1) KİMYASAL TEMİZLİK MALZEMELERİ VE

DOĞRU KULLANIMI

2) KİMYA IŞIĞINDA ÇEVRE VE

ÇEVRE SORUNLARI

TEMİZLİK NEDİR?

TEMİZLİK MALZEMELERİ NELERDİR?

SABUN VE SABUN OLUŞUMU NASILDIR?

DETERJAN VE KATKI MADDELERİ NELERDİR?

SABUN VE DETERJANLARIN BİLEŞENLERİ NELERDİR?

AĞARTICI MADDELER NASIL SINIFLANDIRILIR?

SABUN İLE DETERJAN ARSINDAKİ FARKLAR NEDİR?

ÇAMAŞIR SODASI VE ÇAMAŞIR SUYU NEDİR?

KİMYASAL MADDELERİN GÜVENLİ BİR ŞEKİLDE NASIL SAKLANIR?

2

KİMYASAL TEMİZLİK MALZEMELERİ

VE DOĞRU KULLANIMI

3

Kimyasal maddeler yalnızca imalat ya da sanayi dallarında

kullanılmayıp, günlük yaşamımızın bir parçası haline gelmiştir. Mutfak

ve banyoyu temizlediğimiz, çamaşır ve bulaşıkları yıkadığımız, böcek

kontrolü için kullandığımız ve bahçeyi gübrelediğimiz tüm ürünler,

boya, araba ve mobilya cilaları, yüzme havuzu için kullandığımız klor,

benzin, motor yağı, hidrolik yağ ve LPG kimyasal maddelerdir.

4

Evlerimizde kullandığımız ve kimyasal madde olarak

değerlendirmediğimiz birçok ürün bulunmaktadır.

Sabunlar, şampuanlar, deodorantlar, parfümler, ilaçlar, bitkisel

ilaçlar ve organik temizlik ürünleri.

Kimyasal maddeler zehirli ve yanıcı olabilir ya da karıştırıldıkları

zaman şiddetli tepki verebilirler.

5

Temizlik: Gıda ile temas eden alet donanım ve çeşitli yüzeydeki kir ile gıda artıklarının uzaklaştırılması, bunların mikroorganizmalar için çoğalma ortamı şekline dönüşmesinin önlenmesidir. (Silme işlemi, süpürme işlemi, fırçalama işlemi). Dezenfeksiyon: Temizlik aşamasından sonra ortamdaki ürüne bulaşma kaynağı olabilecek mikroorganizmaların tümünün öldürülmesi ya da zararlı etkeni yapmayacak en düşük düzeye indirilmesidir

Gıda işletmelerinde temizleme işleminden sonra dezenfeksiyon

uygulanmıyorsa, yapılan temizlikten istenilen fayda sağlanamaz. Çünkü

temizleme işlemi sırasında serbest hale geçen mikroorganizmalar daha

geniş yüzeye yayılarak üremelerini yeni ortamda da sürdürebilmektedir.

Bu yayılmayı önlemek dezenfeksiyon işlemi ile mümkün olmaktadır. Bu

nedenle işletmede yapılacak temizliği mutlaka uygun bir dezenfeksiyon

işlemi izlemelidir.

Temizlenmiş ve dezenfekte edilmiş yüzeylerdeki bakteri sayısı;

YÜZEY BAKTERİSAYISI

Kirli yüzey 10.000.000 adet/cm²

Temizlenmiş yüzey 10.000 adet/cm²

Dezenfekte edilmiş yüzey 10 adet/cm²

Temizlik Malzemeleri

Sabun Deterjan Çamaşır Sodası

Çamaşır Suyu

Tuz Ruhu

8

Sabun Nedir?

9

Sabun temizlikte kullanılan maddelerden bir bölümüne verilen genel

addır.

Kimyasal bakımdan sabun ise basitçe yağ asitlerinin sodyum (Na)

yada potasyum (K) tuzlarından meydana gelen bileşiklerdir.

Sabun halk dilinde yağlı,kirli şeyleri temizlemek için kullanılan bir

maddedir.

10

SABUN OLUŞUMU

Bir esterle bir bazın sabun (sodyum stearat) oluşturmak üzere verdiği tepkimeye sabunlaşma denir. Günümüzde sabunlaşma terimi genel olarak herhangi bir esterin bazik hidrolizi için kullanılır.

11

C17H35COOC2H5+NaOH C17H35COO- Na+ + C2H5OH

Etil stearat Sodyum stearat Etil alkol

SABUN KİRİ NASIL TEMİZLER:

Sabun molekülleri 2 kısımdan oluşur. Suyu seven kısmı, suyu sevmeyen kısmı. Suyu seven kısım molekülün baş kısmını,

sevmeyen kısmı da kuyruk kısmını oluşturur. Sabunlar, uzun bir apolar

hidrokarbon zinciri ve bir polar uç (-COO-) taşırlar.

Sabun suda çözündüğünde bazik bir çözelti oluşturur. Oluşan baz kiri yumuşatır. C17H35-COONa → C17H35-COO- + Na+

Kirler,genel olarak apolar yapıda olan yağlardır. Sabun ile su karşılaştığında sabunun polar ucunu, su

moleküllerini çeker. Ancak sabunun apolar ucu da elbisede yumuşamış olan apolar kiri sarar.

Su molekülleri sabunun anyon kısmını çeker ve böylece kir ortamdan çözeltiye geçmiş olur.

NOT: Sert sularda özellikle Mg+2 ve Ca+2 iyonları vardır. Sabunlardaki anyon kısmı bu katyonlarla bileşik oluşturarak çökerler. Bu sebeple sabunun önemli kısmı çökmüş olur. Yumuşak sularda sabun daha fazla temizler.

Deterjan Nedir?

14

Kir sökücü anlamına gelmektedir.Sabun dışındaki tüm temizlik

malzemelerini kapsamaktadır.

Petrol ve türevlerinden elde edilmektedir.

Temizleme ve arıtma özelliği vardır.

Yüzey aktif özelliği olan deterjanlarda hidrofob kısmı genelde 8-18

karbon içeren düz veya dallanmış zincirlidir.Yapıda bazen benzen

halkası da bulunabilmektedir.

El,yüz,vücut temizliğinde kullanılmamaktadır.

Deterjanın en önemli özelliği sert sularda bile köpürebilme özelliği

gösterebilmesidir.

CH3(CH2)10CH2OSO2ONa

15

Deterjan Katkı Maddeleri

Kompleksleştiriciler

Ağartıcılar ve Stabilizatörler

Korozyon önleyiciler

Optik beyazlatıcılar

Kolloidal taşıyıcılar

Köpük ayarlayıcılar

Dolgu maddeleri (nem çekiciler ve topaklamayı önleyiciler)

Dezenfektanlar

Parfüm

Ovucular, enzimler ve diğer aktif madde katkıları ve hidroklorikasit(HCl).

16

Sabun Ve Deterjanların Bileşenleri

Yüzey Aktif Maddeler:

Suda veya sulu bir çözeltide çözündüğünde yüzey gerilimini

etkileyen (çoğunlukla azaltan) kimyasal bileşiklerdir. Yüzey aktif

maddeler aynı zamanda iki sıvı arasındaki yüzeyler arası gerilimi de

etkiler.

Sulu çözeltiler için yüzey aktif maddeleri; organik asitler,

alkoller, esterler, eterler, aminler ve ketonlar şeklinde sıralayabiliriz.

17

Yüzey aktif maddelerin suda çözündüklerinde hidrofil uçlarının ortaya çıkarttığı

iyonların niteliğine göre;

Anyonik

Katyonik

Non-iyonik

Amfoterik

18

Anyonik Aktif Maddeler

Suda çözündüklerinde hidrofil uçları anyon oluşturur.

Deterjanlar genellikle anyon aktif madde içerirler.

Etkileri ve sudaki çözünürlükleri sıcaklıkla artar.

Çok köpürürler.

Su sertliklerinden olumsuz etkilenirler.

-CSO3- veya SO3-

19

Sertlik Bağlayıcılar

Temizlik ürünleri maliyetinde önemli yer tutar. Sudaki kalsiyum(Ca) ve

magnezyum(Mg) tuzlarını bağlayarak temizlik üzerindeki olumsuz özelliklerini

ortadan kaldırır.

Sert suyla yapılan temizliklerde,kireç yüzeylerde birikerek çamaşırların grileşmelerine

ve yıpranmalarına;bulaşık makinelerinde temizlik performansının düşmesine,enerji

kayıplarına ve hijyen riskin artmasına yol açar.

En yaygın olarak kullanılan sertlik bağlayıcılar sodyum tripoli fosfat’tır(Na5P3O10).

20

21

22

23

24

Perasetik Asit(PAA)

Çevresel sakıncalar nedeni ile klor bazlı ağartıcılar yerine perasitik

asit bazlı dezenfektanların kullanımı giderek yaygınlaşmaktadır.

Bu ürün perasetik asit(CH3COOOH),hidrojen peroksit(H2O2),asetik

asit(CH3COOH) ve suyun dengeli bir karışımından oluşur.

Boyar maddeler ve optik ağartıcılara zarar vermez.

Maksimum performans için 60-70°C sıcaklık aralığında

kullanılmalıdır.

25

İndirgen Ağartıcılar

Okside edici ağartıcıların tam aksi yönde iş görürler.

Lekeden oksijen absorbe ederek rengini kaybetmesine neden

olurlar.

Doğru kullanımda birçok boya,mürekkep ve meyve lekesini çıkarır.

Metalleri oksitlenmeye karşı korumak için temizlik ürünleri içerisine

silikatlar eklenmiştir.

26

KOROZYON ÖNLEYİCİLER

Temizlik işlemlerinde kullanılan kimyasalların makinelerin metal

aksamına zarar vermemesi için kullanılan kimyasal maddelerdir.

Metalleri paslanmaya karşı korurlar.

27

Temizlik Maddeleri Fiziksel ve Kimyasal İşlevlerine Göre

Şu Şekilde Sınıflandırılabilir;

· Çözücüler : Soda(NaHCO3), su, benzin(C9H2O), gazyağı, alkol.

· Temizleyiciler : Sabun ve sentetik temizleyiciler (deterjan).

· Ovucular ve emiciler : Tuz, ovucu tozlar vb.

· Alkaliler : Amonyak(NH3), karbonat(CO3), soda vb.

· Asitler : Sitrik asit(C6H8O7), asetik asit(CH3COOH), okzalik asit(H2C2O4),

tartarik asit(C4H6O6), tuzruhu.

· Ağartıcı ve dezenfektanlar : Hidrojen peroksit(H2O2), (oksijenli su), klorlu

ağartıcılar (çamaşır suyu), naftalin(C10H8) vb.

· Parlatıcılar

28

29

Sabun

Deterjan

Suda çökelme yapar.

Lavabo ve küvette halka şeklinde leke

bırakır.

Bardak ve tabaklarda

lekeler oluşur.

Giysiler ütülenirken sarı lekeler

meydana gelir.

Doğal yağlardan hazırlanır.

Suyun sertliğinden

etkilenir.

Birçok kullanım alanında

deterjanın yerini alamaz.

Hem sert hem yumuşak

sularda yıkama özelliğine sahiptir.

Petrolden ve kömürden

yapılır.

Suyun sertliğinden etkilenmez.

Sert sularda bile rahatlıkla köpürür.

Atık sulardaki deterjan

köpükleri arıtma

tesislerinden ayrıştırılamaz.

Sabunun yaptığı her işi

yapabilir.

30

BUNLARI BİLİYOR MUYDUNUZ???

31

Çamaşır Sodası

Çamaşır sodası olarak bilinen sodyum karbonat(Na₂CO₃)katı ve sıvı

yağları,kir ve pek çok petrol ürününü etkin olarak temizleyen ve

doğayı kirletmeyen bir maddedir.

Sodyum karbonatın sudaki tepkimesi şöyledir:

Na₂CO₃(k)+H₂O(s) ―>NaOH(suda)+NaHCO₃(suda)

Burada oluşan NaOH yağlar ile tepkimeye girer ve yağların

sabunlara dönüşmesini sağlar.Tepkimede oluşan diğer ürün bir alkol

türüdür.Alkollerin suda çözünür olup ortamda bulunması sorun

oluşturmayacaktır.

32

Çamaşır Suyu

Çamaşırdaki kir ve lekelerin çıkmasına yarayan ya da çamaşırı

beyazlatan,özel olarak hazırlanan kimyasal sudur.

Kimyasal formülü, NaOCl; kimyasal adı, sodyum hipoklorittir.

En önemli kullanım alanı beyazlatma(ağartma)dır.

Diğer bilinen beyazlatıcılar,hidrojen peroksit(H₂O₂),sodyum

hipoklorit (NaClO),sodyum perborat mono hidrat

(NaBO₂H₂O₂), sodyum perborat tetrahidrat

(NaBO₂. H₂O₂.4H₂O), sodyum perkarbonat (Na₂CO₃.3H₂O₂) gibi

bileşiklerdir.

33

Tuz Ruhu

Hidoklorik asit(HCl),hidrojen ve klor elementlerinden oluşan,oda

sıcaklığı ve normal basınçta gaz halinde bulunan kimyasal bileşiktir.

Temizlikte doğru kullanılan %36 lık derişik HCl,tuz ruhudur;sıvıdır.

En yaygın üretimi klor-alkali fabrikalarında olur.Tuzlu suyun

elektrolizi sonucu ortaya çıkan hidrojen ve klor gazlarının su ile

absorbe edilmesiyle elde edilir.Bu reaksiyon sırasında beyaz bir

duman oluşur.Bu dumanın görüntüsünü bir ruha benzettikleri için

oluşan bileşiğe tuz ruhu denilmiştir.

34

Derişik HCl,organizmalar için büyük tahribata neden olabilmektedir.Gaz

halindeki bir miktar HCl solunumu halinde,tüm solunum sistemi tahrip

edilebilir.Sıvı halde döküldüğü çoğu yüzeyi eritebilir.

HCl ile çalışırken,eldiven ve koruyucu kıyafetlerin giyilmesi HCl

kaynaklanabilecek tahribatların azaltılmasında veya engellenmesinde

önemlidir.Hidroklorik asit,sodyum hipoklorit ve permanganat gibi

maddelerle etkileştiğinde tepkimeye girer ve büyük tahribatlara yol açar.

Çamaşır suyu ile tuz ruhu birleşirse Cl₂ açığa çıkar. Cl₂ gazı oldukça

zararlıdır.Bu nedenle tuz ruhu ile çamaşır suyunun birlikte

kullanılmaması gerekir.

NaClO+2HCl―>NaCl+H₂O+Cl₂

35

36

Herhangi bir kimyasal ürünü almadan önce ETİKETİ OKUYUNUZ!

Ürünün doğru kullanımını ve taşıdığı tehlikeleri öğreniniz.

Evde özellikle çocukların olması halinde, en az tehlike içeren

kimyasal ürünleri SEÇİNİZ.

Kimyasal ürünleri çocukların ulaşamayacağı bir dolaba

KİLİTLEYİNİZ. En tehlikeli ürünleri dolabın en dip kısmında

SAKLAYINIZ. Çocukların meraklı, keşfedici ve iyi tırmanıcı

olduklarını UNUTMAYINIZ.

İmalatçı firmanın TALİMATLARINI İZLEYİNİZ. Ürünü çok

dikkatli bir şekilde TUTUNUZ. Önerilen KORUYUCU gereçleri

kullanınız(eldiven, güvenlik gözlüğü v.b.).

Yeterli HAVALANDIRMAYI sağlayınız.

37

Temizlik bezlerini kullandıktan sonra ve çöpe atmadan önce

YIKAYINIZ.

Kimyasal ürünleri kendi orijinal kutularında SAKLAYINIZ. Tüm

kutuları okunaklı bir şekilde ETİKETLEYİNİZ.

Bazı ilaçların YİYECEK ya da İÇECEKLERE benzediğini unutmayınız.

Kimyasal maddeleri birbiriyle KARIŞTIRMAYINIZ.

İşiniz için gerekenden daha fazla kimyasal madde HAZIRLAMAYINIZ.

Kimyasal maddeleri kanalizasyon, tuvalet ya da oluklara

BOŞALTMAYINIZ.

38

GÜNCEL OLAYLAR!!!

Özellikle İsveç’ten alınan “sterisol” isimli dezenfektan cilt

kanseri riskini arttıran bir maddedir ve genelde sıvı sabunlarda

kullanılmaktadır.Maliyeti düşük ve “sterol” adıyla satılan bu dezenfektan

cilt kanseri bakımından oldukça tehlikelidir.

40

Ankara onkoloji hastanesine yapılan başvurular da son 4 yılda “cilt kanseri”

hastalığı sayılarının %94 arttığı gözlenmiştir. Özellikle ucuz sıvı sabunların

kullanımına dikkat göstermek gerekmektedir.

41

EVİNİZDE FORMALDEHİT

Formaldehit pek çok inşaat malzemesi ve ev eşyasında yaygın

olarak kullanılan bir kimyasaldır. Ekositeme ve insan sağlığına en zararlı

maddeler listesinin baş sıralarında yer almaktadır.Formaldehit her insan

üzerinde farklı etkiler yapabilir.Bazı kişiler orta seviyede

Formaldehit'e maruz kalsalar dahi herhangi bir rahatsızlık

hissetmezken,bazı kişiler bu kimyasalın çok düşük seviyelerden dahi

etkilenebilirler. Bu renksiz gaz aşağıdaki sağlık problemlerine neden

olabilir.

42

Formaldehit'in sebep olabileceği muhtemel sağlık

problemleri şunlardir:

Öksürük

Baş dönmesi

Gözlerde yanma,sulanma

Yorgunluk hissi

Baş ağrısı

Mide bulantısı

Cilt lekeleri

Üst solunum yollarında tahriş

Hırıltı

43

FEN BİLGİ ÖĞRETMENİ OLARAK NE BİLMELİYİZ?

44

ÖNERİLER

Ekolojik çamaşır deterjanı ve leke çıkarıcı kullanmaya BAŞLAYIN!

45

SODASAN, ECOVER VE KLAR…

Yumuşatıcı yerine de yarım kahve fincanı kadar elma sirkesi koyunuz!

Hem yumuşatıyor, hem kireç önleyici görevi görüyor hem de çamaşırlarda

deterjan ya da sabun kalıntısı bırakmıyor. Kokusu rahatsız eder diyorsanız ki

ben hiç öyle bir rahatsızlık yaşamadım kokudan dolayı, içine bir damlacık,evet

sadece bir damlacık yumuşatıcı veya birkaç damla esansiyel bir bitkisel yağ

damlatabilirsiniz kokuyu nötralize etmek adına.

46

Bulaşık makinesi için de Sodasan tablet KULLAN!

Parlatıcı yerine ise sirke KULLAN!

Limon kokusu GİBİ temizleyici var onun yerine yarısı sıkılmış ve öylece

kalmış limonları çatal kaşık sepetine sıkıştırıver!!!

• Yer ve yüzey temizliğinde ise

• Arap sabunu ve sirke …

• Arap sabununun sıvı olanları da var artık piyasada hatta elde bulaşık

yıkamak için kullananlar olduğunu bile duymuştum ama ben

denemedim.

47

• Sirke ve karbonat doğal olduğu kadar güçlü temizleyiciler.

• Ocak, fırın, tezgah, lavabo, küvet gibi yüzeyleri temizlemek için 180 derecelik bir

buhar vererek hem hijyenik hem de kimyasalsız bir temizlik sağlıyor.

48

Genel ev temizliği bitti. Sıra geldi kişisel temizliğe…

Şampuan kullanmayı bırakıp, zeytinyağlı sabunla yıkanmaya başlayın…

49

Saçlarım ağırlaştı,bir tuhaf oldu. DUYAR GİBİYİM

O ZAMAN ORGANİK ŞAMPUAN KULLAN…..

Vücut temizliği için doğal sabunlar KULLAN..

duş jellerini falan SAKIN ….

Pahalı kremlerin toksik oldukları gibi bir işe yaramadıklarını

BİLİYORSUNDUR…

50

Acıbadem kremi ALTERNATİF….

TAVSİYEM zeytinyağı (veya herhangi bir doğal yağ)

BUNU UNUTMA HATTA FELSEFEN OLSUN!

’Yemeyeceğiniz şeyi cildinize de sürmeyin.’

ŞİMDİ SİZ ORGANİK MALZEMELERİN PAHALI OLDUĞUNU DA

SÖYLERSİNİZ?

51

''Maalesef bizim insanımız güvenilir temizlik malzemesine, gıdaya vb. para vermeyi

gereksiz bir yatırım olarak görüyor.

52

SLOGANIMIZ……..

Mümkün olduğunca az kimyasal.

Ne kadar doğru…Önceliklerimizi bilmiyoruz, mesele bu. Bir kıyafete ya da

telefona verilen paraya acımıyoruz çoğu zaman ama sağlığa yatırım yapmayı

gereksiz buluyoruz.

TEŞEKKÜRLER

53