1

Оперативни СистемиUNIX

Асс. Проф. Др. Артан Лума

2

Оперативен Систем Оперативниот систем (ОС) е збирка на програми кој контролира како

процесорот, меморија и I/O уредите работаат заедно го контролира начинот на кој податоците и инструкциите се вчитуваат и

извршуваат од страна на процесорот организира и управува со датотеките и директориумите ја координира работата на процесорот, меморијата и I/O уредите

современите оперативни системи користат графички кориснички интерфејс (GUI) за да ја олеснат интеракцијата помеѓу луѓето и компјутерите

Оперативен Систем ...

Начин на интеракција со корисникот: Текстуален интерфејс

UNIX MS DOS

Графички интерфејс Windows Linux MAC

3

Улоги на Оперативниот Систем

Сообраќаен полицаец Ги контролира ресурсите на компјутерот Како ресурси се сметат: мемориите, file storage, и CPU Multitasking

Систем за комуникација Помага сите хардверски компоненти да комуницираат помеѓу

себе Помага софтверот да комуницира со хардверот

Кутија на алатки Повеќе полезни програми се вклучени со ОС Управување со датотеки, меморија Алатки за умрежување....

Self-Starter Може да се употребува (функционира) после booting Проверува дали неопходниот хардвер е присутен Механизми за Hard Boot & Soft Boot?

4

UNIX

UNIX Оперативниот Систем (OS) претставува обемен програм (повеќето кодиран во C) кој го прави комјутерот корисна машина.

Тој овозможува:◦ Управување на хардверските ресурси◦ Манипулирање со датотеките◦ loading / execution / suspension на програмите

5

Зошто да користиме UNIX?

Multitasking / multiuser Command line базиран Лесен за програмирање Секаде и со секого (PCs,

mainframes, super-компјутери) Бесплатен Популарен Не е приврзан за ниту една компанија

6

Shell

UNIX корисничкиот интерфејс се нарекува shell.

Shell постојано повторува 4 работи:појава на

prompt

извршување на командата

процесирање накомандата

читање накомандата

7

UNIX основи

$ UNIX prompt Овозможува да почнете да

внесувате команди.

Излез од системот logout

или^D (CONTROL + D) или

exit Контролни карактери за бришење

^H го брише последниот карактер ^W го брише последниот збор^U ја брише целата линија

8

Менување на вашиот Password

passwd

За да го смените вашиот password, повикајте ја командата passwd и внесете ги бараните податоци како вашиот моментален password и оној новиот кој што сакате да го смените.

9

Внесување на команди за датум

dateВреме и датум

calКалендар

cal 1997

cal 3

cal 7 1962

10

Вие и системот

uptimeКолку време машината била

активна Hostname

Името на машината

whoami Вашето корисничко име

11

Калкулатор

bc - команда3 + 5 + 7

15 Резултат

150/60

Излез CTRL+D

12

On-line помош

man - Manual - Прирачник

- Space-bar за да продолжи да излистува - Q за да престане

Пр. man cal man man

apropos topicГи листа командите кои се

поврзани со topicпр. apropos gameпр. apropos password

13

...

man -k topic

Исто како и apropos

which command Локација на командата

пр. which bc

whatis calOne-line опишување

14

UNIX File System

UNIX Tree – Дрво Некои системски директориуми Патеки Команди

15

UNIX Tree - Дрво

Едноставен распоред на UNIX директориумот/file system:

/

etc bin

home

adsm91012

dev tmp

exam.txt work hobby.cproj1

datecal

. . .

. . . . . . .

. . .

. . .. . .

. . .

. . .

16

Каде се логирате Вие?

Во вашиот home директориум, кој е именуван по вашето login ID. /

sm91012

hobby.cproj1

home

. . .

17

Патеки - Pathnames

Патека или pathname претставува секвенца од имиња на директориуми (одвоени со /) која ја идентификува локацијата на истите.

Постојат два типа на патеки- pathnames

Апсолутна патека Релативна патека

18

Апсолутна патека

Секвенца од имиња на директориуми помеѓу врвот на дрвото (root) и директориумот кој нè интересира.

На пример:/bin/etc/terminfo/export/user/home/ad/export/user/home/sm91012/proj1

19

Релативна патека

Секвенца од имиња на директориуми под директориумот каде вие моментално се наоѓате, па се до директориумот кој ве интересира.

/export/user/home/sm91012/proj1

Ако сте заинтересирани за директориумот proj1:

proj1 ако сте во sm91012sm91012/proj1 ако сте во homehome/sm91012/proj1 ако сте во user

20

Работа со директориуми

Движење помеѓу директориуми

Креирање / Бришење / Преименување на директориуми.

Специјални имиња на директориуми

Истражување на системот

21

Движење помеѓу директориуми

Ако сте во директориум sm91012 како да преидете во директориум lab?

cd lab

Сега lab претставува ваш директориум каде моментално работите (current working directory). sm91012

hobby.c lab

. . .

lab2

. . .

22

...

pwdЌе ви го испише името на

current working directory

За да се вратите повторно во sm91012 (parent directory):

cd ..

Кога сте во lab, за да преидете во lab2 со една команда:

cd ../lab2

23

Креирање / Бришење / Преименување на директориуми

Вообичаено може само да креираме нови директориуми или да ги бришеме или преименуваме во вашиот home директориум или во неговите под-доректориуми.

mkdirКреирање на нов директориум

rmdir Бришење на директориум

mvПреименување на директориум

24

...

Креирање на директориуми во вашиот home директориум:

mkdir labmkdir lab2

Креирање на два директориума внатре во lab директориумот:

cd lab

mkdir week1

mkdir week2

25

...

Бришење на week1 директориумот:

rmdir week1

(МОРА ДИРЕКТОРИУМОТ ДА Е ПРАЗЕН!!!)

Промена на името на week2 директориумот во all-weeks

mv week2 all-weeks

26

Други основни команди

cp file1 file2 Копирање на file1, во нов file2

cp lab.html lab2.html cp lab.html ../week2/ cp lab.html ../week2/lab2.html

mv file1 file2 Преименување на file1 во file2

mv lab.html lab2.html

Командата mv се користи и за преместување на документот од една ликација на друга и негово преименување

mv lab.html ../week2/lab2.html

rm file Бришење на filerm lab.html

27

Специјални имиња на директориуми

/Root директориум

.Моменталниот директориум за

работа ..

Parent директориум (на моменталниот директориум)

~Вашиот home директориум

~userHome директориумот на user

28

Примери

cd / Ќе преидете во root директориумот

cd ~ Ќе преидете во home директориумот

cd ../..Одете погоре две нивоа

29

Истражување на системот

lsЛистање на моменталниот

директориум

Пр. ls /etc

- излистување на etc

ls -F - F е опција која ги

класифицира документите

30

Опции за ls аргументот

Опциите претставуваат комбинација од:

-a Листање на сите entries, вклучувајќи ги и скриените датотеки.

-c Листање по времето на последната промена на датотеката.

-l Листање по long format, покажување на дозволи, links, owner, големина во bytes,и времето на последната промена на датотеката.

–t Ги сортира датотеките по датум на модифицирање

-F Ги класифицира датотеките -R Ги листа сите под-директориуми

Сите овие т.н. flags можеме да ги комбинирамеПр. ls -lc

31

Листање на документи со Џокер*

ls c* - Ги листа сите датотеки кои почнуваат на ‘c’

ls *c* - Датотеки кои ја содржат буквата ‘c’

ls *c*html - Сите датотеки со ‘c’ во нивното име и кои завршуваат со html екстензија

ls [abc]* - Сите датотеки кои почнуваат со ‘a’, ‘b’, или ‘c’

ls [a-c]* - Исто како и претходно, но претставено во интервал

ls [^a-c]* - Сите датотеки кои не почнуваат со ‘a’, ‘b’ или ‘c’

32

Пример

Команда:

•ls -la

33

Дозволи

r - readw - writex - execute

Дозволите им се доделуваат на:u user g group o other users

r w x r w x r w xownerowner

groupgroupothersothers

34

chmod командаPermissioPermissio

nsnsBinaryBinary OctalOctal

- - -- - - 0 0 00 0 0 00

- - x- - x 0 0 10 0 1 11

- w -- w - 0 1 00 1 0 22

- w x- w x 0 1 10 1 1 33

r - -r - - 1 0 01 0 0 44

r – xr – x 1 0 11 0 1 55

r w -r w - 1 1 01 1 0 66

r w xr w x 1 1 11 1 1 77

chmod chmod 755755 lab.html lab.html

35

Пример

[mapostolova@cst public_html]$ ls index.html

[mapostolova@cst public_html]$ ls -l total 8 -rw-r--r-- 1 mapostolova teachers 455 Oct 2 11:53 index.html

[mapostolova@cst public_html]$ chmod 755 index.html

[mapostolova@cst public_html]$ ls –l total 8 -rwxr-xr-x 1 mapostolova teachers 455 Oct 2 11:53 index.html

36

Информации за другите корисници

users Кој друг е најавен во системот?

who Информации за моменталните корисници

wШто прават другите?

w -sh Скратен извештај

fingerИнформации за корисникот

finger -lПодетални информации

37

Прашања

38