universidade tuiuti do parana -...

43
UNIVERSIDADE TUIUTI DO PARANA "CASA TOMADA" - JULIO CORTAzAR A LlNGUAGEM REALISTA FANTAsTICA NA LlTERATURA HISPANO-AMERICANA AURELIA MARCIA DE SOUZA FRAN<;:A Trabalho apresentado Universidade Tuiuti do Parana como requisito parcial para a obteny30 do tftulo de P6s- GradUay30 em lingua Espanhola, sob orientay30 da Professora Isabel Jasinski. CURITIBA 2004 re:. -~ L..J' I·~·_t rl·r---.,\ ~~. v ~ : ---,._. - --

Upload: buikiet

Post on 29-Sep-2018

217 views

Category:

Documents


0 download

TRANSCRIPT

Page 1: UNIVERSIDADE TUIUTI DO PARANA - tcconline.utp.brtcconline.utp.br/media/tcc/2016/08/CASA-TOMADA.pdf · universidade tuiuti do parana "casa tomada" - julio cortazar a llnguagem realista

UNIVERSIDADE TUIUTI DO PARANA

"CASA TOMADA" - JULIO CORTAzAR

A LlNGUAGEM REALISTA FANTAsTICA

NA LlTERATURA HISPANO-AMERICANA

AURELIA MARCIA DE SOUZA FRAN<;:A

Trabalho apresentadoUniversidade Tuiuti do Parana comorequisito parcial para a obteny30 dotftulo de P6s- GradUay30 em linguaEspanhola, sob orientay30 daProfessora Isabel Jasinski.

CURITIBA2004

re:. -~L..J' I·~·_t ~§rl·r---.,\~~. v ~

: ---,._. - --

Page 2: UNIVERSIDADE TUIUTI DO PARANA - tcconline.utp.brtcconline.utp.br/media/tcc/2016/08/CASA-TOMADA.pdf · universidade tuiuti do parana "casa tomada" - julio cortazar a llnguagem realista

TERMO DE APROVA<;.li.OAurelia Marcia de Souza Fran~a

"CASA TOMADA"- JULIO CORTAzARA LlNGUAGEM REALISTA FANTAsTICANA LlTERATURA HISPANO-AMERICANA

Esta monografia foi julgada e aprovada para obtenyao do titulo de

Especialista em Lingua e Literatura Espanhola e Hispano-Americanano curso de P6s-graduayao em Lingua e Literatura Espanhola e

Hispano-Americana da Universidade Tuiuti do Parana.

Curitiba, 16 de maryo de 2004.

Leonilda Ambrozio

P6s-gradua~ao em Lingua e Literatura Espanhola e Hispano-

Americana. Universidade Tuiuti do Parana.

Orientadora: Prof" Mestre Isabel Jasinski

UFPR-Departamento de Letras

Page 3: UNIVERSIDADE TUIUTI DO PARANA - tcconline.utp.brtcconline.utp.br/media/tcc/2016/08/CASA-TOMADA.pdf · universidade tuiuti do parana "casa tomada" - julio cortazar a llnguagem realista

SUMARIO

RESUMO ..

1 INTRODUC;Ao ..

2 DESENVOLVIMENTO

2.1 Objetivo Geral..

2.2 Objetivo Espeeifieo ..

2.3 Metodologia ..

2.4 0 Autor .

2.5 A Obra

2.6 0 Conto ..

2.6.1 Breve Resumo do Conto ..

2.7 Casa Tomada, Cas a de Usher e 0 Ineesto

3 CONCLUsAo.. . .

REFERENCIAS BIBLIOGRAFICAS

04

05

06

06

06

06

07

11

12

19

20

41

42

Page 4: UNIVERSIDADE TUIUTI DO PARANA - tcconline.utp.brtcconline.utp.br/media/tcc/2016/08/CASA-TOMADA.pdf · universidade tuiuti do parana "casa tomada" - julio cortazar a llnguagem realista

RESUMO

A moderna narrativa fantastica remonta, em ultima instancia, ao romance g6tice(Gothic Nove~ que surgiu no seculo XVIII. Ao eontrario de seu ancestral queexplorava diretamente as ambientes macahros, as lances dramaticos e 0 ritmoacelerado de aventura 0 fantastico fai paulatinamente sendo depurado ao longo dosecula XIX ate chegar no XX com urn arsenal narrativQ mais sutil, enredos maiscondensados, escritura mais requintada. Seu campo tematico, porem, taiabandonando a rapida sucessao de acontecimentos surpreendentes, assustadores eemocionantes para adentrar esferas mais complexas que a aproximam do mito e dosimbolo. A narrativa fantastica ternou-se receptiva a inquieta~o perante as avan<;oscientificos e tecnol6gicos; as angustias existenciais e psicol6gicas em obras taiscomo: A metamorfose, de Kafka; A queda da casa de Usher, de E. A. Poe; iIsensavao de impotencia, a repressao sexual partindo do inconsciente e deixando-seaflorar em urna relavao incestuosa na obra Casa lomada de Julio Cortazar. 0 efeitocriado por esses textos pode, por conseguinte, cobrir urn grande leque de ernoc;6es:incornodo, surpresa, duvida, estranhamento, aversao, encanto. Qualquer que sejaseu pretexto ou contexto, a narrativa fantastica efetua uma reavaliayao dospressupostos da realidade, questionando sua natureza precipua e colocando emduvida nossa eapacidade de efetivamente eapta-Ia atraves da percep980 dossentidos. Em conseqOemcia disso, 0 fantastico faz emergir a incerteza e 0

desconforto diante daquilo que era tido como familiar. 0 fantastico nao cria mundosfabulosos, distintos do nosso e povoados por criaturas imaginarias, mas revela eproblematiza a vida e 0 ambiente que conhecemos no dia-a-dia. Esse "realismo" dofantastico nao implica, porem, em uma limitay80 ou pauperizay80 de seu alcance naabordagemde problemashumanos.Antes, e a fonte de sua complexidadeestetica ede representac;ao social, estando ai justamente sua distinyao da simples "hist6ria dehorror", composta de personagens e situayoes macabros visando tao somente 0

efeito de terror. 0 fantastieo, portanto, ultrapassa as fronteiras da literatura trivial,contando-se em suas fileiras escritores de primeira grandeza. Onde se encontramtextos de esmerada escritura, enredos complexos, temas e abordagens criticas,alem de urn continuo processo de evoluyao mostrando que 0 genera nao eestanque. A literatura fantastica nunca deixa de procurar novas formas de expressaoe novos conteudos, estando sua definic;ao sempre adiante do estipulado porhistoriadores e te6ricos. A constante transformayao pela qual ela passa deve-se aofato de sempre constituir uma resposta ao complexo de preeeitos, habitos econvenyoes dominantes no meio social em que foi criada: pode-se entender essacategoria literaria como urn instrumento a serviyo da rebeldia espiritual, social eartistica. 0 alcance critlco e estetico do fantastico realiza-se de varias formas, entreelas esta Casa Tomada de Julio Cortazar, na qual uma dupla de irmaos se veemexpulsos de sua casa por uns ruidos que sao, a principia, uma metafora semidentifica980.No entanto, ao longo da analise do conto, se ve que pode ser umemerglr violento de urn desejo incestuoso. Dai a importancia de conhece-Io eestuda-Io.

Page 5: UNIVERSIDADE TUIUTI DO PARANA - tcconline.utp.brtcconline.utp.br/media/tcc/2016/08/CASA-TOMADA.pdf · universidade tuiuti do parana "casa tomada" - julio cortazar a llnguagem realista

1 INTRODUQAO

o objetivo deste trabalho sera 0 de demonstrar que na obra

de Julio Cortazar percebe-se, claramente, a existencia de urn plano

"dupla", uma realidade cotidiana, visivel e razaavel, e outra, de pura

imaginac;ao, que nao se explica senaa par aquilo que reside na

inconsciencia humana, configurando, indubitavelmente, a linguagem

realista fantastica na literatura hispano-americana.

Portanto, a busea sera de evidenciar que em Cortazar as

temas se entrelac;am com as aspectos construtivQs, reproduzindo

uma linguagem fantastica e ultrapassando as fronteiras da literatura

trivial.

A abordagem cortazariana do universe do fantastico nao

deve ser buscada somente nos relatos que mostram 0 cheque e a

fusao das ordens incompativeis (Ia pesadilla y la vigilia, el yo y el no

yo, el pasado y el presente), mas tambern naqueles que

desmascaram a carga de catastrofe da realidade cotidiana.

Enfim, se trata do que 0 proprio Cortazar tern denominado

como urn fantastico "sin mayusculas", pais a misterio nao se escreve

com maiuscula, exageradamente, como imaginam tantos narradores,

mas estara sempre presente em suas obras.

Page 6: UNIVERSIDADE TUIUTI DO PARANA - tcconline.utp.brtcconline.utp.br/media/tcc/2016/08/CASA-TOMADA.pdf · universidade tuiuti do parana "casa tomada" - julio cortazar a llnguagem realista

6

2 DESENVOLVIMENTO

2.1 ObjetiYo Geral

Com a renOV8c;8.0 da lingua gem pro posta pelo realismo

fantastica, demonstrar que surge Julio Cortitzar como digna

representante dessa mesma linguagem fantastica na literatura

hispano-americana, e que tambem, diferentemente dos autores

classicos, apresenta 0 elemento fantastico submerso na

cotidianidade, sem tentar gerar no leitor a reatyao que antes S8

buscava, ou seja, 0 horror.

2.2 ObjetiYo Especifico

Especificamente, neste trabalho, ao analisar a obra "Casa

Tomada", busea-s8 demonstrar 0 fantastico cortazariano como urn

emergir do inconsciente sexual liberado numa relaC;80 incestuosa

entre a dupla de irmaos, sendo a casa elemento fomentador do

incesta.

2.3 Metodologia

Trabalho realizado atrayss de pesquisa bibliografica. com a

concernente consulta a livros relevantes e fundamentais a execu~ao

do trabalho, analise e reflexao do conto proposto, informayoes

coletadas atraves da Internet e aula expositiva ministrada peia

Page 7: UNIVERSIDADE TUIUTI DO PARANA - tcconline.utp.brtcconline.utp.br/media/tcc/2016/08/CASA-TOMADA.pdf · universidade tuiuti do parana "casa tomada" - julio cortazar a llnguagem realista

7

Professora Susan Blum Pess6a de Moura, realizada na Universidade

Federal do Parana, no dia 29 de outubro de 2003, onde ela expos

sobre 0 Realismo Fantastico (Neofantastico) de Cortazar, sua

linguagem, seu questionamento sabre a realidade (ficcional e nao

ficcional) e especificamente a respeito da angustia ou do suposto

incesta no conto Casa Tomada de Cortazar.

2.40 Autor

De pais argentinas, Julio Cortazar nasceu em Bruxelas,

Belgica, em 26 de agosto de 1.914.

Eram tempos de terror no Velho Continente que sofria as

embates da Primeira Guerra Mundial.

o pai de Julio havia side enviado a Europa em uma missao

comercial juntamente com uma delega980 da Republica Argentina em

Bruxelas. Na verdade, seria uma viagem que deveria durar apenas

alguns meses. Mas em decorrencia da guerra e suas consequencias

a familia viu-se obrigada a permanecer na Europa por mais de quatro

anos, alternando sua estadia tambem na Espanha e na Sui<;a.

Em 1.918 a familia Cortazar pode retornar a Argentina e

se instalou em uma velha e grande casa na cidade de Banfield, a

poucos quil6metros de Buenos Aires.

Nao foi facil a infancia do menino Julio. Seu pai

abandonou a familia e 0 mundo do menino reduziu-se ao contato com

sua mae, sua irma e algumas tias.

Page 8: UNIVERSIDADE TUIUTI DO PARANA - tcconline.utp.brtcconline.utp.br/media/tcc/2016/08/CASA-TOMADA.pdf · universidade tuiuti do parana "casa tomada" - julio cortazar a llnguagem realista

8

Era urn garolo solitario, timido e sumamente introvertido

que passava haras e haras lendo livros que encontrava na biblioteca

da casa.

Logo ap6s esse primeiro contato com a literatura,

seguiram-se Qutros interesses que se desenvolveriam atraves dos

anos: a boxe e a musica, particularmente 0 jazz, que se

transformaram em verdadeiras paix6es que ele nunca mais

abandonaria.

Nos principios da decada de 30, a familia Cortazar mudou-

se para Buenos Aires onde Julio curSQU 0 secundario no Colegio

Maria Acosta obtendo a titulo de mestre escola.

No inicio de sua carreira de professor leeionou em tres

pequenos municipios perdidos em meio aos pampas: Saladillo,

Bolivar e Chivilcoy.

Nessa epoca, ja havia escrito alguns poemas que publicou

com 0 titulo "Presencia", sob a pseud6nimo de "Julio Denis".

Tambem estava comec;ando a escrever seus primeiros contos e uma

obra dramaiica, "Los Reyes", que vieram il luz em 1.949.

Cansado de viver nesses pequenos povoados e com uma

intensa necessidade de ter urn maior contacto com os ambitos

intelectuais argentinos, requereu uma catedra na Universidade de

CUYOt na provincia de Mendoza.

Durante urn ana lecianou literatura mas acabou por

renunciar a essa cadeira em decorrencia de prafundas desavenc;as

com 0 governo do General Juan Domingo Peron e sua palitica

populista.

o peronismo representou uma molestia para 0 intelectual.

Page 9: UNIVERSIDADE TUIUTI DO PARANA - tcconline.utp.brtcconline.utp.br/media/tcc/2016/08/CASA-TOMADA.pdf · universidade tuiuti do parana "casa tomada" - julio cortazar a llnguagem realista

9

Em 1.950, realizou sua primeira viagem a Europa de onde

voltou com a intent;;ao de realizar uma profunda mudan<;a ern sua

vida.

Finalmenle, em 1.951 afaslou-se definilivamenle da

Argentina para morar em Paris. Nesse ana publicou "Bestiario", obra

na qual encontram-se alguns de seus melhores contos, tais como:

Carta a una senorita en Paris, Lejana, Cefalea e Casa Tomada,

objelo do presenle Irabalho.

Na Fran9a Irabalhou como Iradulor independenle da

UNESCO. Seu Irabalho perm ilia ler liberdade para seguir escrevendo

e viajar constantemente. Aurora Bernardez, sua primeira mulher, 0

acompanhava em suas viagens pel a Europa e Asia.

o afastamento de seu pais, levou-a paradoxalmente a

descobrir uma nova identidade em si mesmo.

Cortazar muda profundamente de posic;ao a respeito dos

movimentos socia is que 0 haviam afastado da Argentina. Apesar de

viver em Paris, sente-se atraido pela America Latina e apoia

ativamente as revolu~6es cubana e nicaraguense.

Visita varias vezes ambos paises, transformando-se ern

urn continuo colaborador de seus projetos culturais e urn divulgador

de seus sucessos politicos e culturais.

A publica9ao de "Rayuela" (1.963) 0 ralificou como urn dos

narradores latino-americanos mais originais, ao construir uma novel a

que significava uma quebra com rela~ao it narrativa tradicional.

Aclamado pelos leitores e reconhecido pela critica,

chegou a converter-se em uma referencia da novela latino-

Page 10: UNIVERSIDADE TUIUTI DO PARANA - tcconline.utp.brtcconline.utp.br/media/tcc/2016/08/CASA-TOMADA.pdf · universidade tuiuti do parana "casa tomada" - julio cortazar a llnguagem realista

10

americana, juntamente com Carlos Fuentes, Mario Vargas Llosa e

Gabriel Garcia Marquez.

o exito de Cortazar deriva de urna conjun98o entre urna

literatura agressiva, ou melhor, como se diz em espanhol, "fresca",

que, bem traduzido vern a significar "falar na lata" au "mandar vern,

com urna literatura ludica, aliado a seu compromisso politico,

enfatizada par certos impetas que despertam a curiosidade de seus

leitores, parecia ser eternamente jovem, tinha multiplas aventuras

amorosas e era profundamente admirado e Querida par todos as que

a conheciam.

Com 0 implemento das ditaduras na America Latina,

fortaleceu seu compromisso com as povos que as sofriam, abordando

a tematica da luta armada, momento no qual representou

definitivamente a entrada da politica em sua abra.

o premia que ganhou com esse livro, doou-o ao povo

chilena que lutava ferozmente contra a ditadura de Augusto Pinochet.

Do mesmo modo, as direitos autorais de muitas de suas obras foram

cedidos a diferentes causas sociais.

Nessa altura de sua vida, separou-se de Aurora Bernardez

e manteve uma rela'Yclo estavel com a lituana Ugne Karvelis. Esta

rela'Y8o durou algum tempo ate que conheceu a escritora franc6fona

Carol Dunlop, de 31 anos, durante uma viagem a Montreal, Canada.

Mesmo tendo Cortazar mais de sessenta e cinco anos de

idade quando conheceu Carol, a relayclo que se estabeleceu entre

ambos foi intensa e passional.

Juntos realizaram uma viagem pela estrada Paris -

Marselha que resultou na publica9ao de "Los autonautas de la

cosmopista", obra esc rita pelos dais.

Page 11: UNIVERSIDADE TUIUTI DO PARANA - tcconline.utp.brtcconline.utp.br/media/tcc/2016/08/CASA-TOMADA.pdf · universidade tuiuti do parana "casa tomada" - julio cortazar a llnguagem realista

11

o edilico romance terminou abruptamente com a marte de

Carol, vitima de uma rara enfermidade.

Abatido par tao grande perda e sofrendo de leucemia,

Julio realizou sua ultima viagem a Argentina, ja vivendo uma

democracia. Pela primeira vez sentiu-se velho, deprimido e cansado.

Ao regressar a Paris foi internado varias vezes ate que

laleceu em 12 de levereiro de 1.984.

2.5 A Obra

Divertimiento - 1950

Bestiario - 1951

Final del juego - 1956

Las armas secretas - 1959

Ultimo Round - 1960

Historias de cronopios y de lamas - 1962

Ocupaciones raras - 1962

Material Plastico - 1962

Historias de cronopios y de famas - 1962

Rayuela - 1963

Page 12: UNIVERSIDADE TUIUTI DO PARANA - tcconline.utp.brtcconline.utp.br/media/tcc/2016/08/CASA-TOMADA.pdf · universidade tuiuti do parana "casa tomada" - julio cortazar a llnguagem realista

12

Todos los fuegos el fuego - 1966

La vuelta al dia en ochenta mundos - 1967

Un tal de Lucas - 1979

Queremos tanto a Glenda - 1980

Deshoras - 1982

Los autonautas de la cosmopista - 1983

Salvo el crepusculo - 1984

2.6 0 Conto

Nos gustaba la casa porque aparte de espaciosa y

antigua (hoy que las casas antiguas sucumben a la mas ventajosa

liquidacion de sus materiales) guardaba los secretos de nuestros

bisabuelos, el abuelo paterno, nuestros padres y toda la infancia.

Nos habituamos Irene y yo a persistir solos en ella, 10 que

era una locura pues en esa casa pod ian vivir echo personas sin

estorbarse. Haciamos la limpieza par la mariana, levantandonos a las

siete. y a eso de las once yo Ie dejaba a Irene las ultimas

habitaciones par repasar y me iba a la cocina. Almorzabamos a

mediodia, siempre puntuales; ya no quedaba nada por hacer fuera de

unos platos sucios. Nos resultaba grato almorzar pensando en la

casa profunda y silenciosa y c6mo nos bastahamos para mantenerla

limpia. A veces lIegamos a creer que era ella la que no nos dej6

Page 13: UNIVERSIDADE TUIUTI DO PARANA - tcconline.utp.brtcconline.utp.br/media/tcc/2016/08/CASA-TOMADA.pdf · universidade tuiuti do parana "casa tomada" - julio cortazar a llnguagem realista

13

casarnos. Irene rechaz6 dos pretendientes sin m a mi se

me muri6 Maria Esther antes que lIegaramas a comprometernos.

Entramos en los cuarenta anos con la inexpresada idea de que el

nuestro, simple y silencioso matrimonio de hermanos, era necesaria

clausura de la genealogia asentada par los bisabuelos en nuestra

casa. Nos moririamos alii algun dia, vag os y esquivos primos se

quedarian con la casa y la echarian a[ suelc para enriquecerse con el

terreno y los ladrillos; 0 mejor, nosotros mismos la volteariamos

justicieramente antes de que fuese demasiado tarde.

Irene era una chica nacida para no molestar a nadie. Aparte

de su actividad matinal se pasaba el resto del dia tejiendo en el sofa

de su dormitorio. No se porque tejia tanto, yo creD que las mujeres

tejen cuando han en contra do en esa labor el gran pretexto para no

hacer nada. Irene no era asi, tejia cosas siempre necesarias, tricotas

para el invierno, medias para mi, mananitas y chalecos para ella. A

veces tejia un chaleco y despues 10 destejia en un momento porque

algo no Ie agradaba; era gracioso ver en la canastilla el monton de

lana encrespada resistiendose a perder su forma de algunas horas.

Los sabados iba yo al centro a comprarle lana; Irene tenia fe en mi

gusto, se complacia can los colo res y nunca tuve que devolver

madejas. Yo aprovechaba esas sa lid as para dar una vue Ita por las

librerias y preguntar vanamente si habia novedades en literatura

francesa. Desde 1939 no Ilegaba nada valioso a la Argentina.

Pero es de la casa que me interesa hablar, de la casa y de

Irene, porque yo no tengo importancia. Me pregunto que hubiera

hecho Irene sin el tejido. Uno puede releer un libra, pero cuando un

pull-over esta terminado no se puede repetirlo sin escandalo. Un dia

encontre el cajon de abajo de la comoda de alcanfor lIeno de

panoletas blancas, verdes, lila. Estaban con naftalina, apiladas como

en una merceria; no tuve valor de preguntarle a Irene que pensaba a

hacer can elias. No necesitabamos ganarnos la vida, todos los meses

lIegaba la plata de los campos y el dinero aumentaba. Pero a Irene

Page 14: UNIVERSIDADE TUIUTI DO PARANA - tcconline.utp.brtcconline.utp.br/media/tcc/2016/08/CASA-TOMADA.pdf · universidade tuiuti do parana "casa tomada" - julio cortazar a llnguagem realista

14

solamente la entretenia el tejido, mostraba una destreza maravillosa

y a mi se me iban las heras viendole las manos como erizos

plateados, agujas yendo y viniendo y una 0 dos canastillas en el

suelo donde se agitaban constantemente los ovillos. Era hermoso.

Como no acordarme de la distribucion de la casa. EI

comedor, una sala con gobelinos, la biblioteca y tres dormitorios

grandes quedaban en la parte mas retirada, la que mira hacia

Rodriguez Pena. Solamente un pasillo con su maciza puerta de roble

aislaba esta parte del ala delantera donde habia un bafio, la cocina,

nuestros dormitorios y el living central, al cual comunicaban los

dormitorios y el pasillo. Se entraba a la casa por un zaguan con

may61ica , y la puerta central daba al living. De manera que uno

entraba por el zaguan, abria la cancel y pasaba al living; tenia a los

lados las puertas de nuestros dormitorios, y al frente del pasillo que

conducia a la parte mas retirada; avanzando por Ie pasillo se

franqueaba la puerta de roble y mas alia empezaba el otro lado de la

casa, 0 bien se podia girar a la izquierda justamente antes de la

puerta y seguir por un pasillo mas estrecho que lIevaba a la cocina y

al bario. Cuando la puerta estaba abierta advertia uno que la casa

era muy grande; si no, daba la impresi6n de un departamento de los

que se edifican ahora, apenas para moverse; Irene y yo viviamos

siempre en esta parte de la casa, casi nunca ibamos mas alia de la

puerta de roble, salvo para hacer la Iimpieza. pues es increible c6mo

se junta tierra en los muebles. Buenos Aires sera una ciudad Iimpia,

pero eso se 10 debe a sus habitantes y no a otra cosa. Hay

demasiada tierra en el aire, apenas sapia una rafaga se palpa el

polvo en los marmoles de las consolas y entre los rombos de las

carpetas de macrame; da trabajo sacarlo bien con plumero, vuela y

se suspende en el aire, un momenta despues se deposita de nuevo

en los muebles y en los pianos.

Lo recordar;, siempre con claridad porque fue simple y sin

circunstancias inutiles. Irene estaba tejiendo en su dormitorio, eran

Page 15: UNIVERSIDADE TUIUTI DO PARANA - tcconline.utp.brtcconline.utp.br/media/tcc/2016/08/CASA-TOMADA.pdf · universidade tuiuti do parana "casa tomada" - julio cortazar a llnguagem realista

15

las ocho de la noche y de repente se me ocurri6 poner al fuego la

pavita del mate. Fui hasta el pasillo hasta enfrentar la entornada

puerta de roble, y daba la vuelta al codo que lIevaba a la cocina

cuando escuche algo en el comedor 0 la biblioteca. EI son ida venia

impreciso y sordo, como un volcarse de silla sobre la alfombra 0 unahogado susurro de conversaci6n. Tambiem 10 ai, al mismo tiempo 0

un segundo despues, en el fonda del pasillo que traia desde aquellas

piezas hasta la puerta. Me tire contra la puerta antes de que fuera

demasiado tarde, la cerre de golpe apoyando el cuerpo; felizmente la

lIave estaba puesta de nuestro lade y ademas corri el gran cerrojo

para mas seguridad.

Fui a la cocina, calente la pavita, y cuando estuve de vue Ita

con la bandeja del mate Ie dije a Irene:

- Tuve que cerrar la puerta del pasillo. Han tomado la parte

del fondo.

Dej6 caer el tejido y me mir6 con sus graves ojos cansados.

-l,Estas seguro?

Asenti.

-Entonces -dijo recogiendo las agujas- tendremos que

vivir en este lado.

Yo cebaba el mate con mucho cuidado, pera ella tard6 un

rata en reanudar su labor. Me acuerdo que tejia un chaleco gris; a mi

me gustaba ese chaleco.

Los primeros dias nos parecio penoso porque ambos

habiamos dejado en la parte tomada muchas cosas que queriamos.

Mis libros de literatura francesa, por ejemplo, estaban todos en la

Page 16: UNIVERSIDADE TUIUTI DO PARANA - tcconline.utp.brtcconline.utp.br/media/tcc/2016/08/CASA-TOMADA.pdf · universidade tuiuti do parana "casa tomada" - julio cortazar a llnguagem realista

16

biblioteca. Irene extranaba unas carpetas, un par de pantuflas que

tanto la abrigaban en invierno. Yo sentia mi pipa de enebro y cree

que Irene pens~ en una botella de Hesperidina de muchos anos. Con

frecuencia (perc esto solamente sucedi6 los primeros dias)

cerrahamos algun cajon de las c6modas y nos mirabamos con

tristeza.

-No esta aqui.

Y era una cosa mas de lodo 10 que habiamos perdido al olro

lado de la casa.

Pera tambien tuvimos ventajas. La limpieza se simplifie6

tanto que aun levantandose tardisimo, a las nueve y media par

ejemplo, no daban las once y ya eslabamos de brazos cruzados.

Irene se acostumbr6 a ir conmigo a la cocina y ayudarme a preparar

el almuerzo. La pensamos bien y se decidi6 esto: mientras yo

preparaba el almuerzo, Irene cocinaria platDs para comer frios de

nache. Nos alegramos porque siempre resulta molesto tener que

abandonar los dormitorios al atardecer y ponerse a cocinar. Ahora

nos bastaba con la mesa en el dormitorio de Irene y las fuentes de

com ida fiambre.

Irene estaba contenta porque Ie quedaba mas tiempo para

tejer. Yo andaba un poco perdido a causa de los libros, pero par no

afligir a mi hermana me puse a revisar la colecci6n de estampillas de

papa, y eso me sirvi6 para matar el tiempo. Nos divertiamos mucho,

cad a uno en sus cosas, casi siempre reunidos en el dormitorio de

Irene que era mas c6modo. A veces Irene decia:

-Fijale esle punlo que se me ha ocurrido. ~No da un dibujo

de Irebol?

Page 17: UNIVERSIDADE TUIUTI DO PARANA - tcconline.utp.brtcconline.utp.br/media/tcc/2016/08/CASA-TOMADA.pdf · universidade tuiuti do parana "casa tomada" - julio cortazar a llnguagem realista

17

Un rata despues era yo el que Ie ponia ante los ojos un

cuadrito de papel para que viese el merito de algun sello de Eupen y

Malmedy. Estabamos bien, y poco a poco empezabamos a no pensar.

Se puede vivir sin pensar.

(Cuando Irene sonaba en alta voz yo me desvelaba

enseguida. Nunca pude habituarme a esa voz de estatua 0 papagayo,voz que viene se los sueflos y no de la garganta. Irene decia que missueflos consistian en grandes sacudones que a veces hacian caer elcobertor. Nuestros dormitorios ten ian el living de par media, pera de

nache se escuchaba cualquier cosa en la casa. Nos alamos respirar,

toser, presentiamos el ademan que conduce a la lIave del velador,

los mutuDs y frecuentes insomnios.

Aparte de eso todD estaba callado en la casa. De dia eran

los rumores domesticos, el roce metalieo de las agujas de tejer I un

crujido al pasar las hojas del album filatelico. La puerta de roble,

creo haberlo dicho, era maciza. En la cocina y el ban~, que quedaban

tocando la parte tamada, nos poniamos a hablar en voz mas alta 0

Irene cantaba canciones de cuna. En una cocina hay demasiado ruido

de loza y vidrios para que otros sonidos irrumpan en ella. Muy pocas

veces permitiamos ahi el silencio, pero cuando tornabamos a los

dormitorios y al living, entonces la casa se ponia callada y a media

luz, hasta pisabamos mas despacio para no molestarnos. Yo creo que

era por eso que de noche, cuando Irene empezaba a sonar en alto

voz, me desvelaba en seguida).

Es casi repetir \0 mismo salvo las consecuencias. De noche

siento sed, y antes de acostarnos Ie dije a Irene que iba hasta la

cocina a servirme un vasa de agua. Desde la puerta del dormitorio

(ella tejia) oi el ruido en la cocina; tal vez en la cocina 0 tal vez en el

bane porque el codo del pasHlo apagaba el sonido. A Irene Ie llama

la atenci6n mi brusca manera de detenerme, y vino a mi lade sin

decir palabra. Nos quedamos escuchando los ruidos, notando

Page 18: UNIVERSIDADE TUIUTI DO PARANA - tcconline.utp.brtcconline.utp.br/media/tcc/2016/08/CASA-TOMADA.pdf · universidade tuiuti do parana "casa tomada" - julio cortazar a llnguagem realista

18

clara mente que eran de este lado de la puerta de roble, en la cocina

y en el bario, 0 en el pasilla mismo donde empezaba el coda casi al

lado nuestro.

No nos miramos siquiera. Aprete el brazo de I rene y la hiee

correr conmigo hasta la puerta cancel, sin volvernos hacia atras. Los

ruidos se cian mas fuerte, pera siempre sordos a espaldas nuestras.

Gerre de un golpe la cancel y nos quedamos en el zaguan. Ahora no

se cia nada.

-Han tornado esta parte -dijo Irene. EI tejido Ie colgaba de

las manos y las hebras iban hasta el cancel y se perd ian debajo.

Guando vio que los ovillos habian quedado del otro lado, solt6 el

tejido sin mira rio.

-i Tuviste tiempo de traer alguna cosa? -Ie pregunte

inutilmente.

-No, nada.

Estabamos con 10 puesto. Me aeards de los quince mil pesos

en el armaria de mi dormitorio. Va era tarde ahara.

Como me quedaba el reloj pulsera, vi que eran las once de

la noche. Rode'; con mi brazo la cintura de Irene (yo creo que ella

estaba lIorando) y salimos a la calle. Antes de alejarnos tuve lastima,

cerre bien la puerta de entrada y tire la lIave a la alcantarilla. No

fuese que a alglln pobre diablo se Ie ocurriera robar y se metiera en

la casa, a esa hora y con la casa tomada.1

lCORTAZAR, Julio F. Bestiario. Madrid, Grupo Santillana de Ediciones, 2"

edici6n p.11-20.

Page 19: UNIVERSIDADE TUIUTI DO PARANA - tcconline.utp.brtcconline.utp.br/media/tcc/2016/08/CASA-TOMADA.pdf · universidade tuiuti do parana "casa tomada" - julio cortazar a llnguagem realista

19

2.6.1 Breve Resumo do Conto

Urn irmao e uma irma dividiam uma casa durante anos. Esta

mesma casa era de posse da familia desde sempre, sendo inclusive

urn marco na historia familiar. De grandes dimensoes, a residencia

sempre despertou a cobic;;a dos demais rnembros do cia familiar.

Porem, a insistencia dos dais irmaos a preservou de qualquer espalio

ou disputa. Ali dentro, 0 casal vivia uma vida de absoluta pasmaceira

e ratina, dividida entre a ratina de limpeza e as habitos individuais e

as manias de cada urn.

Eis que urn certo dia, a casa foi invadida. As partes dos

fundos foi tamada por invasores an6nimos. Os irma os, apavorados.

S8 trancaram na parte frontal da residencia e logo S8 ajustaram ao

novo ritmo de vida, agora adaptado a um espa90 menor. Quando tudo

parecia se normalizar novamente, a casa sofreu uma nova invasao.

Desta vez, 0 casal preferiu fugir de vez da moradia, deixando-a aos

desejos desses invasores. Assim, expulsos de seu lar, os dois foram

obrigados a encarar 0 mundo.

Page 20: UNIVERSIDADE TUIUTI DO PARANA - tcconline.utp.brtcconline.utp.br/media/tcc/2016/08/CASA-TOMADA.pdf · universidade tuiuti do parana "casa tomada" - julio cortazar a llnguagem realista

20

2.7 CASA TOMADA, CASA DE USHER E 0 INCESTO

Para se falar de Cortazar se deve prirneiramente buscar 0

que mais influenciou seu modo particular de escrever, e nesse

trabalho indagativo encontrou-se a Edgard Allan Poe. Eis que 0

proprio Corti:lzar aceita que sua inclinal;tc30 para a fantastico provem

desse autor que ele mesma, Cortazar, traduziu para a castelhano.

Segundo ALAZRAKI(1983), Cortazar dizia que "Las huellas

de escritores como Poe estan innegablemente en los niveles mas

profundos de mis cuentos y cree que sin Ligeia y sin La caida de la

casa Usher, no hubiera ten ida esa disposicion hacia 10 fantastico ..

Porem, se POE(1970), como aceita Cortazar, esta

implicitamente em seus contos, aparece de forma explicita no conto

escolhido para esta analise, "Casa Tomada", que se mostra em boa

medida como resposta ao conto de Poe, "La caida de la casa Usher",

no qual se encontram varios elementos que se repetem em Cortazar,

ainda que um tanto quanto distante da concep98o do tantastico e da

propria literatura de Poe.

o tertii dialogo entre am bas as obras nos permite iluminar

zonas obscuras da enigmatica narrat;:ao cortazariana e abordar uma

interpretat;:ao da mesma.

"La caida de la casa Usher" de POE (1970), nos apresenta

uma casa habitada desde seculos por uma familia, perpetuada

sempre em linhagem direta, e na qual no momento vi vern dois irmaos

solteiros, homem e mulher.

A casa oferece urn aspecto sinistro ao narrador-testemunha

que visita seu antigo amigo, Roderick Usher, torturado por um mal

de familia que se reflete em ataques catalepticos, alem do problema

Page 21: UNIVERSIDADE TUIUTI DO PARANA - tcconline.utp.brtcconline.utp.br/media/tcc/2016/08/CASA-TOMADA.pdf · universidade tuiuti do parana "casa tomada" - julio cortazar a llnguagem realista

de sua irma que apresenta uma grande

21

que tern

permitido it familia Usher dar mostras de "numerosas e elevadas

concep~oes artisticas".

Sua irma esta a ponto de morrer, 0 que agrava 0 mal de

Roderick que tern, por outra parte, a sensa~ao de que a casa exerce

uma influencia malefica sobre ela.

Lady Madeline morre e, dado a sua particular enfermidade e

para evitar a curiosidade medica, seu irmao prefere guardar 0

cadaver alguns dias em uma velha cripta no mais profundo dos

por6es da mansao.

Em uma noite de tempestade em que 0 pr6prio narrador

sente uma grande agita~ao, recebe em seu quarto 0 amigo que havia

piorado muito seu estado de animo nos ultimos dias. Tenta acalma-Io

lendo-Ihe umas paginas de urn livro no qual 0 personagem for~a a

porta de uma casa e se defronta com urn dragao.

A agita~ao do narrador vai crescendo porque cada um dos

sons que descrevem as paginas do livro parecem produzir eco na

propria casa Usher. Roderick confessa finalmente que na realidade

se trata de sua irma enterrada viva que tinha conseguido sair do

sepulcro e, saindo da cripta, subia as escadas para vingar a

precipita~ao de seu irmao.

E assim se da, a porta se abre e a ensangiientada lady

Madeline cai finalmente em um abra~o mortal sobre seu irmao. 0

narrador foge apavorado e observa, ja a salvo, como a casa se

desmorona e e trag ada pelo lago situ ado aos seus pes.

E evidente a importancia que tem a dimensao espacial em

ambos os relatos desde 0 proprio titulo, pOis a casa imp6e urn valor

Page 22: UNIVERSIDADE TUIUTI DO PARANA - tcconline.utp.brtcconline.utp.br/media/tcc/2016/08/CASA-TOMADA.pdf · universidade tuiuti do parana "casa tomada" - julio cortazar a llnguagem realista

22

predominante e converte-se em personagem principal na narraC;8o,

adicionando-se assim mais urn personagem a trama.

No relato de Poe, a casa aparece personificada desde 0

principio atraves da descriy80 que nos apresenta 0 narrador,insistindo especial mente na estranha atmosfera que a rodeia e que

se assimila a respirac;ao de urn ser vivo, e as janelas que aD longo da

narraC;8o sao comparadas a olhos vazios.

Seria interessante analisar em profundidade 0 elemento

espacial em ambos as relatos e observar as coincidemcias existentes,par exemplo a insistencia no relato de Poe de que as janelas saoparecidas a olhos vazios pareee ter uma correspondencia com aausencia de janelas na descric;ao da casa que faz 0 narrador doconto cortazariano. Esta ausencia de janelas nos faz notarANDREU(1968), "Inexplicablement les ouvertures ou les fenetres,

semblent totalement absentes de ceUe maison don la seule issue est

la «puerta cancel» qui donne sur la rue".

Evidentemente, a ausencia de janelas e seu carater tetricoajuda a conseguir a atmosfera de angustia em ambos relatos e acaracterizar um espa~o opressivo.

Roderick Usher considera que a casa exerce sobre ele uminfluencia negativa. Tambem no relato de Cortazar a condi9ao de

personagem da casa vem determinada pelas proprias palavras donarrador, porem e da casa que sobressai 0 interesse maior. A casacomo personagem adquire as caracteristicas de personagem sinistraque enumera FREUD (1943) em sua obra Das Unheimliche e a

mesma aparece como possuidora de males, convertendo-se emreflexo de toda a genealogia que nela viveu.

Tal identifica9ao se manifesta, por exemplo, na coincidencia

entre as janelas de olhos vazios e a gradativa perda de brilho dos

Page 23: UNIVERSIDADE TUIUTI DO PARANA - tcconline.utp.brtcconline.utp.br/media/tcc/2016/08/CASA-TOMADA.pdf · universidade tuiuti do parana "casa tomada" - julio cortazar a llnguagem realista

23

olhos de Roderick ao longo do relato. Igualmente aparece, com

clareza, quando declara a narrador a tragico final da casa: "extrafio y

equivoco nombre de Casa Usher, nombre que parecia incluir entre

los campesinos que 10 usaban, la familia y la mansion familiar".

FREUD(1978), elaborou urn breve catalogo de temas

sinistros entre as quais se encontram a presenc;a do duplo. das

amputar;oes e da presenr;a de partes do corpo que tern regemcia

propria, a presenya de urn personagem geralmente com

caracteristicas de duple, que possui uma rna influencia, repetic;ao de

uma mesma situar;clO, a encarnar;80 do fantastico e a cumprimento de

desejos e de fantasias que consideramos impossiveis ou irreais.

Porem todos esses assuntos nao conseguem a sinistra par 5i

50S, po is muitos deles aparecem em contos maravilhosos, onde nao

se da 0 sinistro. Necessariamente porque nao se da a duvida sobre 0

inexplicavel que nao se reflete numa realidade possive!.

o sinistro e aquilo que, sendo familiar, e nesse sentido

Freud mostra como a familiar, intimo e na verdade 0 inconsciente

reprimido do sinistro, resultou das imagens das amputay6es que nao

sao senao a recordayao do temor infantil pela castrayao por parte do

pai-rival (e Freud nos recorda que precisamente a castigo que se

auto-imp6e Edipo ao conhecer seu pecado e arrancar os proprios

olhos).

Cortazar incide nessa mesma ideia ao dizer no comeyo do

relato que a casa guardava as recorday6es de "nuestros bisabuelos,

el abuelo paterno, nuestros padres y toda la infancia". E por outro

lado a identifica9ao dos personagens com a casa que habitam esta

muito clara na dedica9ao de que ela e objeto por parte dos dois

irmaos, mesmo porque, sabedor de um destin~ sinistro, 0 narrador

Page 24: UNIVERSIDADE TUIUTI DO PARANA - tcconline.utp.brtcconline.utp.br/media/tcc/2016/08/CASA-TOMADA.pdf · universidade tuiuti do parana "casa tomada" - julio cortazar a llnguagem realista

24

tenta destrui-Ia antes de sua desapariyEio. "Nosotros mismos la

volteariamos justicieramente antes de que fuese demasiado tarde".2

Dutra coincidencia entre ambas as obras esta em que a cas a

e justamente habitada par dais irmaos, de sexo distinto. Dois irmaos

que sao as ultimos de uma longa estirpe.

No relato de Cortazar, tambem ha referencias que indicam

que a casa foi habitada par varios antepassados dos dais irmaos,

alias, como a proprio narrador comentou acima: "guardaba los

recuerdos de nuestros bisabuelos, el abuelo paterno, nuestros

padres y tada la infancia".

Inclusive relata que esta linhagem esta prestes a

desaparecer porque nenhum deles se casou.

As duas obras se constroem em torno de urn triangulo de

personagens: a casa e os dois irmaos que a habitam, e 0 nucleo do

relato e precisamente 0 conjunto de inter-rela96es entre eles que, no

caso da obra de Poe, sao observadas par urn narrador-testemunha.

Em Cortazar, de forma oculta, sugere-se a possibilidade de

uma rela9aO incestuosa entre as irmaos. No relato de Poe se discute

que a antigo tronco dos Usher nunca havia brotado de urn ramo

duradouro porque toda a familia se Iimitava a uma unica linha de

descende!ncia direta e em alguns casos com insignificantes e

passageiras varia90es.

Na obra "Casa Tomada", 0 narrador nos fala de urn "simple y

silencioso matrimonio de hermanos", e alem de outras referencias

que sugerem essa pessibilidade a pesar de que varies critices negam

o inceste ne relate de Cortazar. Por exemple Maria Cecilia Quintero

2 CORTAZAR, Julio F. Bestiario. Madrid, Grupo Santillana de Edicianes, 2001Todas as cita.;:Oes do texto Casa Tamada remetem a esta edi.;:ao.

Page 25: UNIVERSIDADE TUIUTI DO PARANA - tcconline.utp.brtcconline.utp.br/media/tcc/2016/08/CASA-TOMADA.pdf · universidade tuiuti do parana "casa tomada" - julio cortazar a llnguagem realista

25

Marin quando diz: "No aceptamos la relaci6n incestuosa pues el

mecanismo significativ~ del texto no sugiere en su totalidad dicho

enfoque".3

No que diz respeito ao relate de Poe, varias sao as

sugestoes de urna relac;:c3o incestuosa. Porem alguns criticos, como

Louis Vax, acreditam que todas essas sugestoes respondem, na

realidade, a fatores estruturantes do relato que nao pretendem

sugerir 0 incesta entre as irmaos:

[ ... J EI efeeta que profesa a su hermana moribunda pone derelieve, de forma tan natural como trivial, el desamparo deUsher. La simpatia que liga a los dos personajes S8 explica,desde el punto de vista de 10 verosimil, per su calidad degemelos, y, desde el punto de vista artistico, per la necesidad depresentarlos, no como personalidades bien perfiladasenfrentandose en situaciones diversas, sino comoindividualidades distintas, ligadas p~r afinidades de naturalezaextraordinaria, y que se confunden con la mansion de su raza.En lugar de suponerle tendencias incestuosas, imaginemos porun momento que Usher ha tomado esposa: "no sentimos que laobra perderia calidad? Aunque su union fuera esteril, dosesposos no podrian estar ligados p~r la misma simpatiamisteriosa que dos gemelos [ ... ]. EI parentesco de sangre dacuenta de la solemnidad maca bra del relato mejor que el amorculpable.(Vax, 1980, p. 110).

Em ambos casos os dois casais de irmaos vivem em um grande

grau de isolamento. Roderick confessa a seu amigo que "durante

muchos alios, nunca me habia aventurado a salir" da casa. A dupla

de irmaos de Cortazar raramente deixa a de ambos. Em Cortazar, 56

o irmao e que, aos sabados, sai com uma clara finalidade que e a de

procurar livros franceses, mesmo que tal busca, ele sabe, sempre

seja in "til.

Ja a irma nunca a abandona, contenta-se em tricotar e tricotar,

o que a permite assim passar a tempo.

3 QUINTERO MARIN, Marla Cecilia. La cuentfstica de Julio Corttlzar. Madrid:Editorial Complutense, 1981, p.41.

Page 26: UNIVERSIDADE TUIUTI DO PARANA - tcconline.utp.brtcconline.utp.br/media/tcc/2016/08/CASA-TOMADA.pdf · universidade tuiuti do parana "casa tomada" - julio cortazar a llnguagem realista

26

Tal isola menta esta ligado a sugerida relayao incestuQsa. Na

verdade, assemelha-se ao velho conflito familia versus sociedade,

que nao e senaa a conflito endogamia versus exogamia das

sociedades primitivas cnde 0 incesto era a norma.

Pequenos grupos humanos encerrados em si mesmas se

perpetuam sempre em relayDes que nao podiam senaa ser

incestuosas porque precisamente era proibido as relay6es com

membros de outros grupos.

Portanto, parece que hi! uma explica9ao antropologica na

leitura desse relato que nos permite compreender esse isola menta

como resultado de uma relayao incestuQsa, por subentendido que

pareya a principia.

Prova disso e a aceita<;ao de que tal relayao vern estabelecida

pela propria casa, idenlificada com a linhagem, como pode-se ver: "A

veces lIegamos a creer que era ella [Ia casal la que no nos deja

casarnos"; tambem Roderick supunha sobre uma influencia da

mansao a esse respeito.

Tal isola mento, tanto quanto a concentra9ao da familia sobre si

mesma, conduz finalmente it sua propria destrui9ao. Tal e a ideia de

"La caida de la casa Usher", que se converte no esgotamento da

linhagem familiar, bern como 0 proprio fim da casa, trag ada pelo lago

que a cercava.

Assim, casa e linhagem sao devorados por si mesmos. Se trata

portanto de um caso de autofagia. Nao porque 0 incesto em si mesmo

leve a morte, ainda que evidentemente 0 relato de Poe sugira que 0

mal da familia tern muito a ver com a miscigenacao sangUinea, ao

longo do tempo. Mas pelo contri!rio porque, precisamente, 0

Page 27: UNIVERSIDADE TUIUTI DO PARANA - tcconline.utp.brtcconline.utp.br/media/tcc/2016/08/CASA-TOMADA.pdf · universidade tuiuti do parana "casa tomada" - julio cortazar a llnguagem realista

isolamento a que essa situac;ao conduz,

propria destruiC;ao.

Na verdade, 0 incesto nao produz monstros nem doenc;as. A

nao ser, logicamente, a perpetuac;ao das caracteristicas de urn

determinado ramo familiar, sejam boas ou ruins.

Por esse motiv~, os criadores de cavalos sempre procuram

cruzar irmaos, quando estes sao de rac;:a pura, para evidentemente

perpetuar a qualidade da especie. Ou ao contra rio, assim nao

proceder quando percebem alguma anormalidade doentia nesses

cruzamentos. Em uma relac;:ao incestuosa a possibilidade de que se

juntem do is genes frageis sao muito maiores do que em uma relac;ao

nao incestuosa.

Os grupos endogamicos acabam por sobrepor-se espacialmente

com outros, 0 que produz uma mutua adversidade porque 0 homem

acaba enfrenlando-se, como diz LEVI-STRAUSS (1985), recordando

a Tylor, a discordancia entre "casar-se" fora do grupo acaba por

"aniquilar" esse rebelde dentro do grupo original.

Na verdade a proibic;:ao do incesto nao tem uma origem moral

como pode considerar-se na atualidade, senao "politica", foi uma

forma de evitar os conflitos entre grupos fechados entre si mesmos e

que por outr~ lade dependiam-se mutuamente.

A proibic;:ao do incesto supoe 0 desenvoivimento da familia e da

sociedade pOis como disse LEVI-STRAUSS (1987), "si la

organizacion social tuvo un principio, este solo pudo haber consistido

en la prohibicion del incesto".

A ideia da destruic;:ao da casa, que acontece no relato de Poe,

como resultado dessa autofagia, bem como do incesto, tam bern

aparece em Cortazar, ainda que apenas como urn plano anunciado

Page 28: UNIVERSIDADE TUIUTI DO PARANA - tcconline.utp.brtcconline.utp.br/media/tcc/2016/08/CASA-TOMADA.pdf · universidade tuiuti do parana "casa tomada" - julio cortazar a llnguagem realista

28

pelo narrador no principia, porem que indica em definitiv~ a mesma

ideia de "necesaria clausura de la genealogia asentada par los

bisabuelos en nuestra casa", e de destrui<;ao de urna linhagem

decadente.

Os personagens parecem ter bem definido, em ambos os

relatos, a influencia da casa e par sua vez, da longa descendencia

que a habitou em sua situac;:ao de isola mento, e provavetmente

tambem desse estado de "matrimonio de irmaos" em que vivem as

duas duplas.

o narrador de "Casa Tamada" manifesta ter tido, as vezes, a

ideda de que a casa nao as deixou se casarem, 0 que vern a ser urna

manifestac;:ao desse isolamento endogamico que as impedia de sair

de seu interior, freqOentar a sociedade. Assim, em boa medida, as

dais irmaos estao presos dentro da propria casa, da mesma forma

que estava Roderick, que tambem explicava essa situal(80 em

relal(80 com sua propria casa.

Alem disso, ao reconhecer 0 narrador de Cas a Tomada a

possivel influencia malefica da casa, ele esta apresentando-a como

uma personagem sinistra ao dizer que ela e 0 duplo da familia como

no caso do relato de Poe com os caracteres do duplo, duple da

familia e dos proprios personagens e portadora de influencias

maleficas, conforme en contra va Freud nessa classe de personagens.

Essa situal(80 de isolamento e de identifica980 dos irm80S com

a casa, os identifica com a longa linhagem em ambos os relatos,

resultando em uma relal(80 incestuosa que aparece so de forma

latente no conto de Cortazar e possivelmente consumada no de Poe.

Tal relal(80 incestuosa proporciona uma chave antropologica

que explica 0 isolamento dos irm80s, porem tambem apresenta uma

chave psicologica, po is 0 incesto aparece como desejo normal e

Page 29: UNIVERSIDADE TUIUTI DO PARANA - tcconline.utp.brtcconline.utp.br/media/tcc/2016/08/CASA-TOMADA.pdf · universidade tuiuti do parana "casa tomada" - julio cortazar a llnguagem realista

29

habitual nos primeiros estagios da vida do ser humano, que

evidentemente tern pelos membros de sua pr6pria familia, objeto de

seus primeiros desejos sexuais, assim como na infancia da

humanidade os membros do grupo se relacionavam sexualmente

entre si.

o progresso desse estado primitiv~ a Dutro mais avanc;ado,

como sucede com a crescimento do menino, leva a proibic;ao do

incesta em urn casa e a repressao psiquica do mesma, em Qutro,

produzindo, segundo FREUD (1973). elementos fundamentais do

psiquismo humano. Em ambos as casas, a incesta e substituido par

outro tipo de manifestac;ao. Pon3m no presente relata, a relac;ao

incestuQsa aparece apenas sugerida em varias ocasioes, como diz

JEAN L. ANDREAU (1968). nada aparece permitindo afirmar essa

relac;ao com certeza absoluta.

Oentro desta visao da situac;ao do relata pode-se propor a

hipotese de que os invasores que com tanta naturalidade vao

expulsando os dois irmaos da casa, nao sao na realidade, mais do

que 0 desejo incestuoso que emerge do profundo do inconsciente,

identificado com a parte mais subterranea desta casa-familia-

psiquismo, que vai emergindo ate a superficie da consciencia

identificada finalmente com 0 exterior da propria casa.

Tal ideia fica tambem confirmada porque a situac;ao e similar ao

relato de Poe, onde Roderick tenta reprimir seu desejo incestuoso

ocultando 0 objeto, sua propria irma, na parte mais profunda de sua

casa, numa tumba.

No entanto 0 desejo consegue emergir finalmente e lady

Madeline consegue abrir seu ataude, assim como a porta de ferro, e

subir as escadas ate a habitac;ao onde encontra-se Roderick, e

consumar 0 incesto em urn macabro abrac;o final, que vern a ter seu

Page 30: UNIVERSIDADE TUIUTI DO PARANA - tcconline.utp.brtcconline.utp.br/media/tcc/2016/08/CASA-TOMADA.pdf · universidade tuiuti do parana "casa tomada" - julio cortazar a llnguagem realista

30

paralelo no ge5to do narrador do conto de Cortazar de abra9ar Irene

pela cintura.

A personific8yao da casa e a autentica protagonista. 0 relato S8

inicia diretamente falando dela: "nos gustaba la casa porque aparte

de espaciosa y antigua .. "t com 0 que apresenta, alem disso, uma

primeira descriyao que continua no paragrafo seguinte, ao referir-se

novamente ao prazer que Ihes produz: "Nos fesultaba grato almorzar

pensando en la casa profunda y silenciosa .. ". A casa, que pareee

evidentemente proporcionar satisfayBo aos dais irmaos, eapresentada atraves de quatro caracterlsticas basicas, repartidas em

duas partes: espayosa e antiga primeiro, e mais adiante: profunda e

silenciosa.

Estes quatro adjetivos mostram uma relayao basica com a

mente humana. Em primeiro lugar sua antigOidade que, rna is

diretamente relacionada com a leitura antropol6gica, caracteriza a

relayao hist6rica com 0 ambito familiar, 0 qual emerge no psiquismo,

po is 0 proprio narrador dira que a casa "guardaba los recuerdos de

nuestros bisabuelos, el abuelo paterno, nuestros padres y toda la

infancia". Precisamente as lembranyas da infancia sao fundamentais

no feitio do carater, porquanto este se origina, sempre segundo

Freud, durante esses primeiros anos e em sua origem tomam parte

muito ativa nos desejos incestuosos.

Em seguida 0 narrador apresenta suas dimens6es, ou seja,

espayosa e profunda, que sao aplicaveis tambem a mente humana

caracterizada par uma amplitude que em grande medida ainda e

desconhecida.

E a ultimo adjetivo fundamental, como se pode ver, e quando

refere-se ao silencio, que tambem e uma manifestayao da

identifica9ao da casa com 0 psiquismo, pois segundo FREUD, 0

silencio frente ao ruido e precisamente a simbolizayao que se realiza

Page 31: UNIVERSIDADE TUIUTI DO PARANA - tcconline.utp.brtcconline.utp.br/media/tcc/2016/08/CASA-TOMADA.pdf · universidade tuiuti do parana "casa tomada" - julio cortazar a llnguagem realista

31

no relata para referir-se a repressao e it emergencia da repressao,

respectivamente.

o narrador continua com a ideia do incesta e da endogamia: "A

veces Ilegamos a creer que era ella la que no nos deja casarnos.

Irene rechaz6 dos pretendientes sin mayor motivD y a mi se me muri6

Maria Esther antes de que J1egaramos a comprometernos".

Posteriormente apresenta mais clara mente a situa~ao:

"Entramos en los cuarenta anos con la inexpresada idea de que el

nuestro, simple y silencioso matrimonio de hermanos era necesaria

clausura de 18 genealogia asentada par los bisabuelos en nuestra

casa",

o narrador ja nos da. algumas chaves. Ao falar de inexpresada

idea, situa urn circulo de pre-consciencia, e evidente a menc;ao aD

matrimonio de irmaos, que 0 narrador qualifica como silenc;oso.

E uma prova maior da identificayao dos personagens com a

casa, 0 sih~ncio foi destacado como atributo desta e, como se pode

ver, tambem se relaciona com a situa<;ao de repressao, em que os

impulsos permanecem amortecidos ou latentes, por otro lado, a ruido

sera a indicayao da emergencia do reprimido.

Tudo se estabelece todavia numa situa<;ao incestuosa

reprimida, au seja, matrimonio silencioso, e em um horizonte no qual

tal desejo e sua repressao e todavia inconsciente, veja-se:

inexpresada idea.

A influencia da casa sobre as irmaos vem, alem disso,

determinada pela dedica<;ao de que e objeto especial mente atraves

da limpeza que aparece quase como uma obsessao e que se pode

interpretar simbolicamente como referencia a repressao, isto e, da

necessidade de eliminar certos impulsos, como se elimina a

Page 32: UNIVERSIDADE TUIUTI DO PARANA - tcconline.utp.brtcconline.utp.br/media/tcc/2016/08/CASA-TOMADA.pdf · universidade tuiuti do parana "casa tomada" - julio cortazar a llnguagem realista

32

obscenidade, aqui identificada precisamente como uma poeira que,

par mais que se limpe, "despues se deposita de nuevo en los

muebles y los pianos".

Os dais irmaos nunca atravessam a porta de carvalho que

divide em duas a casa, exceto para realizar e5sa tarefa que pareee

ser a mais importante para eles: "nos resultaba grato almorzar

pensando en la casa profunda y silenciosa y como nos bastflbamos

para mantenerla limpia".

A repressao do desejo incestuoso se ve com claridade no fate

de que ambos irmaos, especialmente Irene, sublimam esse desejo

realizando Dutra atividade.

No relata de Poe, tambem Roderick manifestava uma sarie de

sublima<;oes artisticas que, segundo 0 narrador, eram caracteristicas

da linhagem, pois este "se habia destacado desde tiempos

inmemoriales par una peculiar sensibilidad de temperamento,

desplegada, a 10 largo de much os anos, en numerosas y elevadas

concepciones artisticas". Roderick toca violao, improvisa versos e

pinta, e nao e por uma casualidade que a poema mencionado par ele

se intitule tiEl palacio hechizado" nem tambem que pinte uma

profunda gruta, que e tam bern uma representayao de seu psiquismo e

vern a coincidir simbolicamente com a cripta na qual guardava a

suposto cadaver de sua irma.

No relata de Cortilzar a sublimayao e evidente no casa de

Irene, que se dedica a tecer 0 dia inteiro, e ele, que se entretem com

uma gaveta cheia de quinquilharias, chega a dizer: "no se par que

tejia tanto" (CORTAZAR,2001).

Na verdade, e evidente que Irene sublima assim a situayao

latente de incesto, pais Cortazar se refere a atividade de tecer como

forma de escape. Em sua familia as mulheres teciam muito, via isto

como uma maneira de escapar de sua propria inquietude. Escreveu

um poema chamado "Las tejedoras" em homenagem as mulheres de

Page 33: UNIVERSIDADE TUIUTI DO PARANA - tcconline.utp.brtcconline.utp.br/media/tcc/2016/08/CASA-TOMADA.pdf · universidade tuiuti do parana "casa tomada" - julio cortazar a llnguagem realista

33

sua familia. Parece claro que e urna Penelope que evita casar-se:

"Irene rechaz6 dos pretendlentes sin mayor motivo", sugerindo que

esperava a chegada do autentico, 0 qual no entanto resultou ser seu

proprio irmao.

Essa relaC;;3o com Penelope fica mais clara quando a narrador

comenta que "a veces tejia un chaleco y despues 10 destejia en un

momenta porque algo no Ie agradaba".

Certamente tambem esta presente a mito de Ariadne e Teseo,

po is em certa medida tambem a casa e um labirinto. E 0 labirinto e 0

melhor simbolo espacial para 0 proprio psiquismo. Alias, 0 tema

Ariadne e Teseo foi tratado por CORTAzAR (1985), em Los Reyes,

onde precisamente Ariadne e a Minotauro desenvolvem urn desejo

incestuoso.

[ ... ) S610 yo se. jEspanto, aleja esas alas pertinaces! jeedelugar a mi secreto amor, no calcines sus plumas con tantahorrible duda !iCede lugar a mi secreto amort iVen, hermano,Yen, amante al fin !i$urge de la profundidad que nunca osesalvar, asoma desde la hondura que mi amor ha derribado!iBrota asido al hila que te lleva el insensato! jDesnuda yrajo, vestido de sangre, emerge y Yen ami, oh hija dePasifae, yen a la hija de la reina, sedienta de tus belfosrumorosas (Cort.har, 1985,p.52).

o narrador de uCasa Tomada" parece $ublimar seus desejos

atraves da leitura de livros franceses. Parem a prova de que sua

sublimaC;ao e menor do que ele proprio pensa e que sabe que a cada

saida em busca de livros franceses nao vai encontrar nenhum, pais:

"desde 1939 no Ilegaba nada valioso a la Argentina".

Entretanto, nessas saidas comprava 121 para Irene que confiava

em seu bom gosto para escolhe-Ia, mostrando de sua parte falta de

vantade ou sua submissao it vontade do irmao. Portanto essas saidas

estao motivadas unicamente pela necessidade de obter a materia que

Ihes permitia sublimar seus desejos incestuosos.

Page 34: UNIVERSIDADE TUIUTI DO PARANA - tcconline.utp.brtcconline.utp.br/media/tcc/2016/08/CASA-TOMADA.pdf · universidade tuiuti do parana "casa tomada" - julio cortazar a llnguagem realista

34

Os quatro primeiros paragrafos constituern a primeira parte do

relato que se pode qualificar de introdut6ria e finaliza conforme a

maiaria das partes com uma especie de uma exclama9clo sentenciosa

it maneira de conclusao e resumindo, sobretudo, uma forma de

introduzir a subjetividade do narrador e dar ao relato normalidade e

habitualidade.

Esta primeira parte finaliza-se com um "era hermoso",

referindo-se a ver sua irma tricotar, que incide numa nostalgia de um

tempo perdido.

Porem, apes a primeira invasao da casa, 0 narrador concluira

com a maior naturalidade que 0 fa to de tricotar era a (mica

recorda,):8o que tinha it hora de recather-se, "A mi me gustaba ese

chaleco". Em outros fragmentos do relato conclui com um epifonema

(Conclus8o com uma exclamay80 de valor de sentenya significativa):

lise puede vivir sin pensar".

Apos a primeira parte introdutoria produz-se uma das pausas

descritivas das que antecedem as invas6es sucessivas da casa.

A primeira pausa e fundamental porque descreve a casa e eprecisamente aqui que se encontra a espacializayao do psiquismo,

que se produz entre a distribuiy80 da casa e 0 que se tem imaginado

do proprio psiquismo humano.

Cortazar descreve a casa com duas partes bem diferenciadas,

uma das quais e a do fundo, que e precisamente aquela que seus

habitantes nao utilizam, separada da parte frontal por uma espessa

porta de carvalho.

o espayo que Cortazar dedica a descreve-Ia e a prova maior da

importancia da casa num conto tao curto:

Page 35: UNIVERSIDADE TUIUTI DO PARANA - tcconline.utp.brtcconline.utp.br/media/tcc/2016/08/CASA-TOMADA.pdf · universidade tuiuti do parana "casa tomada" - julio cortazar a llnguagem realista

35

1... 1 Como no acordarme de la distribuci6n de la casa. EIcomedor. una sala con gobelinos, la biblioteca y tresdormitorios grandes quedaban en la parte mas retirada, la quemira hacia Rodriguez Peria. Sola mente un pas ilia con sumaciza puerta de rable aislaba esta parte del ala delanteradonde habia un baria, la coeina, nuestros dormitorios y elliving central, al cual comunicaban los dormitorios y el pasillo.Se entraba a la casa par un zaguan con mayolica , Y la puertacentral daba al living. De rnanera que uno entraba par elzaguan, abria la cancel y pasaba al living; tenia a los lad os laspuertas de nuestros dormitorios, y al frente del pasHia queconducia a la parte mas retirada; avanzando par el pas ilia sefranqueaba la puerta de roble y mas alia empezaba el otrolado de la casa, a bien se podia girar a la izquierda justamenteantes de la puerta y seguir par un pasillo mas estrecho queque lIevaba a la cocina y al bano. Cuando la puerta estabaabierta advertia uno que la casa era muy grande; 51 no, dabala impresion de un departamento de los que se edifican ahara,apenas para moverse; Irene y yo viv[amos siempre en estaparte de la casa, casi nunca ibamas mas alia de la puerta deroble, salvo para hacer la limpieza,.(Cortazar,2001, p.14).

o narrador, ah3m disso, afirma: "cuando la puerta estaba

abierta advertia uno que la casa era muy grande; si no, dab a la

impresi6n de un departamento de los que se edifican ahora"; ou seja,

diz que a espac;o em que eles realmente ocupam e muito pequeno,

este espat;io simboliza a mente, representando 0 processo de

estreitamento pSiquico dos personagens.

Na segunda parte do relato acontecera a primeira invasao da

casa. Nao e por acaso que a invasao se da a noite, porque epeculiarmente nesse periodo que 0 ruldo tern maior importancia,

pais, como 0 narrador dira mais adiante, "de noche se escuchaba

cualquier cosa en la casa". Sabido e que na leoria de FREUD (1973),

a censura torna-se mais fragil durante 0 sono que geralmente tern

lugar de noite, permitindo a comunicac;ao entre 0 inconsciente e 0

pre-consciente.

Tambem nao e por acaso que h<i por parle dele um repenlino

desejo de beber, islo e, "sede", pois como se bem sabe, a "sede" e

Page 36: UNIVERSIDADE TUIUTI DO PARANA - tcconline.utp.brtcconline.utp.br/media/tcc/2016/08/CASA-TOMADA.pdf · universidade tuiuti do parana "casa tomada" - julio cortazar a llnguagem realista

36

urn dos simbolos mais claros do desejo sexual no mundo do

psiquismo e especialmente nas representac;oes oniricas.

Assim S8 produz uma estranha relac;ao entre a repentino desejo

de beber por parte dele: "de repente se me ocurrio poner al fuego la

pavita de mate"; e a invasao da casa, relac;ao que voltara a repetir-se

na segunda vez.

Frente ao sih3ncio caracteristico da casa e de seus habitantes,

o unice sintoma de que a casa esta sendo "tamada" e 0 fuida: "Desde

la puerta del dormitorio (ella tejia) oi ruido en la cocina ( .. ). Nos

quedamos escuchando los ruidos ..

A primeira parte que invadem e a parte do fundo e ele chega a

tempo de impedir um maior avan90, fechando a porta de carvalho.E

espantoso a total naturalidade com que as personagens vivem este

acontecimento, po is apos fechar a porta ele retoma sua intenc;ao

inieial: "fui a la cocina, calente la pavita.. e conclui com uma

exclamac;ao a descriC;ao desse momento: "A mi me gustaba ese

chaleco" .

Na verdade, trata-se de uma naturalidade que ate pode chocar

o leitor espectador exterior, porque aparece como norma dos

personagens algo assim como a naturalidade com que em um sonho

se vive as coisas mais estranhas.

De fato, 0 acontecido foi tao somente 0 emergir dos sonhos de

um desejo incestuoso e, fechando a porta de carvalho, poder apenas

pensar tranqOilamente em continuar com sua vida, "calentar la pavita

de mate y vivir sin pensar".

De fato, 0 proprio Cortazar explica este conto como nascido de

um pesadelo que teve:

Page 37: UNIVERSIDADE TUIUTI DO PARANA - tcconline.utp.brtcconline.utp.br/media/tcc/2016/08/CASA-TOMADA.pdf · universidade tuiuti do parana "casa tomada" - julio cortazar a llnguagem realista

37

[ ... ] Es uno de mis cuentos mas oniricos. Yo sone noexactamente el cuento sino la situacion del cuento. Alii no habianada incestuoso. Yo estaba solo en una cas a muy extrana conpasillas y codas y todo era muy normal, ya no me acuerdo de 10que estaba hacienda en mi suelio. En un momento dado desde elfondo de uno de los codas 5e cia un fuida muy claramente y esoera ya la sensaci6n de pesadilla. Habia algo alii que me producfaun terror como s610 en las pesadillas. Entonces yo me precipitabaa cerrar la puerta y a poner todos los cerrojos para dejar laamenaza de otro lado. Y entenees durante un minuto me sentitranquillo y parecia que la pesadilla volvia a convertirse en unsuerio pacifico. Pero entenees de este lado de la puerta empez6de nuevo la sensaci6n de miedo. Me desperte con la sensaci6n deangustia de la pesadilla. Ahora, despertarme equivalia a serdefinitivamente expulsado del suerio mismo. Entonces me acuerdomuy bien que tal como estaba en pijama y sin lavarme los dientesni peinarme, me fui a la maquina y en una hora -es muy corto elcuento-, una hora y media estuvo escrito. Por razones tecnicasnacieron los dos hermanos y se organiz6 todo el contenido delcuento [ ... 1 para mi no tiene absolutamente ningun contexto deninguna naturaleza salvo la pesadilla. Eso no impide que mipesadilla es la que hay que analizar. (Garfield, 1978, p. 89)

De acordo com TODOROV (1972), esla alilude dos personagens

e fundamental para comprovar a forma com que Cortazar entende 0

fantastico de forma diferente de Poe, e se assimila com uma corrente

rna is moderna que se inicia com La Mefamorfosis de Kafka e que tern

mais a ver com a logica dos sonhos que com a realidade.

A angustia do leitor cresce justamente pelo contraste entre a

forma que 0 personagem entende a que acontece como sinistro e a

forma natural com que eles vivem. Em certa medida tam bern tudo

teria a ver com a condic;;:ao exposta por Freud de que a sinistro e urn

alga lao familiar que jil nao assusla pelo simples falo de sa-Io. S6

que nas obras neofant8sticas isso tern acontecido apenas para a

leitor, posta que as personagens vivem com total normalidade.

Em qualquer caso do sinistro, tal como em Poe, tem-se dado

par espac;;:o a casa que, segundo as riscos que Freud enumera,

aparece tam bern como 0 morto que pareee vivo, a inanimado Que

atua como animado.

Page 38: UNIVERSIDADE TUIUTI DO PARANA - tcconline.utp.brtcconline.utp.br/media/tcc/2016/08/CASA-TOMADA.pdf · universidade tuiuti do parana "casa tomada" - julio cortazar a llnguagem realista

38

No referente ao plural usado pelo narrador de "Casa Tomada'"

"han tornado la parte del fonda", deve-s8 entender como urn plural

impessoal que refere-s8 algo indefinido que evidentemente

aumenta ainda mais a expectativa do relato.

Uma leitura rnais superficial mostraria que quem havia invadido

a casa seriam seres sobrenaturais, como: os ancestrais dos dais

irmaos, cujos espiritos VaG assenhorando-se da casa para talvez

evitar a designio anunciado pelos dais irmaos no inicio do relato de

destrui-Ia antes que morram. Neste senti do cabe recordar a

referenda inicial de que a casa continha "/os recuerdos de nuestros

bisabuelos, el abuelo paterno,.

Evidentemente tal interpreta9aO, como muitas Qutras, e valida e

tern relaC;;ao com 0 relato, porem igualmente parece que e possivel

uma leitura em que esses invasores inominados e inominaveis nao

sejam tao somente 0 reprimido, ou seja, 0 desejo incestuoso que vai

pouco a pouco escapando do inconsciente e tentando fluir aconsciencia.

Multiplas sao as interpretac;;6es possiveis como e pr6prio da

obra cortazariana. Alias, como em Kafka, ha urn principio fundado na

incerteza que funciona como principio estruturador do relato. Alem

disso se consegue tambern dotar a obra da mesma ambigOidade das

manifestac;;6es do psiquismo.

Entretanto, seguindo a comparaC;;ao entre "Casa Tomada" e a

obra de Poe, vemos que neste se produz uma situa9B:o similar,

representada pela irma emergindo da tumba prisional descerrando 0

proprio feretro e abrindo a porta de ferro maci90 ate as habitac;;6es

altas da casa, onde morre abrac;;ada a seu irmao. No relato de

Cortazar, a porta de carvalho, uma vez traspassada, significa 0

passo ao pre-consciente, enquanto atravessar a segunda porta ja

Page 39: UNIVERSIDADE TUIUTI DO PARANA - tcconline.utp.brtcconline.utp.br/media/tcc/2016/08/CASA-TOMADA.pdf · universidade tuiuti do parana "casa tomada" - julio cortazar a llnguagem realista

39

significa 0 passo a consciencia exterior, simbolizada pela saida a rua

par parte dos dais irmaos, abrac;ados.

Ap6s a primeira invasao, 0 relato descreve como era a vida dos

dais irmaos, e mesmo com a perda de alguns objetos mais au menes

queridos, a situac;ao nao parece preocupa-los demasiadamente, nem

alterar sua forma de vida, inclusive conseguem encontrar vantagens,

pois "Ia limpieza S8 simplifie6" consideravelmente.

Os dais irmaos parecem seguir vivendo em urn certo estado de

inconsciencia, como diz 0 proprio narrador no esclarecimento final

desta parte: "estabamos bien, Y poco a poco empezabamos a no

pensar. Se puede vi vir sin pensar". Talvez esse desejo de nao pensar

S8 deva a proximidade, urn tanto quanta perigosa, do reprimida

af/aranda do pre-consciente ao consciente com uma velocidade

alarmante.

Iniciando a segunda pausa que divide navamente a relata e da

lugar a terceira e ultima parte em que se praduz a segunda e ultima

acupa9aa da casa, nata-se que essas divisoes tipograficamente

marcadas par espayas em branca articulam par sua vez a relata em

tres partes separadas par pausas descritivas: a descriC;8:a da casa

em primeira lugar depois a descric;ao da vida cotidiana apesar da

primeira acupac;aa e agora a descric;ao das noites dos dois irmaos.

Estas tres partes padem ser associadas igualmente ao

inconsciente, pre-consciente e consciente. Dessa forma, mente, cas a

e a proprio relato se constraem de forma para lela.

Nessa interrupc;ao descritiva, encantra-se tam bern 0 mundo

inconsciente no casa dos sonhos, pais Irene "sofiaba en alta voz".

Refere-se igualmente a "los mutuos y frecuentes insamnias" e a que

"de noche se escuchaba cualquier casa en la casa".

Page 40: UNIVERSIDADE TUIUTI DO PARANA - tcconline.utp.brtcconline.utp.br/media/tcc/2016/08/CASA-TOMADA.pdf · universidade tuiuti do parana "casa tomada" - julio cortazar a llnguagem realista

40

Portanto, a naite a reprimido aflora atraves dos sonhos que S8

manifestam em ruidos que, como jil vista, representam a emergencia

do reprimido. No casa de Irene manifesta-se at raves de sua fala

durante 0 dormir e isso precisamente provoca mutuas e freqOentes

insonias. A naite e 0 ambito do reprimido que aflui, 0 narrador insiste

na presenc;:a dos ruidos: "de nache S8 escuchaba cualquier cosa en la

casa".

Pode-s8 perceber aqui uma insinua980 de que a relac;:ao entre

os irmaos podia nac ser simplesmente fraterna e a encontramos em

urn comentario do proprio narrador a respeito dos son has: "Irene

decia que mis suenos consistian en grandes sacudones que a veces

hac;a caer el cobertor." Ora, dado que os dais irmaos dormiam em

quartos diferentes, a (lnica forma de que Irene soubesse das quedas

do cobertor era vendo- o.

A terceira parte e a definitiva invasao da casa. E nova mente se

da a noite, menciona-se a sede e a re/agao entre ambas: "De noche

siento sed", relembrando a referencia aos mutuos e frequentes

ataques de ins6nia.

A sede e a noite voltam a marcar a inicio da invasao da casa

que se manifesta atraves de ruidoso Mas desta vez a porta de

carvalho ja foi atravessada, portanto, 0 reprimido ja esta em urn nivel

p re-consciente.

No entanto, ao contrario do relata de Poe, onde se da a

destruigao da casa e da /inhagem, Cortazar produz uma diferenga, ou

seja, a aceitagao da situagao ou ao menos uma resignagao a ela.

A casa acaba por expulsar as dais irmaos ou, par outro lado, a

reprimido emerge ao exterior. Quer dizer, a consciencia representada

pela rua os arrebata, send a portanto a representaC;8o do emergir do

mais profundo do psiquismo.

Page 41: UNIVERSIDADE TUIUTI DO PARANA - tcconline.utp.brtcconline.utp.br/media/tcc/2016/08/CASA-TOMADA.pdf · universidade tuiuti do parana "casa tomada" - julio cortazar a llnguagem realista

41

3 CONCLUsAo

Lendo "A Casa Tomada" de Julio Cortazar S8 conclui que

invasao em nenhum momenta nos e exp/icada de forma

convincente. Pois e somente at raves de ruidos que 0 narrador

identifica a presenrya de "invasores"

o silencio permite uma reflexao, no caso deles "perigosa",

pois poderiam descobrir uma realidade indeseji'IVel, como par

exemplo viver urn incesto, procuram fugir da realidade, desta forma

optam par naa pensar.

A repressao do desejo incestuoso se ve claramente no fa to

de que ambos as irmaos, especialmente Irene, sub/1mam esse desejo

realizando Dutra atividade e deixam transparecer uma falsa alegria e

felicidade.

Ve-se que a sensac;:ao de emergir dos son has incestuosos

se de. quando fecha a primeira porta de carvalho, que uma vez

traspassada, significa a passo ao pre-consciente, enquanto

atravessar a segunda porta ja significa 0 passo a consciencia

exterior. 0 reprimido emerge ao exterior quando a casa as expulsa

para a rua representando a emergir do psiquismo.

Page 42: UNIVERSIDADE TUIUTI DO PARANA - tcconline.utp.brtcconline.utp.br/media/tcc/2016/08/CASA-TOMADA.pdf · universidade tuiuti do parana "casa tomada" - julio cortazar a llnguagem realista

REFERENCIAS BIBLIOGRAFICAS

ALAZRAKI, Jaime. En busca del unicornio: Los cuentos de Julio

Cortazar. Madrid: Gredos, 1983.

ANDREAU, Jean L. "Pour une lecture de Casa Tomada de Julio

Cortazar", Cahiers du monde hispanique et luso-brasilien, nO. 10,

Toulouse, 1968.

AURELIO, Novo Dicionario da Lingua Portuguesa. Rio de Janeiro,

1986.

CORTAzAR, Julio: Biografia. Disponivel em: http:

Ilwww.juliocartazar.com.ar/obras.htm

Acesso em : 01 set. 2003.

CORTAzAR, Julio F. Bestiario. Madrid: Grupo Santillana de

Ediciones, 2001.

-- Los reyes. Madrid: Alfaguara, 1985.

FREUD, Sigmund. Lo siniestro. Buenos Aires. Americana, 1943.

-- Os Pensadores, Cinco Hl)ioes de psicanalise. Sao Paulo,

Abril, 1974.

__ Uma teoria sexual, Obras Completas de Sigmund Freud vol.

VIII Uma teo ria sexual. Rio de Janeiro, Delta.

__ Tres ensaios sabre teoria da sexualidade. Rio de Janeiro,

Imago, 1973.

Page 43: UNIVERSIDADE TUIUTI DO PARANA - tcconline.utp.brtcconline.utp.br/media/tcc/2016/08/CASA-TOMADA.pdf · universidade tuiuti do parana "casa tomada" - julio cortazar a llnguagem realista

GARFIELD, E. Picon. Cortazar por Cortazar. Mexico: Universidad

Veracruzana, 1978.

LEVI-STRAUSS, C. La mirada distante. Barcelona: Argos-Vergara,

1985.

-- Antropologia estructural. Barcelona: Paidos, 1987.

POE, Edgar Allan. Cuentos. Madrid: Alianza, 1970.

QUINTERO MARIN, Maria Cecilia. La cuentistica de Julio Cortazar.

Madrid: Editorial Complutense, 1981.

TODOROV, Tzvetan. Introducci6n a la literatura fantastica. Buenos

Aires: Tiempo Contemporaneo, 1972.

VAX, Louis. Las obras maestras de la literatura fantastica. Madrid:

Taurus, 1980.