yaşlanma & yaşlılıkta görülen fizyolojik değişikliklerin...

Yaşlanma & yaşlılıkta görülen fizyolojik değişikliklerin yara oluşumu üzerine etkileri

Prof.Dr. Murat Varlı

Ankara Üniversitesi Tıp Fakültesi Geriatri Bilim Dalı

2

• Bir hastalık değildir

• Hızı değişiktir

– Aynı kişide

– Kişiler arasında

• Genellikle semptomlara yol açmaz

3

Yaşlanmayı etkileyen faktörler

• Genetik

• Fizyolojik

• Yaşam tarzı (Lifestyle)

• Çevresel ve sosyoekonomik faktörler

• Psikolojik faktörler

4

Yaşlanma

• Hücresel ve fizyolojik kötüleşme (deterioration)

var

• Maturasyonu takiben, yaşlanma ile mortalite

artar

• Hastalıklara yatkınlık artar

• Stres durumlarına adaptasyon yetisi azalır

– Homeostasis azalır

5

Yaşlanma ile ortaya çıkan değişiklikler GENEL

● Boy kısalır,(Osteoporoz-kemik erimesi, kırık riski, düşme artar.)

● Yağsız vücut kitlesi azalır (lean body mass)( Kaslar zayıflar)

● Yaşlanma ile toplam vücut sıvısı azalır.(suda eriyen ilaçların

toksik etkileri artar.)

● Vücut yağ oranı 40 yaş civarında artar ve 70 yaşından sonra

azalır. (yağ oranı artar. Obezite gelişimi kolaylaşır)

● İstirahatteki metabolik hız; erkeklerde % 20, kadınlarda % 13

azalır.

• Enerji tüketimi 55-75 yaş arasındaki kadınlarda 20 yaşındakilerden 300 kcal/gün daha az,yaşlı erkeklerde 950 kcal/gün daha azdır.

8

Yaşlanma ile ortaya çıkan değişiklikler

GÖRME

• Presbiyopi

-Lens elastikiyeti - ↓

-Kornea refleksi - ↓

-Görme keskinliği ve periferik

görme↓

• Karanlık adaptasyonu azalır

• Kontrast sensitivitesi azalır

• Akomodasyon azalır

• Gözyaşı azalır, gözler kurur.

8

Yaşlıda görme değişiklikleri nedeniyle

• Katarakt,

• Makula dejenerasyonu(sarı nokta hastalığı)

• Glokom(göz tansiyonu) sıklığı artar.

• Görme kaybı düşme ve kaza riskini artırır.

• Düşme sonucu genellikle künt travmalara bağlı

• Deride ve deri altı dokuda ezilme(morarma), hematom,

kırık görülebilir.

9

10


DUYULAR

• İşitme ve Vestibuler sistem

– Presbiakuzi: yüksek frekanslı sesleri

duyma azalır

– Vestibular disfonksiyon

• Koku ↓

• Ağız/Diş – Diş: diş kaybı sık, eksik

– Tat ↓

– Tükrük ↓

10

• Vestibüler sistemde görülen değişiklikler denge

kaybı ve düşmeyle giden hastalıkları artırır.

[Vertigo(baş dönmesi)]

• Travma sonucu doku hasarı ve kırık

• Koku ve tat ile ilgili değişiklikler iştahda azalma

ve beslenme bozukluğu(malnütrisyon) ve kas

kitle kaybı(sarkopeni) riskini artırır.

11

13

• GI abzorptif hücre sayısı

• GI motilite, peristaltizm veya normal (kabızlık)

• Sfinkter aktivitesi (reflü)

• GI kan akımı (gastrik atrofi, gastrit, ülser)

• Gastrik asid salınımı (B12 emilimi)

• Gastrik ve pankreatik enzim salınımı (Fe, Ca, folik asit emilimi)

• Pankreatik sekresyonlar (yağ, karbonhidrat, protein metabolizması)

• Aktif transport

• Hepatik kan akımı, boyutları , ancak fonksiyonları değişmez. İlaçların

metabolizması değişebilir--polifarmasi durumunda dikkat!!

13


GASTROİNTESTİNAL SİSTEM

Sindirim sistemindeki

değişikliklerin etkileri • Anemi, osteoporoz, bazı eser element ve

vitaminlerin eksikliği daha fazla görülür.

[Yara iyileşmesi olumsuz etkilenir.]

• Karaciğer kanlanmasının azalması

nedeniyle ilaçlara hassasiyet artar.

• Polifarmasi nedeniyle ilaçların olumsuz

etkileri ve toksikasyon daha sıktır.

14

15


SİNİR SİSTEMİ

• SSS: nöron sayısı azalır.

(Özellikle kolinerjik nöron kaybı demans yatkınlığını artırır.)

• Beyin ağırlık ve hacmi azalır. Serebral atrofi (85 yaş beyin ağr.%20 azalma)

• Leptomeninks kalınlaşır

• -Ventriküllerin hacmi - ↑

• -Beyin metabolizma hızı ve kan

akımı - ↓

• Nörotransmitter sistem etkilenir. (Ach, Dopamin)

• Sinir iletim hızları azalır.

(Refleksler zayıflar veya kaybolabilir. minimal duysal ve derin duyu kaybı olabilir.)

15

Demans ve Parkinson hastalığı sıklığı ↑

Kognitif bozukluk nedeniyle düşme,

beslenme bozukluğu, bası yarası,

enfeksiyon riski artmıştır.

Özellikle parkinson hastalarında yeme-

yutma bozuklukları, idrar problemleri,

denge kaybı ve düşmeler sık görülür.

Travmaya bağlı doku hasarı oluşma riski ve

kırıklar artar. 16


VASKÜLER SİSTEM

• Arteryel düz kas – İntima-medya kalınlığı

artar

– Matriks • Kollajen birikir, fibronektin

artar, çapraz bağlar artar (AGEs)

• Elastin fragmantasyonu, kalsiyum depolanması

Sonuç olarak vasküler stiffness

(sertlik) artar

• Venler – Yaşa bağlı değişiklikler

çok azdır

17

• Arter duvarındaki kalınlığın

artışı(arterioskleroz) ve ateroskleroza bağlı

olarak periferik arter hastalığı riski artar.

• (Sigara, Hiperlipidemi, Hipertansiyon ve

Diyabet varlığında)

• Arteryel ülser gelişim riski artar.

18

19

• Aorta kalın, sert ve esnekliğini kaybetmiştir. Bu da kan

basıncında artışa ve sol ventrikül hipertrofisine neden

olur.( Hipertansiyon, Kalp yetmezliği)

• Kalp yetmezliğine bağlı venöz yetmezlik, ödem ve venöz

ülser riski fazladır.

• Büyük arterlerdeki stiffness (sertlik) diyastolik kan

basıncında düşme, sistolik kan basıncında artma ile

sonuçlanır.

Sistolik HT stiffness’i daha da arttırır.

• Baroreseptör duyarlılığı azalır, ortostatik hipotansiyon

sıklığı artar.(Düşmeye dikkat!)

20

KALP KAPAKLARINDAKİ DEĞİŞİKLİKLER

• Kalp kapaklarının çapı artar

(en fazla aort kapağında).

• Aort ve mitral kapaklarda kalınlaşma,kalsifikasyon görülür

(60 yaş civarında bu kapaklar, 20yaş civarındaki kalınlığının iki katına ulaşır)

• Bu yapısal değişiklikten kollajen lif dejenerasyonu,lipid depolanması ve kalsifikasyon sorumludur.

• Kalp yetmezliği, ödem, venöz yetmezlik riski nedeniyle venöz ülser riski artar.

22


• Bronşial siliaların sayısı ve aktivitesi azalır.

• Glandular hücre sayısı azalır.

• Larinksdeki sinir uçları sayısı azalır, öksürük refleksi

zayıflar.

• Ağız ve akciğerlerdeki sekretuvar IgA azalır, virüslere

karşı defans zayıflar.

• Alveol sayısı değişmez. Fonksiyonel alveol sayısı azalır,

duvarı incelir, elastisitesi azalır ve alveol çapı artar.

• Kollajen çapraz bağlarındaki artış nedeniyle akciğer

elastisitesi azalır.Senil hiperinflasyon=senil amfizem

ortaya çıkar.

23


SOLUNUM SİSTEMİ

• Solunum kaslarında zayıflama, göğüs duvarı

kompliansında azalma olur.

• Pulmoner damarların elastisitesinde azalma, pulmoner

arterlerde sertleşme ve genişleme pulmoner arter

basıncında artmaya neden olur.

• Alveolar değişiklikler ve kapiller kalınlaşma O2-CO2

değişimi için gerekli yüzey alanında azalmaya

özellikle akut akciğer hastalıklarında vital organlara

gerekli O2 düzeylerinin sağlanmasında problemlere yol

açar.( PO2 ↓)

• Özellikle sigara içenlerde artmış KOAH

nedeniyle gelişecek hipoksemi doku

kanlanmasını olumsuz etkiler.

• Yaşlılarda pulmoner emboli riski ve akciğer

enfeksiyonlarında hipoksemi risk fazladır.

• Hipoksemi yara iyileşmesini uzatır.

25

26


BÖBREKLER

• Renal kan akımı azalır. (40 yaşında 600ml/dk’dan 80 yaşlarında

300ml/dk’ ya)

• Böbrek boyutları 90’lı yaşlara gelindiğinde %20-30 azalır.

– Bu azalma daha çok glomerüllerin bulunduğu korteksde belirgindir

( glomerül sayısı 80 yaşında yaklaşık %40 azalmıştır).

• GFR azalır. Bu azalma tipik olarak 40 yaşlarında başlar ve 75

yaşında %30-50 kadar azalır. Bu durum her yaşlı için geçerli değildir.

• Renal tübüler hücre sayısında da azalma olur, tübüler divertiküller

oluşur.

• İdrar konsantrasyon yetisi azalır

• İlaçların vücuttan atılımı yavaşlar.

• Yaşlanma ile birlikte GFR düşününe bağlı yıllar

içinde eşlik eden hipertansiyon ve Diyabet gibi

hastalıkların etkisiyle kronik böbrek hastalığı ve

son dönme böbrek yetmezliği riski fazladır.

• Üremi kollajen sentezini bozarak yara

iyileşmesini geciktirir.

28

29

• Üreter, mesane ve üretral kaslar tonüs ve elastikiyetini

kaybeder. Mesane tam boşalmayabilir.

– Rezidü idrar volümü artar.

• Mesane kapasitesi 500-600mL’den 250 ml’ye

kadar düşer.

– Sık işeme (frequency).

– Acil işeme (urgency).

• Yaşlanma ile birlikte üriner inkontinans sıklığı özellikle

kadınşarda daha fazla olmak üzere artar.

• Demans, depresyon gibi kognitif bozukluk olanlarda

üriner inkontinans durumunda genital bölgede nem ve

maserasyon ve inkontinas ilişkili dermatit görülebilir.

• İmmobil yaşlılarda üriner inkontinans bası ülseri gelişim

riskini artırır.

30

31

• Kemik iliği selüleritesi azalır (ilyak biyopside %30). Ancak periferik kandaki hücre sayıları ve parametrelerde önemli bir değişiklik olmaz.

• RBC sayısı hafif azalır ancak önemsizdir.

• Ancak yaşlılıkla birlikte anemi sıklığı artar. Anemi doku beslenmesini bozarak yara iyileşmesini negatif etkiler.

• Genelde WBC sayısı sabit kalır, ancak lenfosit sayısı ve efektivitesi biraz azalır.

32

• İmmune sistem hafif zayıflar, ancak kişiden kişiye değişir.

• Timus bezi yaşlanma ile atrofiye olur ( T hücrelerinin aktivasyonunda önemli).

- Total lenfosit sayısı - ↓

- NK hücrelerin fonksiyonları - ↓

- Lökositlerin enflamasyon alanına ulaşma hızı - ↓ (migrasyon)

- Enflamasyona lökositoz yanıtında - ↓

- Sitokinler; IL-1 ve IL-2 düzeyleri - ↓

IL-6, IL-8, IL-10, IL-12, TNF-a düzeyleri - ↑

• Antikor yapımı normal-hafif azalır.

• Otoimmune hastalıklar yaşlıda artar

– RF, ANA ve yanlış pozitif VDRL görülür

• Sonuç olarak enfeksiyonlar daha ciddi seyreder ve iyileşme uzar ve yeterli immünite gelişmeyebilir. Yara iyileşmesi gecikir.

34

– Sarkopeni ortaya çıkar (↓ kas

gücü, kitlesi & kontraktilite)

– Sarkopeni güçsüzlük ve düşme

riskinde artışa neden olur

– Sarkopeni, günlük yaşam

aktivitelerinde (ADL) bozulmaya

neden olur.

– Sarkopeni, vücuttaki tüm kaslarda

ortaya çıkar. Solunum kasları (↓

solunum derinliği) & GI kaslar

(kabızlık) da etkilenir.

– Sarkopeni düşme ve yaralanma

riskini artırır.

36

• Kemik/Tendon/Ligamentler

– 30-35 yaşından sonra kemik kitlesi azalır (kemik rezorpsiyonu > kemik formasyonu) OSTEOPOROZ

– Kıkırdak doku su içeriği azalır • Osteoartrit

• İntervertebral disk sıvı içeriğindeki azalma flexibiliteyi azaltır, boy kısalır.

– Tendon ve ligamentlerdeki sıvı kaybı ve esneklik azalır, mobilite kısıtlanır.

– Artmış düşme riski, yaralanma ve kırık riski artar.

38

Hormonal değişiklikler

• Çok belirgin:

– glukoz homeostasis

– Artmış insülin direnci nedeniyle yaşlılıkta

Diyabet riski ve obezite riski artar

– Reproduktif(üreme) fonksiyonlar

– Ca metabolizması(osteoporoz)

• Çok az:

– adrenal fonksiyonlar

– tiroid fonksiyonarı

39


ENDOKRİN SİSTEM

● Menopozdan sonra östrojen ve progesteron sentezi azalır.Prolaktin

seviyesi düşer.

● Plazma T3 ve T4 değişmez. Hipotiroidizm sıklığı yaşla artar.

● Aldosteron ve renin düzeyleri azalır

● Kortizol sentezi azalır, bazal ve ACTH’ya yanıt normal sınırlardadır.

● Pankreastan insülin salgılanması ve insülin yıkımı azalır, hedef

hücre reseptörlerde ve duyarlılığında azalma görülür. İnsülin

düzeyleri artar.

● sTestesteron, büyüme hormonu düzeyleri azalır.

● İnsülin, norepinefrin, parathormon ve vazopresin düzeyleri artar.

40

Derideki fizyolojik değişiklikler

Deri vücudu dışarıdan gelecek etkenlere karşı koruyan ilk savunma basamağıdır. Derinin en önemli yaşamsal fonksiyonları arasında; bariyer fonksiyonu, termoregülasyon, metabolizma, duyu algılaması yer alır.

41

-Deri altı yağ dokusu - ↓

-Derinin esnekliği kaybolur

-Ter bezleri fonksiyonu - ↓

-Kıllarda azalma ve beyazlaşma gözlenir

-Dermis vaskülaritesi - ↓

-Kapiller frajilite artar.

-Pigmentasyon değişiklikleri

-Sebase bezlerde hipertrofi

-Deri kurur, matlaşır, incelir, solgun

görünebilir.

-Deri hücrelerinin yenilenme zamanı

uzar.(epidermal turnover)

( 28 günden 50 güne çıkar.)

• Cilt bütünlüğü bozulduğunda, cilt yüzeyinde bulunan

mikroorganizmalar alttaki dokulara doğru ilerler;

mikroorganizmaların çoğalması ile yarada

kontaminasyon, kolonizasyon, lokal enfeksiyon/kritik

kolonizasyon ve invazif enfeksiyon oluşur.

• Lokal yara enfeksiyonu ve yabancı cisimler inflamatuar

fazı uzatarak yara iyileşmesini olumsuz etkiler

42

Tırnaklar

• Tırnaklar matlaşır, donuklaşır, daha yavaş

uzamaya başlar. Kolay kırılabilir hale gelir.

• Saydamlığı azaldığı için opak, sarı bir görünüm

alır.

• Tırnak üzerinde girinti ve çıkıntılar oluşabilir.

• Özellikle diyabet hastalarında tırnak mantar ve

enfeksiyon riski artar.

44

• Yaşlanma yaşam boyu devam eden bir süreçtir.

• Dünyada ve Türkiyede yaşlı nüfus giderek artmaktadır.

• Yaşlılık bir hastalık değildir. Genellikle semptomlara yol açmaz.

• Hücresel düzeyde görülen pek çok organ sisteminde fizyolojik

değişiklikler olur. (fonksiyonlarda azalma)

• Stres durumlarına adaptasyon yetisi azalır (Homeostasis azalır)

• Hastalıklara yatkınlık artar. ( HT, DM, Demans, İnkontinans,

Malnütrisyon vb.)

sonuç

• Yaşlılarda hem yaşlanmanın doğal sonucu (fizyolojik

değişiklikler), hem de yaşlılarda sık görülen kardiyovasküler

hastalıklar, diyabet gibi sağlık sorunları farklı mekanizmalar ile

yara oluşumunu kolaylaştırır, yara iyileşmesini zorlaştırır

• Bununla birlikte yaşlılıkta azalan bazı hormonlar, beslenme

sorunları, stres, obezite, demans, depresyon ve çoklu ilaç

kullanımı gibi faktörler yara iyileşmesini olumsuz etkiler.

Teşekkür ederim

46

yaşlanma & yaşlılıkta görülen fizyolojik değişikliklerin...

Documents