by Tea Andrović Knežević

& Doris Vojković ... 4.A

lat. CARBONEUM bitan makroelement jer ulazi u sastav svih biljnih i životinjskih organizama (sastavni

je dio DNA) ciklus ugljika u prirodi relativno je potpun zbog velike brzine kruženja kroz živi i neživi

dio prirode

- u 1000 kg oceanske vode ga ima 28 grama - maseni udio u sunčevom sustavu je 0,39 % - maseni udio u čovjekovom organizmu je 19,37 % - u prirodi u velikim količinama uskladišten u fosilnim gorivima – nafti, ugljenu i zemnom plinu(->ta su goriva danas najvažniji energetski izvori) - izgaranjem nastaju vodena para i ugljikovi oksidi čije povećane koncentracije u zraku djeluju nepovoljno na ljudsko zdravlje i okoliš - u prirodi se nalazi u velikim količinama kao mineralni ugljen, nastao procesom pougljenjivanjaU zraku dolazi kao CO2 a u stijenama kao karbonat.

općenito:

temeljni oblik u kom se pojavljuje ugljik jest ugljični dioksid (CO2), jer se u tom obliku uključuje u sve komponente biosfere. najviše ga ima otopljenog u atmosferi (oko 50x vise no u ciloj atmosferi). izmjena CO2 između između hidrosfere, atmosfere i litosfere temelji se na izmjeni:

• iz atmosfere CO2 prelazi u vode (u otopljeni CO2) gdje reagira s vodom i daje H2CO3 i disocira na H+, HCO3 i CO3- ione• karbonatna (ugljična) kiselina iz kopnenih voda razara karbonatne stijene i prebacuje ih u topljiv oblik u kojem odlaze u mora i oceane• na dnu se karbonati sliježu i talože u karbonatne stijene

(za bolje razumjevanje: )

• CO2 je jedan od stakleničkih plinova koji sprječava da se energija sa Sunca danju akumulirana na Zemlji, noću emitira natrag u svemir

• prevelika koncentracija CO2 zato podiže temperaturu atmosfere čime dolazi do efekta staklenika te globalnog zatopljenja

• Opasnost ne bi postojala da ljudi ne emitiraju toliko CO2 u atmosferu.

2 su temeljna procesa kojima ugljik kruži u biosferi:

‣ FOTOSINTEZA‣ DISANJE

fotosinteza je proces u kojem se uz pomoć sunčeve energije i vode, ugljični dioksid (CO2) iz zraka ugrađuje u organske spojeve, uz oslobađanje kisika (O2). odvija se u biljkama koje su njegov glavni potrošač.

Stanično disanje (C6H12O6 + O2 -> C02 + H2O) proces je obrnut od fotosinteze i događa se u stanici, u mitohondrijima. Pri procesu staničnog disanja oslobađa se energija koja se kasnije ulaže u proizvodnju adenozin trifosfata.

zanimljivosti o ugljik-dioksidu:

u fotosintezi najviše sudjeluju morske biljke, ali su osjetljivije na UV zračenje od kopnenih biljaka pa uništavanjem ozona brže dolazi do povećanja koncentracije CO2 u atmosferi

Trenutna koncentracija CO2 je 20% viša od najviše u zadnjih 160.000 godina

CO2 od 1800 porast-za 28%, uglavnom od izgaranja fosilnih goriva i predviđa se porast od još 40% u slijedećih 100 godina.

• Najtočnija mjerenja se izvode na Havajima od 1958. Havaji (Mauna Loa Observatory) su izabrani jer su daleko od izvora svih velikih zagađivača te se izmjerene vrijednosti mogu uzeti u obzir za cijelu planetu.

• je plin bez boje i mirisa a smrtonosan je zbog vezanja na

hemoglobin u krvi čime sprječava prenošenje kisika do stanica u tijelu

• nastaje nepotpunim izgaranjem ugljena, nafte ili zemnog plina... znakovi trovanja su umor, pospanost vrtoglavica i na kraju smrt.

•lat. PHOSPHORUS•u biljaka i životinja esencijalan hranjivi element, dolazi u obliku PO43- i HPO42 iona•nalazi se u DNA, u molekulama bogatim energijom (ATP), staničnim membranama, kostima, zubima...•maseni udio u sunčevom sustavu je 0,00087 %•maseni udio u zemlji kao cjelini je 0,19 %•maseni udio u kori zemlje je 0,11 %•maseni udio u čovjekovom organizmu je 0,63 %•U prirodi se najčešće javlja u mineralima fosforitu (Ca3(PO4)2) i apatitu (3Ca3(PO4)2*Ca(ClF)2)primjena:

-umjetna goriva (fosfati)-deterdženti (fosfati)-dodaci namirnicama (fosfati)-sredstva za zaštitu bilja-specijalni čelici-dodaci polimerima za povišenje temperature paljenja

- fosfor se nalazi u vodi, u zemlji i sedimentima među kojima uglavnom i kruži. u prirodi ga nema u plinovitom ( tek u sitnim česticama prašine) ni u elementarnom stanju, već se nalazi u mineralima (kao fosfatnim solima) od kojih su najčešće fosforiti i apatit iz kojih se i proizvode mineralna gnojiva.- kružni tok fosfora najsporiji je od važnih tokova, a i nepotpuniji od npr. dušikovog, jer je živim bićima dostupan praktički samo iz litosfere, pa su rijetke i njegove soli

- međutim, dosta brzo kruži među životinjama i biljkama (hranidbenim lancem), i iz njih kad uginu fosfati se vraćaju u zemlju i oceane, pa opet postaju dostupni autotrofnim organizmima

- kopnene vode ispiru stijene i tako fosfati stižu u oceane gdje se uključuju u proces primarne organske proizvodnje (upija ga morsko bilje) a zatim se hranidbenim lancem prenosi izmedju heterotrofnih organizama

- čovjek ga u kopnene tokove kruženja vraća ulovom ribe

- kalcijev je superfosfat dobro topljiv u vodi pa ga biljke lako koriste za izgradnju cvijeta i plodova; životinje ga apsorbiraju jedenjem biljaka ili biljojednih životinja

rast i zrenje dodatkom se fosfatnih gnojiva ubrzava, a trajnost i kakvoća uroda povećava