Kırmızı ette ithalata kesinlikle karşı olduklarını bildiren Bayraktar, şunlarıkaydetti: “Nisan-Mayıs-Haziran döneminde sığır, koyun, keçi ve man-

da etinin hepsinde bir üretim artışı var. Üretim sıkıntısı olduğunu ileri sü-rüp kırmızı et ithal edilmesi gerektiğini savunan var. Hangi gerekçeyle it-halat isteniyor anlamak mümkün değil. İthalattan bahsedenler, bu üretimrakamlarını görünce ne diyecekler? Bu üretim rakamları ithalat lobilerineithaf olunur. Türkiye’nin kırmızı ette ithalat yapmasına gerek yok. Üretim artıyor.Üretim artmaya da devam edecek. Üretimi baltalayıcı ithalat gibi söy-lemlerden vazgeçilmesi gerekir.”

YIL:

5 S

AYI:

26 1

.15

TL!

Temmuz - Ağustos - Eylül 2014 DERGİNİZ

Ahh bir derdimizianlatabilsek !!!

Bu sene de kurban olacaz!

Besilik hayvan ithalatına izin verilme-sine yönelik kararın Kurban Bayra-

mı'ndan sonra yürürlükte olacağını belir-ten Kayhan; "Türkiye'de besi işletmeleri-nin doluluk oranı arzu edilen düzeydedeğil olması gerekiyor. Mevcut atıl kapasiteyi doldurmak, ilaveistihdam yaratmak ve komşu ülkelere ih-racat potansiyeline erişimi sağlamakamacıyla ülkemizde yeterli arzı olmayan

etçi ve kombine ırk veya bunların melezigenç besi danası ithalatına karar ver-dik. İçerideki üretimi artıracak ma-hiyette bir ithalat. Bu tedbir açıklaalakalı bir tedbir değil, kapasiteyidoldurmaya yönelik bir tedbir. Ay-nen çeltikteki süreci bunda dayaşayacağımıza inanıyorum.Çok ciddi bir talep beklemiyo-rum" dedi.

www.tusedad.org

Sayfa 10’da

Sayfa 8’de

Besi danası için ithalat açılıyor

“Kırmızı ette ithalata karşıyız”

Web sitemiziyeniledik!

İçindekiler Reklam İndeksiÖ.K.İ. Erişyem04 Çelik cesa05 Delaval 06 Agrilab09 Atermit 14 Matlı yem16 Öztürk Yem18 Biokey Gıda Tarım25 Floteks26 Fimaks29 Kartal kimya30 Demsa37 Anadolu Girişimcilik39 Yöntem Tarım42 Lilly farmercostly55 A.N. FocusA.K.İ. BalyemA.K. Denizbank

Bu Sayıda3

Tüm Süt, Et ve Damızlık Sığır Yetiştiricileri Derneği (TÜSEDAD) Yayın Kurulu

N. Adnan YILDIZ

Atilla CELEP

Nejat DEVECİ

EREM Yayıncılık ve Tanıtım Hiz. Ltd. Şti. adına İmtiyaz Sahibi

Yönetim Kurulu Başkanı

Özhan EREM

Sorumlu Müdür

M. Can ÖZATAY

Görsel Yönetmen

Kerem ASLAN

Grup Asistanı

Özlem SARAÇ

BaskıDoğa Basım

(0212) 407 09 00

EREM Yayıncılık ve Tan. Hiz. Ltd. Şti.Maslak Mah. A.O.S. 53. Sk. No. 5

Sarıyer / İSTANBULTel: (0212) 346 26 26 Fax: 346 26 54

Maslak V.D. 352 015 1459Ticaret Sicil No: 593039

www.eremyayincilik.com

Yerel Süreli Yayın 3 ayda bir yayınlanır

Dergideki tüm yazılar yazarlarının kendi görüşleri ve ürünleridir.

TÜSEDAD Dergisi ve editörleri sorumlu değildir.

/ / / / / / / / / / / / / / / / / / / / / / / / / / / / / / / / / / / / / / / / / / / / / / / / / / / / / / / / / / / / / / / / / / / / / / / / / / / / / / / / / / / / / / / / / / / / / / / / / / / / / / / / / / / /

Başkan’dan Domates, Biber, Süt…

20 05

Bizim Çiftliklerimiz Kain Çiftliği

Üretim 08 Mustafa Kayhan: “Üretim, kapasite ve istihdamı artırmak için genç besilik dana getiriyoruz” Güncel 10 TZOB Gen. Bşk. Şemsi Bayraktar: “Kırmızı ette ithalata karşıyız…”11 TZOB Gen. Bşk. Şemsi Bayraktar: “Ette ithalat kapısı kesinlikle açılmamalı”

Bilimsel 12 Çiğ sütte kalite ve kalite yönetim sisteminde başarı15 Birleşmiş yem formülasyon dünyası19 Süt sığırı beslemede karlılığın artırılmasında alternatif bir yol olarak rasyonlarda şeker kullanımı22 İşletmelerde biyogüvenlik konusunda dikkat edilmesi gereken bazı faktörler27 Formül sapması28 Yüksek verimli sütçü sürülerde laboratuvar yöntemlerinin kullanılması ve değerlendirilmesi32 İthal boğa spermalarındaki tehlike: Genetik kusurlar36 Sağım sonrası meme hijyeninde serbest iyot teknoloji 38 Yakın kuru dönem (trans) ve lohusalık (fresh) dönemi40 Entansif süt sığırcılığı işletmelerinde buzağı kayıplarında kritik dönemler ve alınabilecek önlemler49 Sütte maliyet kıskacı

Duyuru 50 Kurban olarak kesilen sığır cinsi hayvanların kulak küpe ve pasaportları

Araştırma Sektör analizi53 TZOB’un üretici-market fiyat araştırması… 54 Tuik’ten haberler

Yazarlarımız Ali Ekber YILDIRIM Atilla CELEP Nejat DEVECİ

07 25 17

!"#"$%&%'$()$*"+,-,$*./%0"$

1)'23'3$4)'3+)4)'$03*/.5$6+27/7-7$34.8$8)*'.+.93:3$

;3+23$<):+)4)'$*.&0)=*$8)*'.+.93:3$

Başkan’dan5

Adnan YILDIZTÜSEDAD Yönetim Kurulu Başkanı

Domates, biber, süt...

Geçtiğimiz ay enflasyo-nun artmasından so-rumlu tutulan besin

maddeleri. EY ÜRETİCİLER, 75 milyoninsanımızın cebinden haksızpara devşirmeye nasıl cüretedebilirsiniz, ülke ekonomisi-ne bu denli zarar verme konu-sunda vicdanlarınız nasıl rahatedebiliyor?İster istatistik kurumları olsunisterse ilgili Bakanlıklar olsunyeterli araştırmaları yapma-dan ve sebep-sonuç ilişkileri-ni irdelemeden işin vebaliniüreticiye yüklemek en hafifin-

den “KOLAYCILIK” oluyor.Aslında bu tarz haberleri ya-panlarda, demeç verenlerdegayet iyi biliyorlar ki üreticiemeğinin karşılığını alamıyor!Tarlada 50 krş. olan domates,çiftlikte bir litresi 1,15 tl. olansüt nasıl oluyorda market raf-larında yoğurt olarak satılınca5,5-6.0 tl/kg olabiliyor? Konu-nun uzağında olan ve bilme-yen (bilmek zorunda da olma-yan) nihai tüketicilere bir dipnot şeklinde söyliyelim 1 ltsütten 900 gr. yoğurt eldeedersiniz.Aslında, bu tarz haberlere der-

hal ve yüksek perdeden itirazetmesi gerekenler öncelikleÜRETİCİ ÖRGÜTLERİ olma-lıdır. Ancak, ülkemizde örgüt-lerin birçoğu varlıklarını dolaylıyada doğrudan sağladıklarıkamu destekleriyle sürdür-mektedirler. Bu durum, üreticiörgütlerinin yöneticilerini üye-lerinin çıkarları ile kamununfarklı görüşleri arasında zor-lanmalarına sebep olabilmek-tedir. Bu durum da maaleseförgütlerin etkinliğini iyiceazaltmaktadır. Umudumuzdemokratik kültürün gelişmesiile birlikte bu olumsuzlukların

giderilmesi, örgütlerin sürekligelire kavuşturulması ve bu-nun doğal neticesi olarak dasadece ve sadece üyelerininhaklarını özgürce savunabil-meleridir.Birde, görevleri nihai tüketici-nin haklarını korumak, tüketi-ciyi bilinçlendirmek olan Tü-ketici Dernekleri ve TüketiciBirlikleridir. Onlarada selamolsun ! Saygı ve Sevgilerimle…

Türkiye’de yalnızca AgriLab’ta!DG29™ Gebelik Testi

Kanda ELISA yöntemi ile yapılır.Tohumlandıktan sonra 29. günde % 99 doğruluk ile gebelik saptaması yaparak süt sığırlarının boş geçirdiği gün sayısını azaltır. İki buzağılama arasında geçen gün sayısını düşürmeye yardımcı olur.

TEST PANELLERİ

TÜSEDAD Üyelerine Özel

%15 indirim!

™ Gebelik T29DGalnızde y’eürkiyT

ties k T Testa!’griLabca Aalnız

en gün saasında geçardiği gün sasığırlarının boş geçir

ğruluk do 99. günde %29öntemi ile yanda ELISA yK

™ Gebelik T29DG

are yyyısını düşürmeen gün sayısını azaltırdiği gün sa y

ile gebelik saptaması yğrulukohumland TTohumlandıktan sonr..Tapılıröntemi ile y

ties k T Tes

.dımcı olurarki buzağılama . İyısını azaltır

ak süt apar ile gebelik saptaması ya ohumlandıktan sonr

indirim! 15%el zelerine ÖyÜ

AD TÜSEDDA

.agrilabwwwyrıntılı bilgi için:A

444 8 2trom..c.agrilabyrıntılı bilgi için:

74444 8 2

Konuk Yazar7

Ali Ekber YILDIRIM - www.tarimdunyasi.net Dünya Gazetesi Tarım Yazarı

Rusya pazarının sütsektörüne etkileri...

mine yetmediği için, dünyanınen büyük süt ürünleri ithalatçıla-rından birisi. Hatta, Çin’den son-ra ikinci sırada yer alıyor. Peynirve tereyağı ithalatında ise ilk sı-rada. Ülkenin toplam süt ürün-leri tüketimi 35 milyon tonunüzerinde. Rusya’nın yıllık gıdaürünleri ithalatı 40-45 milyar do-lar seviyesinde. Yeni ulusal gü-venlik stratejileri çerçevesindegıdada kendi kendine yetmeyive ithalata bağımlılığı kırmayıöncelikli hedefler arasına koyanRusya’nın gıdada tam anlamıylakendine yeterli duruma gelebil-mesi için, başta et, süt ve sebzegibi ürünlerde dışa bağımlığınazaltılması gerekiyor. Rusya’nın ithalatına bakıldığın-da, tavuk ve domuz etiniABD’den, patatesi Hollan-da’dan, balığı Norveç’ten, sığıretini Brezilya’dan, sığır ve do-muz etini, Avrupa Birliği’nden,süt, şeker ve tuzu Belarus’tan,sıvıyağı Ukrayna’dan alıyor.Türkiye açısından bakıldığındatarım ürünleri dış ticaretindeRusya çok önemli bir yere sa-hip. Türkiye’nin tarım ürünleri it-halatında Rusya ilk sırada yeralırken, ihracatında 3. sırada.Rusya Federasyonu’na 2013 yı-lında 1 milyar 179 milyon dolartarımsal ürün ihracatı gerçekle-şirken Türkiye, aynı dönemde 1milyar 969 milyon dolarlık ithalatyaptı. Bu yılın ilk 6 aylık rakam-larına bakıldığında oransal ola-rak ithalatın daha çok arttığı gö-rülüyor. İlk 6 ayda Rusya’ya ya-pılan tarımsal ürün ihracatı 580milyon dolar olurken ithalat 1milyar 365 milyon dolar olarakgerçekleşti. Tarım ürünleri itha-latının yüzde 22.5′i Rusya’danyapılırken ihracatın yüzde 6.7′sibu ülkeye gerçekleştiriliyor.Son yıllarda ağırlıklı olarak Rus-ya'ya yaş sebze ve meyve ihraçeden Türkiye, bu yeni dönemdeen büyük atılımı hayvansal ürün-lerde özellikle süt ürünlerindesağlaması bekleniyor. Süt ürün-

Ukrayna'da yaşanan krizdeyim yerindeyse bu ülke-yi Rusya ve batı yanlıları

olarak ikiye böldü. Ukrayna krizi,Rusya Federasyonu ile AvrupaBirliği'ni de karşı karşıya getirdi.Avrupa Birliği bir yandan Ukray-na'yı üye olarak almayı planlar-ken, bu çabasının karşısındaki enbüyük engel olan Rusya'ya kar-şı'da ekonomik yaptırımlar uygu-luyor. Rusya ise Avrupa Birliği'ninekonomik yaptırımlarına aynısertlikte yanıt veriyor. Rusya, Av-rupa Birliği'nden gıda,tarım vehayvansal ürün almayacağını ilanetti. Bu restleşme Türkiye'ye nasılyansıyacak? Özellikle hayvancılıkve süt ürünleri sektörüne yansı-ması ne olacak?Türkiye için hem Avrupa Birliğihem de Rusya, tarım ve gıdaürünleri dış ticaretinde çokönemli iki pazar. Rusya'nın Avru-pa Birliği’ne yönelik ambargo-sundan en çok yararlanacak ül-kelerin başında da Türkiye geli-yor. Fakat bu avantaj öylesineabartıldı ki, Rusya'nın tüm ihtiyaç-ları, ithal edeceği ürünlerin tama-mı Türkiye'den karşılanacakmışalgısı yaratıldı. Bu son dereceyanlış ve iç piyasada tarım ve gı-da fiyatlarını olumsuz etkileyebi-lir. Kaldı ki, İran bu konuda dahatemkinli davranıyor ve bir adımöne geçmiş görünüyor. Hayvan-cılık ve özellikle de süt ve sütürünleri bakımından incelendi-ğinde, Rusya'da hayvancılık ağır-lıklı olarak ülkenin kuzeyinde ya-pılıyor. Ülkede hayvancılığın ge-lişmesi için önemli destekler sağ-lanıyor. Rusya'nın büyükbaş hay-van varlığı 20 milyon baş, domuzvarlığı 20 milyon baş, küçükbaşhayvan varlığı ise 23 milyon başcivarında. Süt üretimi 32 milyonton, yumurta üretimi 42 milyaradet, kırmızı et üretimi ise domuzdahil 8.6 milyon ton düzeyinde.

Rusya'nın gıda ithalatı43 milyar dolarRusya’nın kendi üretimi tüketi-

yapan Rusya’ya sadece 28 mil-yon dolarlık ihracat yapıyor.Rusya’nın beyaz et ithalatı dayaklaşık 900 milyon dolar. Bizyaklaşık 2.8 milyon dolarlık be-yaz et ihracatı yapmışız. O hal-de biz diğer bölgelere sattığımı-za ilaveten buradan bu ürünlerpazarında daha fazla pay alabi-liriz. Bunların hepsinde Türki-ye’nin ürün satabilme potansi-yeli var. Meseleye stratejik, ortave uzun vadeli olarak bakıyoruz.Mevcut pazarlarımıza, ilişkileri-mize zarar vermeden daha faz-lasını Rusya’ya satabiliriz.”Bakan Mehdi Eker'in son sözüçok önemli. Mevcut pazarlara,ilişkilere zarar vermeden Rus-ya'ya daha çok ihracat yapılabi-leceğini söylüyor. Çünkü, özel-likle Avrupa Birliği Türkiye'ninRusya ile bu kadar yakınlaşma-sından, Avrupa Birliği'nin uygu-ladığı ambargoyu delmesindenson derece rahatsız. Kaldı ki,Rusya’ya yapılacak ihracat iyiyönetilemezse iç piyasada dadengeleri altüst edebilir. Rus-ya'dan gelen yüksek talep fiyat-ları artırır. Üretici düzeyinde fiya-tın artması süt sektörüne de de-rin bir nefes aldırır. Ancak sade-ce tüketici düzeyinde fiyatlarınartması süt ve süt ürünlerinindaha pahallıya alınması anlamı-na gelir ki, bu iç tüketimi frenle-yebilir. Bu nedenle Rusya paza-rının çok dengeli bir politika ilehem üreticiye hem tüketiciyeyarar sağlayacak şekilde plan-lanması gerekir.

Okullar açıldı süt yok!Öte yandan 2014-2015 Eğitimve Öğretim Yılı başladı. Ancak,okul sütü dağıtımı bu yarıyıldayapılmayacak. Resmi Gazete'de10 Eylül'de yayınlanan Okul Sü-tü Programı Uygulama Tebli-ği'ne göre haftada 3 gün süt da-ğıtımı ikinci yarıyılda yapılacak.Oysa,Okul Sütü Programı piya-sayı düzenleme aracından öte,gelecek nesillerin sağlıklı bes-lenmesi için okulların açılmasıy-la birlikte başlaması gerekiyor.

Özetle, süt sektörü açısından umutların yeşerdiği bir dönem yaşanıyor. Bu umutların canlı tutulması için sürdürülebilir üretim koşullarının sağlanması gerekir. Yılbaşına kadar belirlenen

çiğ süt fiyatının piyasanın baskısı ve Rusya'ya ihracatla birlikte artması bekleniyor.

leri için son yıllarda Rusya paza-rında yoğun çaba gösteren sütsanayicilerinin işi kolaylaştı. Sa-nayiciler, Rusya gibi büyük birpazara girmek için çaba göste-rirken, işler tersine döndü. Rus-ya, “sizden süt ürünleri, diğerhayvansal gıdaları almak istiyo-ruz” diyor. Bu konuda heyetlerkarşılıklı görüşmeler yapıyor.

Hayvansal ürün ihracatıiçin 162 firma bildirildi Rusya ile yapılan görüşmelersonucunda ihracat yapabilecekfirmalar belirlenmeye başlandı.Gıda Tarım ve Hayvancılık Ba-kanı Mehdi Eker’in verdiği bilgi-ye göre, 53 süt ve süt ürünleri,25 balıkçılık, 39 yumurta, 19 kır-mızı et ve işlenmiş et ürünleri,26 kanatlı eti ve et ürünleri ol-mak üzere toplam 162 firmanın,ihracat yapabilecek kalite ve hij-yen standardına sahip olduğuRusya’ya bildirildi. Bu sayı kesindeğil, artabilir, bazı firmalar çıka-rılabilir. Rusya’nın gıda ithalatınayönelik boykot kararı ve başkapazarlara yönelmesinin Türkiyeaçısından önemli bir gelişme ol-duğunu vurgulayan Gıda,Tarımve Hayvancılık Bakanı MehdiEker'in Rusya pazarına ilişkindeğerlendirmesi şöyle: “Rus-ya’nın yaklaşık 43 milyar dolarlıkithalatı var. Dünyanın önemli gı-da ithalatçısı ülkelerinden birisi.Süt ve süt ürünleri ithalatı 4 mil-yar dolar. Türkiye’nin bu pasta-da payı yok. Benzer şekilde 227milyon dolarlık yumurta alımıyapan Rusya’ya bu ürün de ih-raç edilmedi. Türkiye, yaklaşık 1milyar dolarlık su ürünleri ithalatı

hayvan sayısının 14 milyon 500bine yükseldiğini belirterek, sa-yısal artışın yanında vasıf ve ırkolarak da değişim görüldüğünü,sürü kompozisyonunun yüzde80’inden fazlasının kültür ve bu-nun melezi ırklardan oluştuğunudile getirdi. Dış ticaret verilerin-de de 836 milyon dolarlık artıdenge olduğunu kaydedenKayhan, “Bazı kesimlerde 'Tür-kiye ithalatçı duruma geldi' diyeezbere dayalı yorumlar yapılı-yor. Öyle bir şey yok. Hayvansalürün dış ticaretinde artı durum-dayız” diye konuştu.Kayhan, 10 yılda toplam kırmızıet üretiminin yüzde 137 artışla420 bin tondan 996 bin tonayükseldiğini, ette kurak yıllarharicinde üretimin talebi karşı-layacak durumda olduğunukaydetti. Kırmızı et fiyatlarındahafif artış görüldüğünü söyle-yen Kayhan, baharda kuraklıkyaşandığını ancak yaz yağmur-larıyla çayır ve merada canlan-ma olduğunu ve besi yemi fiyat-larının stabil hale geldiğini an-lattı. Kayhan, 3 yıldır besi des-teği verdiklerini anımsatarak,geçen yılın ilk 6 ayında besidenfaydalanan dana sayısının 359bin iken, bu yılın aynı dönemin-de bu rakamın 552 bine ulaştı-ğını ifade etti. Türkiye'nin 4 milyon besi kap-asitesi olduğuna dikkati çekenKayhan, bağlı hayvan sayısının2,5 milyonu geçmediğini ve bukapasitenin arz güvenliği açısın-dan önemli olduğunu belirtti.Mevcut durumda arz konusun-da hiçbir sıkıntı olmadığını vur-gulayan Kayhan, kesime hazırbesilik dana sayısının 1 milyon

700 bin olduğunu bildirdi. Kayhan, tarımsal desteklerdenhayvancılığa ayrılan payın son10 yılda yüzde 4'lerden yaklaşıkyüzde 32'ye ulaştığını dile geti-rerek, kırmızı etle ilgili Türkiye'yeözgü orta ve uzun vadede pro-jeleri olduğunu kaydetti.

“Körfez ülkelerinden küçükbaşa talep var”Basın mensuplarının gündemeilişkin sorularını da yanıtlayanKayhan, hayvan desteklerininbu yıl neden düşürüldüğününsorulması üzerine, "Destek stra-tejimiz üretici maliyetleri ve fiyat-larına göre şekilleniyor. Öncekisene karkas fiyatları maliyetegöre düşüktü. Bu sene karkasfiyatları yüksek, yem fiyatları sta-bil. Besici bu sene iyi para ka-zandı, desteğe ihtiyacı yok. Ka-zandığı zaman destek vermiyo-ruz aslında, ama bir alışkanlıkolduğu için bu sene 200 lira ver-dik" diye konuştu. "Küçükbaş hayvan üretimindekiartışa paralel Rusya'ya ihracatsöz konusu olabilir mi?" sorusuüzerine de Kayhan, "Arzımızfazla, talep olursa ihracat yapı-labilir. Özellikle İslam coğrafya-sı için böyle bir talep geldiğinibiliyorum, Rusya henüz küçük-baş hayvan talebinde bulunma-dı. Körfez ülkelerinden talepgeldi, sektörler görüşüyor. Birmiktar ihracatımız olacak" yanı-tını verdi. Kayhan, başka bir bir soruyuyanıtlarken, “Karkas etin kilo-gram maliyeti 17,7 liradır. 17,7liraya mal edilen şeyi 19,5 lirayasatmanız normaldir” ifadesinikullandı. Besilik hayvan ithalatı

Üretim 8

çü ırkların ithalatına kesinliklemüsaade etmeyeceklerini, sa-dece etçi ırklara izin verecekle-rini bildirdi. Kayhan hayvanlarınher birinin 12 aydan küçük ola-

cağını ve ağırlığının 300kilogramı geçemeyece-ğini söyledi. Seçilecek hayvanlarınüzerinde bireysel ta-

nımlamayı sağlayanişaretler buluna-cağını da belirtenKayhan, şunlarıkaydetti: "Sağlıkşartlarını biz belir-liyoruz. Kontrollü,

yönetilebilir, içerideki üretimibastırmaya yönelik değil, artır-maya yönelik bir tedbir düşünü-yoruz. Bunun kesinlikle kurban-lıkla ilgisi yoktur. Kısa- orta va-deli bir plandır. Kurban öncesiithalata izin vermiyoruz. Geçensene de kurbanlık ithalatına mü-saade etmedik. Şu anki potan-siyelimizin muhtemel talebinçok üzerinde olduğunu biliyo-ruz. İşletmeci, kapasitenin en azyüzde 60'ı iç piyasadan olmasışartıyla kalan yüzde 40 için itha-lat talebinde bulunabilecek. Buşartı taşımayanlara ithalat izniverilmeyecek."Dünya genelinde ocak-temmuzdöneminde dana etinde yüzde30 fiyat artışı yaşandığını bildi-ren Kayhan, sığır yetiştiriciliği ar-zının çok olmadığını, bu neden-le Bakanlık olarak içeride üreti-mi geliştirmeyi amaçladıklarınıifade etti.

“Hayvansal ürün dışticaretinde artı durumdayız”Kayhan, şu andaki büyükbaş

Besilik hayvan ithalatınaizin verilmesine yönelikkararın Kurban Bayra-

mı’ndan sonra yürürlükte olaca-ğını belirten Kayhan; “Türki-ye'de besi işletmelerinin dolulukoranının arzu edilen düzeydedeğil. Mevcut atıl kapasiteyi dol-durmak, ilave istihdam yarat-mak ve komşu ülkelere ihracatpotansiyeline erişimi sağlamakamacıyla ülkemizde yeterli arzıolmayan etçi ve kombine ırk ve-ya bunların melezi genç besidanası ithalatına karar verdik.İçerideki üretimi artıracak mahi-yette bir ithalat. Bu tedbir açıklaalakalı bir tedbir değil, kapasite-yi doldurmaya yönelik bir ted-bir. Aynen çeltikteki süreci bun-da da yaşayacağımıza inanıyo-rum. Çok ciddi bir talep bekle-miyorum” dedi.

“İşletme kapasitesininen az yüzde 60’ı yurtiçinden karşılanacak”İthalata ilişkin bazı kıstaslar ge-tirdiklerini belirten Kayhan, süt-

“Üretim, kapasite ve istihdamı artırmak için genç besilik dana getiriyoruz”

Gıda Tarım ve Hayvancılık Bakanlığı Hayvancılık Gen. Md. Mustafa Kayhan:

Mustafa Kayhan hayvancılıktaki son durum, kurbanlık durumu, yeni dönem hakkında bilgiler ile kırmızı et üretimini artırmaya yönelik besilik hayvan

ithalatı dahil tüm tedbirleri açıkladığı basın toplantısı düzenledi.

Üretim9

kararının yürürlüğe girmesininardından karkas et fiyatlarını dü-şürüp düşürmeyeceği yönün-deki soruya karşılık Kayhan,“Biz hiçbir zaman karkas et fi-yatlarının maliyet altına düşme-sini arzu etmeyiz. Sürdürülebilirolması için maliyet artı refah pa-yı ekseninde gitmesi gerekir. Butedbirin amacı fiyatı baskıla-maktan ziyade üretimi artırmak-tır. Bir malı çok fazla üretirseniz,ister istemez fiyatına da bu du-rum yansır” değerlendirmesin-de bulundu.Mustafa Kayhan, başka bir soruüzerine son birkaç gündür kar-kas et fiyatının 21 liraya dayan-dığını, yüksek olduğunu, bununtüketici ve üretici açısından risklirakam olduğunu söyledi. Sür-dürülebilir olması için bu fiyatıntolerans aralığında yer almasıgerektiğini vurgulayan Kayhan,bu fiyatın şekillenmesinde aracı-ların, toptancıların da etkili oldu-ğunu, bu yapının doğru olmadı-ğını dile getirdi.Karar sonrası ne kadar hayvan

ithalatı beklediğine yönelik so-ruya karşılık Kayhan, “Çok yük-sek bir meblağ beklemiyorum.Çünkü bir şeyi kapalı tuttuğu-nuz zaman cazibesini yükseltir-siniz. Vatandaşa, yatırımcıya al-ternatif sunuyorsunuz. ‘Kota ve-riyorum, ayrıca desteği de yer-liye veriyorum’ Yatırımcı bütünbu alternatifleri düşünecek. Arzı

etkileyen en önemli faktör belir-sizlik ve beklentidir. İnsanlarahıra mal bağlamıyor beklenti-ye girdiği için. Stratejinizi dek-lare ederseniz herkes buna gö-re pozisyon alır. Aynen çeltikte-ki süreci bunda da yaşayacağı-mıza inanıyorum. Çok ciddi birtalep beklemiyorum” yanıtınıverdi.

Kayhan, Merkez Bankası Baş-kanı Erdem Başçı'nın kırmızı etfiyatlarındaki artışa yönelikaçıklamalarının hayvan ithalatıkararında etkili olup olmadığıyönündeki soruyu yanıtlarken,“Bizim stratejimiz net. Üretimmaliyetinin altına düşürdüğü-nüz zaman üretimi yok edersi-niz. İnsanlar tarlasını sattığı za-man bir daha tarla almazlar.Hayvanını sattığı zaman bir da-ha zor bağlatırsınız. Üretim ma-liyetinin altına fiyat düşürmekrasyonel bir bakış değildir. Spe-külatif bir artış varsa müdahaledoğrudur. Girdiden kaynaklı birfiyat artışı varsa yöntem şudur.Girdi maliyetlerini azaltıp üreti-mi artıracaksınız. Bizim strateji-miz odur. İthalatı fiyat düşürmeamaçlı çok doğru bulmuyoruz”ifadelerini kullandı.Kayhan, Türkiye'de enflasyonungıda kaynaklı olduğu yönündekideğerlendirmeler üzerine oluş-turulan komitenin fiyatları izledi-ğini ve yapısal durumla ilgili bazıtezler oluşturduğunu bildirdi.

Güncel 10

Türkiye Ziraat Odaları Bir-liği (TZOB) Genel Başka-nı Şemsi Bayraktar, kır-

mızı et üretiminin ithalat lobile-rinin söylemini boşa çıkardığını,kırmızı et, kanatlı eti, süt, yu-murta üretiminde artışın devamettiğini bildirerek, “Haziranayında tavuk eti üretimi yüzde6,4, hindi eti üretimi yüzde 35,1,yumurta üretimi yüzde 1,8, sa-nayiye aktarılan inek sütü mik-tarı yüzde 10,8 arttı” dedi.Bayraktar, bu yılın Nisan-Ma-yıs-Haziran döneminde toplamkırmızı et üretiminin yüzde 2,6,sığır eti üretiminin yüzde 1,2,koyun eti üretiminin yüzde 6,8,keçi eti üretiminin yüzde 48,2,manda eti üretiminin yüzde346,4 artış gösterdiğini bildirdi.Şemsi Bayraktar, yaptığı açık-lamada, 2014 yılının Haziranayında, 2013 yılının Haziranayına göre, tavuk eti üretimininyüzde 6,4 artışla 155 bin 345tondan 165 bin 322 tona, hindi

eti üretiminin yüzde 35,1 artışla3 bin 359 tondan 4 bin 538 to-na, yumurta üretiminin yüzde1,8 artışla 1 milyar 326 milyon64 bin adetten 1 milyar 349 mil-yon 899 bin adete, sanayiyeaktarılan inek sütü miktarınında yüzde 10,8 artışla 692 bin84 tondan 767 bin 95 tona çık-tığını belirtti. Bayraktar, Hazi-ran ayı itibarıyla son bir yıllıkdönemde tavuk yumurtasıüretiminin 16 milyar 913 mil-yon 435 bin adet, tavuk etiüretiminin 1 milyon 813 bin705 ton, hindi eti üretiminin 44bin 834 ton, sanayiye aktarılaninek sütü miktarının da 8 mil-yon 341 bin 800 tona ulaştığı-nı vurguladı.

Kırmızı et üretimiBayraktar, bu yılın Nisan-Ma-yıs-Haziran döneminde toplamet üretiminin 2013 yılının aynıdönemine göre, yüzde 2,6 ar-tışla, 212 bin 885 bin tondan

218 bin 432 tona, sığır eti üreti-minin yüzde 1,2 artışla 187 in587 tondan 189 bin 848 tona,koyun eti üretiminin yüzde 6,8artışla 21 bin 959 tondan 23 bin451 tona, keçi eti üretimininyüzde 48,2 artışla 3 bin 278tondan 4 bin 859 tona, mandaeti üretiminin ise yüzde 346,4artışla 61 tondan 274 tona çık-tığını bildirdi.

Kanatlı ve sütte ihracatTZOB Genel Başkanı Bayrak-tar, 2013 yılının tamamında 406milyon 352 bin 441 dolar yu-murta, 607 milyon 930 bin 13dolar kümes hayvanları etleri,sakatatları ve benzeri ürün, 285milyon 776 bin 482 dolar süt vesüt ürünleri, 2014 Ocak-Hazi-ran döneminde ise 200 milyon603 bin 223 dolar yumurta, 315milyon 783 bin 472 dolar kü-mes hayvanları etleri, sakatat-ları ve benzeri ürün, 211 milyon378 bin 232 dolar süt ve süt

ürünleri ihracatı yapıldığı bilgi-sini verdi.

“Kırmızı ette ithalata kesinlikle karşıyız”Kırmızı ette ithalata kesinliklekarşı olduklarını bildiren Bay-raktar, şunları kaydetti:“Nisan - Mayıs - Haziran döne-minde sığır, koyun, keçi vemanda etinin hepsinde bir üre-tim artışı var. Üretim sıkıntısı ol-duğunu ileri sürüp kırmızı et it-hal edilmesi gerektiğini savu-nan var. Hangi gerekçeyle it-halat isteniyor anlamak müm-kün değil. İthalattan bahse-denler, bu üretim rakamlarınıgörünce ne diyecekler? Buüretim rakamları ithalat lobile-rine ithaf olunur. Türkiye’ninkırmızı ette ithalat yapmasınagerek yok. Üretim artıyor. Üre-tim artmaya da devam ede-cek. Üretimi baltalayıcı ithalatgibi söylemlerden vazgeçilme-si gerekir.”

TZOB Genel Başkanı Bayraktar: “Kırmızı et, kanatlı eti, süt, yumurta üretiminde artış devam ediyor.

Türkiye’nin kırmızı ette ithalat yapmasına gerek yok. Üretim artıyor. Artmaya da devam edecek. Üretimi baltalayıcı ithalat gibi söylemlerden vazgeçilmeli…”

Kırmızı ette, ithalata karşıyız!

Web sitemiziyeniledik!

Güncel11

Türkiye Ziraat Odaları Birli-ği Başkanı (TZOB) ŞemsiBayraktar, Kurban Bayra-

mı’nın yaklaştığını, ithal et lobi-lerinin yeniden hortladığını bildi-rerek, “hükümetimize sesleniyo-rum. Bu lobilerin oyununa gel-meyelim. Esas olan üretimi artır-

maktadır. Et ithalatımızı şu aniçin açmamız, et üretimine çokbüyük darbe olur” dedi.Bayraktar, Sakarya’da Adapa-zarı Ziraat Odası’nda düzenledi-ği basın toplantısında, et konu-sunda önemli mesajlar verdi.Kurban Bayramı’nın yaklaştığışu günlerde “ithal et lobilerinin”yeniden hortladığını ifade edenBayraktar, şunları kaydetti:“Bunu Ramazan öncesi deyaptılar. ‘Et fiyatları yükseliyor’diyerek, et ithaline kapı açılma-sını istediler. Şimdi de ‘KurbanBayramı yaklaşıyor. Et fiyatlarıyükseldi. Yeterli kurban yok’ di-yerek ithalat kapısını açmayaçalışıyorlar ve Türkiye’ye hay-

van ithali yapmak istiyorlar. Etfiyatlarına baktığımızda ma-kul bir düzeyde olduğunugörüyoruz. Şimdi benimüreticim kuraklıktan dolayısaman bulamıyor, yem bit-kileri pahalanmış, kesif yemhızlı bir şekilde yükseliyor ama

kimse yem fiyatlarına bakmı-yor. Herkes et fiyatlarına bakı-yor. Maliyet arttığı için et fiyat-ları artıyor. Yoksa üretimde ar-tış var.Bu yüzden biz hükümetimizdenhayvancılarımız için kaba yem-deki ve kesif yemdeki KDV’ninyüzde 8’den 1’e çekilmesini ta-lep ediyoruz. Eğer et fiyatlarınınaşağıya düşmesini istiyorsak,yem üzerindeki vergi yükününkaldırılması lazım. Bunu yapma-dığımız gibi eğer bir ithalat ka-

pısı açarsak, Allah korusun üre-time büyük darbe vururuz, üre-timi bir daha ayağa kaldırmaşansımız olmaz. Hükümetimizesesleniyorum, bu lobilerin oyu-nuna gelmeyelim. Esas olanüretimi artırmaktır. Et ithalatımızışu an için açmamız, et üretimineçok büyük darbe olur. Türki-ye'de ette ithalat kapısı kesinlik-le açılmamalı.”

TZOB Genel başkanı Şemsi Bayraktar:“Ette ithalat kapısı kesinlikle açılmamalı”

Şimdi benim üreticim kuraklıktandolayı saman bulamıyor. Yem bitkileri pahalanmış. Kesif yem hızlı bir şekilde yükseliyor amakimse yem fiyatlarına bakmıyor.Herkes et fiyatlarına bakıyor”

Bilimsel 12

Sağlıklı nesiller yetiştirmekiçin çok önemli bir besinmaddesi olan, yüksek

kalitede protein, mineral ve vita-min kaynağı sütün; çiftliklerden,en yüksek kalitede ve kontami-nantlar ile bulaşmamış güvenligıda olarak üretilmesi gerek-mektedir. İster büyük ister kü-çük ölçekli üretici olsun, sağlıklıçiğ süt üretimi için bilinçlenmelive eğitim almalıdır. Ülkemizde süt sektörü, kullanı-lan hammaddeden ihracata ka-dar birçok alanda ciddi sorunlaryaşamaktadır. Uluslararası pa-zarda rekabet edebilmek içinçiğ sütte kalitenin artırılması vekalite yönetim sistemi uygula-ması için uluslararası bir stan-dart olan iyi tarım uygulamaları-nın çitfliklerde yaygınlaşması(çevre insan ve hayvan sağlığı-na zarar vermeyen bir tarımsalüretimin yapılmasını, doğal kay-nakların korunmasını ve gıdagüvenliğinin sağlamasını amaç-layan üretim şekli), tarladan sof-raya güvenli gıda üretimi yakla-şımı ile izlenilebilirliğin sağlan-ması ve bu yönde tüm çiftliklerinbilinçlenmesi gerekmektedir.Kalitesi düşük çiğ süt, üreticiler-de maddi kayıplara neden oldu-ğu gibi, süt sanayisinde verimkayıplarına neden olmaktadır.

Kaliteli süt üretimi ile daha sağ-lıklı hayvanlar elde edilebileceğive çiftliklerin kazançları artırıla-bileceği konusunda tüm üretici-leri bilinçlendirecek çalışmalaryapılmalıdır. Sağlıklı nesiller içinsağlıklı süt, sağlıklı hayvan veyemden üretilebilmektedir. Çift-çilere sağlıklı ve kaliteli süt üre-timi için teşvikler arttırılmalı,uluslararası standartlar ile bel-gelendirilmiş ISO 22000 ve İyiTarım Uygulamaları belgeli çift-liklerin sayısı çoğaltılmalı, bubelgelendirme sistemlerini teş-vik edici desteklemeler uygulan-malıdır. AB ülkelerinde olduğu gibi herbir üreticinin ürünü tek tek kont-rol edileceği sistemler oluştu-rulmalı, kontrol laboratuvarınınsayısının artırılması ile ilgili çalış-malar yapılmalıdır. Çiftliklerinrisk analizlerinin yapılıp, sonuç-lara göre proses kontrol plan-lanları oluşturmaları, sürekli iyi-leşme üzerine kurulu bir sistemile uygunsuzluklara göre düzel-tici ve önleyici faaliyetlerde bu-lunmaları gerekmektedir. Laboratuvarların sadece analizhizmeti vermeyeceği, aynı za-manda bu dataları yorumlayıp,hataların oluşmasını önleyecekveya oluşan hatayı düzeltmeyeyönelik önerilerin verileceği sis-

temler oluşturulmalıdır. İnek ba-şına sadece süt verim kayıtlarınıtutmak ile yetinmeyerek, aylıkolarak tüm çiftliklerde bireyselsüt yağ, protein, laktoz, kazein,SHS gibi analizlerin yapıldığı, buanaliz sonuçlarının yorumlandı-ğı ve sonuçlara uygun, baştabesleme üzerine aksiyon plan-larının uygulandığı çiftlikler ülke-mizde yaygınlaşmalıdır. Süt, geniş anlamda, bütün me-meli hayvanların yavrulamala-rından sonra meme bezlerindeoluşturdukları biyolojik salgı ola-rak tanımlanır. Sütün bileşimi,önemli ölçüde farklılık gösterir.Değişimler başlıca, hayvanın fiz-yolojisi (laktasyon dönemi, ge-belik, yaş, meme sağlıgı), kalı-tım ve çevre faktörlerine, bir öl-çüde de sağım sırasında yapı-lan işlemlere ve uygulanan pro-tokollere bağlıdır. Sütte kalite dört ana başlıktanoluşur: 1- Çiğ sütün

mikroorganizma yükü 2- Kalıntı ve bulaşan miktarı 3- Sütün bileşiminde bulunan

besin maddeleri 4- Fiziksel ve duyusal özellikleri

Çiğ sütün mikroorganizma yükü Çiğ sütün mikroorganizma yü-kü, en çok sağım ve mastitis yö-netimi ile ilişkilidir . Doğru uygu-lanmayan sağım protokolleri, iyiyönetilmeyen sağımaneler desütte mikroorganizma yükünüartıracaktır. Sağım öncesi iyi te-mizlik, ön sağımın yapılması, er-ken dönemde mastitis tespitedilip ayrılması, sütün çok hızlısoğultulması ve soğuk muhafa-za edilmesi, sağımane ve sağımsistemlerinde temizlik kuralları-na uyulması gerekmektedir.Çiftliklerin çiğ sütte mikroorga-nizma yükünü aşağıya indir-mekle ilgili çalışmalar yapmala-

rı, düzenli laboratuvar kontrolleriile denetlenmeleri, çiftlik çalı-şanlarının ve sağımcıların süthijyeni ile ilgili temel eğitimlerimutlaka almış olmaları gerek-mektedir. Yönetimsel kararlarınverilmesi ve sorunun neredenkaynaklandığının bulunması içintank sütünden kültür yapılarak,sonuçlar yorumlanmadır. İyi birçiftlik sütü için hedef: SPC(Tank sütü 13°C sıcaklıkta 18saat bekletildikten sonra yapılanbakteri sayımı) 5000 CFU/ mlve altında olması hedeflenmeli-dir. Bu değerin yüksek olması,sağım öncesi temizlik işlemleri-nin kötü olduğunu,sağım önce-sinde iyi meme temizliği yapıl-madığını gösterir. LPC (Tank sütü 62.8°C sıcaklık-ta 30 dakika bekletildikten sonrayapılan bakteri sayımı) 50 CFU/ml ve altında olması istenir. Budeğerin yükselmesi daha çoksağım ekipmanların iyi temizlen-mediğinin göstergesidir. Coli Form bakteri sayısı: 50CFU/ml ve altında olması istenir.Yüksek olması iyi ekipman vememe temizliği yapılmadığınıgösterir. Staphylococcus aureus sayısı:50 CFU/ml ve altında olması is-tenir. Bu değerin altı iyi mastitkontrolünün göstergesidir. Bubakteri patojen grubunda oldu-ğu için ayrıca dikkatli olunmalı-dır. Staphylococcus ssp:1000 CFU/ml ve altında olması istenir. İyimastit kontrolünün göstergesi-dir. Özellikle bu sayının yüksel-mesi iyi meme temizliği yapıl-madığını gösterir.Streptococcus agalactiae: Tanksütününden tamamen eradikeedilmesi istenir. Tank sütündebulunması durumunda, toplambakteri sayısı 20.000- 100.000civarındadır. Süt kalitesini çokolumsuz yönde etkiler. Bunların haricinde salmonellave sporlu bakteriler yönündende kontrol edilmeli, iyi yem ve

Başak Erdem Ziraat Mühendisi / Zootekni , Agrita / Efeler

Çiğ sütte kalite ve kalite yönetim sisteminde başarı

Çiftliklerin çiğ sütte mikroorganizmayükünü aşağıya indirmekle ilgili çalışmalar yapmaları, düzenli laboratuvar kontrolleri ile denetlen-meleri, çiftlik çalışanlarının ve sağımcıların süt hijyeni ile ilgili temel eğitimleri mutlaka almış olmaları gerekmektedir.

Bilimsel13

Mineral madde .............% 0,75Vitaminler ......................% 0,35Laktasyon dönemine, genetiközelliklere, mevsime ve besle-me düzenine göre değişir. Süttebesin maddelerinin artırılmasıve süt kalitesine göre primlen-dirme sistemi üreticiler için çokönemlidir.Çok düşük besin madde içeriği,yağ ve protein arasındaki den-gesizlikler, hayvanların sağlıkdurumlarının kötü olduğununda göstergesi olduğundan, aynızamanda ineklerin düzgün bes-lenip beslenmediklerinin sorgu-lanması amacı ile kullanılabilir.Doğru yapılan ve uygulanantoplam rasyonlar ile sütün besinmadde içeriği artırılabilir ve da-ha sağlıklı inekler elde edilebilir.Ayrıca sürü genetiği çalışmala-rında, genetik olarak süt yağı veproteini verim kabiliyeti yüksekseçimler yapılarak, genetik iler-leme sağlanabilir.

Fiziksel ve duyusal özellikler Sütle temas edecek sağım, top-lama ve nakil için gerekli kaplar,taşıyıcılar, tanker gibi alet veekipmanlar düzgün, kolay te-mizlenebilen, dezenfekte edile-bilen, korozyona dirençli ve in-san sağlığı açısından tehlike ya-ratmayacak veya sütün duyusalözelliklerini olumsuz yönde et-kilemeyecek ve süte geçmeye-cek malzemeden yapılmış ol-malıdır. Bu tür malzemelerin gı-da ile temasa uygunluğununsertifikalandırılmış olması ge-rekmektedir.

Rasyon değişimlerinin süt yağı ve protein üzerine etkisi

Faktörler Süt yağ oranı Süt protein oranı

Yem tüketimi artışı Artar. 0.2-0.3 puan artar.

Kesif yemin verilme sıklığında artış 0.2-0.3 puan artar. Hafifçe yükselir.

Enerji yetersizliği Çok az etkilenir. 0.1-0.4 puan düşer.

Yüksek düzeyde kolayca yıkılabilir %1 veya daha fazla düşer. 0.1-0.2 puan artar.

karbonhidrat içeren rasyon

(%45’den fazla) asidoz riski

Normal düzeyde kolayca yıkılabilir Artar. Normal düzeyde kalır.

karbonhidrat içeren rasyon (%30-40)

Fazla selüloz tüketimi Az miktarda artar. 0.1-0.4 puan düşer.

Düşük selüloz tüketimi %1 veya daha fazla düşer. 0.2-0.3 puan artar.

(%17’nin altında)

Küçük partiküllü yem %1 veya daha fazla düşer. 0.2-0.3 puan artar.

Yüksek ham protein tüketimi Etkisi yoktur. Eğer önceki rasyon proteince

yetersiz ise artar.

Düşük protein tüketimi Etkisi yoktur. Eğer rasyon proteince

yetersiz ise düşer

Rumende yıkıma dirençli Etkisi yoktur. Önceki rasyon yetersiz ise

protein (%35-40) artar.

Ek yağ (%7-8 den fazla) Değişkendir. 0.1-0.2 puan düşer.

yemde hijyen uygulamaları ilebu bakterilerin hayvanlara geç-mesi engellenmelidir. Somatik hücre sayısı (SHS), çiğsüt kalitesinin ve meme sağlığı-nın belirlenmesinde önemli birkriter olarak kullanılmaktadır.Sütte bulunan somatik hücreler;epitel hücreler, büyük skuamozhücreler, epitel hücre döküntü-leri ve nükleussuz hücreler, al-yuvarlar (eritrosit), plazma hüc-releri, kolostrum korpusküllerive lökositlerden ibarettir. Yük-sek somatik hücre sayısı; ineğinyaşı, laktasyon evresi, stres,mevsim ve beslenme gibi un-surlara bağlıdır. Bunların yanın-da SHS’nin en önemli artma ne-deni mastitis olup, mastitis so-nucu sütte artan SHS ile süt ve-rim düzeyi arasında negatif birilişki bulunmaktadır. Somatikhücre sayısı üretici için de çokönemli bir kriterdir; sürününsağlık durumunun göstergesi-dir. Büyük ya da küçük tüm çift-liklerin 200.000’nin altını hedef-lemesi gerekmektedir.

Kalıntı ve bulaşan (kontaminant) miktarı Kalıntı; veteriner ilaçları, antibi-yotikler ve hormonlar gibi belli

bazı maddelerin kullanımı so-nucunda sütün salgılanması ilebulaşan maddelerdir. Antibiyo-tik kalıntılarının önlenlenmesiiçin veteriner ilaçlarının kullanı-mına, çiftlik kayıt defterlerinintutulmasına önem verilmeli,ilaçların arınma süresine dikkatedilmelidir. İyi Veteriner uygula-maları prensipleri ile çiftlikteoluşabilecek riskler azaltılmalı-dır. Ayrıca yem hammadeleri-nin alımına özen gösterilmeli,tarladan sofraya izlenilebilirliksistemi kullanılmalıdır. Yemdeçapraz bulaşmaların önüne ge-çilmelidir. Özellikle yem vehammadde kaynaklı bulaşma-lar, aynı zamanda süt veriminide etkileyerek üreticiye de zararvermektedir.Bulaşan (Kontaminant ); çiğ süt-lere bulaşan dioksin ve miko-toksinler gibi maddelerdir. Kali-teli yem kullanımı ve hijyenik de-polama şartlarının sağlanmasıçok önemlidir; mikotoksin bu-laşması çoğu tarlada ürün yeti-şirken oluşmakta ve depoda ço-ğalmaya devam etmektedir.Yemdeki mikotosinlerin bellioranlarda süte geçtiği genelolarak kabul görmüştür. Miko-toksinler içerisinde insanlar için

en tehlikeli olanı AFM1’dir.AFM1 miktarının çiğ sütte 0,05ppb’nin altında olması isten-mektedir. Özel süt üretiminde(bebek formülleri gibi) 0,025ppb’nin altında olması istenir.

Sütün bileşimindeki besin maddeleriİnek sütü, ortalama olarak;Kuru madde ...................%12,4Su ..................................%87,6Protein ..........................% 3,30Laktoz ...........................% 4,70Yağ ................................% 3,70

Bilimsel15

Ç oğu zaman, özellikle dekaçınılmaz şekilde erte-lenmiş bir uçuşumu

beklerken düşünmeden edemi-yorum. Yem Formülasyon Sek-törü, tamamen birleşik bir ileti-şim platformu olsa ve örneğinhavaalanı gibi herhangi bir yer-den herhangi bir zamanda ula-şılabilir olsa, hayatlarımız nekadar rahat, üretken ve kolayolurdu.Nihayetinde, interneti bulan biravuç bilim adamı, bilgiyi paylaş-mak için daha kolay yollar ara-yan insanlardı. Onlar, işin en bü-yük kısmını gerçekleştirmişkenbiz neden bunu ticaretimiz içinkullanmayalım ki? Ciddiyim, bizformülasyoncular yoğun bir verigirdabının içindeyiz ve bilgilerfarklı önemlere göre sürekli üze-rimize geliyorlar.

Her gün başa çıkmamız gere-ken şu karmaşık konuları bir aniçin bile olsa değerlendirin:hammadde fiyatları, hammad-delerin besin değerleri, formül-lerdeki hammadde ve besin de-ğeri sınırlamaları, pazarın talep-leri, üretim faktörleri, mevzuat-lar, müşteri ihtiyaçları, beslemebilimi ve fırsat maliyetlerinin bu-lunabilirliği. Hepsi de değişkenve bunu sürekli olarak devamettiriyorlar.Birisi çıkıp da bu yığın halindekiveriyi organize etse, öncelik sı-rasına göre dizse güzel olmazmı? Bizlerin bunu yapabilmesiiçin ise sürekli bu yığınların içinegirip çıkmamız gerekiyor.En kötü olan da bazen bu güyaakıllı teknolojiler ile ilgimi çeke-bilecek bazı bilgilerin gözüm-den kaçması oluyor. Demek is-tediğim şu, eğer sosyal medyasiteleri ilgilendiğimiz bir bilgilen-dirme için bizi gecenin ikisindeuyarabiliyorsa, bu teknolojiyikendi işimiz için neden kullan-mayalım ki?

Bu tarafa daha fazla bilgi gönderebilir misiniz, lütfen?Elimle girmekten yoruldum. Ör-neğin, güvenilir sitelerde yapılantahminlere göre satın alma ka-rarlarını kolayca verip hızlı şekil-de varsayımsal senaryolar kura-bilmek, formül maliyetlerimi veen iyi kararları görebilmek veönümüzdeki aylar boyuncahangi hammaddelerle çalışaca-ğımı bilmek isterim. Ayrıca, buverileri elle girmek yerine dü-zenlememe de imkan verilmeli.Hazır eliniz değmişken, silola-rımda mevcut olan hammadde-lerime ait istatistiksel olarakdoğrulanan besin değeri içerik-lerimin bir akışına ne dersiniz?Bahsettiğim geçen hafta değilşu anda formülasyon yapıyor ol-duğum hammaddeler. Sadecebir örnek için verilerden bahset-miyorum, bütün analizlerin de-ğerlendirmeye alınıp varyasyon-ları dikkate alarak özetlenmesin-den bahsediyorum.

Birileri büyük veriyi getirebilir mi?Bugün pekçok yem üreticisi,toplanan yem hammaddelerin-den numune almaya gelincekendi bildikleri şekilde işlem ya-pıyor ve bu numuneleri de labo-ratuvarlara gönderiyorlar.Bir fabrikadan gelen tek birhammadde, birden fazla yemüreticisi tarafından örneklendiri-liyor ve kabaca aynı analiz so-nucuna ulaşıyorlar: ham prote-in, ham yağ, nötr deterjan fiber-leri, asidik deterjan fiberleri, kül,nem ve fiber olmayan karbon-hidrat değerleri ya da nişasta.Formülasyon sistemine girilenbir analiz sonucunun istatistik-sel olarak doğru olduğu da çoknadir rastlanan bir durum. Diğerbir deyişle, güven verecek ka-dar yeterli numuneye dayanma-sı gerekiyor.

Yine de, laboratuvar tarafındanbelirlenmiş bu temel besin de-ğeri analizleri rekabet avantajısağlamıyor. Yem üreticileri ör-neklemlerini, analiz maliyetlerinive istatistiksel olarak doğrulan-mış verilerini paylaşabilirler. Bu-na isterseniz konsorsiyum deyinancak bu aslında bir avuç reka-bet avantajını feda edip çevreselanlamda herkes için faydalı biryolu seçmektir.

Temel besin değeri verisi ile neler yapıldığıise apayrı bir konudur,değil mi?Belki de bu verilerle enerjiyi he-saplama yönteminiz diğerlerin-den çok daha iyidir ve belki depekçok besin değerini diğerle-rinden rekabet avantajı sağlaya-cak şekilde farklı değerlendiri-yor olabilirsiniz.

Lütfen mobil hale getirinLütfen telefonumdan, tabletim-den erişilebilecek şekilde dahafazla veri, daha fazla fonksiyonve formülasyon tabanlı bilgiyeerişim sağlayın. Nereye gidece-ğim belki de belli olmayan biruçağa yönelirken, ofiste çalışan-

larımın nelerle ilgileniyor olduk-larını görmemi sağlayın.Ekranların formülasyonlar ile il-gili herşeyi göstermek için ye-terli alana sahip olmadıklarını bi-liyorum ancak yine de neye, nezaman ihtiyacım olduğunu bile-rek gerekli olanları görmemisağlayın.

Son bilimsel gelişmele-rin aralıksız olarak ulaşmasını sağlamayane dersiniz?Yeni teknoloji ve bilgi neredeyseyakalanamayacak derecedehızlı şekilde akıp gidiyor. En sonhayvansal besin değeri sınırla-maları ve performansı hakkında-ki son araştırmalarla yem formü-lasyon taslaklarımın eşleşmesi-ne yardımcı olun. Ve yine ellegiriş yapmak ya da manuel ola-rak araştırma yapmak istemiyo-rum. İhtiyaçlarıma göre revizeedebileceğim şekilde temeloluşturabilecek güvenilir bilgininbana sürekli ulaşmasını istiyo-rum. İstek listeme bakarsanız,bu bahsi geçenlerden bir kısmı-nın o ya da bu şekilde sizler içinmevcut olduğunu görebilirsiniz.Ancak bu alanların aslında dahaiyi etkileşim ile ne kadar dahafazlasını sağladığını ve sağlaya-bileceğini de görüyor olmalısı-nız. Sektörümüzde sürekli ola-rak hareket halinde olan verininbenzersiz şekilde bağlantılandı-rılması; yeni mevzuatlar, çevre-sel ve hayvansal şartlar değiş-tikçe daha da fazla önem arze-decek. Ne mutlu ki, teknolojimizbilgi birikimimizi yakalayınca, buuçuş gecikmeleri bu kadar acıverici olmayacak.

John Foley, FMS – Global Portföy Yöneticisi, jfoley@feedsys.comÇeviri: Onur Çobanoğlu - YEMSİS, onur@yemsis.com

Birleşmiş yem formülasyon dünyası

İçimizden Biri17

Ben size biraz geçmişi ha-tırlatarak yazıma başla-mak istiyorum. Et üreti-

minde neden dışa bağımlı duru-ma geldiğimizi anlamamız açı-sından hafızamızı tazeleyelim.Et Balık ve SEK’in özelleşmesiy-le birlikte üretici spekülatif piya-sa hareketlerine karşı koruma-

sız kaldı. 2008-2009 yıllarındaartan kuraklık nedeniyle yem fi-yatları hızla yükselirken et ve çiğsüt fiyatları gerilemiştir. Süt sanayicisinin daha fazla ka-zanma hırsı ile yurt dışındansüpvanse edilmiş süt tozlarınınülkeye kontrolsüz bir şekildehızla girmesi çiğ süt fiyatlarını

Nejat DEVECİ ndeveci@superonline.com

Neden ithalat?

yem paritesine göre son 30 yılınen düşük seviyesine çekmiştir. 2008-2009 yılında kuraklık ne-deniyle artan yem fiyatlarınınbaskısına destekleme politikala-rındaki değişikliklerde eklenincebesi ve çiğ süt üreticileri ellerin-deki anaç hayvanları kesmekzorunda kaldılar. Anaç hayvan-ların hızlı kesimine dikkat çek-mek amacıyla TÜSEDAD gaze-telere ilan vermişti. Bu verilenilanların amacı hayvansal ürün-lerde dışarıya bağımlı olacağı-mızı haber veriyor ve gerekli ön-lemlerin alınmasını istiyorduk. Tüsedad olarak 6 sene önceyaptığımız uyarılar dikkate alın-saydı bu gün et ithalatçısı bir ül-ke durumuna düşmezdik. Hay-van varlığımız nüfus ile doğruorantılı artmamaktadır. Süt üre-ticileri çiğ süt üretiminden para

Ertuğrul KAHYATeknik Pzrl. Şefi, Atermit End. Tic. A.Ş.

Alın Kapamalı Taşyünü Panel, heriki yüzü boyalı galvaniz saç veyaalüminyum arasına yanmaz -alev

almaz taşyünü (A1 Sınıfı EN 13501-1) dol-

gu yapılması ve panelin açık olanalın kısımlarının fabrikasyon olarakkapatılması ile meydana gelir. Buüç kat malzeme çeşitli kalınlıklardabirleştirilerek istenilen yük değeri-ne mukavim, yanmaz, sızdırmaz,ısı yalıtımlı, çevre için zararlı birmadde içermeyen, üstün özellikliAlın Kapamalı Sandviç Panellerimeydana getirir. Fabrikasyon alın kapa-ması ile yıllarca formunu koruyacak ve ça-tıya montaj veya çatıda kullanım esnasın-da su almayacak olan Sandviç Paneller,güçlü, sağlam yapısı ve uzun ömrü ile tümrakiplerini geride bırakmaktadır. “Alın Kap-lama 2013/11521 nolu Faydalı Model Bel-gesi" ile korunmaktadır.

Kullanım alanları;Yüksek Yangın güvenliği istenilen yapılar-da, yanıcı parlayıcı madde imalat ve de-polarında, alışveriş merkezleri, silolar, pre-fabrike binalar, konut çatıları vb. birçokyerde kullanılmaktadır.

kazanmaya başladıkları zamanyatırımlarını büyütürler ve hay-van sayılarında ciddi artışlarolur. Çiğ süt fiyatını yem parite-sine göre bir fiyat belirlenip sür-dürülebilir bir üretim planlanırsabesi için de ithalat yapmak zo-runda kalmayız. 2008-2009 yılında uygulananyanlış politikalar 2010 yılındaciddi hayvansal ürün ithalatınayol açmıştır. Buda üreticiye cid-di zarar verdi. Bu sene yapıla-cak ithalatı 2010 ile kıyaslarsak,üreticiye 2010 ithalatı kadar za-rar vermeyecek gözüküyor. Şu andaki karkas dana eti fiyat-ları 20-21 TL. aralığı olması ge-reken fiyattır. İthalatı gerektire-cek bir durum söz konusu değil-dir. Büyük kapasiteli besicilerbu ithalatta uzun vadede zararlıçıkacaklardır. Bu günkü karkaset fiyatlarına göre yapılacak itha-lat 6 ay sonra piyasadaki et fi-yatlarının maliyetlerin altına in-mesine sebep olacaktır. Rus-ya’ya et ve et ürünleri ihracatıgerçekleşmezse büyük besicilerbu işten zarar görebilir. Yapıla-cak besilik dana ithalatı Avrupaüreticisini desteklemenin ötesi-ne geçmeyecektir. Aynı desteğiülkenin üreticisinin de hak etti-ğini düşünüyorum.

Alın kapamalı taşyünü paneliKullanım alanları; yüksek yangın güvenliği istenilen yapılarda,

yanıcı parlayıcı madde imalat ve depolarında, alışveriş merkezleri, silolar, prefabrike binalar, konut çatıları vb. birçok yerde kullanılmaktadır.

Bilimsel19

İnsanlar için çok elzem olma-yan konsantre bir enerji kay-nağı olan şekerin herhangi

bir hayvan rasyonunda kullanıl-ması ile ilgili az sayıda çalışmavardır. Çiftlik hayvanlarının bes-lenmesinde şeker kullanımı hay-van yemi teknolojisinde yeni birkavramdır. Bununla birlikte, ya-pılan bazı çalışmalar süt sığırırasyonlarında şeker kullanımı-nın yüksek kaliteli et ve süt üre-timinde etkili olduğunu ortayakoymuştur.

Küresel şeker üretimiDünya'da 100'den fazla ülkedeüretilmekte olan şekerin % 78'likkısmı Güney yarımkürenin tropi-kal ve subtropikal bölgelerindeşeker kamışından elde edilmek-tedir. Şeker üretiminin geri ka-lan kısmı ise Kuzey yarımküre-nin ılıman bölgelerinde gerçek-leşmektedir. Genel anlamdaşeker kamışından şeker üretimişeker pancarından şeker üreti-mine nazaran daha ucuza malolmaktadır. Halihazırda Dünyaşeker üretiminin yaklaşık %69'luk kısmı üretildiği ülkede tü-ketilmekte geri kalan kısım iseDünya piyasalarına arz edilmek-tedir. Dünya'da 2006-07 yılların-da en fazla şeker ihracatı yapan5 ülke arasında yer alan Brezil-ya, Tayland, Avustralya, GüneyAfrika ve Guatemala Dünya şe-ker ihracatının % 80'lik kısmınıkarşılamaktadır.

Yemlerde şeker kullanımıSon yıllarda süt sığırı rasyonla-rında şeker kullanımı konusundaoldukça yoğun bir ilgi vardır(Mary Beth Hall, 2002). Şekerlerdisakkaritlerden % 80 etanoldaçözünebilme özellikleri ile ayrış-tırılabilmektedirler. Şekerler NDFgrubuna dahi olmayan karbon-hidratlar ve aynı zamanda yapı-sal olmayan hücre içeriği kapsa-mında değerlendirilmektedir. Ol-gun mısır ve yulaf danelerindeki

şekerlerin büyük bir kısmı depopolisakkaritlerine çevrildiğindenbu daneler çok düşük düzeydeşeker içeriğine sahiptirler. Şe-kerler rumende çok hızlı bir şe-kilde fermente olmaktadırlar. Ya-pılan çalışmalar rumendeki şe-ker fermantasyonunda yüksekdüzeyde bütirat ve daha düşükdüzeyde propiyonat üretimininsöz konusu olduğunu ortayakoymuştur (Storbel ve Russell,1986). Süt sığırlarında kurumadde tüketimi şeker tüketimi-ne bağlı olarak artış göstermek-te olup bu artış yemin lezzetlilikdüzeyi ve sindirim içeriğinin ru-menden geçiş hızındaki artışlailişkilendirilmektedir (Broderickve ark., 2000). Rumendeki mik-robiyel protein üretimi şeker tü-ketimi ve rumende parçalananprotein oranındaki artışa bağlıolarak yükselmektedir (Hall veWeimer, yayınlanmamış).

Verim çalışmalarıSaflaştırılmış şekerlerin kullanıl-dığı hayvan besleme çalışmalarıoldukça sınırlı sayıdadır. Laktas-yondaki ineklerin rasyonlarındanişasta yerine sükrozun kullanıl-dığı 2 çalışmada süt yağı oranı-nın arttığı belirlenmiştir. Nişastayerine farklı oranlarda sükrozkullanımının etkileri Tablo 2'degörülmektedir. Şeker dane yem-lere göre daha yüksek metabo-lize olma oranına sahiptir. Budurum Tablo 2'de açıkça görül-mektedir. Şeker ve şeker şuru-bunun metabolize olma oranıyaklaşık % 94 olmakla birlikteşeker şurubu hem yemlere katıl-ma konusunda fiziki anlamda birsınırlamaya sahip olmamakta,hem bağlayıcı bir etki sağlamak-ta hem de daha aromatik ve lez-zetli olma özelliğini taşımaktadır.Bundan dolayı, şekerin hemhayvan beslemede hem de in-sanların şeker ihtiyaçlarının kar-şılanması amacıyla kullanılabile-ceği anlaşılmaktadır. Hayvanın

George Kunju JohnÇeviri: Ali Vaiz GARİPOĞLU, OMÜ Ziraat Fakültesi Zootekni Bölümü, alivaizg@omu.edu.tr

Süt sığırı beslemede karlılığın artırılmasında alternatif bir yol olarak rasyonlarda şeker kullanımı

Şeker ve yem kaynaklarının metabolize olabilirlik oranları ve glikoz içerikleri

Yemler Metabolize olma oranları % Glukoz (g/kg)

Mısır 80 560

Arpa 78 500

Şeker 94 990

Şeker şurubu 94 660

Melas 59 280

Şeker ve şeker şurubu %94 oranında metabolize olma oranına sahiptir.Daha sonra gelen en yüksek değer ise %80 ile mısıra aittir.

sindirim sisteminde glukozaçevrilen şeker insanlar için safformda verildiği duruma nazarandaha az tehlikeli sonuçlar ortayaçıkarmaktadır. Bununla birlikte,şekerin tek başına verilmesin-den, yem tüketiminde azalmayave sindirim sisteminde asiditeyeyol açma tehlikesi nedeniyle, ka-çınılmalıdır. En doğrusu şekerinfarklı yem maddeleri ile birliktekarıştırılarak verilmesidir. Enekonomik şeker yeminin şekerşurubu olduğu unutulmamalıdır.

Yemlerde şeker şurubu kullanımıYem teknolojisi ve hayvan bes-lemede en son gelişmelerdenbirisi de şeker rafinasyon araürünü olan şeker şurubununçiftlik hayvanların beslnmesindeenerji kaynağı olarak kullanılma-sıdır (PGK, John, 2006). Daneyem fiyatlarının giderek artışgösterdiği Orta Doğu'da şekerşurubu hayvan yemlerinde ni-şasta/dane yem ve bitkisel yağyerine ikame edilebilecek birkaynak olarak düşünülmektedir.Şeker şurubu hem yemlere ka-tılma konusunda fiziki anlamdabir sınırlamaya sahip olmamak-ta, hem bağlayıcı bir etki sağla-makta hem de daha aromatikve lezzetli olma özelliğini taşı-maktadır. Şeker şurubu aynı za-manda toz yemlere daha yük-sek düzeyde katılabilmekte veherhangi bir şekilde aflatoksiniçermemektedir. Hayvan besle-me çalışmaları şeker verilmesi

durumunda şekerin herhangibir besin madde kaybına yolaçılmaksızın glukoza çevrilmesinedeniyle nişasta verilmesi du-rumuna nazaran daha iyi so-nuçlar alınmakta olduğunu orta-ya koymuştur (Chamberlain veark., 1993; Mahagna ve Nir,1996). Şeker yan ürünlerininhayvan yemlerinde kullanılma-sında bu fizyolojik prensip daya-nak olarak alınmıştır.

Şeker şurubundanfaydalanmaŞeker şurubu yüksek enerjili biryem kaynağı olarak hayvanyemlerinde farklı oranlarda kul-lanılabilmektedir. Günümüzdeyüksek enerjili yemler arasındabaşta mısır, arpa, buğday vesorgum olmak üzere bazı daneyemler önemli bir yer tutmakta-dır. Dane yemler içerdikleri liflikısım nedeniyle şekere göre da-ha düşük enerji içeriğine sahip-tir. Ayrıca, dane yemlerde bulu-nan nişastanın % 80 oranındametabolize olduğu saptanmıştır. Sonuç; şeker insan diyetindesıklıkla kullanılan ancak sağlıkproblemlerinden sakınmakamacıyla kullanımında dikkatedilmesi gereken yüksek enerjilibir besin kaynağıdır. Belki deşekerin hayvan sisteminde yük-sek kaliteli et ve süte dönüştü-rülmesi daha uygun bir kullanımtarzı olacaktır. Bu alanda uygunyem teknoloji metotlarının geliş-tirilmesi hayvancılık endüstrisinebüyük katkı sağlayabilecektir.Şeker artıklarının hayvan ras-yonlarında enerji kaynağı ola-rak kullanım imkanları ile ilgilisonuç odaklı araştırmalar hay-van besleme uzmanları tarafın-dan ivedilikle başlatılmalıdır. Ge-lecekte düşük fiyatlı yemlerdendaha yüksek yemden yararlan-ma oranına sahip yem kaynak-larının geliştirilmesine yönelikçalışmalar yapılmalıdır. Kaynak: Feed International,July/August 2012, 18-19.

Bizim Çiftliklerimiz 20

Kain Çiftliği Tarım ve Hay-vancılık A.Ş. yaklaşık 300dekarlık bir alana kurul-

muş olup, 500 başlık kurulukapasiteye sahip yarı açık veaçık sistem hayvan barınaklarıbulunan süt sığırcılığı işletme-mizde hâlihazırda Holstein cinsisığırlardan oluşan 250 sağmalile birlikte toplam 500 sığır bu-lunmaktadır. Hayvan başına or-talama süt veriminin yükseltil-mesi amacıyla sürü genetiğininkorunup geliştirilmesine önemverilmektedir.Yalova’nın Altınova ilçesi Fevzi-

ye Köyü’nde yer alan yerleşke-mizde amacına göre inşa edilenaçık sistem ahırlar, genç hayvanbarınakları, buzağı kulübeleri,revir ve karantina alanları, kuruot ve silaj depoları ile süt sağımünitesi, süt soğutma tankları velojmanlar bulunmaktadır. 2x12balık sırtı sistem sağımhanedegünde 3 kez sağım yapılmakta-dır. Çiftliğimizde 3 veteriner he-kim düzeyinde olmak üzere top-lam 15 personel çalışmaktadır.Hayvancılık işletmemizin yemihtiyacı ise gerek kendi üretim-lerimiz gerekse sözleşmeli üre-

Tarım ve hayvancılığı ileri ve modern tekniklerle gerçekleştirmek amacıyla 2007 yılında Yön. Krl. Bşk. Cevdet Kain öncülüğünde

yatırımına başlayan Kain Çiftliği Tarım ve Hayvancılık A.Ş. yaklaşık 300 dekarlık bir alana kurulmuş olup, faaliyetlerine ABD’den

2009 yılında ithal edilen 200 baş gebe düve ile başlamıştır.

Kain Çiftliği

timlerle, yem verimliliğinin hay-van verimliliğini doğrudan etki-lediği bilinciyle ekimden hasadakadar sürekli kontrol edilerekkarşılanmaktadır. Kain Çiftliği ta-rafından yılda 2.000 dekar ara-zide (sözleşmeli üretim yaptırı-lan alanlar hariç) kendi ihtiyaç-larımız doğrultusunda silajlık mı-sır, yonca, yulaf otu, fiğ-hububatkarışımı gibi çeşitli yem bitkileriüretimi yapılmaktadır. 150 başakadar erkek buzağılar işletmeiçerisinde et üretimi için tutul-makta, kapasite fazlası ise süt-ten kesildikten sonra civar besi-

cilere satılmaktadır. Açık sistembesicilik modelinin uygulandığıişletmemizde besicilik bilimselyöntemler uygulanmak suretiyleveteriner hekim kontrolündesürdürülmektedir.İşletmemiz istatistikî verileri vekapasite fazlası buzağı satışın-dan alınan geri bildirimlerde,yüksek verimlilikte, üretim stan-dartlarına uygun, üretim kalite-sine ve döl verimliliğine ulaşmış-tır. Çiftliğimiz; yeni bir işletmeoluşundan ve ortaklarımızınsektör dışından gelmesindenkaynaklı, sıkıntıların aşılmış ol-duğu aşikârdır. Bir başka ifa-deyle, yatırım başlangıç safha-sında hedeflenen süt ve döl ve-rimine kararlılık ve titizlikle yürü-tülen işletme faaliyetlerimiz so-nucunda, son yıllarda ulaşılabil-miştir. Bu sayede başlangıçtasıklıkla yaşanan buzağı ve düvekayıpları yok denecek kadarazalmış, özellikle buzağı yetişi-mi, doğum sırası ve sonrasındayaşanan düve zayiatları sıfırayakın seyreden bir başarıyaulaşmıştır.Ancak hayvancılık ve tarım sek-töründe üreticiden tüketiciyeuzanan zincirin bütün halkaları-nın geliştirilmesi ve güçlendiril-mesi son derece önemlidir. Ziraüretim ve piyasa koşulları, yük-sek standartlara uygun hayvan-cılığın daha akılcı, kârlı ve zevkliyapılabilmesine tam anlamıyla

Web sitemizi

Bizim Çiftliklerimiz21

üretmeyi başarmış bir işletmeolmaktır. Uzun vadede ise asılhedefimiz 1.000 baş sağmalkapasite ile sütünü kendi bün-yesinde işleyen, ve erkek hay-vanlarının tümünü kendi bünye-sinde besleyen ve et üretiminiişlenmiş et olarak satabilen ortaölçekte entegre bir tesise sahipolmaktır. Ancak, hayvancılıksektöründe tekrar yatırım orta-mının oluşması için üreticininsesinin artık duyulması gerek-mektedir. Özellikle bilimsel yön-tem ve tekniklerle üretim yapanişletmelerde oluşmuş olan bilgibirikiminin değerlendirebilmesive yatırıma dönüştürülebilmesiiçin sektöre olan inancını kay-betmemesi gerekmektedir.Gerçekten de, üretici beş yılı aş-kın bir süredir kâr etmek bir ya-na elindeki mevcut hayvan var-lığını korumak için tüm imkânla-rını seferber etmektedir. Fakatyanlış fiyat politikaları devam et-tiği sürece, hayvancılık yatırım-cısının göstermiş olduğu özveri-nin daha fazla sürdürülebilmesimümkün değildir. Zira mevcutşartların rasyonel bir yatırımcıortamından çok uzak olduğu-nun kabul edilmesi gerekir. Ni-tekim bir işletmenin sadece öz-veri ve sürekli olarak dış kaynakdesteği ile varlığını sürdürmesi-nin imkânsız olduğu da yadsı-namaz bir gerçektir.Elbette ki nihai tüketicinin doğruve ekonomik fiyatlarla temel be-sin kaynaklarına ulaşmasını

sağlamak düzenleyici ve denet-leyici makamların görevidir. La-kin nihai tüketiciye temel besinkaynaklarının yüksek fiyatlarlaulaşmasının müsebbibi et ve sütüreticisi değildir. Artık üretici fi-yatları üzerinden nihai tüketici fi-yatlarını belirlemeye çalışma po-litikası terk edilmelidir. Zira üreticinin ürününün hakkıolan değer verilmez ise ülkemi-zin tarımsal gelişimi bir yana ta-rımsal üretimin sürdürülebilmesidahi mümkün olmayacaktır.Türk çiftçisi uzun yıllardır tama-men özveriyle varlığını sürdür-mektedir. Ancak bu durum eko-nomik açıdan hiçbir şekilde ras-yonel değildir.

Özetle, et ve süt üreticisinin var-lığını sürdürebilmesi, önünü gö-rebilmesi ve yetişmiş insan kay-nağını ve bilgi birikiminin dahakapsamlı yatırımlara dönüştürü-lebilmesi için yapılması gerekenesasında son derece basittir.Üreticinin hakkı olan ve beynel-milel kabul gören taban fiyat he-saplamasının (1 litre süt = 1,5kg/TL süt yemi) artık bir kuralhaline getirilerek uygulanmasıgerekmektedir. Her şeyden öteüstün kamu yararı için sanayi-cinin nüfusunu ve gücünü kul-lanarak süt fiyatını dilediği gibibelirlemesine mani olunmalı-dır. Zira temel besin kaynakla-rının kendimize yetecek kadarüretiminin yurt içinden sağlan-masının stratejik önemi olduğuasla unutulmamalıdır. Uluslar-arası standartlarda bir hesap-lama yöntemiyle süt fiyatlarınınbelirlenmesi bir kural hatta birmevzuat hükmü haline getiril-melidir. Çünkü sanayici kendiayağına kurşun sıktığının far-kında dahi değildir. Üreticininde artık takati kalmamıştır. Ül-kede yüzlerce atıl ve satılık çift-lik olması yönetimsel bir hatadeğildir. Kabul etmek gerekirki ayakta kalanlar işletmelerikâr ettiği için değil öz kaynak-ları sağlam olduğu için faaliyet-lerine devam etmektedir.

olanak vermemektedir. İşletme-mizde son derece sıkı bir mali-yet politikası izlenmesine karşın,mevcut piyasa şartları gereğiyapılan yatırımın karşılığını al-mak bir yana verilen emeğinkarşılığının dahi tam anlamıylaalınamadığı kesindir. Bu durumzaten diğer bütün sektör yatı-rımcılarının da farkında olduğuhayvancılık sektörünün genelbir problemidir. Tüm bu olumsuz koşullara rağ-men, imkânlarımızı seferberederek Türkiye’de örnek ve ön-der çiftliklerden biri olmak ama-cıyla yatırımlarımıza devam et-me kararlılığımızı sürdürmekte-yiz. Çünkü sektörün geçirmekteolduğu kriz halinin ve halen de-vam eden yanlış fiyat politikala-rının er ya da geç sona ereceği-ne olan inancımızı korumakta-yız. Fakat yeterli şekilde örgüt-lenilmediği veya entegre üreti-me geçilmediği sürece mevcutmodellemede söz konusu kârmarjları ile üretimi sürdürebilme-nin ancak üretim kapasiteni art-tırarak mümkün olacağının dafarkındayız. Bu düşünceyle bık-kınlık ve yılgınlık hissetmedenüretim kapasitemizi arttırarak,faaliyetlerimize yeni yatırımlarladevam etmemiz gerektiği ka-naatindeyiz.Bu kapsamda, orta vadede anahedefimiz 500 sağmal hayvanve 10 tonun üzerinde günlük sütüretim kapasitesine ulaşmış veyem ihtiyacını tümüyle kendi

Web sitemiziyeniledik!

Bilimsel 22

Son 5 yıl içersinde hayvan-cılık sektörünün geldiğinoktaya baktığımızda

sektörün inanılmaz büyüme kar-şısında tek ayak üzerinde yaka-landığını söylemek hiç de yanlışolmaz. Gerek işletmelerin kuru-lumunda yapılan hatalar, işet-mede hayvan sağlığı, hayvansevk-ideresi, personel yönetimive kalifiye personel konusundayaşanan sıkıntılar giderek art-maktadır. Tüm bunların yanındahayvan sayısının artması ile bir-likte hayvan sağlığı sorunları vedolayısı ile verim kayıplarınınönlenmesinde en akılcı ve eko-nomik yöntem biyogüvenlik ku-rarlarının taviz verilmeden uygu-lanmasıdır. Biyogüvenlik sü-rüdürülebilir sürü sağlığınınolmazsa olmazıdır. Biyo-güvenlik bir risk yönetimi-dir. Dolayısı ile işletmeiçersinde, yakın çevrede,bölgede hatta ülke bazın-da olası hastalık risklerininbelirlenmesi ve gerekli ko-ruma tedbirlerinin oluşturul-masını kapsar. Risk hiçbir za-man tamamen ortadan kaldırıl-maz hedef riskleri en aza indir-mek olmalıdır. Bir işletmede ola-sı risk faktörleri şunlardır;

• İşletmenin kurulum yerindeki risklerİşletmelerin kurulacağı bölgeler-de toprak analizi yapılmalı, dre-naja uygun olup olmayacağınabakılmalıdır. Ayrıca yakın çevre-de başka işletme bulunmaması,doğrudan kuzey rüzgarlarınamaruz kalmaması, yoğun trafi-ğin olduğu yollardan uzak ol-ması tercih edilmelidir. Yabanhayatı ile iyi bir izolasyon sağ-lanmalıdır. Tarım arazilerine iş-letme kurulmamalıdır.

• İşletmenin giriş noktasındaki risklerBir işletmedeki en önemli risk

işletme girişinde bir oda da de-ğişmeleri sağlanmalı, bu oda-nın girişinde a dezenfeke tabla-ları bulundurulmalı ve işçilerinher giriş çıkışta bu tablalara bas-maları zorunlu tutulmalıdır. İşçi-lerin sık olarak çizmelerini de-zenfekte su ile temas ettirmelerikonusunda uyarılmalıdır.

Buzağı ünitesi risk ve biyogüvenlik yönetimiBir işletmenin en önemli 2 bölü-münden biridir. Buzağı ünitelerien fazla hastalıkların ve dolayısıile ölümün görüldüğü üniteler-dir. Bir buzağının yetişkin birhayvanın sahip olduğu hücreselve humoral yanıtı sağlamsı en

az 6 aylık bir yaş döneminikapsamaktadır. Bu ne-

denle buzağı üniteleriher zaman için enfeksi-yöz etkenlerin tehditi al-tındadır. Bu riski en azaindirmek için;

1. Buzağı ünitesindekisorumlu personel diğer

bölümlerde çok elzem ol-madıkça kullanılmamalıdır.

2. Altlıklarının kuru kalması sağ-lanmalıdır. Birçok patojen ıslakve nemli ortamda yüksek koloni-

zasyon ve patojenite oluştururlar.3. Buzağı ünitelerinden sorumluolan bakıcı iş kıyafetleri ile yetiş-kin hayvanların olduğu bölümegirmemelidir. Çok zorunlu hal-lerde diğer ünitelere ayrı tulumve çizme ile girmeleri sağlan-malıdır.4. Buzağı süt-mama biberon ve-ya kovalarının ön temizliğine vehijyenine dikkat edilmesi sağlan-malıdır. Bunların ön temizliği de-terjanla sağlanmasına takibenHidrojen peroksit veya klordi-oksit gibi toksik etkisi olmayanve kalıntı bırakmayan dezenfek-tanlarla dezenfekte edilmelidir. 5. Buzağılara verilecek süt veyamamanın 37°C olmasına özengösterilmelidir.6. Bursella, tüberküloz, BVD, lo-kozis, mycoplasma, paratüber-küloz gibi sütle geçen enfeksi-yon varlığında veya şüphesindebu sütler buzağı beslenmesindekullanılmamalıdır.7. Buzağılar yakından gözlen-meli, emme refleksi olmayan,depresif, ishali, göz yaşı- burunakıntısı, öksürüğü veya herhan-gi bir anormal görünüm derhalsorumlu kişiye bildirilmelidir.8. Buzağıların kafesleri ve altlığı

Prof. Dr. Sezgin ŞENTÜRK Uludağ Üniversitesi Veteriner Fakültesi, Hayvan Hastanesi Başhekimi, sezsen@uludag.edu.tr

İşletmelerde biyogüvenlik konusundadikkat edilmesi gereken bazı faktörler

Resim: Mavidil hastalığı ile enfekte sığırda kalpde kanama odakları

zenfeksiyonla ile pulverizasyonyapılmasına ve tüm dış aksamı-nın dezenfekte edilmesine taki-ben içeri alınması sağlanmalıdır.Araçtaki kişiler, araçtan inip gi-riş kapısındaki tabanı süngerlipersonel dezenfekte basmalarısağlanacaktır. Dezenfekte sün-geri kuru kalmaması sağlanma-lıdır. Kişiler mutlaka kayıt altınaalınmalıdır.2. Merkeze gelen kişilerin, Mer-kez yöneticinin izni olmaksızıniçeriye girmesine izin verilme-mesi sağlanmalıdır.3. Merkezi ziyaret için gerekliizinleri alan kişilere yönetim bi-nasındaki işletmeye ait tek kul-lanımlık galoş ve tulumları giy-meleri zorunlu tutulmalıdır.4. İşçilerin sorumlu olduklarıünitelere girmeden önce üzerle-rini ünitelere yakın yerde değil

faktörleri işletmeye kontrolsüzgiren kişi ve araçlardır. İşletme-ye dışarıdan giren her araç veinsan potansiyel bir enfeksiyontaşıyıcı olarak görülmelidir. 1. Zorunlu haller hariç merkeziniçersine kesinlikle araçla giril-memesi sağlanmalıdır. Merke-ze girmesi zorunlu olan yemkamyonları, hayvan nakil ve sütaracı gibi araçların merkeze gir-mesi araçlarının uygun bir de-

Bilimsel23

ce kireçle harmanlanmalı taki-ben uzaklaştırılmalıdır.• Altlıklar işletmeye en az 1 km.uzak mesafeye taşınmalıdır.• Meraya veya tarlaya dökme-den önce yığınlar halinde fer-mentif yanmaya bırakılmalıdır.• Gerek mikrobiyel potansiyeliaçısından gerekse oluşturduk-ları ve solunum sistemi için Za-ralı olan hidrojen sülfür, kar-bondioksit ve amonyak ve me-tan gibi toksik gazları içermesinedeni ile gübre havuzları işlet-menin en uzak bölümüne yapıl-malıdır.• Gübre yönetimi sinek müca-delesinde kapsamlıdır. Yoğunsinek popülasyonu gerek viralgerekse bakteriyel birçok pato-jen etkenin taşınmasını sağlar.Bu nedenle gerek gübre topla-ma yerlerinde gerekse işletme-de hem yetişkin hem de larvalsinek mücadelesi yapılmalıdır.• Revir Risk ve BiyogüvenliğiMalesef ülkemizde revirler ge-nellikle işletmenin en merkeziyerinde, sağımhane veya do-ğumhanenin içinde konumlandı-rılmıştır. Bu çok büyük bir hata-dır. Revirdeki hayvanların sağlıklıhayvanlarla teması olmamalıdır.Revirle ilgilenen gerek sağlık ge-rekse bakıcıların hijyene büyükönem vermeleri gereklidir. Revi-rin girişi kişilere sınırlandırılmalıyalnızca yetkili kişilerin bu alanabiyogüvenlik kurarları doğrultu-sunda girmeleri sağlanmalıdır.Giriş ve çıkışlarda ayak dezen-feksiyon havuzları olmalı ve per-sonel bu alana ayrı bir kıyafetlegirmesi sağlanmalıdır.

Karantina alanı ve biyogüvenliğiMümkünse karantina alanı işlet-meden bağımsız olmalıdır. Bualan çevresel patojenlere karşımaksimum düzeyde korunmalı-dır. Hayvanlar en az 3 hafta bubölümde kalmalı ve takiben ge-rekli sağlık kontrolleri yapıldık-tan sonra işletmeye sokulmalı-dır. Bu bölümde İşletmede bu-lunan olası patojen enfeksiyon-lara karşı aşılamanın başlatılma-sı oldukça önemlidir. Bu bölüm-deki hayvanlarla ilgilenen per-sonelin işletme içersine girmesiengellenmelidir. Sağlık ekibi bu-rada kullandıkları her türlü me-dikal veya diğer malzemelerininsterilizasyonunu yapmadan iş-letmeye götürmemelidirler.

3 günde bir ve her buzağı çıkı-şında antiprotozoal, bakteriosi-dal, virosidal ve mantaralarakarşı etkili bir dezenfeksiyonladezenfekte edilmelidir.9. Buzağı ünitelerinin giriş kısmı-na etkili bir dezenfeksiyon ban-yosu konmalı ve çizmenin üstsınırının 4 parmak altına kadardoldurulacaktır.10. Buzağılar biberonla besle-nirken tek kullanımlık (lateks) el-diven giyilmeli. Buzağılar bes-lenmeden önce bakıcıların elle-rini sabunlu su ile en az 3 daki-ka yıkanması sağlanmalı taki-ben etkili bir el dezenfeksiyonuile ellerin hijyeni sağlanmalıdır.

Genç buzağı ünitesiBu bölümde en önemli risklersolunum sistemi enfeksiyonlarıve koksidiozisdir. Bu riskleriazaltmak amacı ile;1. Bu ünite işletme şartlarına gö-re 2 bölümden oluşmalıdır. İlkbölümde kafesten yeni gelenbuzağılar bulunmalı (6-8 haftalıkile 14 haftalık), ikinci bölümdebirinci bölümden buzağılar ko-nulmalıdır (15- 21 haftalık). 21-24. haftalarda mutlaka dişiler veerkekler ayrılmalıdır.2. Bakım beslenmeye önem ve-rilmeli, aşırı kalabalık, sıcaklıkstresi, soğuk stresi için gerekliönlemler alınmalıdır. 3. Hayvanların sürekli kolaycaulaşabilecekleri temiz ve içilebi-lecek sıcaklıkta suya ulaşabil-meleri sağlanmalıdır.4. Her bölümün geçiş noktaları-na çizme dezenfekte kovalarıkonmalıdır.5. Bu bölümde hayvanlar birey-sel ünitelerden toplu beslemeyegeçtikleri için stres faktörleri çokyüksektir. Özellikle solunum sis-temi enfeksiyonlarına karşı ya-kın takip yapılmalı ve buzağıla-rın savunma sistemlerini yüksel-tecek uygulamalar yapılmalıdır.

Gübre ve altlık yönetimiİşletmelerin önemli sorunların-dan biride gübre ve altlık yöneti-midir. Altlıklar özellikle mastitis veayak hastalıkları, mikotik enfeksi-yonların oluşmasında önemli roloynayan yüksek mikrobiyel yükesahiptir. Ayrıca altlıklar brusella,tüberküloz ve paratüberküloz gi-bi önemli patojenler uzun sürelerpatojenitelerini koruyabildikleriortamlardır.• Altlıklar uzaklaştırılmadan ön-

nımlık göbek kordonu ataçlarıy-la kapatılmalıdır.10. Buzağı 2–3 saat annesinin ya-nında bulundurulmalı ve en kısasürede beden ağırlığının %5 ka-dar ağız sütünü biberonla almasısağlanmalıdır. Takiben buzağıgözlem ünitelerine alınmalıdır.11. Bu bölümde bol temiz altlık,mevsimine göre ısıtıcı (infred)veya fan konulmalıdır. Buzağıseptisemi serum uygulamasınatakiben mümkünse 3. gündebuzağı kafeslerine alınmalıdır.

Hayvan yataklıkları; Riskleri ve biyogüvenliğiİşletmelerde yatalık hijyenineyeterince önem verilmemesinebağlı olarak çevresel- özellikleE.coli mastitisleri, metritis, der-matomikozis yaygın olarak gö-rülmektedir. Portatif yataklık te-mizliğinde yapılan hatalardanen önemlisi yataklığın yanlıcagörünen yüzünün temizlenmesi,dezenfekte edilmesi ama altınıngöz ardı edilmesidir. Yataklıkkaldırılmalı zemin temizlenmelive uygun dezenfektanlarla de-zenfekte edilmeli , yataklıklardabenzer şekilde hijyenize edildik-ten sonra yerine konmalıdır. Ya-taklıkların 7 günde bir dezenfek-te edilmesi önemlidir. Hayvanlarsağıma gittiklerinde hızla kabatemizliklerin yapılması ve yüzey-lerinin dezenfekte edilmesi bileçevresel orjinli mastits ve yumu-şak doku enfeksiyonlarını oranı-nı oldukça düşürecektir.

Yem depoları ve biyogüvenliği1. Yemlerin altına yerden en az10 cm. yüksekliğinde tablalarkonmalıdır.

Doğumhane riskleri ve biyogüvenliğin sağlanmasıDoğum hane hem anne içinhem de doğacak buzağınınsağlığı açısından son dereceönemlidir. Doğumhanenin mik-robiyel yükünün minumum dü-zeyde tutulması annede doğumsonrası hayati önem taşıyanseptik metritis, mastitis ve do-ğan buzağıda E.col, kriptospo-ridiozis, salmonella başta olmaküzere ölümcül olabilecek pato-jenlere maruz kalma riskini enaza indirecektir. Bunun için;1. Doğum hane bölümü giriş veçıkışlara dezenfeksiyon havuz-ları konmalıdır.2. Doğumhane ünitesi antipro-tozoal, bakteriosidal, virosidalve mantaralara karşı etkili birdezenfeksiyonla dezenfekteedilmelidir.3. Doğumuna 10 gün kala gebeinekler bu bölüme alınmalıdır.4. Bu bölümde bulunan gebeinekler sürekli gözlem altındatutulmalıdır.5. Hayvanların altına bol altlıkatılmalıdır.6. Doğuma müdahale protokölükonusunda deneyimli doğumve jinekoloji uzmanlarca belirle-nen kurarlar doğrultusunda ya-pılmalıdır. 7. Doğum sonrası tüm doğumhane ünitesi le dezenfekte edil-meli ve hazır bulundurulmalıdır8. Doğuma takiben buzağınınsolunumu ilk 48 saat sıkı takipedilmeli hızlı ve güç solunum al-dığında veteriner hekime derhalhaber verilmelidir.9. Göbek kordonu hijyenik ola-rak kesilmeli ve dezenfekte edil-dikten sonra plastik tek kulla-

Resim: Mavidille enfekte sığırda dilde ve dudakta lezyon

Bilimsel 24

deneyimli kişiler in önerisi doğ-rultusunda sağım hijyeni kurar-ları düzenlenmelidir. Herhangibir sorun görüldüğünde memesağlığı uzmanı meslektaşlarımız-dan destek ivedilikle alınmalıdır.

Biyogüvenlikte genel uygulamalar1. Hayvan bölmelerinde ve yemdepolarında kesinlikle sigaraiçilmemelidir.2. Her bölüm giriş ve çıkışların-da çizmeler için dezenfekte ko-valar konmalıdır.3. Bölümler arası geçişlerde ellerve çizmeler dezenfekte edilmelidir. 4. Gerekli olmadıkça çalışanlarana sorumlu oldukları çalışmaalanlarından diğer bölümleregeçmemelidirler.5. Her Ünitenin girişinde tıbbıatıkların konacağı Kırmızı bir ko-va ve diğer atıkların konacağıbeyaz bir kova bulundurulmasıve üzerlerine tıbbı atık, evselatık olarak yazılması gereklidir.

2. Yemlerden çıkan ipler, çuvallarve diğer yapancı maddeler itina ileayrılmalı ve yem deposunda rastgele atılmaması sağlanmalıdır.3. Yem depolarında fare ve di-ğer kemirgen mücadelesi içinmevcut fare ve sıçan deliklerinincam ve kömür tozu ile hazırla-nan beton harcı ile kapatılması,ultrosonik fare - kemirgen kovu-cu sistemlerin kurulması, kapalıfare istasyonlarının yemlerdenuzak belli bölgelere konulması-nın sağlanması yapılmalıdır.4. Yem depolarında aşırı nemekarşı nem tutucular konmalıdır.5. Yemler ayrı ayrı istiflenmelidir.6. Yem depolarında kedi köpekgibi hayvanların dolaşmasınaizin verilmemelidir (rotavirüs,toksaplasmazis, neosporosiz,leptospirozis….)

Sağımhane ve biyogüvenlikSağım hane bir işletmenin kalbi-dir. Ayda bir kez sağımhaneninmikrobiyel yükü kontrol edilme-lidir. Meme sağlığı konusunda

Gerekli atıklar uygun kutularaatılması sağlanmalıdır.6. Çalışanlar 6-12 ayda bir tüber-küloz başta olmak üzere sağlıktaramasından geçirilmelidir.7. Çalışanların tümüne hijyeneğitimi verilmeli ve en az hafta-da bir kez çaışanlarla sohbettoplantıları yapılmalıdır.8. Personelin ortak kullanma alan-larının hijyenine önem verilmelidir.

AşılamaAşılama biyogüvenliğin enönemli unsurudur. Standart ba-sit bir aşılama programı yoktur.Veteriner Hekimler mevcut şart-lara göre aşı programı düzenle-melidirler. Sığır vebası, şap, bru-cella ve antraks gibi yapılmasızorunlu olanlar dışında kalanaşılar işletmede, yakın çevredehatta ülkemizde mevcut olanhastalıklar temelinde uygulanır.Bu konuda daha geniş kapsamlıbilgileri önümüzdeki sayılarlaumarım aktarma fırsatı bulurum.Son olarak, önemli olduğunudüşündüğüm bir konuyu kısacadikkatlerinize çekmek istiyorum.Trakya bölgesi ve Marmara böl-gesi mavi dil tehditi ile karşı kar-

Resim: Mavidille enfekte sığırda memelerde kızarıklık

Resimler ahvla.defra.gov.uk/images/bluetongue/sci_bt9.jpg den

şıya. Mavidil koyunlarda ağızyangısı (stomatitis), topallık,yavru atma, anamolili yavru do-ğumu gibi önemli klinik yansım-lara neden olurken, sığırlardaatipik, subklinik bir seyir oluştu-rur. Özellikle memelerde kızarık-lık, ağızda, genelde üst damaktalezyonlar, beden ısısının artma-sı,gözyaşı akıntısı, salya artışı,burun aşırı duyarlılık, topallık,yavru atma, anomolili ve, veyayaşam şansı zayıf buzağı do-ğumları meydana gelebllir.

Hastalık en önemli bulaş arıcı sokucu sineklerdir,

Bu nedenle mutlakaişletmenizde sinek

mücadelenizi yapın...

Ülkemizde koyunlar için aşı mev-cut olmakla birlikte serotipine uy-gun aşılamanın yapılması önem-lidir. Sığır işletmelerinizin yakının-da bulunan koyunlarada sinekmevsiminden önce aşı yapılmasıiçin teşvik edin. Özetle, hayvan-cılıkta sorunlar her daim var ola-caktır, umarım hep birlikte bu so-runları en aza indirebiliriz. Sağlık-lı bir toplum için sağlıklı hayvan-sal ürünlere ihtiyacımız var.

Bilgi ve iletişim platformumuz olan TUSEDAD.org web sitemizisizler için yeniledik. İşte web sitemizdeki yenilikler,

• Haberler • Hammadde fiyatları• Mevuzat • Destekler• Yurtiçi ve Yurt dışı fuarlar • Üyeler• İstatistikler • Duyurular

Web sitemizi yeniledik!

İçimizden Biri25

Rusya’ya ihracata hazır mıyız?Türkiye’de “A.B. Onaylı İşletme” ser-

tifikasını 2005 yılında ilk alan işlet-menin ortağı olarak yıllardır yazıyor

ve her platformda söylüyorum, bu işlet-melerin, hem Bakanlık hem de Süt Sana-yicisi olarak farklı destekler verilerek özen-dirilmeleri ve teşvik edilmeleri gerekir. Biz

bu belgeye sahip bir işletme olarak hiçbir farklı destek almıyo-ruz. Belgenin işletmemize şan ve şöhretten başka hiçbir artısıyok. Ama yıllardır sabırla bugünlerin gelmesini bekliyoruz. Bel-geyi ilk aldığımızda sütümüzü verdiğimiz sanayici dostlar diğerişletmelerden farklı olarak süt kalite primimize ilave olarak azbir miktar da olsa hem arilik belgemizden dolayı hem de A.B.Onaylı sertifikamızdan dolayı ayrı ayrı ilave destek verirlerdi.2009 yılından itibaren maalesef bu destekleri kestiler.Bakanlığımız baştan beri hiçbir ilave destek vermedi ne yazıkki. Oysa bugüne kadar daha farklı desteklemeler verilse idi bu-gün itibariyle onaylı işletmelerin sayısı 14 yerine 114 olabilirdi.

Ayrıca bu kalitedeki sütün miktarının artması yalnızca ihracataçısından değil kendi vatandaşımızın da tüketebiliyor olmasıaçısından da önemlidir diye düşünüyorum. Bakanlığımız süteverdiği litre başına 6 kuruşluk desteği, A.B. Onaylı işletmelere56 kuruş olarak belirli bir dönem verse tüm işletmelerin bu bel-geye sahip olmak için yarışa gireceklerine dair bahse girebili-rim. Bu uygulamanın yanı sıra ihracata da destek verilerek sa-nayicimizin de rekabetçi fiyatlarla pazar payını arttırabilmesisağlanmalıdır. Bu uygulamalar bugüne kadar yapılabilseydiTürkiye’de süt fiyat istikrarsızlığı ve buna bağlı olarak et krizleriyaşanmazdı. Sütün fiyatının baskılanarak bir yere varılamaya-cağını hala anlamamış gözüküyor yetkililer.Bu hafta yine besilik hayvan ithalatına izin verildi. Sebep karkaset fiyatının 17 TL.’den 21 TL.’ye çıkmış olmasıdır. Yine içeridekesilecek hayvan kalmamasıdır. Bu hayvanlar nereden gelecek! tabii ki süt veren inekler doğuracak ta gelecek. O zaman sütüreticisini çaresiz bırakacak, bu işten vazgeçme noktasına ge-tirecek ve anaç ineğini kesecek duruma getirmeyeceksiniz. İkiyıldır U.S.Konseyinde süt taban fiyatının süt yem paritesine uy-gun olarak belirlenmesini savunuyoruz, belgeler ve hesaplarkoyuyoruz ama dinletemiyoruz. Ekim ayında önümüzdeki altıaylık süt taban fiyatı belirleme toplantısı yapılacak. Belirlenecekfiyatın, bugün ki yem fiyatlarına göre 1.5 TL. / litre olması ge-rekmektedir. Aksi takdirde biz yine her altı ayda bir ithalatı açar,ithalatı kapatırız. İhraç eden değil ithal eden ülke olmaya ne ya-zık ki devam ederiz.

Süt sanayicilerimiz olarak evet ancak gerekli hammadde olan süt

yetersiz.İhracata uygun “A.B.Onaylı İşletme’’ sertifikasına sahip

işletme sayısı maalesef 14 adet.

Atilla CELEPTÜSEDAD Genel Sekreteri

Bilimsel27

F ormül sapmaları yemüretim işinizle ilgili karını-zı kemiriyor. Eğer hatırı

sayılır bir sayıda formülasyonave sabitlenmemiş bir kar marjı-na sahipseniz bu durum kesin-likle mevcuttur. Eğer formülsapması sizin için yeni bir terimise, gelin analoji ile başlayalım:Kıtasal Sürüklenme, tektoniktabakalar yer değiştirdikçe kıta-ların birbirlerine göre yaptıklarıhareketleri ifade eder. Deprem-ler ve volkanik hareketlilik butabakaların sınırlarında gerçek-leşir ve yılda yaklaşık 0-100mm hareket anlamına gelir.Eğer ibarelere dikkat etmiyor-sanız, bu kadar küçük hareket-leri ispat etmek gerçekten güç-tür. Formül sapması da bunungibidir.Formül sapması, sınırlamalar-da oluşan küçük ve azar azardeğişikliklerin zaman içerisin-de kartopu gibi büyüyerek for-mülün doğasını ve maliyet ya-pısını değiştirmesini ve bunun,siz farkedene kadar karınızı verekabet edebilirliğinizi yok ede-cek noktaya gelmesini ifadeeder.Formül sapması aşağıdakiler gi-bi pekçok farklı nedenden orta-ya çıkar:Birisi, aşağıdaki nedenlerle birmaksimum hammadde sınırıoluşturdu ya da olan sınırı de-ğiştirdi:• O dönemde yeterince stokmevcut değildi ve birden fazlaformül için gerekiyordu.• Pelet kalitesini negatif yöndeetkilediği düşünülüyordu.• Birisi, aşağıdaki nedenlerleminimum hammadde sınırıoluşturdu:• İşgal ettiği siloyu boşaltmakiçin mevcut stok kullanılsın diye.• Eldeki yüksek fiyatlı bir ham-maddeyi formüle zorla sokmakiçin.• Yem formunu ya da görüntü-

sünü geliştirmek için (örn. peletkalitesi ya da rengi).• Görünür olmasını sağlamakiçin (örn. mısır, melas, ya da ku-ru yonca).• Geçici olarak bir ya da dahafazla mikro hammadde ya dakatkı koyabilmek için.• Birisi aşağıdaki nedenlerle for-müle, minimum besin değeri sı-nırı girdi:• Zamanında revaçta olan“önemli” bir besin değeriydi.• Başka bir sınırlamanın negatifetkilerini ortadan kaldırmak is-tendi. (örn., üre ihtiva eden birbesi yeri yemi için sülfür mini-mum değeri).Sanıyorum fikri anladınız. Birisi,bir noktada, belirli bir pazar du-rumunda, belirli bir yaşanmışlıknedeniyle ya da bir müşteri ta-lebine bağlı olarak, belirli bir ne-denle bir sınırlama girdi ya damevcut sınırlamayı değiştirdi vebu da artık gizlice karımızı eri-ten bir hal almaya başladı. Budeğişikliği yapan kişi artık bi-zimle çalışmıyor da olabilir. Vediğer pazar şartları, yaşanmış-lık, müşteri talepleri vb uzun za-man önce unu-tulmuş ya da an-lamsız hale gel-miş de olabilir.Ticaretiniz artıkformül sapması-nın kurbanıdırdemektir.Dahası, günlükişlerin yoğunlu-ğu nedeniyle,tüm formüllerde-ki tüm sınırlama-ları da gözdengeçiremeyebilir-siniz. Elden geç-mesi gerekenpekçok formü-lasyon var vebunun da bugünyapılması gere-kiyor çünkü üre-

tilmesi ve teslim edilmesi gere-ken yemler var. Ve elbette bu sı-nırlamaları test ederseniz, birile-rinin –beslenmeci, müdür, pat-ron- bu değişiklikleri onaylama-sı da gerekecektir ve belki debu değişiklikleri onaylayan kişibu değişiklikleri yapan kişinin takendisi olacaktır.Kıtasal kaymalar gibi formülsapmaları da büyüyene kadardikkat çekmeyecektir. Her birformülde ton başına TL cinsin-den farklar ve her bir formüliçin yüzlerce ton üretim ile ka-yıp ciddi seviyelere gelecektir.Peki formül sapmalarının tahri-batını nasıl engelleyebiliriz?Formüllerinizi gözden geçire-rek - hareket halindeyken değilçünkü gündelik işlerin aciliyetibunu yapılamaz kılar-. Hayırdenetimler rutine bağlanmalı-dır. -ve bunu da takvim esasıy-la doğru kişileri dahil ederekyapmak gerekir-. Bunu ger-çekleştirmek için de kazanç ileilgili bir kriz yaşanmasını dabeklemeyin ve aşağıdaki düş-mek üzere olan blokları tanım-lamaya hazır olun:

• Fikirsel farklılıklar olacaktır.Bazısı bir sınırı eleştirirken diğer-leri savunacaktır. Teknik ve idarikişilerden bir karma yapın ve ki-min karar verici olduğunu açık-ça belirleyin.• Hatırlamayla ilgili yanılgılar vegeçmişe yönelik boşluklar ola-caktır. Bazen bir sınırlamanınneden varolduğunu hiçkimsehatırlamaz. Bunu silerken bilemüşteriyle iletişime geçmektefayda olacaktır.• Rasyonalite beraberinde yan-lışlarını da getirebilir. “Ton başı-na 25 kuruş fark ediyor. O za-man böyle kalsın” demek for-mül sapması için iyi bir yöntemdeğildir. İstisnalar artarak çoğa-lır.• Dosyalama eğlenceli değildir.Ölçün, kaydedin ve sonuçları di-ğerlerine aktarın ki herkes ka-zanmanın nasıl olduğunu gör-sün. Kısa zamanda insanlar, ge-nel anlamda sınırlamalar konu-sunda daha dikkatli olacaklar-dır.• Disiplin gereklidir. Formülas-yon programınızın formül sap-malarını arka planda otomatikolarak hesaplamasını sağlayınve bu maliyeti yapacağınız de-netimler için motivasyon ve gös-terge olarak kullanın.

Kıtasal kayma ve formül sapmasıgizliden gerçekleşir ve etkilerisonuç doğurana ve kriz yaratanakadar da görünmezliğini korur.Kıtasal kayma için birşey yapa-mazsınız ancak formül sapması-nı tanımlayabilir ve buna karşılıkverebilirsiniz.

John Foley, FMS – Global Portföy Yöneticisi, jfoley@feedsys.comÇeviri: Onur Çobanoğlu - YEMSİS, onur@yemsis.com

Formül sapması

Bilimsel 28

Sürü performansının artırl-masında ve yorumlanma-sında süt dataları her za-

man üreticiler için yol göstericiolmaktadır. Sürü yönetimindeproblemlerin kaynağının tespi-tinde ve ortadan kaldırılmasın-da, sürü sağlığının kontrol altın-da tutulmasında ve doğru tehşi-sin konulmasında çok faydasağlamaktadır. Bireysel süt nu-munelerinin analiz edilebilmesiile sürünün genelini ilgilendirenkonuların daha doğru teşhisedilmesi ve daha doğru yorum-lanabilmesi sürü yöneticileri vedanışmanlar için çok önemli birfırsat yaratmıştır. Sütün kimyasal bileşnelerinin(Yağ, protein, somatik hücreSayısı, üre) araştırılmasının ya-nında, kanda yapılan biyokim-yasal testler, özellikle doğumöncesi ve sonrasındaki olabile-cek metabolik hastalıkların ön-ceden belirlenmsinde çok yo-ğun bir şekilde kullanılmaktadır.Böylelikle test sonuçları değer-lendirilerek metabolik hastalıkla-rın kontrol altında tutululmasınave besleme ile ilgili kritik nokta-ların doğru yönetilmesine araçolur. Analiz sonuçları bize; Ketosis,Karaciğer yağlanması,Asidozis,Negatif enerji dengesi,Fertilitenin iyileştirilmesi,Metabolik hastalıklar,Sağımhane rutini,

Başak Erdem Ziraat Mühendisi / Zootekni , Agrita / Efeler

Yüksek verimli sütçü sürülerde laboratuvar yöntemlerinin kullanılması ve değerlendirilmesi

Bireysel süt numunelerinin analizedilebilmesi ile sürünün genelini ilgilendiren konuların daha doğruteşhis edilmesi ve daha doğru yorum-lanabilmesi sürü yöneticileri ve danışmanlar için çok önemlibir fırsat yaratmıştır…

Yemden Yararlanmanın Değerlendirilmesi ve Hedef

Grup Lakatasyon Gün Aralığı Hedef

Tüm İnekler Laktasyon Günü 150-225 1,4- 1,6

1. Laktasyon Laktasyon Günü 90 dan küçük 1,5- 1,7

1. Laktasyon Laktasyon Günü 200 den büyük 1,2-1,4

2. Laktasyon ve Üstü Laktasyon Günü 90 dan küçük 1,6-1,8

2. Laktasyon ve Üstü Laktasyon Günü 200 den büyük 1,3- 1,5

Tüm Laktasyonlar Yeni Doğum Yapmış 1,3-1,6

Kuru dönem yönetimi, Doğum öncesi grup yönetimi, Laktasyon performansı, gibi bir çok konuda yol göster-mektedir.

1- Süt yağı ve protein analizlerin yorumlanması Süt yağının proteine oranı sağı-lıklı bir sürü için yağ / proteinoranın: 1-1,4 arasındadır. Subklinik asidozisin varlığınınkritik göstergelerinden bir tanesiineklerden alınan bireysel sütnumunelerinde yağ/protein ora-nına bakmaktır. Asidozis olanhayvanlar genellikle süt yağıdepresyonu ile çok düşük yağve normal protein oranına sa-hiptir. Buda yüksek oranda tahıl ilebesleme, yetersiz ve efektif ol-mayan(nötral deterjan fiber) ka-

ba yem ile besleme, enerji –protein dengesizliği ve hayvan-ların yem yerken yemleri seçmeve ayırmaları ile ortaya çıkmak-tadır. Ketosis durumunda süt yağıçok yüksek, protein ise düşük-tür. Eğer süt yağı ve protein ara-sında 1,4 den yüksek bir oranvar ise ketosisin göstergesidir,örneğin süt yağı %6 süt protei-nin %3 oran 2’dir. Eğer laktasyonun 0 ile 50. gü-nündeki ineklerin %40 ın danfazlasında 1,4 den daha yüksekbir oranda ise ; sürü ketosis açı-sından çok risklidir.

Süt bileşenleri açısından dahaiyi bir sürüye sahip olmanın di-ğer bir yolu da genetik yöndenıslah çalışması yapmak ve sür-dürmektir. Bu nedenle aylık testgünlerinde tüm sürüden alına-cak numuneler ile tüm sürününsüt yağı ve proteini profili ile ıs-lah çalışmaları yürütülübelirolur. Yağ ve protein değerinin bilin-mesi süt verimin bireysel veyasürü bazında düzeltilmesideolanak sağlar. Süt verimini sütyağı ve protein değerlerinegöre eşit bir şekilde karşılaştır-ma da ve yemden yararlanma-nın hesaplanmasında kullanı-lır. Basit bir formül ile değerlen-dirilir.

Yemden Yararlanma= %3,5 sütyağı oranına göre düzeltilmişsüt verimi / Kuru madde tüketi-mi. Bu formül, yem giderlerininkontrol altına alınması ve yeminsindirilebilirliğinin değerlendiril-mesi için yol göstericidir. Ger-çekten verdiğimiz kadar süt ala-biliyormuyuz? Yem maliyetlerimizin yüksekolması yemimizin sindirilibilirolmamasından mı kaynaklakla-nıyor kontrol edebiliriz; Prob-lemli inek ve gruplarda yem-den yararlanma 1,3’den dü-şüktür.

Süt %3,5 yağ için düzeltme terimleri Eşitllik 1: 3.5% Yağ için düzelt-me Formülü = (0.4324 x kgSüt) + (16.216 xkg süt yağı )Eşitlik 2 : 3.5% Enerjiye göredüzeltme = (12.82 x kg yağ) +(7.13 x kgprotein) + (0.323 x kg süt ).

Somatik hücre sayısı değerlendirme Logaritmik skorlama sürününSHS değerlendirilmesi için kul-lanılır.50,000 den (LGSHS 2 DEN)yüksek olan her kat için günlük0,7 kg süt kaybı hesaplanır ( bi-rinci Laktasyondaki inekler içinkayıp 0,35 kg dır ) yani logorit-

29 Bilimsel

daki problemlerin gözden geçi-rilmesininde; • Bakteri izalasyonuna gönderi-lecek ineklerin tespitinde. • Tank sütünde SHS sayısınıarttıran ineklerin tespit edilmesive ayrı sağılmasında kullanıl-maktadır.

İyi bir sürü için meme sağlığı hedefi Tank Sütü SHS 250.000 hücre /ml’den küçükSürü SHS ortalaması 200.000hücre / ml’den küçükSürünün LSSHS ortalaması 3LSSHS’den küçük 1. Laktasyon SHS ortalaması100.000 hücre/ ml den küçükSürünün %85’nin 200.000 hücre/ ml’den küçükSürünün en fazla %95’nin500.000 hücre/ ml Klinik mastit oranı yılda 100inekte 25 vakadan az Mastit yada meme problemi ne-deniyle sürüden çıkış yılda 100inekte 5’den az Süt Üre Nitrojen testi (MUN) Üreme problemlerinin kaynağı-

nın tespitinde bir araçtır, ayrıcarasyonda enerji-protein denge-sinde yapılmış hataların bir gös-tergesidir. Normal bir süt sığırıiçin değer 7-12 mg/dl. olmalıdır.12mg/dl. nin üstündeki değerlerrasyonda yüksek protein değe-rini veya NFC’nin düşük olduğu-nu; enerji protein dengesinin iyiolmadığını gösterir. MUN değe-rinin 5 mg/dl altında olması ras-yonda proteinin düşük olması-nının ve rumende bakteriler içinyeterli protein olmadığının gös-tergesidir. MUN için süt numu-nesi, yemlemeden 3 saat sonraalınmalıdır. Numune herhangibir laktasyon dönemindeki inek-ten alınabilir ve en az 8 ayrı inek-ten alınan numune sonuçlarınınortalaması değerlendirilmelidir.

Beta hidroksi bütirik Asit (BHBA) Testi Doğum sonrası dönemde keto-zis ve subklinik ketozis, negatifenerji dengesi, metabolic profi-linin indikatörü olarak yararlanıl-maktadır.1,400 μmol/L. yukarıbir değerde olması istenmez.

Yemlemeden 5 saat sonra nu-mune toplanmalıdır, en az 12adet inekten numune alınmalı-dır, sürünün %10’nu 1,400μmol/L değerinin üstünde iserasyonlar kontrol edilmedir. Normal 1000 μmol/LSubklinik Ketosis 1000-1400μmol/LKlinik Ketosise Geçiş 2400-3000μmol/LKlinik Ketosis 3000 μmol/L’denbüyük

Esterleşmemiş yağ asitleri NefaDoğum öncesinde tespit edile-rek, doğum sonrasında şekille-nebilecek metabolik hastalıkla-rın olasılığının belirlenmesindekullanılan test yöntemidir.Direk olarak yağ molizasyonungöstergesidir . Normal olmayanenerji dengesini gösterir. Buza-ğılamadan 2- 14 gün önce olaninekler için eşik değer 0.400mEq/l.dir. Numuneler yemleme-den hemen önce alınmalı ve engeç 2 gün içinde analize alına-biliyor olmalıdır.

LACTOLAC 1LACTOLAC 1LACTLACTOLAC 1OLAC 1

mik birimin her bir artışı için bukayıp kullanılır.

Somatik hücre sayısının bireysel ölçümü• Kuru dönem terapisinden ön-ce yüksek SHS ineklerin ayrı te-davisine • Laktasyon dönemi tedavisine • Yüksek SHS olan ineklerin velaktasyon dönemi ile birlikte in-celenmesi ile mastit kaynağınınnedenin analizinin yapılması, ör-neğin doğum sonrası yüksekSHS var ise kuru dönem proto-kolü veya barındırma koşulların-

LGSHC Somatik Hücre

Sayısı (X 1000)

0 12

1 25

2 50

3 100

4 200

5 400

6 800

7 1600

8 3200

9 6400

Bilimsel 32

tarafından 2013 yılında donmuşsperması ithal edilen boğalarıntaşıdıkları genetik kusurlar ince-lenmiştir.

Materyal ve MetotGıda Tarım ve Hayvancılık Ba-kanlığı tarafından duyurulan2013 yılında ithal edilen boğalistesinde (HAYGEM 2014b);boğanın adı, numarası, ithaleden şirket ve donmuş payetsayısı yer almaktadır. Bu çalış-mada ülkemize 2013 yılında3.000.013 payet donmuş sper-masına ithalat izni verilen 598boğanın kalıtsal yapılarının ge-nel bir değerlendirmesi ırka gö-re gruplandırılarak yapılmıştır(Tablo 1). Ancak bu listede yeralan bazı boğaların aynı boğaolduğu ve farklı şirketler tarafın-dan ithal edildikleri belirlenmişve gerçekte var olan 511 farklıboğanın değerlendirmesi yapıl-mıştır. Bu listede yer alan boğaismi ve numaraları, ithalat yapanfirmaların web sayfaları ve boğakataloglarında, boğa spermasıüreten ve pazarlayan uluslarara-sı şirketlerin ve ülkelerin resmidamızlık sığır bilgi sistemlerinde

internet üzerinden taranmış veelde edilebilen bütün bilgiler biraraya getirilmiştir. Yararlanılanbazı belli başlı internet bilgi kay-nakları Tablo 2 de verilmiştir. Buçalışmada incelenen kalıtsal ku-surlar özellikle belirlenmiş veyaseçilmiş genetik kusurlar değil-dir. Burada incelenen kalıtsalkusurlar, bazı ülkelerin resmidamızlık sığır birimleri veya don-muş sperma üreten/satan özel

şirket veya birliklerin boğa bilgikataloglarında veya internet si-telerinde yer verdikleri kalıtsalözelliklerdir.

BulgularSiyah Alaca BoğalarÜlkemizdeki sığır varlığının%83,7’sini kültür ırkı ve melezle-ri oluşturmaktadır. Yine kültür ır-kı ve melezi sığır varlığımız içe-risinde Siyah Alaca ineklerönemli bir yer tutmaktadır. Bunedenle ithal Siyah Alaca boğa-lar ayrı bir başlıkta değerlendiril-miştir. Yapılan taramalar sonu-cunda 308 Siyah Alaca boğahakkında elde edilen genetikbilgiler Tablo 3 de özetlenmiştir.Siyah Alaca boğalar genel ola-rak değerlendirildiğinde 308 Si-yah Alaca boğadan 60 boğanınen az bir genetik kusur taşıdığıbelirlenmiştir. Bir başka ifadeyleTürkiye’ye donmuş sperması it-hal edilen Siyah Alaca boğala-rın %19,48 inde en az bir gene-tik kusur bulunmaktadır. 2013yılında ithal edilen 1.947.389 Si-yah Alaca boğa spermasının%16,32 sini oluşturan 317.738doz sperma genetik kusur taşı-

Prof. Dr. Şeref İNALSelçuk Üniversitesi Veteriner Fakültesi Zootekni Anabilim Dalı, KONYA

İthal boğa spermalarındakitehlike: Genetik kusurlar

Tablo 1. 2013 yılında ithal edilen boğa spermalarının ırklara göre dağılımı

Sığır Irkı Boğa Sayısı Top.Payet Sayısı

Siyah Alaca 308 1.947.389

Simental 105 709.664

İsviçre Esmeri 44 200.969

Şarole 2 3.000

Monbelıard 24 59.881

Belçika Mavisi 2 7.000

Blond Daquitaine 1 2.000

Limuzin 2 3.500

Jersey 3 10.200

Hereford 2 6.200

Piedmontese 1 1.000

Bilinmeyen 17 49.210

Toplam 511 3.000.013

Ü lkemiz sığır yetiştiricili-ğinde suni tohumlamauygulaması oldukça

yaygındır. Kayıtlı sığır işletmele-rinin sahip oldukları düve veineklerin neredeyse tamamı su-ni tohumlama ile gebe bırakıl-maktadır. Suni tohumlama uy-gulamasında kullanılan don-muş spermaların çok büyük birkısmı da ithalat yoluyla ülkemi-ze girmektedir. Ülkemize don-muş boğa sperması ithalatındauyulması gereken usul ve kural-lar, Gıda Tarım ve HayvancılıkBakanlığı tarafından belirlen-miştir (HAYGEM, 2014a). Bukurallara göre; “Siyah Alaca ırkıboğaların sadece BLAD veCVM genetik kusurları bakımın-dan ari olmaları ve pedigrilerin-de TL ve TV simgelerini taşıma-ları” istenmektedir. Ayrıca “Angus ırkı boğalarınArthrogryposis Multiplex (AMF),Neuropathic Hydrocephalus(NHF), Contractural Arachno-dactilie (CAF) hastalıklarındanari olmaları” istenmektedir. An-cak sığırlarda dikkate alınmasıgereken başka önemli kalıtsal

kusurlar da bulunmaktadır. Bo-ğanın yetiştirildiği veya donmuşspermasının kullanıldığı ülkeler-de önemli kabul edilen ve boğapedigrilerinde veya bilgi kartla-rında belirtilmesi gereken kalıt-sal kusurlar farklılık gösterebil-mektedir. Bu çalışmada, GıdaTarım ve Hayvancılık Bakanlığı

Tablo 2. Bazı belli başlı internet bilgi kaynakları.

Accelerated Genetics www.accelgen.com/cattle-genetics/proof/usa/holstein/english/bull-list/

Alta Genetics www.data.altagenetics.com/Dairy/DairyG-AlList.aspx?Breed=HO&Language=E

Brune Génétique Services www.brune-genetique.com/index.php

COGENT www.cogentinternational.co.uk/

Dairy Bulls www.dairybulls.com/breeds.asp

Genetic Austria www.genetic-austria.at/tr/semen/avusturya-simentali-fleckvieh/fleckvieh/890.html

Genex Cooperative www.genex.crinet.com/

German Genetics International www.ggi.de/

Intermizoo www.intermizoo.it/en/home/index.aspx?

K.I.Samen Polska www.kisamen.pl/

NAAB Electronic Resource Guide www.naab-css.org/naab/sireeval.html

Select Sires www.bullpages.selectsires.com/bullsearch/dairybullsearch.dll

Semenzoo Italy www.semenzoo.it/

Semex www.semexusa.com/

World Wide Sires www.wwsires.com/content/dairy-cattle-genetics

Zuchtwertdatenbank www.fleckvieh.at/zuchtwertdatenbank.html

Xenetica Fontao www.xeneticafontao.com/eng/

Bilimsel33

taşıyan bu 42 boğa (%13,64)sadece bir haplotip gen taşı-maktadırlar. Dolayısıyla toplam199.480 (%10,24) doz donmuşspermada haplotip gen bulun-maktadır.Sütün kazein miktarının %36 sı-nı beta kazein oluşturmaktadır.Beta kazein üretiminde rol oy-nayan 13 farklı allel gen bulun-maktadır. Bu allellerden sadeceA1 geni insan sağlığını olumsuzetkilemektedir. A1 geni taşıyanbir ineğin ürettiği sütteki betakazeinlerin insanlar tarafındantüketilmesi ve sindirilmesiyle or-taya çıkan beta kazomorfin-7 bi-leşiği (BCM-7) opioid reseptör-lere bağlanarak olumsuz etkisinigösterir. Yapılan epidemiyolojikçalışmalarda insanlardaki; YeniDoğanların Ani Ölüm Sendro-mu, Tip-1 Diyabet, Kalp Hasta-lıkları, Otizm, Şizofreni, Alzhei-mer, Parkinson, çocuklarda Öğ-renme ve Hafıza Bozukluğu gibiçoğunluğu sinirsel olan sağlıksorunlarıyla A1 geni taşıyanineklerin sütlerinin ilişkili olduğuifade edilmektedir. Yine de budurumun kesinlik kazanmasıiçin birçok bilimsel çalışma ya-pılmalıdır. Buna rağmen, 2003den bu yana Yeni Zelanda’nınardından Avustralya ve İngilte-re’de içilebilir sütlerin a2 logosu-nu taşıması şartı konulduğu dik-kate alındığında, ülkemizde A1geni taşıyan boğaların donmuşspermalarının kullanımının en-gellenmesi insan sağlığı açısın-dan büyük önem taşıyan birtedbir olacaktır. Ülkemize 2013 yılında donmuşsperması ithal edilen Siyah Ala-ca boğalardan 5 boğa A1A1 ge-notipinde, 10 boğa ise A1A2 ge-notipindedir. Toplamda 15 bo-

Tablo 3. Türkiye’ye 2013 yılında donmuş sperması ithal edilen 308 Siyah Alaca ırkı boğa hakkında elde edilen genetik bilgiler.

Genetik Kusurlar Taşıyıcı Temiz Bilgi Genetik Kusurlu

Boğa Boğa Verilmeyen Payet Sayısı

Kompleks Omurga Bozukluğu, CVM - 210 98 -

Lökosit Yapışma Yetersizliği, BLAD - 146 162 -

Enzim Eksikliği, DUMPS - 22 286 -

Kanda amonyak artışı, Citrullinemia - 6 302 -

Kan Pıhtılaşmasında Faktör XI Yetersizliği - 6 302 -

Kısa Omurgalılık, Brachyspina 7 200 101 57.005

Holstein Haplotype 1, HH1 12 SY 266 103.524

Holstein Haplotype 2, HH2 2 SY 266 4.125

Holstein Haplotype 3, HH3 10 SY 266 24.404

Holstein Haplotype 4, HH4 3 SY 266 19.050

Holstein Haplotype 5, HH5 15 SY 266 48.377

Beta Casein A1A1 5 6 287 28.882

Beta Casein A1A2 10 6 287 40.846

Toplam Kusurlu Boğa ve Payet Sayısı 60 317.738

SY: Simgesi yok. Bir sığırın Haplotip geni taşımadığını belirten bir işaret kullanılmamaktadır.

maktadır. Türkiye’ye 2013 yılın-da ithal edilen Siyah Alaca boğaspermalarında CVM ve BLAD ileilgili bir risk olmadığı söylenebi-lir. Şu anda risk olmasa bile yinede bu kalıtsal kusurlar hakkındabilgi vermek uygun olacaktır.CVM geninden 2 adet taşıyanbir buzağı ölü doğar ya da canlıdoğsa bile hayatını sürdürebile-cek her hangi bir hareket yapa-maz. Kukla gibidir, ayağa kalka-maz, başını kaldıramaz, eme-mez, yürüyemez vs. BLAD ge-ninden 2 adet taşıyan buzağı isebağışıklık sisteminden yoksunolarak doğar. En basit mikroor-ganizmalara bile karşı koyamazyaklaşık 1 haftalık süre içerisin-de enfeksiyonlar sonucu ölür.Bakanlığımızın talimatları gere-ğince istenen CVM ve BLAD ge-netik hastalıkları yönünden te-miz olma şartı nedeniyle CVMve BLAD geni taşıyan boğayarastlanılmamıştır. Ancak ulaşıla-bilir boğa bilgisi kaynaklarındaCVM geni taşımadığı belirtilen210 boğaya karşılık, hakkındaCVM ile ilgili her hangi bir bilgiverilmeyen 98 boğa belirlenmiş-tir. Yine BLAD geni taşımadığıbildirilen 146 boğaya karşılık,hakkında BLAD ile ilgili bilgi ve-rilmeyen 162 boğa bulunmakta-dır. Haklarında CVM ve BLADyönünden bilgi elde edilemeyenboğalarla ilgili bilgi ve belgelerinBakanlığımızın ilgili birimindebulunduğu ve temiz olduklarıkabul edilebilir. Tablo 3’de yer alan diğer kalıt-sal kusurlardan DUMPS, Citrul-linemia ve Faktör XI Yetersizliği

genleriyle ilgili olarak herhangibir boğanın taşıyıcı olduğunugösteren bilgiye ulaşılamamış-tır. Elde edilen bilgilere göre 22boğanın DUMPS geni taşımadı-ğı, 6 boğanın Citrullinemia genitaşımadığı ve 6 boğanın FaktörXI Yetersizliği geni taşımadığıbelirlenmiştir. Dolayısıyla Türki-ye’ye ithal edilen boğaların bü-yük bir çoğunluğunun DUMPS,Citrullinemia ve Faktör XI Yeter-sizliği genleri taşıyıp taşımadığıhakkında bilgi yoktur. Belirtilenbu kalıtsal kusurlardan olanDUMPS geninden 2 adet taşı-yan bir düve enzim eksikliği ne-deniyle gebe kalamaz, Citrulli-nemia geninden 2 adet taşıyanbir buzağı canlı doğar ama do-kularda ve özellikle göz ve be-yinde sitrüllin birikimi nedeniylezehirlenerek birkaç gün içindeölür. Faktör XI geninden 2 adettaşıyan sığırlarda kanın pıhtılaş-masındaki sorunlar (hemofili gi-bi) nedeniyle kanamaların dur-durulamaması sonucu ölümgörülür. Tablo 3’deki diğer ka-lıtsal kusurlara gelince, Türki-ye’ye ithal edilen boğa sperma-larındaki tehlikelerden birincisiBrachyspina yani Kısa Omur-galılık adı verilen kalıtsal kusur-dur. Adından da anlaşılacağı gi-bi 2 adet Kısa Omurgalılık genitaşıyan bir buzağı kısa omurga-lıdır, alt çenesi de kısadır ve bu-zağı ölü doğar. Bir buzağınınKısa Omurgalılık kusurunu gös-termesi için hem annesindenhem de babasından kusurlugeni alması gerekmektedir.2013 yılında ülkemize donmuş

sperması ithal edilen siyah ala-ca ırkı boğalardan 7 si (%2,27)Kısa Omurgalılık geni taşımak-tadır. İthal edilen sperma topla-mına göre Kısa Omurgalılık ge-ni taşıyan 57.005 doz sperma-nın toplam Siyah Alaca boğaspermasına oranı %2,93 dür.Ülkemizde henüz pek bilinme-yen haplotipler ve beta kazeingenleri ise diğer büyük genetiktehlikeler olarak kabul edilmeli-dir. Siyah Alaca sığır ırkına öz-gü haplotipler 5 adettir ve HH1,HH2, HH3, HH4 ve HH5 olarakadlandırılırlar. Bir fertte bu hap-lotiplerden hiç bulunmayabilirya da 1 veya 2 adet bulunabilir.Bir buzağıda bulunan haplotip-lerin ikisi de aynı olamaz. Örne-ğin HH1-HH1 genlerini taşıyanbir buzağının oluşması müm-kün değildir, zigot halindeykenölür ve gebelik gerçekleşmedi-ği için inek tekrar kızgınlık gös-terir. Özet olarak haplotipler,ineklerin gebe kalma oranınıdüşüren ya da dönme oranınıyükselten genlerin başında ge-lirler. Bu genleri taşıyan boğaspermalarının kullanımı devamettikçe, Türkiye Siyah Alacasütçü sığır sürülerinde haplo-tiplerin frekansı artacak, gebekalma oranları düşecek, gebe-liğin sağlanması için daha fazlasperma kullanılacak, daha azbuzağı elde edilecektir. Türkiye’ye 2013 yılında don-muş sperması ithal edilen 308boğa içerisinde 12 boğa HH1,2 boğa HH2, 10 boğa HH3, 3boğa HH4 ve 15 boğa HH5 ge-ni taşımaktadır. Haplotip geni

Bilimsel 34

Tablo 4. Türkiye’ye 2013 yılında donmuş sperması ithal edilen 105 Simental ırkı boğalar hakkında elde edilen genetik bilgiler.

Genetik Kusurlar Taşıyıcı Temiz Bilgi Genetik Kusurlu

Boğa Boğa Verilmeyen Payet Sayısı

Cücelik, DW 1 99 5 1.503

Çinko Yetersizliği, ZDL 1 99 5 8.500

Örümcek Bacaklılık, A - 98 7 -

Simental Haplotip 2, FH2 14 87 4 75.105

Simental Haplotip 4, FH4 10 - 95 38.137

Hemofili, TP 14 85 6 84.280

Boğa Fertilite Yokluğu, BMS 14 - 91 76.346

Toplam Kusurlu Boğa ve Payet Sayısı 41 228.691

Tablo 5. Türkiye’ye 2013 yılında donmuş sperması ithal edilen Esmer ırk boğalar hakkında elde edilen genetik bilgiler.

Genetik Kusurlar Taşıyıcı Temiz Bilgi Genetik Kusurlu

Boğa Boğa Verilmeyen Payet Sayısı

Esmer Haplotip 1, BH1 7 - 37 25.846

Esmer Haplotip 2, BH2 8 18 18 29.200

Spinal Musküler Atrofi, SMA 1 11 32 5.018

Cücelik, DW - 3 41 -

Beta Kazein, AB - 3 41 -

Toplam Kusurlu Boğa ve Payet Sayısı 14 49.046

Yetersizliği (ZDL) geni taşıyan 1Simental boğa (%0,95) belirlen-miştir. 2013 yılında DW geni ta-şıyan boğaya ait 1.503 doz(%0,21) ve ZDL geni taşıyanboğaya ait 8.500 doz (%1,20)donmuş sperma ithal edilmiştir.Bu iki kalıtsal kusur yönünden99 boğanın temiz olduğu bildi-rilirken, 5 boğa hakkında bu ka-lıtsal kusurları taşıyıp taşımadık-ları belirtilmemiştir. Benzer du-rum Örümcek Bacaklılık geniiçin de söylenebilir. İncelenen105 Simental boğada ÖrümcekBacaklılık geni taşıyan her han-gi bir boğaya rastlanmamıştır.98 Simental boğanın bu genyönünden temiz olduğu bilgisi-ne ulaşılırken 7 boğa hakkındabilgi elde edilememiştir.Simentallerde büyüme geriliği-ne neden olan Haplotip 2 (FH2)geni cüceliğin bir benzeri olarakdüşünülebilir. Almanya ve Avus-turya Simentallerinde görülmesıklığı %4 tür. 2013 yılında ülke-mize ithal edilen 14 Simentalboğanın (%13,33) ve bu boğa-lara ait toplam 75.105 payet(%10,58) donmuş spermanınFH2 geni taşıdığı belirlenmiştir.Elde edilen bilgilere göre 87 Si-mental boğanın FH2 geni taşı-madığı belirlenirken 4 boğahakkında bilgi bulunamamıştır.Simentallerde tespit edilen Hap-lotip 4 (FH4) geni de Siyah Ala-calardaki haplotip genlerinde ol-duğu gibi gebe kalma oranını

düşürmektedir. Yani bir buzağı-da 2 adet FH4 geni bulunamazzigot aşamasında ölür ve dola-yısıyla gebelik başlamadan son-lanır. Almanya ve Avusturya Si-mentallerinde görülme sıklığı%4 tür. 2013 yılında ülkemize it-hal edilen 10 Simental boğanın(%9,52) ve bu boğalara ait top-lam 38.137 doz (%5,37) don-muş spermanın FH4 geni taşıdı-ğı belirlenmiştir. Bu gen açısın-dan asıl tehlike 2013 yılında ithaledilen 95 Simental boğanın bugeni taşıyıp taşımadığının belir-lenememesidir. İncelenen 105Simental boğa içerisinde, kana-malara ve kanamanın durduru-lamaması nedeniyle ölüme ne-den olan kanın pıhtılaşmasında-ki yetersizlik ya da bilinen adıylahemofili (TP) hastalığını taşıyan14 Simental boğa (%13,33) be-lirlenmiştir. Bu boğalara ait he-mofili geni taşıyan toplam84.280 doz (%11,88) donmuşspermanın 2013 yılında ithaledildiği ve ülkemizde kullanıldı-ğı düşünüldüğünde ülkemiz sı-ğır yetiştiriciliğinin ne derecedevahim bir genetik kirlilikle karşıkarşıya olduğu anlaşılabilir. Sa-dece Simental boğalarda kısırlı-ğa neden olan ve ineklerde herhangi bir olumsuz etkisi bulun-mayan Boğa Fertilite Yokluğu(BMS) geni aslında suni tohum-lamanın zorunlu olduğu ülkemiziçin bir sorun teşkil etmemekte-dir. Boğa bilgilerinin sunulduğu

bilgi kaynaklarında yapılan tara-malarda rastlanıldığı için Tablo4 de yer verilmiştir. BMS genininvarlığı ileride Simental damızlıksuni tohumlama boğası yetiştir-me çalışmaları söz konusu ol-duğunda sorun çıkarabilir. Bunedenle bu geni taşıyan boğa-ların spermalarının ithal edilme-mesi yerinde olacaktır.

Esmer Irk BoğalarEsmer ırk ülkemizde yıllardır ye-tiştiriciliği yapılan ve yetiştiricile-rimiz tarafından besi ve uyumkabiliyeti açısından kabul görenbir ırktır. Ülkemize 2013 yılındadonmuş sperması ithal edilenEsmer ırk boğalar genel olarakdeğerlendirildiğinde 44 Esmerboğadan 14 boğanın en az birgenetik kusur taşıdığı belirlen-miştir (Tablo 5). Bir başka ifa-deyle Türkiye’ye donmuş sper-ması ithal edilen Esmer ırk bo-ğaların %31,82 sinde en az birgenetik kusur bulunmaktadır.2013 yılında ithal edilen 200.969Esmer ırk boğa spermasının49.046 payeti (%24,40) ise ge-netik kusur taşıyan spermalar-dan oluşmaktadır. Esmer ırk sı-ğırlarda tespit edilen Haplotip 1(BH1) geni de Siyah Alacalarda-ki haplotip genlerinde olduğu gi-bi 2 adet BH1 geni taşıyan zigotölür, dolayısıyla gebelik sonlanıryani sürüde gebelik oranı düşer.2013 yılında ülkemize spermala-rı ithal edilen 7 Esmer boğanın(%15,91) ve bu boğalara ait top-lam 25.846 doz (%12,86) don-muş spermanın BH1 geni taşıdı-ğı belirlenmiş, 2013 yılında ithaledilen 37 Esmer ırk boğanın bugeni taşıyıp taşımadığı bilgisineise ulaşılamamıştır. Esmer ırk sı-ğırlarda bulunan diğer Haplotip2 (BH2) geni ise ölü doğumlaraneden olur, buzağı canlı doğsabile kısa süre içerisinde ölür.2013 yılında ülkemize spermala-rı ithal edilen 8 Esmer boğanın(%18,18) ve bu boğalara ait top-

ğanın (%4,87) ve dolayısıyla ithaledilen 69.728 (%3,58) donmuşspermanın A1 geni taşıdığı, ayrı-ca 6 boğanın A2A2 geni taşıdığıyani A1 geni taşımadığı belirlen-miştir. Suni tohumlama boğalarıhakkında bilgi sunan kaynaklar-da geri kalan 287 Siyah Alacaboğanın hangi beta kazein geni-ni taşıdığı hakkında her hangi birbilgi elde edilememiştir. Dolayı-sıyla haklarında bilgi bulunama-yan bu 287 boğanın A1 geni ta-şıma olasılığı bulunmaktadır.

Simental BoğalarÜlkemiz sığır yetiştiriciliği içeri-sinde Simental ırkı önemini gün-den güne arttırmaktadır. Ülke-mize ithal edilen Simental ırkı sı-ğırların çoğunluğu süt verimiamaçlıdır ve bu nedenle 2013yılında ithal edilen 105 Simentalboğaya ait donmuş spermalarınbüyük bir çoğunluğu da süt ve-rimi öncelikli Simental boğalaraaittir. Çok az sayıda et verimiöncelikli Simental ırkı boğasperması ithalatı da yapılmıştır.Uluslararası boğa bilgi kaynak-larında yapılan taramalar sonu-cunda, Simental ırkı sığırlardabelirtilen ve boğa bilgi kartların-da yer alan kalıtsal kusurlarTablo 4 de verilmiştir.Simental boğalar genel olarakdeğerlendirildiğinde 105 Si-mental boğadan 41 boğanın enaz bir genetik kusur taşıdığı be-lirlenmiştir. Bir başka ifadeyleTürkiye’ye donmuş sperması it-hal edilen Simental boğaların%39,05 inde en az bir genetikkusur bulunmaktadır. 2013 yı-lında ithal edilen 709.664 Si-mental boğa spermasının228.691 payeti (%32,23) ise ge-netik kusur taşıyan spermalar-dan oluşmaktadır. İncelenen105 Simental boğa arasındaCücelik (DW) geni taşıyan 1 Si-mental boğa (%0,95) ve Çinko

Bilimsel35

lam 29.200 doz (%14,53) don-muş spermanın BH2 geni taşıdı-ğı belirlenmiştir. Elde edilen bil-gilere göre 18 Simental boğanınBH2 geni taşımadığı belirlenir-ken 18 boğa hakkında BH2 genitaşıyıp taşımadığı bilgisine ulaşı-lamamıştır.Esmer ırk sığırlara özgü genetikkusur olan Spinal Musküler At-rofi (SMA), kaslarda gelişme ge-riliği ve ayakta duramama ilekendini gösterir. 2013 yılındasperması ithal edilen 44 Esmerırk boğadan sadece 1 boğanın(%2,27) 5018 payet (%2,50)spermasının bu geni taşıdığı be-lirlenmiştir. Ayrıca boğa bilgisikaynaklarında 11 boğada SMAgeninin bulunmadığı belirtilir-ken, diğer 32 boğanın SMA ge-ni taşıyıp taşımadıkları hakkındabilgiye rastlanmamıştır.Ülkemize ithal edilen Esmer ırkboğalarda belirtilen cücelik geniile ilgili olarak her hangi bir bo-ğanın taşıyıcı olduğu bilgisi eldeedilememiştir. Sadece 3 boğa-da cücelik geni bulunmadığı be-lirlenmiştir. Siyah Alaca ırk bo-ğalarda belirtilen ve insan sağ-lığı açısından büyük önem taşı-yan beta kazein fraksiyonları ileilgili olarak, Esmer ırk boğalarınA1 geni taşıyıp taşımadıklarıkonusunda açık bir bilgiye ula-şılamamıştır. Boğa bilgisi kay-naklarında, 3 Esmer boğa hak-kında, taşıdıkları beta kazeingenleri bakımından AB genoti-pinde olduğu belirtilmiş, ancaktaşıdıkları A geninin A1 ya daA2 olup olmadığı konusundabir bilgi verilmemiştir.

Diğer Irk BoğalarTürkiye’ye 2013 yılında SiyahAlaca, Simental ve Esmer ırkharicinde 8 sığır ırkından boğa-ların (Tablo 1) donmuş sperma-ları ithal edilmiştir. Bu ırklardangenetik kusur taşıyanlar hakkın-daki bilgiler Tablo 6 da verilmiş-tir. Son yıllarda Türkiye’ye sper-

da kullanılan spermalara görehesaplandığı ve her yıl milyon-larca donmuş sperma ithal edil-diği düşünüldüğünde, Türkiyesütçü sığır yetiştiriciliğinin sürek-li genetik kirliliğe maruz kaldığı-nı, bu ineklerin gebe kalmaoranlarının düşeceğini, bu inek-lerden ölü buzağılar doğabile-ceğini ve ekonomik kaybımızınsürekli ve artarak devam edece-ğini tahmin etmek zor değildir.Türkiye sığır popülasyonununyani mevcut ineklerimizin gene-tik yapısının tamamını incele-mek ve kalıtsal kusurlarını belir-lemek mümkün değildir. Kalıtsalkusur taşıyan ineklerin belirlene-rek sürüden çıkarılması ve da-mızlık dışı bırakılması, ülke hay-vancılığına ve ekonomisine bü-yük bir darbe vurulması anlamı-nı taşıyacaktır. Bu nedenle mev-cut genetik yapımız ne olursaolsun kullanacağımız boğaspermalarının genetik kusurlaryönünden temiz olmasını sağla-mak zorundayız. Böylelikle sü-rülerimizi genetik kusurlar bakı-mından temizleyemesek de, bo-zuk genlerin bir buzağıda biraraya gelmesini önlemiş ve za-rarlarından kurtulmuş oluruz.Türkiye sığır yetiştiriciliği ve in-san sağlığımız açısından acilenyapılması gerekenler;• Donmuş sperması ithal edilenboğalardan kalıtsal kusur taşı-yanların spermaları toplatılmalı,• Donmuş sperması ithal edile-cek boğalarda aranacak kalıtsalkusurlar listesi genişletilmeli,• Türkiye’ye girecek spermalar-da ırka özel kalıtsal kusur gen-lerinin olmaması sağlanmalıdır.Milyonlarca lira vererek ithal etti-ğimiz boğa spermalarının kalıtsalkusurlar yönünden temiz olması-nı istemek hepimizin hakkıdır.

KAYNAKLARKaynakları yazarlarımızdan teminedebilirsiniz.

Tablo 6. Türkiye’ye 2013 yılında donmuş sperması ithal edilen bazı boğalar hakkında elde edilen genetik bilgiler.

Irk Taşıyıcı Boğa Sayısı Genetik Kusur Taşıyıcı Boğa Sayısı Payet Sayısı

Yaygın Hipoplazi Sendromu, SHGC 3 9.850

Montbeliarde 5 Beta Kazein, A1A1 2 1.350

Beta Kazein, A1A2 1 182

Belçika Mavisi 1 Doğmasal Kas Atrofisi, CMD 1 5.000

Cücelik, DW 1 5.000

Jersey 2 Haplotip 1, JH1 2 7.200

Beta Kazein, A1A2 1 4.200

Grafik 1. Türkiye’ye sperması ithal edilen boğalardan genetik kusur taşıyan boğaların dağılımı.

ması ithal edilen Montbeliardeırkına ait 24 boğadan 5 inde ka-lıtsal kusurların varlığı belirlen-miştir. Özellikle Montbeliarde ır-kına özgü bir genetik hastalıkolan Yaygın Hipoplazi Sendro-mu (SHGC) olarak adlandırılabi-lecek kalıtsal kusuru 3 boğanıntaşıdığı belirlenmiştir. SHGC ge-nini 2 adet taşıyan sığırlarda cü-celik olarak adlandırabileceği-miz keçi benzeri bir görünüş,gelişme ve büyüme geriliği ken-dini gösterir. Ayrıca Montbeliar-de ırkı boğalardan üçünün BetaKazein A1 genini taşıdığı belir-lenmiştir. İnsan sağlığı açısın-dan büyük tehlike oluşturan A1geni ile ilgili bilgiler daha öncekiparagraflarda verilmiştir.Ülkemize 2013 yılında spermasıithal edilen 2 Belçika Mavisi bo-ğadan birisinin hem DoğmasalKas Atrofisi (CMD), hem de Cü-celik (DW) genlerini taşıdığı be-lirlenmiştir. Ayrıca 3 Jersey bo-ğasından ikisinin Haplotip (JH1)ve Beta Kazein A1 genlerini ta-şıdıkları görülmüştür. Türkiye’ye2013 yılında sperması ithal edi-len Şarole, Blond Daquitaine, Li-muzin, Hereford ve Piedmonte-se ırkı boğalarla ilgili bilgi eldeedilememiştir. Bu ırklara özgübilgi kaynaklarının yetersiz oldu-ğu ve Dünya’da çok yaygın ola-rak yetiştirilmedikleri dikkatealındığında, Türkiye sığır yetişti-riciliği açısından çok önemli ol-dukları söylenemez. Ayrıca Tür-kiye’ye ithal edilen her hangi bir

Angus boğasına rastlanılama-mıştır. Büyük ihtimalle hakkındaher hangi bir bilgiye (ırkı dahil)ulaşılamayan 17 boğa (Tablo 1)Angus ırkından boğalar olabilir.Bilgilerine ulaşılamayan bu 17boğa hakkında her hangi bir de-ğerlendirme yapılamamıştır.

SonuçÖzet olarak ülkemize 2013 yılın-da donmuş sperması ithal edi-len ve hakkında bilgi elde edile-bilen değişik ırklardan 511 sunitohumlama boğasından 123 bo-ğaya ait olan toplam 618.707doz spermada kalıtsal kusurlaraneden olan genlere rastlanmış-tır. Bir başka ifadeyle ithal edilenspermaların %20,62 sinde ge-netik kusur bulunmaktadır. Tür-kiye sığır yetiştiriciliğinde ağırlığıve önemi yüksek olan 3 sığır ır-kındaki genetik kusur taşıyanboğa sayıları ve oranlarını gra-fikle gösterdiğimizde genetikkirliliğin vehametini daha iyi gör-mek mümkün olacaktır.Kalıtsal kusur oluşturan genleritaşıyan 618.707 doz spermanınkullanıldığını, tohumlanan inek-lerde %50 gebelik elde edildiği-ni, doğan buzağıların yarısınındişi olduğunu, dişi buzağılarınyarısının düve oluncaya kadaryaşadığını ve yaşayan düvelerinyarısının bu kusurlu geni taşıdı-ğını varsaydığımızda; 38.669baş en az bir kalıtsal kusur genitaşıyan ineğimiz olacak demek-tir. Bu sayının sadece 2013 yılın-

Bilimsel 36

Günümüzde süt hayvan-cılığından gelir elde et-mek her geçen gün zor-

laşmaktadır. Bu zorluk ise çiftçi-lerimizi tüm masraf kalemlerin-de tasarruf etme davranışınasevk etmektedir. Maalesef gü-nümüzde tasarruf kalemlerininarasında aslında taviz verilme-mesi gereken meme hijyeniürünleri de bulunmaktadır. Maa-lesef bu konuda ilk etapta sağ-

lanacak maddi tasarruf, ilerle-yen dönemde çok daha farklımasraf ve giderlere yol açmak-tadır.Süt; dişi memelilerin yavrularınıbeslemek için aldıkları besinler-den yaptıkları sentez sonucuürettikleri, besin değeri oldukçayüksek olan beyaz renkli bir sı-vıdır. Temel olarak memeden dışarı-ya çıkmadan once hijyeniktir.Yani hijyen ile ilgili temel sıkıntı-lar süt sağıldıktan sonra başla-maktadır. Kaliteli süt ya da süt kalitesidenildiğinde temelde aşağı-daki kriterlerin üstünde dur-maktayız:• Sütte patojenin olmaması, • Düşük SCC (Somatik hücresayısı), • Minimum TBC (Toplam Bak-teri Sayısı),

• Süt içeriğinde yüksek yağ,protein ve kuru madde miktarı • Güzel koku, renk ve tat,• Antibiyotik ve diğer kalıntılarınolmaması.Bu unsurların kesişim noktasıise sağlıklı bir meme yapısınınvarlığıdır. Meme sağlığını dahaetkin ve daha hayvan dostuürünler ile koruyabilmek için yıl-lardır kendimizi yenileme ve tek-nolojik ürünler geliştirme uğra-

şısı içindeyiz. Ineklerimizi, özel-likle maliyeti yıllık vaka başına250 Ä’ yu bulan mastitise karşıkorumak için cilt ile dost, tekno-lojisi yüksek, meme hijyeniürünleri üretmekteyiz. Meme derisi, mastitise karşı ine-ğimizin ilk bariyeridir. Yani tahriş

olmamış, hasarsız ve sağlıklı birmeme derisi hayvanımızı bu ilti-haba karşı doğal olarak koru-maktadır. Sağlıklı bir meme vememe başı derisinin öneminibildiğimizden dolayı; önceliklememe hijyeni ürünlerinin cilt iledost olmasına önem vermekte-yiz. Meme derisinin pH değeri6-6,5 aralığında olmalıdır. Sa-ğım sonrası meme hijyeni sağ-lamak için kullanılan ürünleriniçinde iyot bazlı ürünler doğasıgereği en çok tercih edilen tür-dür. Çünkü doğada iyoda dire-nebilen bakterilere rastlanma-mıştır. Bu özelliği dolayısıylaiyot, etkili bir dezenfeksiyon ara-cıdır. Yani sağım sonrası hijyeniiçin kullandığımız ürünün için-deki iyot miktarı ne kadar çoksao kadar etkin bir hijyen sağlamaaracıdır diye düşünülebilir. Işteürün tercihinde yapılan en bü-yük yanlışlık maalesef buradabaşlar. Yüksek miktardaki iyotluürünün içinde bulunan iyotlar,bakteri ile karşılaşıp maalesefhemen etkinliklerini yitirirler. Ya-ni uzun sureli bir hijyen sağlaya-mazlar.

Meme Hijyeninde En Etkin TeknolojiYapılan deneyler, yüksek mik-tarda (>2500 ppm) iyot kulla-

nımının aslında hiçbir faydasıolmadığını ve aslında koruma-ya çalıştığımız meme derisinitahriş ettiğini ortaya koymuş-tur. Bu konudaki arge çalışmalarısonucunda patentli I-Tech(kendini yenileyen mikrop öl-dürücü iyot) teknolojisi saye-sinde yüksek miktarda iyot kul-lanmak yerine, ürün içindekigerçek mikrop öldürücülerolan serbest iyot miktarını arttı-rıp düşük iyot seviyelerinde(<2500 ppm) bile diğer ürünle-re kıyasla ürünün etkinliğini art-tırabilmiştir. Yani meme cildini tahriş etme-den, daha az iyot içeriği amadaha fazla serbest iyotla 8 sa-atlik etkin bir koruma mümkün-dür. Meme derisini koruma arge ça-lışmaları sonucunda, ürünlerinkozmetik yönünü artırmak içinfarklı bir patent ile ACT (gelişti-rilmiş cilt koruma) teknolojisikullanılmaktadır. Bu teknolojisayesinde meme başlarında gö-rülebilen ve mikropların yuvala-nabileceği çatlaklar ve çiziklerözel bir tabaka sayesinde koru-ma altına alınıp, mikropların çat-laklara yerleşmesi engellen-mektedir. Ek olarak bu teknolojicildi beslemekte, çatlak oluşum-larını önlemekte ve derinin do-ğal görünümünü korumasınayardım etmektedir.Meme hijyeni konusunda geliş-tirilen I-tech ve ACT teknoloji-leri sayesinde; meme başları-nın kullanılan kimyasal tarafın-dan tahriş edilmesini engelle-miş ve düşük iyot seviyelerindebile uzun süreli etkin korumasağlamıştır.

Sağım sonrası meme hijyenindeserbest iyot teknolojisi...

Evren SALDeLaval Türkiye Çiftlik Ürünleri Müdürü

Bilimsel 38

Süt sığırcığının verimli birşekilde yapılabilmesi içinlaktasyon döngüsünün

bütün evrelerinin çok iyi yönetil-mesi gerekir. Şimdiye kadar ya-pılan tüm araştırmalar ve sahadeneyimleri karlı bir işletme içingerekli olan laktasyon yönetimi-nin kuru dönem ile başladığınıgöstermektedir.Süt sığırcılığında kuru dönem ikifarklı periyotta değerlendirilme-lidir. Hayvanların kuru maddetüketimi özellikle buzağılama-dan önceki haftada neredeysepik dönemindeki kuru maddetüketiminin %30-35’i civarındaazalır. Azalan kuru madde tüke-timine karşılık artan enerji ve be-sin maddesi ihtiyacı kuru dö-nemdeki hayvanların iki farklıperiyotta beslenmesi gerektiği-nin birincil göstergesidir.

Uzak kuru dönemSüt inekleri gebeliklerinin son ikiayında kuruya ayrılırlar. İlk kuru-ya ayrıldıkları dönemden itiba-ren doğuma kalan son 3 haftalıkdöneme kadar geçen süre uzakkuru dönem olarak adlandırılır.Bu dönemde vücut kondisyonpuanı yönetimi oldukça önemli-dir. Kuruya alınan hayvanlardabeklenen vücut kondisyon pua-nı 3.5-3.75 civarındadır. Vücutkondisyon puanı 3.75’i geçenineklerde vücut yağ dokularınınparçalanması ile ortaya çıkanNEFA (Esterleşmemiş yağ asi-di) miktarı daha fazla olur ve buineklerde ketosis, karaciğeryağlanması gibi metabolik has-talıkların görülme sıklığı artar.Ayrıca vücut kondisyonu yük-sek hayvanlarda zor doğum ris-kinin fazla olması beraberindeplacentanın atılmaması, metritisgibi sorunların ortaya çıkmasınaneden olur ki bu sorunlar dölverimi problemlerinin ortayaçıkması için birincil nedenlerdir.Bu sebeple özellikle uzak kurudönemde vücut kondisyon pua-

nı yönetimine dikkat edilmesi vebeslemenin buna göre yapılma-sı gerekmektedir.

Yakın kuru dönem (Trans)Doğuma kalan son 3 haftalıkdönemi kapsayan yakın kurudönemde hedef ineklerin laktas-yona en doğru şekilde hazırlan-masını sağlamaktır. Özellikle budönemin doğru yönetimi Lak-tasyondaki süt ve döl verimininoptimize edilmesine yardımcıolur. Bu dönemde özellikle bes-leme ve yönetimde küçük ayrın-tılara verilecek önem, aynı za-manda metabolik hastalıklarıngörülme sıklığını azaltır. Çünkümetabolik hastalıkların birçoğu-nun temeli bu dönemde atılır.Yakın kuru dönemde besleme;• Rumen mikroflorasının yüksekkonsantre yeme adaptasyonusağlanmalıdır. Uzak kuru dö-nemde yüksek kaba yem ilebeslenen ineklerde rumen mik-roflorası değişir. Buzağılama-dan hemen sonra bir geçiş dö-nemi beslemesi yapmadan yük-sek konsantre içerikli yeme ge-çiş yapmak ineklerde SARA

(Sub-Akut Rumen Asidosiz), la-minitis gibi hastalıkların görülmeriskini artırır. Bu sebeple inekle-rin buzağılamadan en az 3 haftaönce başlamak kaydı ile laktas-yonda tüketecekleri TMR’yebenzer bir rasyon ile beslenme-leri gerekir. Rasyona katılacaktampon maddeler ile adaptas-yon daha sorunsuz sağlanabilir.• Özellikle kalsiyum içeriği yük-sek rasyonlarda anyonik tuzlarkullanılmalıdır. Rasyon içeriğikatyon lehine olan rasyonlarda,kalsiyum metabolizmasını yöne-ten parat hormonların salınımıazalır. Kan PH’sı yükselir. Budurum özellikle yüksek süt ve-rimli ineklerde süt humması vezor doğum görülme riskini artı-rır. Bu sebeple özellikle kalsi-yum bakımından zengin rasyon-ların Anyonik tuzlar ile destek-lenmesi gerekir.• Hayvanlarda vücut kondisyonpuanı yönetimi bu dönemde deönemlidir. İneklerin doğumdahedeflenen vücut kondisyonpuanı 3.5-3.75 civarında olmalı.Yapılan rasyonun enerji ve pro-tein içeriği buna göre ayarlan-malıdır. ineklerin doğuma yük-

sek ya da düşük kondisyon ilegirmesi bir çok metabolik hasta-lığın ortaya çıkmasına nedenolacaktır.Profesyonel çalışan büyük işlet-melerde buzağılamasına 21 günkalan ineklerin sayısının az ol-ması ve işletmelerde kullanılankıyıcı karıştırıcı vagonların kap-asitesinin sağmal hayvan sayısı-na göre belirlenmiş olması, ya-kın kuru dönemde farklı besle-me modellerinin ortaya çıkması-na neden olmaktadır. İşletmeleryakın kuru dönemdeki hayvan-larını erken laktasyondaki TMRrasyonu ile beslemekte ya dakuru dönemde verilen rasyon ileerken laktasyon döneminde ve-rilen TMR belli bir oranda karış-tırılarak hayvanlar beslenmekte-dir. Erken laktasyon dönemindeverilen TMR sağmal hayvanlariçin hazırlandığından kalsiyumiçeriği yüksektir. Bu durumdaTMR ‘nin anyonik tuzlar ile des-teklenmesi gerekir. Ancak bugereklilik teknik yetersizlikler vehayvan sayısının az olmasındandolayı göz ardı edilmekte, özel-likle yüksek süt verimli sürülerhipokalsemi ya da doğum zor-luğu ile yüzleşmektedirler.Özel bir yakın kuru dönem bes-lemesi yapmak isteyen işletme-lerimizde ise vagon kapasiteleriçok büyük olduğundan az mik-tarda yemin homojen karıştırıl-ması mümkün olmamaktadır.Diğer taraftan hem işçilik hemde mazot maliyeti dikkate alındı-ğında farklı bir yem yapmakeko. Fakat doğru besleme ya-pılmadığında karşılaşılacak me-

Yakın kuru dönem (trans) ve lohusalık (fresh) dönemi

Duygu KAYMAKÇALANRasyonel Yem Merkezi, Proje Geliştirme ve Teknik Müdür

NED (Negatif Enerji Dengesi) Sonuçları:

Bilimsel39

tabolik hastalıkların tedavi mali-yeti ve verim düşüklüğü dikkatealındığında bu maliyetler göz ar-dı edilebilir hale gelmektedir.Bugün bölgelere göre değiş-mekle birlikte en sık görülen hi-pokalsemi hastalığının sadecetedavi maliyeti 670 TL/hayvaniken, sonunu atamama duru-mundaki operasyon maliyeti570 TL/hayvandır. Söz konusutedavi maliyetlerinin yanındaineklerin verimliliğinin düşeceğigöz ardı edilmemeli, özellikletrans dönemi beslemeye dikkatedilmelidir.

Lohusalık(Fresh) dönemi Fresh ya da işletmelerimizde er-ken laktasyon dönemi olarakadlandırılan bu dönem süt sığırıyetiştiriciliğinin en kritik ikincidönemidir. Bu dönemin ne ka-dar sürdüğüne dair bir çok araş-tırmada bir çok farklı süre bildi-rilmesine rağmen aslında budönem geçiş döneminin ikinciperiyodudur. Doğumdan sonrailk 30 günü kapsayan bu dö-

nemde de tıpkı geçiş dönemin-de olduğu gibi azalan kurumadde tüketimine karşılık enerjive protein ihtiyacı yüksektir.Özellikle laktasyonun ilk 10. gü-nünde kuru madde tüketimi pikdönemindeki kuru madde tüke-timinin ancak Enerji ve proteinmetabolizması ile ilgili hastalık-ların en çok görüldüğü dönem-dir. Fresh döneminde özellikleartan enerji ihtiyacı verilen ras-yon ile karşılanmadığı zamanineklerde NED (Negatif EnerjiDengesi) şekillenir. NED duru-munda enerji ihtiyacı vücut re-zervlerinden karşılanır. Adipozdokuların parçalanması ile kan-da NEFA (Esterleşmemiş YağAsidi ) miktarı artar. Bu durumineklerde ketosis karaciğer yağ-lanması gibi hastalıkların ortayaçıkma riskini artırırken, vücutkondisyon puanının oldukçadüşmesine neden olur. İşletmelerimizde hem yer darlı-ğı, hem doğumdan sonraki ilk30 günü kapsayan lohusalık dö-nemindeki hayvan sayısının azolması hem de vagon kapasite-

lerinin çok yüksek olmasındandolayı, bu dönemdeki hayvan-lar, genellikle en yüksek grubaverilen TMR ile beslenmektedir.Oysa yüksek gruptaki hayvanlariçin tasarlanan TMR rasyonların-da bir hayvan için hedeflenengünlük kuru madde tüketimi pikseviyededir ve rasyonun besinmaddesi değerlerinin hedefle-nen bu kuru madde tüketimiiçerisinde verilmesi sağlanır. Fa-kat fresh gruptaki hayvanlar 30günlük dönem ortalamasındapik döneminde hedeflenen kurumaddenin ancak %70 ‘ini tüke-tebilir. Bu durumda bir gün için-de hedeflenen besin maddesiihtiyaçlarının karşılanması çokmümkün değildir. Bu sebeplebu dönemdeki hayvanların özel-likle düşük kuru madde ile tüke-tebilecekleri besin maddesi içe-rikleri dikkate alınarak tasarlana-cak rasyonlar ile beslenmelerigerekmektedir. Fresh dönemin-deki hayvanlar hedeflenen be-sin maddesi içeriklerine göredoğru bir şekilde tasarlanmışrasyonlar ile beslendiğinde,

• Hayvanların genetik kapasite-sini ortaya çıkar. Buzağılama-dan sonraki 30 günlük dönem-de besin maddesi içeriklerinidoğru ayarlayarak pik dönemin-den önce sürüdeki ineklerinkapasiteleri ortaya çıkarılabilirve gruplama daha doğru bir şe-kilde yönetilebilir.• Özellikle ketosis, karaciğeryağlanması gibi enerji metabo-lizmasına bağlı metabolik hasta-lıkların görülme sıklığı azalır.• Fresh dönemindeki doğrubesleme, ineklerin laktasyonaen doğru şekilde başlamasınayardımcı olur.• Pik döneminin uzun sürmesinidestekler. Pik döneminin 10 gündaha fazla sürmesi ortalama 30litre sütü olan 300 başlık bir sü-rüde laktasyonda 90 ton dahafazla süt alınması demektir.• Buzağılama aralığının kısal-masını sağlar. Enerji yetersizli-ğinde yumurtlama döngüsününbaşlamasını engeller. Doğru birbesleme ile östrusun gecikmesiönlenir. Dolayısı ile buzağılamaaralığının kısalmasını sağlar.

Bilimsel 40

Serap Göncü, Özgül Anitaş , Ercan Mevliyaoğulları, Saadet BingölÇ.Ü.Z.F Zotekni Bölümü, Balcalı, Adana

Entansif süt sığırcılığı işletmelerindebuzağı kayıplarında kritik dönemler

ve alınabilecek önlemler

Şekil 1. Buzağı kayıplarında kritik süreçler

Resim 1. Bireysel bölmelerde buzağı büyütme

sı, %45-65 oranları arasında birgebelik oranı bildirilmektedir.Bunun yanında fertilizasyonoranı ise %89-100 arasında bil-dirilmiştir. Fertilizasyon oranı ilegebelik oranı arasındaki bu far-kın nedeni embriyonik veya fö-tal ölümlere bağlanmaktadır(Peters, 1996). Düve ve normal ineklerde em-briyoların %20 oranında, 12-16.günler arasında dejenere oldu-ğu bildirilmiştir. Düşük fertilite-ye sahip hayvanlarda ise kayıp-ların 4-7. günler arası şekillendi-ği bildirilmektedir (Wathes,1992). Bu dönede ki kayplardagenetik ve kromozomal anoma-lileri Hormonal bozukluklar ilebesleme hataları ve stress ne-denli erken embriyonik kayıplar

olarak gruplanabilir (Ergene,2009).

Kuru dönemde kayıplarKuruya çıkarma, süt ineğin birsonraki laktasyon dönemine ha-zırlanması, buzağının sorunsuzbir şekilde doğması ve gürbüzbuzağılara sahip olabilmesi içinsağıma son verilmesidir. Sütineklerinin meme bezlerinin ye-nilenmesi için gerekli süre en az40 gündür ancak süt salgılama-nın da doğumdan 2 hafta öncebaşladığı dikkate alındığındabuzağılamadan 60 gün öncekuruya çıkarılması önerilmekte-dir (Eberhart, 1986, Dingwell veark. 2004). Hayvanlar yüksekverimli olsalar bile doğuma 60gün kala sağıma aniden son ve-rerek kuruya çıkarılmalıdır. Ku-ruya çıkarma doğacak buzğı sa-yısı ev performansları üzerinekuru dönem süresi, erken kurudönem grubu ve geçiş dönemiolanların gruplanması, kuruyaçıkarma şekli ve uygulaması,kuru dönemde besleme, kurudönemin denk geldiği aylar gibiözellikler nedeniyle etkilidir.Pratikteki uygulamalarda kuru-ya çıkarma son sağımda me-menin sağılarak iyice boşaltıl-ması ve memeye kuru dönemantibiyotikleri uygulanarak me-

Süt sığırı işletmelerinde,üretilen buzağı sayısı yıl-lık satılacak damzılık dü-

ve satışı ev süt üretiminin tetik-leyici olamsı nedeni ile çokönemlidir. İşletmelerde sütünsatışı ile işletme giderleri karşı-lanırken damızlık satışı yılık ka-rını meydana getirir. Bu nedblecanlı elde eilen ve enaz kayıplabüyütülen buzağı çok önemli-dir. İşletme damızlık satış kap-asitesi ise, işletme gebe inekoranı, canlı doğum oranı ve üre-tilen buzağılarda damızlık satı-şına kadar geçen sürede mey-dana kayıplarla belirlenmekte-dir. Bu süreçte meydana gelenkayıpların ideal olarak %2-4dür. Ancak yetersiz bakım vebesleme koşullarında buzağıkayıpları %10-15’lere kadar çı-kabilmektedir. Buzağıların sağ-lık, büyüme ve gelişmelerini et-kileyen etmenleri başlıcaları;ekstra sıcaklıklar, yüksek bağılnem, yüksek konsantrasyonda-ki zararlı gazlar, koku ve toz,hayvan düzeyindeki olumsuzhava hareketleri, ıslak ve kalite-siz altlık, hayvan sıklığının fazla-lığı, zararlı mikroorganizmalarınvarlığı, yetersiz beslenme vebakım, aşm gürültü ve buzağı-ların davranışları sayılabilir (Ya-ğanoğlu, 1988).İstatistiklere gö-re hayvancılığı ileri ülkelerde bi-le buzağı ölümleri %20 dolayla-

rında seyretmekte ve bunun daönemli bir kısmı yetersiz ve yan-lış besleme yöntemlerindenkaynaklanmaktadır. Öncelikle entansif süt sığırı işlet-melerinde buzağı kayıpları dahadöl tutmama problemi ile başla-makta ve döl tutmayan ineklersürüde yılda elde edilecek bu-zağı sayısını önemli ölçüde dü-şürmektedir. Bu aşamada sper-ma seçimi, kızgınlık takibi, to-humlama ve gebelik teşhisi gibikonular yılda elde edilecek sağ-lıklı buzağı sayısını belirlemekte-dir. Bu süreçler içerisinde özel-likle kuru döenm ve bakımı,beslemesi ve hemen ertesindegerçekleşen uygulamalar canlıbuzağı sayısı ve buzğı perfor-mansı ile elde edilecek gebedüve sayısını etkilemektedir. Yapılan çalışmalar iyi bir bakım-besleme yöntemiyle ölüm oranı-nın %2’lere çekilebileceğini gös-termektedir. Buzağı kayıplarınınazaltılması için, doğum öncesigebelikte bakım, anne karnındaiken buzağıya sağlanan bakımve doğumdan hemen önce, do-ğum ve doğumdan hemen son-ra yapılan bakım ve beslemekoşulları çok önemli aşamalarolarak sıralanabilir.

Erken gebelik döneminde kayıplarİneklerde tek tohumlama sonra-

Bilimsel41

olgunluk yaşını ve sonrasındada ilkine çiftleşme yaşını gecik-tirdiğini bildirmektedirler. Erginsüt sığırının sağlıklı bir genitalsisteme, kızgınlık siklusuna, fo-liküler gelişime sahip olması,yeterli steroid üretebilmesi vesürüde kaldığı sürece yeterliyavru alınabilmesi erken yaşlar-daki besleme durumundanönemli düzeyde etkilenmektedir(Caton ve ark., 2007; Gardnerve ark., 2009). Bazı araştırıcılarbunun fötal gelişim sırasını dakapsadığını ifade etmektedirler(Rind ve ark., 2001; Martin veark., 2007; Vonahme, 2007; As-woth ve ark. 2009a; Asworth veark., 2009b). Fötal dönemdeanneden farklı nedenlerle gelenuyarıların (hastalık, besleme ye-tersizliği, sıcaklık stresi gibi ne-denlerle) yeni doğan bireyleringelecek yaşamlarını etkilemesikonsepti fötal veya gelişimselprogramlama olarak tanımlan-maktadır (Vonnahme, 2007). Bunedenle kuruya çıkarma ve ku-ru dönem beslemesinin çok da-ha önemle üzeridne durulmasıgerekmektedir. Buzağı doğumağırlığı kuru dönemdeki yetersizbeslemeden önemli düzeydeetkilenmektedir. Zira fötal ağırlıkkazancının %65-70’i kuru dö-nemde gerçekleşmektedir (As-worth ve ark., 2009b). Yetersizbesleme fötal besin madde te-minini ve fötal gelişimi düşür-mektedir. Bunu doğrulayan enönemli bulgulardan birisi sıcakbölgelerde Sonbahar doğumlubuzağılarla İlkbahar doğumlubuzağıların doğum ağırlıklarıarasındaki farktır. Yapılan çalış-

menin mühürlenmesi ile yapılır.Ancak doğuma 60 gün kaldığıhalde hala yüksek verimli (>15kg/gün) olan ineklerde verilenkesif yem hayvan kuruya çıkar-tılmadan 1-2 hafta önce (buza-ğılamaya 70-80 gün kala) azal-tılması ve süt verimi hala yük-sekse su temininde sınırlamayapılarak kuruya çıkarma ikiaşamalı olarak gerçekleştirilebi-lir. Böylecesüt veriminin düş-mesi sağlanmış olur ve süt ve-rimi düşünce de sağıma sonverilerek kuruya çıkarılmış olur.Kuru dönem ve kuruya çıkar-mada kuruya ayrıldıktan sonra-ki ilk iki haftalık dönem memeenfeksiyonları açısından da çokkritiktir. Laktasyon dönemindeki masti-tis vakalarının yaklaşık %50-60’ıkuru dönemde hayvanın çevre-sel patojenlere maruz kalmasın-dan kaynaklanmaktadır. Laktas-yonun yaklaşık ilk 70 gününekadarki döneminde görülen Ko-liform Mastitisin (%50 üzeri) ne-deni yine kuru dönemde enfek-siyon bulaşmasıyla alakalıdır(Yaklaşık %20’si ilk haftada gö-rülür). Meme başı kanalı süt ve-rimin azalmasından 16 gün son-ra gerçekleşmektedir (Comalive ark. 1984) Ancak meme baş-larından %3-5‘i tam kapanma-yabilmektedir. Böylece erkenlaktasyonda görülen mastitisle-rin %97’de bu meme başlarındagözlenmektedir (Williamson veark., 1995). Bu nedenle, kuruyaçıkarırken ve sağıma başladık-tan sonra bir hafta içerisindeSHS yönünden test yapılmalı,sonuçlar karşılaştırılmalı ve kurudönem protokolünün etkinliğin-den emin olunmalıdır. Kuru dö-nemde gerek ienkelrin kuruyaçıkarılma şekli gerekse kuruyaçıkarılma uygulamaları sağımabaşlandığında süt verimi ve do-ğan buzağı performansını etki-lemektedir. Yaşamlarının ilk dö-nemlerinde gereği gibi bakıla-mayan düvelerin yaşamlarınınileriki dönemlerinde göstere-cekleri performansları olumsuzetkilenmektedir (Peron, 1984;Gill, 1973; Wieczore ve ark.,1978; Kliewer, 1981; Altchison,1984). Bazı araştırıcılar (Arije veWiltbank, 197l; Short ve Bel-lows, 1971; Lemenager ve ark.1980) bahar doğumlu düveler-de kış aylarında canlı ağırlık ar-tışının yüksek olmasının cinsi

yavaş (1 kg/gün) artırılarak 7-8kg yem alması sağlanmalıdır(Görgülü, 2014). Böylece hay-vanın yüksek enerjili rasyonlaradaha erken alışmasını sağlana-cağından laktasyonun başında-ki muhtemel ketozis riski de az-altılabilir. Geçiş döneminde ve-rilen süt yemi hem ineklerinkondisyon kazanmasına, yük-sek protein içeriği ile fötal geli-şim için gerekli proteini sağlaya-cak şekilde formüle dilmiş ol-malıdır. Eğer doğum sonrasıfarklı kaba yemler kullanılacak-sa doğum öncesi bunların ya-vaş yavaş rasyona eklenmesiönerilir. Ayrıca, kurudaki inekle-rin partikül boyutu büyük kabayemi canlı ağırlığın %1'i düze-yinde almasına dikkat edilerekşırdan kayma riskinin minimizeedilmesine çalışılmaldır. Bunaek olarak, süt humması riskiolan kuru dönemde yüksek kal-siyum alan, yaşlı ve yüksek ve-rimli olan ineklerde Ca tüketimigünlük 50 g’ın altında tutmakgerekir. Bu bağırsaklardan Caemilimini ve kemiklerden Camobilizasyonunu gerçekleştirenhormonal sistemin aktive olma-sına yardım edecektir. Dahaçok düvelerde sorun olan me-me ödemlerine karşı bu dönem-de, rasyondan tuz çıkarılmalıdır.Doğumdan 3-7 gün önce başla-yarak 250-500 g propilen gliko-lün hayvanlara içirilmesi yağlıkaraciğer sendromunu ve keto-zis riskini minimize eder. Hay-vanlar kesif yeme karıştırılanpropilen glikolü tüketmezler, bunedenle, sulandırılıp içirilmesidaha uygundur (Görgülü,

malarda sonbahar doğumlu bu-zağılarda doğum ağılığının ilkbahar doğumlulardan 4-5 kgdaha düşük olduğunu göster-mektedir. Sonbahar doğumlu-larda kuru dönemin sıcak yazaylarında geçmiş olması sıcak-lık stresi etkisiyle kuru dönemdeyeterli besin alınamamasıyla il-gilidir. Farklı mevsimlerde do-ğan dişi buzağıların laktasyonverimleri incelendiğinde deSonbahar doğumluların verim-lerinin düşük olduğu gösteril-miştir. Bu da kuru dönem bes-lemesinin önemini ortaya koyanönemli bir gerçekliktir. Ülkemizkoşullarında Siyah Alaca dişibuzağıların doğum ağırlığı 30-35 kg arasında, erkek buzağıla-rın doğum ağırlıkları ise 35-40kg arasında değişmektedir.

Geçiş dönemiKurudaki ineğin doğuma ve lak-tasyona hazırlandığı doğum-dan önceki 3 haftalık süreçtir.Entansif işletmelerde kuru dö-nem inekleri tek grup olarak ba-rındırılmakta geçiş dönemi gözardı edilmektedir. Oysa bu gru-bun kendi içinde ayrı olak barın-dırlıp gekeli bakım besleme ko-şulların sağlanması doğacakbuzağı performansı üzerinde et-kilidir. Öncelikle, bu dönemdeişkembe florası laktasyonunbaşlaması ile rasyona girilecekolan yüksek düzeydeki kesif ye-me hayvanın alıştırılarak hazır-lanmasını gerektiren dönem ol-ması ile farklılık arz eder. Bu ne-denle doğuma 3 hafta kaldığın-da süt yemi verilmeye başlan-malı ve verilen süt yemi yavaş

Resim 2. Doğumdan hemen sonra, nefes aldırma, kurulama, göbek bakımı ve kolostrum içirilmesi

Bilimsel43

2014). Kuru dönem yemlerindeistenen düzeyde Vitamin A, D Eve Se takviyesi bulundurulmasısağlıklı buzağı elde edilmesine,metritis, sonun atılamaması vemastitis vakalarında da azalma-ya yardımcı olur.

İleri gebelik döneminde kayıplarTohumlamayı izleyen 271. gün-den önce yavru veya yavrularınrahimden atılması olup yavru at-ma olarak tanımlanmakta oup,atık fötüs ya ölüdür ya da 24saaten fazla yaşama şansı yok-tur. Fizyolojik koşullarda inekle-rin %1-2 sinde, gebeliğin çeşitlidönemlerinde yavru atma olgu-ları görülebilir. Bu oranın yüksel-mesi sorunun özenli araştırılma-sını gerektirir. Yavru atma enfek-siyöz etkenlere bağlı ya da en-feksiyona bağlı olmayan karak-terde olabilir. Gebeliğin ilk üçtebirinde şekillenen yavru atmalarçoğu kere birkaç saat içinde ko-laylıkla tamamlanırlar. Sonrakidönemlerde ise güç doğumbenzeri zorluklar şekillenebilir.Burada pekçok neden söz ko-nusu olup işltem koşullarınn veyavru atmaların yerinde incelen-mesi ve etmenin belirlenmesisorunu çözmede büyük önemtaşır.

Doğum ve hemen doğum sonrası bakımEğer gebe zamanında kuruyaçıkarılmış ve erken ve geç kurudönemde gereken bakım vebesleme kurallarına göre bes-lenmiş ise doğum öncesi 1 haf-ta önce doğum bölmesine alı-nıp doğum için gerekli hiyjen vemüdahale ortamında bulundu-rulması doğum sırasında kayıp-ları minimumu indirecektir(Göncü, 2014). Kolay ve güçdoğum olayları boğa ile ilgili birkarakter olarak ortaya çıkabile-ceği için düve için kullanılacaksğpermlerin doğum kolaylığıözeliği açısıdna özelikle seçilmişolması gerekir. Gebe düvelerinyanlış beslenme sonucu yağ-landırılması da güç doğumlarasebep olabilir. Bu nedenle gebedüve bakım ve besleme konula-rın ayrıca dikkat edilmelidir. Ge-nellikle birkaç doğum yapmışineklerde güç doğum ortayaçıkmaz. İnekler çoğunlukla yar-dıma ihtiyaç olmadan doğurur-lar. Ancak yardım gerekirse ha-

zırlıklı olunmalıdır. 1. Doğum esnasında hazır bulu-nularak müdahele gerektiğindeacil müdahele yapılabilmesi,2. Doğum sonrası buzağılarınağzı ve burun mukoza sıvılarınıntemizlenerek nefes aldırılması 3. Buzağı doğum sırasında sıvıyutmuş ise bu sıvının boşaltıl-ması için buzağıya yumuşak vedairesel hafif basınç uygulaya-rak masaj ile yardım edilmesi,4. Göbek kordonunun dezen-fekte edilerek, bağlanması, faz-lalığın kesilmesi ve tekrar de-zenfeksiyon yapılarak enfeksi-yonların önlenmesi,5. Doğumdan 0.5-1 saat sonraen az 2 L kaliteli ağız sütününbuzağıya verilmesi ve günde 2kez üç gün boyunca bu şekildeağız sütünün elden içirilmeyedevam edilmesi,6. Buzağının kuru, temiz ve hij-yenik bir ortama alınması süttenkesime kadar da havadar, temizve kuru bir ortamda barındırıl-ması ve bu süre zarfında doğumağırlığının %8-10’düzeyinde sü-tün günlük olarak verilmesi üze-rinde durulması gereken temelkonulardır. Bu süreçte, yenidoğmuş buzağılar, emmeyi ta-kiben anasından ayrılıp özel bu-zağı bölümlerine alınmalıdır.Özel buzağı bölümü; önce de-zenfekte edilmeli (ilaçlanmalı),iyice havalandırılmalı, rutubetsizolması sağlanmalı, temiz altlıksap serilmeli ve mutlaka altlıkdurumu takip edilerek gerektik-çe değiştirilmelidir. Eğer yaygınbir hastalı riski söz konsu isehaftada bir mutalka temiz, kuruve dezenfekte altlıklar kullanıl-malıdır. Ahırda E.coli mikrobu-nun varlığı biliniyorsa, gebeinekler hamileliğin son iki ayıiçinde bu mikroptan hazırlanmışaşılarla aşılanmalıdır. Eğer anaaşılanmamışsa, buzağıya doğardoğmaz E.coli mikrobu ile ha-zırlanmış antiserum koruyucuolarak uygulanmalıdır.

maktadır. Bu nedenle kolostru-mun içirilme saati ve kalitesi çokönemlidir. Buzağının zamanın-da ve yüksek kaliteli kolostrum-la yeterli düzeyde beslenebil-mesi, sağlığı ve yaşama gücüüzerinde en önemli etmendir.Steril bir ortamdan patojenlerledolu bir ortama doğan yavru-nun aktif bağışılık sistemine sa-hip olmaması doğum bölmesi-nin temiz tutulmasını zorunlu kıl-maktadır. Buzağılar doğdukla-rında bağışıklık sistemleri geliş-memiştir ve fötal dönemde ba-ğışıklık maddeleri yavruya akta-rılamamaktadır. Anne hayatı bo-yunca maruz kaldığı hastalıklarakarşı kendi vücudunde oluştur-duğu bağışıklık maddelerini (im-münoglobulin, antibodi) ilk sa-ğılan süte geçirmektedir. Buzağılar kendi immunoglobu-linlerini ancak 10 günlük yaştansonra üretmeye başlamaktadır-lar. Buzağıların hayatlarının ilk10 gününde hastalıklarla başedebilmeleri anne sütündeki ba-ğışıklık maddelerini almalarınabağlıdır. Bu nedenle buzağılarınyeterli kalitede ve miktarda ağızsütünü hayatlarının ilk saatlerin-de almış olmaları gerekir. Ağızsütündeki immunoglobulinler%80-85 IgG, %8-10 IgA ve %5-10 IgM dir. IgG makrofaj etkisiy-le kan dolaşımına giren mikrop-

Kolostrum (Ağız sütü)Ağız sütü buzağının doğumsonrası hastalıklara direncini be-lirleyen yegâne gıda maddesi-dir. Bu nedenle doğum sonra-sında kolostrumun etkin kullanı-mı sürü sağlığında ve dolayısıy-la sürünün başarılı buzağı bü-yütme programı uygulamasındabüyük önem arz etmektedir(Doğan ve Göncü, 2007). Buza-ğılar, kendilerini hastalıklara kar-şı koruyucu etkiye sahip antiba-dilerden yoksun olarak doğar-lar. İmmunoglobulin absorbsi-yonu etkin şekilde yalnızca do-ğum sonrasındaki ilk birkaç saatiçinde gerçekleşebilmektedir.Bu nedenle, yüksek kaliteli ko-lostrumun yeni doğan buzağıyaolabildiğince erken içirilmesi ya-şamsal önem taşımaktadır. Kay-gısız ve Tümer (2005) Siyah Ala-ca sığırlarda kolostrum kalitesive kolostrum kalitesi konulu ça-lışmada sadece % 27 iyi kalitelikolosrtum verdiiklerini bildir-mektedir. Waterman, (1998) isebuzağı serumundaki Ig düzeyle-ri konulu çalışmada 24-48 saat-lik yaştaki 2177 buzağının%41’inin pasif bağışıklık transfe-rinde başarısız olduğunu bildir-mektedir. Buzağılara düşük ka-liteli kolostrum birde geç verilir-se buzağıların bağışıklık sistemidüşük kalmakta ve kayıplar art-

Çizelge 1. Ağız sütü, geçiş sütü ve normal sütün kompozisyonu

Sağım Sayısı

İçerik 1 2 3 Süt

Kuru madde (%) 23.9 17.9 14.1 12.9

Protein (%) 14.0 8.4 5.1 3.1

IgG (mg/ml) 32.0 25.0 15.0 0.6

Yağ (%) 6.7 5.4 3.9 4.0

Laktoz (%) 2.7 3.9 4.4 5.0

Mineral (%) 1.1 1.0 0.8 0.7

Şekil 2. Ağız sütündeki immunoglobulinlerin doum sonrası değişimi

Bilimsel 44

%20’si işkembeden oluşurken,3-4 aylık yaşta toplam midekompleksi hacminin %60-65’irumenden ve sadece %20’si şır-dandan oluşmaktadır. Erginhayvanlarda ise rumen kapasi-tesi %80’e çıkarken, şırdan kap-asitesi %8-10’a düşmektedir.

Yeni doğmuş buzağılarda ishalÖncelikle ishal bir belirtidir has-talık değil, pek çok temen nede-ni ile oluşabilir. "İshal, dışkıda%90'dan daha fazla su bulun-ması ve dışkılama sayısının gün-lük normal sayının üs tüne çık-masıdır". Eğer, vücuttan salınansıvı miktarı, emilen sıvı miktarın-dan fazla ise ishal olayı ortayaçıkar. Sağlıklı buza ğıların dışkı-larında su oranı %60-70 arasın-da değişir. Normalde fazla dış-kılama ve her dışkılamada dahafazla sıvı buzağı için daha çoksıvı kaybı ve dolayısıyla elektrolitdengelerinin bozulması anlamıtaşır. 9-10 günlük yeni doğmuş buza-ğılarda genellikle sulu beyaz ve-ya sarımsı ishal ve yüksek ölüm-le karakterizedir. Tipik olarakbuzağılarda doğumdan sonra ki36-72 saat arasında başlar ve 2-3 gün içerisinde ölüm şekillenir.En kritik dönem doğumu takipeden ilk birkaç gündür. Buzağı-ların içinde bulunduğu kapalıçevre şartlarında hastalık için fır-sat kollayan ajanlar çoğalarakartar ve büyük kayıplar meyda-na gelir. Bazı buzağılar ise sağ-lıklı görünmelerine ve hiçbir is-hal belirtileri olmamasına rağ-men birkaç saat sonra ölebilir-ler. Hastalık sürüde doğmuşbirçok buzağıyı etkileyebilir ba-zen de sporadik seyirli olup sa-dece birkaç hayvanı etkiler. Epi-Şekil 3. Değişik yaştaki buzağılarda rumen gelişimi (grafikere çizdirelim)

Resim 3. Buzağılar bireysel olarak takip edilmelidir.

ları (sistemik enfeksiyon) yok et-mektedir. IgA vücuttaki organla-rın (ince bağırsak ve akciğer gi-bi.) çevresindeki zarlarına (epi-tellerine) mikrobiyel tutunmayıengelleyerek dolaşıma antijen-lerin girmesini önler. IgA ise IgGgibi fonksiyon icra eder. Kolos-trum aynı zamanda tripsinin et-kisini engelleyen fakat kimotrip-sini etkilemeyen çok güçlü an-titripsik faktörler içermektedir.Bu kolostrumdaki immünoglo-bulinlerin proteolitik enzimler-den etkilenmesini önlerken di-ğer proteinlerin sindirimi olum-suz etkilenmemektedir. Yeni do-ğan buzağı gelişmiş bir bağışık-lık sistemine sahip değildir. Ağızsütündeki immunoglobulinlerialarak pasif bağışıklık sisteminigeliştirmesi gerekmektedir. Ağızsütündeki immunoglobulinlerinbuzağının bağırsaklarından emi-limi doğumdan sonra geçen hersaatte düşmektedir (Grafik 2).İlk 6 saate Ig emilimi %60-70’ler-de iken, 12 saat sonra %50, 24saat sonra %10’lara düşmekte-dir. Bu nedenle buzağı doğumumüteakiben yeter miktarda ağızsütü almalıdır.Ağız sütünde yaklaşık %6 immu-noglobulin bulunmaktadır. Yenidoğan buzağıların doğumdansonra ilk yarım saat içinde en az100 g IgG almaları gerekir. Bunedenle ilk yarım saatte buzağı-ya en az 2 L ağız sütü içirilmelive 6-12 saat sonra bu miktar ye-niden buzağıya verilmelidir. Bu-zağıların annelerini emmeleri ileağız sütünü almaları sağlanma-ya çalışılırsa da buzağıların yarı-sından fazlası yeterli miktardaağız sütü alamamaktadır. Bu ne-denle ağız sütünün sağılarakkontrollü bir şekilde buzağıyaiçirilmesi buzağının yeterli mik-tarda ağız sütü aldığından eminolunması ve sonrasında sorun

yaşanmaması açısından avantajsağlayacak bir uygulamadır.Ağız sütünde bulunan immu-noglobulin düzeyi ırklara göredeğişmektedir. Siyah Alacaineklerin ağız sütündeki immu-noglobulin düzeyi Jersey ve Es-mer sığırlara göre düşüktür. İne-ğin yaşı arttıkça ağız sütündekiimmunoglobulin düzeyi artmak-tadır. Yaş ile maruz kalınan pa-tojen çeşitliliğinin artması immu-noglobulin çeşitliliğini ve mikta-rını artırmaktadır. Başka bölge-lerden getirilen ve yeni bir işlet-mede doğuran düvelerin veineklerin yavrularına işletmedeyetiştirilen ve doğuran ineklerinağız sütlerinin verilmesi veya dü-velerin buzağılarına yaşlı inekkolostrumunun verilmesi bağı-şıklık kazanma açısından avan-taj sağlayabilir. Ayrıca karışık ko-lostrum kullanımıda önerilebilir.Kanlı ve mastitisli ağız sütleri bu-zağıya verilmemelidir. Steril ola-rak sağılmış ve 1 L’lik torbalardadondurulmuş ağız sütleri de38°C sıcaklıkta ılık su ile yavaşyavaş çözdürülerek kullanılabilir.Buzağı ilk 3 gün mutlaka kaliteliağız sütü ile beslenmelidir. Do-ğum ağırlığı 40 kg altında olanbuzağılarda ağız sütü miktarının3 kg olması yeterlidir. Doğumağırlığı 40 kg üzerinde ise 4 kgağız sütü verilmelidir. 3-7. gün-lerde aynı miktar süt ve 7. gün-den sütten kesime ( 30-56 gün)kadar çok cılız hayvanlar dışın-da günlük olarak 4 kg sütün ikiöğünde verilmesi pratik olarakuygulanabilir. Bu uygullamalar-da buzağılar sütten kesime ka-dar ağız sütü dahil 120 - 224 kgsüt tüketmektedirler.

Rumen gelişimiYeni doğmuş buzağılarda rumengelişmemiştir (Şekil 2) ve ana mi-de bölümü şırdan (abomasum)’

dır. Buzağılarda sindirim sistemi-nin gelişim aşamaları;1. Pre-ruminant (ruminant olma-yan dönem) (0-3 hafta)2. Geçiş Dönemi (3-8 hafta)3. Ruminant Dönem (>8 hafta)Buzağılarda sindirim sisteminingelişimi değerlendirildiğindesütten kesime kadar buzağılarıntam ruminat olmadıkları bu ne-denle besin madde gereksin-mesinin karşılanmasında veyemlenmesinde bu husus dik-kate alınmalıdır. Buzağılarınsağlıklı bir şekilde sütten kesil-mesi, buzağıların yeter miktar-da kaba ve kesif yemi tüketebil-meleri ve onlardan yararlanabi-lecek düzeyde işkembe (ru-men)’lerinin gelişmesinin sağ-lanması ile mümkündür (Gör-gülü, 2014).Eğer buzağılar katı yem almaz-lar süt almaya devam ederlerserumen gelişimi olmamaktadır.Zira buzağı süt içtiği zaman ye-mek borusu oluğu refleksi dev-reye girerek sütün doğrudan şır-dana gitmesini sağlamaktadır.Bu refleks esasen çok kaliteli birgıda olan sütün rumende fer-mente edilmesinden de onu ko-ruyan ilginç bir mekanizmadır.Doğumda toplam mide kom-pleksinin %60’ı şırdandan,

Bilimsel45

zootik enfeksiyon ise geneldeyılın soğuk aylarında meydanagelir ama herhangi bir sezondada görülebilir.Mortalite oranları%1-20 arasında iken morbiditeoranları %90-100 ün üzerinde-dir. Buzağı ishalleri bakteriyel,viral veya her iki nedenden ötü-rü meydana gelebilir. Daha sık-lıkla enteropatojenik E.coli’denkaynaklanır. E.coli formları nor-mal barsak florasında bulunur-larsa da bazen yüksek patojeni-tedeki formlar (hastalık yapıcı)şiddetli ishale ve ölüme nedenolurlar. Viral ishaller sıklıkla Ro-tavirus ve Coronaviruslardanmeydana gelir ve kontrolde hij-yen önemli etki ölçütünü oluştu-rur. Bir işletmede 1 ay gibi birsürede buzağıların %20 den faz-lasında ishal vakası söz konusuise işletmede bir salgın vakasısöz konusu demektir (FDIU,2007)İshalin Belirtileri: Dışkı su gibiakıcıdır, hatta kanlıdır; Buzağıateşlenir, İştahı azalır, Hastalı-ğın ileri aşamalarında aşırı sukaybından dolayı halsiz düşer.Hayvanın gözerinde çökmeolup olmadığı, Deri elastikiyetkaybı olup olmadığı gibi belirti-ler bazı buzağılarda çok acıkgörülebileceği gibi, bazılarındakolayca fark edilmez. Bu ne-denle buzağıların özenle izlen-mesi zorunludur. Doğumdanhemen sonra buzağıya içirilenağız sütü de ishale yol açar; an-cak bu zararlı bir isal değildir.Viral veya bakteriyel ishallerde,dışkı rengi ve yoğunluğu ile mu-kusveya kanlı dışkımla olup ol-madığı çok önemlidir.İshal Etmenleri: Buzağılardagörülen ishaller ya bulaşıcı mik-roplardan veya hatalı bakım vebeslemeden kaynaklanır. Bir iş-letmede buzağılar yetersiz ko-lostrum almaları, güç doğum,yetersiz temizlik ve yetersiz,dengesiz beslenme gibi hatalıbakım idari uygulamalar nedeniile ishal olabilmektedirler. İshalvakalarının yaklaşık %50’nin ha-talı besleme ve bakımdan kay-naklandığını, %15-20 kadarınınise 2-3 farklı mikrobun bulaşma-sı sonucu görüldüğünü ortayakoymuşlardır. İshale yol açanmikropların vücuda giriş yolugenellikle ağızdır. Göbek kordo-nundan da bulaşabilir Buzağıdagörülen ishal belirtilerine bakıla-rak ishalin kaynağını belirlemek

zordur. Eğer, hatalı beslemedenkaynaklanan bir ishal varsa,hayvan halsiz düştüğündenmikroplar da etkili olurlar. An-cak, bundan sonra ishal vakala-rını önlemek için ishal nedeninibilmek gerekir.Doğumdan hemen sonra, ge-rekli önlemler alınmamışsa,mikroplar ince bağırsak çeperi-ne yerleşip çoğalır ve zehirlimaddeler üretirler. Bunun so-nucu olarak vücuttan su veelektrolit atılımı hızlanır. Genel-likle buzağıların %30-80 ni mik-roorganizmalarla savaşmakiçin yeterli bağışıklığa sahip de-ğildir bunu zaman içindeki bes-lenme bakım ve idare ile edinir-ler. İshale neden olan mikroor-ganizmalar, salmonella hariçbütün süt sığırcılığı işletmelerin-de bulunmaktadırlar. İshalproblemi olsu olmasın buzağı-larda 7-21 günle arası dönem-de mikroorganzima etmen teş-hisi yapılacak olursa cryptos-poridium, rotavius ve coronovi-rus gibi mikroorganizmalarınbir veya birkaçı teşhis edilebilir.Bunların etkili olması için diğerbazı hazırlayıcı etmenlerindevarlığı gerekmektedir.Bunlara ek olarak birde mikrobikolmayan yönetsel hatalara bağlıishallerde vardır. Bunlar, uygu-lamada yapılacak düzenleme ileçözüme kavuşturulabilr. Mikro-bik olmayan ishal, genellikle ha-talı besleme (fazla süt içirme, so-

ğu süt, çok yağlı süt, düşük kali-teli buzağı süt ikame yemi veyasüt kompozisyonundaki ani de-ğişmeler) kaynaklıdır. Ancak, buayırım subjeltif bri ayrım olup,dengesiz besleme, buzağıyı en-feksiyon amillerine açık hale ge-tirebilir. E. coli doğumdan he-men sonraki ilk birkaç gündeoluşan ishalin başlıca etmenidir.Aşırı miktarda süt içirilmesi veyasütün çok soğuk olması sütünişkembeye gitmesine yol açar.Buraya giden süt gaz oluşması-na ve ishallere yol açar.

Sütten Kesim ÖncesiBuzağıların Bakımı-BeslenmesiBuzağılar doğumdan sonraki ilk2-3 ay tüm etkilere karşı çokhassastırlar. Buzağılık dönemi-nin en önemli kısmı, ilk 15 günükapsayan ağız sütü içme ve 8-10 haftalık yaşa ulaşıncaya ka-darki süt içme dönemleridir. Da-ha sonraki dönemler de önem-liyse de, buzağının yaşı ilerledik-çe yaşam koşullarına karşı dahada direnç kazanması nedeniyledaha az önemi haizdir.Yeni doğmuş buzağıların ya-şamlarını sağlıklı bir şekilde de-vam ettirmesini sağlayacak mik-tarda katı yemleri (buzağı baş-langıç yemi ve kaliteli kabayem) tüketip sindirerek yaşamı-nı devam edebilecek cüsse ve-ya yaşa ulaştığı zaman ancaksütten kesilebilir. Dünyadaki uy-

gulamalarda süt sığırı işletme-lerinde buzağıların sütten kesi-minde buzağının yaşı, süt içirmesüresi, içirilen süt miktarı, buza-ğının canlı ağırlığı ve buzağınıntükettiği katı yem miktarı gibifaktörler esas alınmaktadır(Göncü, 2014). Ancak ağırlıklıuygulama süt içirme süresi(yaş) ile buzağının katı yem (bu-zağı başlangıç yemi) tüketimmiktarının kullanımı yönündedir.Buzağılarda yaşı dikkate alanuygulamalarda genel olarak 8haftalık süre esas alınmakla bir-likte, 4-6 haftayı esas alarak dasütten kesim yapılabilmektedir.Erken sütten kesimde (4-6 haf-ta) buzağılara verilen başlangıçyemi kalitesi ve barındırma ko-şulları ile diğer hijyenik koşullara(yemlik, suluk, süt içirilen kapla-rın) riayet konusunda daha dik-katli olunmalıdır.Süt içirme döneminde süt yeri-ne, kaliteli süt ikame yemleri dekullanılabilmektedir. 150-200g/L düzeyinde süt ikame yemi,aynı miktar süte eşdeğer olarakkullanılarak sağlıklı buzağı bü-yütülebilmektedir. 150-200 g/Ldüzeyinde süt ikame yemi kul-lanılan ve 8 haftalık bir süttenkesim programında buzağı ba-şına yaklaşık 30-40 kg süt ika-me yemine ihtiyaç duyulur. Süt ikame yemi kalitesi kullanı-lan protein kaynağına göre de-ğişir. Kaliteli süt ikame yemlerisüt ürünlerine (süt tozu, peynirsuyu tozuna ve ayran tozuna)dayalı olmalıdır. Bitkisel proteinkaynaklarının kullanılması buza-ğı gelişimini olumsuz etkiler.Sütproteinleri buzağı midesineulaştığında şırdanda bulunanrennin (peynir mayası) ve pep-sin ve HCl asit sütü pıhtılaştırır.Pıhtılaşma sütün midede uzunsüre kalmasını sağlayarak dahaiyi sindirilmesini sağlar ve bağır-saklara geçerek fermente olma-

Resim 4. İshalli buzğılarda gözlerde çökme ve deride elastikiyet kaybı vardır.

Çizelge 2. Mikroroganizmalara göre belirtiler

Etmenler Sıklıkla başladığı günler belirtiler

E.coli (K99) 1-7 Beyaz sarı renkli ishal

Rotavirus 1-7 Sulu kahverengi ishal

Coronovirus 7-10 Sulu sarı renkli ishal

Salmonella 7-28 Sarı renkli, kanlı, cast, çok hasta

Cryptosporidia 7-21 Sulu kahverengi, yeşilimsi kanlı ishal

Clost. perfiringes 7-28 Kanlı ishal, ölüm

Coccidia >21 Koyu renk kanlı dışkı

Bilimsel 46

kirlenmesi ve bayatlamasınaizin verilmemelidir. Sütten kesi-me kadar rumen tam fonksiyo-nel olmadığından kaba yem ve-rilmesi zorunlu değildir. Ancakbuzağı başlangıç yeminin içine%5-10 iyi kaliteli öğütülmüş ku-ru ot katılabilir. Bu fazla miktar-da kesif yem tüketen buzağılar-da karşılaşılabilecek asidoz veşişme olaylarını önler. Buzağıla-

rın kaba yemsiz de büyütülebil-mektedir (Keleş ve ark., 2011).Ancak, buzağılar doğaları gere-ği kaba yemleri tüketmeye yö-nelik olarak programlanmışlar-dır. Süt içirme belirli dönem içingereksinimlerini karşılayan enönemli gıda niteliğini korusa dakaba ve kesif yemler kullanılma-dan bu amaç gerçekleştirile-mez. Önerilebilecek en iyi kuruotlar çayır otu ve yonca kuruotudur. Rumen epitel gelişimi-ne etki bakımından buzağılaraverilen yemler değerlendirildi-ğinde kesif yem>kaba yem>süt şeklinde sıralanır (Re-sim6). Kaba yemlerin epitel ge-lişimine etkisi kesif yemden da-ha azdır. Ancak işkembenin ge-nişlemesi kaslanmasına katkıdabulunabilir. Katı yemlerin rumenepitel doku gelişimine etkisi fer-mentasyon sırasında ortaya çı-kan uçucu yağ asitlerinden kay-naklanmaktadır (Göncü ve ark.2010). Bu yağ asitleri asetikasit,butirik asit ve propiyonik asittir.Rumen epitel gelişimini en çokarttırandan sıralama yapıldığın-da bu yağ asitleri butirikasit>propiyonik asit<asetik asitşeklinde sıralanır. Butirik ve pro-piyonik asitler hayvanlar kesifyem ile yoğun beslendiklerindedaha çok üretilmektedir. Kabayem ağırlıklı beslenenlerde ise

büyük oranda asetik asit üretil-mektedir. Bu durum kesif yeminneden rumen papilla gelişiminidaha fazla artırdığını açıklamak-tadır. Ayrıca butirik asitin rumenepitel dokularındaki mitotik in-deksi (hücre çoğalması) artırdı-ğı bilinmektedir. Ayrıca fermen-tasyon sırasında oluşan yağasitleri rumen epiteline kan akı-şını artırmak suretiyle daha iyibeslenmesine de katkıda bulun-maktadır. İyi bir buzağı başlan-gıç yemi tahıl ağırlıklı hazırlan-malı ve protein oranı da en az

Resim 5. Buzağılarda sıvı besleme döneminde kaliteli buzğı başlangıç yemi 1 haftadan sonra sürekli önlerinde bulundurulmalıdır.

Çizelge 3. Buzağı Yemleme Programı (Görgülü, 2014)

Yaş Doğum ağırlığı: <40 kg Doğum ağırlığı: >40 kg

1. Gün Agız Sütü: 1.5 L ilk yarım saat içinde, Agız Sütü: 2 L ilk yarım saat içinde,

12 saat sonra 1.5 L 12 saat sonra 2 L kg

2-3. Gün Agız Sütü: İki öğünde 3 L/gün Agız Sütü: İki öğünde 3 L/gün

4-7. Gün Normal süt veya süt ikame yemi: Normal süt veya süt ikame yemi:

İki öğünde 3 L/gün İki öğünde 3 L/gün

Buzağı başlangıç yemi Buzağı başlangıç yemi

Serbest su Serbest su

8-56. Gün Normal süt veya süt ikame yemi: Normal süt veya süt ikame yemi:

İki öğünde 4 L/gün İki öğünde 4 L/gün

Buzağı başlangıç yemi Buzağı başlangıç yemi

Serbest su Serbest su

sını ve ishale neden olmasınıengeller. Diğer protein kaynaklarının sütikame yemlerinde kullanılmasışırdanda süt ikame yemin pıhtı-laşma kabiliyeti düşer. Süt ika-me yemleri en az %24 ham pro-tein, %15 ham yağ içermelidir.Süt yerine süt ikame yemi kulla-nımı, ancak süte göre ekonomikolduğunda önerilmekte olup fi-yat ve maliyet hesapları yapıla-rak kullanımı önerilir. Kaliteli sütikame yemleri ile süttteki kadarperformans elde edilebilir. Su-landırılmış kolostrum, mastitislisüt, asitleştirilmiş süt ile de sağ-lıklı bir şekilde buzağı büyütüle-bilmektedir. Elde fazla miktardakolostrum var ise 1:1 veya 2:1sulandırmak suretiyle süt yerinekullanılabilir.Mastitisli süt kullanılacak ise bu-zağıların ayrı barındırılması ge-rekir. Asitleştirilmiş sütlerde asit-lendirme için organik asitler kul-lanılmaktadır. Organik asitlergüçlü antimikrobiyel, antifulgalmaddelerdir. Ayrıca asit lezzet-teki süt buzağı tarafından yavaşyavaş tüketilir ve süt ve sindirimsistemi de asitleştirildiğinden vepatojenler de asitleşmiş sindirimsisteminde çalışamadığından is-hal vakaları azalır. İshal vakala-rının sık görüldüğü işletmelerdeasitleştirilmiş süt kullanılmasıönerilebilir. Kullanılabilecek or-ganik asitler formik, asetik vepropiyonik asittir. Organik asit-ler 1-3 ml/L düzeyinde veya sütpH düzeyi 4-4.5 yapılarak kulla-nılabilmektedir.. Bazı yetiştirmeprogramlarında yağsız süt vepeynir altı suyu gibi alternatifkaynaklarında kullanılabileceğibildirilmektedir. Ancak bunlarınbesin madde düzeyleri yeterliolmadığından fazla miktardakullanılması gerekmekte ve süt-

Resim 6. Sütten kesim öncesinde farklı yemler alan buzağılarda 8. haftada buzağı rumen epitelinin görünümü

le karşılaştırıldığında buzağı ge-lişimini olumsuz etkileyebilmek-tedir. Buzağılar uzun süre veyüksek miktarda süt alırlar isekatı yem tüketimleri düşeceğin-den ön mideleri (işkembe, kırk-bayır ve börkenek) gelişemez.Süt içme süresinin uzatılmasısüt doğrudan şırdana geçtiğin-den, işkembenin epitel gelişimi-ni olumsuz etkilemektedir (Re-sim 5, PenState).Bu nedenle 4.günden itibareniyi kaliteli buzağı başlangıç yemibuzağının önünde bulundurul-malıdır. Bu işkembe hacmininve epitelinin gelişimini uyarmaksuretiyle buzağının kısa sürederuminant olmasını sağlar. Bu-zağı başlangıç yemi buzağınınönünde sürekli taze ve temizolarak bulundurulmalıdır. Ancakbuzağı başlangıç yemlerininyemliklere fazla miktarda yığılıp

Bilimsel47

%18 düzeyinde olmalıdır. Baş-langıç yeminin tekstürüze edil-mesi yem tüketimini ve rumengelişimini teşvik edebilir. Pelet,ezme ve flake formunda yemlerdaha etkin rumen gelişimi vedaha fazla yem tüketilmesinisağlar (Resim 7).Buzağılar 4. haftada 0.5-0.7kg/gün, 8. haftada ise 1.5-2.0kg buzağı başlangıç yemi tüke-tebilmektedirler. Pratik koşullar-da 8 haftalık yemleme program-larında yonca kuru otu ve buza-ğı başlangıç yemin ayrı ve ser-best verildiği yemleme prog-ramlarında ortalama başlangıçyemi 0.8-1 kg/gün kuru ot tüke-timi de 0.1-0.2 kg/gün olarakgerçekleşmektedir.

Sütten KesimYeni doğmuş buzağıların ya-şamlarını sağlıklı bir şekilde de-vam ettirmesini sağlayacak mik-tarda katı yemleri (buzağı baş-langıç yemi ve kaliteli kabayem) tüketip sindirerek yaşamı-nı devam edebilecek cüsse ve-ya yaşa ulaştığı zaman ancaksütten kesilebilir. Dünyadaki uy-gulamalarda süt sığırı işletme-lerinde buzağıların sütten kesi-minde buzağının yaşı, süt içirmesüresi, içirilen süt miktarı, buza-ğının canlı ağırlığı ve buzağınıntükettiği katı yem miktarı gibifaktörler dikkate alınmaktadır.Buzağıların ruminant hale gel-mesi için bir an önce sütten ke-silip kesif yeme başlaması iste-nir. Bu nedenle mümkün oldu-ğunca erken sütten kesmek he-deflenir. Ancak ağırlıklı uygula-

ma süt içirme süresi (yaş) ile bu-zağının katı yem (buzağı baş-langıç yemi) tüketim miktarınınesas alınması yönündedir. Bu-zağılarda yaşı dikkate alan uy-gulamalarda genel olarak 8 haf-talık süre esas alınmakla birlikte,4-6 haftayı esas alarak da süttenkesim yapılabilmektedir. Ancakbugün 10 haftadan daha uzunsüre sütle besleme buzağınınrumen gelişimini geciktirebil-mektedir.Erken sütten kesimde(4-6 hafta) buzağılara verilenbaşlangıç yemi kalitesi ve barın-dırma koşulları ile diğer hijyenikkoşullara (yemlik, suluk, süt içi-rilen kapların) riayet konusundadaha dikkatli olunmalıdır. Ancak

buzağıların erken sütten kesile-bilmesi buzağı başlangıç ve bu-zağı büyütme yemlerinin kulla-nımı konusu önem arz etmekte-dir.Buzağılar hedeflenen kriteregöre karar verilen tarihte anidensütten veya süt ikame yemin-den kesilmelidir. Ancak buzıla-rın sütten kesilmesi işletmeninplanladığı buzğı büyütme prog-ramı dahlinde yürütlmeli ve za-man zaman yapılan yem ölçü-mü ve buzğı tartımı ile gelişmekontrol edilmelidir. Buzağınınsütten kesiminde barınak, yemdeğişimi ve bireysel barındırmaşeklinden grup barındırmayageçiş gibi diğer stres yapacakkoşullarda dikkate alınarak hay-vanın alışması içn bu konualrdada geçiş aşamalı olarak uygu-lanmalıdır.

Buzağı BarınaklarıHer yıl yaklaşık 5-6 milyon bu-zağının doğduğu ülkemizde,buzağıların temiz ve yaşam içinuygun koşullarda barındırıldığısöylenemez. 1-10 baş hayvanınsağıldığı küçük işletmelerin yo-ğun olduğu ülkemizde, doğanbuzağıların hemen tamamınayakını ergin hayvanlarla aynıahırda, genelde uygun olmayanşartlarda barındırılıp büyütül-mektedir. İklimsel etmenlerinolumsuz etkilerinden buzağılarıkorumak için barınaklar özellik-le iklimsel çevre koşullarınıkontrol edebilecek şekilde plan-lanmalıdır. Preston (1967) ilk

dört haftalık buzağıların ortamsıcaklığından etkilenmemesiiçin 13-16 °C arasındaki sıcaklık-ların, 12 haftalık buzağılar içinise 7 °Cun uygun olacağını be-lirtmektedir. Bu konuda Sayce(1966) bireysel bölmelerde ba-rındırılan buzağılar için ilk 4 haf-taya kadar 10-13°C, 4 hafta ile 6aya kadar 7-10 °C sıcaklığın uy-gun olacağını önermektedir.Anonymous (1981) danaların 4-20 °C arasında tutulmasını Es-minger (1983)'de 17 °C sıcaklığınuygun olduğunu bildirmektedir-ler. Hayvan barınaklarının uygunçevre koşullarını sağlayacak şe-kilde planlanması, projelendiril-mesi veya mevcut barınaklarıniyileştirilmesi zorunludur. Böyle-ce hayvanlar elverişsiz çevre ko-şullarından korunarak hayvanlariçin uygun bir ortam sağlanır veçevre koşullarının yapı elemanla-rı üzerindeki zararlı etkileri de ön-lenebilir.Buzağılar, hem solunum yoluenfeksiyonlarına hem de stresekarşı son derece duyarlıdır. Bü-tün hayvanların aynı barınak içe-risinde bulundurulduğu işletme-lerde, yoğun bulaşıcı hastalıkla-rın görülme olasılığı ve bir hay-vandan diğerine bulaşma oranıoldukça yüksektir. Özellikle is-hale yakalanan buzağıların buishali, birbirine bulaştırma olası-lığı yüksektir. Günümüzde kulla-nılan, her birinin farklı uygulamave özellikleri olan buzağı barın-dırma sistemlerini aşağıdaki gibi

Resim 7. Buzağı başlangıç yemi formları

Resim 9. Buzağıları grup halinde ve bireysel barındırma

Resim 8. Buzağıların performansı rahat etmesine bağlıdır.

Bilimsel 48

• Buzağı barınak yerleşimi• Buzağı barınak dezenfeksiyonuygulamaları• Altlık kullanımı ve yenilenmesi• Hayvan giriş çıkış kontrolü• Çalışan hiyjeni• Sürüye hayvan gririş • Sürü karantina uygulaması• Buzağılarda kullanılan yemle-me alet ve ekipmanlarının hiyjeni• Buzağılarda kullanılan aletekipmanların dezenfeksiyonu.İşletme ziyaretçileri ve tedarikçi-lerin giriş çıkış kontrolü yapılma-lıdır. Buzağıların diğer hayvanlarve birbiri ile teması gibi konulardikkate alınarak işletmenin bu-lunduğu bölgede yaygın hasta-lıklar özellikle dikkate alınarakişletme biyogüvenlik programıoıluşturulmalıdır.

SonuçBuzağı kayıplarının en düşükdüzeylerde tutulabilmesi, do-ğum öncesi gebe inek bakımı,geçiş dönemi ve doğum ile he-men doğum sonrası ve sütenkesime kadar olan kritik süreç-lerde yaılan uygulamalar çokönemlidir. Ayrıca yeni doğan buzağıda vekurudaki inek aşılama programıuygulamaları, kolostrum yöne-timi, işletme dezenfeksiyon vehijyen uygulamaları ile sürübesleme ve yönetimi bileşenle-rinin bir arada dşünülmesini ge-rekir. Buna ek olarak, bir ön-lemlerin çeşitliliği yanı sıra sür-dürülülebilir, sürü sağlık koru-ma programı takibide mutlakahazırlnamlıdır. Ancak önemleüzerinde durulması gerekenkonu, buzğı kayıplarında her iş-letme etmenleri ve ugulamala-rına bağlı olarak farklı süreçler-de risk yaşanması olasılığınınyüksek olabileceğidir. Bazı iş-letmelerde kolstrum tüketimisorun olabilirken diğerinde ku-ru dönem yönetimi problemkaynağı olabilir. Bu nedenle herişletme kendi uygulamalarınıdikkatle inceleyerek, tespittebulunmalı ev sonarsında da çö-züm yolunu seçmelidir. Sonuçolarak her aşamada buzağı ka-yıplarının azaltılması ile sürükarlılığıda direkt olarak etkileye-ceği için yetiştricliğin karlılığı iyi-leşecektir.

KAYNAKLARKaynakları yazarlarımızdan temin edebilirsiniz.

koşullarını izleyerek riskleri vekontrol için hedeflenen hastalık-lara dayalı özelleştirilmiş bir bi-yogüvenlik planı geliştirmelidir.Buzağı bakıcısının hastalık be-lirtileir konusunda tecrübeli veeğitmli olamsı erken teşhis vehayvan kayıplarının azaltılma-sında önemli avantaj sağlar. Bunedenle her işletme buzağı sağ-lık gözlem puanlama kartlarınıdüzenli olarak kullanmalıdır. Bukartalrın günlük kullanımı ve iş-tahsız, buzağıcı yakalştığındabtepki vermeyen ve sütünü içme-yen buzğıların sıklıkla kontroledilmesi gerektiği mutlaka hatır-latılmalıdır.Biyogüvenlik planı muhtemelhiyjen ve dezenfeksiyon ile ko-ruma uygulamaları ve aşılamatakvimi kullanımı yönetimininkombinasyonu olacaktır. Bura-da önemli olan iki nokta söz ko-nusu olup öncelikle, mikroorga-nizma çoğalma ortamını engel-lemek ve ikinci olarak da hasta-lıklara dayanıklı buzağılar yetiş-tirebilmektir. Bu amaçları ger-çekleştirmek için;

mektedir. Özellikle sıcaklık stre-sinin yüksek olduğu ye entansifyetiştiricilik yapılan yerlerde bu-zağı kulübeleri tercih eidlerekkullanılmaktadır. Göncü ve Öz-kütük (1998), gruplar arasındadoğum, sütten kesim, 3 ve 6.ayda önemli farklılıklar bulun-madığı, ayrıca yem tüketimindegruplar arasında bazı dönem-lerde farklılıklar gözlenmesinerağmen tüm gelişme dönemle-rinde belirgin yem tüketimi fark-lılığının söz konusu olmadığı bil-dirilmiştir.

Biyogüvenlik uygulamalarıSüt sığırcılığında bir çok uygu-lama işletme biyogüvenlik uy-gulamalarını etkilemektedir. An-cak işletmelerin genel biyogü-venlik uygulamalarına ek olarakbuzağıların tek mideli özellikteve çevre etmenlerine karşı vesüt içirme gibi uygulamalarakarşı hassasiyetleri idkkate alı-narak ayrı bir program yapılaraktakip edilmesi gerekir. Her işlet-me iş yönetimi açısından kendi

sıralayabiliriz (Göncü, 2014);1. Ahır içinde ana yanında veyanasından ayrı barındırma.2. Ahır içinde özel bölmelerdegruplar halinde veya bireyselbölmelerde barındırm.3. Ahırın dışında kapalı buzağıbölmesinde gruplar halinde ve-ya bireysel bölmelerde olarakbarındırma.Buzağı ölümlerinde, buzağınıniçinde yaşadığı barınak ve çevrekoşullarının önemli bir etkisi vepayı olması nedeniyle, süt em-me dönemlerinde buzağılarınbireysel buzağı kulübelerindebüyütülmesi yaygınlaşmaktadır.Bu nedenle, ucuz ve basit mal-zemeden yapılmış, bakımı ko-lay, maliyetinin düşük olmasıyanında, buzağı ölümlerini enaza indirecek düzeyde planlan-mış, kolay temizlenip, dezenfek-te edilen barınaklardan yararla-nılması bütün gelişmiş ülkeler-de giderek benimsenmektedir.Modern yetiştiricilikte ahırdanayrı bir yerde, bireysel, basit ya-pılı, kolay taşınabilir açık buzağıkulübelerinin kullanımı öneril-

Çizelge 4. Buzağı sağlık kontrolünde kullanılacak kart

Bilimsel49

S aman fiyatı 10 kuruştan40 kuruşa yükseldi.Sonbahar ve kışın ya-

şanan kuraklık, ardından aşırıyağış ve seller buğday üretimi-ni etkiledi. Geçen yıl 22 milyonton olarak gerçekleşen üretimbu yıl 18 milyon tonda kaldı.Buğdayın yan ürünü olan sa-manın da miktarı böylece düş-tü. Türkiye hayvancılığında önemlibir besin maddesi olan sa-man…… böylece yetiştiriciye maliyetartışı olarak geri döndü. Şimdisaman ithalatının yapılıp yapıl-mayacağı konuşuluyor. Biliyor-sunuz iki yıl önce saman açığı

oluşmuş ve fiyatı buğdayınkinigeçince açık, batıdaki yakınçevremizdeki ülkelerden yapılanithalatla karşılanmıştı.Halbuki ucuz yemin kaynağıolan meraların…... yetiştiricinin hizmetine açıl-ması ile ne saman ne de et itha-latından söz edilecek. Merayıkullanan yetiştirici yem maliyeti-ni azaltacak ve……bu da ona daha fazla gelirolarak dönecek. Yani hayvan-cılık samana değil merayabağlı olacak. Gıda Tarım veHayvancılık Bakanlığının mera-larla ilgili yaptığı çalışmalar varelbette. Türkiye’de süt taban fiyatını artık

Ulusal Süt Konseyinin bir arayagetirdiği taraflar belirliyor. Bu ta-raflar arasında sektörün her ke-siminden temsilciler yer alıyor.Bu yıl da öyle oldu ve…... taraflar yüzde 15’ lik bir artışla1 lira 15 kuruş üzerinde anlaştı-lar. Bakılınca bu fiyat aslındadünyanın en yüksekleri arasın-da. Ancak bizde toplam maliyetpahalıya geliyor. Yetiştirici yük-sek fiyattan yem, mazot, ilaç, to-hum, elektrik ve gübre aldığıiçin, çiğ süt fiyatı ile geçiminisağlayamıyor. Bir de üstüneyem fiyatı artınca, iyice sıkıntıyadüşüyor. Ve sonunda avans al-mak zorunda kalıyor. Satacağı sütün parasını avans

olarak önceden aldığı için de…... pazarlık yapma şansını kay-bediyor. Hele yıl içerisinde yemfiyatları yükselirse ya da hay-vanların bir kısmı hastalandığın-da ürettiği süt miktarı, aldığıavansı karşılayamıyor ve sıkıntı-ya düşüyor.Halbuki çiğ süt tedarik sisteminigelişmiş ülkeler çözmüş. Bu ül-kelerde çiğ süt, kooperatifler yada birlikler aracılığıyla toplanıyorve işletmelere pazarlanıyor.Desteklemeler sadece bunlaraüye olanlara ödeniyor. Hatta bukooperatiflerin süt işleme tesis-leri de bulunuyor.Bundan hem yetiştirici hem deişletmeler karlı çıkıyor. Yetişti-rici “sütümü bu yıl kime sata-cağım?” diye düşünmüyor.Normal fiyatın üzerine bir deprim ve desteklemelerini alı-yor. Süt işletmeleri de birçok yerdensüt toplayıp maliyetlerini arttır-mak yerine, kooperatif ve birlik-lerden üstelik daha da kalitelisüt temin ediyorlar. Böylece yetiştiriciyi sıkan kıskaçda açılıyor.

Prof. Dr. Harun UYSALProf. Dr. Harun Uysal, Ege Üniversitesi Ziraat Fakültesi, e-mail; harun.uysal@ege.edu.tr

Sütte maliyet kıskacı

B akan Eker, Kastamonu Üniversi-tesi Su Ürünleri Fakültesinin bi-limsel araştırma ve inceleme ge-

misinin açılış töreninde, üretim ve avcılığıgeliştirerek yeni pazarlara açıldıklarınısöyledi. Geçen ay Rusya Federasyonu'ndan heye-tin geldiğini ve Türkiye'den daha fazla gı-da ürünü almak istediklerine dikkat çekenBakan Eker şöyle devam etti."Biz de tabii bunlarla ilgili görüştük. Mev-cut ürünlerimizin ihracatını artırmaya ilaveolarak, özelikle su ve hayvansal ürünler,süt ve süt ürünleri, beyaz et, balık. Bunlarüzerinde çalışıyoruz ama bunu yaparken

tabii iki şeye de dikkat edi-yoruz. 'Bir, atıl kapasiteyi art-tıracak ve bizi boşluğa dü-şürecek plan hatası yapmakistemeyiz. İki, bu durumdan istifadeyleTürkiye'de spekülatörlerindevreye girip de tüketicilerezarar verecek, fiyat artışınayol açacak gelişmelere deizin vermeyeceğiz. Potansi-yeli akıllıca, doğru, rasyonelplanlamayla harekete geçi-rip, kapasitemizi artırıp, bun-dan sonraki ticaretimizi, ih-

racatımızı da buçerçevede yapaca-ğız. Ruslarla bu mana-da yaptığımız gö-rüşme olumlu.Olumlu gelişmelerkaydettik, imzaladı-ğımız protokoldede çok olumlu bazınoktalar yakaladık.Önümüzdeki ay dabunların uygulama-larını hep birliktegöreceğiz"

Gıda, Tarım ve Hayvancılık Bakanı Mehdi Eker:

“Rus heyetiyle görüşmelerimiz olumlu”Gıda, Tarım ve Hayvancılık Bakanı Mehdi Eker, Rusya'ya yapılması

planlanan gıda ihracatına ilişkin olarak "Ruslarla bu manada yaptığımızgörüşme olumlu. Olumlu gelişmeler kaydettik, imzaladığımız

protokolde de çok olumlu bazı noktalar yakaladık" dedi.

Duyuru 50

DUYURUKURBAN OLARAK KESİLEN SIĞIR CİNSİ HAYVANLARIN KULAK KÜPE VE PASAPORTLARI

➢ ÜRETİCİLER➢ SATICILAR➢ KASAPLAR

➢ KASAP YARDIMCILARI➢ VETERİNER HEKİMLER

➢ MUHTARLAR➢ BELEDİYE ZABITA GÖREVLİLERİ

➢ VEKÂLETLE KURBAN KESİM ORGANİZASYONU YAPANLAR➢ DİĞER GÖREVLİLER

VASITASIYLA İL VEYA İLÇE GIDA, TARIM VE HAYVANCILIK MÜDÜRLÜKLERİNE 31 EKİM 2014CUMA GÜNÜ MESAİ BİTİMİNE KADAR TESLİM EDİLECEKTİR.

AYRICA KURBAN OLARAK KESİLEN BÜYÜKBAŞ VE KÜÇÜKBAŞ HAYVANLARIN SAYISI DA MÜFTÜLÜKLERE 31 EKİM 2014 CUMA GÜNÜ MESAİ BİTİMİNE KADAR BİLDİRİLECEKTİR.

KURBAN HİZMETLERİ KOMİSYONU BAŞKANLIĞI

EK-3KONTROL LİSTESİ

İlgili Tebliğin 8., 9., 10. ve 11. maddelerindeki hususların kontrol ve denetiminin yapılması amacıyla hazırlanmıştır.

Kurbanlık hayvanların yüklenmesi, taşınması ve boşaltılması ile ilgili hususlarMADDE 8 – (1) Nakil araçları hayvanların güvenli bir biçimde sevklerini sağlamak amacıyla, üzerleri hava şartlarına uygun ve hayvanlarayeterli hava sağlayacak şekilde kapatılır. Ayrıca kapaklar sağlam ve hayvanların atlama ve kaçmalarını engelleyecek şekilde olur.

(2) Nakil araçlarına dışarıdan görülecek şekilde, hayvan nakledildiğini belirten levhalar asılır.

(3) Araçlarda hayvanların hacimlerine ve planlanan yolculuğa uygun yeterli alan ve yükseklik olması sağlanır. Araçların yükleme ya-pılmadan önce temizlik ve dezenfeksiyonu yapılır, aracın taban döşemeleri üzerine en az 2 cm kalınlığında yataklık, sap, saman, talaşve benzeri maddeler serilir.

(4) Hayvanların nakil vasıtalarına aşırı yüklenmelerine, nakliye sırasında yaralanma veya gereksiz yere acı ve ıstırap çekmelerine nedenolabilecek nakil vasıtaları ile sevklerine izin verilmez.

(5) Hayvanların nakliyesinin uzun sürmesi durumunda (8 saatten fazla), uygun aralıklarla hayvanlara yem ve su verilmesi ve dinlendi-rilmesi konularında nakliyeci ve hayvan sahibine bilgi verilir, nakil araçlarının yem ve su yönünden tedarikli olup olmadıkları, ilk yardımçantası ile yeteri miktarda urgan, yular bulundurup bulundurmadıkları kontrol edilir. Nakilde hayvan refahı kurallarına uyulur.

Madde 8. Kurbanlık Hayvanların Yüklenmesi, Taşınması ve Boşaltılması İle İlgili Hususlar UYGUN UYGUN DEĞİL AÇIKLAMA

1. Nakil araçları hayvanların güvenli bir biçimde sevklerini sağlamak amacıyla, üzerleri havaşartlarına uygun ve hayvanlara yeterli hava sağlayacak şekilde kapatılır. Ayrıca kapaklarınsağlam ve hayvanların atlama ve kaçmalarını engelleyecek şekilde olması sağlanır.

2. Araçlarda hayvanların hacimlerine ve planlanan yolculuğa uygun yeterli alan ve yükseklikolması sağlanır. Araçların yükleme yapılmadan önce temizlik ve dezenfeksiyonu yapılır, ara-cın taban döşemeleri üzerine en az 2 cm kalınlığında yataklık, sap, saman, talaş ve benzerimaddeler serilmesi sağlanır.

3. Yüklenmeden önce ve sonra nakil araçları Sağlık Bakanlığından izinli dezenfektanlarla de-zenfekte edilir.

4. Hayvanların nakil vasıtalarına aşırı yüklenmelerine, nakliye sırasında yaralanma veya ge-reksiz yere acı ve ıstırap çekmelerine neden olabilecek nakil vasıtaları ile sevklerine izin ve-rilmez.

5. Hayvanların nakliyesinin uzun sürmesi durumunda (8 saatten fazla), uygun aralıklarla hay-vanlara yem ve su verilmesi ve dinlendirilmesi konularında nakliyeci ve hayvan sahibine bilgiverilir, nakil araçlarının yem ve su yönünden tedarikli olup olmadıkları, ilk yardım çantası ileyeteri miktarda urgan, yular bulundurup bulundurmadıkları kontrol edilir.

Duyuru51

Kurbanlık hayvanların sevkleri sırasında yapılacak kontrollerMADDE 9 – (1) Kurban bayramı öncesinde kurbanlık hayvanların sevklerinin kontrol ve denetimi açısından İl/İlçe Emniyet Müdürlüğü,Jandarma Komutanlığı ve Belediye Zabıtası gibi tüm Mahalli Kolluk Kuvvetleri ile sıkı işbirliği ve koordinasyon sağlanarak, kaçakhayvan hareketlerine karşı düzenlenen yol kontrol ve denetimlerinin sayısı artırılır.

(2) Özellikle İstanbul (Kavacık ve Çamlıca Hayvan Sevk Kontrol Noktaları, Çatalca ve Paşaköy yol kenarı denetim istasyonu), Çanakkale(Lapseki Merkez İskelesi), Bolu, Sivas (Merkez 1. Organize San.), Tokat (Niksar), Gaziantep (Nizip, Nurdağı Devlet Yolu Yeşilce Mevkii),Ankara (Gölbaşı, Ankara-Konya Karayolu 29. km., Kazan, Ankara-İstanbul Karayolu 33. km., İmrendi Mah., Eskişehir Yolu, Ankara-Es-kişehir Karayolu 32. km. Temelli Mevkii, Elmadağ Girişi, Ankara-Samsun Karayolu 41. km), Konya (Konya-Ankara Karayolu KayacıkMevkii, Kulu Kavşağı), Adana (Pozantı, Tarsus-Pozantı Otoyolu, Çamalan Park Sahası, Pozantı ve Tarsus istikametleri), Malatya, Kayseri(Boğazköprü, Kayseri-Ankara Karayolu, Kocasinan ilçesi, Bey değirmeni Köyü Mevkii, Pınarbaşı), Antalya (Antalya Burdur Karayolu,Kepez Ferrokrom Mevkii), Zonguldak (Karadeniz Ereğli- Alaplı Karayolu, Göktepe köyü, Alaplı, Zonguldak), Balıkesir (Balıkesir-SusurlukKarayolu, Bursa-Balıkesir İl Sınırı, Ayşebacı Köprülü Kavşağı Mevkii), Şanlıurfa (Merkez Koçören Köyü, Karayolları 91. Şube ŞefliğiPlent Sahası), Erzurum (Aşkale-Erzurum Karayolu, Çiğdemli Köyü), İzmir (İzmir-Turgutlu Devlet Yolu, 17. km., Ansızca Köyü, SöğütçükMevkii), Manisa (Akhisar-Manisa Karayolu, 42. km Güzelköy), Samsun (Samsun- Ankara Karayolu 14. km, Yeşilkent Beldesi, ToybelenMh. ve Samsun-Ordu Karayolu 19. km., Çınarlık Beldesi, Çarşamba), Artvin (Çamlıköy-Hopa), Bitlis (Tatvan), Kahramanmaraş (Pazar-cık), Afyonkarahisar, Eskişehir (Sivrihisar), Hatay (Dörtyol), merkezlerinde güvenlik güçleriyle gerekli koordinasyon sağlanarak dahaetkin denetim ve kontrol yapılacaktır. İhtiyaç duyulması halinde Kurban Hizmetleri Komisyonu Kararı ile yeni denetim noktaları belirle-nir.

(3) Yol kontrol ve denetimleri sırasında yaralanma veya gereksiz yere acı ve ıstırap çekmelerine neden olabilecek şekilde aşırı olarakyüklenmiş hayvanlar ile hasta hayvanların bulunduğu tespit edilirse bu araçlar sevkten alıkonur, hayvanların sağlık ve refahı yönündengerekli tedbirler alınır.

Madde 9. Kurbanlık Hayvanların Sevkleri Sırasında Yapılacak Kontroller UYGUN UYGUN DEĞİL AÇIKLAMA1. Kaçak hayvan hareketlerine karşı düzenlenen yol kontrol ve denetimler yapılmalı.

2. Hayvanların yaralanma veya gereksiz yere acı ve ıstırap çekmelerine neden olabilecek nakil vasıtaları ile sevklerine izin verilmez.

Kurbanlık hayvan satış yerlerine yönelik alınacak önlemlerMADDE 10 – (1) Hayvancılık işletmelerinden doğrudan yapılan satışlar hariç kurbanlık hayvanlar; hayvan pazarı, canlı hayvan borsası,hayvan park ve panayırlarının yanı sıra komisyonlarca alınan kararlar doğrultusunda belirlenen kurban satış yerlerinde ve özel kurbankesimi yapılacak işletmelerde alınıp satılır. Önceden belirlenen yerlerin dışında kurbanlık hayvan alım ve satımlarına müsaade edilmez.Bu konuda yetiştiriciler ve satıcılara kurban satış ve kesim yerleri ile ilgili komisyonlarca duyuruda bulunulur.

(2) Kurban satış yerlerine getirilen hayvanların il içi hareketlerinde pasaport/nakil belgesi, iller arası hareketlerinde ise veteriner sağlıkraporları, pasaport/nakil belgeleri kontrol edilerek, belgeleri tam olanların girişine izin verilir. Sığır Cinsi Hayvanların Tanımlanması,Tescili ve İzlenmesi Yönetmeliğine ve Koyun ve Keçi Türü Hayvanların Tanımlanması, Tescili ve İzlenmesi Yönetmeliğine göre küpe-lenmemiş ve kayıt altına alınmamış hayvanların kurban satış yerlerine girişlerine müsaade edilmez.

(3) Kurban satış yerleri; resmi ve belediye veteriner hekimleri ile belediye zabıta ekiplerince işbirliği ve koordinasyon sağlanarak etkinve sürekli olarak denetlenir ve kontrol edilir.

(4) Kurban satış yerlerine bu Tebliğin 5.maddesinin birinci fıkrasının (g) bendinde belirtilen hususlara uymayan hayvan girişleri önlenir.

(5) Kurban satış yerleri belediyelerle müşterek olarak her gün sabah ve akşam temizlenir, ayrıca etkin dezenfektan maddeler kullanılarakdezenfekte edilir.

(6) Kurban satış yerlerinde değişik bölgelerden hayvanlar bir araya gelmekte, satılamayan hayvanların geri dönüşlerinde hastalık bu-laştırma riski bulunmaktadır. Bu sebeple satış yerlerine gelen hayvanlar giriş ve çıkışlarda mutlaka bulaşıcı hastalıklar yönünden kontroledilerek hastalıklı hayvanların nakline izin verilmez.

Madde 9. Kurbanlık Hayvan Satış Yerlerine Yönelik Alınacak Önlemler UYGUN UYGUN DEĞİL AÇIKLAMA

1. Hayvancılık işletmelerinden doğrudan yapılan satışlar hariç kurbanlık hayvanlar; hayvanpazarı, canlı hayvan borsası, hayvan park ve panayırlarının yanı sıra komisyonlarca alınankararlar doğrultusunda belirlenen kurban satış yerlerinde ve özel kurban kesimi yapılacakişletmelerde alınıp satılır.

2. Kurbanlık hayvan alım ve satım yerleri; resmi ve belediye veteriner hekimleri ile belediyezabıta ekiplerince işbirliği ve koordinasyon sağlanarak etkin ve sürekli olarak denetlenerekkontrol edilmeli.

3. Kurbanlık hayvan satış yerleri belediyelerle müşterek olarak her gün sabah ve akşam ol-mak üzere iki kez usulüne uygun olarak temizlenmeli, ayrıca, Sağlık Bakanlığından izinli de-zenfektanlarla dezenfekte edilerek nakline izin verilmeli.

4. Satış yerlerine gelen hayvanlar giriş ve çıkışlarda mutlaka bulaşıcı hastalıklar yönündenkontrol edilmeli ve hastalıklı hayvanların nakline izin verilmemeli.

Duyuru 52

Kurbanlık hayvanların kesiminde ve kesim yerlerinde dikkat edilecek hususlarMADDE 11 – (1) Kurbanlık hayvanlar, belediyelerden çalışma izni almış mezbaha ve kombinalar ile Komisyonların belirlediği kesimyerlerinde; köylerde ve belirlenmiş kesim yeri bulunmayan yerlerde ise cadde, sokak ve parka bakmamak kaydıyla kendi bahçelerindeusulüne uygun olarak ve çevreye zarar vermeyecek şekilde ehil kişilerce kesilir.(2) Cadde, sokak ve park gibi kamusal alanlarda kurbanlık hayvan kesimleri yapılamaz.(3) Kurban kesim yerlerindeki atıkların, kan ve diğer organların herhangi bir çevre kirliliğine sebep olmalarının engellenmesi için gerekliönlemler alınır.(4) Kesilen hayvanlara ait hastalıklı organlar, kesim sırasında oluşan atıklar, kist hidatik riskine karşı karaciğerler ve akciğerler kesinlikleevcil ve yabani hayvanlara verilmez. Hayvanların çıkaramayacağı derinlikte çukurlara gömülerek bertaraf edilir.(5) Belediye ve köy muhtarlarınca çevre ve toplum sağlığını dikkate alarak temizlik yaptırılır.

Madde 11. Kurbanlık Hayvanların Kesiminde ve Kesim Yerlerinde Dikkat Edilecek Hususlar UYGUN UYGUN DEĞİL AÇIKLAMA

1. Kurbanlık hayvanlar, belediyelerde çalışma izni almış mezbaha ve kombinalar ile Komis-yonların belirlediği kesim yerlerinde; köylerde ve belirlenmiş kesim yeri bulunmayan yerlerdeise cadde, sokak ve parka bakmamak kaydıyla kendi bahçelerinde usulüne uygun olarakve çevreye zarar vermeyecek şekilde ehil kişilerce kesilmeli.

2. Kurban kesim yerlerindeki atıkların, kan ve diğer organların herhangi bir çevre kirliliğinesebep olmalarının engellenmesi için gerekli önlemler alınır.

3. Kesilen hayvanlara ait hastalıklı organlar, kesim sırasında oluşan atıklar, kist hidatik riskinekarşı karaciğerler ve akciğerler kesinlikle kedi ve köpeklere verilmez. Kedi ve köpeklerin çı-karamayacağı derinlikte çukurlara gömülerek bertaraf edilir.

4. Kurbanlık hayvanların derileri mutlaka usulüne uygun ve deriye zarar vermeyecek şekildeyüzülmeli, kurbanlık hayvan derileri ile bağırsakları temizlendikten sonra usulüne uygun tuz-lanmalı, yetkili kurum ve kuruluşlara teslim edilmeli.

5. Belediye ve köy muhtarlarınca çevre ve toplum sağlığını dikkate alarak temizlik yaptırılmasıhususunda gerekli tedbirler alınır.

6. Kesim öncesi ve sonrası hayvanların kontrol edildiği ve sağlıklı olduklarına dair damga vu-rularak ve belge düzenlenerek halkın bu organizasyonlara güveninin artırılması sağlanmalı.

Denetimi Yapan Personel Denetimi Yapan Personel Denetimi Yapan Personel

Ürünler Üretici Hal Pazar Market Hal/Üretici Pazar/Üretici Market/Üretici

Fiyatı (TL/Kg) Fiyatı (TL/Kg) Fiyatı (TL/Kg) Fiyatı (TL/Kg) Fiyat Farkı (%) Fiyat Farkı (%) Fiyat Farkı (%)Yumurta 0,22 - 0,5 0,36 - 127,27 62,121 Litre Süt 1,15 - - 3,06 - - 166,3

Dana Eti 20,03 - - 30,91 - - 54,3

Kuzu Eti 20,71 - - 37,46 - - 80,87

Tavuk Eti - - - 6,91 - - -Yukarıdakiler sektörümüzü ilgilendiren fiyatlardırDomates 0,75 1,1 1,83 2,61 47,65 146,09 249,89Salatalık 0,52 0,9 1,5 1,98 74,76 191,26 284,9Patlıcan 0,67 0,93 1,5 1,75 38,75 125 162,33Kabak 0,48 0,88 1,5 1,91 85,96 215,44 302,95Kuru Soğan 0,3 0,52 0,96 1,18 73,33 219,44 293,33Patates 0,75 0,9 1,3 1,69 20 73,33 125,78Elma 1,06 1,79 2,4 3,77 68,47 125,88 254,51Şeftali 1,55 2,68 3,16 3,74 72,58 103,87 141,51Kavun 0,6 0,8 1,13 1,37 33,33 87,5 128,98Karpuz 0,29 0,48 0,72 0,84 66,96 149,28 190,43K. Mercimek 2,03 3 4,3 4,9 47,78 111,82 141,34Kuru Fasulye 3,25 6,55 7,4 9,02 101,54 127,69 177,51Nohut 2,37 3,55 5,4 6,16 49,79 127,85 160,06Pirinç 2,14 4,65 5,25 7,44 117,29 145,33 247,87

Araştırma53

TZOB'un üretici-market fiyat araştırması...TZOB Genel Başkanı Bayraktar: “Ağustos ayında marketfiyatlarına bakıldığında, 5 üründe fiyat değişimi görül-mezken, 13 üründe azalma, 18 üründe ise fiyat artışı ol-

duğunu” bildirdi. Sektörümüzü ilgilendiren et, süt, yu-murta ve nihai tüketim ürünlerinin fiyat değişim tablolarıaşağıdaki gibidir.

Seçilmiş ürünlerde market fiyatları ve fiyatlardaki aylık değişim oranı (31 Temmuz 2014/ 29 Ağustos 2014)

Market 31 Tem 14 29 Ağu 14 DeğişimFiyatları (TL/Kg) (TL/Kg) (Yüzde)

Yumurta 0,36 0,36 0

1 Litre Süt 3,06 3,06 0

Dana Eti 30,77 30,91 0,43

Kuzu Eti 37,64 37,46 -0,48

Tavuk Eti 6,88 6,91 0,51

Yukarıdakiler sektörümüzü ilgilendiren fiyatlardır

Domates 2,24 2,61 16,47

Salatalık 1,48 1,98 33,68

Patlıcan 1,64 1,75 6,5

Kabak 1,47 1,91 29,97

Kuru Soğan 1,18 1,18 0

Patates 2,04 1,69 -16,9

Elma 4,37 3,77 -13,74

Şeftali 3,91 3,74 -4,26

Kavun 1,76 1,37 -21,99

Karpuz 1,14 0,84 -26,5

Kırmızı Mercimek 4,83 4,9 1,43

Kuru Fasulye 8,93 9,02 1,01

Nohut 6,14 6,16 0,43

Pirinç 7,5 7,44 -0,73

Seçilmiş ürünlerde üretici fiyatları ve fiyatlarındaki aylık değişim oranı (31 Temmuz 2014/ 29 Ağustos 2014)

Market 31 Tem 14 29 Ağu 14 DeğişimFiyatları (TL/Kg) (TL/Kg) (Yüzde)

Yumurta 0,19 0,22 18,92

1 Litre Süt 1,15 1,15 0

Dana Eti 19,35 20,03 3,51

Kuzu Eti 20,81 20,71 -0,48

Yukarıdakiler sektörümüzü ilgilendiren fiyatlardır

Domates 0,63 0,75 17,79

Salatalık 0,37 0,52 40,45

Patlıcan 0,51 0,67 30,08

Kabak 0,43 0,48 9,62

Kuru Soğan 0,31 0,3 -3,23

Patates 0,84 0,75 -11,07

Elma 1,75 1,06 -39,29

Şeftali 1,63 1,55 -4,71

Kavun 0,69 0,6 -12,62

Karpuz 0,44 0,29 -34,66

K. Mercimek 1,95 2,03 4,1

Kuru Fasulye 3,2 3,25 1,56

Nohut 2,15 2,37 10,23

Pirinç 2,14 2,14 0,00

Seçilmiş ürünlerde 29 Ağustos 2014 tarihi itibarıyla ortalama üretici, hal, pazar ve market fiyatları ve fiyatlar arasındaki farklar:

Süt ve süt ürünleri üretimi, haziran 2014

Sektör Analizi 54

Mevsim ve takvim etkisinden arındırılmış seriye göre; ticarisüt işletmeleri tarafından üretilen içme sütü miktarı 2014 yılıHaziran ayında bir önceki aya göre %6,8 artış, inek peyniri

üretimi %7,6 artış, koyun, keçi, manda ve karışıksütlerden elde edilen peynir çeşitleri ise %8,4azalış gösterdi.Mevsim ve takvim etkisinden arındırılmış seriyegöre, 2014 yılı Haziran ayında yoğurt üretimi birönceki aya göre %2,4 artış, ayran üretimi ise birönceki aya göre %0,1 artış gösterdi. Takvim et-kisinden arındırılmış toplanan inek sütü miktarıHaziran ayında bir önceki yılın aynı ayına göre

%10,8 arttı.Takvim etkisinden arındırılmış seriye göre; ticari süt işletmeleri ta-rafından üretilen içme sütü miktarı 2014 yılı Haziran ayında bir ön-

ceki yılın aynı ayına göre %17,9 artış, inek peyniriüretimi %7,3 artış, koyun, keçi, manda ve karışık süt-lerden elde edilen peynir çeşitleri ise %6,1 artış gös-terdi. Takvim etkisinden arındırılmış seriye göre; yoğurt üre-timi 2014 yılı Haziran ayında bir önceki yılın aynı ayınagöre %2,4 artış, ayran üretimi ise bir önceki yılın aynıayına göre %3,9 azalış gösterdi. Haziran ayında ticarisüt işletmeleri tarafından toplanan inek sütü yağ oranıortalama %3,4, protein oranı ise ortalama %3,2 olaraktespit edildi.

AÇIKLAMALARSüt ve süt ürünleri üre-tim istatistikleri, ticarisüt işletmelerinden der-lenmektedir.

Mevsim ve takvim etkisinden arındırılmış toplanan inek sütü miktarı Haziran ayında bir önceki aya göre %0,7 arttı

Mevsim ve takvim etkisinden arındırılmış toplanan inek sütü, Haziran 2014

Takvim etkisinden arındırılmış toplanan inek sütü, Haziran 2014

Kırmızı et üretim miktarı, 2013 – 2014

Toplam kırmızı et üretimiII.Çeyrek döneminde 218432 ton olarak tahmin

edildi. Toplam kırmızı et üretimibir önceki döneme göre %18,1,bir önceki yılın aynı döneminegöre %2,6 oranında arttı. Sığıreti üretimi 189 848 ton olaraktahmin edildi

Sığır eti üretimi bir önceki döne-me göre %15,8, bir önceki yılınaynı dönemine göre %1,2 ora-nında arttı. Koyun eti üretimi 23451 ton olarak tahmin edildi.Koyun eti üretimi bir önceki dö-neme göre %35, bir önceki yılınaynı dönemine göre %6,8 ora-nında arttı.

Kırmızı et üretimi, II. çeyrek: nisan-haziran 2014

Sektörler 2012 2012 2013 2013 Değ.

(POBS) (%) (POBS) (%) (%)

Su Ürünleri 465.335.302 28 564.199.213 28 21

Yumurta 351.473.580 21 406.711.227 20 16

Kümes Hayvanları Etleri 529.048.570 32 610.452.471 31 15

Süt Ürünleri 189.379.211 11 245.656.124 12 30

Tabii Bal 6.044.878 0 12.943.854 1 114

Diğerleri 120.991.343 7 148.473.457 7 23

Toplam 1.662.272.885 100 1.988.436.348 100 20

Sektör Analizi 56

Türkiye’nin hayvansal ürünler ve su ürünleri ihracat 2012-2013 karşılaştırması

Ülke 2012 2013

Kg Usd Kg Usd

IRAK 452.630.490 766.924.744 517.962.022 909.401.897

ALMANYA 11.575.980 87.976.582 13.998.605 112.442.654

HOLLANDA 10.160.635 84.930.630 14.626.934 111.039.389

İTALYA 11.213.527 65.067.465 19.191.456 68.700.551

SUUDİ ARABİSTAN 14.628.544 44.131.133 17.566.535 51.310.680

JAPONYA 3.116.789 57.726.532 8.703.934 47.218.879

SURİYE 3.406.350 3.929.545 37.466.134 46.722.154

HONG KONG 26.228.628 22.449.518 47.106.667 44.071.493

LİBYA 23.416.319 45.289.549 16.394.996 42.533.439

AZERBAYCAN - NAHÇİVAN 13.997.431 34.411.637 14.469.019 40.372.720

Türkiye sektörel ihracat değerlendirmesi

Ülkeler bazında ihracat (hayvansal ürünler)

Türkiye’nin ana gruplarda süt ürünleri ihracatıUHT Süt (0401-0402) Yoğurt (0403) Tereyağ (0405) Peynir (0406 Kaşar, Beyaz, Krem, Labne)

Sektör Analizi57

Çiğ sütün değerlendirilmesine yönelik süt tozuuygulamasına ilişkin referans fiyat ve destek tutarları

Tarih Soğutulmuş Çiğ Süt Ref. Süt Tozu DesteklemeBirim Fiyatı (TL/lt.) Birim Fiyatı (TL/Ton)

Oca.12 0,8 2.250

Şub.12 0,8 2.250

Mar.12 0,8 3.000

Nis.12 0,8 3.000

May.12 0,8 3.300

Haz.12 0,8 3.300

Eyl.12 0,8 3.000

Eki.12 0,9 2.650

Kas.12 - -

Ara.12 0,9 2.500

Oca.13 0,9 2.500

Şub.13 0,9 3.000

Mar.13 0,9 3.000

Nis.13 0,9 2.650

May.13 0,9 1.800

1-14 Haziran ’13 0,9 800

15 Haz-30 Haz’13 0,95 1.300

Eki.13 1 500

Kas.13 1 750

Haziran -2014 1,05 1.600

Temmuz -2014 1,15 2.100

Ağu.14 1,15 2.500

Kaynak : Ulusal Süt Konseyi www.ulusalsutkonseyi.org.tr

Türkiye ihracat verileri

1980 yılında 2.9 milyar USD ihracta, 2013 yılında 151 milyar USD

2002 yılından 2013 yılına 3,2 kat büyüme

Canlı hayvan sayısı;

Kaynak: TUİK 2014

Tüsedad Üyelik 58

TÜSEDAD Üye Başvuru Formu Başvuru Tarihi: ………………………………………Tüzel Kişi ise

İşletmenin Adı : …………………………………………………………………………………………………………………………………………………………

Vergi Dairesi / No : …………………………………………………………………………………………………………………………………………………………

İşletmenin Adresi : …………………………………………………………………………………………………………………………………………………………

…………………………………………………………………………………………………………………………………………………………

Telefon : ………………………………………………………………… Cep : ……………………………………………………………………

Faks : ………………………………………………………………… E-Mail : ……………………………………………………………………

Şirket Adına Vekil Tayin Edilen Kişinin Adı Soyadı : …………………………………………………………………………………………………………………………………………………………

Görevi : …………………………………………………………………………………………………………………………………………………………

TC Kimlik Numarası : …………………………………………………………………………………………………………………………………………………………

Diğer Bilgi ve Notlar : …………………………………………………………………………………………………………………………………………………………

İşletme BilgileriMevcut Hayvan Kapasitesi : …………………………………………………………………………………………………………………………………………………………

Mevcut Sağmal Sayısı : …………………………………………………………………………………………………………………………………………………………

Hedeflenen Sağmal Sayısı : …………………………………………………………………………………………………………………………………………………………

Günlük Süt Üretim Miktarı : …………………………………………………………………………………………………………………………………………………………

Hedeflenen Süt Üretim Kap.: …………………………………………………………………………………………………………………………………………………………

Gelecekte ulaşmak istediğiniz kapasite hedefiniz nedir? ………………………………………………………………………………………………………………………

Ne kadar zamanda kapasite hedefinize ulaşmayı planlıyorsunuz? ……………………………………………………………………………………………………………

TÜSEDAD (Tüm Süt, Et ve Damızlık Sığır Yetiştiricileri Derneği)Abide-i Hürriyet Cad. Arpa Suyu Sk. Dikra Apt. No: 4, D. 3, 34380 Şişli / İST. Tel: (0212) 219 07 77 Faks: (0212) 219 07 78 tusedad@tusedad.org / www.tusedad.org

Derneğimiz TÜSEDAD'ın tanıtımı ve sektörümüzdeki firmalarla daha yakın bir işbirliği içerisinde olabilmek amacıyla düzenlediğimiz tanıtım paketimiz çok ilgi gördü ve birçok firma bu pakete iştirak etti.

Başarıyla çıkarttığımız TÜSEDAD dergimize ilan vermek isteyen firmalariçin reklam bedelleri aşağıda belirtilmiştir. Göstermiş olduğunuz ilgiye teşekkür eder, çalışmalarınızda başarılar dileriz.

Atilla CELEP / TÜSEDAD Genel SekreteriArka kapak ilanı

1 SAYI 2.000 TL 4 SAYI 1.500 x 4 = 6.000 TLÖn - arka kapak içi ilanı

1 SAYI 1.500 TL 4 SAYI 1.250 x 4 = 5.000 TLİç sayfalarda tam sayfa ilan

1 SAYI 1.250 TL 4 SAYI 1.000 x 4 = 4.000 TL İç sayfalarda yarım sayfa ilan

1 SAYI 750 TL 4 SAYI 500 x 4 = 2.000 TL

YIL

: 1 S

AY

I: 1

7 T

L

YIL

: 4 S

AY

I: 22

1 T

L!

www.tusedad.org

SİZİN DERGİNİZ

Eylül - Ekim 2013

Çiftlikler uğraşıyor,didiniyor, üretiyor. Sütü 1 TL'ye satıyor.

Sayfa 3’te

Sevgili Dostlar,

Namık Kemal Üniver-sitesi tarafından VI.Uluslararası BalkanÜlkeleri HayvancılıkKonferansı (BALNI-MALCON 2013)Geniş Bir Katılım İleG e r ç e k l e ş t i r i l d i .Namık Kemal Üniver-

sitesi Ziraat Fakültesi Zootekni Bölümünün

ev sahipliği yaptığı VI. Uluslararası Balkan

Ülkeleri Hayvancılık Konferansı (BALNIMAL-

CON 2013) 3-5 Ekim 2013 tarihinde büyük

bir ilgiyle gerçekleştirildi. Düzenlenen

Konferansa 14 farklı ülkeden toplam 176

bildiri ile çok sayıda bilim insanı katılmıştır.

Üniversitelerimizden haberler;

Sayfa 5’de

•%Sütümüzü%değer%fiyattan%satmak%için,

Et ve Süt Kurumu Genel Müdürlüğü, TOKİ

işbirliğinde şehir dışında modern ihtisas

kombinaları kura-rak belli günlerdekesim için kasap-lara da hizmetverecek. Et ve SütKurumu (ESK)Genel Müdürüİsmail Kemaloğlu,TOKİ işbirliğindeSakarya, Adana,Diyarbakır, Van veAnkara'da şehir dışında modern kombinalar

kuracaklarını belirterek, "Bu kombinaları

haftanın belli günleri kasaplara da açacağız

gelsin kesimini yapsın diye" dedi.

Güler misin,ağlar mısın?

•%Markette%4%TL’ye%satılan,%sokak%sütçüsünün%3%TL’ye%%%

sattığı,%günlük%taze%sütü%daha%ucuza%halkımıza%

sunmak%için,

•%Yılda%1%katrilyonu%ekonomiye%kazandırmak%için,•%Türk%halkı,%taze%ve%günlük%süte%daha%ucuza%

ulaşsın%diye,

•%Çocuklarımız%süt%içsin%diye,

•%Soğuk%zinciri%kırmadan%daha%sağlıklı%sütü%

nihai%tüketiciye%ulaştırmak%için,•%Tüketiciye%daha%hijyenik%ve%kaliteli%sütü%temin%etmek%için,•%Türk%kadını%evinde%yoğurt,%sütlü%tatlı%yapsın%diye,•%Kayıtdışı%satılan%sokak%sütünü%engellemek%için,

Sokak sütçüsüsulandırıp AyşeTeyzeye 3 TL'ye satıyor.

Devlet bu kayıtdışı ve gayrisıhhisatışa seyircikalıyor.

1) AÇIK Mektup:T.G. Hayvancılık Bakanlığı, Koruma Kontrol

Genel Müdürlüğüne! 2) Haklı Olana Üvey Evlat Muamelesi NEDEN?

3) Anlamakta Zorlanıyoruz!4) Bizim Bilmediğimiz Bir Baskı

Unsuru Mu Var?

Sayfa 13’de

ESK kombinalarını kasaplara açacak

Çiğ süt satışınaizin istiyoruz!

Sektörün sesi ’da siz de olun

YIL

: 1 S

AY

I: 1

7 T

L

YIL

:5 S

AY

I: 24

1 .0

5 TL

!

www.tusedad.org

SİZİN DERGİNİZ

Ocak - Şubat - Mart 2014

Kuraklık kapıdabu yıl ne yiyeceğiz?

Kutudankonserve yeriz!

Bakan Eker, Türkiye'de kuraklık tartış-

malarını değerlendirerek, beklenen ya-

ğışın gelmemesi durumunda kuraklığın

meydana geleceğini söyledi.

Bakan Eker'den kuraklık uyarısı

Yanlış hesapBağdat’tan dönmeli!25 Ocak 2014 tarihinde Ulusal Süt Konse-

yinde önümüzdeki 6 ay için belirlenecek

olan çiğ süt taban fiyat toplantısında yi-

ne yem-süt paritesi dikkate alınmamıştır.

Çiğ süt taban fiyatı, 3 yıl öncesine kadar Üretici Bir-

likleri ve Kooperatif Başkanları ile bazı süt sanayici-

lerinin süt alım müdürleri arasında bölgesel olarak

yapılan sözde ihaleler ile belirlenmekteydi. Bakanlığa

yaptığımız yoğun itirazlarımız neticesinde U.S.K.

(Ulusal Süt Konseyi) kuruldu. Artık konseyde bakan-

lık temsilcileri nezdinde taraflar uzlaşmaya çalışıyor-

lar. Ama maalesef bu da bir çözüm olmadı. Yapılan

10 toplantıda da fiyat belirlenirken, her iki tarafta ay-

nı argümanlarla karşılıklı tartışıp birbirlerini rencide

ediyor ve bir uzlaşı çıkmıyor. Maalesef her seferinde

sanayicilerin dediği oluyor. Bu duruma Bakanlık tem-

silcileri de müdahil olmuyor.Her defasında Dernek olarak fiyatın üretici maliyet-

leri gözetilerek belirlenmesini talep etsekte başarılı

olamadık. Haziran-Aralık 2013 dönemi için geçen se-

ne yapılan toplantıda USK’nın her iki tarafında ona-

yını alarak hazırlamış olduğu maliyet tablosunda 1

litre süt maliyeti 1,16 TL/litre belirlenmesine rağmen

fiyat 1 TL / litre olarak yine sanayici tarafından belir-

lenmiştir.Derneğimiz TÜSEDAD olarak, 25 Ocak 2014 günü

yapılan son toplantıda üretici maliyetleri dikkate

alınmadığı için dünyanın kabul ettiği yem-süt pari-

tesine göre bir çalışma hazırlayarak katıldık. (BKZ.

Aşağıdaki tablo) Maalesef bu çalışmamız da hiçbir

sanayici tarafından dikkate alınmamıştır.

Bu kayıkçı kavgası artık son bulmalıdır. Her iki taraf-

ta fiyat kavgası yapmaktan bıkmıştır. Taban fiyatın

bir hesaba dayandırılması gerekmektedir. USK’da ar-

tık süt kalitesi, üretim planlaması gibi daha önemli

konular konuşulmalıdır.

SAYIN BAKANIMIZA DERGİMİZ VASITASIYLAÇAĞRIDA BULUNUYORUZ; “DÜNYADA GEÇERLİ OLAN

1 LİTRE SÜT= 1,5 KG YEMPARİTESİNİ ÜLKEMİZ SÜT ÜRETİCİLERİİÇİNDE GEÇERLİ OLMASINI LÜTFEN SAĞLAYIN.”

OCAK 2014 SÜT YEMİ FİYATLARI

Firma1.Kalite Süt Yemi 2. Kalite Süt Yemi 1. ve 2. Kalite

21 Protein, 18 Protein,

Süt Yemi

2700 Enerji2600 Enerji

Ort. Fiyatı

Firma A1.23 TL/kg

1.00 TL/kg

Firma B0.79 TL/kg

0.75 TL/kg

Firma C0.907 TL/kg

0.87 TL/kg

Firma D0.93 TL/kg

0.81 TL/kg0.91 TL/kg

Firma E1.00 TL/kg

0.92 TL/kg

Firma F0.953 TL/kg

0.83 TL/kg

Ortalama0.96 TL/kg

0.86 TL/kg

0,91 x 1.5 = 1.365 TL / LT

Sevgili dostlar,Bildiğiniz ve tanıdığınız derneğimiz TÜ-

SEDAD sektördeki ilk ve tek Sivil Toplum

Kuruluşudur. Üyelerimizin tamamı AB ül-

kelerinde üretilen çiğ süte eşdeğer de

üretim yapmaktadır.

Sayfa 25’de

Sayfa 3’te

TZOB Genel Başkanı Bayraktar: “Sana-

yicilerin çiğ süte önerdiği ve ısrarcı ol-

duğu 1,05 TL’lik fiyat, kabul edilebilir

bir fiyat değildir.”

Çiğ süte önerilen fiyatmaliyeti karşılamıyor

Sayfa 34’te

YIL

: 1 S

AY

I: 1

7 T

L

YIL

: 4 S

AY

I: 22

1 T

L!

www.tusedad.org

SİZİN DERGİNİZ

Eylül - Ekim 2013

Çiftlikler uğraşıyor,didiniyor, üretiyor. Sütü 1 TL'ye satıyor.

Sayfa 3’te

Sevgili Dostlar,

Namık Kemal Üniver-sitesi tarafından VI.Uluslararası BalkanÜlkeleri HayvancılıkKonferansı (BALNI-MALCON 2013)Geniş Bir Katılım İleG e r ç e k l e ş t i r i l d i .Namık Kemal Üniver-

sitesi Ziraat Fakültesi Zootekni Bölümünün

ev sahipliği yaptığı VI. Uluslararası Balkan

Ülkeleri Hayvancılık Konferansı (BALNIMAL-

CON 2013) 3-5 Ekim 2013 tarihinde büyük

bir ilgiyle gerçekleştirildi. Düzenlenen

Konferansa 14 farklı ülkeden toplam 176

bildiri ile çok sayıda bilim insanı katılmıştır.

Üniversitelerimizden haberler;

Sayfa 5’de

•%Sütümüzü%değer%fiyattan%satmak%için,

Et ve Süt Kurumu Genel Müdürlüğü, TOKİ

işbirliğinde şehir dışında modern ihtisas

kombinaları kura-rak belli günlerdekesim için kasap-lara da hizmetverecek. Et ve SütKurumu (ESK)Genel Müdürüİsmail Kemaloğlu,TOKİ işbirliğindeSakarya, Adana,Diyarbakır, Van veAnkara'da şehir dışında modern kombinalar

kuracaklarını belirterek, "Bu kombinaları

haftanın belli günleri kasaplara da açacağız

gelsin kesimini yapsın diye" dedi.

Güler misin,ağlar mısın?

•%Markette%4%TL’ye%satılan,%sokak%sütçüsünün%3%TL’ye%%%

sattığı,%günlük%taze%sütü%daha%ucuza%halkımıza%

sunmak%için,

•%Yılda%1%katrilyonu%ekonomiye%kazandırmak%için,•%Türk%halkı,%taze%ve%günlük%süte%daha%ucuza%

ulaşsın%diye,

•%Çocuklarımız%süt%içsin%diye,

•%Soğuk%zinciri%kırmadan%daha%sağlıklı%sütü%

nihai%tüketiciye%ulaştırmak%için,•%Tüketiciye%daha%hijyenik%ve%kaliteli%sütü%temin%etmek%için,•%Türk%kadını%evinde%yoğurt,%sütlü%tatlı%yapsın%diye,•%Kayıtdışı%satılan%sokak%sütünü%engellemek%için,

Sokak sütçüsüsulandırıp AyşeTeyzeye 3 TL'ye satıyor.

Devlet bu kayıtdışı ve gayrisıhhisatışa seyircikalıyor.

1) AÇIK Mektup:T.G. Hayvancılık Bakanlığı, Koruma Kontrol

Genel Müdürlüğüne! 2) Haklı Olana Üvey Evlat Muamelesi NEDEN?

3) Anlamakta Zorlanıyoruz!4) Bizim Bilmediğimiz Bir Baskı

Unsuru Mu Var?

Sayfa 13’de

ESK kombinalarını kasaplara açacak

Çiğ süt satışınaizin istiyoruz!