfa 10

Leğen : sayfa 11, 105, 114

Sürahi : sayfa 11

Sandalye : sayfa 11,35,80,114

Silah : sayfa 15,40

Süngü : sayfa 15,40

Palaska : sayfa 15, 40

Bayrak : sayfa 15,40

Kitap : sayfa 6

İplik : sayfa 6

İpek : sayfa 6

Kağıt : sayfa 6, 95

Kalem : sayfa 6, 95

Mürekkep : sayfa 6, 95

Kalemtraş : sayfa 6, 96

Mühür : sayfa 6

Pergel : sayfa 6

Defter : sayfa 6

Sofra : sayfa 6

Sahan : sayfa 85

Havlu : sayfa 105, 114

Ustura : sayfa 105, 114

Şemsiye : sayfa 106

Güğüm : sayfa 113

22

Sabun : sayfa 114

3.2.2. Hastalıklar

Nevazil : sayfa 45

Sıtma : sayfa 45, 152

Baş ağrısı : sayfa 151

Mide fesadı : sayfa 151

Boğaz ağrısı : sayfa 151

Diş ağrısı : sayfa 155

3.2.3. Dua ve Beddua

Bianchi çalışmasında dua ve bedduaya yer vermemiştir.

3.2.4. Hitap Şekilleri

Valide hanım : sayfa 44


Mehmet efendi : sayfa 80

Mustafa efendi : sayfa 129

Ahmet ağa : sayfa 129


Köpek : sayfa 30, 35

Balık : sayfa 30, 35, 84, 148

At : sayfa 32, 40, 42, 43, 155, 156, 157, 164

Tavuk : sayfa 86

Bıldırcın : sayfa 86

Keklik : sayfa 147

Tavşan : sayfa 147

Sazan balığı : sayfa 149

Yengeç : sayfa 149

Turna balığı : sayfa 150

Yılan balığı : sayfa 150

23

Beygir : sayfa 157

Arap atı : sayfa 157

Türkmen atı : sayfa 158

3.2.7. Giyecekler

Mintan : sayfa 13

Çorap : sayfa 14, 105

Gömlek : sayfa 14, 105

Eldiven : sayfa 14, 106

Çizme : sayfa 14

Gözlük : sayfa 15

Kundura : sayfa 40, 105

Setre : sayfa 106

Kürk : sayfa 106

Şapka : sayfa 106

Pantolon : sayfa 107

3.3. ArturDavids


Tepsi : sayfa 162

Bıçak : sayfa 162

Kaşık : sayfa 162

Şişe : sayfa 162

Kağıt : sayfa 164, 165

Kalem : sayfa 164, 165


Kalemtraş : sayfa 165

Balmumu : sayfa 165

3.3.2. Hastalıklar

ArturDavids eserinde hastalık adlarına yer vermemiştir.

33.3. Dua ve Beddualar

24

ArturDavids eserinde dua ve beddualara yer vermemiştir.


Ali çelebi : sayfa 161


Sabahınız hayrola efendim: sayfa 159

Sultanım efendi : sayfa 159

Miraç şerifiniz nasıl : sayfa 159

Vaktiniz hayrola : sayfa 159

Ağam : sayfa 160

Bire oğlan : sayfa 161

Hazretleri : sayfa 161


ArturDavids eserine hayvan isimlerine yer vermemiştir.

3.3.7. Giyecekler

Esbab : sayfa 167

Çorap : sayfa 167

Kundura : sayfa 167

Kürk : sayfa 167

Şapka : sayfa 168

Çizme : sayfa 168

3.4. AmedeeJaubert


Kağıt ( Gazete ) : sayfa 231,243

Tepsi : sayfa 237

Çatal : sayfa 237

Bıçak : sayfa 237


25

Kalem : sayfa 243,245

Divit : sayfa 243


Çuha : sayfa 247

3.4.2. Hastalık Adları

AmedeeJaubert eserinde hastalık adlarına yer vermemiştir.


AmedeeJaubert eserinde hayvan adlarına yer vermemiştir.


Ali Çelebi : sayfa 235

Mehmed : sayfa 257


Allaha şükür hoşuz : sayfa 231

Bu vaktiniz hayrola : sayfa 231

Akıbetiniz hayrola sultanım : sayfa 231

Allah razı ola : sayfa 233

Allaha ısmarladık : sayfa 233

Ömrünüz çok ola : sayfa 233

Varın sağlık ile Allah yol açıklığı versin:sayfa 233

Akşamınız hayrola : sayfa 233

Şükür ola : sayfa 233

Allah sağlık versin : sayfa 233


Hoş geldiniz sultanım efendim : sayfa 231

Miraç şerifiniz nasıl : sayfa 231

Nasılsınız sultanım : sayfa 231

Lebbeyk sultanım : sayfa 235

26

3.4.7. Giyecekler

Esbab : sayfa 251

Çorap : sayfa 251

Kundura : sayfa 251

Kürk : sayfa 251

Şapka : sayfa 251

Papuç : sayfa 251

Çizme : sayfa 251

3.5. V.H. Hagopian

3.5.1. Alet ve Edevatlar

Süzgeç : sayfa 76

3.5.2. Hastalıklar

Sıtma : sayfa 31


V.H. Hagopian eserinde hitap şekillerine yer vermemiştir.

3.5.4. Giyecekler

Kundura : sayfa 65


V.H. Hagopian eserinde dua ve bedduaya yer vermemiştir.


At : sayfa 15,27,56,60,66,67,73,83,102

Öküz : sayfa 15,25,28

Kuş : sayfa 15

Kedi : sayfa 27,71

Köpek : sayfa 27,71

İnek : sayfa 28,71

27

Fil : sayfa 38

Arslan : sayfa 38

Eşek : sayfa 50,73,145

Fare : sayfa 71

Horoz : sayfa 71

Deve : sayfa 76


Charli Efendi : sayfa 17

Ahmet Efendi : sayfa 18

Artin Ağa : sayfa 18

Hasan Efendi : sayfa 19

Ahmet Bey : sayfa 19

Kerim Efendi : sayfa 19,104

Yusuf Efendi : sayfa 32

Meryem : sayfa 32

Nuri Efendi : sayfa 36

Sadık Efendi : sayfa 38

Nuriye Hanım : sayfa 38

Necip : sayfa 56,104

Yakup : sayfa 58,70,71,89

Hz. Davut : sayfa 59

Meri Hanım : sayfa 59

Eliza : sayfa 59

Büyük İskender : sayfa 70

Nasreddin Hoca : sayfa 73,145

Hacı Hasan Efendi : sayfa 78

II. Wilhem : sayfa 88

Retbetou Efendi : sayfa 88

Kadri Paşa : sayfa 88

Sör Nikalay : sayfa 88

Doktor Angel : sayfa 88

28

Artin Paşa : sayfa 89

Kemal Bey : sayfa 89

I.Ricart : sayfa 96

Mehmet : sayfa 102

Ali Efendi : sayfa 102

Gülistan Hanım : sayfa 108

Cemile Hanım : sayfa 108

Hüseyin : sayfa 108

Fatıma Zahire : sayfa 109

Tahir Bey : sayfa 131

Kilyan Efendi : sayfa 135

Nihat Efendi : sayfa 135

Mahir Arsak : sayfa 135

Mösyö Kiras : sayfa 135

Mösyö Hurini : sayfa 141

Habip Efendi : sayfa 148

Hacı Nihat Efendi : sayfa 157

Ali Muzaffer : sayfa 157

3.6. Berkeley


Kağıt : sayfa 155

Bıçak : sayfa 158

Tepsi : sayfa 158

Çatal : sayfa 158

Kaşık : sayfa 158

Kalem : sayfa 160

Kağıt : sayfa 160

Divit : sayfa 160



29

3.6.2. Hastalıklar

Berkeley eserinde hastalıklara yer vermemiştir.


Berkeley eserinde dua ve bedduaya yer vermemiştir.


Sultanım efendim : sayfa 155


Ali Çelebi : sayfa 157

Muhammet Ağa : sayfa 165


Berkeley eserinde hayvan adlarına yer vermemiştir.

3.6.7. Giyecekler

Esbab : sayfa 163

Çorap : sayfa 163

Kürk : sayfa 163

Kundura : sayfa 163

Şapka : sayfa 163

Çizme : sayfa 163

3.7. N. Mallouf


Perde : sayfa 119

Sabun : sayfa 122

Deynek : sayfa 123

İskemle : sayfa 135

Saat : sayfa 135

Kağıt : sayfa 147

30

Kalem : sayfa 147

3.7.2. Hastalıklar

Veca-yımefacil : sayfa 134

Baş ağrısı : sayfa 140

Sıtma : sayfa 142,161

Kabızlık : sayfa 144


Allah Teala Hazretleri nice seneler sıhhat ve afiyet göstersin ve uzun ömür yaşayıp her

bir sen pek çok hayırlı bulasınız --- sayfa 152


Herausgegeben eserinde hitap şekillerine yer vermemiştir.


Herausgegeben eserinde şahıs isimlerine yer vermemiştir.


At : sayfa 3,5,19,21,47,51,55,61,69,101,123

İt : sayfa 3,17

Eşek : sayfa 5,9,15,17,33,73,155

Deve : sayfa 5,33,147

Köpek : sayfa 7,19,35,67,115,117,127,149

Tavuk : sayfa 7,13,29,57,95,121

Katır : sayfa 9

İnek : sayfa 17

Buzağı : sayfa 29


Kuş : sayfa 31,47,113,117,119,127,143

Arslan : sayfa 33,41,69,145

Yılan : sayfa 35,93

Kedi : sayfa 41,67,123

31

Balık : sayfa 45,77

Horoz : sayfa 47,65,139

Kaz : sayfa 57,121

Karınca : sayfa 69,75,109

Koyun : sayfa 69,115,121

Kuzu : sayfa 69,123

Fil : sayfa 75

Tilki : sayfa 79,99,113,145

Serçe : sayfa 85

Sinek : sayfa 85

Tavşan : sayfa 95,103

Domuz : sayfa 99,153


Kartal : sayfa 109

Kurt : sayfa 115,117

Kuzgun : sayfa 119

Keçi : sayfa 121

Sıçan : sayfa 123

Leylek : sayfa 133

Sivrisinek : sayfa 145

3.7.7. Giyecekler

Gömlek : sayfa 120

Çorap : sayfa 120

Kundura : sayfa 120

Yelek : sayfa 121,123

Kayış : sayfa 121,123


Setre : sayfa 123

Kürk : sayfa 123

Eldiven : sayfa 123

Papuç : sayfa 135

32

Esbab : sayfa 135

Nalın : sayfa 136

Peştamal : sayfa 136

3.8. GydcClarkc

3.8.1. Alet ve Edevat İsimleri

Bardak : sayfa 8

Kadeh : sayfa 8

Fincan : sayfa 8

Kağıt : sayfa 9

Sabun : sayfa 9

Havlu : sayfa 9

Çubuk : sayfa 9

Nargile : sayfa 9

Izgara : sayfa 9

Fırça : sayfa 9


GydcKlarkc eserinde hastalık adlarına yer vermemiştir.


Peder : sayfa 12

Şah : sayfa 12

Sultan : sayfa 12

Vezir : sayfa 12

Paşa : sayfa 12

Bey : sayfa 12

Han : sayfa 12

Efendi : sayfa 12

Mösyö : sayfa 12

Ağa : sayfa 12

Hanım efendi : sayfa 12

33

Madam : sayfa 12

Kokana : sayfa 12


Sabahınız hayrola : sayfa 13

İyi şükür hamdolsun : sayfa 13


GydcClarkc eserinde şahıs isimlerine yer vermemiştir.


Merinos : sayfa 10

Kedi : sayfa 10

Keçi : sayfa 10

3.8.7. Giyecek İsimleri

GydcClarkc eserinde giyecek isimlerine yer vermemiştir.

3.9. David BınnıngMonro


Sandık : sayfa 89

İskemle : sayfa 90, 100

Seccade : sayfa 93

Kağıt : sayfa 96

Divit : sayfa 96

Kalem : sayfa 96


Mum : sayfa 97, 98

Şamdan : sayfa 100

Eyer : sayfa 115


34

David BınnıngMonro eserinde hastalık adlarına yer vermemiştir.


David BınnıngMonro eserinde hastalık adlarına yer vermemiştir.



Vaktiniz hayrola : sayfa 85

Şükür velhamdülillah : sayfa 85

Allaha emanet ola : sayfa 85, 86

Ömrünüz çok olsun : sayfa 86

Dualar : sayfa 86

Allah razı ola : sayfa 86, 98

Allah şifa versin : sayfa 86

Allah selamet vere : sayfa 88

Dualar efendim : sayfa 88

AllahuTeala sana Pazar versin : sayfa 94

Akşamınız hayrola : sayfa 98

Geceniz hayrola : sayfa 98


David BınnıngMonro eserinde şahıs isimlerine yer vermemiştir.


At : sayfa 91, 112, 113, 115

Eşek : sayfa 98

Katır : sayfa 108, 110

Deve : sayfa 111

Tavuk : sayfa 113


Zıbın : sayfa 89

Peşkiri : sayfa 89

35

Pabuç : sayfa 89

3.10. F.D. Ramos

3.10.1. Alet ve Edevat Adları

Bıçak : sayfa 21, 25

Üzengi : sayfa 27

3.10.2. Hastalık İsimleri

F.D.Ramos eserinde hastalık isimlerine yer vermemiştir.


F.D.Ramos eserinde hitap şekillerine yer vermemiştir.


F.D.Ramos eserinde dua ve beddualara yer vermemiştir.


Beneh efendi ---------------------------- sayfa 38


Öküz : sayfa 21

Kuş : sayfa 21

Kedi : sayfa 22

Kuzgun : sayfa 22

Köpek : sayfa 22

Tavuk : sayfa 23, 37

Balık : sayfa 23, 37

Keçi : sayfa 24

At : sayfa 24, 31, 32, 34

Tavşan : sayfa 24

Kuzu : sayfa 25

Arslan : sayfa 25

36

Katır : sayfa 25, 37

Kısrak : sayfa 25

Pars : sayfa 27

Koyun : sayfa 27, 32

Deve : sayfa 37


Kaftan : sayfa 30

Etek : sayfa 27

3.11.J.W.Redhouse


Silah : sayfa 22

Balta : sayfa 28

Terazi : sayfa 29

El arabası : sayfa 30

Leğen : sayfa 30

Defter : sayfa 34

Pusula : sayfa 34


İbrik : sayfa 39

Fırça : sayfa 40

Kalem : sayfa 40, 176

Tebeşir : sayfa 48

Sandalye : sayfa 48

Tesbih : sayfa 48

Çatal : sayfa 53, 128

Cezve : sayfa 54

Minder : sayfa 69

Yorgan : sayfa 70

Fincan : sayfa 73

Tabak : sayfa 90, 100

37

Yelpaze : sayfa 116

Kalbur : sayfa 116

Kepçe : sayfa 181

Bıçak : sayfa 180

Desti : sayfa 246

Kavanos : sayfa 253

Tencere – kazan : sayfa 254, 302

Tepsi – sini : sayfa 301, 378

Sofra bezi : sayfa 360

3.11.2. Hastalık İsimleri

Zıkkım : sayfa 46

Nezle : sayfa 46

Nevazil : sayfa 46

Sancı : sayfa 54

Karın ağrısı : sayfa 54

Sıtma : sayfa 120

Humma : sayfa 120

Nikris : sayfa 141

Veba : sayfa 243

Kuduz : sayfa 272


Beyzade : sayfa 135

Kişizade : sayfa 135

Efendi : sayfa 135

Efendimiz : sayfa 193

Rabbimiz : sayfa 193

İsa Mesih efendimiz : sayfa 193

Rabbimiz Teala : sayfa 193


Allaha ısmarladık : sayfa 6, 116

38

Uğurla ola : sayfa 6, 116

Selametle : sayfa 6


Kadir : sayfa 1, 225

Refik : sayfa 26

Ali : sayfa 27

Sami : sayfa 27

Kerem : sayfa 141

Kerim : sayfa 142


Palamut : sayfa 4

Timsah : sayfa 13

Karınca : sayfa 18

Ceylan : sayfa 18

Maymun : sayfa 19, 28, 210

Arap atı : sayfa 29

Yarasa : sayfa 30

Kunduz : sayfa 31, 332

Arı : sayfa 31

Kuş : sayfa 34, 130

Domuz : sayfa 36, 39, 147

Manda : sayfa 40

Tahta biti : sayfa 40

Kelebek : sayfa 41

Tavşan : sayfa 42

Dana : sayfa 42

Deve : sayfa 43

Zürafa : sayfa 43

Kanarya : sayfa 43

Maymun : sayfa 44

Kedi : sayfa 46

39

Kurt : sayfa 46, 195

İnek : sayfa 71

Yengeç : sayfa 71

Turna : sayfa 71

Böcek : sayfa 71

Timsah : sayfa 72

Karga : sayfa 73, 295

Horoz : sayfa 73

Kelp : sayfa 95

Eşek : sayfa 95, 176

Kumru : sayfa 95

Ördek : sayfa 98

Yılan balığı : sayfa 101

Fil : sayfa 102

Aygır : sayfa 106, 338

Balık : sayfa 122, 132

Kuş : sayfa 123

Pire : sayfa 124

Pisi balığı : sayfa 124

Sinek : sayfa 125

Tay : sayfa 125

Tavuk : sayfa 129, 152, 241

Tilki : sayfa 130

Kurbağa : sayfa 131

At sineği : sayfa 133

Sivri sinek : sayfa 139, 214

Keçi : sayfa 140

Saka kuşu : sayfa 140

Çekirge : sayfa 142, 191

Martı : sayfa 146

Beygir : sayfa 146

Akrep : sayfa 147

40

Tavşan : sayfa 149

Atmaca : sayfa 150

Dişi dana : sayfa 151

Genç geyik : sayfa 151

Dişi geyik : sayfa 154, 338

At : sayfa 157, 215

Çakal : sayfa 176

Ala karga : sayfa 176

Kedi yavrusu : sayfa 180

Kuzu : sayfa 181, 243

Kaplan : sayfa 186

Kertenkele : sayfa 191

Istakoz : sayfa 191

Bit : sayfa 194

Uskumru : sayfa 195

Samur : sayfa 200

Köstebek : sayfa 210

Fare : sayfa 212

Fındık şıçanı : sayfa 212

Katır : sayfa 213

Lüfer : sayfa 213

Tekir balığı : sayfa 213

Mercan balığı : sayfa 213

Midye : sayfa 214

Bülbül : sayfa 218

Deve kuşu : sayfa 228

Su samuru : sayfa 228

Baykuş : sayfa 232

Öküz, sığır : sayfa 232

İstiridye : sayfa 232

Pars : sayfa 234

Papağan : sayfa 235

41

Keklik : sayfa 237

Tavus kuşu : sayfa 239

Saka kuşu : sayfa 240

Midilli : sayfa 251

Yunus balığı : sayfa 252

Teke : sayfa 254

Bıldırcın : sayfa 270

Ada tavşanı : sayfa 272

Kuzgun : sayfa 276

Karaca : sayfa 294

Akrep : sayfa 305


Koyun : sayfa 315

Serçe : sayfa 333

Hamsi balığı : sayfa 336

Marina balığı : sayfa 350

Kuğu : sayfa 358

Alabalık : sayfa 381

Kalkan balığı : sayfa 383

Akbaba : sayfa 406

Eşek arısı : sayfa 409

Gelincik : sayfa 412

Yaban eşeği : sayfa 427

3.11.7. Giyecek Adları

Şalvar : sayfa 39, 381

Potur : sayfa 39, 381

Etek : sayfa 126, 324

Fistan : sayfa 131

Mintan : sayfa 176

Peşgiri : sayfa 215

Ehram : sayfa 269

42

Pabuç : sayfa 326

Çorap : sayfa 345


Şapka : sayfa 381

Sarık : sayfa 383

Atkı : sayfa 422

3.12. Herausgegeben

3.12.1. Alet ve Edavat

Torba : sayfa 3

Kılıç : sayfa 3

Kazma : sayfa 5

Yular : sayfa 11

Süpürge : sayfa 13

Ayna : sayfa 27

Desti : sayfa 39

Bıçak : sayfa 45,47,59

Çuval : sayfa 57

Çivi : sayfa 65

Saz : sayfa 87

Davul : sayfa 95

Zurna : sayfa 95

Araba : sayfa 103

Mum : sayfa 135

Tencere : sayfa 139

3.12.2. Hastalıklar

Herausgegeben eserinde hastalıklara yer vermemiştir.


Herausgegeben eserinde dua ve bedduaya yer vermemiştir.


43

Herausgegeben eserinde hitap şekillerine yer vermemiştir.


Herausgegeben eserinde şahıs isimlerine yer vermemiştir.


At : sayfa 3,5,19,21,47,51,55,61,69,101,123

İt : sayfa 3,17

Eşek : sayfa 5,9,15,17,33,73,155

Deve : sayfa 5,33,147

Köpek : sayfa 7,19,35,67,115,117,127,149

Tavuk : sayfa 7,13,29,57,95,121

Katır : sayfa 9

İnek : sayfa 17

Buzağı : sayfa 29


Kuş : sayfa 31,47,113,117,119,127,143

Arslan : sayfa 33,41,69,145


Kedi : sayfa 41,67,123


Horoz : sayfa 47,65,139

Kaz : sayfa 57,121

Karınca : sayfa 69,75,109

Koyun : sayfa 69,115,121

Kuzu : sayfa 69,123

Fil : sayfa 75

Tilki : sayfa 79,99,113,145

Serçe : sayfa 85

Sinek : sayfa 85

Tavşan : sayfa 95,103

Domuz : sayfa 99,153


44

Kartal : sayfa 109

Kurt : sayfa 115,117

Kuzgun : sayfa 119

Keçi : sayfa 121

Sıçan : sayfa 123

Leylek : sayfa 133

Sivrisinek : sayfa 145

3.12.7. Giyecekler

İhram : sayfa 9

Kalpak : sayfa 43

Kaftan : sayfa 131

Gömlek : sayfa 131

Kürk : sayfa 131

3.13. Belin- Erzurum Jurnal

3.13.1.Alet-Edevat

Surfe7 : sayfa 371

perkel8 : sayfa 371

3.13.2.Hastalıklar

Belin eserinde hastalık adı kullanmamıştır.


Belin eserinde hitap şekli kullanmamıştır.

3.13.4.Dua-Beddualar

Belin eserinde dua beddua kullanmamıştır.

3.13.5.Şahıs İsimleri

Belin eserinde şahıs ismi kullanmamıştır.

7 Erzurum ve çevresinde sofra anlamında kullanılan bir tabirdir. 8 Erzurum ve çevresinde pergel anlamında kullanılan bir tabirdir.

45

3.13.6.Hayvan Adları

Djamouch9 : sayfa 37

3.14. AlexandreTimoni

3.14.1.Alet-Edevat

Kaşık : sayfa 6

Çatal : sayfa 6

Tepsi : sayfa 6

Bıçak : sayfa 6


Kağıt : sayfa 21

Kalem : sayfa 21


3.14.2.Hastalıklar

Sıtma : sayfa 3,49


Hoş geldiniz sultanım : sayfa 1,2

3.14.4.Dua-Beddualar


Elhamdülillah : sayfa 1

3.14.5.Şahıs İsimleri

Ali çelebi : sayfa 6

3.14.6.Hayvan Adları

Kuş : sayfa 44


At : sayfa 59,61,75

3.14.7. Giyecekler

9 Doğu Anadolu’da mandaya karşılık kullanılan Camış tabiridir.

46

Esvab : sayfa 15

Çorap : sayfa 15

Kundura : sayfa 15,17

Gömlek : sayfa 16

Kürk : sayfa 16

Şapka : sayfa 17

Pabuç : sayfa 17

Çizme : sayfa 17

Pantolon : sayfa 19

Yelek : sayfa 20

Setre : sayfa 20

Eldiven : sayfa 20

DÖRDÜNCÜ BÖLÜM

4. DEYİM-ATASÖZÜ

4.1. AmedeeJaubert

4.1.1.Atasözü ve Deyimler

1. Dost bin ise azdır, düşman bir ise çoktur.

2. Ey Abdal ey derviş akçe ile biter her iş.

3. İt ürür kervan geçer.

4. Müfit sirke baldan tatlıdır.

5. Azı bilmeyen çoğu bilemez.

6. Köpek köpeği yemez.

7. Senden kuvvetliynen tutuşma.

8. İki reis bir gemi batırırlar.

9. Rüzgara tüküren yüzüne tükürür.

10. Dişin ağrıdığı yere dil dokunur.

11. Şehri görene kılavuz ne lazım.

12. Küçük taş baş yarar.

13. Ölme eşeğim yaz gelir yonca yersin.

14. Zannetmediğin yerden tilki çıkar.

15. Körün istediği nedir iki göz.

16. Yorganına göre ayağını uzat.

17. Asılacak suya bağlanmaz.

18. Gülü isteyen dikenlerini de istemek gerek.

19. Kesemediğin eli öp.

20. Akıllı düşman akılsız dosttan eyidir.

48

21. Küçük büyüğe tabi olmalı.

22. Sırrını dostuna dostunu da düşmanına açma.

23. İki deliye bir aslukomuşlar.

24. Serçeden korkan darı ekmesin.

25. Eski süpürge dama atarlar.

26. Yağmurdan kaçan doluya uğradı.

27. Çok arpa atı çatlatır.

28. Sakal başına kurban olsun.

29. Tez giden tez yorulur.

30. Avradın öğüdü avrada geçer.

31. Yaramaz adam pazar bozar eyi adam pazar yapar.

32. Doğru söyleyeni şehirden kovarlar.

33. Yaramaza kendi belası yeter.

34. Beni sayanın kuluyum saymayanın sultanıyım.

35. Hayvan ölür semeri kalır, insan ölür adı kalır.

36. Dilini zabt eden başını kurtarır.

37. Kendinden düşen ağlamaz.

38. Araba kırılınca eyi yolu gösteren çoktur.

39. Ayıpsız dost arayan dostsuz kalır.

40. İnsan insanın aynasıdır.

41. Çok yaşayan çok bilmez çok gezen çok bilir.

42. Her yokuşun inişi var.

43. Dikenden gül biter gülden diken.

44. Kızım sana derim gelinim işitsin.

45. Tembel kuvvetim yoktur diyor.

49

46. Kedi bulunmadığı yerde sıçanlar baş kaldırır.

47. İki cambaz bir ipte oynamaz.

48. Bol bol demekle ağız tatlı olunmaz.

49. Ağlamayan çocuğa meme vermezler.

50. Yaşı at pazarında sorarlar.

51. Bahşiş atın dişine bakılmaz.

52. Diyeceğini fikir eyle öyle söyle.

53. Karga bülbül yerine satma istersen.

54. Yemiş olmayan ağaca taş atmazlar.

55. Sana vur dedilerse öldür demediler.

56. Dünya döner düşman dönmez.

57. Hastaya düşün mü sorarsın.

58. Genç beye hidmet etmek ve kır at tımar etmek ne kadar güçtür.

59. Gül dikensiz olmaz sefa cefasız olmaz.

60. Hak söz acı olur.

61. Dost ile ye iç alış veriş etme.

62. Gözden uzak olan gönülden dahi uzak olur.

63. Adam adamı salt bir kere aldatır.

64. Dilden gelen elden gelse her fukara paşa olur.

65. Arık tavuktan semiz türüt olmaz.

66. Tamahkardan şey dileyen denizde bir çukur açar.

67. Başını evde tutan adam kalabalıkta kalpağı kayıp eder.

68. Kaşınmaya tırnak ister.

69. Malımız yokise arzumuz olsun.

70. Gözümüzü açalım yoksa açarlar.

50

71. Sessiz bağırmak deliliktir.

72. İhtiyatuden selamet olur.

73. Kurdu kulağından tutmak pek güçtür.

74. Araba ile tavşan tutulur.

75. İki karpuz bir koltuğa sığmaz.

76. Dinlemediğinden çok adam hiçbir şeyi bilmez yanlış eder.

77. Bir defa düşen adam bir daha düşmez.

78. Tilki aldatılmaz.

79. Zengine mal veren denize su götürür.

80. Her şeyi kendisine çekmemeli.

81. Bizim amellerimiz sözlerimize uyacak.

82. Helal mal zayi olmaz nahak mal tiz zayi olur şeytan olur.

83. Rahat isteyen adam sağır, kör, dilsiz olacak.

84. İmam osurunca cemaat sıçar.

85. Kedi bevkini örter gibi sırrını salıyor.

86. Ya devlet başa ya kuzgun leşe.

87. Kırlara hazır ettiği handığadüştü.

88. Sofra süpürme yani çok yeme.

89. Kurt kartaldan kurtulmaz.

90. Senin parmağın ile seni ovala

91. İstemediğin peşkeş kabul olmaz.

92. Hepsini biz çilemiz bilmeliyiz.

93. Sen daima bir siyah habeşi gibisin.

94. Tütünden kurtulmak için ateş içine düşme.

95. Zorsuz bir şey olmaz.

51

96. Bu iş çok mumdan kokar.

97. Tatlu sözü yüreğinde avud.

98. Delidir olki zengindir velakin fukara gibi geçinir.

99. İki kıbleye tapanda din olmaz.

100. Allah diyen mahrum kalmaz.

101. Can canın yoldaşıdır.

102. Her ne verirsen elin ile ol gelir senin ile.

103. Düşkünlerin elini tut rabbin elinden seni tutsun.

104. Ne ekersen onu biçersin.

105. Allahtan başa yazılmış gelecek.

106. Her kendi ayıbını bilmez.

107. Mudaradan uzak olan Allahtan yakındır.

108. Yaramazlar ile yar olma eyilerden ibret ol.

109. Zaman ile ve saman ile mışmışlar ayrışırlar.

110. Sirke fıçısından bol damlasıylan dahi çok sinek tutulur.

111. Fukaralara veren Allah verir.

112. Zaman saman satar.

113. İyilik bilmeyen adam adam yerine sayılmaz.

114. Suçunu bir gayrısının üzerine atmak hevesengünahtır.

115. Sakiltler öğütler

116. Az yiyen çok yer çok yiyen az yer.

117. Delinin yüreği ağzındadır akıllının dili yüreğindedir.

118. Her ağlamanın gülmesi vardır.

119. Bizi iyi yola götüren ve öğüt veren o en büyük dostumuzdur.

120. Rahat geçinmek için fena tabiatları zabt etmesi en gerçek yoldur

52

121. Sana zarar edene iyilik eyle öyle hem o hem Allah seni sever.

122. Dil adamı beyan eder.

123. Bir iyi şarap bir dilber avrat iki tatlı zehirdir.

124. Mümkünsüz olan şeyleri arama ve arzulama.

125. Fakirlerin tesellisi ölümdür.

126. Nasıl ki yaparsak öyle ölürüz.

127. Çok kucaklayan az düşer.

128. Çoğa telif olan az birisine yastır.

129. Dil kılıçtan çok öldürür.

130. İşsizlik güçlerin babasıdır.

131. Aziz ilim yumuşak döşekte yatmaz.

132. Hasmın bursaya gitti.

133. Yer demir gök bakır.

134. Zamana uymak gerek.

135. İyilik eyle denize bırak balık bilmezse halık bilir.

136. Kul dediği olmaz Allah dediği olur.

137. Çünteyir kazanman kaderden atılır şeceriharızayla def olunmaz.

138. Eğri otur doğru söyle.

139. Nasibin varsa gelir yemenden nasibin yoksa düşer dahiden

140. Her gün bayram değil meğer deliye.

141. Tahi dost kapıya varsın efendi uyur derler. Bir bahşiş varsa efendim gel buyur

derler.

142. Süt ile giren huy can ile çıkar.

143. Gül çengelsiz ve muhabbet engelsiz olmaz.

144. Sabır eylemek ?anahtardır.

53

145. Eski pamuk bez olmaz ve teramiz demirden kılıç olmaz.

146. Atılan ok dönmez.

147. Bir çıplak cebelü soymaz.

148. Bugünkü yumurta yarınki tavuktan yekdir.

149. Düşman karınca ise fil gibi zan.

150. Ayak ayar nerdibana çıkarlar.

151. Yarar at mahmuza ihtiyaç yok.

152. Korkak bezirgan fayda etmez.

153. Gömleğin kaftandan yakındır.

154. Her esirden sonra bir yesir vardır.

155. Hizmet etmeyi öğrenmeyen efendilik dahi etmez.

156. Kan eyleme kanun eyle.

157. Maslahatların ?ortası

158. Hakikat üzere olan dostluk uğura bağlı değildir.

159. Tanrıdan korkan adamdan korkmaz.

160. Gecenin büyük karnı var Allah bilir yarın ne doğar.

161. Dağ dağa ulaşmaz insan insana ulaşır.

162. Hata benden ata senden.

163. Gaza geldiğinde danış kör olur.

164. Kakma elin kapısını kakmasınlar kapını

165. Yemişin ye ağacını sorma.

166. Damlaya damlaya göl olur.

167. Kablişakird usta olur ustadan.

168. Sağ öküze çürük sapan ne eylesin.

169. Ayıda fenası olmaz meğer fakir ola.

54

170. İlk vuran okçudan sonra vuran bokçudan.

171. Yiyen bilmez doğrayan bilir.

172. Avrat evi yapar avrat evi yıkar.

173. Ortalık tavuktan yalnız yumurta eyidir.

174. Fayda zerrenin kardeşidir.

175. Beğenmezsen verdiğin akçeyi geri al.

176. Eski yar eski hamam.

177. At uğurlandıktan sonra mı ahırın kapısını kaparsın.

178. Ölmüş eşek buldun nalı çıkarmak istersin.

179. Her kimin bağı var yerinde dağı var.

180. Gün geçer ömür dökünür deli sanır ki bayram gelir.

181. Devletliye dokun geç fukaradan sakın geç.

182. Bal tutan parmağın yalar.

183. At binenin kılıç kuşananın.

184. Yanılmayan bir Allah.

185. Zahmetsiz bal yenmez.

186. Azıcık akçem kaygısız başım.

187. Çok bilen çok yanılır.

188. Beylere inanma suya dayanma geç güne inanma avrat sözüne aldanma atının

yüreğine dayanma.

189. Kız anasından görmeyince sofrayı devşirmez.

190. El için ağlayan gözsüz kalır.

191. Karaya sabun deliye öğüt ne eylesin.

192. Kenarını gör bezin al anasın gör kızın al.

193. Balık avlayanın götü suda gerek.

55

194. Ata bakma düne bakma içindeki cana bak.

195. Gelmek iradet gitmek icazet.

196. Konuşmak okumaktan eyidir.

197. Kimin arabasında bulunursan onun terkisini çağır.

198. Haram harama gider.

199. Yüz verdiler aliye geldi sıçtı halıya.

200. Öksüz oğlan kökünü kendi keser.

201. Muhabbet sadık iyidir kişinin akrabasından.

202. Aşık olan kördür.

203. Kişinin hürmeti kendi elindedir.

204. Hürmet ve muhabbet iki başdan olur.

205. Gömlek yuvarlandı kapağını buldu.

206. Can vermeyince can ile kırınmaz.

207. Komşu tavuğu komşuya kaz görünür.

208. Cefayı çekmeyen adam sefanın kadrini bilmez.

209. Yalancı kimdir işittiğini söyleyendir.

210. Dosta bir yeşil yaprak.

211. Falan yerin somunu büyük imiş sanane.

212. Gönül kimi severse güzel odur.

213. Kaçmak benden tutmak senden.

214. Kul hatasız olmaz hata toyasız olmaz.

215. münis erden avrat eyidir.

216. Türk danişmend olur adam olmaz.

217. Hamama giren terler.

218. Çok gülen çok ağlar.

56

219. Zanaat çöp altındadır.

220. Sırrı vermek olur sırrı ayan eylemek olmaz.

221. Acele ile yürüyen yolda kalır.

222. Adam adama gerektir.

223. Yaralı eşek pek çağırır

224. Sert sirke kendi kabına zarar eder.

225. Eşeği önce bağla sonra tanrıya ısmarla.

226. Evvel talim sonra kalem.

227. Sayısız kimseyi düşman edinme.

228. Dosta çok varan ekşi surat görür.

229. Karanlıkta göz kapadığında kim bilir.

230. Boş torba ile at tutulmaz.

231. Garip kuşun yuvasını tanrı yapar.

232. Bıçak yarası onulur dil yarası onulmaz.

233. Eğri ol harami ol insafı elden koma.

234. Elçiye zeval yok.

235. Eden bulur.

236. Ölmüş aslanın sakalın yolar.

237. Kamili kamil bulur.

238. Dost başa düşman ayağa bakar.

239. Yaramaz komşunun yedi mahalleye de zararı var.

240. İşitilmemiş haber olmaz cihanda.

241. Büyük başın büyük ağrısı olur.

242. Bin taşa bir borç ödenmez.

243. Sonra gelen kim ise kapıyı o kapar.

57

244. Baş gidince ayak payidar olmaz.

245. Yürki at yemini artırır.

246. Araba yolundan çıkma.

247. Sağ öküze çürük saman zarar etmez.

248. Eşeğe semeri yük değil.

249. Bin işit bir söyle.

250. Şeriatın kestiği parmak ağrımaz.

251. Her kişiye kendi huyu hoş gelir.

252. Kurt tüyünü değiştirir huyunu değiştirmez.

253. Dilencinin yüzü kara torbası doludur.

254. Efendinin nazarı ata tımardır.

255. Teklif cehennemde olur.

256. Hasımdan sakın karınca isede

257. Son pişmanlık fayda etmez.

258. Bugün bana ise yarın sanadır.

259. Her söz söylemeki yerin kulağı vardır.

260. Görünenden görünmez çok.

261. Tutulmayan eğri beyden doğru.

262. Aşkın var ise dağlara düş.

263. Adam oldurki ikrarından dönme.

264. Adam yenilmek ile marifetli olur.

265. Kuzguna güzel kimdir demişler benim yavrularım demiş.

266. Domuzdan kıl koparmak hünerdir.

267. At yerine eşek bağlama.

268. Et ile tırnak arasına girme.

58

269. Atalar zanaatı oğluna mirastır.

270. Atalar sözünü tutmayanı yabana atalar.

271. Ateş düştüğü yeri yakıyor.

272. Ekmeği yalnız yiyen yükün kendi kaldırır.

273. Açık ağız aç kalmaz.

274. Aç tavuk kendisi arpa ambarında görür.

275. Açın karnı doyar gözü doymaz.

276. Akşam ise yat sabah ise git.

277. Altın kıymetin sarraf bilir.

278. Altını sarrafa cevheri kuyumcuya sor.

279. Tuz ekmek bilmeyen itten kötüdür.

280. tiz biten tiz yiter.

281. Arisi at binen tiz iner.

282. Tatlıya tatlı söyle.

283. Tatlı dil yerden yılanı çıkarır.

284. Sabır selamet uyumak melanet.

285. Güçle giden küçük av avlamaz.

286. Düşman düşmanın halinden bilmez.

287. Kanı kanla yıkamazlar kanı suyla yıkarlar.

288. Demiri tavında yaparlar.

289. Kedi ciğeri görüp yetişemezse bugün oruçtur diyor.

290. Kırkı kırkımız iken birgün kırk olur.

291. Deryadaki balık satılmaz.

292. Evci evde yoktu yolda gerek.

293. Öfke ile kalkan ziyan ile oturur.

59

294. Deliye taş eğdirme.

295. Ne soram yerini ne sorarım halin.

296. Paşmak balçıksız olmaz.

297. Sarığın ağardığına bakma sabunu veresiyedir.

298. Erteye kalan kazadan korkma.

299. Zor oyunu bozar.

300. Senden devletli olan ile ortak olma.

301. Kurt mahallesinde av avlamaz.

302. Yatan aslandan gezen tilki yektir.

303. Su uyur düşman uyumaz.

304. Bunda kemiler bağlarsın sandalyeyle nereye gidersin.

305. Araba yağlamayınca yürümez.

306. Balda bir bahasıda bir.

307. Korkulu düşün sonu hayır olur.

308. Yük bacadan ağlamaz.

309. Akıl yaşta değil baştadır.

310. Yolcuya yol gerek.

311. Yürekten yüreğe yol gerek.

312. Ondan eyisi yoktur ne bilurum ne gördum.

313. Kimsenin ahı kimseye kalmaz.

314. Deveye diken gerek alınca boyutıazatır.

315. Ham söz sahibinindir.

316. Eski samanları karıştırma.

317. Sekseninde söz öğrenen kıymetinde çalar.

318. Karınca kararınca.

60

319. Uluların sözü yere düşmez dünya devrilir.

320. Varrakvarrak bulunur ırak.

321. Tuzlu helvaya benzer.

322. Aşık ona derlerki karda yürüyüp izi belletmemek gerek.

323. Sofudur soğan yemez ele girse kabuğunda komaz.

324. Yolu iyi bilen yorulmaz.

325. Tok ne bilir açın halinden.

326. Ya zor ya zır ya şehirden sıfır.

327. Çare dibine ziya vermez.

328. Ölüm kara devedirki her kapıda çöker.

329. Kürdün atı bir çayırda ayak bastığı zaman ot bitmez.

330. Hediye borçlu olma ya dükkanda isterler ya bayramda.

331. Kör yanına varınca sende gözünü kapa.

332. Aşığa bağdat uzak değil.

333. Kurt kocayınca köpeğin maskarası olur.

334. Sakınan göze çöp batar.

335. Yıkılan yıkılanı sever.

336. Her ziyan bir fend.

337. Tilkinin akıbet geleceği kürkçünün dükkanıdır.

338. Nakis ile cömerdin harcı birdir.

339. Cihanda yar ol bar olma.

340. Kimine hay hay kimine vay vay.

341. Eğri gemi doğru sefer.

342. Geçme namerd köprüsünden koparsın savsatı.

343. Gafil baş düşmana yaraşır.

61

344. Gönül masumdur gördüğünü umar.

345. Veren el alanın üstündedir.

346. Deve deve yerine çöker.

347. Küçük büyür dili uslanır.

348. Sevilene davul çalarsın

349. Kimsenin nasibini kimse yemez.

350. Yazıcı kendine kem yazmaz.

351. Dilin kemiği yoktur amma kemik kırar.

352. Yiğit meydanda belli olur.

353. İmam evine baklava gitmiş ise sanane.

354. Kurban hataya kalkan olur.

355. Kör odur ki düştüğü kuyuya bir daha düşer.

356. Her kemalin bir zevali vardır.

357. Her ağacın gölgesi var.

358. Her şeyin sonu var.

4.2. Herausgegeben

4.2.1.Atasözleri ve Deyimler

1. Ebsem olmak çok söylemekten yeğdir.

2. At ile torbayı çekiştirme.

3. At binenin kılıç kuşananın.

4. İt ürür kervan yürür.

5. Et ile tırnak arasına girme.

6. Atdaneşekden düşene tımar gerekir, deveden düşene kazma gerekdir.

7. Ateşten korkan tütünden sakınır.

8. Ateşle papuğun oyunu olmaz.

62

9. Aç aç ile yatınca dilenci doğar.

10. Aç adam kendini ateşe salar.

11. Aç ile dost olma yemem derse karnın doyurur.

12. Aç ayı oynamaz.

13. Aç tavuk kendisini arpa ambarında görür.

14. Aç kiminle olursa savaşır.

15. Aç köpek kudurmaz.

16. Açın karnı doyar gözü doymaz.

17. Açla işleme tokla deprenme

18. Açıyan eşek katırdan yükrüktür.

19. Açık ağız aç kalmaz.

20. İhram dervişi etmez.

21. Akşamın hayrından sabaha şerri yektir.

22. Ad işler işi sen işlemezsin.

23. Edebli edepsizden edep öğrenir.

24. Adam adamı salt bir kere aldatır.

25. Adam ikrarından hayvan yularından.

26. Adam var adamcıkda var.

27. Adam yanılmak ile merifetli olur.

28. Er olan ekmeğin taştan çıkarır.

29. Erteye kalan kazadan korkma.

30. Arık tavuktan semiz türüt olmaz.

31. Erkek ondan dokuzu zandır.

32. Azacıkakçemm kaygısız başım.

33. Az ver çok yalvar.

63

34. Üstad kim doğar.

35. Eski süpürgeyi dama atarlar.

36. Eski samanları karıştırma.

37. Eski yar eski hamam.

38. İşitilmemiş haber olmaz cihanda.

39. Aşikar düşman gizli dosttan eyidir.

40. Eşek dağda ölür, zararı eve gelir.

41. Eşeğin anırmazı olmaz.

42. Eşeğini evvel bağla sonra tanrıya ısmarla.

43. Eşeğe semer yük değil.

44. Isıran it dişini göstermez.

45. Asılacak suya boğulmaz.

46. Ağaca çıkanın papucu yerde kalmaz.

47. Ağaç yaş iken doğrulur.

48. Ağanın gözü ineği semiz eder.

49. Ağzındaki dilini hapis eyle.

50. Ağlama ölü için ağla deli için.

51. Ağlamayan çocuğa meme vermezler.

52. Efendinin nazarı ata tımardır.

53. Ak köpek kara köpek ikiside köpektir.

54. Akacak kan damarda durmaz.

55. Akçesi ak olanın bakma yüzünün karasına.

56. Akçeli adamdan dağlar korkar.

57. Akçenin kıymetini bilmeyen ödünç versin.

58. Akçenin gittiğine bakma, işim bittiğine bak.

64

59. Eğer altında at olur.

60. Eğri otur doğru söyle.

61. Ekmeği yalnız yiyen yükünü kendi kaldırır.

62. El eli yuvar iki el yüzü yuvar.

63. Altın eli bıçak kesmez.

64. Altının kıymetini sarraf bilir.

65. Alçak uçan yüce konar yüce uçan alçak konar.

66. Alçak yerde tepecik kendisini dağ sanar.

67. Aldatayım diyen aldanır.

68. Elden çıkan ele gelmez.

69. Alış oğlu veriştir.

70. Allah imhal eder ihmal etmez.

71. Allah öldürmediğini kimse öldürmez.

72. Allah diyen mahrum kalmaz.

73. Elma kendi ağacından ırak düşmez.

74. İmam evinden aş ölüm gözünden yaş umarsın.

75. İmam evine baklava gitmiş ise sana ne.

76. Ümid ile kanaat eden açlıktan ölür.

77. Andan eyisiyokdur ne bilirim ne gördüm.

78. İnsan insanın aynasıdır.

79. İnsan dilden yeter dilden biter.

80. İnsaf din yarısıdır.

81. Avareler yeri meyhanedir.

82. Ocak içinde tutuşur.

83. Oduncu güle güle gider ağlaya ağlaya gelir.

65

84. Ortaklı öküzden başka buzağı yektir.

85. Ortaklı tavuktan yalınız yumurta yektir.

86. Uzak yeri urgan ile ölçme.

87. Eğri ol hırsız ol insafı elden koma.

88. Oğlanı yemişe gönder ardınca sen var.

89. Öksüz oğlan göbeğini kendi kaşır.

90. Öksüzün karnı doymaz.

91. Öküze boynuzu ve kuşa kanat yük değildir.

92. Öfke ile kalkan ziyan ile oturur.

93. Evvel hesap ondan kasap.

94. Evvel görüş sonra biliş.

95. Ölüm kara devedirki her kapıda çöker.

96. Ölmüş arslanın sakalın yalarlar.

97. Ölme eşeğim yaz gelir yonca biter.

98. Ölü sözü dinlemeyen ölü kalır.

99. Ölü kişi köprü olsa üzerinden geçme.

100. ? günlük tartan kimseden hayır gelmez.

101. Umulmayan taş yarar baş.

102. Eve toz gerek her nesneye toz gerek.

103. Oynamak bilmeyene yer dardır.

104. Uyur yılanın kuyruğuna basma.

105. Uyumuş köpeği uyandırma.

106. Ah yerde kalmaz.

107. Ayak üzere duran köylü diz çöken şeriften yüksektir.

108. Ayak ayaknerdübana çıkarlar.

66

109. İş işlemeyeyim dersen aşık ol.

110. İşin bilen eşin bilen aşın bilen fakir olmaz.

111. İki el bir baş içindir.

112. İiki cami arasında kalmış bi namaz döndü.

113. İki cambaz bir ipte oynamaz.

114. İki desti birbirine dokunursa biri kırılır.

115. İki reis bir gemi batırırlar.

116. İki karpuz bir koltuğa sığmaz.

117. İki kıbleye tapanda din olmaz.

118. İki kedi bir aslana beşdir.

119. İki kimsenin üçüncüsü olma.

120. İki köpek bir kemiğe düşerlerse davaları eksik olmaz.

121. El için ağlayan gözsüz kalır.

122. El ayıbını söyleyen senin ayıbınıda söyler.

123. İyi cevher kendisini bildirir.

124. İyi nasihat verilir ama iyi edep verilmez.

125. İyiden fenası olmaz meğer fakir ola.

126. Pazarın atası anası olmaz.

127. Başını evde tutan adam kalabalıkta kolpalığını kaybeder.

128. Başa gelmez iş olmaz.

129. Bakma söyleyene bak söylediğine.

130. Bal bal demekle ağız tatlı olmaz.

131. Balda bir bahasıda bir.

132. Balık avlayana kötü suda gerek.

133. Balık baştan kokar.

67

134. Balı ye arısını sorma.

135. Bıçak kendi kınını kesmez.

136. Bıçak yarası onulur dil yarası onulmaz.

137. Baht billurdandır çok parlarsa çatlar.

138. Bahşiş atın dişine bakılmaz.

139. Bir vurmak ile ağaç düşmez.

140. Bir evde horoz çok olunca sabah geç olur.

141. Bir ok iki kuş almaz.

142. Bir iyiy şarap ve bir dilber avrat iki tatlı zehirdir.

143. Bir baba dokuz oğlu besler, dokuz oğul bir babayı besleyemez.

144. Bir bugün iki yarından iyidir.

145. Bir çıplak bin cebellü soymaz.

146. bir çiçek ile yaz olmaz.

147. Bir sürçen atın budunu vurmazlar.

148. Bir söyle iki fikir eyle.

149. Bir taş ile dokuz göz vurulmaz.

150. Bir kanat ile iki kuş uçmaz.

151. Bir kişide iki hüner olmaz.

152. Bir mıh bir nal, bir nal bir at, bir at bir eri, bir er bir memleketi kurtarır.

153. Biri eker biri biçer.

154. Bakkal bir adam için dükkan açmaz.

155. Bana faydası olmayan göz çıksın.

156. Beyin çeşmesinden su içme.

157. Beylere inanma, suya dayanma, geç güne inanma, avrat sözüne aldanma, atın

yüreğine dayanma.

68

158. Bilmezsen bir bilenden sor.

159. Ben demek şeytan işidir.

160. Beni sayanın kuluyum, saymayanın sultanıyım.

161. Borçlunun benzi sararır.

162. Borçsuz yoksul beyden yektir.

163. Burun yüzden düşmez.

164. Boş torba ile at tutulmaz.

165. Boş çuval durmaz.

166. Bugün bana ise yarın sanadır.

167. Bugünkü tavuk yarınki kazdan yektir.

168. Bugünkü yumurta yarınki kazdan yektir.

169. Bayramda borç ödeyene ramazan kısa görünür.

170. Bin işit bir söyle.

171. Bin tasa bir borç ödemez.

172. Bilen bilir biliri bilmeyen ne bilsin biliri.

173. Büyük başın büyük ağrısı olur.

174. Büyük bıçak belinde götürmekle aşçı değildir.

175. Paşmak balçıksız olmaz.

176. Peynir yiyen su bulur.

177. Tatar babasın dahi satar.

178. Türk ata binince kendini bey oldum sanır.

179. Türk olana şehrin içi zindan olur.

180. Türk danişmend olur adam olmaz.

181. Türk aklı sonradan gelir.

182. Türke borçlu olma ya dükkanda ya bayramda ister.

69

183. Takiyeyehidmet eden takiyeden geçinir.

184. Tembel kudretim yoktur der.

185. Tembellik yap yap gider ve fakirliği yolda bulur.

186. Tembele hergün bayramdır.

187. Tütünden kurtulmak için ateşin içine düşme.

188. Tez giden tez yorulur.

189. Sikletler öğütler.

190. Can canın yoldaşıdır.

191. Cahil olan daima şad olayım der elem çıkar.

192. Cahil olan kişi vakitsiz horoz gibidir.

193. Cemaat ne kadar çok olsa imam bildiğin okur.

194. Cimrinin oğlu inadcı olur.

195. Çivisiz padavrayı yel alır.

196. Cihanda yar ol bar olma.

197. Cehd ve sabır ile sıçan tenteyi deler.

198. Çağrılmayan yerde kedi ile köpek var.

199. Çatal kazık yere girmez.

200. Çobanın armağanı çam sakızıdır.

201. Çürük baklanın kör alıcısı olur.

202. Çok arpa atı çatlatır.

203. Çok bilen çok yanılır.

204. Çok karınca aslan öldürür.

205. Çok kucaklayan az düşürür.

206. Çok koyunun çok kuzusu olur.

207. Çok kelam söyleyen insanın kalbi sağ olmaz.

70

208. Çok naz aşıkm usandırır.

209. Çok yaşayan çok bilmez, çok gezen çok bilir.

210. Hareket olmadıkça bereket olmaz.

211. Hak söz zehirden acıdır.

212. Hak doğrudandır.

213. Hayvan alası dışında, insan alası içinde olur.

214. Hayvan yalaşarak insan soruşarak.

215. Ham söz sahibinindir.

216. Hidmet etmeyi öğrenmeyen efendilik dahi etmez.

217. Hırsız hırsıza yoldaştır.

218. Hırsıza ip mücrime zından.

219. Hatasız bir dakika yoktur.

220. Halk yanında eşeğinin kuyruğunu kesme kimi uzunder kimi kısadır der.

221. Huy can altındadır can çıkmadıkça huydan geçilmez.

222. Dayınların borçlularından iyi fikri vardır.

223. Depme kapıyı deperler kapını.

224. Düşman düşmanın halinden bilmez.

225. Düşman karınca ise fil gibi san.

226. Davacın kadı ise yardımcın Allah ola.

227. Değirmen döner ama suyu nereden.

228. Denizde balık Pazar olmaz.

229. Dikenden gül biter, gülden diken.

230. Dil adamı beyan eder.

231. Dil kılıçtan çok öldürür.

232. Dilin kemiği yoktur ama kemiği kırar.

71

233. Tilkinin akıbet geleceği kürkçü dükkanıdır.

234. Dilini zabdeden başını kurtarır.

235. Deli alacayı sever.

236. Deli odur ki bir düştüğü çukura bir daha düşer.

237. Deli odur ki kendi söyler kendi işitir.

238. Deli deliyi sever, danişmend danişmendi sever.

239. Delinin yüreği ağzındadır, akıllının dili yüreğindedir.

240. Dünya tükenir düşman tükenmez.

241. Dost bin ise azdır, düşman bir ise çoktur.

242. Dosta çok varan ekşi surat görür.

243. Devletlüye dokun geç, fukaradan sakın geç.

244. Dişin ağrıdığı yere dil dokunur.

245. Rahat isteyen adam sağır, kör, dilsiz olmalı.

246. Rüzgara tüküren yüzüne tükürür.

247.Zahmetsiz bal yenilmez.

248. Zahmetsiz zirşey olmaz.

249. Zaman ile ve saman ile mışmışlar ayrışırlar.

250. zaman saman satar.

251. Zamana uymak gerek.

252. Zengine mal veren denize su götürür.

253. Sert sirke kendi küpüne zarar eder.

254. Serçeden korkan darı ekmez.

255. Serçede ötmek yok narası çok.

256. Sirke fıçısından dal damlasıyla daha çok sinek tutulur.

257. Seksende saz öğrenen kıyamette çalar.

72

258. Sen çelebi ben çelebi atı kim kaşır.

259. Senden alçaktan kız al senden uluya kız verme.

260. senden büyük ile alışveriş etme.

261. Senden devletli olan ile ortaklık etme.

262. Senden kuvvetli ile tartışma.

263. Senin parmağın ile seni ölç.

264. Süt ile giren huy can ile çıkar.

265. Sözünün eri ol.

266. Sözü fikir edip söyle.

267. Söylemek gümüş ise söylememek altındır.

268. Sel gider kum kalır.

269. Sağ öküze çürük sapan neylesin.

270. Sağır ile söyleşmek güç olur.

271. Sağlık varlıktan yekdir.

272. Sakınan göze çöp düşer.

273. Sabır eylemek şenlik anahtarıdır.

274. Sabır ile kuruk helva olur.

275. Sakal başa kurban olsun.

276. Sakal kadıyı etmez.

277. Sonra kalkan kim ise kapıyı o kapar.

278. Sanatı ustadan görmeyen öğrenmez.

279. su uyur düşman uyumaz.

280. Sora sora kabe bulunur.

281. Son pişmanlık es kalmaz.

282. Suyu getiren ile destiyi kıran birdir.

73

283. Zarara gülücü olma.

284. Tatlı dil yerden yılanı çıkarır.

285. Darılmış kudurmuştan beterdir.

286. Dağ başından duman yiğit başından güman eksik değildir.

287. Dağ dağa ulaşmaz insan insana ulaşır.

288. Danışan dağ aşmış danışmayan yolda kalmış.

289. Tavşan ne küçük kulağı ne büyük.

290. Tavuk sesi uzaktan kaba gelir.

291. Davul ile gelen zurna ile gider.

292. Davul sedası uzaktan hoş gelir.

293. Dokuz vermeyince onu kurtaramazsın.

294. Tamahkardan bir şey dileyen denizde bir çukur açar.

295. Damla damla göl olur düşman gözü kör olur.

296. Topal ile görüşen aksamak öğrenir.

297. Tutulmayan eğri beyden doğru.

298. Doğru söz çok kimselere acı olur.

299. Doğru söyleyeni dokuz şehirden sürerler.

300. Tok ne bilir açın halinden.

301. Domuzdan kıl koparmak hünerdir.

302. Domuz domuzu çalmaz.

303. Domuz gördüğünü çalar.

304. Zan etmediğin yerden tilki çıkar.

305. Adet bir başka tabiet olur.

306. Arsıza öğüt hayır etmez.

307. Arif olan kişi ardından okur mektubu.

74

308. Eğreti ata binen tiz iner.

309. Aşık olan kördür.

310. Aşık ve melik yoldaşı kabul etmez.

311. Aşığa bağdat uzak değil.

312. Aşığa ya sabır ya sefer.

313. Akıllı düşman akılsız dosttan eyidir.

314. Acele ile menzil alınmaz.

315. Arap doyunca yer Türk ölünce yer.

316. Arap araba yüzün kara demiş.

317. Araba ile tavşan tutulur.

318. Araba kırılınca yol gösterici çok olur.

319. Araba yolundan çıkma.

320. Arefe gününde yalan söyleyen bayram günü utanır.

321. Aziz ilm yumuşak döşekte yatmaz.

322. Aşkın var ise dağlara düş.

323.Akıl kişiye sermayedir.

324. Akıl yaşta değil baştadır.

325. İmaret yapılmadan dilenciler kapı aldılar.

326. Avrat evi yapar avrat evi yıkar.

327. Avratın saçı uzun aklı kısadır.

328. Avrata oğlana verme vaaz

329. Ayıpsız yar isteyen yarsız kalır.

330. Garip duası makbuldur.

331. Fayda zararın karındaşıdır.

332. Kabil şakirdÜstad olur ustadan.

75

333. Kaplumbağa vararıkvararık demiş.

334. Kartal sinek olmaz.

335. Karda gez izini belli etme.

336. karış karış yağ bağla.

337. Karga besledim büyüdü gözlerimi çıkarmaya başladı.

338. Karga karganın gözünü çıkarmaz.

339. Karınca kararınca.

340. Karıncanın bile sofrası vardır.

341. Kar nedenli çok yağsa yaza kalmaz.

342. Kalyon denizin yüzünde yürür kayık kenarda kalır.

343. Kapıdan sürseler bacadan düş.

344. Katı açılma soğuk geçer.

345. Kara yanına varma kara bulaşır.

346. Kara yumağla ağarmaz.

347. Karaya sabun deliye öğüt neylesin.

348. Kaza geldiğinde danış gözü kör olur.

349. Kazaya rıza gerek.

350. Kalbin şahitliği yüz şahitten kavidir.

351. Kanda çokluk onda yokluk.

352. Hangi gün gördün akşam olmaya.

353. Kutsuz kuşun yuvası doğan yanında olur.

354. Kocamış tilki ağdan korkmaz.

355. Kurbağasız göl olmaz.

356. Kurt ile konuşan köpeği koy yana.

357. Kurt başın kayırmaz.

76

358. Kurt tüyünü değiştirir huyunu değiştirmez.

359. Kurt çoban olmaz.

360. Kurt sayılmış koyunları bile kapar.

361. Kurt kartaldan kurtulmaz.

362. Kurt kocayınca köpek maskarası olur.

363. Kurt yanında kuş dahi doyar.

364. Kurdun oğlu kurt olur eğerki adamla büyüsün.

365. Kurdun oğlu kuzu olmaz.

366. Kudu ormandan açlık çıkarır.

367. Kurdu basmaya kurd gibi bir köpek gerek.

368. Kurdu kulağından tutmak pek güçtür.

369. Korkak bezirgan fayda etmez.

370. Korku bekler bağlıyı

371. Korkulu düşün sonu hayır.

372. Kuru yanında yaşda yanar.

373. Kuzguna güzel kimdir demişler benim yavrularım demiş.

374. Kuş var eti yenir kuş var et yedirirler.

375. Komşu tavuğu komşuya kaz görünür.

376. Komşunun hakkı tanrının hakkıdır.

377. Kol ile baş kesilir.

378. Kul dediği olmaz Allah dediği olur.

379. Kulluktan ululuk.

380. Kıştan sonra bahar olur.

381. Koyun bulunmadığı yerde keçiye Abdurrahmen çelebi derler.

382. Kuyuyu boyunca kaz.

77

383. Geçme namerd köprüsünden koparsın syu seni.

384. Kedi bulunmadığı yerde sıçanlar baş kaldırır.

385. Kedi çiğeri görüp yetişmezse bugün oruçturder.

386. Kürdün atı ayak bastığı yerde ot bitmez.

387. Gereği gerekmez iken birgün gerek olur.

388. Gül çengelsiz ve muhabbet engelsiz olmaz.

389. Güldikensiz olmaz sefa cefasız olmaz.

390. Gelmek iradet gitmek icazet.

391. Gelecek nesne gelir çar naçar.

392. Gülü isteyen dikenleri dahi istemek gerek.

393. Kimse yoğurdum kara demez.

394. Kimsenin nasibini kimse yemez.

395. Kenarın gör bezin al anasın gör kızın al.

396. Kendinden düşen ağlamaz.

397. Köpek köpeği yemez.

398. Küçük büyür deli uslanır.

399. Kör kuşun yuvasını tanrı yapar.

400. Körlerin arasında sen dahi gözün kapa.

401. Körün istediği nedir iki göz.

402. Görünenden görünmez çok.

403. Göz bir penceredir gönüle bakar.

404. Gözler terazi gönüller batmandır.

405. Gözümüzü açalım yoksa açarlar.

406. Göze yasak olmaz.

407. Gözü bir nesne doyurmaz illaki toprak.

78

408. Gökten ne yağar ki yer onu kabul etmeye.

409. Gönül kimi severse güzel odur.

410. Gönül masumdur gördüğünü umar.

411. Güle güle dahi gerçek denilebilir.

412. Gömlek kaftandan yakındır.

413. Güne göre kürk giymek gerek.

414. Kişinin hürmeti kendi elindedir.

415. Kimin arabasında bulunursan onun türküsünü çağır.

416. Kimine hay hay kimine vay vay.

417. Lakırdı ile pilav olmaz.

418. Leyleğin ömrü laklak ile geçer.

419. Mazi zikir olunmaz.

420. Mal kanda ise kendini söyletir.

421. Mal mal kazanır.

422. Malımız yoksa arzımız olsun.

423. Muhabbet iki baştandır.

424. Muhibbi sadık eyidir kişinin akrabasından.

425. Mermerde mui bitmez.

426. Misafir misafiri sevmez, ev sahibi ikisini sevmez.

427. Maslahatların hayırlısı ortası

428. Müft sirke baldan talıdır.

429. Mum dibi karanlık olur.

430. Meyhaneci gazel olmaz.

431.Nasılki yaşarsak öyle ölürüz.

432. Nasihat istersen komşunun ölümü nasihattir.

79

433. Nursuz göz ve hikmetsiz dil ikiside göz ve dil değil.

434. Ne istersen Allahtan iste kuldan isteme.

435. Ne ekersen onu biçersin.

436. Vardığın yerde karanlık ise sende gözünü kapa.

437. Veresiye şarap içen iki kere sarhoş olur.

438. Veren el alanın üstündedir.

439. Veren eli kimse kesmez.

440. Hepsinden bahtlıdır beşikte ölen.

441. Her ağaçtan yemiş olmaz.

442. Her ağlamanın gülmesi vardır.

443. Herbir kişiye kendi adeti hoş gelir.

444. Her tencereye bir kapak bulunur.

445. Her horoz bokluğunda öter.

446. Her deliye bir alim koymuşlardır.

447. Her ziyan bir öğüttür.

448. Her söz söylemeki yerin kulağı var.

449. Herşeyin kesreti bir zarar getirir.

450. Herşeyin yenisi dostun eskisi.

451. Her zararda bir hayır var.

452. Her asırdan sonra yusur vardır.

453. Her kuş yuvasını beğenir.

454. Herkes kendi ayıbını bilmez.

455. herkes ne ederse kendine

456. Her kişi derdinden söyler.

457. Her kişinin bir derdi var değirmencinin su.

80

458. Her kişinin bir delilik damarı var.

459. Her kişiye kendi şehri yek gelir.

460. Her kişinimn bağı var yüreğinde dağı var.

461. Her ne verirsen elin ile ol gelir senin ile

462. Her yükseğin bir inişi vardır.

463. Her yumurta beyaz değil.

464. Hindistan fili sivrisinekten korkar.

465. Yapmak güçtür yıkmak kolaydır.

466. Yatan arslandan gezen tilki yekdir.

467. Ya devlet başa ya kuzgun leşe.

468. Ya deve ya deveci.

469. Yaramaz demirden eyi kılıç olmaz.

470. Yaramaz komşunun yedi mahalleye dek zararı var.

471. Yaramaza kendi belası yeter.

472. Yarın nimetin düşman gibi ye.

473. Ya zor ya zer ya şehirden sefer.

474. Yazıcı kendine kem yazmaz.

475. Yaşı at pazarında sorarlar.

476. Yağmurdan kaçan doluya uğradı.

477. Yanlış Bağdattan döner.

478. Yalnızlık Tanrıya yaraşır.

479. Yavuz köpek ne yer ne yedirir.

480. Yayı pek çekme kırılır.

481. Yıkılan yıkılanı sever.

482. Yiğit başından devlet ırak değildir.

81

483. Yiğit meydanda belli olur.

484. Yiğidin sözü demirin kürteği.

485. Yalancının evi yandı kimse inanmadı.

486. yalancıya kavvi hafıza şarttır.

487. Yalan var ki gerçekten yektir.

488. Yalanı oranı ile söyle.

489. Yemiş olmayan ağaca taş atmazlar.

490. Yemişin iyisini domuz yer.

491. Yemiş ye ağacını sorma.

492. Yemeksiz yatmak borç ile kalkmaktan yektir.

493. Yorgana göre ayağını uzat.

494. Yürekten yüreğe yol var.

495. Yüz yüzden utanır.

496. Yük bahttan anlamaz.

497. Yüklü eşek anırmaz.

498. Yolcuya yol gerek.

499. Yolu iyi bilen yorulmaz.

500. Yiyen bilmez dorayan bilir

4.3. F.L.O. Rehrıg

4.3.1.Atasözü ve Deyimler

1. Başı eski : sayfa 7

2. Başı bozuk : sayfa 7

3. Başı boş : sayfa 7

4. Baştan karı olmak : sayfa 8

82

5. Baştan başa : sayfa 8

6. Baş aşağı : sayfa 8

7. Dik başlı : sayfa 8

8. Baş koymak : sayfa 8

9. Baş etmek : sayfa 8

10. Başa kakmak : sayfa 8

11. Baş koşmak : sayfa 8

12. Baş koşturmak : sayfa 8

13. Baş göstermek : sayfa 8

14. Baş vermek : sayfa 8

15. Baştan aşmak : sayfa 8

16. Baş ağrımak : sayfa 8

17. Baş kaldırmak : sayfa 8

18. Baş almak : sayfa 8

19. Başa geçmek : sayfa 8

20. Başa geçirmek : sayfa 8

21. Başa çıkarmak : sayfa 8

22. Başa çıkmak : sayfa 8

23. Baştan çıkarmak : sayfa 8

24. Baş başa vermek : sayfa 8

25. Birinin başının altında olmak: sayfa 8

26. Aklım başımda değil : sayfa 8

27. Balık baştan kokar : sayfa 8

28. Kuş başı kar yağar : sayfa 8

29. Baş taşa dokunmak : sayfa 8

83

30. Başı çatlamak : sayfa 9

31. Başı taşa gelmek : sayfa 9

32. Baş yemek : sayfa 9

33. Baş kaşımaya vakti olmamak : sayfa 9

34. Başın sağ olsuna varmak : sayfa 9

35. Başı göğe değmek : sayfa 9

36. Başa kar yağmak : sayfa 9

37. Baştan yel esmek : sayfa 9

38. Başa ateş yakmak : sayfa 9

39. Birinin başına ateş yağar : sayfa 9

40. Birinin başına taş düşer : sayfa 9

41. Toprak başına : sayfa 9

42. Başı taştan taşa vurmak : sayfa 9

43. İki elini başına vurmak : sayfa 9

44. Başının çıktığı yere git : sayfa 9

45. Başa baş olmak : sayfa 9

46. Başa baş vermek : sayfa 10

47. Başa sarmak : sayfa 10

48. Başımız bal kabağına döndü : sayfa 10

49. Birinin başına toplanmak : sayfa 10

50. Kılı kırk yarmak : sayfa 10

51. Sade yağından kıl çekmek : sayfa 10

52. Tüy dökmek : sayfa 10

53. Ağıza tüy bitmek : sayfa 10

54. Havanın gözü yaşlı : sayfa 11

84

55. Gözü pek : sayfa 11

56. Gözü açık : sayfa 11

57. Göz açmak : sayfa 11

58. Gözü fena : sayfa 11

59. Göz göze : sayfa 11

60. Ceyran gözlü : sayfa 12

61. Şahin gözlü : sayfa 12

62. Gözetmek : sayfa 12

63. Gözlemek : sayfa 12

64. Göz etmek : sayfa 12

65. Göz geçirmek : sayfa 12

66. Göz koymak : sayfa 12

67. Göz dikmek : sayfa 12

68. Gözden tütmek : sayfa 12

69. Göze girmek : sayfa 12

70. Gözden çıkmak : sayfa 12

71. Gözden düşmek : sayfa 12

72. Göze almak : sayfa 12

73. Göze gelmek : sayfa 12

74. Göz vermek : sayfa 12

75. Göz ile yemek : sayfa 12

76. Göz kulak olmak : sayfa 12

77. Göz kestirmek : sayfa 12

78. Göz edene gitmek : sayfa 13

79. Göz biletmek : sayfa 13

85

80. Göz gözomak : sayfa 13

81. Göz sokmak : sayfa 13

82. İki yüzlü : sayfa 13

83. Yüzüm yoktur : sayfa 13

84. Yüzü ak : sayfa 13

85. Yüz aklığı : sayfa 13

86. Yüz karası : sayfa 13

87. Yüz tutmak : sayfa 13

88. Yüzüm tutar : sayfa 13

89. Yüzü sıyrılmış : sayfa 13

90. Yüzünde nuru yok : sayfa 13

91. Yüzünün perdesi yırtılmış : sayfa 13

92. Yüz yüze : sayfa 13

93. Yüz suyu dökmek : sayfa 14

94. Yüzü hürmetine : sayfa 14

95. Yüze vurmak : sayfa 14

96. Yüz aşağı olmak : sayfa 14

97. Yüz çevirmek : sayfa 14

98. Yüz Ağrıtmak : sayfa 14

99. Yüzü kasılmak : sayfa 14

100. Yüz sürmek : sayfa 14

101. Yüz vermek : sayfa 14

102. Yüze çıkmak : sayfa 14

103. Yüz kararıp bozulmak : sayfa 14

104. Yüz açmak : sayfa 14

86

105. Yüz almak : sayfa 14

106. Yüze vermek : sayfa 14

107. Yüz ekşitmek : sayfa 14

108. Yüz asmak : sayfa 14

109. Yüze beraber söylemek : sayfa 14

110. Yüze gülmek : sayfa 15

111. Yüzden görüşmek : sayfa 15

112. Yüzü gelmek : sayfa 15

113. Yüz görmeye gitmek : sayfa 15

114. Burun etmek : sayfa 15

115. Burnu kaynak : sayfa 15

116. Yarım ağız : sayfa 15

117. Ağzı bozuk : sayfa 15

118. Ağzı sert : sayfa 16

119. Ağzı keskin : sayfa 16

120. Ağzında mercimek ıslanmaz : sayfa 16

121. Ağzı pek : sayfa 16

122. Bu benim ağzımın kaşığı değil : sayfa 16

123. Ağza gelmek : sayfa 16

124. Ağza vermek : sayfa 16

125. Ağza bakmak : sayfa 16

126. Ağzı yanmak : sayfa 16

127. Ağız etmek : sayfa 16

128. Ağza koymak : sayfa 16

129. Ağza dil koymak : sayfa 16

87

130. Ağıza tüy bitmek : sayfa 16

131. Ağız ağza gelmek : sayfa 16

132. Sağ kol ağzı : sayfa 16

133. Sol kol ağzı : sayfa 16

134. Dil otu yemiş : sayfa 17

135. Dilbaz : sayfa 17

136. Dilaltı : sayfa 17

137. Dili pürtüsüz : sayfa 17

138. Dili uzun : sayfa 17

139. Dili fena : sayfa 17

140. Dil ile teyir olunmaz : sayfa 17

141. Dile gelmez : sayfa 17

142. Dili tutuk : sayfa 17

143. Dili ağır : sayfa 17

144. Küçük dil : sayfa 17

145. Dil yarası : sayfa 17

146. Dilleşmek : sayfa 17

147. Dile vermek : sayfa 17

148. Dil uzatmak : sayfa 17

149. Dil tutmak : sayfa 17

150. Dil çekmek : sayfa 17

151. Dil dökmek : sayfa 17

152. Dile destan olmak : sayfa 17

153. Dilden dile yayılmak : sayfa 17

154. Dil paslıdır : sayfa 17

88

155. Kulak vermek : sayfa 18

156. Kulak asmak : sayfa 18

157. Birinin kulağına sarkmak : sayfa 18

158. Birinin kulağına koymak : sayfa 18

159. Kulak kabartmak : sayfa 18

160. Kulak arkasına atmak : sayfa 18

161. Kulağa girmek : sayfa 18

162. Kulak bükmek : sayfa 18

163. Kulaktan kulağa yayılmak : sayfa 18

164. Birkaç kulağı var : sayfa 18

165. Kol kola vermek : sayfa 18

166. Eli pek : sayfa 19

167. Eli kısa : sayfa 19

168. Eli uzun : sayfa 19

169. El altında : sayfa 19

170. El çabukluğu : sayfa 19

171. Ellere nispet : sayfa 19

172. El kiri : sayfa 19

173. Ele avuca sığmaz : sayfa 19

174. Eli boş : sayfa 19

175. Ellemek : sayfa 19

176. Elleşmek : sayfa 19

177. El vermek : sayfa 19

178. El tutmak : sayfa 19

179. El ele vermek : sayfa 19

89

180. Ele vermek : sayfa 19

181. El koymak : sayfa 20

182. El başa vurmak : sayfa 20

183. İki elini başına vurmak : sayfa 20

184. El bağlamak : sayfa 20

185. El kavuşturmak : sayfa 20

186. Ele getirmek : sayfa 20

187. Elden çıkmak : sayfa 20

188. El kaldırmak : sayfa 20

189. El etmek : sayfa 20

190. Söz bir ve el bir etmek : sayfa 20

191. El bir olmak : sayfa 20

192. Elden düşmek : sayfa 20

193. Elden ayaktan düşmek : sayfa 20

194. Ele geçmek : sayfa 20

195. El çekmek : sayfa 20

196. Elden kalmak : sayfa 20

197. Elden ne gelir : sayfa 20

198. Yakayı ele vermek : sayfa 20

199. El elinde kalmak : sayfa 21

200. El kapısında olmak : sayfa 21

201. El eli ile yılan tutmak : sayfa 21

202. İçinde parmağı olmak : sayfa 21

203. Parmağı bir olmak : sayfa 21

204. Parmak koymak : sayfa 21

90

205. Parmak ısırmak : sayfa 21

206. Parmak karalamak : sayfa 21

207. Parmak üstünde oynatmak : sayfa 21

208. Tırnaklamak : sayfa 21

209. Kaşınacak tırnak olmamak : sayfa 21

210. Et tırnaktan ayrılmaz : sayfa 22

211. Tırnak alıştırmak : sayfa 22

212. Ayak altını yer : sayfa 22

213. Ayağının tozuyla : sayfa 22

214. Ayak basmak : sayfa 22

215. Ayakda diremek : sayfa 22

216. Ayağı şaşırmak : sayfa 22

217. Elden ayaktan düşmek : sayfa 22

218. Ayağa kaldırmak : sayfa 22

219. Boş boğaz : sayfa 23

220. Boğaz boğaza olmak : sayfa 23

221. Ciğerden sövmek : sayfa 23

222. Ciğerli : sayfa 23

223. Ciğeri delmek : sayfa 23

224. Yüreği oynamak : sayfa 23

225. Yüreği vermek : sayfa 23

226. Yüreği almak : sayfa 23

227. Yürek saklamak : sayfa 23

228. Kan dökmek : sayfa 24

229. Kan almak : sayfa 24

91

230. Kan etmek : sayfa 24

231. Canı pek : sayfa 24

232. Canı az : sayfa 24

233. Canı tiz : sayfa 24

234. Can atmak : sayfa 24

235. Can acıtmak : sayfa 24

236. Can vermek : sayfa 24

237. Can çıkarmak : sayfa 24

238. Can tazelemek : sayfa 24

239. Can çekişmek : sayfa 25

240. Candan sövmek : sayfa 25

241. Candan geçmek : sayfa 25

242. Can sıkılmak : sayfa 25

243. Canlanmak : sayfa 25

244. Canı yanmak : sayfa 25

245.Ceyran gözlü : sayfa 25

246. Ceyran bakışlı : sayfa 25

247. Ceyran gibi : sayfa 25

248. Kuşkonmaz : sayfa 26

249. Kuş beyinli : sayfa 26

250. Kuş başı kar yağar : sayfa 26

251. Akbabaya dönmüş : sayfa 26

252. Şahangözlü : sayfa 27

253. Horoz akıllı : sayfa 27

254. Dudu dilli : sayfa 27

92

255. Balık baştan kokar : sayfa 27

256. Boynuzlu : sayfa 28

257. Boynuz çekmek : sayfa 28

258. Kuyruk acısı var : sayfa 28

259. Bir parmak bal olmak : sayfa 29

260. Başım bal kabağına döndü : sayfa 30

261. Bal bal demeyle ağız tatlı olmaz : sayfa 30

262. Isırgan ile göt silmek : sayfa 30

263. Ağzına bir zeytin verip götüne bir tulum tutmaz: sayfa 30

264. Ay aydınlığından zeytin silkmek: sayfa 31

265. Gözü budaktan sakınmak : sayfa 31

266. Çekirdekten yetme : sayfa 31

267. Meyveli ağaca herkes taş atmaz : sayfa 32

268. Başını taştan taşa vurmak : sayfa 32

269. Taş kesilmek : sayfa 32

270. Taşlamak : sayfa 32

271. Başı taşa dokunmak : sayfa 32

272. Baş taşına taş düşer : sayfa 32

273. Şaba oturmak : sayfa 32

274. Şabda bir şükürde bir söylemek : sayfa 32

275. Kuma oturmak : sayfa 33

276. Başın çektiği yere git : sayfa 33

277. Toprak başına : sayfa 33

278. Karaya düşmek : sayfa 33

279. Denize düşen yılana sarılır : sayfa 33

93

280. Laf ile pilav pişerse deniz kadar yağ benden: sayfa 34

281. Akmaz ise de damlar : sayfa 34

282. Akıntıya kürek çekmek : sayfa 34

283. İşi batak olmak : sayfa 34

284. Havada nem kapmak : sayfa 34

285. Kendi havasına gezmek : sayfa 34

286. Havalanmak : sayfa 34

287. Ateş gibi : sayfa 35

288. Ateşten gömlektir : sayfa 35

289. Başa ateş yakmak : sayfa 35

290. Ateş vermek : sayfa 35

291. Ateş etmek : sayfa 35

292. Ateş almak : sayfa 35

293. Birinin başına ateş yağar : sayfa 35

294. Ateşlemek : sayfa 35

295. Seni hamamcı eden beni de bir kalhaneci eder: sayfa 35

296. Kurt dumanlı günü sever : sayfa 35

297. Yağmurdan kaçıp doluya rast gelmek: sayfa 36

298. Yağmurlu suda tavuğa su veren çok olur:sayfa 36

299. Yel üfürdü su götürdü : sayfa 36

300. Baştan yel esmek : sayfa 36

301. Kıblesiz : sayfa 37

302. Ay çarpmış : sayfa 37

303. Ay aydın hesap belli : sayfa 37

304. Ay aydınlığında zeytin silkmek : sayfa 37

94

305. Göz aydına gitmek : sayfa 37

306. Yıldız gibi : sayfa 37

307. Kuyruklu yıldız doğmak : sayfa 37

308. Baş göğe değmek : sayfa 37

309. Gökten ne yağmış ki yer kabul etmemiş: sayfa 38

310. Gök kubbe altında : sayfa 38

311. Gökkandil olmak : sayfa 38

312. Gök gürlemedikçe gavur Allah Allah demez: sayfa 38

3.4. Belin-Erzurum Jurnal

3.4.1. Atasözü-Deyimler

1. Bakhakh : sayfa 370

2. Guideruk : sayfa 370

3.İukleduruk : sayfa 370

4.Vararug : sayfa 370

5.Bilmenem : sayfa 370

6. Sevmezem : sayfa 371

7. Annadım : sayfa 371

BEŞİNCİ BÖLÜM

5. SONUÇ VE ÖNERİLER

Bu çalışma yabancı yazarların 19. Yüzyılda Osmanlı ülkesini ziyaretleri

neticesinde kaleme aldıkları eserlerin incelenerek fişlenmesi sonucu ortaya çıkmıştır. Bu

çalışma için farklı ülkelerden Osmanlıyı ziyarete gelen birçok yazarın kaleme aldığı

eser incelenmiş, bu eserler içerisinde özellikle çalışma alanıyla ilgili diyaloglara yer

veren çalışmalardan faydalanılmıştır. Yaptığımız çalışma neticesinde yabancıların

eserlerinde Osmanlı halk hayatının yansımaları tespit edilmeye çalışılmıştır.

Araştırmamız sırasında 19. Yüzyıl Osmanlı toplumu ile günümüz Türkiye toplumunun

yaşam şekillerini kıyaslama fırsatı elde ettik. Bu kıyaslama neticesinde o dönem

Osmanlı halkının yaşam şekli ile günümüz halkının yaşam şeklinin ciddi anlamda

benzerlik gösterdiğini tespit ettik. Ancak bazı şeylerin küçük değişimlere uğradığı da

tespit edildi. Mesela yemek ve yiyecek isimlerinin büyük oranda bugün kullanıldığını

gördük. Fakat bazı atasözü veya deyimlerin küçük değişikliklerle kullanıldığını analiz

ettik. Şöyle ki! Bugün yaygın olarak kullandığımız bükemediğin bileği öpeceksin sözü,

o dönemde kesemediğin eli öp şeklinde kullanılmıştır. Ya da doğru söyleyeni dokuz

köyden kovarlar atasözü, o dönemde doğru söyleyeni şehirden kovarlar şeklinde

kullanılmıştır. Tabi burada bizim dikkat etmemiz gereken en önemli husus Osmanlıyı

ziyaret eden bu yazarların, çalışmalarını yaparken kiminle görüştükleri, neleri temel

alarak çalışmalarını yaptıkları ya da nerede bulunarak bu çalışmaları kaleme

aldıklarıdır. Zira halk hayatının tolumdan topluma, bölgeden bölgeye hatta bir bölge

içerisinde şehirden şehre ya da köyden köye bile farklılıklar arz ettiğini unutmamak

gerekmektedir. Bütün bu bilgilerin ışığında yaptığımız çalışmada çıkardığımız sonuçları

şu şekilde sıralaya biliriz:

19. Yüzyıl Osmanlı halk hayatı ile günümüzde Türkiye’nin halk hayatı

büyük oranda benzerlik göstermektedir.

Halkın yaşam şekli üzerinden uzun yıllar geçmiş olsa bile belli bir kültür

çerçevesinde seyrini devam ettirmiştir.

96

Yabancı yazarlar Osmanlı ülkesini bizim araştırmacılarımızdan daha

fazla merak etmektedirler.

Halk hayatı bazı önemli olaylarla kısmen değişikliğe uğrayabilmektedir.

Halk hayatı farklı coğrafyalarda farklı şekillerde ortaya çıkabilir.

Halk hayatını etkileyen en önemli faktörlerden birisi coğrafyadır.

Yaşam şekilleri ve kullanılan tabirler farklı olsa da kastedilen şey aynı

olabilir.

Farklı zamanlarda ülkemizi ziyaret edenler benzer nitelikte eserler

bırakmışlardır.

Halen araştırılması gereken birçok saha bulunmaktadır.

Bu çalışma sonucunda önerilerimizi ise şu şekilde sıralayabiliriz.

Halk hayatına merak duygusu biraz daha arttırılmalıdır.

Yerli araştırmacılarda yönünü bu sahaya çevirmelidir.

Halk hayatının merak duygusunu arttırabilecek sahalar oluşturulmalıdır.

Bu konu ile ilgili belgeler tasnif edilmelidir.

Halk hayatındaki varsa köklü değişimlerin kaynağı detaylı

incelenmelidir.

Her şeyden öte öncelikli olarak bu alanda çalışmaların yetersiz olduğu

kabul edilmelidir.

97

KAYNAKÇA

AlexandreTimoni, Guide De La ConversationFrancais-Turc, Paris 1854

AmedeeP. Jaubert, Elements De La GrammaireTurke, Paris, 1833

BurckhardtW. Barker, Practical Gramer Of TheTurkish Language

WithDialoguesAndVocabulary, Londra, 1854.

BurckhardtW.Barker, A Reading Book Of TheTurkish Language With A

GrammarAndVocabulary, Londra

Bianchi P.N., Le Nouveau Guide De La Conversation En Fancais Et En Turc, Paris,

1852

David BinningMonro, Provost, 1905

GydeClarke, A Help To Memory İn Learning Turkish, Londra, 1862

Hagopian V.H, KeyToTheOttoman-TurkishConversation-Grammar, Londra, 1908

Herausgegeben, OsmanischeSprichwörter- Proverbes Ottomans,1865

James W. Redhouse, GrammaireRaisonneevde La LangueOttomane, Paris, 1846

James W. Redhouse, An English AndTurkish Dictionary, Londra, 1856

Jean Paul Roux, Türklerin Tarihi Pasifikten Akdenize, 2000

Ramos F.D, TurkishGrammarTravellers, 1834

Robert Dankoff, Divan-I Lügat-İt Türk, İstanbul, 2007

98

EKLER

YAZARLAR HAKKINDA BİLGİLER

Bu araştırma yapılırken incelenen yazarlar hakkında bazı bilgileri bu kısımda

verebiliriz.

*William BurchardBarcer:

1821 yılında İngiltere’de Samerset’te dünyaya gelmiştir.

19. yüzyılın ortalarında Osmanlıya gelmiştir.

1856’da eserini yazmıştır.

En ünlü eseri ise haydutlar ve kavgalarıdır.

*XavierBianchi

Fransız edebiyat yazarı ve araştırmacıdır.

Türkiye ve Mısır üzerine araştırmalar yapmıştır.

II. Mahmut ve Abdülmecit hakkında çalışmalar yapmıştır.

Necat-ülMenazil’i 1871’de çevirdi.

*ArturLumleyDavids

1811 yılında Fransa’da doğdu.

Genç yaşta ölmüştür.

Osmanlı ile ilgili eserini 1832’de yazdı.

Eserini annesi 1836’da yayınladı.

*Pierre AmedeeJoubert

1779’da Fransa’da doğdu.

99

1847’de ölmüştür.

Diplomat, akademisyen, şarkiyatçı, çevirmen ve gezgindir.

İran, Osmanlı ve Mısır üzerine çalışmalar yapmıştır.

Napolyon’un İstanbul elçiliğini yapmıştır.

Kutad-gu Bilig’in Fransız nüshasını 1825’de yayınladı.

*David BinnigMonro

1836’da İngiltere’de Edinburgh’da doğdu.

1905 yılında ölmüştür.

Yazar ve Profesör bir babanın oğludur.

İngiltere’de yaptığı dil çalışmaları ile ünlüdür.

*Sir James William Redhause

30 Aralık 1811 Londra doğumludur.

1892 yılında İngiltere’de ölmüştür.

Küçük yaşta anne ve babasını kaybetmiştir.

1819’da Christ’sHospital adlı yardım ve eğitim kurumuna yerleştirildi.

1826’da geldiği İstanbul’da Mühendishane-i Bahr-i Hümayun’da teknik

ressamlık yaptı.

1838’de sadrazam mütercimi oldu.

Osmanlıcadan İngilizceye ilk kapsamlı sözlüğünü 1856’da bastı.

125

ÖZGEÇMİŞ

1983 yılında Erzurum’da doğdum. İlkokulu, Ortaokulu, Liseyi Erzurum’da

okudum. 2001 yılında başladığım Atatürk Üniversitesi Kazım Karabekir Eğitim

Fakültesi Tarih Öğretmenliği bölümünü birleştirilmiş tezsiz yüksek lisans ile birlikte

2006 yılında tamamladım. 2008 yılında direk doktora yapma hakkı kazandım. Mezun

olduktan sonra bir süre özel sektörde eğitim camiasının içerisinde tarih öğretmenliği

yaptıktan sonra 2014 yılında Kafkas Üniversitesinde öğretim görevlisi olarak göreve

başladım halen daha bu görevi yürütmekteyim.

yrd. doç. dr. selahattin tozlu 2015elimizdeki cevheri yani osmanlı halk hayatını ne kadar...

Documents