3as - TDS

UREAJI ZA KOENJA VOZILA

Ureaj za koenje i zaustavljanje motornih vozila(m/v) ima zadatak da licu koje upravlja m/vobezbijedi:- smanjenje brzine vozila,- efikasno, brzo i sugurno zaustavljanje vozila i odravanje vozila u stanju mirovanja, bez obzira na brzinu, stepen optereenja i nagib puta,- polazak vozila iz stanja mirovanja na dijelu puta koji je pod usponom.*

Sa aspekta bezbjednosti saobraaja, ureaj zazaustavljanje je jedan od najvanih ureaja namotornom vozilu. Zadatak ureaja za zaustavljanje jeveoma kompleksan, a da se takvi zahtjevi ispune, navozilu se ugrauju koioni sistemi:1. radna konica, tzv. nona konica,2. pomona konica 3. parkirna konica i4. dopunska konica usporiva.

Navedene konice imaju princip rada neovisan jedan oddrugog.*

Sistem za koenje:

*

Struktura koionog sistemaRadna konica mora biti takva da omogui vozau da vozilozaustavi na siguran, brz i efikasan nain, bez obzira na brzinukretanja vozila, optereenje vozila i nagib puta.Ta konica treba da omogui regulisanje inteziteta koenja savozakog mjesta, a da pri tome voza ne isputa upravlja izruku i ona treba da dejstvuje podjednako na tokove koji senalaze na istoj osovini. Ona, stoga, predstavlja najvaniji diokoionog sistema, kome se posveuje posebna panja.*

Radna konica moe biti izvedena kao:1. hidraulina (sila koenja se prenosi pomou tenosti-hidraulika),2. pneumatska (sila koenja se prenosi preko vazduha pod pritiskom-komprimirani vazduh-i primjenjuje se na tekim teretnim vozilima, autobusima i prikljunim vozilima)3. na savremenim vozilima, sistem radne konice moe biti izveden i kao dvokruni (potpuno odvojeni cjevovodi za zadnje i prednje tokove), to omoguava da konica potpuno ne otkae, ve samo tokovi na jednoj osovini.

*

Pomona konica mora biti postavljena tako da je voza moe lahko i brzo upotrijebiti sa vozakog mjesta, pri emu jedna ruka vozaa mora biti slobodna radi upravljanja vozilom. Pomona konica se uvodi iskljuivo radi poveanja bezbjednosti vozila u saobraaju, odnosno u cilju ostvarivanja vee pouzdanosti koionog sistema.Njen je zadatak da obezbijedi mogunost koenja vozila i u sluaju da doe do otkaza u podsistemu radne konice. Propisi diozvoljavaju da osobine pomone konice budu u odreenom stepenu nie nego radne konice.

*

Parkirna konica ima zadatak da obezbijedi trajno koenje vozila u mjestu, tj.parkirno koenje. Ukoliko se ova konica rijei tako da se moe aktivirati i pri kretanju vozila, to se najee i radi, parkirna konica moe da preuzme i zadatke pomone konice. U tom sluaju pomona i parkirna konica su jedan isti podsistem, to je na blok shemi na slici i naznaeno.

*

Dopunska konica ili usporiva prevashodno je namijenjena blagom, dugotrajnom koenju, pri kretanju vozila na duim padovima. U tom smislu njeno obavezno postojanje propisano je samo za vozila veih ukupnih masa (to je na slici naznaeno isprekidanim linijama). Meutim, ako vozilo ima usporiva, on se esto koristi i za sva blaga usporavanja, dakle u mnogim sluajevima koenja, koja se normalno ostvaruju radnom konicom.

*

Svaki od navedenih podsistema, strukturno se rjeava u osnovi na isti nain, odnosno ukljuuje iste funkcionalne komponente:

komanda,prijenosni mehanizam ikonica

Podsistemi koionog sistema

*

Osnovni elementi koionog sistema (sa hidraulinim prijenosnim sistemom)*

Komanda slui za aktiviranje odgovarajueg podsistema, tj. radne, pomone i drugih konica. Svaki podsistem mora da ima, dakle, svoju komandu, postavljenu tako da voza lahko moe da je aktivira. Komanda radne konice je izvedena kao papuica, koja je postavljena neposredno ispred sjedita vozaa, tako da voza moe da je aktivira ne skidajui ruke sa volana. Za pomonu i parkirnu konicu komanda je obino runa, tj. u obliku ruice koja je, takoer, postavljena uz sjedite vozaa, tako da pri njenom aktiviranju voza jednu ruku moe da dri na volanu.

*

Kada su pomona i parkirna konica rijeene konstrukcijski jedinstveno, onda je i njihova komanda, oigledno, jedna ista ruica. Komanda dopunske konice (usporaa) je najee, takoer, runa (ruica, poluga), ali esto se izvodi i kao nona (ponekad neposredno uz komandu radne konice, uz istovremeno aktiviranje).Prijenosni mehanizam ima zadatak da dobijeni impuls od komande prenese do izvrnih organa konica. Ovo je bitna funkcija koionog sistema, koja znaajno utie na ukupne performanse vozila u pogledu koenja. Ispunjenje ovih zadataka je naelno sloeno, posebno kod radne konice vozila velikih ukupnih masa.

*

Prijenosni mehanizmi koionih sistema rjeavaju se na razliite naine. U osnovi postoje tri principijelna rjeenja:

1.prenoenje energije vozaa, 2.prenoenje energije vozaa uz djelimino koritenje spoljnjeg energetskog izvora (ili rezervoara) i 3. prenoenje energije iz drugih, tj. spoljnih izvora, a na osnovu impulsa koji potiu od vozaa.*

Uobiajeno je da se prva rjeenja nazivaju prijenosni mehanizmi bez servo dejstva, druga sa servo pojaanjem (ili sa servopojaalima), a trea sa potpunim servodejstvom.

Prema vrsti prijenosnih elemenata, prijenosni mehanizmi mogu biti:

1. mehaniki, 2. hidrauliki, 3. pneumatski i 4. kombinovani.*

KOIONI MEHANIZAM - KONICAPostoji vie naina ostvarenja koionog momenta, i to:

mehanikim trenjem,unutranjim trenjem u tenosti, elektrodinamikom indukcijom i stvaranjem otpora zraka.

*

Kod motornih vozila se najee koioni moment ostvaruje mehanikim trenjem.

Na tekim teretnim vozilima i autobusima primjenu nalaze tzv. motorne konice, koje pri aktiviranju zatvaraju izduvnu cijev, istovremeno oduzimaju gorivo i SUS motor tad radi kao kompresor (stvaranjem otpora vazduha).

*

Poto se kod frikcionih koionih mehanizama kinetika energija putem trenja pretvara u toplotnu, to se mora koioni dobo konstruisati tako, da ima mogunost dobrog odvoenja toplote (obino se izrauju sa rebrima).

Frikcioni materijal koji se postavlja na papue, mora takoer biti otporan na toplotu i imati odreenu vrstou, te se esto koristi azbestna tkanina protkana mesinganim vlaknima ili elinim opiljcima koji slue za brzo odvoenje toplote sa frikcionog materijala.

*

U zavisnosti od naina ostvarivanja koionog momenta vri se podjela i koionih mehanizama. Na motornim vozilima najee su u upotrebi koioni mehanizmi koji rade na principu mehanikog trenja (frikcioni koioni mehanizmi). U zavisnosti od mjesta na koje su postavljeni, mogu se podijeliti na:

koione mehanizme u tokovima i koione mehanizme koji djeluju na transmisiju.*

Frikcioni koioni mehanizam u tokuFrikcione konice se mogu podijeliti prema izvedbi kao na slici:

Podjela frikcionih konica*

Frikcioni koioni mehanizam koji se nalazi u toku radi na principu trenja koje se ostvaruje izmeu koionog doboa koji je vrsto vezan za toak (okree se zajedno s njim) i koionih papua koje su postavljene na nosau koionih papua, koji je vezan za most. Postavljanje papua u koionom dobou moe biti izvedeno na vie naina, shodno tome postoji nekoliko tipova dobo konica: simplex, duplex, duo-duplex i duo-servo.

Osnovni dijelovi frikcione konice (tzv. dobo konice) prikazani su na sljedeoj slici:

*

Dobo konica prostorni prikaz*

Tipovi dobo konica

Simplex dobo konice su jednostavne izvedbe, podeavanje i aktiviranje i imaju iste osobine pri kretanju vozila naprijed i nazad. Nedostatak im je manji koioni efekat silazne papue (papua koja dobo naputa kod hidraulinog cilindra) i nejednako habanje obloge na papuama.

*

Duplex dobo konice su sloenije za proizvodnju, podeavanje i aktiviranje (dva hidraulina cilindra). Otklonjen je nedostatak silazne papue, obje papue se podjednako troe, ali konice imaju razliite osobine pri kretanju vozila naprijed i nazad.

Duo-duplex dobo konice imaju iste osobine pri kretanju vozila naprijed-nazad, otklonjen je nedostatak silazne papue, obje papue se podjednako troe, ali su relativno komplikovane i podlone su pretjeranom troenju.

*

Duo-servo dobo konice imaju prednost da reakcija oslanjanja primarne (nailazne) papue djeluje kao aktivna sila koenja na sekundarnu (silaznu) papuu. Ovo poboljava efikasnost konice, ujednaava troenje papua, pri emu, zbog svoje konstrukcije ima iste osobine pri kretanju vozila naprijed i nazad. Nedostatak ove konice je to svojom poveanom efikasnou dovodi do termikog preoptereenja, pri emu se koione osobine naglo degradiraju.

*

Osnovni elementi svih nabrojanih dobo konica su:

koione papue,dobo,hidraulini cilindar s klipovima.mehanizam za podeavanje,mehanizam rune konice-ova vrsta konica se koristi i kao parking konica.*

Izvedba s diskomKod izvedbe s diskom, sile trenja se ostvaruju na jednom ili vie rotirajuih diskova, vrsto vezanih za toak vozila.

Najvaniji dijelovi disk konice s klijetima su:disk,klijeta,koione ploice ihidraulini cilindar s klipom.*

Prednosti:Zbog otvorene konstrukcije toplota se bre i bolje odvodi u okolinu nego kod izvedbe s bubnjem, tako da je uinak koenja manje ovisan o temperaturi diska i koionih ploica.

Nedostaci:Zbog svoje specifine konstrukcione izvedbe, kod ovih konica se javljaju lokalna toplotna optereenja na disku, zbog ega je disk podloan mjestiminoj ispucanosti. Zbog toga to nemaju osobinu samopojaanja sile pritiska koionih obloga, potrebne su neto vee sile na pogonskom toku (koioni klipovi).

*

Sistem za aktiviranje koionog mehanizma (prijenosni mehanizam)Sistem za aktiviranje koionog mehanizma slui da, prilikom komande od strane vozaa, razmakne koione papue koje se tada priljubljuju uz dobo ili disk, te na taj nain vre koenje vozila.Prema nainu prijenosa komande do koionih mehanizama sistemi za aktiviranje se dijele na: a) mehaniki, b) hidraulini,c) pneumatski i d) kombinovani (hidromehaniki, hidropneumatski, itd.).

*

Kod vozila ukupne teine 40 50 kN dovoljna je energija miia vozaa da ostvari koionu silu u reimu naglog koenja, te se kao sistem za aktiviranje obino koristi hidraulini sistem.

Kod vozila ukupne teine 80 100 kN sistem za aktiviranje je obino kombinovan: sila koju daje voza obino se poveava servoureajem koji ima poseban izvor energije (obino komprimirani vazduh). Sistem za aktiviranje je obino hidraulini. Kod ovih vozila esto se susree i kombinacija gdje je servoureaj hidraulini, a sistem za aktiviranje pneumatski.

*