wykonywanie protez szkieletowych

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

MINISTERSTWO EDUKACJI NARODOWEJ

Joanna Boczkowska Wykonywanie protez szkieletowych 322[09].Z2.03 Poradnik dla ucznia Wydawca Instytut Technologii Eksploatacji – Państwowy Instytut Badawczy Radom 2007

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego” 1

Recenzenci: dr n med. Renata Wojtarowicz dr hab. n med. Maria Gołębiowska Opracowanie redakcyjne: mgr Łukasz Mróz Konsultacja: mgr Małgorzata Sienna Poradnik stanowi obudowę dydaktyczną programu jednostki modułowej 322[09].Z2.03. „Wykonywanie protez szkieletowych”, zawartego w modułowym programie nauczania dla zawodu technik dentystyczny. Wydawca Instytut Technologii Eksploatacji – Państwowy Instytut Badawczy Radom 2007


SPIS TREŚCI 1. Wprowadzenie 4 2. Wymagania wstępne 6 3. Cele kształcenia 7 4. Materiał nauczania 8

4.1. Wykonanie modelu gipsowego 8 4.1.1. Materiał nauczania 8 4.1.2. Pytania sprawdzające 10 4.1.3. Ćwiczenia 10 4.1.4. Sprawdzian postępów 11

4.2. Analiza paralelometryczna i projektowanie protezy 12 4.2.1. Materiał nauczania 12 4.2.2. Pytania sprawdzające 19 4.2.3. Ćwiczenia 20 4.2.4. Sprawdzian postępów 21

4.3. Przygotowanie modelu do powielenia 23 4.3.1. Materiał nauczania 23 4.3.2. Pytania sprawdzające 24 4.3.3. Ćwiczenia 24 4.3.4. Sprawdzian postępów 25

4.4. Powielanie modelu 27 4.4.1. Materiał nauczania 27 4.4.2. Pytania sprawdzające 29 4.4.3. Ćwiczenia 30 4.4.4. Sprawdzian postępów 32

4.5. Modelowanie protezy szkieletowej 33 4.5.1. Materiał nauczania 33 4.5.2. Pytania sprawdzające 35 4.5.3. Ćwiczenia 35 4.5.4. Sprawdzian postępów 36

4.6. Wykonanie form odlewniczych 37 4.6.1. Materiał nauczania 37 4.6.2. Pytania sprawdzające 39 4.6.3. Ćwiczenia 39 4.6.4. Sprawdzian postępów 41

4.7. Odlewnictwo 42 4.7.1. Materiał nauczania 42 4.7.2. Pytania sprawdzające 44 4.7.3. Ćwiczenia 44 4.7.4. Sprawdzian postępów 45

4.8. Wykonanie obróbki mechanicznej i polerowania 46 4.8.1. Materiał nauczania 46 4.8.2. Pytania sprawdzające 48 4.8.3. Ćwiczenia 49 4.8.4. Sprawdzian postępów 50


4.9. Osadzanie sztucznych zębów w protezie szkieletowej 51 4.9.1. Materiał nauczania 51 4.9.2. Pytania sprawdzające 52 4.9.3. Ćwiczenia 52 4.9.4. Sprawdzian postępów 53

4.10. Zamiana wosku na akryl 54 4.10.1. Materiał nauczania 54 4.10.2. Pytania sprawdzające 55 4.10.3. Ćwiczenia 56 4.10.4. Sprawdzian postępów 57

4.11. Wykończenie protezy szkieletowej 58 4.11.1. Materiał nauczania 58 4.11.2. Pytania sprawdzające 58 4.11.3. Ćwiczenia 59 4.11.4. Sprawdzian postępów 60

4.12. Naprawa uszkodzonych protez szkieletowych 61 4.12.1. Materiał nauczania 61 4.12.2. Pytania sprawdzające 62 4.12.3. Ćwiczenia 62 4.12.4. Sprawdzian postępów 64

5. Sprawdzian osiągnięć ucznia 65 6. Literatura 71


1. WPROWADZENIE

Poradnik ten będzie ci pomocny w kształtowaniu umiejętności z dziedziny wykonawstwa protez szkieletowych, a także ułatwi ci przyswojenie wiedzy z zakresu materiałów protetycznych niezbędnych do wykonania powyższej protezy. Wiadomości i umiejętności z tej dziedziny zostały określone w jednostce modułowej pt. "Wykonanie protez szkieletowych". Jest to jednostka modułowa zawarta w module pt. "Protezy ruchome" (schemat układu jednostek przedstawiony jest na str. 5).

Każda jednostka modułowa posiada ściśle określone cele kształcenia, materiały nauczania oraz wskazania metodyczne do realizacji programu. Dlatego również ta jednostka posiada owe cechy.

W poradniku zmieszczono: − wymagania wstępne – jest to wykaz umiejętności, jakie Ty jako uczeń powinieneś mieć

już ukształtowane, abyś mógł korzystać z poradnika bez żadnych problemów − cele kształcenia – jest to wykaz umiejętności, które ukształtujesz w trakcie pracy z tym

poradnikiem − materiał nauczania – są to wiadomości teoretyczne, niezbędne do osiągnięcia przez ciebie

celów kształcenia, a także do opanowania umiejętności zawartych w jednostce modułowej.

− pytania sprawdzające – umożliwią ci one sprawdzenie wiedzy teoretycznej − ćwiczenia – pomogą ci one ukształtować umiejętności praktyczne w oparciu o nabytą

wcześniej wiedzę teoretyczną, − sprawdzian postępów – umożliwi ci on osobiste sprawdzenie własnej wiedzy

i umiejętności z zakresu wykonawstwa protez szkieletowych, − sprawdzian osiągnięć – są to zestawy zadań, których zaliczenie potwierdza opanowanie

materiału całej jednostki modułowej, − literaturę uzupełniającą – jest to wykaz materiałów, które pomogą ci w opanowaniu

niezbędnej wiedzy a także w dalszym rozwoju w dziedzinie protez szkieletowych. Treść programu jednostki modułowej zawiera podstawowe zagadnienia związane

z wykonawstwem szkieletu metalowego protezy szkieletowej, ustawieniem zębów w szkielecie, a także informacje o materiałach i urządzeniach niezbędnych do wykonania powyższej pracy.

Jednostka modułowa pt." Wykonanie protez szkieletowych" została podzielona na 12 rozdziałów, z których każdy zawiera materiał nauczania niezbędny do wykonania takich protez. Podział materiału na te właśnie działy odpowiada rzeczywistym etapom pracy w pracowniach protetycznych.

Pierwsze 8 rozdziałów zawiera informacje dotyczące wykonawstwa metalowego szkieletu protezy, natomiast kolejne działy zawierają treści związane z ustawieniem zębów w szkielecie i ostateczne wykończenie pracy.

Zanim przystąpisz do wykonania ćwiczeń powinieneś odpowiedzieć na pytania sprawdzające. Znajdują się one w każdym rozdziale. Pytania te umożliwią ci sprawdzenie wiedzy teoretycznej przed przystąpieniem do ćwiczenia praktycznego.

Kiedy już wykonasz ćwiczenia praktyczne jednostki modułowej nauczyciel sprawdzi twoją wiedzę i umiejętności przy pomocy pisemnego testu. Na końcu poradnika znajduje się sprawdzian osiągnięć, który jest przykładowym testem sumującym.


Schemat układu jednostek modułowych w module

322[09].Z2.01 Wykonywanie protez

całkowitych

322[09].Z2.02 Wykonywanie

protez częściowych

322[09].Z2.03 Wykonywanie

protez szkieletowych

322[09].Z2

Protezy ruchome


2. WYMAGANIA WSTĘPNE

Przystępując do realizacji programu jednostki modułowej powinieneś umieć: − posługiwać się urządzeniami i akcesoriami do zarabiania gipsu, − odlewać modele, − posługiwać się urządzeniami do obróbki modelu gipsowego, − charakteryzować podstawową teorię dotyczącą przygotowania modelu gipsowego, − definiować pojecie wosk, − wymieniać rodzaje wosków, − znać podstawy dotyczące wykonywania pierścienia odlewniczego, − posługiwać się podstawowymi urządzeniami wykorzystywanymi na stanowisku, takimi

jak mikrosilnik i nożyk elektryczny, − modelować woskiem metodą dodawania, − charakteryzować podstawy obróbki mechanicznej metalu, − charakteryzować podstawy polerowania mechanicznego metalu, − charakteryzować zasady ustawiania zębów w protezach częściowych, − charakteryzować podstawy obróbki mechanicznej akrylu, − charakteryzować podstawy polerowania mechanicznego akrylu, − współpracować w grupie i pracować indywidualnie, − analizować i wyciągać wnioski, − oceniać swoje umiejętności, − uczestniczyć w dyskusji, − prezentować siebie i grupę, w której pracujesz, − przestrzegać przepisów BHP.


3. CELE KSZTAŁCENIA

W wyniku realizacji programu jednostki modułowej powinieneś umieć: – scharakteryzować budowę i właściwości protezy szkieletowej, – określić zasady projektowania konstrukcji protez szkieletowych, – rozróżnić rodzaje klamer lanych i scharakteryzować ich budowę, – określić biostatyczne zasady rozmieszczania klamer w protezach, – wyznaczyć tor wprowadzenia protezy szkieletowej, – zaplanować przebieg wykonywania protez szkieletowych, – przygotować projekt graficzny protezy szkieletowej, – określić zasady modelowania szkieletów protez, – zorganizować stanowisko pracy zgodnie z wymaganiami ergonomii, – przeprowadzić analizę paralelometryczną, zgodnie z zasadami projektowania protez

szkieletowych, – dobrać materiały do wykonania modeli i protez, – dobrać metody i techniki wykonywania protez szkieletowych, – posłużyć się sprzętem do wykonywania protez szkieletowych, – określić zasady powielania modeli, – przygotować formy odlewnicze do wykonania odlewu, – wykonać modele robocze protezy szkieletowej, – ustawić sztuczne zęby w protezie szkieletowej, – przeprowadzić obróbkę mechaniczną i elektrolityczną protez szkieletowych, – wykonać protezę szkieletową zgodnie z zaleceniem lekarza dentysty, – dokonać konserwacji sprzętu użytkowanego podczas wykonywania protez szkieletowych, – dostosować gotowe protezy do użytkowania przez pacjenta, – dokonać kontroli procesu wykonywania protez szkieletowych oraz zgodności wykonanej

protezy z projektem klinicznym, – scharakteryzować rodzaje i przyczyny uszkodzeń protez szkieletowych, – naprawić uszkodzoną protezę szkieletową, – określić koszty wykonania protezy szkieletowej, – udokumentować wykonanie protezy szkieletowej, – sporządzić ewidencję zużytego materiału, – zastosować zasady bezpieczeństwa i higieny pracy, ochrony przeciwpożarowej oraz

ochrony środowiska.


4. MATERIAŁ NAUCZANIA 4.1. Wykonanie modelu gipsowego 4.1.1. Materiał nauczania

W laboratorium protetycznym każdą pracę wykonuje się na modelu gipsowym, powstałym z odlewu wykonanego z formy. Formą tą jest wycisk pobrany przez lekarza stomatologa w gabinecie. Wyciski mogą być wielowarstwowe lub jednowarstwowe. Wykonuje się je z różnego rodzaju materiałów. Wyciski służące do wykonania protez szkieletowych, protez akrylowych całkowitych i częściowych, aparatów ortodontycznych, szyn nagryzowych i wybielających, koron tymczasowych oraz napraw pobiera się zazwyczaj masą alginatową.

Masa alginatowa – jest masą z grupy hydrokoloidalnych materiałów. W jej skład wchodzi: alginian sodu lub potasu, ziemia okrzemkowa, siarczan wapniowy, fosforan trójzasadowy. Dodatkami są środki barwiące, zapachowe i smakowe. Podstawowym składnikiem mas algitanowych jest sól kwasu alginowego. Pozostałe składniki pełnią ważne role i tak: ziemia okrzemkowa działa na zasadzie wypełniacza, a przy okazji zwiększa mechaniczną wytrzymałość i gładkość wycisku, siarczan wapniowy pozwala na przechodzenie zolu w żel, fosforan trójzasadowy pełni rolę opóźniacza.

Zaletą mas alginatowych jest: − łatwość użycia, − brak nieprzyjemnych doznań (odczuć) u pacjenta, − dokładność odbicia pola protetycznego, − stosunkowo niska cena.

Do wad należy zaliczyć: − małą wytrzymałość mechaniczną, − dużą elastyczność, co wymusza podparcie całego wycisku łyżką wyciskową,

ale przede wszystkim − podatność na warunki atmosferyczne. Sposób zarabiania:

Do gumowej miseczki wlewa się odpowiednią ilość wody i wsypuje proszek w proporcjach podanych przez producenta na opakowaniu. Następnie mieszadłem łączy się proszek z wodą, rozcierając jednocześnie powstające grudki na ściankach miski. Po uzyskaniu jednolitej masy, alginat nanosi się na łyżkę wyciskową i wykonuje wycisk. Po kilku minutach masa stwardnieje, dzięki czemu możliwe będzie wyjęcie łyżki z jamy ustnej pacjenta. Następnie wycisk należy opłukać pod strumieniem wody i odlać model gipsowy. Jeśli odlanie modelu nie jest możliwe zaraz po wykonaniu wycisku, należy go umieścić w zapinanej torebce plastikowej.

Do wykonywania bardziej precyzyjnych prac takich jak: korony, mosty kombinowane czy wkłady koronowe i koronowo-korzeniowe używa się wycisków dwuwarstwowych silikonowych.

Modele gipsowe pod protezy szkieletowe wykonuje się z gipsu IV klasy twardości lub z tzw. gipsu syntetycznego. Są dwie metody zarabiania gipsu pod protezy szkieletowe.


Metoda zarabiania gipsu za pomocą łopatki w misce gumowej Do gumowej miski należy wlać odmierzoną wcześniej odpowiednią ilość wody (najlepiej

destylowanej) a następnie wsypać odważoną wcześniej ilość gipsu. Należy pamiętać o tym, iż gips trzeba rozsiać po całej powierzchni wody, co spowoduje jego równomierne nasączenie. Patrząc na powierzchnię gipsu ocenia się odpowiedni czas do rozpoczęcia mieszania. Moment ten nadchodzi wtedy, gdy cały gips jest już wyraźnie nasączony. Wówczas energicznymi ruchami należy wymieszać zawartość miski, dzięki czemu oba składniki łączą się ze sobą. Należy pamiętać, aby powstające grudki rozetrzeć na ściankach miski. Wadą tej metody jest to, że podczas mieszania, wewnątrz zamykają się pęcherzyki powietrza. Pozbyć się ich można w dwojaki sposób. Po pierwsze po zakończeniu mieszania i uzyskaniu jednolitej masy można popukać łyżką w brzegi miski, wprawiając ją tym w wibracje, które spowodują uwolnienie powietrza z masy gipsowej. Druga metoda polega na zarabianiu gipsu na stole wibracyjnym, pozostawieniu gotowej masy na tym właśnie stole na kilkadziesiąt sekund. Wibracje wytwarzane przez stół wibracyjny również usuwają nadmiar pęcherzyków powietrza w masie gipsowej.

Po zarobieniu gips powinien mieć konsystencję gęstej śmietany. Metoda zarabiania gipsu za pomocą mieszadła próżniowego

Metoda ta polega na zarabianiu gipsu przy pomocy specjalnego urządzenia, które jednocześnie miesza gips z wodą i wysysa powietrze z pojemnika, uniemożliwiając zamykanie się pęcherzyków w masie gipsowej. Sposób postępowania jest identyczny jak we wcześniej opisanej metodzie do momentu nasączenia gipsu ale z jedną różnicą. Tutaj gips zarabia się w pojemniku z tworzywa, będącym nieodłącznym elementem mieszadła próżniowego, a nie w gumowej misce. Po nasączeniu gipsu miesza się składniki standardową łyżką do gipsu. Następnie zakłada się pokrywę pojemnika, w której zainstalowane są łopaty mieszające. Szczególną uwagę należy zwrócić na brzegi pojemnika oraz na gumową uszczelkę, znajdującą się na pokrywie.

Oba te elementy muszą być idealnie suche i czyste, aby dobrze uszczelniły pojemnik. Kolejny etap to podłączenie mieszalnika do urządzenia i włączenie próżni. Po kilku sekundach należy włączyć silnik mieszalnika, uruchamiając tym samym łopaty mieszalnika. Po upływie uprzednio zaprogramowanego czasu należy wyłączyć mieszalnik, próżnię a następnie zdjąć pojemnik. Gips powinien mieć konsystencję gęstej śmietany.

Odlewanie modelu gipsowego pod protezę szkieletową nie odbiega od zasad postępowania jak pod jakąkolwiek inną pracę protetyczną. Szczególną uwagę należy zwrócić na elementy podłoża protetycznego niezbędne do wykonania protezy szkieletowej. Będą to przede wszystkim: − zęby oporowe, czyli te, które planuje się objąć klamrą, − fragmenty bezzębnego wyrostka zębodołowego, które będą uzupełnione, − podniebienie (w przypadku modelu górnego), − językowa strona wyrostka zębodołowego dolnego ( w modelu dolnym).

Model musi być gładki, bez porowatości, wszelkie pęcherze lub ubytki gipsu są niedopuszczalne.

Przyczyną niedokładności modeli gipsowych mogą być: − złe proporcje wody do gipsu, − błędy przy rozrabianiu gipsu, − wtłoczenie pęcherzyków powietrza w fazie mieszania lub odlewania modelu

(np. niewłaściwe stosowanie wibratora), − zbyt wczesne uwalnianie lub zbyt długie przetrzymywanie modelu w wycisku.


Opracowanie modelu gipsowego wykonujemy zgodnie z przyjętymi zasadami postępowania.

Po pierwsze – podstawa modelu (cokół) nie może być zbyt niska, w najniższym odcinku musi mieć od 16 do 18 mm wysokości, a jej zasięg powinien przekraczać granice wycisku.

Po drugie – podstawa modelu musi być równoległa do płaszczyzny utworzonej przez zęby pacjenta.

Po trzecie – nie może dojść do uszkodzenia żadnego z zębów. Nawet lekkie uszkodzenie zębów gipsowych uniemożliwi pacjentowi założenie gotowej protezy.

Model gipsowy, po całkowitym związaniu gipsu opracowuje się przy pomocy tak zwanej obcinarki, na mokro. W tej postaci może już służyć do dalszej pracy w pracowni protetycznej.

4.1.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń. 1. Pod jakie prace wykonujemy wyciski masą alginatową? 2. Z jakich składników składa się wyciskowa masa alginatowa? 3. Z jakiego gipsu odlewa się modele pod protezy szkieletowe? 4. Jak można pozbyć się pęcherzyków powietrza z masy gipsowej? 5. Jakie są dwie metody zarabiania gipsu? 6. Na jakie elementy wycisku należy zwrócić szczególną uwagę, gdy odlewa się model pod

protezę szkieletową? 7. Na co należy zwrócić szczególną uwagę okrawając model pod protezę szkieletową? 4.1.3. Ćwiczenia Ćwiczenie 1

Odlej model gipsowy pod protezę szkieletową górną z wycisku wykonanego masą alginatową.

Sposób wykonania ćwiczenia Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) oczyścić wycisk z nadmiaru wody, 2) odważyć odpowiednią ilość gipsu IV klasy twardości lub syntetycznego, np. na wadze

cyfrowej, 3) za pomocą miarki z podziałką odmierzyć odpowiednią ilość wody destylowanej, 4) wlać wodę do pojemnika mieszadła próżniowego, 5) rozsiać gips na powierzchni wody i poczekać do momentu nasączenia gipsu, 6) wstępnie rozmieszać gips z wodą za pomocą łyżki do gipsu, 7) oczyścić brzeg pojemnika oraz uszczelkę znajdującą się w pokrywie do pojemnika, 8) założyć pokrywę na pojemnik, 9) połączyć pojemnik z mieszadłem i włączyć próżnię, 10) po uzyskaniu odpowiedniej próżni włączyć program mieszania, 11) po upływie uprzednio zaprogramowanego czasu wyłączyć próżnię, 12) oddzielić pojemnik od mieszadła, a następnie pokrywę od pojemnika, 13) umieścić wycisk na stole wibracyjnym, 14) małymi porcjami nakładać masę gipsową na wycisk i powoli wibrować kontrolując

napływanie gipsu, 15) po pokryciu wszystkich zębów oraz podniebienia uformować podstawę modelu tzw.

cokół,


16) połączyć zalaną formę wyciskową z cokołem, 17) oczyścić pojemnik mieszadła próżniowego i łopaty mieszające z resztek gipsu, 18) zostawić model do zastygnięcia masy gipsowej.

Wyposażenie stanowiska pracy:

− mieszadło próżniowe, − stół wibracyjny, − wycisk alginatowy pod protezę szkieletową górną, − gips IV klasy twardości lub syntetyczny, − woda destylowana, − waga (np. cyfrowa), − miarka z podziałką, − łyżka do mieszania gipsu. Ćwiczenie 2

Opracuj model gipsowy pod protezę szkieletową. Sposób wykonania ćwiczenia Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) namoczyć model gipsowy w zimnej wodzie przez około 15 minut, 2) uruchomić obcinarkę włączając wodę i ustalając prędkość obrotów tarczy ściernej, 3) wstępnie wyrównać tylną ścianę cokołu modelu, 4) na wstępnie wyrównanej tylnej ściany cokołu ustawić model i opracować podstawę

cokołu do otrzymania płaszczyzny równoległej do płaszczyzny utworzonej przez szczyty zębów pacjenta,

5) ułożyć model na przygotowanej podstawie cokołu i ostatecznie opracować jego tylną granicę cokołu, doprowadzając ją do prostopadłości względem cokołu,

6) ułożyć model na podstawie cokołu i obracając go płynnym ruchem skrawać nadmiar gipsu jednocześnie z części bocznej i przedniej modelu.

7) wyłączyć silnik obcinarki, 8) zakręcić wodę, 9) pozostawić model do wyschnięcia, 10) ocenić wykonaną przez siebie pracę.

Wyposażenie stanowiska pracy: − obcinarka, − model gipsowy z brakami częściowymi przeznaczonego pod protezę szkieletową. 4.1.4. Sprawdzian postępów Czy potrafisz:

Tak

Nie 1) zdefiniować pojęcia masa alginatowa, model gipsowy? 2) wykonać model gipsowy przy użyciu mieszadła próżniowego? 3) wykonać model gipsowy przy użyciu miski gumowej i łopatki? 4) zarobić masę alginatową? 5) obciąć model gipsowy przy użyciu obcinarki? 6) określić zasady obcinania modelu gipsowego? 7) określić cechy prawidłowego modelu pod protezę szkieletową? 8) podać wady i zalety masy alginatowej?


4.2. Analiza paralelometryczna i projektowanie protezy 4.2.1. Materiał nauczania

Analiza paralelometryczna jest wykonywana zawsze w przypadku projektowania

protezy szkieletowej. Czasami wykorzystywana jest przy zwykłych akrylowych protezach częściowych. Analizę paralelometryczną wykonuje się w celu zbadania i przeanalizowania kształtu pola protetycznego. Wykonując analizę paralelometryczną znajduje się odpowiednie miejsce przebiegu klamer, co jest niezwykle ważne ponieważ klamra w protezie tego typu ma za zadanie utrzymanie protezy w jamie ustnej. Siły adhezji i kohezji nie działają w przypadku protez szkieletowych. Najważniejszą rolą analizy paralelometrycznej jest znalezienie jak najkorzystniejszego toru wprowadzenia protezy szkieletowej na podłoże. Analizę tę przeprowadza się za pomocą urządzenia zwanego paralelometrem, czasem nazywanym klamrografem.

Paralelometr składa się zazwyczaj z ruchomego stolika wyposażonego w mechanizm kulkowy, który umożliwia technikowi poruszanie nim w różnych kierunkach, oraz z ruchomego ramienia umożliwiającego właściwą analizę.

Proteza szkieletowa należy do grupy uzupełnień ruchomych częściowych. Cechą charakterystyczną tej protezy jest zredukowana płyta protezy (zarówno górna jak i dolna), wykonana nie z tworzywa akrylowego, ale z metalu. Proteza szkieletowa jest protezą ozębnowo-śluzówkową. Oznacza to, że siły żucia przenoszone są na kość nie bezpośrednio przez płytę akrylową, ale przez ząb za pośrednictwem ozębnej.

W skład protezy szkieletowej wchodzą: klamry, ciernie, łączniki i siodła. Każdy z tych elementów spełnia inną, charakterystyczną dla siebie rolę. Klamry mają za zadanie utrzymanie i stabilizację protezy; ciernie przenoszą siły żucia bezpośrednio na ząb oporowy, siodła utrzymują sztuczne zęby w protezie, a łączniki łączą wszystkie elementy ze sobą. Proteza szkieletowa utrzymuje się głównie dzięki sile tarcia i wklinowaniu.

Proteza szkieletowa posiada wiele zalet, między innymi: − jest łatwo akceptowana przez pacjenta, − ograniczenie ilości akrylu do minimum powoduje zredukowanie możliwości uczuleń na

monomer resztkowy, − mimo zastosowanie metalu proteza ta jest lekka, − zastosowanie cierni, dzięki którym następuje przenoszenie sił żucia bezpośrednio na kość

powoduje, że lekko masowana śluzówka nie zanika jak to ma miejsce w przypadku protez częściowych osiadających, ale zachowuje mniej więcej swój naturalny kształt,

− zmiana powierzchni nacisku protezy zapobiega zanikowi kości w miejscach braków zębowych,

− zastosowanie sztywnej konstrukcji metalowej powoduje zszynowanie zębów i zapobiega ich rozchwianiu. Wadami tego typu protez są:

− ograniczenia możliwości wykonania protezy szkieletowej, zęby muszą być stosunkowo mocno osadzone w zębodołach, wyrostek nie może być drastycznie zdeformowany, zęby oporowe powinny być w miarę równoległe, braki zębowe nie powinny być zbyt duże ani zbyt rozstrzelone,

− ograniczona estetyka, zwłaszcza w odcinkach przednich, wynikająca z zastosowania metalowych klamer,

− stosunkowo wysoka cena za wykonanie protezy, − ograniczona możliwość rozbudowy protezy w przypadku utraty innych zębów.


Przebieg analizy paralelometrycznej Pracę zaczyna się od umieszczenia modelu na ruchomej podstawce paralelometru

i zainstalowaniu analizatora w ruchomym ramieniu urządzenia. Analizator jest to metalowy pręcik, którym dotykając elementów modelu, ustawionego pod różnym kątem, szukamy optymalnego toru wprowadzania protezy. Za optymalny tor wprowadzania protezy uważa się taki, który umożliwia swobodne wprowadzenie protezy na podłoże mimo istnienia podcieni, przy czym na wybranych zębach filarowych będą występować powierzchnie retencyjne do wklinowania protezy. Po znalezieniu odpowiedniego położenia blokujemy stolik paralelometru w tej pozycji. Następnie wyjmujemy analizator i zamieniamy go na grafitowy pręcik.

Grafitem tym obrysowujemy dookoła każdy ząb filarowy, rysując w ten sposób jego największą wypukłość. Linia ta jest bardzo ważna, ponieważ daje ona później obraz do przebiegu ramion retencyjnych i stabilizujących klamry. Istotną rzeczą jest również obrysowanie wyrostków zębodołowych, zwłaszcza w modelu dolnym. Ma to na celu znalezienie odpowiedniego miejsca przeprowadzenia łuku językowego. Po obrysowaniu modelu, grafit zamieniamy na tzw. talerzyk. Talerzyk to część, która na końcu prostego pręcika posiada płaską, okrągłą końcówkę.

Rys.1. Schemat kształtu talerzyków do analizy paralelometrycznej.

(Klaus Dittmar: Protezy szkieletowe zagadnienia omawiane na kursie)

Talerzyka używa się do sprawdzenia głębokości podcieni. W związku z tym, że na różnych zębach głębokości podcieni są różne, talerzyki występują w kilku rozmiarach. Najpopularniejszymi rozmiarami są: − 0,25 mm dla zębów przednich, − 0,35 mm dla zębów przedtrzonowych, − 0,50 mm dla zębów trzonowych.

W tym momencie pozostaje tylko nanieść na zęby filarowe linie pionowe, oznaczające ich oś oraz wyjąć model ze stoliczka.

Po zakończeniu analizy paralelometrycznej zaczynamy etap projektowania protezy szkieletowej. Projektowanie zaczyna się od naniesienia rysunku klamer na zęby filarowe.

Zęby oporowe to te zęby, na których umieszczone będą klamry i ciernie i przez które przenoszone będą siły żucia. Zębami oporowymi są zazwyczaj zęby bezpośrednio sąsiadujące z brakiem zębowym. W skrajnych przypadkach można odejść od tej zasady.

Zaczynając projektowanie klamer należy znać budowę klamry lanej oraz jej rodzaje i funkcje.

Budowa klamry lanej. Klamra lana składa się z pięciu elementów: a) ramię retencyjne – znajduje się od strony policzkowej, lub wargowej zęba. Ma za

zadanie utrzymanie protezy na podłożu poprzez wklinowanie ramienia retencyjnego


w podcień zęba. Ramię retencyjne biegnąc od strony braku zębowego powinno znaleźć się minimalnie nad największą wypukłością zęba. Gdy ramię zbliży się do osi zęba, powinno w miejscu przecięcia się największej wypukłości zęba i jego osi przejść w podcień zęba, czyli pod jego największą wypukłość,

Rys. 2. Ramie retencyjne klamry

(Ryszard Jabłoński, mgr Anna Dubojska: Protezy szkieletowe. Zasady projektowania szkieletowych protez częściowych na przykładach, Biblioteka Quintessence, Warszawa 1997)

b) ramię stabilizujące – znajduje się zawsze od strony podniebiennej i językowej. Ma za

zadanie stabilizację protezy na podłożu. Przebieg tego ramienia wynika z jego funkcji. Stabilizacja uniemożliwia ruch zęba w jakąkolwiek stronę, a tym samym sprężynowanie klamry jest niedopuszczalne. Wynika z tego prosty wniosek: ramię stabilizacyjne biegnie po największej wypukłości zęba. Ramię stabilizacyjne przechodzi często w cierń, który jest umocowany na końcu ramienia tej klamry,

c) trzon klamry – łączy oba ramiona klamry ze sobą i z ogonem, a także może łączyć się z cierniem. Można powiedzieć, że jest to najbardziej centralna część klamry. Układając ją należy pamiętać, aby ten element klamry nie wchodził w podcień zęba, bo w przeciwnym wypadku założenie przyszłej protezy będzie niemożliwe. Na ten element należy zwrócić uwagę już projektując protezę, a następnie pamiętać o nim przygotowując model do powielenia,

d) cierń klamry – jest to element przenoszący siłę na ząb. Zazwyczaj jest on połączony z trzonem klamry. Ważną zasadą wykonania ciernia jest jego ułożenie równolegle do powierzchni żującej zęba. Tylko takie umocowanie ciernia gwarantuje jego prawidłowe działanie. Umocowanie ciernia pod jakimkolwiek kątem może spowodować wyważanie zęba filarowego. Wyróżnia się trzy rodzaje cierni w zależności od miejsca ich umocowania.

1. Bliski – cierń znajduje się w bezpośrednim sąsiedztwie braku zębowego. 2. Oddalony – cierń znajduje się na zębie sąsiadującym z brakiem zębowym, ale jest on

umieszczony po stronie przeciwległej do braku. Przeniesienie następuje za pomocą ramienia stabilizującego.

3. Daleki – cierń znajduje się na drugim lub dalszym zębie od braku zębowego. Przeniesienie następuje za pomocą przedłużonego ramienia stabilizującego. Ważną zasadą przy projektowaniu ciernia jest zwrócenie uwagi na rodzaj braku

zębowego. Brak obustronnie zamknięty, czyli ograniczony z obu stron zębem nie wymaga stosowania cierni oddalonych i dalekich. Natomiast jednostronnie zamknięty wymaga zastosowania ciernia oddalonego, co ma na celu zapobieganie wywarzania zęba przez osiadanie protezy w odcinku wolnym, czyli nie ograniczonym zębem.

Projektując cierń należy pamiętać o układzie zębów w zwarciu. Nie można wykonać ciernia w miejscu silnego zaguzkowania zębów przeciwstawnych. Może to doprowadzić do niezamierzonego podniesienia zwarcia. W takim przypadku lekarz powinien wyciąć fragment zęba filarowego, robiąc tym samym miejsce na cierń. Specyficznym przypadkiem jest sytuacja, która wymaga podniesienia zwarcia . W tym przypadku cierń jest elementem podnoszącym owo zwarcie.


Cierń ma również za zadanie stabilizować protezę. Bardzo ważną rzeczą jest wielkość ciernia. Powierzchnia ciernia musi mieć mniej więcej od 2 do 10 mm2. Zbyt duży cierń może zniszczyć koronę, a zbyt mały nie spełni swojego zadania. 2) Ogon klamry – w klamrach lanych nie występuje. Klamrę łączy się z całym szkieletem

poprzez zalanie kilku oczek siatki retencyjnej bezpośrednio sąsiadujących z klamrą woskiem odlewowym. Jeśli to możliwe, klamra powinna obejmować ząb w 270o. Taki zasięg gwarantuje prawidłowe utrzymanie protezy na podłożu. Istnieje wiele rodzajów klamer. Różnią się one od siebie kształtem i fasonem, ale zasady

ich budowy są takie same. Wyróżniamy dwie grupy klamer. Grupa I – charakteryzuje się tym, że klamry tej grupy posiadają retencję obustronną

i obustronne prowadzenie. Do klamer tej grupy zaliczamy: Klamra nr 1 – obejmuje ząb z obu stron i stosowana jest dla nie pochylonych zębów.

Rys. 3. Klamra nr 1 Neya

Klamra nr 2 – wskazania przy brakach skrzydłowych, gdy zęby posiadają gładkie

i nisko umieszczone podcienie.

Rys. 4. Klamra nr 2 Neya

Klamra kombinowana – jest połączeniem klamry nr 1 i klamry nr 2. Stosowana dla

zębów sąsiadujących z innymi i w sytuacjach gdy ustawienie zęba wskazuje na zastosowanie dwóch różnych klamer.

Rys. 5. Klamra kombinowana Neya

Grupa II – w tej grupie klamer brak jest prowadzenia klasycznego. Ten typ klamer

wymaga umieszczenia ich tylko obustronnie symetrycznie i w sposób prowadzący się nawzajem aktywnie.

Do klamer grupy II zaliczamy: Klamra jednostronna – wskazaniem są braki skrzydłowe. Stosowana na

przedtrzonowce, kły i siekacze. Łączy się z protezą za pomocą ramienia językowo-przyśrodkowego.

Rys. 6. Klamra jednostronna Neya

Klamra pierścieniowa – używana gdy górne trzonowce pochylone są dopoliczkowo,

a dolne dojęzykowo.


Rys. 7. Klamra pierścieniowa Neya

Powyżej opisano podział klamer według Neya. Istnieją również inne podziały, ale Ney

dał podstawy pod liczne modyfikacje. Klamra kosmetyczna naddziąsłowa jest to klamra powstała z modyfikacji klamry

naddziąsłowej . W klasycznej klamrze naddziąsłowej część retencyjna klamry wychodzi w osi zęba co przy zastosowaniu jej na ząb trzeci powoduje dodanie dodatkowego połysku w ustach, klamra kosmetyczna przesuwa element retencyjny klamry w głąb i chowa go w cieniu zęba, ograniczając tym samym połysk metalu w ustach.

Klamra zespołowa – stosowana zazwyczaj w przypadku gdy brak zębowy występuje tylko z jednej strony, a utrzymanie protezy wymaga jej zakotwiczenia na stronie pełnej połowy łuku zębowego. Składa się z dwóch klamer pojedynczych połączonych cierniem.

Rys. 8. Klamra zepołowa

Łączniki protezy dolnej

Łącznikiem protezy dolnej nazywamy tę część szkieletu, która łączy ze sobą wszystkie pozostałe elementy protezy szkieletowej. Wyróżniamy cztery rodzaje łączników protezy dolnej: 1. Łuk podjęzykowy – najbardziej rozpowszechniona forma łącznika. Jest to metalowa

listwa o kształcie podobnym do spadającej kropli, umiejscowiona między granicą pola protetycznego, a szyjkami zębów dolnych. Łącznik ten gwarantuje zadowalającą sztywność protezy, oraz higienę przyzębia, gdyż odsłonięcie szyjek zębów zapewnia ich samooczyszczanie przez pacjenta. Wysokość łuku podjęzykowego nie może być mniejsza niż 4 mm .

Rys. 9 Łuk podjęzykowy

2. Łuk podjęzykowo-zębowy – charakteryzuje się tym, że oprócz tradycyjnego łuku

podjęzykowego znajduje się również łuk pokrywający zęby pacjenta od strony tylnej.


Daje bardzo sztywną konstrukcję, ale ułatwia odkładania się płytki nazębnej w okolicy szyjek zębów, co powoduje powstawanie poważnych stanów zapalnych. Ponadto wprowadzenie dodatkowego metalu u niektórych pacjentów powoduje problemy z przystosowaniem się do tej protezy. W przypadku utraty zęba przez pacjenta dostawienie nowego zęba sztucznego w tego typu łącznikach nie stanowi wielkiego problemu ze względu na liczne elementy retencyjne.

Rys. 10 Łuk podjęzykowo-zębowy

3. Łuk zębowy – element łączący, przebiegający po powierzchni językowej wszystkich

istniejących zębów. Ze względu na brak łuku podjęzykowego nie powoduje odkładania się płytki nazębnej, ani nie powoduje powstawania próchnicy. Daje zadowalającą sztywność konstrukcji. Dość łatwo akceptowany przez pacjentów. Przy dostawieniu nowego zęba technik może napotkać kłopoty z zakotwiczeniem akrylu.

Rys. 11. Łuk zębowy

4. Łącznik płytowy – Stosowany w przypadku występowania trudnych warunków

anatomicznych. Pokrywa całe przyzębie, co sprzyja odkładaniu się płytki nazębnej, kamienia, oraz prowadzi do próchnicy i utrudnia higienę jamy ustnej. Bardzo trudno akceptowany przez pacjentów. Dostawienie zęba w tym typie łącznika jest niemożliwe.

Rys. 12. Łącznik płytowy


Łącznik protezy górnej – analogicznie do protezy dolnej, łącznik górnej protezy łączy wszystkie elementy szkieletu ze sobą. Wyróżniamy cztery rodzaje łączników protezy górnej: 1. Przerzut podniebienny – to pasek metalu o szerokości nie mniejszej niż 10 mm, który

przechodząc w poprzek podniebienia łączy wszystkie elementy ze sobą. W przypadku protez górnych, w których zastosowano przerzut podniebienny dostawienie zęba jest bardzo trudne, a czasem wręcz niemożliwe. Wszystko zależy od rodzaju braków oraz od rozległości płyty i zastosowanych klamer. Zazwyczaj jest on stosowany przy brakach bocznych. Pacjenci nie mają problemu z akceptacją tego typu łączników.

Rys. 13. Przerzut podniebienny

2. Przednio-tylny przerzut podniebienny – zapewnia sztywność konstrukcji. Tego typu

łącznik składa się z dwóch cienkich pasków metalu o szerokości około 6–8 mm oddzielonych od siebie pustą przestrzenią o szerokości 15 mm. Projektuje się go w przypadku uwydatnionych guzowatości podniebienia. Ten rodzaj łącznika jest również łatwo akceptowany przez pacjentów.

Rys. 14. Przednio-tylny przerzut podniebienny

3. Łącznik płytowy – wykonywany przy rozległych brakach zębowych lub gdy zanikają

wyrostki zębodołowe, co nie zapewnia dobrego podparcia dla protezy. Jest on trudno akceptowany przez pacjentów i niekosmetyczny.

Rys. 15. Łącznik płytowy


4. Zmodyfikowany łącznik podniebienny – stosowany przy licznych ale pojedynczych brakach zębowych (nie kolumny zębów ale pojedyncze zęby). Może przybierać różne kształty w zależności od potrzeb. Akceptacja i przystosowanie się przez pacjenta jest zależne od rozległości płyty. Przy tego rodzaju łącznikach dostawienie zęba nie stanowi zazwyczaj problemu.

Rys. 16. Zmodyfikowany łącznik podniebienny

Zasady projektowania łączników dolnych:

1. Łącznik musi znaleźć się pośrodku odległości między ścianą szyjek i granicą pola protetycznego.

2. Łącznik nie może wchodzić w podcień wyrostka zębodołowego. 3. Łącznik nie może przylegać do śluzówki, aby zapewnić samooczyszczanie przez ślinę. 4. Łącznik musi być na tyle szeroki, aby zapewnić odpowiednią sztywność konstrukcji. 5. Łączniki powinny pokrywać śluzówkę tylko w niezbędnym zakresie. 6. Łączniki powinny być kosmetyczne i niewidoczne np. przez diastemy. 7. Dobór łącznika musi uwzględniać planowanie na przyszłość i życzenia pacjenta.

Zasady projektowania łączników górnych: 1. Łącznik musi mieć odpowiednią szerokość i grubość, aby dawać dobrą sztywność

i wytrzymałość konstrukcji, a także nie powodować dyskomfortu w eksploatacji. 2. Rodzaj łącznika musi być dopasowany do rodzaju braków zębowych i do ich rozległości. 3. Łącznik nie powinien pokrywać szwu podniebiennego czyli fałd podniebiennych, gdyż

może to prowadzić do seplenienia. 4. Łącznik nie może sięgać granicy podniebienia miękkiego i twardego, a także absolutnie

ich przekraczać. 5. Łączniki powinny być odsunięte od dziąsła brzeżnego na odległość minimum 6 mm. 6. Łącznik górny nie powinien być szerszy od luki zębowej, którą ma wypełnić szkielet. 7. Dobór łącznika powinien uwzględniać walory estetyczne i osobiste wymagania pacjenta. 4.2.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń. 1. Co to jest paralelometr? 2. Na czym polega analiza paralelometryczna? 3. Co jest celem analizy paralelometrycznej? 4. Jakie są etapy analizy paralelometrycznej|? 5. Jakich końcówek używamy do analizy paralelometrycznej i w jakiej kolejności? 6. Jakie znasz rodzaje talerzyków? 7. Jak zbudowany jest paralelometr? 8. Co to jest podcień?


9. Co to jest największa wypukłość zęba? 10. Jak zbudowana jest klamra lana? 11. Co to jest ramię retencyjne i czym się charakteryzuje? 12. Co to jest ramię stabilizacyjne i czym się charakteryzuje? 13. Co to jest trzon klamry i czym się charakteryzuje? 14. W jaki sposób klamra w protezie szkieletowej łączy się z pozostałą częścią szkieletu? 15. Co to jest cierń? 16. Jakie warunki musi spełniać cierń? 17. Jaka jest rola ciernia? 18. Jakie znasz rodzaje cierni? 19. Jakie znasz rodzaje klamer? 20. Czym charakteryzują się poszczególne rodzaje klamer? 21. Co to jest proteza szkieletowa i czym się charakteryzuje? 22. Jakie znasz wady i zalety protez szkieletowych? 23. Co to jest łącznik? 24. Czym charakteryzuje się łącznik górnej protezy szkieletowej? 25. Czym charakteryzuje się łącznik dolnej protezy szkieletowej? 26. Jakie znasz rodzaje łączników dolnej protezy szkieletowej? 27. Jakie znasz rodzaje łączników górnej protezy szkieletowej? 28. Czym charakteryzują się poszczególne rodzaje dolnych protez szkieletowych? 29. Czym charakteryzują się poszczególne rodzaje górnych protez szkieletowych? 30. Jakie znasz zasady projektowania górnych łączników? 31. Jakie znasz zasady projektowania dolnych łączników? 4.2.3. Ćwiczenia Ćwiczenie 1

Wykonaj analizę paralelometryczną modelu pod protezę szkieletową. Sposób wykonania ćwiczenia Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) ustawić paralelometr na równej powierzchni, 3) zainstalować model gipsowy na stoliku paralelometru, 4) zainstalować analizator na ramieniu paralelometru, 5) dokonać analizy modelu zgodnie z zasadami, 6) dokonać analizy zębów i wyrostka zębodołowego, 7) znaleźć najlepszy tor wprowadzenia protezy i zablokować stolik, 8) wymienić analizator na grafit, 9) określić, które zęby będą zębami filarowymi, 10) obrysować grafitem największą wypukłość zębów filarowych, 11) wymienić grafit na talerzyk, 12) dokonać badania głębokości podcieni, 13) określić wstępny przebieg klamer.


− paralelometr, − model gipsowy górny pod protezę szkieletową, − analizator, − grafit, − talerzyki w trzech rozmiarach.


Ćwiczenie 2 Zaprojektuj protezę szkieletową górną. Sposób wykonania ćwiczenia Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) zaprojektować cienkim ołówkiem przebieg klamer na zębach filarowych zgodnie z zasadami,

1) zaprojektować położenie cierni zgodnie z zasadami, 2) zaprojektować zasięg siodeł, 3) dobrać odpowiedni łącznik do rodzaju braków zębowych i stanu istniejących zębów, 4) zaprojektować przebieg łącznika zgodnie z zasadami, 5) przeanalizować ostateczny projekt.

Wyposażenie stanowiska pracy: − cienki ołówek, − model gipsowy górny po analizie paralelometrycznej. Ćwiczenie 3

Zaprojektuj protezę szkieletową dolną.


1) zaprojektować cienkim ołówkiem przebieg klamer na zębach filarowych zgodnie z zasadami,

2) zaprojektować położenie cierni zgodnie z zasadami, 3) zaprojektować zasięg siodeł, 4) dobrać odpowiedni łącznik do rodzaju braków zębowych i stanu istniejących zębów, 5) zaprojektować przebieg łącznika zgodnie z zasadami, 6) przeanalizować ostateczny projekt.


− cienki ołówek, − model gipsowy dolny po analizie paralelometrycznej. 4.2.4. Sprawdzian postępów Czy potrafisz:

Tak

Nie 1) podać definicję protezy szkieletowej? 2) zdefiniować pojęcie analizy paralelometrycznej? 3) podać definicję paralelometru? 4) podać zasady analizy paralelometrycznej? 5) wymienić wady i zalety protezy szkieletowej? 6) przeprowadzić prawidłowo analizę paralelometryczną? 7) opisać budowę klamry lanej? 8) wymienić rodzaje klamer lanych? 9) scharakteryzować klamry lane? 10) dobrać odpowiedni rodzaj klamry do występującego na modelu zęba?


11) podać definicję ciernia i określić jego rodzaje? 12) dobrać łącznik dolny do warunków, występujących u pacjenta? 13) dobrać łącznik górny do warunków, występujących u pacjenta? 14) zaprojektować łącznik górny na modelu? 15) zaprojektować łącznik dolny na modelu? 16) określić zasady wykonania łącznika do warunków występujących

u pacjenta?

17) zaprojektować prawidłową protezę szkieletową zgodnie z zasadami?


4.3. Przygotowanie modelu do powielenia 4.3.1. Materiał nauczania

Protezę szkieletową składa się z elementów woskowych na modelu, a następnie w całości zatapia w pierścieniu razem z modelem i ułożonym na nim woskowym szkieletem. Niestety gips nie nadaje się do wygrzewania w piecu, gdyż ulega on zniszczeniu w wysokich temperaturach. Poza tym zatapiając model w pierścieniu tak naprawdę pozbylibyśmy się go, a będzie on potrzebny w dalszej pracy. Aby uniknąć tego typu problemów model powiela się w masie ogniotrwałej, która jest do tego przeznaczona. Ma ona wysoką odporność na temperaturę a więc nie niszczy się pod wpływem gorąca. Aby powielić model gipsowy należy go najpierw odpowiednio przygotować.

Przygotowanie górnego modelu do powielenia zaczynamy od naklejenia wosku na model w miejscach przyszłych zębów oraz akrylu. Wosk powinien mieć grubość ok. 1,0 do 1,5 mm . W tym miejscu w szkielecie metalowym znajdować się będzie siatka metalowa. Metal z akrylem nie łączy się chemicznie tylko mechanicznie, a położony w tym miejscu wosk stworzy przestrzeń do napływania akrylu w kolejnych etapach pracy. W sprzedaży występują woski, których jedna strona pokryta jest specjalnym klejem ułatwiającym przyklejenie wosku do modelu. Z płytki należy wyciąć pasek wosku o odpowiedniej szerokości i nałożyć go na model, a następnie odciąć nadmiar wosku i ukształtować ostateczny wygląd (kształt) siodła. Następnie od strony podniebiennej na granicy siodła przykleja się cienkie pręciki woskowe, które w przyszłości stworzą dodatkową retencję do zakotwiczenia akrylu w metalu. W przypadku braków skrzydłowych ograniczonych zębem z jednej strony, w siodle woskowym, na środku wyrostka wycina się kwadratowy otwór o wymiarach 1mm na 1mm zwany okienkiem. Wycięcie to umożliwi w późniejszym czasie wykonanie pod siatką retencyjną metalowego podparcia, które zapobiegać będzie osiadaniu szkieletu na modelu, a to mogłoby bardzo utrudnić prawidłowe ustawienie zębów. Proteza szkieletowa nie osiada w tak dużym stopniu, jak proteza akrylowa. Nie oznacza to jednak, że wyrostki i podniebienie nie podlegają jakiemukolwiek zanikowi. Aby wyeliminować ryzyko odstawania płyty protezy szkieletowej od podniebienia, często wykonuje się uszczelnienie. Wykonanie tego typu uszczelnienia polega na wydrapaniu płytkiego rowka przebiegającego po liniach wcześniej zaprojektowanego przęsła. Do wydrapania owego rowka należy użyć ostrego inleya. Inley jest to instrument metalowy zakończony zazwyczaj ostrzem, który używany jest w technice dentystycznej do docinania woskowych elementów. W zależności od przeznaczenia modelarzyki posiadają ostrza różnego rodzaju i kształtu. Modelarzyki nazywane są często instrumentami do modelowania, ale nazwa ta traktowana jest jako potoczna i nie oddająca w pełni dokładnego przeznaczenia tego instrumentu. Teraz pozostaje usunąć wszelkie podcienie znajdujące się na modelu, zwłaszcza w miejscach występujących na granicy szyjek i dziąsła, a także na wyrostku w przypadku występowania jego kolbowatości. Podcienie należy również zablokować w zębach filarowych, zwłaszcza w odcinku sąsiadującym z brakiem zębowym. Nie zablokowanie podcienia w tym miejscu może w przyszłości uniemożliwić założenie metalowego szkieletu protezy. Blokując podcienie w zębach filarowych w strefie przyszyjkowej należy bardzo uważać, aby nie usunąć podcienia w miejscu, gdzie klamra ma wchodzić w retencję zęba. Usunięcie tej retencji spowoduje niestabilność szkieletu w jamie ustnej. Przed rozpoczęciem powielania tak przygotowany model należy namoczyć w wodzie.

Przygotowanie dolnego modelu do powielenia jest prawie analogiczne do czynności wykonywanej przy protezie górnej. Siodła przygotowuje się z takiego samego wosku, w ten sam sposób, z zachowaniem takich samych zasad. Różnica pojawia się w momencie


wykonania łącznika. W protezie dolnej nie wykonuje się płyty, a tym bardziej uszczelnienia. W protezie dolnej dominują łuki językowe i takimi właśnie łukami zajmiemy się tym opisie.

Przygotowując dolny model do powielania należy pamiętać, że proteza dolna również osiada, podobnie jak górna. Warto również pamiętać, że łuk językowy nie powinien przylegać bezpośrednio do wyrostka. Osiadanie protezy może spowodować zbyt duży nacisk na wyrostek zębodołowy, co prowadzi do stanu zapalnego i uciążliwego bólu. Drugą bardzo ważną przyczyną odsunięcia łuku od wyrostka jest samooczyszczanie się okolic pod łukiem. Stworzenie minimalnej przestrzeni spowoduje swobodny przepływ śliny i wypłukiwanie resztek pokarmowych. Chcąc osiągnąć odpowiednią odległość nie kładziemy żadnych płytek woskowych, ale pokrywamy model w części językowej wyrostka cienką warstwą wosku. W przypadku kiedy po analizie paralelometrycznej stwierdziliśmy występowanie głębokiego podcienia występującego na wyrostku w okolicy naszego przyszłego łuku zębowego obszar ten również musimy pozbawić podcieni poprzez zalanie ich woskiem. Nie wykonanie tej czynności uniemożliwi nam w przyszłości założenie protezy na model. Dalszy proces usuwania podcieni na zębach i wyrostku oraz zasady postępowania z zębami oporowymi podczas usuwania podcieni, nie ulega zmianie w stosunku do modelu górnego. Model dolny również należy namoczyć przed jego powieleniem. 4.3.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń. 1. W jakim celu powiela się model pod protezę szkieletową? 2. Jakie znasz etapy przygotowania modelu górnego do powielenia? 3. W jakim celu wykonuje się uszczelnienie? 4. Jak należy postępować z usuwaniem podcieni w zębach filarowych? 5. Co to jest okienko i do czego służy? 6. Jakiej grubości jest wosk podkładowy? 7. Jakie znasz etapy przygotowania modelu dolnego do powielenia? 8. W jakim celu wykonuje się przestrzeń pod łukiem językowym? 9. Co jest ostatnim etapem przygotowania modelu do powielenia? 4.3.3. Ćwiczenia Ćwiczenie 1

Przygotuj górny model do powielenia. Sposób wykonania ćwiczenia Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) odmierzyć pasek wosku na siodła o odpowiedniej długości i szerokości w stosunku do wielkości braków zębowych,

2) przykleić wosk do modelu i dociąć do wymiaru, 3) dokleić pręcik woskowy od strony podniebiennej do wykonanego wcześniej siodła, 4) w razie potrzeby wyciąć okienko, 5) wyciąć uszczelnienie na podniebieniu zgodnie z wcześniej naniesionymi liniami, 6) usunąć podcienie na wyrostkach za pomocą wosku do blokowania podcieni, 7) usunąć podcienie na zębach za pomocą wosku do blokowania podcieni, 8) dokładnie obejrzeć model i usunąć ewentualne błędy, które powstały przy blokowaniu

podcieni na zębach filarowych, 9) namoczyć model.


Wyposażenie stanowiska pracy: − model górny pod protezę szkieletową po analizie paralelometrycznej z zaprojektowanym

szkieletem protezy, − ostry inley, − nożyk elektryczny, − wosk na siodła, − cienkie pałeczki woskowe, − wosk do blokowania podcieni, − miska z zimną wodą. Ćwiczenie 2

Przygotuj dolny model do powielenia.


1) odmierzyć pasek wosku na siodła o odpowiedniej długości i szerokości w stosunku do wielkości braków zębowych,

2) przykleić wosk do modelu i dociąć do wymiaru, 3) dokleić pręcik woskowy od strony podniebiennej do wykonanego wcześniej siodła, 4) wykonać odciążenie wyrostka od strony językowej w celu pozostawienia miejsca na

przestrzeń powstałą między łukiem a wyrostkiem, 5) wyciąć uszczelnienie na podniebieniu zgodnie z wcześniej naniesionymi liniami, 6) zablokować podcienie na wyrostkach za pomocą wosku do blokowania podcieni, 7) zablokować podcienie na zębach za pomocą wosku do blokowania podcieni, 8) dokładnie obejrzeć model i usunąć ewentualne błędy, które powstały przy blokowaniu

podcieni na zębach filarowych, 9) namoczyć model.

Wyposażenie stanowiska pracy: – model górny pod protezę szkieletową po analizie paralelometrycznej z zaprojektowanym

szkieletem protezy, – ostry inley, – nożyk elektryczny, – wosk na siodła, – cienkie pałeczki woskowe, – wosk do blokowania podcieni, – miska z zimną wodą. 4.3.4. Sprawdzian postępów Czy potrafisz:

Tak

Nie 1) określić zasady przygotowania górnego modelu do powielenia? 2) określić zasady przygotowania dolnego modelu do powielenia? 3) wymienić i opisać etapy przygotowania dolnego modelu do

powielenia? 4) wymienić i opisać etapy przygotowania górnego modelu do

powielenia?


5) podać definicję okienka? 6) podać przyczynę wykonywania uszczelnienia? 7) podać przyczynę wykonywania odciążenia dla łuku językowego? 8) wymienić zasady blokowania podcieni w zębach filarowych?


4.4. Powielanie modelu 4.4.1. Materiał nauczania

Powielanie modelu ma na celu uzyskanie modelu z zablokowanymi podcieniami, ale wykonanego z masy ogniotrwałej. Jest on potrzebny, gdyż właśnie na takim modelu wykonuje się dalsze etapy modelowania protezy szkieletowej. Modele z masy ogniotrwałej są kruche, zwłaszcza te powielone w agarze i dlatego usunięcie podcieni na gipsowym wzorze jest niezbędne, aby model z masy ogniotrwałej można było usunąć z formy bez uszkodzenia zębów oraz wyrostka.

Ostatnim etapem przygotowania modelu do powielenia było namoczenie go w wodzie. Działanie to ma na celu zapobieganie przyklejenia się masy silikonowej do gipsu (w przypadku powielania w silikonie), lub uniemożliwienie powstania sytuacji, w której gips zacząłby wyciągać wodę z agaru (w przypadku powielania w agarze). Szczegółowo zjawiska te zostaną opisane w dalszej części tego rozdziału. Wykonanie formy silikonowej

Silikon jest masą służącą do powielania modeli. Głównym składnikiem tych mas jest poli-dwumetylo-siloksan. Zaletą mas silikonowych jest możliwość odlania kilku modeli z jednej formy.

Silikon jest masą dwuskładnikową o bardzo dużej precyzji. Walor ten wykorzystuje się zazwyczaj do powielania modeli pod prace precyzyjne i kombinowane, gdzie dokładność formy silikonowej jest podstawą prawidłowego wykonania dalszych etapów pracy, a tym samym ostatecznego sukcesu.

Preparat silikonowy składa się z dwóch składników: bazy i katalizatora. Osobno składniki te nie wykazują żadnej skłonności do wiązania, ale po zmieszaniu ich ze sobą wiążą w przeciągu 20–30 minut. Wadą silikonu jest jego jednorazowość w użyciu i stosunkowo wysoka cena. Raz związany silikon nie da się ponownie wykorzystać. Procesy chemiczne zachodzące podczas łączenia się bazy z katalizatorem są nieodwracalne.

Rozpoczynając pracę przy powielaniu modelu należy wyjąć gipsowy wzór z wody i osuszyć go sprężonym powietrzem. Ten etap należy wykonać ze szczególną dokładnością. Pozostawienie jakichkolwiek, choćby najmniejszych ilości wody na modelu spowoduje powstanie niedokładności w formie silikonowej, gdyż ten rodzaj materiału nie łączy się z wodą, a wręcz przeciwnie działa jak uszczelniacz. Model musi być więc nasączony, ale nie mokry. Następnym etapem jest umieszczenie modelu w puszce do powielania modeli. W tym momencie pamiętać należy, aby model umieścić dokładnie na środku podstawki puszki tak, aby odległość modelu od ścianek była równa we wszystkich kierunkach. Teraz odmierzamy taką samą ilość bazy silikonowej i katalizatora, a następnie obie porcje wlewamy do głębokiego pojemnika do mieszadła próżniowego, zamykamy go pokrywką zaopatrzoną w łopatki mieszające, całość podłączamy do urządzenia zwanego mieszadłem próżniowym i uruchamiamy proces mieszania masy. Silikon gotów jest do zalewania puszki w momencie powstania jednolitej i jednokolorowej masy w pojemniku.

Kolejnym etapem powielania modelu w silikonie jest zalanie puszki masą. Jeśli to możliwe, silikon należy wlewać cienkim strumieniem do puszki, zwracając szczególną uwagę na to, aby nie lać go bezpośrednio na model. Wlewając masę obok modelu zaobserwujemy, że podnosząc swój poziom stopniowo wypełnia wszelkie zakamarki modelu, wypychając jednocześnie powietrze. Silikon wlewamy tak długo, aż pokryte zostaną wszystkie elementy modelu, a jego najwyższy punkt zostanie zalany masą na wysokości około 1 cm . Zapobiegnie to rozerwaniu formy w tym miejscu. Wiązanie masy trwa około 20–30 minut. Po tym czasie


należy wyjąć model z silikonu i sprawdzić jakość formy. Na skutek bardzo szczelnego przylegania silikonu do gipsu może wystąpić zjawisko tzw. zassania, co może utrudnić wyjęcie modelu. W takich sytuacjach najlepiej wpuścić niewielką ilość powietrza w okolice podniebienia, co doprowadzi do rozszczelnienia obu powierzchni, i ułatwi wyjęcie modelu. Wykonanie formy agarowej

Agar jest materiałem złożonym głównie z wody i alg morskich. Wykazuje się on dużą precyzję w wykonywaniu form, ale mniejszą niż silikon, dlatego raczej nie jest stosowany do powielania modeli pod prace kombinowane i precyzyjne. Zaletą agaru jest jego niska cena i możliwość wielorazowego użycia. Wadą jest długi proces przygotowawczy, krótki okres trwałości formy, a w przypadku powielania modeli w masie ogniotrwałej jednorazowość wykonanej matrycy.

Wykonanie formy z agaru rozpoczyna się od jego roztopienia, czyli doprowadzenia go do stanu płynnego. W tym celu kroi się agar w kostkę zwykłym nożem i wrzuca do agarownicy. Im mniejsza kostka tym agar szybciej się rozpuszcza. Agarownica jest urządzeniem służącym do topienia agaru i chłodzenia go do temperatury uznanej za odpowiednią do zalania formy.

Włączenie agarownicy spowoduje, że temperatura wewnątrz bębna będzie rosła tak długo, aż agar roztopi się całkowicie osiągając temperaturę około 72–78oC. W bębnie agarownicy uamieszczone są skrzydła mieszające, które co jakiś czas mieszają jego zawartość powodując równomierne roztopienie wszystkich kostek. Po osiągnięciu wyżej wymienionej temperatury następuje proces schładzania agaru do około 42oC. Temperatura 72oC jest za wysoka dla wosku, którym pokryty jest model gipsowy. Zalanie puszki agarem o tej temperaturze spowodowałoby rozpuszczenie wosku na modelu gipsowym. Temperatura 42oC uznana jest za optymalną i nie powodującą znaczących odkształceń wosku.

Zalanie agarem suchego modelu gipsowego spowodowałoby jego nasączenie wodą z masy agarowej, tym samym wysuszenie agaru i deformację powstałej formy.

Model umieszcza się w puszce stosując te same zasady co w przypadku powielania silikonem. Następnie należy umieścić puszkę pod lejkiem agarownicy, nakierowując czubek lejka na otwór w puszce, odblokować zawór spustowy i cienkim strumieniem wlać agar do puszki. Z tych samych powodów co w przypadku silikonu, wskazane jest wlewanie masy agarowej obok modelu. Po pokryciu najwyższego punktu modelu minimum 1 cm warstwą agaru należy zablokować zawór agarownicy i odstawić formę do zastygnięcia, trwa to od 30 minut do około godziny, w zależności od temperatury panującej w pomieszczeniu. Po zastygnięciu masy agarowej wyjmuje się bardzo delikatnie model gipsowy z formy, stosując zasadę wpuszczonego powietrza pod podniebienie. Kolejnym krokiem jest sprawdzenie jakości formy i ocena dotychczasowej pracy. Zalewanie formy masą osłaniającą

Masy osłaniające do protez szkieletowych różnią się od swych odpowiedników do koron i mostów, głównie ziarnistością. Ziarnistość mas osłaniających dla protez szkieletowych jest zazwyczaj większa niż mas na korony i mosty. Spotyka się jednak i masy o małych ziarnistościach, których używa się głównie do wykonywania prac kombinowanych, wymagających dużej precyzji. Różnice między masami dotyczą również odporności na temperatury. Różne prace wymagają różnych temperatur wygrzewania pierścieni. Masy osłaniające odznaczają się też dużą twardością, zwłaszcza podczas wygrzewania. Ma to istotne znaczenie, gdyż podczas odlewania działają na pierścień duże siły, które mogłyby doprowadzić do jego zniszczenia.

Masy osłaniające, zwane czasami ogniotrwałymi składają się z dwóch składników: z proszku i specjalnego płynu. Płyny występują zazwyczaj w formie stężonej, co prowadzi do


konieczności rozcieńczenia ich wodą destylowaną w proporcjach podanych przez producenta na opakowaniu. Stosowanie się do zaleceń producenta jest bardzo istotne, gdyż eliminuje to lub redukuje do minimum niekorzystną ekspansję masy podczas wygrzewania pierścienia w piecu.

Zalewanie formy silikonowej i agarowej niczym się praktycznie nie różni, więc poniższy opis dotyczyć będzie obu rodzajów form.

Masy ogniotrwałe zarabia się zawsze w mieszadle próżniowym, a formy zalewa na stole wibracyjnym. Pracę należy zacząć od odmierzenia odpowiedniej ilości płynu i wody destylowanej, (zgodnie z zaleceniami producenta); oraz od odważenia odpowiedniej ilości proszku. Następnie oba składniki trzeba połączyć ze sobą w mieszadle próżniowym i wstępnie wymieszać. Po założeniu pokrywy pojemnika postępować należy tak samo, jak w przypadku zarabiania gipsu (rozdział 4.1.). Po zakończeniu procesu mieszania formę umieszcza się na stole wibracyjnym i cienkim strumieniem zalewa się wcześniej przygotowaną matrycę. Cienki strumień umożliwi pełną kontrolę nad masą i zalewaną powierzchnią. Formę zalewa się do samego brzegu. Resztę masy należy usunąć z pojemnika mieszadła i dokładnie umyć pojemnik i łopatki mieszające. Masę pozostawia się w formie do zastygnięcia na około 15–25 minut. Wyjmowanie powielonego modelu z silikonu

W związku z tym, że silikon nie zawiera wody, model w nim powielony jest twardy i nie wymaga utwardzania. Wyjmując model z masy ogniotrwałej stosuje się taką samą zasadę jak przy wyjmowaniu modelu gipsowego. Jeśli podcienie były dobrze zablokowane, to wyjęcie modelu nie sprawia większego kłopotu. Formę silikonową należy oczyścić i odłożyć. Wyjęty model od razu nadaje się do dalszej obróbki. Wyjmowanie powielonego modelu z agaru

Zawierający wodę agar przekazuje jej część masie ogniotrwałej, co powoduje powstanie bardzo kruchego modelu. Dlatego też nie można wyjąć go tak samo jak model z silikonu, gdyż groziłoby to uszkodzeniem zębów i zniszczeniem modelu.. W tej sytuacji wyjmuje się agar z puszki i ostrym nożem odcina się jego małe kawałki, odsłaniając stopniowo kruchy model z masy ogniotrwałej. Pocięty agar należy umyć pod bieżącą wodą i odłożyć do pudełka w celu ponownego użycia. Model, który w tej postaci nie nadaje się jeszcze do dalszej pracy wkłada się do pieca nagrzanego do około 250o C na około 15–20 minut. Po tym czasie wyjmuje się go z pieca i umieszcza na 10 sekund w specjalnym preparacie zwanym utwardzaczem.

Utwardzacz jest to płyn pochodzenia żywicznego, który utwardza masę osłaniającą, poprzez wnikanie w jej strukturę. Po 10 sekundach model należy odstawić do całkowitego wystygnięcia. Dopiero po tym etapie nadaje się on do dalsze pracy. 4.4.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń. 1. W jakim celu powiela się model? 2. Co to jest silikon i czym się charakteryzuje? 3. Jakie są wady i zalety silikonów? 4. Jakie znasz etapy wykonania formy za pomocą silikonu? 5. Co to jest agar i czym się charakteryzuje? 6. Jakie znasz wady i zalety agaru? 7. Jakie znasz etapy wykonania formy z agaru?


8. Co to jest masa osłaniająca i czym się charakteryzuje? 9. Jakie znasz etapy zalewania form masą osłaniającą? 10. Jak uwalnia się model wykonany z masy ogniotrwałej z formy silikonowej? 11. Jak uwalnia się model wykonany z masy ogniotrwałej z formy agarowej? 12. Co to jest utwardzacz? 13. Jak przebiega proces utwardzania modelu? 14. Które modele się utwardza i dlaczego? 4.4.3. Ćwiczenia Ćwiczenie 1

Powiel model za pomocą silikonu. Sposób wykonania ćwiczenia Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) wyjąć model z wody i osuszyć go z jej nadmiaru, 2) odmierzyć równą ilość silikonu, bazy i katalizatora, 3) wlać oba składniki do pojemnika próżniowego i uruchomić proces mieszania, 4) umieścić model w puszce do powielenia dokładnie na środku, 5) cienkim strumieniem zalać puszkę kontrolując zapływanie masy silikonowej, 6) poczekać do zastygnięcia silikonu, 7) uwolnić model z nowopowstałej formy, 8) skontrolować stworzoną formę, 9) odmierzyć odpowiednią ilość mieszanki płynu do masy osłaniającej i wody destylowanej

w proporcjach podanych przez producenta, 10) odważyć odpowiednią ilość proszku do masy osłaniającej, 11) połączyć wszystkie składniki w pojemniku do mieszadła próżniowego i wstępnie

wymieszać, 12) założyć pokrywę pojemnika i zainstalować go w mieszadle, 13) wymieszać próżniowo masę, 14) umieścić silikonową formę na stole wibracyjnym, 15) cienkim strumieniem zalać formę silikonową, 16) poczekać do zastygnięcia masy ogniotrwałej, 17) uwolnić powielony model z formy, 18) ocenić stan wykonanego modelu.


– sprężone powietrze, – mieszadło próżniowe z pojemnikiem przeznaczonym do silikonu, – dwie porcje silikonu (bazy i katalizatora), – puszka do powielania modeli, – gipsowy model, – proszek do masy osłaniającej, płyn do tej masy oraz woda destylowana, – waga cyfrowa, – miarka z podziałką, – mieszadło próżniowe, – stół wibracyjny.


Ćwiczenie 2 Powiel model za pomocą agaru.


1) wyjąć model z wody o suszyć go z jej nadmiaru, 2) pociąć agar na jak najdrobniejsze kawałki i umieścić go w agarownicy, 3) włączyć program w agarownicy, 4) poczekać do stopienia agaru, a następnie do ostudzenia go do temperatury 42oC, 5) umieścić model gipsowy na środku puszki do powielania, 6) umieścić puszkę pod agarownicą, a nastepnie odblokować zawór spustowy i zalać puszkę

cienkim strumieniem agarowego żelu, 7) pozostawić agar do zastygnięcia, 8) uwolnić model gipsowy z formy agarowej i ocenić stan i jakość wykonanej formy, 9) odmierzyć odpowiednią ilość płynu do masy osłaniającej i wody destylowanej

w proporcjach podanych przez producenta, 10) na wadze odważyć odpowiednią ilość proszku do masy ogniotrwałej, 11) połączyć wszystkie składniki w pojemniku do mieszadła próżniowego i wstępnie

wymieszać, 12) oczyścić brzegi pojemnika i założyć pokrywę, 13) umieścić pojemnik w mieszadle i włączyć urządzenie, 14) umieścić agarową formę na stole wibracyjnym, 15) cienkim strumieniem zalać formę agarową, 16) poczekać do wystygnięcia masy ogniotrwałej, 17) uwolnić model z agaru poprzez ostrożne rozcinanie formy na drobniejsze kawałki, 18) oczyścić agar i schować go do ponownego użycia, 19) ocenić stan wykonanej pracy.

Wyposażenie stanowiska pracy: − model gipsowy, − sprężone powietrze, − mieszadło próżniowe, − agarownica, − agar, − łyżka do mieszania, − proszek i płyn do masy osłaniającej oraz woda destylowana, − waga cyfrowa, − miarka z podziałką, − puszka do powielania modle, − stół wibracyjny, − ostry nóż.


Ćwiczenie 3 Utwardź model z masy osłaniającej


1) włączyć suszarkę elektryczną, 2) umieścić w niej model z masy ogniotrwałej, 3) model wygrzewać przez 20–30 minut w temperaturze 250oC, 4) wyjąć model z suszarki za pomocą kleszczy, 5) umieścić model na 10 sekund w płynie utwardzającym, 6) pozostawić model do całkowitego wystygnięcia.

Wyposażenie stanowiska pracy: − model z masy ogniotrwałej, − suszarka elektryczna, − utwardzacz w płynie, − kleszcze. 4.4.4. Sprawdzian postępów Czy potrafisz:

Tak

Nie 1) podać definicję silikonu, agaru, masy ogniotrwałej? 2) wymienić wady i zalety silikonu? 3) wymienić wady i zalety agaru? 4) wykonać formę silikonową? 5) wykonać formę agarową? 6) wykonać model z masy ogniotrwałej? 7) utwardzić model z masy ogniotrwałej? 8) obsługiwać agarownicę? 9) ocenić jakość wykonanej formy? 10) ocenić jakość wykonanego modelu z masy ogniotrwałej? 11) wymienić zasady topienia agaru?


4.5. Modelowanie protezy szkieletowej 4.5.1. Materiał nauczania

Modelowanie szkieletu górnego należy rozpocząć od dokładnej analizy przygotowanego wcześniej modelu. Jeśli nie posiada on żadnych wad można zacząć pracę nad kształtem szkieletu metalowego. Modelowanie wykonuje się za pomocą gotowych kształtek przyklejanych na model. Proces modelowania rozpoczyna się od posmarowania masy ogniotrwałej specjalnym klejem wosk – masa, ale czynność ta nie jest czynnością niezbędną. Ma ona na celu polepszenie jakości połączenia wosku z masą ogniotrwałą.

Pierwsza warstwa to tzw. wosk podkładowy. Jest on sprzedawany w formie płytek o różnej grubości. Przed położeniem wosku podkładowego, należy na początku zalać zwykłym woskiem odlewowym wszystkie rowki powstałe na skutek wyskrobywania w gipsie tzw. uszczelnienia i wyrównać je z powierzchnią masy osłaniającej. Następnie przy pomocy ciepłego powietrza lekko uplastycznić płytkę wosku podkładowego i ułożyć ją na podniebieniu, dociskając palcem przez gąbkę. Użycie gąbki ma na celu zapobieganie przecienieniu wosku. Ważną rzeczą jest granica, do której należy dociąć wosk. Granica ta powinna dochodzić i łączyć się z siodłami od strony braków zębowych, a z drugiej strony (czyli od uszczelnienia) nie powinna dochodzić do wcześniej zalanego rowka. Odległość między rowkiem a woskiem podkładowym powinna wynosić około 0,5–1,0 mm. Wosk podkładowy układany jest po to, aby zwiększyć grubość płyty szkieletowej w odcinku środkowym.

Drugą kształtką woskową jest tzw. siatka. Jest to forma woskowa z oczkami, przez które przepływać będzie akryl łącząc ustawione zęby z płytą szkieletu. Zazwyczaj sprzedawana jest ona w kolorze czerwonym lub zielonym. Siatkę należy ułożyć na siodłach, czyli w przestrzeniach braków zębowych, a następnie połączyć z woskiem podkładowym. Pamiętać należy, aby siatka nie wystawała poza obręb siodeł ani poza płaszczyznę policzkową zębów. Przekroczenie tych granic bardzo utrudni, a w niektórych przypadkach wręcz uniemożliwi zamocowanie zębów akrylowych.

Trzecim etapem jest położenie klamer na zęby. Klamry woskowe sprzedawane są w kwadratowych płytkach. W sprzedaży dostępne są klamry o różnych kształtach i rozmiarach, co bardzo ułatwia pracę nad woskową formą szkieletu. Układanie klamry należy zacząć od jej trzonu, a następnie układać kolejne jej ramiona (retencyjne i stabilizujące). W tym momencie powinno się mieć przed sobą model z zaprojektowanym za pomocą ołówka przebiegiem klamer, aby wiedzieć jak należy przyklejać ramiona klamer. Jeśli klamra jest za długa należy odciąć jej nadmiar, a końcówkę przykleić do modelu. Po przyklejeniu klamer należy zalać gorącym woskiem powierzchnie żujące, przeznaczone pod ciernie, a następnie wymodelować ich ostateczny kształt. Kolejny krok to połączenie klamer z siatką i zalanie oczka siatki bezpośrednio sąsiadującego z klamrą. Ma to na celu trwałe połączenie siatki z klamrą.

Czwartym etapem jest przyklejenie woskowych pręcików na granicy siatki i wosku podkładowego. Ten element spowoduje stworzenie niezbędnego stopnia, czyli retencji dla akrylu a także sprawi, że akryl przejdzie prostą linią w metalową płytę szkieletu. Teraz należy tylko połączyć pręcik z woskiem podkładowym za pomocą wosku modelowego, tworząc jednocześnie łagodne przejście w formie stoku.

Pręciki łączy się po obu stronach z trzonami klamer, a w przypadku braków jednostronnie ograniczonych z granicą tylną siodła.

Ostatnim etapem jest położenie tzw. morki. Jest to płytka woskowa o charakterystycznych tłoczeniach przypominających śluzówkę. Morka sprzedawana jest


zazwyczaj w płytkach prostokątnych w kolorze zielonym. Układanie polega na uplastycznieniu płytki ciepłym powietrzem, nałożeniu jej na model i dociśnięciu za pomocą gąbki. Gąbka w tym przypadku oprócz zapobiegania przecienieiu płyty pełni również funkcję zapobiegawczą przed zniszczeniem specyficznej faktury charakterystycznej dla morki. Tą warstwę odcina się na 1mm za granicą uszczelnienia, a nie tak jak wosk podkładowy – przed ową granicą. Od strony siodeł morkę odcina się równo z pręcikiem woskowym. Tak wymodelowany szkielet górny kończy ten etap pracy nad nim. Teraz należy przykleić tylko kanały i zatopić całość w pierścieniu.

Modelowanie szkieletu dolnego różni się od górnego min. tym, że model dolny nie ma

płyty. Proces modelowania w tym przypadku rozpoczyna się od położenia siatki z wosku na

siodłach. Zasady są takie same, jak przy pracy nad szkieletem górnym. Drugim etapem jest ułożenie klamer, podobnie jak w wyżej opisanym przypadku. Różnica pojawia się w trzecim etapie, w którym to zamiast płyty układa się specjalną

kształtkę zwaną łukiem podjęzykowym. Jest on w górnej części cieńszy, a w dolnej szerszy. W taki oto właśnie sposób należy go nakleić na model. Dokładne umiejscowienie łuku opisane zostało w rozdziale 4.3.

Specyficznym rodzajem łuku jest łuk zębowy. W przypadku tego rodzaju łącznika nie stosuje się żadnej kształtki, ale modeluje się cały łuk własnoręcznie z wosku odlewowego. W tym przypadku należy pamiętać, aby łuk był tej samej grubości na całej powierzchni. Będzie to gwarantować dokładne przyleganie łuku i jego odpowiednią sztywność oraz spowoduje, że łuk nie złamie się. Wykonanie łuku podjęzykowo-zębowego łączy w sobie obie wyżej opisane techniki modelowania, czyli wykonania łuku podjęzykowego i łuku zębowego. Najwięcej problemów nastręcza proteza z łącznikiem płytowym. W tym przypadku należy najpierw zaprojektować zasięg całej płyty, następnie ułożyć wosk podkładowy, wykorzystując zasady opisane w przypadku protezy górnej, a następnie ułożyć morkę również wykorzystując wyżej wymienione zasady. UWAGA! W protezach dolnych nie wyskrobuje się uszczelnienia. Ostatnim etapem modelowania protezy dolnej jest położenie pręcików woskowych zgodnie z ogólnie przyjętymi zasadami oraz połączenie łuku z siatką za pomocą domodelowania krótkich łączników.

Dodatkowym elementem ręcznie domodelowywanym są małe, cienkie słupki doklejone do siatki na środku wyrostka. Są to specjalne utrzymywacze. Wymagają one nawiercenia otworu na zębie akrylowym, ale gwarantują lepsze utrzymanie owych zębów w protezie Takie łączniki wykonuje się zawsze na pojedyncze braki zębowe (brak pojedynczego zęba), a czasami na zęby sieczne dolne i górne. Zapobiega to wyłamywaniu się zębów z protezy, ale wymaga bardzo dobrej oceny miejsca ustawienia przyszłych zębów. Umocowanie owych słupków w niewłaściwym miejscu mija się z celem i dodatkowo bardzo utrudnia dalszą pracę.

Rys. 17. Łącznik słupkowy


4.5.2. Pytania sprawdzające Odpowiadając na pytania sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

1. Co ułatwia przyklejenie wosku do modelu? 2. Jakie są etapy układania szkieletu górnego? 3. Jakie są etapy układania szkieletu dolnego? 4. Jak modeluje się łuk zębowy i jakie są zasady modelowania takiego łuku? 5. Co to jest słupek? 6. Kiedy i w jakim celu wykonuje się słupki? 7. Jakie warunki musi spełniać dobrze przygotowany słupek? 4.5.3. Ćwiczenia Ćwiczenie 1

Wymodeluj z wosku szkielet protezy górnej (z zastosowaniem kleju pod elementy woskowe).


1) zalać uszczelnienie woskiem, 2) wyrównać uszczelnienie do podniebienia, 3) posmarować podniebienie klejem do wosku, 4) uplastycznić wosk podkładowy, a następnie nałożyć go na model i dociągnąć go zgodnie

z zasadami, 5) posmarować siodła klejem do wosku, 6) położyć siatkę i dociąć ją zgodnie z zasadami, 7) połączyć siatkę z woskiem podkładowym, 8) posmarować zęby klejem do wosku, 9) ułożyć klamry zgodnie z zasadami, 10) wymodelować ciernie zgodnie z zasadami, 11) połączyć trzony klamer z siatką zgodnie z zasadami, 12) ułożyć pręcik woskowy zgodnie z zasadami, 13) połączyć pręcik woskowy z woskiem podkładowym i z trzonami klamer tworząc stok, 14) uplastycznić morkę, 15) ułożyć morkę na modelu i dociąć ją zgodnie z zasadami, 16) ocenić wykonaną pracę i nanieść ewentualne poprawki.


− model górny bezzębia częściowego z masy ogniotrwałej, − klej do wosku, − płytka wosku podkładowego, − siatka woskowa, − klamry woskowe różnego rodzaju i rozmiaru, − wosk odlewowy, − pręciki woskowe, − płytka woskowa zwana morką, − inley, − palnik gazowy lub nożyk elektryczny.


Ćwiczenie 2 Wymodeluj szkielet protezy dolnej z wosku stosując łuk podjęzykowy (z zastosowaniem

kleju pod elementy woskowe).


1) posmarować siodła klejem do wosku, 2) ułożyć siatkę i dociąć ją zgodnie z zasadami, 3) posmarować zęby klejem do wosku, 4) ułożyć klamry zgodnie z zasadami, 5) wymodelować ciernie zgodnie z zasadami, 6) połączyć trzony klamer z siatką zgodnie z zasadami, 7) posmarować klejem obszar, na którym ma się znaleźć łuk podjęzykowy, 8) ułożyć łuk podjęzykowy zgodnie z zasadami, 9) ułożyć pręciki woskowe zgodnie z zasadami, 10) połączyć pręciki woskowe z łukiem za pomocą wosku modelowego, 11) wymodelować stoki, 12) ocenić wykonaną pracę i nanieść ewentualne poprawki.

Wyposażenie stanowiska pracy: − model dolny z brakami częściowymi z masy ogniotrwałej, − klej do wosku, − siatka woskowa, − klamry woskowe o różnych kształtach i rozmiarach, − wosk odlewowy, − pręciki woskowe, − woskowy łuk podjęzykowy, − modelarzyk, − palnik lub nożyk elektryczny. 4.5.4. Sprawdzian postępów Czy potrafisz:

Tak

Nie 1) zdefiniować pojęcia morka, siatka, wosk podkładowy, pręcik

woskowy? 2) wymodelować szkielet protezy górnej w wosku? 3) wymodelować szkielet protezy dolnej w wosku? 4) wymienić etapy modelowania protezy szkieletowej górnej w wosku? 5) wymienić etapy modelowania protezy szkieletowej dolnej w wosku? 6) odróżnić od siebie i nazwać elementy kształtek woskowych? 7) wymienić okoliczności wykonywania słupków woskowych? 8) wymienić zasady wykonywania słupków woskowych?


4.6. Wykonanie form odlewniczych 4.6.1. Materiał nauczania

Forma odlewnicza to swego rodzaju matryca o bardzo dużej wytrzymałości i odporności na bardzo wysoką temperaturę. Formy wykonywane są z mas osłaniających, inaczej zwanych ogniotrwałymi. W przypadku wykonywania protez szkieletowych z mas tego rodzaju korzysta się dwukrotnie. Pierwszy raz, gdy powiela się model, po raz drugi wykonując formę odlewniczą. Należy jednak zaznaczyć, że masy tego rodzaju charakteryzują się minimalną ekspansją podczas procesu wygrzewania. Każda masa posiada inną ekspansję, dlatego wykonując protezę szkieletową należy stosować w obu etapach tę samą masę, co zapobieganie różnicy ekspansji i ewentualnym błędom w odlewach. Roztopiony metal płynie kanałami odlewniczymi i wypełniając formę tworzy kształt szkieletu. Kanały odlewnicze wykonuje się używając specjalnie wyprofilowanego wosku. Jest on w sprzedaży w postaci długiego sznurka nawiniętego na szpulę o przekroju okrągłym i średnicy 1,5 do 5 mm,. Do szkieletów używa się kanałów o przekroju 4,0; 4,5; 5,0 w związku z dużą powierzchnią, jaką gorący metal ma wypełnić. Grube kanały też spełniają rolę zasobnika ciekłego metalu na wypadek skurczu metalu podczas stygnięcia.

Dołączenie kanałów do szkieletu górnego rozpoczyna się od określenia liczby kanałów, która powinna być dołączona do szkieletu woskowego. Najrozsądniejszym rozwiązaniem jest podłączenie kanałów do każdego braku zębowego, co gwarantuje prawidłowe odlanie każdego elementu.

Kanał pojedynczy przykleja się bezpośrednio do siatki, pamiętając o tym, aby znajdował się on jak najbliżej płyty protezy, a najlepiej gdyby się z nią częściowo kontaktował. Takie połączenie kanału gwarantuje wpłynięcie metalu nie tylko w siatkę, ale i w płytę szkieletu. Przyklejając kanał należy pamiętać, aby nie przyklejać go prostopadle do modelu, gdyż wstrzyknięcie roztopionego metalu w takiej sytuacji spowoduje uderzenie ciekłej stali w model i rozpryśnięcie się jej, a nie rozpłynięcie po formie. Kanały zawsze należy przyklejać do formy pod łagodnym kątem.

Rozgałęziona końcówka kanału powoduje rozbicie stali na dwie mniejsze porcje, co z kolei gwarantuje dopłynięcie stali do większej ilości elementów. Wadą tej metody jest przymus zmniejszenia średnicy kanałów w ich ostatniej części do 2,5–3,0 mm. Instalacja polega na doklejeniu na końcu kanału o średnicy 4,5 mm. dwóch lub więcej końcówek o średnicy 2,5 mm. Następnie cały kanał dokleja się do wymodelowanego szkieletu, a końcówki instaluje się nie w siatce, ale w miejscu łączenia trzonu klamry i pręcika woskowego. Gwarantuje to dopływ stali w każdy element szkieletu. Należy również pamiętać o tym, aby kanały nie biegły prostopadle do modelu. W przypadku braków jednostronnie ograniczonych, drugą końcówkę kanału wkleja się na połączeniu siatki z płytą protezy. Następnie kanały należy zagiąć w kierunku środka modelu, ale nie pod kątem prostym, ani ostrym. Kąt ten powinien być rozwarty, aby stal mogła swobodnie dopływać. Osiągnąwszy środek modelu kanały winny się zawijać do góry również pod kątem rozwartym, a następnie łączyć ze sobą. UWAGA! Kanały muszą się łączyć ze sobą w miejscu wyższym od najwyższego elementu szkieletu, w przeciwnym razie element ten może zostać nie zalany. Na końcu kanałów przykleja się lejek z plastiku. Lejek ułatwia trafienie ciekłą stalą w kanały odlewnicze.

Dołączanie kanału odlewowego do szkieletu dolnego różni się nieco od szkieletu górnego. Wynika to z faktu, że w dolnym szkielecie nie występuje płyta protezy ale łuk podjęzykowy. Z tego też względu zmianie ulega kąt wprowadzenia, miejsce i kierunek zakrzywienia kanału odlewowego.


Stosując metodę pojedynczego kanału należy najpierw przykleić kanał w miejscu łączenia siatki z łukiem podjęzykowym, ale w taki sposób, aby kanał biegł niemal równolegle do łuku podjęzykowego i kierował się w stronę gardła lekko ku górze. Takie ułożenie gwarantuje wpłynięcie metalu w łuk i wypełnienie go w całości. Następnie kanał powinien zawinąć się do góry i skierować w kierunku środka modelu, ale nie równolegle do niego.

Osiągnąwszy środek modelu kanały zawijają się do góry i łączą ze sobą nad najwyżej położonym elementem wymodelowanego szkieletu. Na końcu przykleja się lejek.

Na dolnym szkielecie również można stosować technikę rozgałęzionych kanałów, ale wtedy rozgałęzienia wchodzą niemal równolegle do łuku podjęzykowego, a kanał główny instalowany jest tak, jak w modelu górnym.

Po wymodelowaniu szkieletu i prawidłowym podłączeniu kanałów, cały model, a zwłaszcza elementy woskowe należy spryskać preparatem w sprayu, który zmniejsza napięcie powierzchniowe wosku. Po zastosowaniu tego preparatu trzeba poczekać, aż nadmiar płynu wyparuje. Pozostawienie go na modelu może mieć bardzo niekorzystny wpływ na odlew.

Teraz należy wyścielić metalowy pierścień odlewniczy specjalnym materiałem zwanym bibułą, która spali się w piecu, tworząc wolną przestrzeń dla podlegającej ekspansji pod wpływem temperatury masy. Nie zastosowanie bibuły może spowodować pęknięcia przyszłego pierścienia, gdyż otaczająca go obręcz metalowa nie podda się naciskowi masy. Tak wielkiego naprężenia masa osłaniająca zazwyczaj nie wytrzymuje.

Po przygotowaniu obręczy z bibułą należy umieścić w niej model z woskowym szkieletem i rozrobić masę w mieszadle próżniowym w podanych przez producenta proporcjach i z zachowaniem opisanych już wcześniej zasad. Zalewanie formy odbywa się na stole wibracyjnym, cienkim strumieniem. Podczas wiązania masy wydziela się dużo ciepła czym nie należy się przejmować. Po zastygnięciu masy wyjmuje się plastikowy lejek i ocenia jakość wykonanego pierścienia. Wszelkie pęknięcia lub dziury w pierścieniu automatycznie dyskwalifikują go z dalszej pracy.

Wykonanie formy odlewniczej przy użyciu metalowej obręczy wyścielonej bibułą nie jest jedyną metodą stworzenia takiej formy. W sprzedaży dostępne są specjalne pierścienie plastikowe, które również służą do wykonywania form odlewniczych. Zestaw składa się zazwyczaj z plastikowej podstawki i osadzanego na niej plastikowego pierścienia. Oba elementy łączą się ze sobą bezszczelinowo. W środek pierścienia na podstawce umieszczany jest nasz model z masy ogniotrwałej z wymodelowanym szkieletem woskowym i doklejonymi kanałami odlewniczymi. Tu również należy pilnować aby kanały z przyklejonym lejkiem nie wystawały ponad górną granicę pierścienia. Po takim przygotowaniu modelu następuje proces zalewania formy masą ogniotrwałą zgodnie z wcześniej opisanymi zasadami. Po zastygnięciu masy musimy bardzo delikatnie zdjąć plastikową podstawkę, a następnie uwolnić pierścień z plastikowej obręczy ponieważ do pieca wkładany jest pierścień zbudowany tylko z masy ogniotrwałej. Plastikowe elementy formy należy oczyścić i wykorzystać do następnej pracy gdyż są one wielorazowego użytku. Istotną wadą tej metody jest to, że pierścień z masy ogniotrwałej nie ma żadnego zabezpieczenia i w razie jakiejkolwiek eksplozji masy nic nie utrzyma jej w jednym miejscu.


4.6.2. Pytania sprawdzające Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

1. Jakie są cechy woskowych kanałów odlewniczych? 2. Jak prawidłowo zainstalować pojedynczy kanał w szkielecie górnym? 3. Jak prawidłowo zainstalować pojedynczy kanał w szkielecie dolnym? 4. Jak prawidłowo zainstalować rozgałęziony kanał w szkielecie górnym? 5. Jak prawidłowo zainstalować rozgałęziony kanał w szkielecie dolnym? 6. Jak prawidłowo przeprowadzić kanał w szkielecie górnym? 7. Jak prawidłowo przeprowadzić kanał w szkielecie dolnym? 8. Jakie znasz średnice kanałów odlewowych? 9. Do czego wykorzystuje się kanały grube, a do czego kanały cienkie? 10. Po co wyściela się obręcz bibułą? 11. Jak zalewa się pierścień masą osłaniającą? 12. Po co wykonuje się lejek? 4.6.3. Ćwiczenia Ćwiczenie 1

Przyklej rozgałęzione kanały w szkielecie górnym.


1) odciąć odpowiednią długość i ilość kanałów odlewowych o średnicy 4,00 mm, 2) odciąć odpowiednią długość i ilość kanałów odlewowych o średnicy 2,5 mm, 3) połączyć zgodnie z zasadami kanały 4,0 mm z kanałami 2,5 mm, 4) przykleić rozgałęzione kanały w odpowiednich miejscach zgodnie z zasadami, 5) wyjąć kanały 4,00 mm z zachowaniem wszystkich zasad prowadzenia kanałów

odlewowych, 6) połączyć ze sobą kanały z zachowaniem zasad, 7) dokleić lejek, 8) ocenić wykonaną pracę i nanieść ewentualne poprawki.


− model górny masy ogniotrwałej z wymodelowanym szkieletem w wosku, − woskowe kanały odlewowe o średnicy 4,00 mm, − woskowe kanały odlewowe o średnicy 2,5 mm, − inley, − lejek, − palnik lub nożyk elektryczny. Ćwiczenie 2

Przyklej pojedyncze kanały w szkielecie dolnym.


1) odciąć odpowiednią długość i ilość kanałów odlewowych o średnicy 4,00 mm, 2) przykleić pojedyncze kanały w odpowiednich miejscach zgodnie z zasadami,


3) wygiąć kanały z zachowaniem wszystkich zasad dotyczących prowadzenia kanałów odlewowych,

4) połączyć kanały ze sobą z zachowaniem zasad, 5) dokleić lejek 6) ocenić wykonaną pracę i nanieść ewentualne poprawki.

Wyposażenie stanowiska pracy: − model dolny z masy ogniotrwałej z wymodelowanym w wosku szkieletem, − woskowe kanały odlewowe o średnicy 4,00 mm, − inley, − lejek, − palnik gazowy. Ćwiczenie 3

Wykonaj pierścień z masy ogniotrwałej.


1) spryskać wymodelowany szkielet woskowy płynem do zmniejszania napięcia powierzchniowego,

2) poczekać aż nadmiar preparatu wyparuje, 3) dociąć bibułę na odpowiednią długość, 4) wyłożyć metalową obręcz bibułą, 5) umieścić model w obręczy na środku pierścienia, 6) rozrobić masę osłaniającą w mieszadle próżniowym w proporcjach podanych przez

producenta i z zachowaniem wszystkich zasad, 7) umieścić pierścień na stole wibracyjnym, 8) zalać pierścień masą osłaniającą z zachowaniem wszystkich zasad prawidłowego

zalewania pierścieni, 9) poczekać do związania masy, 10) wyjąć plastikowy lejek, 11) ocenić jakość wykonanego pierścienia.


– model z masy ogniotrwałej z wymodelowanym w wosku szkieletem i z prawidłowo przyklejonymi kanałami odlewowymi i lejkiem,

– preparat do zmniejszania napięcia powierzchniowego wosku, – bibuła do wyścielenia pierścienia, – metalowa obręcz do pierścieni, – mieszadło próżniowe, – stół wibracyjny, – proszek do masy osłaniającej , woda destylowana, płyn do masy osłaniającej, – łyżka do mieszania masy.


4.6.4. Sprawdzian postępów Czy potrafisz:

Tak

Nie 1) zdefiniować pojęcia forma odlewnicza, kanał odlewowy? 2) podać cechy budowy woskowych kanałów odlewniczych? 3) prawidłowo zainstalować pojedynczy kanał w szkielecie górnym? 4) prawidłowo zainstalować pojedynczy kanał w szkielecie dolnym? 5) prawidłowo zainstalować rozgałęziony kanał w szkielecie dolnym? 6) prawidłowo zainstalować rozgałęziony kanał w szkielecie górnym? 7) prawidłowo przeprowadzić kanały w szkielecie górnym? 8) prawidłowo przeprowadzić kanały w szkielecie dolnym? 9) wymienić średnice kanałów odlewowych? 10) podać przyczynę wyścielania pierścieni bibułą? 11) zalać pierścień masą ogniotrwałą?


4.7. Odlewnictwo 4.7.1. Materiał nauczania

Odlewnictwo jest nieodłącznym elementem pracy technika dentystycznego. W ogólnym zarysie polega na wypełnieniu formy z masy ogniotrwałej roztopionym metalem. Wykonanie prawidłowego odlewu wymaga dużej wprawy i doskonałej znajomości tematu. Doświadczenie zdobywa się poprzez wykonanie wielu odlewów i dokładne poznanie zachowań poszczególnych materiałów dostępnych na rynku. Na jakość odlewu wpływ ma bardzo wiele czynników. Oto kilka z nich: − rodzaj stopu, − skład stopu, − wielkość formy, − rozległość zalewanej matrycy, − czas wygrzewania pierścieni, − materiał, z którego wykonany jest pierścień, − sposób zarabiania masy, − proporcje proszku, płynu i wody, − rodzaj odlewni, − przyrost temperatury na minutę, − sposób przyklejania kanałów, − doświadczenie odlewającego. Na rynku dostępnych jest bardzo wiele stopów i wiele mas osłaniających, a każda z nich wymaga innego postępowania. Dlatego też należy czytać instrukcję obsługi i materiały informacyjne, a także zdobywać indywidualne doświadczenie i opierać się na własnych obserwacjach. Wygrzewanie pierścienia

Proces odlewnictwa rozpoczyna się od wygrzewania pierścienia w piecu. Etap ten wykonuje się w celu pozbycia się wosku zalanego w pierścieniu, co doprowadzi do stworzenia przestrzeni na metal, a także w celu rozgrzania pierścienia do temperatury umożliwiającej swobodne napływanie metalu bez ryzyka jego wcześniejszego zastygnięcia.

Wygrzewanie rozpoczyna się od umieszczenia pierścienia w piecu, lejem do dołu, co umożliwi spokojne wypływanie wosku z pierścienia i spalanie się go w sposób bezresztkowy. Ważne jest, aby podczas wygrzewania pierścienia zastosować odpowiednie progi temperaturowe, czyli takie etapy wzrostu temperatury, które umożliwią prawidłowe wygrzanie pierścienia. W przypadku szkieletów zasady wygrzewania kształtują się następująco: − na początek przyrost temperatury wynosi 3oC na minutę, − po osiągnięciu temperatury 250oC pierścień przetrzymuje się w tej temperaturze przez

1 godzinę, − następnie temperatura powinna wzrastać do 5oC na minutę, − po osiągnięciu 580oC pierścień przetrzymuje się przez godzinę w tej temperaturze, − po godzinie w temperaturze 280oC należy zwiększyć przyrost do 9oC na minutę, − po uzyskaniu temperatury 1040oC pierścień należy wygrzewać przez godzinę.

Zachowując powyższy schemat procesu wygrzewania pierścienia uzyska się pewność, że pierścień posiada odpowiednią temperaturę, a także nie zawiera w swym wnętrzu wosku. Szczególną oznaką gotowości pierścienia do dalszej pracy jest efekt tzw. świecenia kanałów.


Oznacza to mniej więcej tyle, że patrząc w lej widzi się świecące na pomarańczowo kropki, które są ujściem kanałów odlewowych do leja.

Topienie metalu rozpoczyna się od umieszczenia w odlewni specjalnego tygla z masy o bardzo dużej wytrzymałości termicznej i mechanicznej. Kupując tygle należy zwracać uwagę na sygnatury, gdyż każda odlewnia wymaga tygla o charakterystycznym kształcie i stąd pochodzi wymóg podawania sygnatur.

W kolejnym etapie należy umieścić w tyglu odpowiednią ilość metalu, który jest potrzebny do zalania danego szkieletu. Nie wolno jednak dać zbyt wiele metalu, ponieważ może on nie zostać roztopiony w całości, a także podczas topienia mogą nastąpić zmiany w strukturze metalu, wynikające z nierównomiernego działania temperatury. Dobierając ilość metalu należy pamiętać, że do zalania oprócz samego szkieletu protezy są również kanały odlewowe oraz lej. Zalanie leja gwarantuje, że w odlewie nie będzie „wżerów”. Ewentualne zassanie metalu podczas jego stygnięcia spowoduje pociągnięcie go z leja poprzez kanały, a nie bezpośrednio z kanałów wraz z powietrzem. Warto zwrócić uwagę na rodzaj metalu, który używa się do szkieletu. Do tego rodzaju prac nie należy stosować stopów chromowo-niklowych. Są one bardzo sztywne i mało sprężyste, co znacznie utrudnia, a czasami uniemożliwia zakładanie protezy. Najlepszym metalem jest stop chromowo-kobaltowy. Połączenie to daje sztywny i sprężysty stop świetnie nadający się do wykonywania protez szkieletowych.

Bez względu na rodzaj odlewni kolejną czynnością jaką trzeba wykonać jest tzw. nadtopienie metalu. Proces ten polega na lekkim roztapianiu metalu w tyglu i doprowadzeniu go do konsystencji półciekłej. Proces ten jest niezbędny i nie można go pominąć. Jest to spowodowane tym, że topienie całkowite poprzedzające odlewanie jest zbyt długie i może prowadzić do zbyt dużego wystygnięcia formy, a to z kolei prowadzi do niedokładnego odlewu.

Następnie umieszcza się gorący pierścień w siodle odlewni i rozpoczyna proces całkowitego topienia stali. Podczas topienia na powierzchni pojawia się charakterystyczna błonka, która w pewnym momencie pęka i zaczyna się rozchodzić w kierunku brzegów lustra topionej stali. Jest to moment, w którym należy włączyć proces wtłaczania stali do pierścienia. W zależności od rodzaju odlewni może być to np.: siła odśrodkowa lub ciśnienie. Po zakończeniu procesu wtłaczania stali trzeba odstawić pierścień do całkowitego ostygnięcia, a tygiel oczyścić z resztek metalu. Nie wolno wstawiać gorącego pierścienia pod zimną wodę. Szok, który nastąpi podczas tego zdarzenia doprowadzi do całkowitego zniekształcenia odlewu lub nawet do zniszczenia formy.

Proces topienia stali jest najtrudniejszy w całym odlewnictwie. Wynika to z faktu dostępności na rynku różnych stali o zróżnicowanym składzie, co ma duży wpływ na zachowanie się stali podczas topienia. Aby dobrze opanować technikę odlewnictwa trzeba dużej wprawy i doświadczenia.

Innym sposobem odlewu pierścienia jest odlew za pomocą fotokomórki, która uruchamia się po włączeniu wcześniej zaprogramowanego programu. Ta opcja dostępna jest tylko w odlewniach wysokiej klasy. W takim przypadku ograniczamy się do zainstalowania pierścienia w siodle i naciśnięcia guzika a resztę robi za nas fotokomórka.

Proces rozpoczyna się od wprowadzenia w pamięć odlewni parametrów temperaturowych danej stali takich jak: − temperatura nadtapiania, − temperatura rozpoczęcia odlewania, − czas odlewania, itp. Parametry te są charakterystyczne dla danego stopu, dlatego dane te muszą być napisane i stosowane dla danego metalu. Następnie umieszczamy w odlewni pierścień i naciskamy przycisk. Proces odlewu tą metodą również nastręcza wiele problemów i wymaga olbrzymiej wprawy.


4.7.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń. 1. Jakie są progi wygrzewania pierścienia? 2. Jak powinien przebiegać proces wygrzewania pierścienia? 3. Jakie są cele wygrzewania pierścienia? 4. Co świadczy o prawidłowym wygrzaniu pierścienia? 5. Jaki stop zastosujesz do odlania protezy szkieletowej i dlaczego? 6. Jak przebiega proces ręcznego odlewania pierścienia? 7. Jak przebiega proces odlewania za pomocą fotokomórki? 8. Dlaczego trzeba przeprowadzać proces nadtopienia stali? 9. Na czym polega proces nadtapiania stali? 10. Jak przebiega proces prawidłowego studzenia pierścienia? 4.7.3. Ćwiczenia Ćwiczenie 1

Wygrzej pierścień w piecu. Sposób wykonania ćwiczenia Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) sprawdzić jakość wykonanego pierścienia, 2) umieścić go w piecu do wygrzewania pierścieni, 3) zaprogramować cały proces wygrzewania pierścienia przy pomocą instrukcji obsługi

pieca, 4) włączyć piec, 5) po ukończeniu cyklu sprawdzić jakość wygrzanego pierścienia.


– pierścień z masy ogniotrwałej, – piec do wygrzewania pierścieni, – instrukcja obsługi do pieca, – kleszcze. Ćwiczenie 2

Odlej protezę szkieletową metodą ręczną (bez użycia fotokomórki).

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś: 1) sprawdzić jakość wygrzanego pierścienia, 2) umieścić tygiel w odlewni, 3) umieścić odpowiednią ilość metalu w tyglu, 4) nadtopić metal, 5) umieścić wygrzany pierścień w siodle odlewni, 6) stopić metal, 7) włączyć proces wtłaczania metalu do pierścienia, 8) wyjąć pierścień z odlewni, 9) odstawić pierścień do wystygnięcia.


Wyposażenie stanowiska pracy: − wygrzany pierścień z formą do protezy szkieletowej, − kleszcze, − kostki metalu, − ulotka ze wskazaniami producenta dotyczącymi metalu, − tygiel, − odlewnia. Ćwiczenie 3

Odlej protezę szkieletową przy użyciu fotokomórki.


1) sprawdzić jakość wygrzanego pierścienia, 2) umieścić tygiel w odlewni, 3) umieścić odpowiednią ilość metalu w tyglu, 4) zaprogramować odlewnię korzystając z instrukcji obsługi i opisu stali wykonanej przez

producenta, 5) włączyć program, 6) wyjąć pierścień z odlewni, 7) odstawić pierścień do wystygnięcia.


− odlewnia, − kleszcze, − instrukcja obsługi odlewni, − ulotka ze wskazaniami producenta dotyczącymi metalu, − kostki metalu, − tygiel. 4.7.4. Sprawdzian postępów Czy potrafisz:

Tak

Nie 1) zaprogramować proces wygrzewania pierścienia? 2) przeprowadzić proces wygrzewania pierścienia? 3) zaprogramować odlewnię? 4) przeprowadzić proces odlewania bez użycia fotokomórki? 5) przeprowadzić proces odlewania z użyciem fotokomórki? 6) wystudzić prawidłowo pierścień? 7) zdefiniować pojęcie nadtapiania stali? 8) wymienić progi wygrzewania pierścienia? 9) określić szczegółowe zasady i przyczyny wygrzewania pierścienia?


4.8. Wykonanie obróbki mechanicznej i polerowania 4.8.1. Materiał nauczania

Wybijanie protezy z pierścienia rozpoczyna się od opukania młotkiem obręczy metalowej w celu obluzowania masy znajdującej się wewnątrz obręczy. Następnie wypycha się masę, która powinna bez większych oporów opuścić metalową obręcz. Aby wysunąć masę należy pukać młotkiem w boki pierścienia. Nie wolno uderzać w metalowy lej, ponieważ można spowodować odkształcenie się metalowego szkieletu.

Pozostałą resztkę masy, której nie da się usunąć ręcznie, usuwa się przy użyciu piaskarki. Piaskarka jest urządzeniem służącym do pozbywania się resztek masy ogniotrwałej z powierzchni metalu, przy użyciu specjalnego piasku wystrzeliwanego pod dużym ciśnieniem z dyszy stacjonarnej lub z pióra. Piasek uderzając z powierzchnię metalu zbija resztkę masy pozostawiając metalowy odlew w kolorze srebrzystoszarym. Ważne jest, aby na powierzchni metalu nie pozostawić zielonkawej warstwy. Są to tlenki metali całkowicie niepotrzebne i bardzo utrudniające dalszą pracę. Obróbka mechaniczna

Po usunięciu resztek masy odcina się kanały odlewowe używając separatora najlepiej zbrojonego. Pozostałe końcówki kanałów usuwa się za pomocą różnego rodzaju separatorów, tarcz, frezów i kamieni. Po usunięciu kanałów należy pozbyć się z powierzchni odlewu wszelkich niedoskonałości i nadmiarów powstałych podczas procesu odlewania (za pomocą kamieni, frezów itp.). Należy zwrócić szczególną uwagę na klamry oraz płytę protezy. Klamry muszą być idealnie gładkie, za to płyta (w związku z faktem imitowania podniebienia) nie może być gładka, ale nie może zawierać rażących niedoskonałości odlewniczych ani ostrych brzegów. Kolejnym etapem jest pozbycie się ostrych brzegów w płycie szkieletu. W tym celu należy frezem najlepiej ustawionym prostopadle do powierzchni zebrać brzeg płyty, ale nie dalej niż do uszczelnienia. W celu pozbycia się ostrych kantów należy frezem bądź gumką złagodzić krawędzie płyty. Należy zwrócić szczególną uwagę na siatkę retencyjną. Ten element szkieletu swym zasięgiem nie powinien wystawać poza płaszczyznę zębów, gdyż może to znacznie utrudnić przyszłe ustawianie zębów. Siatka powinna być również gładka, co w dużym stopniu usprawni pracę nad ustawianiem zębów, gdyż nie będzie tracić się czasu na dopasowywanie zębów do niedoskonałości. Przy obróbce należy pamiętać o funkcji jaką spełnia siatka. Głównym jej zadaniem jest stworzenie retencji dla akrylu. Podczas wklejania kanałów zalewa się kilka oczek siatki, które teraz należy spowrotem otworzyć wycinając je frezami o odpowiednim kształcie. Podczas przyklejania kanałów został zalany też stopień utworzony między płytą szkieletu a siatką. Ten element również trzeba odtworzyć za pomocą tarcz, separatorów i frezów. Pamiętać należy, że obróbce poddaje się tylko zewnętrzne powierzchnie szkieletu, aby nie spowodować rozszczelnienia w stosunku do zębów i powierzchni śluzówkowej.

Po zakończeniu etapu obróbki, na powierzchni klamer, siatki i wszelkiego rodzaju łączników (w tym łuku podjęzykowego klamer ciągłych) powstają rysy, których należy się pozbyć używając drobnoziarnistych kamieni, frezów i gumek do wygładzania. Na tym etapie należy uważać, aby nie wycieniować zbytnio klamer, gdyż zwiększa to ryzyko ich połamania w przyszłości.

Szkielet protezy po dokonaniu obróbki i pozbyciu się rys, jest gotowy do dalszej pracy. Polerownie elektrolityczne rozpoczyna się od możliwie całkowitego pozbycia się

z powierzchni metalu resztek tlenków, poprzez bardzo dokładne piaskowanie. Należy pamiętać, aby cała powierzchnia po piaskowaniu była w kolorze srebrzystoszarym. Pozostawienie jakichkolwiek odcieni zieleni lub błyszczących fragmentów pozostałych po


obróbce, spowoduje nie dopolerowanie fragmentów przez elektrolit, co w przyszłości znacznie utrudni polerowanie ręczne. UWAGA!!! Po wypiaskowaniu metalu nie wolno dotykać go palcami. Spowodowałoby to osadzanie się na metalu warstwy tłuszczu pochodzącego z rąk, to z kolei uniemożliwiłoby prawidłowe wypolerowanie powierzchni.

Polerownie elektrolityczne polega na wygładzeniu i nabłyszczeniu powierzchni metalu, przy użyciu prądu elektrycznego przepływającego przez elektrolit. Wszystkie zjawiska towarzyszące temu procesowi przebiegają na anodzie. Celem polerowania elektrolitycznego jest głównie wygładzenie mikronierówności powstałych na powierzchni metalu, a także nadanie mu połysku.

Czynnikami wpływającymi na przebieg procesu polerowania elektrolitycznego są: − czas trwania polerowania, − temperatura elektrolitu, − skład elektrolitu, − natężenie prądu, − stan metalu, − przygotowanie metalu.

Im dłuższy czas polerowania, tym więcej metalu ulegnie spolerowaniu. Jednakże nadmierne polerowanie może spowodować brak dokładnego przylegania płyty metalu do modelu, odstawanie klamer i ich nadmierne wycieniowanie, w konsekwencji ruchomość protezy szkieletowej i konieczność wykonania nowej.

Zbyt wysoka temperatura elektrolitu uniemożliwia polerowanie. Skład elektrolitu i natężenie prądu wpływają na czas trwania procesu polerownia.

Stan metalu i prawidłowość jego przygotowania wpływa na jakość elementu końcowego. Skład elektrolitu jest różny w zależności od producenta, ale jednym z podstawowych

składników jest kwas siarkowy. Im świeższy elektrolit, tym czas polerowania krótszy (5–10 minut), im starszy – tym dłuższy czas polerowania. Przebieg procesu polerownia elektrolitycznego

Proces ten rozpoczyna się od zawieszenia szkieletu na druciku, który następnie zaciskamy w klamrze znajdującej się w pojemniku z kwasem, czyli w pojemniku elektropolerki. Należy pamiętać, aby cały metal był zanurzony w kwasie. Następnie ustawia się czas polerowania i natężenie prądu, po czym włącza proces polerownia. Po upływie zaprogramowanego czasu należy wyłączyć urządzenie, wyjąć szkielet i opłukać go z resztek kwasu. Tak wypolerowany elektrolitycznie szkielet należy wysuszyć i osadzić na modelu. Ważnym jest, aby osadzenie na modelu przeprowadzić dopiero po polerowaniu elektrolitycznym, gdyż podczas tego procesu ubywa nieco materiału ze szkieletu i osadzony wcześniej metal mógłby teraz nie pasować. Polerowanie ręczne

Jeśli w trakcie dokładnych oględzin wypolerowanego elektrolitycznie szkieletu protezy zauważy się jeszcze drobne rysy, można je zlikwidować przy pomocy gumek gładzących i polerujących, a następnie akcesoriami polerskimi nadać ostateczny połysk.

Tak przygotowany szkielet protezy przekazany zostaje do gabinetu stomatologicznego, gdzie lekarz dokonuje przymiarki i ewentualnej korekty po nałożeniu go do ust pacjenta.


4.8.2. Pytania sprawdzające Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś gotowy do wykonania ćwiczeń.

1. Jakie znasz zasady wybijania odlewu z pierścienia? 2. Co to jest piaskarka? 3. W jakim celu przeprowadzamy piaskowanie? 4. Na czym polega obróbka mechaniczna? 5. Czego używamy do obróbki mechanicznej? 6. Jakie są etapy obróbki mechanicznej? 7. Co należy zrobić przed rozpoczęciem polerowania elektrolitycznego? 8. Do czego prowadzą zaniedbania w przygotowaniu metalu do polerowania

elektrolitycznego? 9. Na czym polega polerowanie elektrolityczne i jakie są jego cele? 10. Jakie znasz czynniki wpływające na przebieg procesu polerownia elektrolitycznego? 11. Co jest głównym składnikiem elektrolitu? 12. Czym polerujemy metal stosując technikę ręczną? 13. W jakim celu metalowy szkielet protezy trafia do gabinetu lekarskiego? 4.8.3. Ćwiczenia Ćwiczenie 1

Wybij metalowy szkielet z pierścienia i wypiaskuj go. Sposób wykonania ćwiczenia Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) opukać z zewnątrz pierścień za pomocą młotka, 2) wypchnąć pierścień z masy z metalowej obręczy, 3) pozbyć się jak największej ilości masy przy użyciu młotka, 4) włączyć piaskarkę, 5) wypiaskować cały metal do uzyskania powierzchni jednolitego koloru, 6) ocenić wykonaną pracę.


− pierścień z odlanym szkieletem metalowym, − młotek, − piaskarka. Ćwiczenie 2

Opracuj szkielet metalowy.


1) zanalizować odlew, 2) odciąć kanały przy pomocy separatora lub tarczy, 3) wygładzić powierzchnię po kanałach przy użyciu akcesoriów ściernych, 4) odtworzyć otwory w siatce i stopień na granicy siatki i łącznika przy pomocy tarcz,

frezów i kamieni, 5) opracować łączniki zgodnie z zasadami,


6) opracować siatki zgodnie z zasadami, 7) wygładzić powierzchnię klamer przy pomocy drobnoziarnistych kamieni, frezów

i gumek, 8) dopracować nierówności szkieletu przy pomocy drobnoziarnistych kamieni, frezów

i gumek, 9) dokładnie wypiaskować całą powierzchnię metalu, 10) ocenić wykonaną pracę.

Wyposażenie stanowiska pracy: – wypiaskowany odlew szkieletu protezy, – separatory, tarcze, frezy, kamienie i gumki wszelkiego rodzaju, – mikrosilnik, – piaskarka. Ćwiczenie 3

Wypoleruj szkielet elektrolitycznie i ręcznie.


1) dokładnie wypiaskować metalowy szkielet, 2) zainstalować metalowy szkielet na druciku, 3) drucik wraz ze szkieletem zainstalować w elektropolerce zgodnie z zasadami, 4) ustawić w elektropolerce czas i natężenie prądu, 5) włączyć elektropolerkę, 6) po upływie ustalonego czasu wyjąć szkielet i opłukać go pod zimną wodą, 7) osadzić szkielet na modelu, 8) ocenić wykonaną pracę, 9) dopracować ewentualne niedoskonałości przy użyciu drobnoziarnistych kamieni, frezów

i gumek, 10) wypolerować ostatecznie szkielet metalowy za pomocą akcesoriów do polerownia i past

polerskich do metalu, 11) ocenić wykonaną pracę.

Wyposażenie stanowiska pracy: − piaskarka, − obrobiony szkielet metalowy, − elektropolerka, − model gipsowy, − akcesoria ścierne drobnoziarniste, − akcesoria do polerowania, − pasta polerska do metalu.



Tak

Nie 1) określić zasady wybijania odlewu z pierścienia? 2) zdefiniować pojęcia piaskarka, elektropolerka, elektrolit? 3) określić zasady piaskowania? 4) określić cel piaskowania? 5) określić zasady obróbki mechanicznej? 6) określić etapy obróbki mechanicznej? 7) określić na czym polega polerowanie elektrolityczne i jakie są jego

cele? 8) wypolerować ręcznie metal? 9) określić w jakim celu szkielet wędruje do gabinetu lekarskiego?


4.9. Osadzanie sztucznych zębów w protezie szkieletowej 4.9.1. Materiał nauczania Napalenie opakera

Proces ustawiania zębów w protezie szkieletowej i osadzania ich na siatce wymaga wielu zabiegów, które zapewnią odpowiedni efekt kosmetyczny przyszłej protezy szkieletowej. 1. Zamaskowanie charakterystycznego połysku metalowej siatki uzyskuje się przez jej

wypiaskowanie. Czynność ta wymaga: − dokładnego oklejenia klamer, płyty, łuku i innych elementów grubą warstwą

twardego wosku modelowego lub zwykłą taśmą samoprzylepną, co zapobiegnie zniszczeniu uzyskanego wcześniej efektu połysku,

− piaskowania całej siatki przy użyciu piaskarki od strony śluzówkowej jak i od strony zębów. UWAGA! Po piaskowaniu nie należy dotykać siatki palcami!

2. Wyparzenie szkieletu gorącą parą lub wodą w celu pozbycia się drobnego pyłu z piaskarki i ewentualne usunięcie taśmy.

3. Usunięcie nadmiaru wody za pomocą „odtłuszczonego” powietrza. 4. Pokrycie metalu różowym lakierem kryjącym w miejscu przyszłego ustawienia zębów: − rozrobienie na szklanej płytce proszku ze specjalnym płynem, zgodnie z zaleceniami

producenta, − nałożenie lakieru za pomocą pędzelka, na oczyszczoną dokładnie powierzchnię

metalu pamiętając, że nakłada się go zawsze w jedną stronę (nie smaruje się!) od strony wierzchniej i śluzówkowej. Ten sposób nałożenia lakieru gwarantuje równomierne pokrycie całej powierzchni metalu równą warstwą,

− utwardzanie lakieru następuje w piecu, w wysokiej temperaturze, zgodnie z zaleceniami producenta (zazwyczaj jest to ok. 250°C przez 5–7 minut). Odpowiedni czas i temperatura gwarantuje właściwe utwardzenie i kolor (lakier jest matowo-różowy, mocno trzyma się metalu, brak pęknięć, przypomina skorupkę jaja).

Ustawianie zębów rozpoczyna się od prawidłowego oprawienia w zgryzadło lub artykulator modeli przy pomocy kęska lub wzornika. Zęby sztuczne ustawia się w wosku. Przed rozpoczęciem jakichkolwiek działań należy namoczyć model gipsowy, co uniemożliwi przyklejanie się wosku do gipsu. Stosując siodło woskowe we wcześniejszych etapach pracy utworzyła się nam niezbędna przestrzeń retencyjna dla akrylu, którą teraz trzeba wypełnić woskiem. Można to zrobić na dwa sposoby.

Pierwszy sposób polega na założeniu szkieletu na model i zalaniu siatki gorącym, płynnym woskiem, który wypełni wszystkie przestrzenie pod siatką.

Drugi sposób polega na ułożeniu na model płytki woskowej dobrze uplastycznionej w miejscu byłego siodła, a następnie nałożeniu szkieletu metalowego na model i mocne dociśnięcie go do niego. Spowoduje to wyprasowanie (wyciśnięcie) nadmiaru wosku bokami i przez oczka siatki. Dzięki temu spodnia woskowa część protezy idealnie oddaje kształt wyrostka. Nadmiar wosku należy zebrać. Wierzchnią część siatki zalewa się grubą warstwą ciekłego, różowego wosku modelowego.

Ustawiając zęby często natrafiamy na konieczność ich podpiłowania. Przyczyną takiej sytuacji może być mała ilość miejsca spowodowana zastosowaniem siatki retencyjnej. W takim wypadku najlepiej jest podpiłowywać zęby od strony śluzówkowej pozostawiając powierzchnię żującą w stanie nienaruszonym. W ten sposób pozostawiamy sobie możliwość doprowadzenia do prawidłowego zachodzenia zębów przeciwstawnych, a w konsekwencji do polepszenia utrzymania protezy. Szczegółowe zasady dotyczące procesu ustawiania zębów sztucznych w protezach opisana jest w pakiecie do modułu 322[09].Z2.02 pt. „Wykonywanie


protez częściowych”, dlatego nie ma potrzeby ponownego ich opisywania. Ważne jest, aby po ustawieniu zębów, całą woskową płytę protezy wymodelować w taki sposób, który oddawać będzie kształt dziąseł pacjenta. Nierówności w woskowej płycie pozbywamy się przy użyciu palnika denaturowego lub mikropalnika.

Tak przygotowana proteza oddana zostaje do gabinetu stomatologicznego w celu przeprowadzenia tzw. przymiarki protezy czyli skontrolowania jakości wykonanej pracy bezpośrednio w ustach pacjenta. 4.9.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

1. Jak przygotowujemy protezę przed napaleniem lakieru? 2. W jakim celu napalamy lakier na metal? 3. Jak nakładamy lakier na metal? 4. Jak utwardzamy lakier na metalu? 5. Jak wygląda gotowy lakier? 6. Jakie są etapy ustawiania zębów w protezie szkieletowej? 7. Jakie są zasady modelowania płyty w protezie szkieletowej? 4.9.3. Ćwiczenia Ćwiczenie 1

Pokryj szkielet lakierem kryjącym. Sposób wykonania ćwiczenia Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) zabezpieczyć wypolerowane elementy przed uszkodzeniem, 2) dokładnie wypiaskować siatkę, 3) wyczyścić siatkę parą lub wrzątkiem z resztek zanieczyszczeń, 4) rozrobić lakier kryjący na szklanej płytce zgodnie z zaleceniami producenta, 5) nanieść równomiernie lakier kryjący na siatkę, 6) włączyć i ustawić piec zgodnie z zaleceniami producenta, 7) umieścić szkielet w piecu, 8) wyjąć szkielet z pieca i wystudzić go, 9) ocenić jakość wykonanej pracy.


− metalowa proteza szkieletowa, − piaskarka, − parownica lub czajnik, − lakier kryjący, − pędzelki, − piec, − instrukcja użycia do lakieru kryjącego.


Ćwiczenie 2 Ustaw zęby w szkielecie i wymodeluj płytę protezy w wosku.


1) namoczyć model gipsowy, 2) nałożyć szkielet na model, 3) zalać gorącym woskiem oczka siatki wraz z przestrzenią retencyjną, 4) pokryć wierzchnią część siatki grubą warstwą wosku, 5) podpiłować zęby do momentu dopasowania ich do protezy, 6) ustawić zęby w protezie i zalać je woskiem, 7) zastosować wszystkie zasady ustawiania zębów w protezach częściowych podczas pracy, 8) odsłonić szyjki zębów, 9) domodelować pozostałą część płyty protezy od strony podniebiennej lub językowej

zgodnie z zasadami, 10) wygładzić wosk mikropalnikiem lub pompką denaturową i wypolerować modelowanie, 11) ocenić wykonaną pracę.

Wyposażenie stanowiska pracy: − ustawione w zgryzadle modele z wykończonym metalowym szkieletem i siatką pokrytą

lakierem, − zęby akrylowe, − wosk modelowy, − inley, − nóż do wosku, − mikrosilnik, − frez do akrylu, − palnik gazowy lub nożyk elektryczny, − opcjonalnie pompka denaturowa lub mikropalnik. 4.9.4. Sprawdzian postępów Czy potrafisz:

Tak

Nie 1) nałożyć lakier na siatkę retencyjną? 2) wymienić zasady nakładania lakieru na siatkę retencyjną? 3) zaprogramować piec zgodnie z instrukcją obsługi producenta lakieru? 4) ustawić zęby w szkielecie? 5) wymienić zasady ustawiania zębów szkielecie? 6) wymodelować płytę protezy? 7) wymienić zasady modelowania płyty protezy?


4.10. Zamiana wosku na akryl 4.10.1. Materiał nauczania

Akrylowanie jest kolejnym laboratoryjnym etapem wykonania protezy szkieletowej, który następuje po przymiarce woskowej protezy w ustach pacjenta.

Wosk na akryl można zamienić na dwa sposoby: 1. Puszkowanie metodą mieszaną. 2. Przedlewy.

Puszkowanie metodą mieszaną opisane jest w punkcie dotyczącym protez akrylowych. Puszkowanie i akrylowanie protezy szkieletowej nie różni się praktycznie niczym od innych protez. Należy pamiętać tylko o dwóch bardzo istotnych zmianach. Po pierwsze w protezach akrylowych gips dosięga głównie granic modelu, a w protezie szkieletowej musi pokryć wszystkie zęby ze szczególnym uwzględnieniem zębów klamrowanych oraz całą płytę (w przypadku protezy górnej) i łuki (w przypadku protezy dolnej). Jedynym odsłoniętym elementem protezy jest modelowanie woskowe oraz zęby akrylowe. Tych elementów nie pokrywa się gipsem, gdyż zęby muszą przejść do tzw. kontry i jedynie odsłonięcie ich daje taką możliwość. Pojęcie kontry wiąże się z budową puszki polimeryzacyjnej. Kontra jest to wyższa część puszki w którą wlewa się rzadki gips podczas procesu puszkowania. Szczegółowo proces ten opisany jest w pakiecie do modułu 322[09].Z2.02 pt. „Wykonywanie protez częściowych”. Po drugie po zakończeniu procesu wyparzania, izolowania, akrylowania, polimeryzacji i studzenia, należy wybić z puszki protezę w sposób nieco inny niż zwykle. Owa różnica polega na tym, że w pierwszej kolejności należy odłupać gips, pokrywający wszystkie metalowe elementy szkieletu, a dopiero potem pozbywać się jego pozostałych części. Przestrzeganie tej zasady zapobiegnie odkształceniu elementów metalowych a także (w najgorszym przypadku) zapobiegnie złamaniu klamer lub całej protezy. Po pozbyciu się gipsu i uwolnieniu protezy należy jeszcze tylko oczyścić protezę z resztki gipsu i przystąpić do jej opracowania i polerowania.

Przedlewy są wykonywane zazwyczaj z masy silikonowej, produkowanej w formie plasteliny i katalizatora do jej utwardzania.

Wykonanie przedlewu składa się z trzech etapów: 1. Zmieszanie bazy z katalizatorem. 2. Nałożenie masy na model. 3. Stwardnianie silikonu.

Baza zwykle występuje w formie ciasta (przypomina ono plastelinę) w dużym kubełku, a katalizator jest to kolorowa pasta występująca w tubkach. Oba te składniki osobno nie polimeryzują ani nie twardnieją, natomiast po połączeniu tworzą dość szybko twardniejącą i bardzo dokładną masę. Proces zarabiania rozpoczyna się od wydobycia z kubełka odpowiedniej ilości bazowego ciasta. Następnie należy odmierzyć odpowiednią ilość katalizatora nanosząc go bezpośrednio na uprzednio rozpłaszczoną porcję bazy. Następnie zagniata się plastyczną masę z katalizatorem w środku (tworzy się rodzaj pieroga) i mocno wygniata w rękach. Należy zwrócić uwagę aby katalizator nie wypłynął, gdyż zmienione proporcje (baza/katalizator) mogą zaburzyć proces wiązania i twardnienia całej masy. Masa silikonowa powinno zarabiać się dość szybko i energicznie, gdyż od momentu połączenia bazy i katalizatora cały proces twardnienia gwałtownie przyspiesza Po uzyskaniu jednolitego koloru masy zaczyna się etap nakładania silikonu na model. W tym celu całą masę należy rozpłaszczyć, uzyskując jednolitej grubości porcję ciasta. Masę silikonową należy ułożyć na modelu mocno naciągając i dociskając ją do jego powierzchni w kierunku z dołu ku górze. Powinna ona obejmować:


− woskową, wymodelowaną płytę w całości od strony policzkowej i wargowej, − zęby akrylowe, − w przypadku braków obustronnie ograniczonych oba zęby oporowe, a w przypadku

braków jednostronnie ograniczonych ząb oporowy, guz wyrostka i tylną ścianę modelu, − płytę woskową od strony podniebiennej lub językowej, ale z pozostawieniem

niewielkiego okienka w okolicy środkowej, połączenia stopnia metalowego i wosku (miejsce na wlew akrylu). Ważne jest, aby silikon był dobrze dociśnięty i możliwie jednakowej grubości na całej

powierzchni. Po ułożeniu silikonu czeka się do jego całkowitego stwardnienia, co trwa około 5–20 minut. Następnym etapem jest usunięcie wykonanego przelewu z modelu. Trzeba to zrobić bardzo delikatnie, aby nie rozerwać powstałej formy, ani nie połamać zębów z modelu. Po usunięciu formy, należy ją ocenić i sprawdzić dokładnie jej przydatność. Na tym etapie pracy możliwe jest ewentualne wykonanie nowego przedlewu. Jeśli przedlew silikonowy oceniamy pozytywnie, możemy przejść do następnego etapu pracy.

W metodzie tej akrylowe zęby należy wyłamać z protezy, wyparzyć w celu pozbycia się wosku i zainstalować w silikonowym przedlewie. Przy prawidłowo wykonanej formie etap instalacji jest bardzo prosty i bezproblemowy. Pozostały na modelu i w szkielecie wosk należy wyparzyć wrzątkiem. Aby zapobiec przyklejeniu się akrylu do gipsu należy bardzo dokładnie pokryć model gipsowy izolacją błonotwórczą. Po wyschnięciu izolacji nakłada się na model metalowy szkielet a później instaluje przedlew. Należy pamiętać, aby przedlew zainstalować bardzo ostrożnie tak, aby zęby akrylowe nie poprzesuwały się w silikonie. Do akrylowania metodą przedlewu stosuje się inny rodzaj akrylu niż do puszkowania. Do puszkowania używamy akrylu polimeryzującego na gorąco, a do metody wlewowej stosujemy akryl polimeryzujący na zimno, gdyż cały proces utwardzania odbywa się w garze ciśnieniowym. Akryl do przedlewów rozrabiamy w szklanym słoiczku w porcjach podanych przez producenta na opakowaniu. Po wymieszaniu monomeru z polimerem powinno się uzyskać się bardzo ciekły różowy akryl. Nie czeka się na typowe fazy polimeryzacji akrylu, ale zaraz po zamieszaniu wlewa się go cienkim strumieniem w pozostawiony w silikonie otwór (okienko). Akryl należy wlewać tak długo aż wypełni całą silikonową formę, a jego nadmiar wypełni po brzegi pozostawione okienko. W takim stanie całość wstawia się do gara ciśnieniowego, w którym jest woda o odpowiedniej temperaturze, następnie zamyka się gar i pompuje go do osiągnięcia odpowiedniego ciśnienia. O temperaturze wody, czasie polimeryzacji i wysokości ciśnienia informuje producent akrylu w ulotkach informacyjnych i instrukcjach obsługi. Po upływie wyznaczonego czasu protezę wyjmuje się z gara, zdejmuje silikon i ocenia jakość wykonanej pracy. 4.10.2. Pytania sprawdzające


1. Co to jest zamiana wosku na akryl? 2. Jakie znasz metody zamiany wosku na akryl? 3. jakie znasz etapy puszkowania protezy szkieletowej metodą mieszaną? 4. Na co należy zwrócić szczególną uwagę wybijając protezę szkieletową z puszki? 5. Jak wykonuje się przedlew? 6. Jakie są etapy wykonania przedlewu? 7. Jak wykonuje się akrylowanie protezy szkieletowej metodą przedlewu? 8. Jakie są etapy wykonania akrylowania protezy szkieletowej metodą przedlewu? 9. Czym różni się polimeryzacja akrylu w metodzie puszkowania odwrotnego od metody

przedlewów?


4.10.3. Ćwiczenia Ćwiczenie 1

Zamień wosk na akryl metodą puszkowania odwrotnego. Sposób wykonania ćwiczenia Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) przykleić protezę woskową do modelu, 2) odbić model ze zwieraka, 3) namoczyć model, 4) rozrobić gips, 5) umieścić model z protezą w puszce i zalać go gipsem zgodnie z zasadami, 6) poczekać do zastygnięcia gipsu, 7) poizolować gips, 8) poczekać do wyschnięcia izolacji, 9) zalać kontrę, 10) poczekać do zastygnięcia gipsu w puszce, 11) poizolować formę gipsową. 12) rozrobić akryl zgodnie z zasadami, 13) zaakrylować puszkę pod prasą, 14) spolimeryzować akryl zgodnie z zasadami, 15) ostudzić puszkę, 16) wybić protezę z puszki stosując odpowiednie zasady, 17) oczyścić akryl z resztek gipsu, 18) ocenić wykonaną pracę.


− model gipsowy z protezą szkieletową z ustawionymi zębami i wymodelowaną płytą, − gumowa miska, − mieszadło, − gips biały, − mosiężna puszka, − izolacja błonotwórczą, − wyparzarka lub czajnik z wrzątkiem, − akryl do polimeryzacji na ciepło, − szklany słoiczek, − łopatka do akrylu, − prasa ręczna lub hydrauliczna − metalowy garnek z wodą lub polimeryzator, − ramka do puszek, − nóż do gipsu.


Ćwiczenie 2 Zamień wosk na akryl metodą przedlewu.


1) odmierzyć odpowiednią ilość bazy silikonowej, 2) odmierzyć odpowiednią ilość katalizatora, 3) zarobić obie masy ze sobą, 4) nałożyć masę silikonową na model zgodnie z zasadami, 5) poczekać do zastygnięcia masy silikonowej, 6) zdjąć przedlew z modelu i ocenić jego wykonanie, 7) usunąć zęby akrylowe z protezy szkieletowej i oczyścić je z wosku, 8) umocować zęby w przedlewie silikonowym, 9) wyparzyć model gipsowy i protezę szkieletową w celu pozbycia się resztek wosku, 10) poizolować model gipsowy masą alginatową poczekać do jego wyschnięcia, 11) założyć metalowy szkielet na model, 12) zainstalować przedlewy na modelu, 13) rozrobić akryl zgodnie z zaleceniami producenta, 14) wlać akryl do przedlewu zgodnie z zasadami, 15) model wraz z protezą szkieletową, silikonowymi przedlewami, zębami i wlanym akrylem

umieścić w garze ciśnieniowym zachowując parametry podane przez producenta, 16) spolimeryzować akryl, 17) wyjąć model z gara, 18) usunąć silikonowy przedlew, 19) zdjąć protezę z modelu, 20) ocenić wykonaną pracę.

Wyposażenie stanowiska pracy: − model gipsowy z metalowym szkieletem, wymodelowaną płytą i ustawionymi zębami, − baza silikonowa i katalizator w paście, − wyparzarka lub czajnik, − izolacja błonotwórcza, − akryl przeznaczony na przedlewy, − szklany słoiczek, − gar ciśnieniowy, − sprężone powietrze. 4.10.4. Sprawdzian postępów Czy potrafisz:

Tak

Nie 1) zamienić wosk na akryl metodą puszkowania mieszanego? 2) zamienić wosk na akryl metodą przedlewu? 3) wymienić różnice między akrylowaniem metodą puszkowania

mieszanego, a metoda przedlewu? 4) wykonać przedlew? 5) zapuszkować prawidłowo protezę szkieletową w puszce? 6) wybić prawidłowo protezę szkieletową z puszki?


4.11. Wykończenie protezy szkieletowej 4.11.1. Materiał nauczania

Po spolimeryzowaniu protezy szkieletowej należy jeszcze tylko obrobić i wypolerować elementy akrylowe. Wykończenie elementów akrylowych wykonuje się w takim sam sposób, jak w przypadku protez częściowych. W przypadku arylowania szkieletu metodą puszkowania efektem ubocznym jest powstanie tzw. wypraski czyli bardzo cienkiej warstwy akrylu odchodzącej od akrylowanej powierzchni w kierunku brzegów puszki. Po wybiciu protezy z puszki wypraskę należy zebrać frezem lub gumkami. W przypadku akrylowania szkieletu metodą wlewową do zebrania pozostaje mały akrylowy element powstały na skutek pozostawienia akrylu w tzw. okienku.

Analizując zaakrylowaną protezę należy zwrócić uwagę na szyjki zębów. Powinny one być odsłonięte. Zdarza się jednak czasem, że zostają one zalane akrylem. W takim wypadku należy je odsłonić używając bardzo małego kulkowego frezu tzw. różyczki. Podczas analizy powierzchni akrylowych nie wolno zapomnieć o zwróceniu uwagi na jakość akrylu. Wszelkiego rodzaju pory lub marmurki dyskwalifikują protezę. Powierzchnię akrylową wygładzić można za pomocą wszelkiego rodzaju gumek i szmaciaków. Nadawanie połysku odbywa się przy użyciu miękkich szczotek i baranków z pastą polerską.

Jedyną różnicą między obróbką i polerowaniem protezy akrylanowej, a protezy szkieletowej jest zwrócenie szczególnej uwagi na płytę metalową. Nie wolno pokaleczyć jej frezem. Ponowne polerowanie metalu, do którego zmusi nas sytuacja wynikająca z naruszenia już wykończonej metalowej płyty protezy spowodować może jego rozgrzanie co w konsekwencji prowadzi do nadtopienie akrylowych elementów protezy. Efektem końcowym takiej sytuacji jest odklejenie się akrylu od metalowej siatki i konieczność powtórzenia całego procesu ustawiania zębów, akrylowania i obróbki protezy.

Wykończona i wypolerowana praca przekazywana jest do gabinetu stomatologicznego, i oddana pacjentowi. 4.11.2. Pytania sprawdzające


1. Czego pozbywamy się opracowując protezę szkieletową zaakrylowaną metodą puszkowania mieszanego?

2. Czego pozbywamy się opracowując protezę szkieletową zaakrylowaną metodą przedlewu?

3. Czym wygładzamy powierzchnie akrylowe podczas polerowania? 4. Czym polerujemy powierzchnie akrylowe podczas polerowania? 5. Na co zwraca się szczególną uwagę podczas obróbki akrylowych elementów szkieletu? 6. Do czego prowadzi pokaleczenie metalowego elementu szkieletu protezy?


4.11.3. Ćwiczenia Ćwiczenie 1

Dokonaj obróbki elementów akrylowych protezy szkieletowej, wykonanej metodą puszkowania mieszanego.


1) zebrać frezem nadmiary akrylu, 2) zanalizować powierzchnię akrylową i odnaleźć ewentualne niedoskonałości, 3) pozbyć się niedoskonałości za pomocą frezu, 4) wygładzić powierzchnię akrylową za pomocą gumki, 5) ocenić wykonaną pracę.


− proteza szkieletowa z zaakrylowanymi zębami, − mikrosilnik, − frezy do akrylu, − gumki do akrylu. Ćwiczenie 2

Wypoleruj akrylowe elementy protezy szkieletowej.


1) ocenić jakość opracowanych elementów akrylowych protezy szkieletowej, 2) rozrobić pumeks, 3) założyć szmaciak na polerkę, 4) wypolerować elementy akrylowe za pomocą szmaciaka i pumeksu, 5) umyć protezę z resztek pumeksu, 6) ocenić wykonany etap pracy, 7) założyć baranek na polerkę, 8) nałożyć niewielką ilość pasty polerskiej na akrylowe elementy protezy szkieletowej, 9) nadać połysk elementom akrylowym za pomocą baranka, 10) oczyścić całą protezę z resztek pasty, 11) ocenić wykonaną pracę.

Wyposażenie stanowiska pracy: − proteza szkieletowa z opracowanymi elementami akrylowymi, − pumeks, − szmaciak, − polerka, − pasta polerska, − baranek, − szczoteczka z płynem czyszczącym.



Tak

Nie 1) na podstawie rodzaju wypraski odróżnić protezę szkieletową

puszkowaną metodą mieszaną od protezy szkieletowej wykonanej metodą przedlewu?

2) opracować akrylowe części protezy szkieletowej wykonanej metodą puszkowania mieszanego?

3) opracować akrylowe części protezy szkieletowej wykonanej metodą przedlewową?

4) wymienić zagrożenia mogące występować podczas obróbki elementów akrylowych protezy szkieletowej?

5) opracować protezę według ogólnie przyjętych zasad? 6) wypolerować akrylowe elementy protezy szkieletowej według

ogólnie przyjętych zasad?


4.12. Naprawy uszkodzonych protez szkieletowych 4.12.1. Materiał nauczania

Protezy szkieletowe stosunkowo rzadko ulegają uszkodzeniu. Wynika to z faktu, iż trzonem tej protezy jest metalowy szkielet wykonywany z bardzo wytrzymałego, ale i z bardzo sprężystego stopu chromowo–kobaltowego. Taka mieszanka gwarantuje długotrwałe użytkowanie szkieletu bez konieczności jego naprawy. Wszelkiego rodzaju uszkodzenia tych protez są zazwyczaj wynikiem ich nieumiejętnej eksploatacji. Do najczęstszych uszkodzeń protez szkieletowych należą: − złamania klamry, − odkształcenia klamry, − wypadnięcie pojedynczego zęba.

Przyczyną odkształcenia klamry może być nieumiejętne dopasowanie szkieletu przez lekarza. W takim przypadku ograniczyć się należy do dogięcia klamry za pomocą kleszczy i dopasowania jej do kształtu zęba. Wykonując tą czynność należy uważać, aby nie złamać klamry. Metal jest wprawdzie sprężysty, ale odlewana struktura klamry sprawia, że ma ona ograniczoną wytrzymałość mechaniczną. Doginanie odkształconej klamry dokonuje się dopasowując ją do modelu gipsowego. Po zakończeniu procesu dopasowania, klamra powinna przylegać do gipsowego zęba na całej powierzchni.

W przypadku złamania klamry naprawa polega na wykonaniu nowej klamry, gdyż starej nie da się już połączyć ze szkieletem. W celu naprawy tego uszkodzenia trzeba w pierwszej kolejności usunąć pozostałości starej klamry z protezy szkieletowej, a następnie usunąć część masy akrylowej , najlepiej ze strony śluzówkowej. Miejsce wycięcia akrylu stworzy retencję dla przyszłego ogona klamry oraz jej trzonu. Wykonawszy powyższą czynność należy z drutu 0,9 i 1,0 lub półokrągłego dogiąć brakującą klamrę a jej trzon i ogon umieścić w wykonanej wcześniej retencji w akrylu. Później łączy się klamrę ze szkieletem za pomocą polimeryzującego na zimno akrylu do napraw, rozrabiając proszek z płynem zgodnie ze wskazówkami podanymi przez producenta. Następnie należy opracować powierzchnię akrylową frezami i gumkami i wypolerować ją zgodnie z ogólnie przyjętymi zasadami, stosując standardowe akcesoria i preparaty polerskie.

Złamanie całej płyty protezy metalowej lub łuku podjęzykowego jest możliwe do naprawienia za pomocą specjalnego urządzenia zwanego zgrzewarką lub lutownicą. Wykonanie tego rodzaju naprawy wymaga jednak specjalnego przeszkolenia, bardzo dużej wprawy i doświadczenia. Jakość wykonanej w ten sposób pracy jest ciągle poddawana w wątpliwość, a koszty jej wykonania często przekraczają koszt wykonania nowej protezy.

Wypadnięcie pojedynczego zęba z protezy szkieletowej spowodowane jest często jego małą retencją w obrębie siatki. Jest to dość częste zjawisko. Naprawa polega na pozbyciu się starego akrylu w obrębie wierzchniej powierzchni siatki, rozrobieniu szybkopolimeru zgodnie z zaleceniami producenta, a następnie ponowne ustawienie zęba na siatce, pokrytej akrylem, będącym w fazie ciasta. Następnie należy tylko odsłonić szyjkę zęba, wymodelować okolice przyzębia w akrylu i całość umieścić w garze ciśnieniowym. Po upływie wymaganego przez producenta akrylu czasu polimeryzacji, należy opracować frezem i gumkami ewentualne niedoskonałości i wypolerować całą powierzchnię akrylu według ogólnie przyjętych zasad.

Co jakiś czas należy w szkielecie wymienić cały akryl. Jest to spowodowane jego zużywaniem się na skutek użytkowania. W tym celu należy frezem usunąć cały akryl z okolic braków zębowych, a następnie powtórzyć całą procedurę opisaną w rozdziałach 4.9; 4.10 i 4.11. tego pakietu.


4.12.2. Pytania sprawdzające Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

1. Jakie są rodzaje uszkodzeń protez szkieletowych? 2. Jak wykonuje się naprawę odkształconej klamry? 3. Jak wykonuje się naprawę złamanej klamry? 4. Jak wykonuje się naprawę wyłamanego zęba? 5. Jakie znasz przyczyny uszkodzeń protez szkieletowych? 4.12.3. Ćwiczenia Ćwiczenie 1

Napraw odkształconą klamrę. Sposób wykonania ćwiczenia Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) odlać model z gipsu syntetycznego, 2) założyć protezę na model, 3) zanalizować aktualny przebieg klamry, 4) znaleźć miejsca wymagające dopasowania, 5) za pomocą kleszczy doginać klamrę tak długo, aż cała jej powierzchnia będzie

kontaktować się z płaszczyzną zęba, 6) ocenić wykonaną pracę.


– proteza szkieletowa, – wycisk z masy alginatowej, – gips syntetyczny, – mieszadło próżniowe, – waga cyfrowa, – miarka z podziałką, – woda destylowana, – kleszcze. Ćwiczenie 2

Napraw protezę szkieletową ze złamaną klamrą.


1) odlać model z gipsu syntetycznego, 2) odciąć resztki złamanej klamry za pomocą frezu, 3) wyciąć w akrylowej części szkieletu retencję na klamrę, 4) dogiąć nową, drucianą klamrę przy pomocy kleszczy, 5) rozrobić szybkopolimer zgodnie z zaleceniami producenta, 6) poizolować model, 7) połączyć dogiętą klamrę ze szkieletem za pomocą szybkopolimeru, 8) spolimeryzować akryl, 9) wyjąć protezę z gara,


10) opracować protezę i pozbyć się niedoskonałości akrylu, 11) wypolerować akrylową część protezy, 12) ocenić wykonaną pracę.

Wyposażenie stanowiska pracy: – proteza szkieletowa, – wycisk z masy alginatowej, – gips syntetyczny, – mieszadło próżniowe, – waga cyfrowa, – miarka z podziałką, – woda destylowana, – kleszcze, – akryl do napraw, – gar ciśnieniowy, – sprężone powietrze, – inley, – szklany słoiczek, – drut 0,9; 1,0 lub półokrągły, – mikrosilnik, – frezy do metalu i do akrylu, – pumeks, – pasta polerska, – akcesoria do polerowania, – polerka. Ćwiczenie 3

Dostaw ząb, który wypadł z protezy.


1) odlać model z gipsu syntetycznego, 2) założyć szkielet na model, 3) wyciąć akryl z wierzchniej części siatki, 4) oczyścić ząb z resztek akrylu, 5) rozrobić szybkopolimer zgodnie z zaleceniami producenta, 6) nałożyć akryl w fazie ciasta na siatkę szkieletu, 7) zainstalować ząb w akrylu i wymodelować płytę akrylową, 8) spolimeryzować akryl w garze ciśnieniowym zgodnie z zaleceniami producenta, 9) wyjąć protezę z gara, 10) opracować akryl używając frezów i gumek, 11) wypolerować akryl według ogólnie przyjętych zasad, 12) ocenić wykonaną pracę.

Wyposażenie stanowiska pracy: – proteza szkieletowa, – wycisk z masy alginatowej, – gips syntetyczny, – mieszadło próżniowe,


– waga cyfrowa, – miarka z podziałką, – woda destylowana, – akryl do napraw, – gar ciśnieniowy, – sprężone powietrze, – inley, – szklany słoiczek, – mikrosilnik, – frezy do metalu i do akrylu, – pumeks, – pasta polerska, – akcesoria do polerowania, – polerka. 4.12.4. Sprawdzian postępów Czy potrafisz:

Tak

Nie 1) wymienić rodzaje uszkodzeń protez szkieletowych? 2) wykonać naprawę odkształconej klamry? 3) wykonać naprawę złamanej klamry? 4) wykonać naprawę wyłamanego zęba? 5) wykonać całkowitą wymianę akrylu w protezie szkieletowej? 6) wymienić przyczyny uszkodzeń protez szkieletowych?


5. SPRAWDZIAN OSIĄGNIĘĆ

INSTRUKCJA DLA UCZNIA 1. Przeczytaj uważnie instrukcję. 2. Zapoznaj się z zestawem zadań testowych. 3. Podpisz imieniem i nazwiskiem kartę odpowiedzi. 4. Test zawiera 30 zadań. Do każdego zadania dołączone są 4 możliwości odpowiedzi.

Tylko jedna jest prawidłowa. 5. Udzielaj odpowiedzi tylko na załączonej karcie odpowiedzi, stawiając w odpowiedniej

rubryce znak X. W przypadku pomyłki należy błędną odpowiedź zaznaczyć kółkiem, a następnie ponownie zakreślić odpowiedź prawidłową.

6. Pracuj samodzielnie, bo tylko wtedy będziesz miał satysfakcję z wykonanego zadania. 7. Możesz uzyskać maksymalnie 30 punktów. 8. Kiedy udzielenie odpowiedzi będzie Ci sprawiało trudność, wtedy odłóż jego

rozwiązanie na później i wróć do niego, gdy zostanie Ci czas wolny. 9. Na rozwiązanie testu masz 30 minut. 10. Po zakończeniu testu podnieś rękę i zaczekaj aż nauczyciel odbierze od Ciebie pracę.

Powodzenia!

ZESTAW ZADAŃ TESTOWYCH 1. Modele pod protezy szkieletowe wykonujemy z gipsu

a) syntetycznego lub modelowego. b) utwardzonego lub II klasy twardości. c) syntetycznego lub IV klasy twardości. d) utwardzonego lub syntetycznego.

2. Jakie są dwa rodzaje zarabiania gipsu?

a) za pomocą mieszadła próżniowego lub gara ciśnieniowego. b) za pomocą miski gumowej lub za pomocą mieszadła próżniowego. c) za pomocą miski gumowej lub miski plastikowej. d) za pomocą mieszadła próżniowego lub agarownicy.

3. Z czym łączymy gips podczas jego zarabiania?

a) z wodą oligoceńską. b) z płynem do masy ogniotrwałej. c) z wodą destylowaną. d) z agarem.

4. W jakim celu wykonujemy analizę paralelometryczną? a) w celu znalezienia najlepszego toru wprowadzenia protezy. b) w celu powielenia modelu. c) w celu pokolorowania modelu. d) w celu usunięcia podcieni.


5. W jakiej kolejności stosujemy końcówki paralelometru? a) analizator, talerzyk, grafit. b) grafit, talerzyk, analizator. c) talerzyk, analizator, grafit. d) analizator, grafit, talerzyk.

6. Z czego składa się klamra lana? a) trzon klamry, ogon klamry, ramię retencyjne. b) ramię retencyjne, ramię stabilizujące, cierń, trzon klamry. c) trzon klamry, ogon klamry, ramie stabilizujące. d) trzon klamry, cierń, ramie ciągłe.

7. Jakie są trzy rodzaje cierni?

a) bliski, oddalony, daleki. b) bliski, daleki, pokrewny. c) oddalony, naddany, daleki. d) prostopadły, równoległy, skośny.

8. W jakim celu usuwamy podcienie?

a) w celu przygotowania modelu do powielenia, b) w celu usunięcia wszystkich zakamarków mogących utrudnić pracę technikowi. c) w celu stworzenia dystansu dla masy osłaniającej. d) w celu powstrzymania ekspansji gipsu.

9. Jaka jest podstawowa rola ciernia?

a) przenoszenie sił żucia bezpośrednio na śluzówkę, b) odbudowa zniszczonej powierzchni żującej. c) obniżenie zwarcia, d) przenoszenie sił żucia bezpośrednio na ząb.

10. W jakim celu powielamy model?

a) w celu stworzenia twardego modelu gipsowego. b) w celu zamiany wosku na akryl. c) w celu uzyskania modelu z masy ogniotrwałej. d) w celu zwiększenia ceny ostatecznej protezy szkieletowej.

11. Za pomocą jakich dwóch materiałów możemy stworzyć formę do powielenie modelu pod

protezę szkieletową? a) gipsu i akrylu. b) agaru i silikonu. c) agaru i masy osłaniającej. d) silikonu i masy ogniotrwałej.

12. Jaką temperaturę powinien mieć agar do zalania modelu w celu stworzenia formy?

a) 72oC. b) 78oC. c) 42oC. d) 100oC.


13. W jakim celu moczymy model przed powieleniem? a) aby rozrzedzić agar. b) aby zapobiec ekspansji gipsu. c) aby schłodzić agar. d) aby silikon nie przykleił się do modelu, a gips nie ciągnął wody z agaru.

14. W jakiej kolejności układamy wosk na modelu z masy ogniotrwałej? a) wosk podkładowy, siatka, klamry, pręcik woskowy, morka. b) siatka, morka, wosk podkładowy, klamry, pręcik woskowy. c) wosk podkładowy, pręcik woskowy, klamry, morka, siatka. d) klamry, siatka pręcik woskowy, wosk podkładowy, morka.

15. Co może być łącznikiem górnego szkieletu, a co dolnego?

a) góra = klamra ciągła, dół = łuk podniebienny. b) góra = łuk podjęzykowy, dół = przerzut podniebienny. c) góra = płyta akrylowa, dół = łuk ciągły. d) góra = przerzut podniebienny, dół = łuk podjęzykowy.

16. Jak daleko swym zasięgiem powinna sięgać siatka retencyjna? a) powinna sięgać do połowy zębów sąsiadujących. b) nie powinna wykraczać poza płaszczyznę policzkową sąsiadujących zębów. c) powinna sięgać do granicy pola protetycznego. d) nie powinna wystawać dalej niż 3 mm poza płaszczyznę policzkową zębów

sąsiadujących. 17. W jakim celu wyścielamy pierścień metalowy bibułą od środka?

a) aby stworzyć retencję dla akrylu. b) aby ułatwić wypychanie pierścienia z metalowej obręczy. c) aby umożliwić ekspansję masie osłaniającej, bez uszkodzenia formy odlewniczej. d) aby masa lepiej trzymała się metalowej obręczy.

18. Jak nie należy przyklejać kanałów odlewowych?

a) prostopadle do modelu. b) pod łagodnym kątem do modelu. c) na granicy siatki i woskowego stopnia. d) do najgrubszych miejsc szkieletu w wosku.

19. W którym miejscu kanały powinny połączyć się ze sobą w górnym szkielecie?

a) zawsze nad zębami przednimi. b) w miejscu wyższym od najwyżej położonego punktu w wymodelowanym szkielecie. c) w miejscu najniższym całej protezy. d) zawsze nad linią AH.

20. Jakie są progi wygrzewania pierścienia?

a) 120oC, 240oC, 960oC. b) 200oC, 700oC, 1200oC. c) 250oC, 900oC, 580oC. d) 250oC, 580oC, 1040oC.


21. Jakiego stopu używamy do wykonywania protez szkieletowych? a) chromo-kobaltowego. b) chromo-niklowego. c) niklowo-kobaltowego. d) kobaltowo-tytanowego.

22. Od czego zaczynamy obróbkę metalowego szkieletu protezy?

a) od zaokrąglenia brzegów płyty. b) od odcięcia kanałów. c) od polerowania. d) od pozbycia się wszelkich niedoskonałości.

23. Kiedy wkładamy metalowy szkielet na model?

a) po obróbce mechanicznej. b) po wybiciu z pierścienia i wypiaskowaniu. c) w ogóle nie wkładamy go na model. d) po polerowaniu elektrolitycznym.

24. W jakim celu napalamy lakier na metalowy szkielet?

a) w celu pozbycia się resztek masy osłaniającej. b) w celu zamaskowania ewentualnych niedopolerowań. c) w celu zamaskowania metalowych powierzchni siatki retencyjnej, aby ta nie

przebijała spod akrylu. d) w celu stworzenia kosmetycznych klamer.

25. Jakie są dwie metody zamiany wosku na akryl w protezach szkieletowych?

a. metoda przedlewu i puszkowania. b. metoda wlewowa i metoda nasypowa. c. metoda puszkowania i metoda nasypowa. d. metoda Adapta i maczanka.

26. Z czego wykonuje się przedlew?

a) z agaru. b) z silikonu. c) z masy ogniotrwałej. d) z akrylu.

27. Przy pomocy czego polerujemy akrylowe elementy protezy szkieletowej?

a) frezów, szczotek drucianych i płynu do mycia naczyń. b) gumek z pumeksem. c) gumek, szmaciaków, filców i baranków. d) elektrolitu.

28. Jakie są rodzaje uszkodzeń protezy szkieletowej?

a) złamanie, pęknięcie, wymiana zużytej klamry. b) złamanie płyty, wymiana zużytej klamry, wymiana akrylu. c) złamanie klamry, wypadnięcie zęba, zmatowienie metalowego szkieletu. d) odkształcenie klamry, złamanie klamry, złamanie płyty protezy, wypadnięcie zęba.


29. Co należy zrobić w przypadku złamania klamry lanej w protezie szkieletowej? a) zrobić nową protezę szkieletową. b) odciąć resztki i tak pozostawić. c) dogiąć brakujące ramie z drutu i zakotwiczyć je w akrylu. d) wykonać brakującą klamrę z akrylu.

30. Co należy zrobić w przypadku odkształcenia klamry w protezie szkieletowej?

a) należy spróbować dopasować klamrę za pomocą kleszczy. b) należy odciąć klamrę odkształconą i zamienić ją na nową doginaną. c) wszelkie niedokładności należy uzupełnić akrylem. d) nic nie należy robić.


KARTA ODPOWIEDZI Imię i nazwisko ……………………………………………........……………………………… Wykonywanie protez szkieletowych Zakreśl poprawną odpowiedź.

Nr

zadania Odpowiedzi Punkty

1 a b c d 2 a b c d 3 a b c d 4 a b c d 5 a b c d 6 a b c d 7 a b c d 8 a b c d 9 a b c d 10 a b c d 11 a b c d 12 a b c d 13 a b c d 14 a b c d 15 a b c d 16 a b c d 17 a b c d 18 a b c d 19 a b c d 20 a b c d 21 a b c d 22 a b c d 23 a b c d 24 a b c d 25 a b c d 26 a b c d 27 a b c d 28 a b c d 29 a b c d 30 a b c d

Razem:


6. LITERATURA 1. Ciaputa A., Miszczyszyn M., Kordasz P.: Wykonawstwo laboratoryjne prac

protetycznych. Państwowy Zakład Wydawnictw Lekarskich, Warszawa 1975 2. Jabłoński R., Dubojska A.: Protezy szkieletowe. Zasady projektowania szkieletowych

protez częściowych na przykładach. Biblioteka Quintessence, Warszawa 1997 3. Klaus Dittmar: Protezy szkieletowe zagadnienia omawiane na kursie 4. Kordasz P., Wolanek Z.: Materiałoznawstwo protetyczno-stomatologiczne. Podręcznik

dla średnich szkół medycznych. Wydanie II Poprawione i uzupełnione, Państwowy Zakład Wydawnictw Lekarskich, Warszawa 1976

5. Spiechowicz E.: Protetyka stomatologiczna podręcznik dla studentów stomatologii. Państwowy Zakład Wydawnictw Lekarskich, Warszawa 1992

6. Wydanie specjalne, jubileuszowe: Sztuka i rzemiosło teksty wybrane. Wydawnictwo Elamed, Katowice 2007

7. www.wikipedia.org

wykonywanie protez szkieletowych

Health & Medicine