EKURHULENI NOORDDISTRIK

23 November 2018Graad 9 Eksamen

MemorandumM

NB. KOLLEGA`S DIE IS `N EKSAMENRIGLYN. AANVAAR ANDER RELEVANTE ANTWOORDE.

Bladsy 1 van11

Vak : Sosiale WetenskappeDisipline : GeografieDatum : 23 November 2018Punte : 100Tyd : 2 URE

AFDELING A: OPPERVLAKKRAGTE WAT DIE AARDE VORM

VRAAG 1: VERWERING

1.1

Pas die terme in Kolom A by die beskrywing in Kolom B. Skryf slegs die korrekte letter langs die nommer op die antwoord blad neer. Bv. 2.1 - F

KOLOM A KOLOM B

1.1.1 Afskilfering A Minerale in klippe absorber water en swel. Uitsetting veroorsaak dat die rots breek.

1.1.2 Verwering B Rotse breek op in groot fragmente wat verband hou met laste.

1.1.3 Cangogrotte C Wanneer minerale of oplosbare chemikalieë in rotse in water oplos.

1.1.4 Oplossing D ‘n Voorbeeld van vorm wanneer koolsuur die los rotse onder die grond oplos.

1.1.5 Blokskeiding E Gesteentes word afgebreek in kleiner gedeeltes of chemiese verandering na ander minerale vind plaas.

1.1.6 Hidrasie F Verwering vind plaas wanneer rotse in in dun lae verweer.

(6)

1.1.1 F

1.1.2 E

1.1.3 D

1.1.4 C

1.1.5 B

1.1.6 A (6)

Bladsy 2 van11

1.2

Onderskei tussen die volgende:

1.2.1 Fisiese en biologiese verwering. (2x1) (2)

Fisiese verwering van rotsdeeltjies wat afbreek as gevolg van temperatuurverandering.

Biologiese verwering is die afbreek van rotse as gevolg van plante se wortelgroei, diere wat grawe en mense wat stap.

1.3

Lys VIER menslike aktiwiteite wat die tempo van verwering kan versnel.

(4x1) (4)

Brandende fosielbrandstowwe. Bou van paaie. Mynaktiwiteite. Gewasboerdery.

[12]

VRAAG 2: EROSIE EN AFSETTING

2.1

Bestudeer die diagram hieronder en beantwoord die vrae wat daarop volg:

2.1.1 Voltooi die volgende diagram:

Rivier loop Vertikale erosie / Laterale erosie /

Afsetting

Eienskappe gevorm

Boonste loop A B

Middelste loop C D

Bladsy 3 van11

Rivier

Oorsprong Waterval

SytakMoeras

HoefystermeerVloedvlakte

Riviermonding

Boonste loop Middelste loop Laagste loop

Laagste loop E F (6)

A. Vertikale erosie. B. Watervalle / stroomversnellings / kloof. C. Laterale erosie. D. Meander / Hoefystermeer. E. Afsetting. F. Vloedvlaktes /Delta / Riviermonding.

2.1.2 Verduidelik hoekom mense soms in vloedvlaktes woon. (2x1) (2)

Area is goed vir verbouing en nedersetting. Vrugbare grond vir landbou en maklike toegang tot

water. (ENIGE TWEE)

2.1.3 Wat is die gevare om in ‘n vloedvlakte te woon? (2x1) (2)

Tydens swaar reënval sal die area oorstroom word. Boere sal hulle produksie verloor. Mense kan hulle lewens verloor.

[10]

2.2

Bestudeer die volgende sketse en voltooi die sinne daaronder:

Bladsy 4 van11

Horing Afgekapte spore

Hangende vallei

U-vormige gletserbak

Gebonde eiland

Versperring eiland

StrandmeerBaai

Rigting van heersende

wind

2.2.1 ‘n Cirque, Arete en horing is voorbeelde van … (2)

Gletser erosie.

2.2.2 Mariene erosieeienskappe sluit in …en… (2)

Stapel / seegrot / stomp / seekrans / boog / blaas gat.

2.2.3 Die rigting van heersende winde oor ‘n afstand kan geklassifiseer word as …

(2)

Erosiewe energie / krag / sterkte.

2.2.4 Yardang en sampioen rotse is voorbeelde van … (2)

Wind erosie.

2.2.5 Tombolo en spitse is voorbeelde van … (2)

Mariene neerslag. [10]

VRAAG 3: IMPAK VAN MENSE OP GRONDEROSIE

Swak boerderymetodes in Suid-Afrika het een van die wêreld se erosieprobleme veroorsaak. Skattings is dat Suid-Afrika die afgelope 100 jaar 25% van sy boonste grond verloor het.

Bladsy 5 van11

Skryf ‘n paragraaf van ongeveer 10 lyne en verduidelik hoe gronderosie verhoed kan word in die landbou bedryf.

(8)

Kontoerploeg / -sny: Gewasse word rondom die kontoere van die heuwel geplant, eerder as op die heuwel.

Windbreek: Ry bome wat tussen die lande geplant is om die wind te verminder.

Terrasse: trappe soos terrasse word gebou in steil heilings om erosie te voorkom.

Vermy oorbeweiding. Bewaring van vleilande. Om inheemse plante toe te laat om langs die rivier te

groei. Maak seker dat daar altyd plante groei in die grond.

Gebruik wisselbou. Stroopbewerking: Grondbedekking geplant tussen die

velde om water te vang.

[8]

AFDELING B: HULPBRONGEBRUIK EN VOLHOUBAARHEID

VRAAG 4: HULPBRONGEBRUIK

4.1

Onderskei tussen hernubare en nie-hernubare hulpbronne. (4)

Hernubare bronne word voortdurend vervang deur natuurlike siklusse.

Bladsy 6 van11

Nie-hernubare hulpbronne wat nie vervang kan word nie.

4.2

Skryf ‘n paragraaf oor die oorsake en effek van oorbevissing. (8)

OORSAKE:

Moderne visvangmetodes en vissetegnologie het dit makliker gemaak om meer vis te vang.

Wêreldbevolking het verdubbel – beteken meer ekstra mense om te voed.

Gebrek aan internasionale wette om die hoeveelheid vis wat mense uit oseane neem, te beheer.

Wydverspreide onkunde dat daar nog baie vis is.

GEVOLGE:

Oor-visvang vermider die hoeveelheid kos beskikbaar vir mense om te eet.

Oo-visvang beïnvloed ander plante en diere. ‘n Vermindering is visvoorraad lei tot werkloosheid en

armoede. Ineenstorting van die visserybedryf. Byvangs: Bedreidge spesies word per ongeluk ook

gevang, en dikwels dood teruggegooi.(ENIGE VIER)

[12]

VRAAG 5: VOLHOUBARE GEBRUIK VAN HULPBRONNE. (VIVA p 188)

5.1

Definieer die volgende begrippe:

5.1.1 Koolstofvoetspoor. (2)

Die meting van die hoeveelheid CO2 wat uitgestraal word deur ‘n produk wat verpak of vervoer word.

5.1.2 Volhoubare hulpbrongebruik. (2)

Gebruik hulpbronne vir vandag se behoeftes sonder om toekomstige geslagsbehoeftes te ontneem van dit.

Bladsy 7 van11

5.1.3 Bebossing/Bosaanplanting. (2)

Plant nuwe bome.

[6]

5.2

Noem DRIE maniere waarop ‘n individu sy koolstofvoetspoor kan verminder. (6)

Gebruik energie-doeltreffende motors. Loop, ry fiets of gebruik openbare vervoer. Vervang elektriese geiser met sonpanele. Herwin en hergebruik produkte. Gebruik energie-doeltreffende gloeilampe.

(ENIGE DRIE)

[6]

5.3

Wat is DRIE dinge wat ‘n regering kan implementer om die land se koolstofvoetspoor te verminder.

(6)

Verbeter openbare vervoer. Maak seker dat stap en fietsry veilig is vir pendelaars.

Belê in die ontwikkelling van tegnologie wat hernubare

hulpbronne gebruik. Subsideer sonpanele.

[6]

5.4

Verduidelik hoekom hulpbrongebruik en koolstofvoetspoor hoër is …

5.4.1 In ‘n ontwikkelde land, as in ‘n ontwikkelende land. (2)

Ontwikkelende lande gebruik meer tegnologie wat fossielenergie gebruik.

Meer motors word bestuur.

Meer vervaardigde produkte word verbruik.

Koop meer kos vanaf winkels.

ENIGE EEN

5.4.2 In ‘n stedelike nedersetting, as ‘n landelike nedersetting. (2)

Meer koolstofneerslae word uitgestuur in nywerheidsgebiede.

Bladsy 8 van11

Meer motors in stedelike gebiede.

Verbruik meer vervaardigde produkte.

ENIGE EEN

5.4.3 In ‘n hoër inkomste huishouding, as in ‘n lae-inkomste huishouding.

(2)

Hoër-inkomste huishoudelike gebruik meeer tegnologie wat fossielenergie gebruik.

Meer motors word bestuur.

Meer vervaardigde produkte word verbruik.

Koop meer kos vanaf die winkels.

ENIGE EEN

[6]

VRAAG 6: KOS HULPBRONNE

6.1

Kies die korrekte woord tussen hakies om die sinne korrek te maak. Skryf slegs die antwoorde neer.

6.1.1 (Voedselsekuriteit / voedselonsekerheid) is wanneer al die burgers van die land deurgaans toegang tot voedsame kos het.

6.1.2 (Wisselbou / monokultuur ) is wanneer dieselfde gewas ry jaar in en jaar uit op ‘n landery geplant word

6.1.3 ‘n Gesondheidstoestand waar die liggaam nie genoegsame voedingstowwe kry nie word (wanvoeding / gestremde groei) genoem.

6.1.4 ‘n Boerdery wat produkte na die mark neem word (kommersiële boerdery / bestaansboerdery) genoem.

6.1.5 (Onkruiddoders / plaagdoders) soos Gramoxone, word gebruik om onkruid dood te maak.

(5)

[5]

VRAAG 7: GENETIESE MODIFIKASIE

Gebruik die table met voedsel soorte om die ondertaande vrae beantwoordGENETIESE EINSKAPPE IN

GENETIESE MODIFIKASIEVOEDSEL IN DIE

VSA

Aartappels: Genetiese einskappe:

Voorkom kneusing

Soyabone:Genetiese einskappe

Insek bestandSiekte bestand

Katoen:Genetiese einskappe:

Insek bestandSiekte bestand

Bladsy 9 van11

en swart spikkelsGeen verkleuring

Brand roesLae akrielsuur

Gebruike:Voedsel

Gebruike:Veevoer Landbou

Soya olieBiodieselSoyamelk

LusernDiere voedsel Bou material

Drukkers ink en ander industriële gebruike

Gebruike:Diere voedselKatoen olie

GOEDGEKEURDE EN OPKOMENDE VOEDSEL NA

DIE MARKET

Kanola Genetiese einskappe:

Insek bestandOnkruid bestand

Gebruike:Diere voedsel

Kook olie

Rainbow papayas: Genetiese einskappe:

Siekte bestandGebruike:

Tafel vrugte

Suikerbeet/wortels: Genetiese einskappe:

Siekte bestandGebruike:

Suiker Diere voedsel

Appels: Genetiese einskappe: Geen bruin verkleuring

Gebruike:Voedsel

Lusern: Genetiese einskappe:

Siekte bestandGebruike:

Diere voedsel

Geel mielies: Genetiese einskappe

Siekte bestandInsek bestand

Gebruike:Voedsel

Sommer skorsies/pampoen:

Genetiese einskappe: Siekte bestand

Gebruike:Voedsel

Mielies : Genetiese einskappe:

Insek bestandOnkruidmiddel bestand

Droogte bestandGebruike:

Diere voedsel Brandstof

Fritose stroopMielie olie

StyselVerskillende graan voedsels

AlkoholIndustriële gebruike

7.1

7.1.1 Wat is geneties gemanipuleerde kos? (2)

Voedsel waarvan die gene verander is sodat hulle doeltreffend vir menslike gebruik verbou kan word.

7.1.2 Verduidelik waarom geneties gemodifiseerde gewasse geskep is.

(2)

Wêreldbevolking groei eksponensieël.

Groei vinniger en verbeter plant- en diereteelt.

Skep plaagbestande gewasse.

Produkte met langer rakleeftyd.

ENIGE EEN

Bladsy 10 van11

7.1.3 Identifiseer DRIE algemene geneties gemodifiseerde gewasse wat gebruik word om diere in die VSA te voed.

(3)

Alfalfa

Canola

Suikerbeet

Veldmielie

Soyabone

Katoen

(ENIGE DRIE)

7.1.4 Bespreek DRIE voordele en DRIE nadele van geneties gemodifiseerde gewasse.

(6x2) (12)

VOORDELE:

Hoër voedselopbrengste word geproduseer. Minder hongersnood. Boere sal groter winste verdien. Minder plaagdoders word gespuit in die omgewing. Kan gekweek word in droogte geteisterde gebiede.

ENIGE DRIE

NADELE:

Potensieël skadelik vir die mens. Kan die omgewing beskadig. Groot maatskappye besit die sade wat arm boere nie

kan bekostig nie. Boere koop sade elke jaar want sade kan nie

voortplant nie. Sommige voedselsoorte wat nog nie goedgekeur is

nie, maar wat in Afrika gedompel word, word dan gebruik.ENIGE DRIE

[19]

TOTAAL AFDELING B: [60]

TOTALE PUNTE: 100Voorspoed

Bladsy 11 van11