tytuł oryginału: classical music for ... - pdf.helion.pl · 6 muzyka klasyczna dla bystrzaków...

Tytuł oryginału: Classical Music For Dummies, Second Edition

Tłumaczenie: Olga Kwiecień

ISBN: 978-83-283-2760-3

Original English language edition Copyright © 2015 by John Wiley & Sons, Inc., Hoboken, New Jersey.All rights reserved including the right of reproduction in whole or in part in any form. This translation published by arrangement with John Wiley & Sons, Inc.

Oryginalne angielskie wydanie Copyright © 2015 by John Wiley & Sons, Inc., Hoboken, New Jersey.Wszelkie prawa, włączając prawo do reprodukcji całości lub części w jakiejkolwiek formie, zarezerwowane. Tłumaczenie opublikowane na mocy porozumienia z John Wiley & Sons, Inc.

Translation copyright © 2016 by Helion S.A.

Wiley, the Wiley Publishing Logo, For Dummies, Dla Bystrzaków, the Dummies Man logo, Dummies.com, Making Everything Easier, and related trade dress are trademarks or registered trademarks of John Wiley & Sons, Inc. and/or its affiliates in the United States and/or other countries. Used by permission.

Wiley, the Wiley Publishing Logo, For Dummies, Dla Bystrzaków, the Dummies Man logo, Dummies.com, Making Everything Easier, i związana z tym szata graficzna są markami handlowymi John Wiley and Sons, Inc. i/lub firm stowarzyszonych w Stanach Zjednoczonych i/lub innych krajach. Wykorzystywane na podstawie licencji.

Wszelkie prawa zastrzeżone. Nieautoryzowane rozpowszechnianie całości lub fragmentu niniejszej publikacji w jakiejkolwiek postaci jest zabronione. Wykonywanie kopii metodą kserograficzną, fotograficzną, a także kopiowanie książki na nośniku filmowym, magnetycznym lub innym powoduje naruszenie praw autorskich niniejszej publikacji.

Wszystkie znaki występujące w tekście są zastrzeżonymi znakami firmowymi bądź towarowymi ich właścicieli.

Autor oraz Wydawnictwo HELION dołożyli wszelkich starań, by zawarte w tej książce informacje były kompletne i rzetelne. Nie biorą jednak żadnej odpowiedzialności ani za ich wykorzystanie, ani za związane z tym ewentualne naruszenie praw patentowych lub autorskich. Autor oraz Wydawnictwo HELION nie ponoszą również żadnej odpowiedzialności za ewentualne szkody wynikłe z wykorzystania informacji zawartych w książce.

Pliki z przykładami omawianymi w książce można znaleźć pod adresem: ftp://ftp.helion.pl/przyklady/muklby.zip

Drogi Czytelniku!Jeżeli chcesz ocenić tę książkę, zajrzyj pod adres http://septem.pl/user/opinie/muklbyMożesz tam wpisać swoje uwagi, spostrzeżenia, recenzję.

Wydawnictwo HELIONul. Kościuszki 1c, 44-100 GLIWICEtel. 32 231 22 19, 32 230 98 63e-mail: [email protected]: http://septem.pl (księgarnia internetowa, katalog książek)

Printed in Poland.

• Kup książkę• Poleć książkę • Oceń książkę

• Księgarnia internetowa• Lubię to! » Nasza społeczność

http://helion.pl/rt/muklby

http://helion.pl/rf/muklby

http://helion.pl/ro/muklby

http://septem.pl

http://ebookpoint.pl/r/E37AT

Spis tre ciO autorach ....................................................................................................................15

Podzi kowania od autorów ...........................................................................................17

Wst p ............................................................................................................................19O ksi ce .........................................................................................................................................19Naiwne za o enia ..............................................................................................................................20Ikony u yte w ksi ce ........................................................................................................................20Oprócz ksi ki ..................................................................................................................................21Co dalej ...........................................................................................................................................21

Cz I: Zaczynamy przygod z muzyk klasyczn ... 23Rozdzia 1: Otwieramy muzyczn ostryg ......................................................................25

Czym naprawd jest muzyka klasyczna? .............................................................................................25Jak pozna , czy w ogóle to lubisz? ......................................................................................................26Siedem nawyków twórczych kompozytorów .........................................................................................26

Muzyka p yn ca z serca ................................................................................................................26Struktura, któr mo na poczu ......................................................................................................27Kreatywno i oryginalno ...........................................................................................................27Wyraz ludzkich emocji ..................................................................................................................27Utrzymywanie uwagi s uchacza .....................................................................................................28Muzyka atwa do zapami tania ......................................................................................................28Muzyka, która porusza Ci do g bi ...............................................................................................29

Rozdzia 2: Ca a historia muzyki na 80 stronach ...........................................................31Zrozumienie, sk d si wzi a muzyka klasyczna ...................................................................................31

piewanie przez ca y dzie : redniowiecze ..........................................................................................32Chora gregoria ski .......................................................................................................................32Mnich imieniem Guido .................................................................................................................33Ofiara spe niona ...........................................................................................................................33

Nowe narodziny: renesans .................................................................................................................33Powstanie madryga u ....................................................................................................................34Narodziny opery ...........................................................................................................................35

Poleć książkęKup książkę



6 Muzyka klasyczna dla bystrzaków

Czas wzrusze : era baroku .................................................................................................................35Szale cze nuty .............................................................................................................................36Królowie, ksi a i inni bogacze ......................................................................................................36Antonio Vivaldi ...........................................................................................................................37Georg Friedrich Händel ...............................................................................................................38Jan Sebastian Bach .......................................................................................................................40

Zacie nianie gorsetu: klasycyzm .........................................................................................................43Joseph Haydn ..............................................................................................................................43Wolfgang Amadeusz Mozart ........................................................................................................45Ludwig van Beethoven: cz owiek, który zmieni wszystko .................................................................49Schubert i jego Lieder ...................................................................................................................53Felix Mendelssohn .......................................................................................................................55

Zakocha si : beznadziejni romantycy ................................................................................................57Carl Maria von Weber ..................................................................................................................57Hector Berlioz .............................................................................................................................58Fryderyk Chopin ..........................................................................................................................61Robert Schumann ........................................................................................................................63Johannes Brahms ..........................................................................................................................65Supergwiazdy: Paganini i Liszt .....................................................................................................67Liszt idzie w lady Paganiniego .....................................................................................................68Richard Wagner ..........................................................................................................................69Strauss i Mahler ...........................................................................................................................70

Cze dla flagi: nuty narodowe w muzyce klasycznej ............................................................................73Bed ich Smetana ..........................................................................................................................74Antonín Dvo ák ...........................................................................................................................75Zaproszenie do Ameryki ..............................................................................................................76Edvard Grieg ...............................................................................................................................77Jean Sibelius ................................................................................................................................78Carl Nielsen .................................................................................................................................79Glinka i Pot na Gromadka ..........................................................................................................80Piotr Czajkowski ..........................................................................................................................82Sergiusz Rachmaninow .................................................................................................................84

Muzyka powa na w XX w. i pó niej ..................................................................................................85Debussy i Ravel ...........................................................................................................................86Igor Strawi ski .............................................................................................................................88Sergiusz Prokofiew .......................................................................................................................90Dymitr Szostakowicz ....................................................................................................................91

Druga Szko a Wiede ska ..................................................................................................................93Amerykanie ......................................................................................................................................94

Rozdzia 3: Jak rozpozna sonat ? ............................................................................... 99Symfonie ..........................................................................................................................................99

Pierwsza cz : dziarska i ywa ...................................................................................................100Druga cz : powolna i liryczna ...................................................................................................101Trzecia cz : taneczna ...............................................................................................................101Rozhukany fina .........................................................................................................................101




Spis tre ci 7

Sonaty i sonatiny .............................................................................................................................102Koncerty ........................................................................................................................................103

Struktura koncertu ......................................................................................................................103Kadencja ...................................................................................................................................104

Ta ce i suity ...................................................................................................................................105Serenady i divertimenta ...................................................................................................................106Tematy i wariacje ............................................................................................................................107Fantazje i rapsodie ..........................................................................................................................108Poematy symfoniczne .......................................................................................................................109Lieder, czyli pie ni ...........................................................................................................................109

Lider w pisaniu Lieder ................................................................................................................110Formy pie ni ..............................................................................................................................110

Oratoria i inne utwory dla chóru ......................................................................................................111Opery, operetki i arie ......................................................................................................................111Uwertury i preludia ..........................................................................................................................112Balet i baleriny ...............................................................................................................................112Kwartety smyczkowe i inne zespo y instrumentów ..............................................................................114Po co w ogóle komu forma? .............................................................................................................115

Cz II: S uchaj! ................................................ 117Rozdzia 4: Prosty koncertowy przewodnik przetrwania autorstwa Dave’a i Scotta ....119

Przygotowa si czy nie? .................................................................................................................119Kiedy przyby na koncert? ...............................................................................................................120Czy na wi to wiosny mam i w przepasce na biodra? .....................................................................120Poradnik smakosza — co zje przed koncertem? ..............................................................................121Gdzie usi i jak zdoby najlepsze bilety? ........................................................................................122Klaska czy nie klaska ? — oto jest pytanie ......................................................................................123

Dlaczego nikt nie klaszcze? .........................................................................................................124Wi cej o zwariowanym zwyczaju nieklaskania ...............................................................................124

Kogo zabra ze sob i z kim zostawi psa? ........................................................................................125Na jaki koncert pój na randk , a na jaki lepiej nie? .........................................................................126Rzut oka na program .......................................................................................................................127

Typowy format koncertowy .........................................................................................................127I wreszcie muzyka .......................................................................................................................129Inny rodzaj programu ..................................................................................................................130

Rola koncertmistrza ........................................................................................................................132Strojenie ....................................................................................................................................132Obracanie, kr cenie, pchanie i ci gni cie ......................................................................................132

Wchodzi dyrygent ...........................................................................................................................133Zrozumienie interpretacji ............................................................................................................134Podzia czasu .............................................................................................................................135Opis stanowiska .........................................................................................................................136





Rozdzia 5: Dla przyjemno ci s uchania ..................................................................... 1391. Händel: Muzyka na wodzie, Suita nr 2 ........................................................................................1392. Bach: Das Wohltemperierte Klavier, tom II, Preludium i Fuga C-dur ..............................................1403. Mozart: Koncert fortepianowy Es-dur nr 22, cz III ....................................................................1424. Beethoven: V Symfonia, cz I ...................................................................................................145

Ekspozycja .................................................................................................................................146Przetworzenie ............................................................................................................................147Repryza .....................................................................................................................................147Coda .........................................................................................................................................148

5. Brahms: IV Symfonia, cz III ....................................................................................................1486. Dvo ák: Serenada na smyczki, cz IV ........................................................................................1507. Czajkowski: VI Symfonia, cz IV ..............................................................................................1518. Debussy: La Mer, Dialogue du Vent et de la Mer ..........................................................................1539. Strawi ski: wi to wiosny — Introdukcja, Wiosenne wró by i Zabawa w porywanie .......................155

Introdukcja .................................................................................................................................156Wiosenne wró by i ta ce m odzie ców ..........................................................................................156Zabawa w porywanie .................................................................................................................157

Przerwa: Wyprawa za kulisy ....................................................................................... 159ycie w orkiestrowym bajorku ..........................................................................................................159

What I Did for Love ........................................................................................................................160Przes uchanie .................................................................................................................................160

Historia niemal prawdziwa ..........................................................................................................161Ustawione przes uchania .............................................................................................................162Lista utworów ............................................................................................................................162Recepta .....................................................................................................................................163Chwytanie szansy .......................................................................................................................163Nieoczekiwane spotkanie .............................................................................................................163Powrót ......................................................................................................................................164Na scenie ...................................................................................................................................165Za zas on .................................................................................................................................165Oczekiwanie ..............................................................................................................................166I po wszystkim ............................................................................................................................167

ycie muzyka orkiestrowego, czyli co te dzieje si w pokoju wicze ? ................................................168Sprzeda produktu ..........................................................................................................................169Drobnym drukiem ...........................................................................................................................171Trudna i niebezpieczna relacja mi dzy orkiestr a jej dyrygentem .......................................................172Jak ugotowa dyrygenta? ..................................................................................................................172Dlaczego mimo wszystko warto zosta zawodowym muzykiem? ..........................................................173




Spis tre ci 9

Cz III: Podr czny przewodnik po orkiestrze ........ 175Rozdzia 6: Klawisze i spó ka ......................................................................................177

Fortepian .......................................................................................................................................177Spojrzenie w g b fortepianu .......................................................................................................177Nazywanie nut ...........................................................................................................................178Znalezienie oktawy .....................................................................................................................178Granie na czarnych klawiszach ....................................................................................................179Spojrzenie do rodka fortepianu ...................................................................................................179Przyciskanie peda ów ..................................................................................................................181S uchanie fortepianu ...................................................................................................................181

Klawesyn ........................................................................................................................................182Barokowy z oty medal .................................................................................................................182S uchanie klawesynu ...................................................................................................................184

Organy ..........................................................................................................................................184Prze czanie rejestrów .................................................................................................................185S uchanie organów .....................................................................................................................185

Syntezator ......................................................................................................................................186

Rozdzia 7: Smyczki i struny ........................................................................................187Skrzypce ........................................................................................................................................188

Poci gni cia smyczkiem ..............................................................................................................188Strojenie ....................................................................................................................................189Granie na skrzypcach ..................................................................................................................189Wibruj ca struna ........................................................................................................................190Niezno na lekko smyczków .......................................................................................................191Szarpanie strun ..........................................................................................................................191S uchanie skrzypiec .....................................................................................................................192

Inne instrumenty strunowe ...............................................................................................................193Altówka .....................................................................................................................................193Wiolonczela ...............................................................................................................................194Kontrabas ..................................................................................................................................196Harfa ........................................................................................................................................197Gitara ........................................................................................................................................199

Rozdzia 8: Instrumenty d te drewniane .....................................................................203Flet poprzeczny ..............................................................................................................................204

Jak wyczarowa muzyk z powietrza .............................................................................................204S uchanie fletu ...........................................................................................................................205

Flet piccolo .....................................................................................................................................206Obój ..............................................................................................................................................206

Gra na oboju ..............................................................................................................................208S uchanie oboju ..........................................................................................................................208

Ro ek angielski ...............................................................................................................................209Klarnet ...........................................................................................................................................209

Instrument transponuj cy ............................................................................................................210S uchanie klarnetu ......................................................................................................................211

Saksofon ........................................................................................................................................212Fagot .............................................................................................................................................213





Rozdzia 9: Instrumenty d te blaszane ....................................................................... 215Jak wydoby d wi k z instrumentów d tych blaszanych ......................................................................216Waltornia (róg) ..............................................................................................................................217

Polowanie na nuty: naturalny róg ................................................................................................217Dodanie wentyli: wspó czesny, zdradliwy róg ................................................................................217S uchanie rogu ...........................................................................................................................218

Tr bka ...........................................................................................................................................219Ca owanie z j zyczkiem ...............................................................................................................220T umiki .....................................................................................................................................220S uchanie tr bki .........................................................................................................................220

Puzon ............................................................................................................................................221To si musi da wyci gn ..........................................................................................................222S uchanie puzonu .......................................................................................................................223

Tuba ..............................................................................................................................................223Rozgadane tuby .........................................................................................................................224S uchanie tuby ...........................................................................................................................224

Co wkurza muzyków graj cych na instrumentach d tych blaszanych ...................................................224

Rozdzia 10: Najwi ksze hity na perkusj .................................................................. 227Kot y .............................................................................................................................................228

Tremolo, prosz .........................................................................................................................229S uchanie kot ów ........................................................................................................................229

Wielki b ben ..................................................................................................................................230Talerze ..........................................................................................................................................230Werbel ...........................................................................................................................................231Ksylofon .........................................................................................................................................231Inne podobne instrumenty ................................................................................................................232Jeszcze wi cej instrumentów, w które warto uderza ...........................................................................233

Trójk t ......................................................................................................................................233Tamburyn ..................................................................................................................................234Tam-tam i gong ..........................................................................................................................235Kastaniety ..................................................................................................................................235Bat (w . frusta) ...........................................................................................................................236Cowbell (krowi dzwonek) ............................................................................................................236Ko atka ......................................................................................................................................236

Cz IV: Spojrzenie w g b umys u kompozytora ....237Rozdzia 11: Czas na straszliwie trudn teori muzyki ............................................... 239

Czuj rytm: silnik muzyki .................................................................................................................240Podzia czasu .............................................................................................................................240Poczuj rytm ................................................................................................................................240Czytanie nut po raz pierwszy .......................................................................................................242Przed u anie nut ........................................................................................................................242




Spis tre ci 11

Skracanie nut .............................................................................................................................243Dodanie kropki ..........................................................................................................................244Egzamin ko cowy .......................................................................................................................245

Zrozumienie wysoko ci d wi ku: Beethoven przy 5000 obrotów na minut .........................................245Ma y eksperyment dla dobra ludzko ci .........................................................................................24612 tonów ....................................................................................................................................247Zapisywanie wysoko ci tonów .....................................................................................................248W 99,9999% pewna metoda oznaczania tonacji autorstwa Dave’a i Scotta ....................................255Po co nam tonacje? ....................................................................................................................256

Skok w interwa y .............................................................................................................................257Sekunda wielka ..........................................................................................................................257Tercja wielka ..............................................................................................................................258Kwarta ......................................................................................................................................259Kwinta ......................................................................................................................................260Seksta wielka ..............................................................................................................................260Septyma wielka ..........................................................................................................................261Oktawa ......................................................................................................................................261Ró nica mi dzy interwa ami wielkimi a ma ymi ............................................................................262Sekunda ma a ............................................................................................................................262Tercja ma a ................................................................................................................................263Kwinta ma a (nie!) — czyli tryton ...............................................................................................263Seksta ma a ................................................................................................................................264Septyma ma a ............................................................................................................................264

Skala ..............................................................................................................................................265Tworzenie melodii ..........................................................................................................................266Dwuwymiarowo : harmonia ...........................................................................................................267

Durowe, molowe i molowe akordy ..............................................................................................268Krewni i znajomi: pochód akordów ..............................................................................................269Przyjaciele, cyfry rzymskie, sekwencje akordów .............................................................................269S uchanie starych przebojów ........................................................................................................270

Czas teraz wszystko dobrze wymiesza ..............................................................................................271Zdobycie wykszta cenia muzycznego ................................................................................................272

Rozdzia 12: Jeszcze raz — z uczuciem o dynamice, tempie i orkiestracji ................273Dynamiczne duo: g o no i cicho .......................................................................................................274

Kochanie, zmniejszy em g o nocich ..............................................................................................274W oskie spinki do w osów ...........................................................................................................275Kwestia gustu .............................................................................................................................276

Tempo ...........................................................................................................................................276Hekelfony i puzony: atwa orkiestracja ..............................................................................................277

Zabawa barwami d wi ku ...........................................................................................................277Zapisywanie orkiestracji ..............................................................................................................277Kim jest orkiestrator? ..................................................................................................................278





Cz V: Dekalogi .................................................281Rozdzia 13: Dziesi najbardziej rozpowszechnionych b dnychprzekona na temat muzyki klasycznej ...................................................................... 283

Muzyka klasyczna jest nudna ...........................................................................................................283Muzyka klasyczna jest dla snobów ....................................................................................................284Wspó czesna muzyka koncertowa jest trudna w odbiorze ....................................................................284Teraz ju nikt nie pisze muzyki klasycznej .........................................................................................284Do filharmonii trzeba si odstrzeli jak stró w Bo e Cia o .................................................................285Je li nie s ysza e o zaproszonym soli cie, to na pewno nie jest dobry ...................................................285

ycie zawodowych muzyków jest us ane ró ami ................................................................................286Najlepsze miejsca s z samego przodu ..............................................................................................286Klaskanie mi dzy cz ciami utworu jest nielegalne, niemoralne i tucz ce .............................................286Muzyka klasyczna nie mo e zmieni Twojego ycia ...........................................................................287

Rozdzia 14: Dziesi muzycznych terminów,których znajomo ci zaszpanujesz na imprezie ......................................................... 289

Atonalny ........................................................................................................................................290Kadencja ........................................................................................................................................290Concerto .........................................................................................................................................290Kontrapunkt ...................................................................................................................................290Crescendo .......................................................................................................................................291Ekspozycja .....................................................................................................................................291Intonacja ........................................................................................................................................291Orkiestracja ....................................................................................................................................291Repertuar .......................................................................................................................................291Rubato ...........................................................................................................................................292Tempo ...........................................................................................................................................292Jak wykorzysta swoj znajomo tych terminów ................................................................................292

Rozdzia 15: Dziesi najlepszych dowcipów o muzyce klasycznej ........................... 293Mistrz nad mistrzów ........................................................................................................................293Niebia ska orkiestra ........................................................................................................................293Sekcja d ta chodzi na randki ............................................................................................................294

mier maestro ...............................................................................................................................294Bezdomny altowiolista .....................................................................................................................295P acz cy altowiolista .......................................................................................................................295

ci ga dyrygenta .............................................................................................................................295Niektórym nie da si pomóc .............................................................................................................295Zemsta muzyków ............................................................................................................................296Ostatni dowcip o altowioli cie ..........................................................................................................296




Spis tre ci 13

Rozdzia 16: Dziesi sposobów, by w Twoim yciu by o wi cej muzyki ....................297Poznaj bli ej swoj orkiestr .............................................................................................................297Muzyczne wycieczki ........................................................................................................................298Zosta groupie — poznaj artystów ...................................................................................................298Darmowe lub tanie nagrania ............................................................................................................299Muzyka w internecie .......................................................................................................................300Nieko cz ce si ród o muzyki .........................................................................................................300S uchaj radia ..................................................................................................................................301Ogl daj filmy o muzyce klasycznej ....................................................................................................301Ucz si o muzyce klasycznej .............................................................................................................302Sam twórz muzyk ..........................................................................................................................303

Cz VI: Dodatki ................................................ 305Dodatek A: Jak stworzy kolekcj muzyki klasycznej .................................................307

Lista 1. Znane i kochane ................................................................................................................307Lista 2. Mniej znane, ale atwe w odbiorze .......................................................................................308Lista 3. rednio przyst pne .............................................................................................................309Lista 4. Nieco trudniejsze w odbiorze ...............................................................................................310Lista 5. Prawdziwe wyzwania ..........................................................................................................311

Dodatek B: O czasu muzyki klasycznej ......................................................................313

Dodatek C: S owniczek ...............................................................................................319

Skorowidz ....................................................................................................................325




Rozdzia 3

Jak rozpozna sonat ?W tym rozdziale:

Czym naprawd jest symfonia? Od sonat do oratoriów: ró ne formy muzyczne. Czego mo na oczekiwa po okre lonej formie muzycznej. Dost p do cie ek d wi kowych pod adresem ftp://ftp.helion.pl/przyklady/muklby.zip.

zisiejsze utwory koncertowe miewaj bardzo wymy lne tytu y — kompozytorzyz wcze niejszych epok nie byli pod tym wzgl dem a tak kreatywni. W XVIII w.

ze znacznie wi kszym prawdopodobie stwem mo na by o natrafi na kompozycjpod tytu em I Symfonia ni Doktor przeznaczenie robi leczenie kana owe. Utwory muzykiklasycznej by y w wi kszo ci nazywane zgodnie z tym, jak form muzycznreprezentowa y.

Te kategorie mog by myl ce (a nawet onie mielaj ce) dla osób, które nie s w niewprowadzone. Jednak je li pokochasz muzyk powa n i b dziesz chcia jej s uchai chodzi na koncerty, to b dziesz si z tymi formami spotyka raz za razem, dlategote postanowili my przedstawi Ci je w tym rozdziale.

SymfonieMusisz pozna znaczenie s owa symfonia, by móc zab ysn na kolejnym cocktail party,gdy rzucisz od niechcenia: „By em wczoraj na niez ej symfonii”. Symfonia oznaczautwór muzyczny napisany w okre lonej formie. Poj cia utwór symfoniczny u ywa siz kolei na okre lenie wszelkich kompozycji pisanych na rozbudowan orkiestr .Gdy mowa o orkiestrze symfonicznej, chodzi o grup muzyków wykonuj cych tegotypu utwory, takie jak symfonie, uwertury czy koncerty.

Krótka historia symfoniiSymfonia jako forma muzyczna istnieje od ponad200 lat. Jest to utwór pisany na du liczb instru-mentów, sk adaj cy si zazwyczaj z czterech odr b-nych cz ci. Kompozytorzy, pisz c symfonie, popisy-wali si opanowaniem form muzycznych: dokonanietego by o symbolem okre lonego statusu. St d te

symfonia sta a si jedn z najbardziej rozpowszech-nionych form muzycznych. Niemal ka dy kompozytoromawiany w tej ksi ce pisa symfonie. JohannesBrahms napisa ich 4, Ludwig van Beethoven — 9,Wolfgang Amadeusz Mozart — 41, a Joseph Haydn— a 104 (ale rzadko wychodzi z domu).

D




100 Cz I: Zaczynamy przygod z muzyk klasyczn

Cz ci symfonii zazwyczaj s odr bne, to znaczy istniej mi dzy nimi krótkie pauzy.Mimo wszystko jednak stanowi ca o i w jaki sposób odnosz si do siebie wzajemnie.Niemieckie s owo na okre lenie cz ci symfonii to Satz, co oznacza „zdanie”. Czterycz ci symfonii pasuj do siebie niczym cztery zdania w tym akapicie.

Z nielicznymi wyj tkami cztery cz ci symfonii skonstruowane s wed ug okre lonegostandardu. Pierwsza cz jest szybka i ywa, druga jest wolniejsza i bardziej liryczna,trzeci stanowi energiczny menuet (taniec) lub radosne scherzo ( art), a czwarta torozhukany fina . Ten uk ad cz ci nazywa si cyklem sonatowym.

Kompozytorzy i teoretycy muzyki po wi caj te du o uwagi strukturze wewn trzka dej cz ci, co omawiamy w kolejnych sekcjach.

Pierwsza cz : dziarska i ywaPierwsza cz symfonii zwykle ma struktur nazywan form sonatow . Formasonatowa jest prosta i zrozumienie jej pozwoli Ci w wi kszym stopniu doceniamuzyk klasyczn jako tak . Poni szy fragment stanowi uproszczone omówieniepierwszej cz ci wi kszo ci klasycznych symfonii.

Pierwsza cz formy sonatowej ma dwa muzyczne tematy (czy te melodie). Pierwszyjest najcz ciej g o ny i silny, drugi — cichy i liryczny. Czasami mówi si o nich jakoo tematach m skim i e skim (tak, wszystko to zosta o wymy lone na d ugo przedpolityczn poprawno ci ). Mo esz te porówna je do elaza i jedwabiu, yang i yinalbo jalapeño i elków owocowych. Tak czy siak, stanowi one podstaw konstrukcjitej cz ci formy sonatowej.

Na samym pocz tku pierwszej cz ci s ycha silny pierwszy temat, potem pokrótkiej, interesuj cej zabawie harmoni wchodzi drugi temat. Celem tej cz cijest przedstawienie czy te wprowadzenie dwóch tematów, st d te ten elementpierwszej cz ci formy sonatowej nazywa si ekspozycj .

Nast pnie kompozytor rozwija obydwa tematy, zmieniaj c je i tworz c interesuj cemuzyczne odwo ania. Logiczne zatem, e t cz nazywa si przetworzeniem.

I wreszcie, g ówne idee zostaj ponownie wprowadzone w tej samej kolejno cico na pocz tku: najpierw silny, dominuj cy pierwszy temat, a potem cichszyi bardziej liryczny drugi. Kompozytor przypomina je w nieco zmienionej, leczwci rozpoznawalnej formie. T cz nazywa si repryz lub rekapitulacj .

Zaryzykujmy tu powtórzenie, przedstawiaj c struktur pierwszej cz ci w najbardziejuproszczonej formie:

EKSPOZYCJA — PRZETWORZENIE — REPRYZA

Forma sonatowa zawsze ma tak konstrukcj . Niemal wszystkie symfonie, kwartetysmyczkowe i sonaty Haydna, Mozarta, Beethovena oraz niezliczonych innychkompozytorów (zerknij do rozdzia u 2., by poczyta o tych wszystkich staruszkach)zaczynaj si od cz ci w formie sonatowej. Idealnym przyk adem jest pierwsza cz VSymfonii Beethovena, której mo esz wys ucha , wybieraj c cie k 4. pobran podadresem ftp://ftp.helion.pl/przyklady/muklby.zip.




Rozdzia 3: Jak rozpozna sonat ? 101

Druga cz : powolna i lirycznaWró my do naszej symfonii: po ywej i energicznej pierwszej cz ci czas na relaks.Druga cz jest zazwyczaj powolna i liryczna, ze piewnym, melodyjnym tematem(daje to szans kompozytorowi na wykazanie si umiej tno ci tworzenia melodii).Nie ma tu adnej walki p ci w liniach melodycznych, a struktura tej cz ci jestswobodniejsza ni pierwszej. Nic tylko usi i si zas ucha .

Trzecia cz : tanecznaTrzecia cz symfonii ma charakter taneczny — albo oparta jest na menuecie (dawnymta cu dworskim), albo ma form scherza (dos ownie „ art”; jest to szybka, lekka melodia).Trzecia cz zwykle utrzymana jest w metrum 3/4, to znaczy ka dy takt zawiera trzywier nuty (policz g o no: RAZ — dwa — trzy, RAZ — dwa — trzy, a pos u ysz si

tym metrum). W twórczo ci ojca formy symfonicznej, Josepha Haydna (1732 – 1809),menuet sta si standardowym elementem symfonii. Pos uchaj trzeciej cz ci dowolnej(od nr. 31 do 104) symfonii Haydna.

Trzecia cz zwykle sk ada si z trzech sekcji. Najpierw mo emy us ysze menuetlub scherzo, nast pnie kontrastuj c z nim sekcj (cz sto na mniejszy zestawinstrumentów), tak zwane trio. Na koniec powraca menuet lub scherzo.

Ca a trzecia cz brzmi zatem nast puj co:

MENUET — TRIO — MENUET

lub

SCHERZO — TRIO — SCHERZO

Gdy nast pnym razem b dziesz s ucha symfonii, spróbuj wyró ni te trzy elementyw jej trzeciej cz ci. Na pewno Ci si uda.

Rozhukany finaTeraz czas na rozhukany fina . Zwykle ostatnia cz jest szybka i w ciek a, co pozwalazademonstrowa wirtuozeri orkiestry. Fina klasycznej symfonii ma te najcz ciejlekki charakter, to znaczy nie cechuje go szczególna g bia emocjonalna. Chodzi tubardziej o wietn zabaw . Ale poczekaj — to jeszcze nie wszystko. Bardzo cz sto taostatnia cz ma form ronda. Tak, ostatnia cz symfonii ma swoj w asn struktur .

W rondzie s yszysz jeden uroczy temat, który powraca raz po raz, grany na przemianz czym kontrastuj cym. Oto przyk ad ronda w formie pisemnej:

Nie b d podnosi podatków.

Mam charakter.


Rozprawi si z przest pczo ci .






Sprawi , e wszystko b dzie tak jak dawniej, to znaczy o wiele lepiej ni teraz.


Je li „Nie b d podnosi podatków” nazwiemy tematem A, a pozosta e tematynazwiemy B, C i D, to mo emy opisa form ronda nast puj co:

A-B-A-C-A-D-A

Powtarzaj cy si temat nazywamy refrenem, a rozdzielaj ce go fragmenty to kuplety.

Doskona ym przyk adem ronda jest fina Koncertu fortepianowego Es-dur nr 22 Mozarta,którego mo esz wys ucha , wybieraj c cie k 3. pobran pod adresemftp://ftp.helion.pl/przyklady/muklby.zip.

Sonaty i sonatinySonata opiera si na podobnym uk adzie cz ci (zwanym cyklem sonatowym), co symfonia,jest jednak skomponowana na znacznie mniej instrumentów— jeden lub dwa.Kompozytorzy napisali setki sonat na fortepian solo i niezliczon ilo sonat nafortepian plus jeden dodatkowy instrument (skrzypce, flet, klarnet, róg — czegodusza zapragnie).

S owo sonata wywodzi si od aci skiego s owa oznaczaj cego „brzmienie”. Utwór tenma na celu pokazanie mo liwo ci d wi kowych instrumentu. Jednak sonata, szczególniejej pierwsza cz , pisana jest w sztywnej, ustalonej formie. Sekwencja kolejnychelementów w pierwszej cz ci sonaty jest tak utrwalona, e znalaz o to nawet odbiciew nazwie forma sonatowa. Hej, ju j przecie znasz! Jak mówili my wcze niej, pierwszacz symfonii najcz ciej pisana jest w formie sonatowej.

A czym jest sonatina? W swoich muzycznych podró ach zapewne zetkniesz si z tymterminem. Sonatina to nic innego jak sonata na mniejsz skal (dobrze wiedzie ,e ko cówka -ino lub -ina oznacza „ma y”. Tak samo jak concertino to „ma y koncert”,

koszulina — „ma a koszulka”, psina — „ma y piesek”, sonatina oznacza „ma sonat ”).Sonatina jest ma a pod wieloma wzgl dami. Mo e mie mniej cz ci ni sonata, naprzyk ad tylko dwie. Ka da z nich jest te krótka. W pierwszej cz ci zwykle brakujeprzetworzenia, a rekapitulacja nast puje szybko.

Sonatiny zazwyczaj s atwiejsze do zagrania ni sonaty. Cz sto komponowane by ydla pocz tkuj cych lub rednio zaawansowanych muzyków i stanowi co w rodzajurowerka z bocznymi kó kami. Gdyby MTV puszcza o muzyk klasyczn , to na pewnoby yby to sonatiny — sonaty w lekkiej formie.





KoncertyKoncert (z w oskiego concerto) oznacza zarówno wyst p muzyczny, jak i okre lonform muzyczn , w której solista (cz sto pochodz cy z Nowego Jorku i zarabiaj cyastronomiczne sumy) stoi lub siedzi w przedniej cz ci sceny i gra, podczas gdyorkiestra mu towarzyszy. Solista jest niczym g ówny bohater lub primadonna.Nie musi nawet patrze na dyrygenta — to dyrygent dostosowuje si do niego.

W wi kszo ci wspania ych koncertów orkiestra nie poprzestaje na cichymakompaniowaniu soli cie, lecz odgrywa równ mu rol , prowadz c z g ównymbohaterem koncertu nieustaj cy dialog lub swego rodzaju muzyczny pojedynek.Trzecia cie ka, dost pna pod adresem ftp://ftp.helion.pl/przyklady/muklby.zip, jest cz cijednego z najwspanialszych koncertów na wiecie: Koncertu fortepianowego Es-dur nr 22W.A. Mozarta.

Czasami (jak we wspania ych koncertach du skiego kompozytora Carla Nielsena,który y w latach 1865 – 1931) jeden z cz onków orkiestry jest wr cz przeciwnikiemi wydaje si spiera z tym, co ma do powiedzenia solista. Oczywi cie ta k ótniaprowadzona jest za po rednictwem muzycznych rodków wyrazu — chocia naszymzdaniem frekwencja na koncertach poprawi aby si , gdyby dosz o do prawdziwej k ótni:„Co? Ty to nazywasz melodi ? Wynocha ze sceny, ty dyletancie!”.

Koncerty s wietn spraw dla publiczno ci. Je li jeszcze adnego nie s ysza e ,to czeka Ci prawdziwa przyjemno . Wielu mi o ników muzyki powa nej chodzido filharmonii g ównie ze wzgl du na koncerty: przychodz , by pos ucha znanego,wspania ego solisty, podziwia jego niezwyk technik i da si zwali z nóg jegomuzycznej pasji (no i oczywi cie po to, by oceni , jak by ubrany).

Z tego wzgl du soli ci s sowicie wynagradzani — czasami nawet od 50 do 100 tysi cydolarów za jeden wyst p. Orkiestry p ac , poniewa wiedz , e to dobra inwestycja —znane nazwisko przyci ga melomanów, jest wietn reklam filharmonii, a wyst pz wybitnym solist zwi ksza presti danej orkiestry.

Je li wybierasz si do filharmonii i w programie znajduje si te koncert, postaraj siwykupi miejsce odrobin na lewo od rodka. Solista niemal zawsze stoi lub siedzi polewej stronie dyrygenta. Je li to koncert fortepianowy, mo esz usi jeszcze dalej nalewo (nawet na samym skraju). Fortepian zawsze jest usytuowany w taki sposób, eklawiatura znajduje si z lewej strony sceny. Dzi ki temu b dziesz móg obserwowad onie pianisty (jednak unikaj miejsca po rodku pierwszego rz du, bo fortepian zas oniCi wszystko inne).

Struktura koncertuPrzeci tny koncert trwa oko o 30 minut. Wi kszo koncertów sk ada si z trzechcz ci — to znaczy trzech odr bnych fragmentów, rozdzielonych pauzami. Dla wi kszo cikompozytorów muzyki klasycznej w dawnych czasach koncert musia mie trzy cz ci,tak samo jak wi kszo hollywoodzkich filmów trwa dwie godziny, wi kszo sztuk naBroadwayu ma dwa akty, limeryki maj pi linijek, piosenki rockowe trwaj oko o trzechminut, a kolor w osów Lady Gagi zmienia si równo co sze tygodni.





W wi kszo ci przypadków trzy cz ci koncertu s zgodne ze schematem: SZYBKO —WOLNO — SZYBKO. Ten schemat, obecny od wieków w muzyce ró nego rodzaju(a tak e w fabu ach filmowych), szczególnie dobrze sprawdza si w koncertach, pozwalaj csoli cie popisa si niewiarygodn technik w pierwszej i trzeciej cz ci, a zarazemwprowadzi publiczno w bardziej intymny i wzruszaj cy wiat w cz ci rodkowej.

Soli ci niemal zawsze graj z pami ci w odró nieniu od muzyków w orkiestrze, którzyczytaj z nut, lub od dyrygenta, który zazwyczaj ma wielk , grub partytur . Jest topozosta o z czasów wielkich wirtuozów, takich jak Ferenc Liszt (1811 – 1886),którzy w swojej epoce byli niczym gwiazdy rockowe. Publiczno oczekuje gwiazdy,a gwiazdy nie zawracaj sobie g owy nutami.

Tymczasem orkiestra ci gnie si za solist niczym poci g po torach, nie mog c zejz ustalonego szlaku zapisu nutowego. Innymi s owy, solista nie mo e si pomyli .Czasami jednak to si zdarza i rezultat bywa koszmarny. Dyrygent i orkiestra muszzareagowa w mgnieniu oka. Je li solista przeoczy trzy strony zapisu nutowego — cojest mo liwe, poniewa okre lone motywy z pocz tku utworu s powtarzane na ko cu— dyrygent musi si natychmiast domy li , do którego fragmentu przeskoczy solistai w jaki sposób zasygnalizowa orkiestrze, gdzie ma si znowu w czy .

Je li dyrygent i orkiestra s w stanie zareagowa szybko, publiczno mo e nawet niezauwa y b du. Czasem jednak orkiestra i solista nie mog si zgra przez minutlub d u ej. Niekiedy dyrygent musi si uciec do rozpaczliwych sposobów, bypoinformowa orkiestr , co zrobi solista. Je li kiedykolwiek b dziesz s ucha koncertui us yszysz, jak dyrygent krzyczy: „Przejd cie do litery F!”, to b dziesz wiedzia , co siwydarzy o.

KadencjaPod koniec pierwszej (rzadziej drugiej lub trzeciej) cz ci koncertu nast puje moment,w którym wszystko wydaje si zatrzymywa — poza solist , który na kilka chwil dajesi ponie fantazji (mo e to trwa od dziesi ciu sekund do pi ciu minut). To nie b d,lecz tak zwana kadencja; moment, który kompozytor przeznaczy na popis solisty.

S owo to wywodzi si od w oskiego cadenza (czego nie nale y myli z credenza, czyli„kredensem”). Kadencja to zako czenie progresji akordów, jednak w koncercieinstrumentalnym nazwa ta oznacza popisow parti , któr solista wykonuje beztowarzyszenia orkiestry.

Jednak pod koniec pierwszej cz ci koncertu, zanim zabrzmi ostatni akord lub akordy,wszystko milknie i solista mo e wykona swój popis (pos uchaj tego na cie ce 3. —ftp://ftp.helion.pl/przyklady/muklby.zip). Zaczyna si od 8:50 — us yszysz pi kn , krótkkadencj w Koncercie fortepianowym Es-dur nr 22 Mozarta. Je li solista dobrze to rozegra,mo e wytworzy u publiczno ci nastrój oczekiwania niczym kto , kto przygotowujesi do kichni cia, mówi c: „A… aaa… AAAA…”, tak e wszyscy czekaj , a wreszciepadnie: PSIK!.

Po zako czonym popisie solisty orkiestra gra fragment ko cz cy t cz . To naprawdwspania e.





W dawnych czasach soli ci improwizowali swoje kadencje. Wielcy kompozytorzy,którzy zwykle bywali te wybitnymi wykonawcami, szczycili si umiej tno ci tegotypu improwizacji. Inni kompozytorzy, mi dzy innymi Beethoven, zapisywali t partisolisty. Obecnie wi kszo solistów gra kadencje skomponowane i zapisane przezkogo innego. Tak czy siak, kadencja powinna brzmie , jakby by a improwizowana. Je limasz wra enie, e solista wymy la na bie co to, co gra, znaczy to, e robi to dobrze.

Niemal ka da kadencja ko czy si trylem. Tryl to szybkie naprzemienne granied wi ków, które znajduj si obok siebie. Spróbuj — to atwe i fajne!

1. Za piewaj dowolny d wi k.

2. Teraz za piewaj d wi k tu powy ej.

3. Powtarzaj kroki 1. i 2. coraz szybciej i szybciej.

To w a nie jest tryl.

Jeszcze atwiej zagra go na instrumencie. Kiedy tryl stanowi sygna ze stronyimprowizuj cego solisty, e ko czy swoj popisow kadencj . By to znak dla orkiestryi dyrygenta, by si obudzili, od o yli na bok czasopisma, które czytali, i przygotowali sido zagrania fina owych akordów. Pod koniec trylu solista i dyrygent patrz na siebienawzajem, oddychaj razem i razem graj te ostatnie nuty.

Ta ce i suityJak wyja nili my w rozdziale 2., pierwotnie muzyka by a pisana g ównie z my lo piewie (na przyk ad w ko ciele) lub ta cu. W dawnych czasach rzadko pisanomuzyk , która nie mia a adnej funkcji u ytkowej, i niemal nie zdarza o si ,by s uchano jej w takim skupieniu, jak ma to miejsce dzi na koncertach.

Je li pójdziesz na koncert i wys uchasz menueta, to pos uchasz jednej z form, którapierwotnie by a przeznaczona wy cznie do ta ca. W dawnych czasach ludzie jedynies uchaj cy muzyki byli tymi, którzy po prostu nie mieli nikogo do pary i musieli podpieraciany.

Jednak gdy zacz a si rozwija muzyka koncertowa, kompozytorzy czerpali z tego,co znali najlepiej. I tak, okre lone rytmy, zmiany harmonii i pewne struktury muzyczne— pierwotnie wykszta cone z my l jedynie o ta cu — trafi y do muzyki, która by aprzeznaczona wy cznie do s uchania. Jak na ironi dzisiaj nikt nie wstaje podczaskoncertu i nie zaczyna ta czy , gdy rozbrzmiewaj d wi ki menueta.

Znaczna cz muzyki klasycznej, której mo esz obecnie s ucha , zalicza si do tejkategorii: zosta a skomponowana w formie przeznaczonej pierwotnie do ta ca.

Je li s uchasz takiego utworu, to prawdopodobnie mo na o nim powiedzie kilka rzeczy:

Ma sta y rytm. W ko cu kto potrafi by ta czy do zmiennego rytmu? Nawetw 500 r. p.e.d (przed er disco) ludzie potrzebowali dobrego bitu.





Muzyka przewa nie jest powtarzalna. Oznacza to, e nie rozwija si zanadto— muzyczne pomys y, które s yszysz, powtarzaj si raz po raz. Nic si w tejdziedzinie specjalnie nie zmieni o; pomy l o takich kawa kach jak That’s the Way(I Like It), Let’s Get Physical albo Hey Jude.

Tytu brzmi jak nazwa ta ca, na przyk ad Walc albo Mambo.

Suita to cykl ta ców zgrupowanych razem. Nazwa suita wywodzi si od s owaoznaczaj cego „nast pstwo” i odnosi si do sekwencji, w której rzeczy nast puj jednapo drugiej (tak jakby my przechodzili z pomieszczenia do pomieszczenia).

W dawnych czasach (na przyk ad w baroku — pocz tek XVII w. do po owy XVIII w.)muzyczna suita sk ada a si niemal wy cznie z ta ców, a kolejne cz ci nosi y nazwypochodz ce od ta ców, które reprezentowa y, jak na przyk ad allemande, gavotte, bourrée,menuet, rigaudon, sarabande, gigue czy courante. Nawet je li brzmi to jak spis cz onkówfrancuskiego parlamentu, tak naprawd by y to dworskie ta ce europejskiej arystokracji.

Pierwsza cie ka dost pna pod adresem ftp://ftp.helion.pl/przyklady/muklby.zip zawieraciesz c si niezmiennie popularno ci Muzyk na wodzie Händla, która w a nie jestbarokow suit . Je li si jej przys uchasz, to zrozumiesz, co mieli my na my li, pisz co sta ym rytmie i tanecznym brzmieniu.

W ubieg ym wieku s owo suita w ogóle zacz o oznacza cykl cz ci zebranych razem,na przyk ad suita z Carmen sk ada si z ró nych melodii i interludiów z opery Carmenfrancuskiego kompozytora Georges’a Bizeta (1838 – 1875). Mo esz te znale suityz Dziadka do orzechów, West Side Story, Gwiezdnych wojen i filmu Shaft (prawdopodobnie).

Serenady i divertimentaGdyby cokolwiek mog o by dla powa nego kompozytora muzyki powa nej bardziejdo uj ce ni zaklasyfikowanie jego utworów jako wspania ej muzyki tylko do ta ca,to z pewno ci by by to fakt, e jego utwory zosta y zaliczone w poczet wspania ejmuzyki, której w ogóle nikt nie s ucha. To jednak w a nie musieli znosi kompozytorzy,którzy pisali serenady i divertimenta. Te utwory stanowi y pierwotny muzak, czylimuzyk do kotleta.

Wyobra sobie, e król Fryderyk potrzebowa jakiej muzyki, która brz cza aby w tlepodczas wydawanej przez niego kolacyjki dla grupy bliskich przyjació . Nie mógwszak wrzuci p yty CD do odtwarzacza. A zatem mia w tym celu zespó graj cychdla niego muzyków. Byli przez niego zatrudnieni na pe en etat i grali w tle przez ca ydzie . Od czasu do czasu przychodzi o im zagra formalny koncert, jednak w gruncierzeczy nawet wtedy byli tylko dodatkiem do jakiego istotniejszego wydarzenia.Kompozytorzy z kolei byli zatrudniani, by pisa serenady i divertimenta, które mia yby grane przez te zespo y.

Jak mo esz si domy la , typowa serenada lub divertimento sk ada y si z kilku cz ci(zazwyczaj pi ciu lub wi cej). W ko cu gdy jesz obiad, nie chcesz s ucha czego zbytz o onego. Nie masz ochoty na g bokie, pe ne nami tno ci, szarpi ce nerwy utwory.A przynajmniej nie przed deserem.





Serenady pisano na instrumenty d te drewniane i blaszane, instrumenty smyczkowei ró ne ich kombinacje. Kompozytorzy dobierali instrumenty do okazji. Kwartetsmyczkowy, przyk adowo, lepiej nadawa si do grania w jadalni ni zespó z o onyz tr bek i b bnów. Z drugiej strony w ciep y letni wieczór na zewn trz lepiej wypadazespó z o ony z instrumentów d tych.

Wi kszo serenad i divertiment trwa od 20 do 30 minut. Niektóre serenady(na przyk ad przepi kna Mozartowska Serenada Haffnerowska) trwaj niemal godzini wietnie nadaj si na spokojny wieczór sp dzany na zewn trz. Inne trwaj ledwiekwadrans, w sam raz potrzebny na zjedzenie du ego Wie Maca.

Pos uchaj cie ki 3. (ftp://ftp.helion.pl/przyklady/muklby.zip) — jeden moment w utworze(4:16) mo e Ci da dobre poj cie o tym, jak brzmi serenady Mozarta. Po rodku fina uswojego Koncertu fortepianowego Es-dur nr 22 Mozart wprowadzi oaz spokoju, na laduj cd wi ki serenady na instrumenty d te drewniane.

Gdy b dziesz s ucha serenady lub divertimenta podczas koncertu, pami taj, w jakiejatmosferze utwory te by y pierwotnie wykonywane. Spróbuj sobie wyobrazi t scen :grupa ludzi nad brzegiem rzeki, na wieki przed wynalezieniem telefonów komórkowychlub Facebooka, pogr ona w uprzejmej rozmowie, by mo e skubi ca od niechceniaprzystawki lub kanapeczki z t niebia sk muzyk rozbrzmiewaj c w tle.

Tematy i wariacjeTemat muzyczny to nic innego jak melodia pojawiaj ca si na pocz tku utworu.Po wprowadzeniu tematu muzycznego kompozytor powraca do niego raz po raz,za ka dym razem odrobin go zmieniaj c. Jedna wariacja mo e zmienia harmonitematu, inna — rytm, jeszcze inna mo e zmienia melodi poprzez wprowadzeniedu ej liczby ozdobników. Jednak s ysz c wariacj , jeste na ogó w stanie rozpoznaw niej pierwotny temat.

Oto przyk ad tematu z wariacjami. Gdy zrozumiesz, jak to dzia a, b dziesz mógzrozumie jedn z najpowszechniejszych form muzycznych.

Oko .

Oko w sosie musztardowym.

Oko z ciecierzyc .

Oko z malinowym sosem winegret w piankowej glazurze zio owej.

Bardzo przyjemne dla ucha wariacje mo na us ysze w drugiej cz ci Symfonii G-dur nr 94„Niespodzianka” Josepha Haydna. Zaczyna si od prostego (niemal zbyt prostego) tematu,reszta tej cz ci sk ada si z jednej wariacji za drug . Joseph Haydn skomponowa temelodi , któr pó niejszy kompozytor wykorzysta jako kanw dla w asnych wariacji.Wariacje na temat Haydna Johannesa Brahmsa s jednym z najbardziej mistrzowskicharcydzie tego gatunku.





Fantazje i rapsodieW dawnych czasach kompozytorzy musieli swoje utwory zmie ci w okre lonychramach formalnych: na przyk ad sonaty lub ronda. Te formy by y sztywne, ustalonei uwa ane niemal za wi te. Je li kompozytorzy zapragn li, by ich wyobra nia zaszala a,to mieli tylko jedn mo liwo : pisa w ramach formy, która z nich wszystkich by anajbardziej swobodna — a wi c fantazji.

Ze wzgl du na to, e kompozycja nosi a miano fantazji (czyli w sumie „wyobra ni”),kompozytor móg wyzwoli si z typowych ogranicze formy muzycznej. Nie mo nago by o oskar y o z amanie wi tych zasad muzycznej konstrukcji, poniewa fantazjaich nie mia a.

W typowej fantazji kompozytor wprowadza temat na samym pocz tku utworu lubbardzo blisko jego pocz tku. Pozosta a cz utworu to niejako rozwa ania na tentemat, które prowadz kompozytora, gdzie go oczy ponios . Ralph Vaughan Williams(1872 – 1958) wykorzysta na przyk ad angielsk piosenk ludow Greensleevesjako pocz tek i zako czenie swojego krótkiego, pe nego zachwytu utworu Fantasiaon Greensleeves.

Fantazje zazwyczaj zawieraj du o ma ych nut w pozornie swobodnym rytmie.Po tym, jak zostanie wprowadzony temat, jaki solowy instrument daje si poniewodzom fantazji, w druj c w gór i w dó skali w zapieraj cym dech w piersiachtempie. Jeden z najwi kszych kompozytorów wszech czasów, Jan Sebastian Bach(1685 – 1750), który by te znakomitym organist , napisa kilka fantazji na organy,które to utwory wymaga y od graj cego b yskawicznego poruszania si po ca ejklawiaturze instrumentu.

Tak naprawd wi kszo fantazji nie jest zupe nie pozbawiona formy: po prostu nie jestona a tak sztywna jak w przypadku innych utworów. Ze wzgl du na to, e wi kszowielkich kompozytorów po wi ca lata na studiowanie i pisanie bardzo sztywnychwicze kompozycyjnych, tylko nieliczni z nich potrafi odrzuci ca kowicie t dyscyplin

formaln . Fantazja chóralna op. 80 Beethovena jest na przyk ad swobodna, niemniejjednak logicznie skonstruowana. Pierwsza cz jego s ynnej Sonaty ksi ycowej nosiza podtytu Quasi una fantasia — „na kszta t fantazji”.

Rapsodia przypomina fantazj pod wzgl dem swobodnej konstrukcji. Wi kszorapsodii wywodzi si z pó nego romantyzmu (od po owy XIX w. do pocz tku XX w.).S ynny pianista Ferenc Liszt napisa kilkana cie Rapsodii w gierskich na fortepian(obecnie mo na je te cz sto us ysze w aran acji na orkiestr ). W utworach tych Lisztwychodzi od prostych, w gierskich tematów i przekszta ca je w wirtuozerskie tornadod wi ków. Je li jeste mi o nikiem klasycznego rocka, to utwór Bohemian Rhapsodyzespo u Queen, wykorzystany w filmie wiat Wayne’a, jest w rzeczy samej autentycznrapsodi — swobodnym pod wzgl dem formalnym nagromadzeniem ró nychmuzycznych pomys ów i idei.





Poematy symfonicznePodobnie jak fantazja czy rapsodia, tak e poemat symfoniczny nie ma sztywnej,ustalonej struktury. Jednak przy wieca mu konkretny cel: ma za pomoc d wi kóworkiestry opowiada o czym , przytacza jak histori .

Wi kszo muzyków zgadza si z tym, e najwi kszym kompozytorem poematówsymfonicznych by Richard Strauss (1864 – 1949). Oprócz oper Strauss pisa g ówniew a nie poematy symfoniczne, a do najwi kszych z nich zaliczaj si : Don Kichot,Ucieszne figle Dyla Sowizdrza a, ycie bohatera, Tako rzecze Zaratustra oraz mier i przemienienie.Wi cej o Straussie i jego poematach symfonicznych mo esz przeczyta w rozdziale 2.

Wielu innych kompozytorów próbowa o swoich si w poematach symfonicznych —je li ten gatunek fascynuje Ci , pos uchaj cyklu sze ciu poematów Bed icha Smetanyzatytu owanych Moja ojczyzna; Czterech legend z Kalevali Jeana Sibeliusa (wraz z ab dziemz Tuoneli); poematów Liszta: Preludia, Mazepa i Prometeusz; Romeo i Julii, Hamletai Franceski da Rimini Czajkowskiego oraz Orkney Wedding with Sunrise Petera MaxwellaDaviesa.

Jednym z najpi kniejszych przyk adów poematu symfonicznego jest La Mer (Morze)Claude’a Debussy’ego, który to utwór opisuje za pomoc muzycznych d wi kówdzie z ycia wzburzonego morza. Jednej cz ci tego porywaj cego utworu mo eszpos ucha na 8. cie ce pobranej pod adresem ftp://ftp.helion.pl/przyklady/muklby.zip.

Ze wzgl du na to, e poematy symfoniczne opowiadaj pewn histori , s przyjemnedo s uchania. Je li masz w r ku program (a nawet je li nie masz), mo esz sobiewyobra a ró ne sceny ilustruj ce muzyk . Na swój sposób poematy symfonicznes niczym film muzyczny bez obrazu. S ynna cie ka d wi kowa Johna Williamsa doGwiezdnych wojen jest tak naprawd poematem symfonicznym, który wiele zawdzi czamuzyce Straussa.

Lieder, czyli pie niW j zyku niemieckim s owo Lied oznacza „pie ”, Lieder za — „pie ni”. W XIX w.pie ni sta y si bardzo popularne, szczególnie na prywatnych koncertach salonowych.

(Uwaga na terminologi : gdy mowa o muzyce klasycznej, s owo salon nie oznaczasalonu fryzjerskiego ani kosmetycznego, lecz „pokój dzienny s awnych i bogatychsprzed paru setek lat”).

Pie ni cz sto by y oparte na s ynnych wierszach, na przyk ad utworach JohannaWolfganga Goethego. W tym okresie y o wielu wybitnych niemieckich poetów, takwi c nie powiniene si dziwi , e nie brakowa o w ród nich kompozytorów pie ni.

W kolejnych sekcjach mo esz przeczyta o najs ynniejszych kompozytorach pie nii pozna budow ich pi knych dzie .





Lider w pisaniu LiederNajs ynniejszym kompozytorem pie ni by Franz Schubert (1797 – 1828). Mimo ejest autorem symfonii Niedoko czona, nie mia najmniejszych problemów z uko czeniemponad 600 pie ni. Ju od osiemnastego roku ycia komponowa pie ni o wspania ejg bi i pe ne nami tno ci, jak na przyk ad Erlkönig (Król olch), b d c ciskaj c serceopowie ci o ma ym ch opcu galopuj cym przez las w ramionach ojca i wyobra aj cymsobie (jak si okazuje, s usznie), e zostanie porwany przez króla olch.

Schubert zebra wiele swoich pie ni w cykle (uporz dkowane tematycznie), takie jakPodró zimowa i ab dzi piew. Cykle pie ni oparte s zazwyczaj na cyklach wierszy —to znaczy kompozytor bierze na warsztat cykl powi zanych utworów literackich i piszedo nich muzyk .

To, co czyni Schuberta tak wspania ym kompozytorem pie ni, jest to, e wydawa simie nieko cz c si wen twórcz , je li chodzi o melodi . Ludzie nigdy nie narzekali,e nie s w stanie zanuci jego utworów.

Robert Schumann (1810 – 1856), Hugo Wolf (1860 – 1903) i Gustav Mahler(1860 – 1911) równie byli wielkimi niemieckimi romantycznymi kompozytoramipie ni. Niew tpliwie znajdowali si pod wp ywem kunsztu Schuberta — wszyscy bylijego na ladowcami, a on by ich Liederem.

Formy pie niPie ni mog mie ró ne formy. Jednak aby spraw upro ci , mo emy powiedzie ,e mog by albo zwrotkowe, albo przekomponowane.

Zwrotki w pie niach odpowiadaj zwrotkom w dzisiejszych popularnychpiosenkach. Ka da zwrotka wiersza piewana jest do tej samej melodii. Mo eszznale tysi ce przyk adów tego typu pie ni w dzisiejszej muzyce. Niemal ka dapiosenka rockowa, któr mo esz us ysze w radiu, sk ada si z kilku zwrotek.

Pie ni przekomponowane oznaczaj , e muzyka ca y czas si zmienia, by przez ca yutwór pod a za s owami, i nie musi si w adnym miejscu powtarza . Król olchSchuberta, Bohemian Rhapsody zespo u Queen oraz piosenka My Boy Bill z musicaluCarousel s doskona ymi przyk adami pie ni przekomponowanych.

Je li mia by ochot pos ucha pie ni na ywo, to warto, eby si zainteresowa lokalnszko lub akademi muzyczn : cz sto uczniowie i studenci, by uko czy nauk ,musz da recital pie ni — zwykle s to naprawd znakomite wykonania, na któreniestety nie przychodzi zbyt wielu ludzi.





Oratoria i inne utwory dla chóruWi kszo muzyki omawianej przez nas w tej ksi ce to muzyka instrumentalna — toznaczy nie ma w niej miejsca dla piewaków. Jednak nie wykonaliby my swojej pracydobrze, gdyby my nie wspomnieli o oratoriach. To utwory g ównie religijne, a niektórez nich zaliczaj si do najpi kniejszych, jakie kiedykolwiek skomponowano.

W redniowieczu muzyka pe ni a g ównie funkcj religijn . Mnisi piewali, nie maj cnic innego do roboty. W okresie baroku wszyscy s ynni kompozytorzy pisali muzykna tematy religijne, mi dzy innymi oratoria.

Oratorium to ogromne dzie o muzyczne, cz sto trwaj ce kilka godzin, przeznaczonedo wykonywania przez chór, orkiestr i piewaków solistów — zazwyczaj opowiadajak histori biblijn . Georg Friedrich Händel (1685 – 1759) zas yn g ównie oratoriumMesjasz, chocia inne jego oratoria oparte na motywach ze Starego Testamentu te sdobrze znane: Saul, Samson, Izrael w Egipcie, Salomon i wiele innych.

Bach napisa kilka niesamowitych oratoriów na tematy zaczerpni te z NowegoTestamentu: Oratorium na Bo e Narodzenie i Pasje (wg w. Mateusza i w. Jana).Uwielbia te form muzyczn zwan kantat , za któr to, mimo e brzmi jak nazwanowego samochodu marki Chrysler Sedan, tak naprawd kryje si krótkie oratorium.W ci gu wielu lat Bach napisa ponad 200 kantat. Ka da z nich przeznaczona jest nainn niedziel roku liturgicznego.

Bach napisa nawet parodi kantaty — Kantat o kawie BWV 211. Jest ona jednymwielkim artem: s owa, zamiast o Jezusie, traktuj o kawie. Ka da cz opiewacudowne, yciodajne w a ciwo ci ulubionego napoju kompozytora.

Pój cie na oratorium jest niesamowitym prze yciem, którego nigdy nie zapomnisz.Musimy jednak Ci ostrzec: w wi kszo ci oratoriów poszczególne cz ci trwaj bardzod ugo, tak wi c przerwy s rzadkie i trzeba na nie d ugo czeka . Z tego wzgl du niezalecamy wypicia trzech litrów soku winogronowego tu przed koncertem.

Opery, operetki i arieSkoro ju jeste my przy temacie piewania, to musimy wspomnie o operze. Operato po czenie muzyki i teatru — czy najlepsze cechy teatru, sztuki, piewu i muzykiinstrumentalnej w sposób kipi cy od emocji, wci gaj cy i nieodparcie fascynuj cy.

W prawdziwej operze w a ciwie nie ma partii mówionych: wszystko jest piewane.Ten fakt doprowadzi do powstania wielu przezabawnych parodii opery w filmachi reklamach telewizyjnych.

Operetka jest bardzo podobna do opery (chocia zazwyczaj jej temat jest niecol ejszy). Najwa niejsza ró nica polega na tym, e w operetce, oprócz partii piewanych,wyst puj te partie mówione. Tak w a ciwie to wszystkie sztuki grane na Broadwayus operetkami.





W operetce czy w operze akcja od czasu do czasu si zatrzymuje, tak by posta mog awyrazi swoje emocje za pomoc szczególnego rodzaju pie ni, nazywanej ari (co pow osku oznacza „powietrze”). Arie stanowi najpopularniejsz cz opery. Ilekroma miejsce koncert trzech tenorów, piewaj oni jedn ari po drugiej.

Gdy orkiestra zatrudnia s awnego piewaka czy piewaczk , te piewaj oni arie— to samo ma miejsce podczas recitali i egzaminów w szko ach muzycznych.

Opera jest zagadnieniem tak szerokim, ogromnym i wszechogarniaj cym, e naprawdzas uguje na odr bn ksi k , dlatego te j napisali my. Nosi tytu Opera For Dummies— autorzy to David Pogue i Scott Speck.

Uwertury i preludiaJeste my pewni, e ju wiesz, czym jest uwertura: to te kawa ki, które s skomponowane,by orkiestra na Broadwayu mog a je zagra tu przed podniesieniem kurtynyi rozpocz ciem przedstawienia. Jednak s owo uwertura mo e te oznacza krótki utwórskomponowany z my l o wzbudzeniu okre lonych emocji. Uwertura tragiczna Brahmsana przyk ad nie zosta a skomponowana jako dodatek do sztuki czy opery, lecz jedyniepo to, by wprowadzi odbiorców w nastrój rozpaczy.

Je li kiedykolwiek by e na przedstawieniu w teatrze muzycznym lub chocia bywidzia e filmow wersj musicalu, to wiesz, e uwertura trwa zazwyczaj tylko kilkaminut. Z tego wzgl du osoby decyzyjne w orkiestrach symfonicznych dosz y downiosku, e jest to wietne rozpocz cie koncertu: nieskomplikowane w formie, zwyklelekkie, je li chodzi o nastrój, i na tyle krótkie, e stanowi dobre przej cie od zamieszaniapanuj cego, gdy publiczno zajmuje miejsca (i atwo si rozprasza), do bardziejskupionego, g bszego prze ywania muzyki podczas koncertu.

Balet i balerinyBalet to opowie przekazywana za po rednictwem muzyki i ta ca, bez s ów i piewu.

W dawnych czasach w balecie liczy si tylko taniec. Zadaniem kompozytora by onapisanie takiej muzyki, by tancerze mogli si wykaza . Wzgl dy muzyczne, takiejak dramatyzm, tempo czy nawet pi kno melodii, by y drugorz dne w stosunkudo spektaklu ta ca i patrzenia na m ode kobiety i m odych m czyzn o wyj tkowozgrabnych nogach. St d te dawni kompozytorzy niezbyt przyk adali si do swoichkompozycji dla baletu — w ko cu i tak mia a to by jedynie muzyka w tle.

Wtedy jednak na scen wkroczy Piotr Czajkowski (1840 – 1893), który napisa takol niewaj c muzyk do baletów Jezioro ab dzie, pi ca królewna czy Dziadek do orzechów,e ludzie zacz li zwraca wi ksz uwag na muzyk w tle. Pocz wszy od baletów

Czajkowskiego, muzyka do nich zacz a by doceniana jako dzie o sztuki samo w sobie.





Balety Czajkowskiego nale do najbardziej popularnych i ukochanych w historiibaletu. Wkrótce inni kompozytorzy zacz li si na nim wzorowa — w szczególno cidwaj inni rosyjscy kompozytorzy: Sergiusz Prokofiew (1891 – 1953) i Igor Strawi ski(1882 – 1971), którzy równie zapisali si wielkimi zg oskami w historii muzykibaletowej.

Stopniowo ich muzyka zyska a popularno nawet bez towarzysz cego im ta ca.Balety Prokofiewa Romeo i Julia oraz Kopciuszek wci cz sto s wystawiane nascenach baletowych, jednak muzyka do nich jest grana te samodzielnie w salachkoncertowych. Nie wszystkie balety Strawi skiego s obecnie regularnie wystawiane,jednak muzyk do nich mo na us ysze wsz dzie: orkiestry z ca ego wiata majw swoim repertuarze Ognistego ptaka, Pietruszk i wi to wiosny (którego fragmenty mo eszus ysze w ród plików pobranych pod adresem ftp://ftp.helion.pl/przyklady/muklby.zip).

Podobnie jak w operze, gdzie akcja zamiera, a posta piewa ari , by wyrazi swojeuczucia, w balecie s momenty, w który balerina ta czy, by wyrazi swoje emocje —sama albo w towarzystwie m skiego partnera w formie tanecznej znanej jako pas dedeux. W takich chwilach fabu a zamiera, a mimo to nale one do najciekawszychmomentów w przedstawieniu baletowym — z uwagi na najwi ksz ekspresj .Tak jak arie s punktem kulminacyjnym w operze, tak samo ta ce te s najwi kszatrakcj baletu.

Muzyka baletowa cz sto pisana jest w taki sposób, by pomi dzy popisami tancerzyprzedstawia akcj na scenie. Ze swojej natury muzyka baletowa jest wi c programowa,czyli opowiada jak histori . Robi to w sposób szczegó owy i bezpo redni w jeszczewi kszym stopniu ni poemat symfoniczny. W poemacie symfonicznym muzykaprzekazuje okre lony nastrój lub opisuje jak konkretn scen . W mistrzowskimbalecie niemal ka da nuta koresponduje z zamiarami i dzia aniami postaci na scenie.

Podczas koncertów orkiestrowych muzyka baletowa mo e przybiera dwie odr bneformy. Pierwsza to kompletna partytura baletowa bez adnych skrótów, tak jak zosta anapisana do ta ca. Czasami mo e by trudno ledzi tak muzyk , chyba e rozumiesi , co ta „muzyka akcji” pomi dzy ekspresyjnym ta cem ma wyra a . Je li maszzamiar wys ucha ca ej muzyki baletowej na koncercie, postaraj si z góry pozna jaknajwi cej szczegó ów opowiadanej historii (zwykle wystarczy w tym celu przeczytaprogram).

Istniej te suity baletowe. Suita baletowa to zbiór najbardziej atrakcyjnych fragmentówz oryginalnego baletu, bez fragmentów wype niaj cych. W rezultacie suity s jeszczebardziej interesuj ce i wci gaj ce ni ca y utwór. Gdy s uchasz suity baletowej, niemusisz a tak dobrze wiedzie , czego dotyczy dana historia, poniewa sama muzykajest dostatecznie wyrazista.





Kwartety smyczkowei inne zespo y instrumentów

W ka dej bibliotece muzycznej mo na znale mnóstwo duetów, czyli utworówpisanych na dwa instrumenty. Istniej te tria, pisane na trzy instrumenty, kwartety,które jak nietrudno si domy li , przeznaczone s dla czterech instrumentów, kwintety— dla pi ciu, sekstety — dla sze ciu, septety — dla siedmiu, oktety — dla o miu oraznonety — dla dziewi ciu instrumentów. Jednak jeden zestaw instrumentówprzewy szy inne popularno ci : kwartet smyczkowy.

Kwartet smyczkowy sk ada si z dwojga skrzypiec, altówki i wiolonczeli (wi cej o tychinstrumentach przeczytasz w rozdziale 7.). W pewnym okresie ka dy kompozytorchcia si wykaza umiej tno ci komponowania kwartetów smyczkowych. Zazwyczajutwory te maj budow podobn do symfonii (czyli opieraj si na tak zwanym cyklusonatowym): podzielone s na cztery cz ci zgodnie z klasycznym podzia em na cz ciszybk — woln — taneczn i triumfalny fina .

Niektóre formy muzyczne ewoluowa y przez stulecia i by y doskonalone w r kachkolejnych wybitnych kompozytorów. Najwi kszy wp yw na form kwartetówsmyczkowych mia jeden cz owiek: Joseph Haydn.

Haydn (1732 – 1809) by jednym z trzech najlepszych kompozytorów okresu klasycyzmu(pozostali dwaj to Mozart i Beethoven). Jak wyja niamy w rozdziale 2., zostazatrudniony na dworze ksi cia Esterházy’ego poza Wiedniem, gdzie mia y ,komponowa i dyrygowa . Haydn bardzo dobrze si czu na tej posadzie przez 30 lat,a do mierci swojego chlebodawcy. W tym czasie jego zadaniem by o komponowanieutworów na wieczorki muzyczne, które odbywa y si dwa razy w tygodniu.

Haydn mia do dyspozycji zespó doskona ych muzyków, którzy równie bylizatrudnieni w pe nym wymiarze na dworze ksi cia. Napisa dla nich mnóstwoutworów: symfonie, koncerty, opery, oratoria, sonaty na instrumenty klawiszowe,muzyk na przyj cia… i co najmniej 68 kwartetów smyczkowych.

Jako e dwór ksi cy znajdowa si poza miastem, Haydn by odizolowany od wp ywówzewn trznych. Mo na powiedzie , e znajdowa si na muzycznych wyspach Galapagos.Mia swobod , je li chodzi o eksperymentowanie, próbowanie nowych form i stylóworaz sprawdzanie, co brzmi dobrze, a co nie. Podczas tych 30 lat w a ciwie samodzielniedoprowadzi do standaryzacji form kwartetu smyczkowego i symfonii.

Innowacje i standardy wprowadzone przez Haydna w tych formach muzycznych wywar ywielki wp yw na jego kolegów po fachu i uczniów, takich jak Mozart i Beethoven,którzy mówili o nim „papa Haydn” i tworzyli równie doskona e utwory w tychgatunkach.





Po co w ogóle komu forma?Cieszymy si , e o to pytasz. Tak naprawd forma nie jest potrzebna. Ale jak ju wiesz,od kompozytorów oczekiwano, e ich utwory b d pasowa y do okre lonych konwencji,je li mieli by traktowani powa nie. Wi kszo z nich po prostu pos usznie si do tegostosowa a.

Sprawa jednak jest bardziej z o ona. Bez okre lonej struktury proces twórczy jestniewiarygodnie trudny. Przeczytali my gdzie , e rzeczy pozbawione formy cz stostaj si puste i bez znaczenia. atwiej jest by twórczym, gdy pracuje si , opieraj csi na pewnych wytycznych. Gdy byli my dzie mi, atwiej nam by o kolorowaw kolorowankach z gotowymi obrazkami. atwiej jest komponowa , gdy ma siokre lon form , w któr mo na „wla ” swój utwór, tak samo jak atwiej jest napisaksi k , je li wcze niej ma si opracowany jej szkic.




Skorowidz4’33’’, 96I Koncert fortepianowy b-moll Czajkowskiego,

84, 308I Koncert fortepianowy e-moll Chopina, 63I Koncert fortepianowy g-moll Mendelssohna,

56, 57I Koncert fortepianowy Szostakowicza, 92I Koncert skrzypowy g-moll Brucha, 192I Koncert wiolonczelowy C-dur Haydna, 195I Koncert wiolonczelowy Szostakowicza, 92I Sonata G-dur Brahmsa, 192I Sonata h-moll Bacha, 205I Sonata na skrzypce i fortepian G-dur

Brahmsa, 67I Symfonia „Klasyczna” Prokofiewa, 91, 309, 317I Symfonia Barbera, 310I Symfonia Brahmsa, 209, 219, 308, 316I Symfonia Coriglianego, 97, 311I Symfonia D-dur „Tytan” Mahlera, 73I Symfonia e-moll Sibeliusa, 79I Symfonia f-moll Szostakowicza, 92I Symfonia Mahlera, 197, 309, 316I Symfonia Rachmaninowa, 85I Symfonia Sibeliusa, 309I Symfonia Szostakowicza, 91, 311, 317I Koncert fortepianowy Liszta, 68, 234II Koncert fortepianowy B-dur Brahmsa, 67, 181II Koncert fortepianowy c-moll

Rachmaninowa, 308II Koncert fortepianowy f-moll Chopina, 63, 181II Koncert fortepianowy Rachmaninowa, 85, 316II Koncert klarnetowy Es-dur Webera, 58II Koncert na róg Es-dur Straussa, 218II Koncert waltorniowy Es-dur Straussa, 72II Rapsodia w gierska Liszta, 308II Sonata fortepianowa b-moll Chopina, 62II Sonata wiolonczelowa F-dur Brahmsa, 196II Suita orkiestrowa h-moll Bacha, 205II Symfonia Brahmsa, 308, 316II Symfonia C-dur Schumanna, 65, 309II Symfonia c-moll „Zmartwychwstanie”

Mahlera, 29, 73, 310II Symfonia D-dur Sibeliusa, 79, 309

II Symfonia e-moll Rachmaninowa, 85, 212II Symfonia h-moll Borodina, 82II Symfonia Ivesa, 96, 311III Koncert fortepianowy Rachmaninowa, 85,

181, 310III Koncert na róg Es-dur Mozarta, 218III Suita orkiestrowa D-dur Bacha, 42, 308III Symfonia „Sinfonia Espansiva” Nielsena,

80, 310III Symfonia a-moll „Szkocka” Mendelssohna,

308III Symfonia Brahmsa, 309III Symfonia c-moll „Organowa” Saint-Saënsa,

186III Symfonia Es-dur „Eroica” Beethovena, 50,

308, 314III Symfonia Es-dur „Re ska" Schumana, 65III Symfonia Góreckiego, 310IV Koncert fortepianowy G-dur Beethovena, 52IV Symfonia „Nieugaszalna” Nielsena, 80, 310IV Symfonia A-dur „W oska” Mendelssohna,

57, 129, 307IV Symfonia Beethovena, 315IV Symfonia Brahmsa, 148, 205, 218, 266, 309,

316IV Symfonia Brucknera, 309IV Symfonia Czajkowskiego, 83, 84, 206, 230,

309IV Symfonia e-moll Brahmsa, 234IV Symfonia G-dur Mahlera, 73, 232, 309, 316IV Symfonia Schuberta, 55IX Symfonia „Z Nowego wiata” Dvo áka, 76,

209, 307IX Symfonia Beethovena, 51, 52, 197, 229,

308, 315IX Symfonia Mahlera, 311IX Symfonia Schuberta Wielka, 54, 55V Koncert brandenburski Bacha, 307V Koncert fortepianowy Es-dur „Cesarski”

Beethovena, 52, 181, 308V Koncert skrzypcowy A-dur Mozarta, 192, 309V Msza As-dur Schuberta, 55V Symfonia B-dur Schuberta, 55, 308





V Symfonia Beethovena, 51, 100, 145, 218, 246,258, 308, 315

V Symfonia Brucknera, 310V Symfonia cis-moll Mahlera, 73, 199, 219,

221, 236, 310V Symfonia Czajkowskiego, 84, 219, 309V Symfonia d-moll Szostakowicza, 92, 229, 235,

310, 317V Symfonia Nielsena, 317V Symfonia organowa Widora, 186V Symfonia Prokofiewa, 91, 310VI Symfonia Beethovena, 315VI Symfonia h-moll „Patetyczna”

Czajkowskiego, 83, 84, 218, 275, 309, 316VII Symfonia A-dur Beethovena, 308VII Symfonia Beethovena, 315VII Symfonia Dvo áka, 76VII Symfonia Mahlera, 236VIII Symfonia „Niedoko czona” Schuberta,

54, 307VIII Symfonia Beethovena, 315VIII Symfonia Dvo áka, 76VIII Symfonia Es-dur „Symfonia tysi ca”, 73, 317

AA Hard Day’s Night, 28A-440 Hz, 132, 133Adagio, 129, 277Adagio i allegro As-dur Schumanna, 219Adagio lamentoso, 151Adagio na smyczki Barbera, 96, 97, 310, 317Adams John, 97, 309, 310, 311, 318Adès Thomas, 311

Koncert skrzypcowy „Concentric Paths”, 311Agnus Dei, 33akompaniament, 34, 35akord, 86, 232, 267, Patrz te : harmonia

C-dur, 268c-moll, 268durowy, 51, 268molowy, 51, 268pochód, 269powi kszony, 269progresja, 269

I, vi, IV, V, I, 269V-I, 270

pryma, 268zmniejszony, 269

Aleksander Newski, 91, 317Allegretto, 277Allegro, 134, 277Allegro giocoso, 148Allegro maestoso, 129

Allegro vivace, 129Alleluia Thompsona, 214altowiolista, 193, 194altówka, 114, 193, 194Amazon Prime, 300Amerykanin w Pary u, 224, 308Andante, 277Andante con moto, 129Andantino, 277Andrews Julie, 33Appalachian Spring, 94, 95, 97, 317aria, 112arpeggio, 141arpeggione, 197artykulacja, 132, 220

BBach Carl Philipp Emanuel, 42Bach Jan Sebastian, 40, 41, 42, 79, 108, 111,

140, 182, 184, 192, 205, 208, 214, 290, 307,308, 309, 314I Sonata h-moll, 205II Suita orkiestrowa h-moll, 205III Suita orkiestrowa D-dur, 42, 308V Koncert brandenburski, 307Koncert c-moll na skrzypce i obój, 208Koncert d-moll na klawesyn i orkiestr

smyczkow , 184Koncert klawesynowy d-moll, 42Koncert na dwoje skrzypiec d-moll, 192Koncert podwójny c-moll na skrzypce,

obój i orkiestr smyczkow , 42

Bach Johann Christian, 42Bach Wilhelm Friedemann, 42balet, 112Ballada f-moll Chopina, 63Ba akiriew Milij, 80, 81ba a ajka, 201banjo, 201Barber Samuel, 96, 97, 126, 130, 214, 284, 309,

310, 311, 317, 318I Symfonia, 310

barok, 35, 49, 106, 133, 182, 313Bartók Béla, 229, 231, 308, 310, 311

Koncert na orkiestr , 231, 310bas, 197basetla, 197basista, 197Bastien i Bastienne, 45bat, 236Bates Mason, 97batuta, 135, 136




Skorowidz 327

Beach Amy, 316Beatlesi, 28Beecham Thomas, 98Beethoven Johann, 49Beethoven Ludwig, 27, 28, 43, 49, 50, 51, 52,

64, 66, 79, 99, 105, 145, 146, 181, 182, 192,197, 208, 219, 221, 229, 285, 308, 314Fantazja chóralna, 108III Symfonia Es-dur „Eroica”, 50, 308, 314IV Koncert fortepianowy G-dur, 52IV Symfonia, 315V Koncert fortepianowy Es-dur „Cesarski”,

52, 181, 308V Symfonia, 51, 100, 145, 218, 246, 258,

308, 315VI Symfonia, 315VII Symfonia A-dur, 308VII Symfonia, 315VIII Symfonia, 315IX Symfonia, 51, 52, 197, 229, 308, 315Koncert skrzypcowy D-dur, 52, 192, 308Sinfonia eroica, 51, Patrz te : III Symfonia

Es-dur „Eroica”Sonata A-dur „Kreutzerowska”, 52, 192Sonata F-dur na róg i fortepian, 219Sonata fortepianowa cis-moll „Ksi ycowa”,

52, 108, 182Sonata fortepianowa c-moll „Patetyczna”,

28, 52Sonata fortepianowa f-moll Appassionata”, 52Trio B-dur, 52

belka, 243bemol, 248, 252Berg Alban, 94, 311, 317

Koncert skrzypcowy, 94, 311, 317Berlioz Hector, 56, 58, 59, 60, 61, 69, 79, 127,

193, 209, 214, 308, 309Symfonia fantastyczna, 60, 61, 127, 214, 309,

315Bernstein Leonard, 96, 97, 293, 309, 317, 318b ben, 31, 227

wielki, 230Billy the Kid, 221Bizet Georges, 28, 106, 235, 307Bliskie spotkania trzeciego stopnia, 260Bloch Ernest, 310Blue Cathedral, 310Blue Moon, 269B kitna rapsodia, 95, 97, 307, 317Bohemian Rhapsody, 108, 110Boléro, 28, 87, 88, 213, 223, 231, 308Borodin Aleksander, 80

II Symfonia h-moll, 82Borys Godunow, 316Boulanger Nadia, 316

Brahms Johannes, 27, 65, 66, 67, 69, 76, 99,107, 148, 181, 192, 196, 205, 209, 211, 214,219, 234, 308, 309, 315, 316I Sonata G-dur, 192I Sonata na skrzypce i fortepian G-dur, 67I Symfonia, 209, 219, 308, 316II Koncert fortepianowy B-dur, 67, 181II Sonata wiolonczelowa F-dur, 196II Symfonia, 308, 316III Symfonia, 309IV Symfonia e-moll, 234IV Symfonia, 148, 205, 218, 266, 309, 316Intermezzi na fortepian, 67Koncert skrzypcowy D-dur, 67, 192, 209Sonata na klarnet i fortepian, 211

Britten Benjamin, 236, 308Bruch Max, 192

I Koncert skrzypowy g-moll, 192Bruckner Anton, 219, 309, 310

IV Symfonia, 309V Symfonia, 310

Bülow Hans, 66

CCage John, 96, 97, 317

Sonaty i interludia, 317Capriccio Espagnol, 309Carmen, 106, 235, 307Carmina Burana, 309Carousel, 110Carter Elliott, 316Chant, 32Cherubini Luigi, 59Chopin Fryderyk, 28, 61, 62, 181, 182

I Koncert fortepianowy e-moll, 63II Koncert fortepianowy f-moll, 63, 181II Sonata fortepianowa b-moll, 62

chora gregoria ski, 32, 313chor giewka, 243Cicha noc, 258Clair de lune, 87Color Music, 310con brio, 276Con moto moderato, 129Concertino d’Hiver, 223concerto, 290Concerto grosso Blocha, 310Concerto grosso Händla, 40, 308Concierto de Aranjuez, 200, 307Cool, 263Copland Aaron, 94, 97, 211, 221, 232, 235, 284,

316, 317, 318Koncert klarnetowy, 211





Corigliano John, 97, 311I Symfonia, 97, 311

Couperin François, 184Cowbell, 236Credo, 33crescendo, 28, 144, 275, 291Cristofori Bartolomeo, 314Cudowny mandaryn, 311Cui Cezar, 80cykl sonatowy, 100, 102, 114Cyrulik sewilski, 53, 129Czajkowski Piotr, 26, 28, 82, 83, 109, 112, 151,

192, 195, 199, 206, 230, 234, 308, 309, 315, 316I Koncert fortepianowy b-moll, 84, 308IV Symfonia, 83, 84, 206, 230, 309V Symfonia, 84, 219, 309VI Symfonia h-moll „Patetyczna”, 83, 84,

218, 275, 309, 316Koncert skrzypcowy D-dur, 84, 192, 308

Cztery legendy z Kalevali, 109Cztery ostatnie pie ni, 72, 214Cztery pory roku, 38, 307, 314

wier nuta, 241z kropk , 244

DDanse générale, 126Danse macabre, 232Dante Alighieri, 34Daphnis i Chloé, 88, 126, 205, 235, 309, 317Das Wohltemperierte Klavier, 140, 182, 314Daugherty Michael, 97Davies Peter Maxwell, 109de Falla Manuel, 235, 309Debussy Claude, 27, 86, 87, 88, 90, 109, 153,

196, 199, 205, 211, 218, 230, 232, 309, 310, 316La Mer, 87, 109, 153, 196, 218, 230, 232, 316Morze, 87, 109, 153, 196, 218, 230, 232,

310, 316Sonata wiolonczelowa d-moll, 196

decrescendo, 275Der Freischütz, 308Diagilew Siergiej, 89Die schöne Müllerin, 55diminuendo, 275Dittersdorf Carl Ditters, 197

Koncert kontrabasowy E-dur, 197divertimento, 106, 107Divertimento na orkiestr smyczkow

Bartóka, 310

Do szopy, hej pasterze, 259dodekafonia, 94, 317dominanta septymowa, 269Don Giovanni, 47Don Juan, 71, 72, 309, 316Don Kichot, 71, 109, 193, 196, 310Dragonetti Domenico, 197

Koncert G-dur, 197dramat muzyczny, 69dramma per musica, 35Druga Szko a Wiede ska, 93, 94duet, 114

fortepianowy, 54Dukas Paul, 214Dupin Amantine Aurore Lucile, 62dur na dwa oboje i ro ek angielski Beethovena, 208Dvo ák Antonín, 28, 75, 76, 150, 195, 209, 284,

307, 308, 316VII Symfonia, 76VIII Symfonia, 76IX Symfonia „Z Nowego wiata”, 76, 209, 307Koncert wiolonczelowy h-moll, 76, 195, 308Serenada d-moll na instrumenty d te, 77Serenada Es-dur, 308Serenada na smyczki E-dur, 77, 150, 308, 316Symfonia e-moll „Z Nowego wiata”, 316

dynamika, 274dyrygent, 133, 135, 136, 172dysonans, 93, 284, 290Dziadek do orzechów, 83, 106, 112, 132, 199,

234, 308dzwonek krowi, 236dzwonki, 227, 232d wi k, 133

A, 132, 133, 178, 247Ais, 179, 198, 248B, 179, 248C, 178, 247

rodkowe, 250Cis, 248cz stotliwo , 133D, 178, 247Des, 248diatoniczny, 177, 248E, 178, 247-es, 248F, 178, 247, 250G, 178, 247, 249H, 178, 247, 248interwa , Patrz: interwa-is, 248ostatni utworu, 254, 255przej ciowy, 271-s, 248wysoko , 245, 247




Skorowidz 329

EEccles Henry, 197

Sonata a-moll, 197Edison Thomas, 316Ein Heldenleben, 310ekran d wi kowy, 170ekspozycja, 100, 146, 291Elgar Edward, 309Eliasz, 57encore, 287Enigma Variations, 309Erlkönig, 110Eseje na orkiestr Barbera, 310Euryanthe, 58

Ff, 274fagot, 143, 145, 148, 152, 156, 203, 213

rejestr, 213stroik, 207

fala d wi kowa, Patrz: d wi kFanfare for the Common Man, 97, 235Fantasia on Greensleeves, 108Fantasía para un gentilhombre, 200fantazja, 108Fantazja chóralna Beethovena, 108Fantazja na flet i orkiestr kameraln Faurégo, 205Fauré Gabriel, 205, 214fermata, 246ff, 274fff, 274figura retoryczna, 36Finlandia, 78, 79, 308, 316flet, 145, 146, 203

altowy, 156, 206basowy, 206piccolo, 206poprzeczny, 204

Flintstones! Meet the Flintstones!, 260forma sonatowa, 100, 102, 140, 145, 146forte, 274fortepian, 142, 177, 179, 250, 314

gabinetowy, 179klawisz, 177, 178, 179, 247peda , 181podpórka, 179strojenie, 181struna, 180zakres dynamiczny, 178

fortissimo, 149, 274fortissimo possibile, 274

Franceska da Rimini, 109Franck César, 186, 309

Symfonia d-moll, 309frusta, 236fuga, 42, 141, 182fujarka, 31

GGagarin Jurij, 92gama, 33, 247

C-dur, 265opadaj ca, 152

Gershwin George, 28, 95, 97, 181, 182, 224,284, 307, 308, 317Koncert fortepianowy F-dur, 97, 181, 308

gitara, 199basowa, 197klasyczna, 199, 200próg, 199struna, 199

Gladys Knight & the Pips, 34Glass Philip, 97, 316, 318Glinka Michai , 80, 315glissando, 199, 222, 229Glockenspiel, 232Gloria in excelsis Deo, 33Gloria Vivaldiego, 38g os, 214God Rest Ye, Merry Gentlemen, 260Goethe Johann Wolfgang, 79, 109gong, 227, 235Górecki Henryk Miko aj, 310

III Symfonia, 310gran cassa, 230Greensleeves, 108, 263Grieg Edvard, 28, 77, 78, 284, 307, 316

Koncert fortepianowy a-moll, 78, 307Grota Fingala, Patrz: Uwertura „Hebrydy”Guido z Arezzo, 33, 313Gurrelieder, 311Gwiezdne wojny, 106, 109, 233, 260gwizdek, 31

HHamlet, 109, 313Händel Georg Friedrich, 38, 39, 40, 106, 111,

133, 139, 140, 182, 184, 186, 218, 307, 308, 314Koncert organowy F-dur „Kuku ka i s owik”,

186Suita E-dur G, 184

Happy Birthday, 262





harfa, 197peda , 198stroik, 197strojenie, 197struna, 197, 198

harfista, 197Hark the Herald Angels Sing!, 259harmonia, 267, 271, Patrz te : akordHarmonielehre, 97, 311Harold w Italii, 193Haydn Franz Joseph, 314Haydn Joseph, 28, 43, 44, 46, 47, 50, 99, 101,

107, 114, 195, 220, 307, 308I Koncert wiolonczelowy C-dur, 195Koncert Es-dur na tr bk , 220Koncert na tr bk i orkiestr Es-dur, 45Koncert skrzypcowy G-dur, 45Koncert wiolonczelowy C-dur, 45Symfonia C-dur „Maria Teresa”, 45Symfonia D-dur „Londy ska”, 44, 45, 308Symfonia G-dur „Niespodzianka”, 44, 45,

107, 307, 314Heart and Soul, 269hekelfon, 279Helfgott David, 85Help!, 28Here Comes the Bride, 257, 259Hey, Look Me Over, 260Higdon Jennifer, 97, 310Hildegarda von Bingen, 313Hindemith Paul, 193, 311

Sonata altówkowa, 193Symfonia „Mathis der Maler”, 311

Holst Gustav, 309hook, 28Hummel Johann, 193, 220

Koncert E-dur na tr bk , 220Sonata Es-dur, 193

II Can’t Get No Satisfaction, 263I Could Have Danced All Night, 259, 263Ibsen Henryk, 79ilustracyjno , 34, 36, Patrz te : malarstwo

d wi koweImages, 87impresjonista, 86instrument, 31, 126

basowy, 197d ty, 107, 132

artykulacja, 220blaszany, 215, 216, 219, 221, 224drewniany, 203, 206, 209, 212, 216

konserwacja, 222lina, 217

t umik, 220ustnik, 216

d ty, 213klawiszowy, 141, 177perkusyjny, 227

pa ka, 227szczotka, 227

smyczkowy, 107, 187, 193artykulacja, 132

strojenie, 132, 133, 141, 189równomiernie temperowane, 141

strunowy, 132, 197, 201szarpany, 183transponuj cy, 210, 211

Intermezzi na fortepian Brahmsa, 67intermezzo, 275interpretacja, 134interwa , 257, 262, 265intonacja, 291Introdukcja i Allegro Ravela, 199inwersja retrogradalna, 93Ives Charles, 27, 96, 97, 310, 311

II Symfonia, 96, 311Izrael w Egipcie, 111

JJaná ek Leoš, 311jazz, 87, 212, 222jednostka metryczna, 242, 244Jedwabna drabinka, 209Jezioro ab dzie, 84, 112Joplin Scott, 316Joy to the World, 265Joyce James, 317

Kkadencja, 104, 105, 145, 290

zwodnicza, 71kalafonia, 189kantata, 42, 111Kantata o kawie, 111Karajan Herbert, 293Karnawa , 65Karnawa rzymski, 60, 61, 209, 308Karnawa zwierz t, 308kastaniety, 227, 235katalog utworów Mozarta, 182kiks, 216




Skorowidz 331

klarnet, 143, 144, 146, 156, 203, 209, 212basowy, 156gra, 210, 211stroik, 209tonacja, 211

klasycy wiede scy, 43klasycyzm, 43klawesyn, 141, 182, 275

piórko, 183klucz

basowy, 250F, Patrz: klucz basowyG, Patrz: klucz wiolinowyskrzypcowy, 250wiolinowy, 248

Knia Igor, 82Knoxville, Summer of 1915, 214, 310Köchl Ludwig Ritter, 182Kodály Zoltán, 310ko atka, 227, 236kompozytor, 26, 27, 31, 273

orkiestracja, 278koncert, 99, 103, 113, 119

bilety, 122, 286dyrygent, 127familijny, 125fortepianowy, 181jedzenie przed, 121oklaski, 123, 124, 286program, 120, 127, 128, 129, 130struktura, 103, 104, 105, 129towarzystwo, 125ubiór, 120utwór g ówny, 120wprowadzenie, 120

Koncert A-dur „In due cori” Vivaldiego, 38Koncert altówkowy G-dur Telemanna, 193Koncert altówkowy Waltona, 193Koncert B-dur Mozarta, 214Koncert C-dur na dwie tr bki Vivaldiego, 38Koncert C-dur na flet i harf Mozarta, 199, 205Koncert C-dur Vivaldiego na flet piccolo

i orkiestr , 206Koncert c-moll na skrzypce i obój Bacha, 208Koncert D-dur na flet Vivaldiego, 205Koncert D-dur na gitar Vivaldiego, 200Koncert D-dur na lutni Vivaldiego, 38, 307Koncert d-moll na klawesyn i orkiestr

smyczkow Bacha, 184Koncert E-dur na tr bk Hummela, 220Koncert Es-dur na tr bk Haydna, 220Koncert fletowy G-dur Mozarta, 205Koncert fortepianowy a-moll Griega, 78, 307Koncert fortepianowy a-moll Schumanna, 65

Koncert fortepianowy C-dur Mozarta, 308Koncert fortepianowy c-moll Mozarta, 48, 309Koncert fortepianowy Es-dur Mozarta, 48, 102,

103, 104, 107, 142, 205Koncert fortepianowy F-dur Gershwina, 97,

181, 308Koncert fortepianowy G-dur Ravela, 236Koncert G-dur Dragonettiego, 197Koncert g-moll na dwie wiolonczele

Vivaldiego, 38Koncert klarnetowy A-dur Mozarta, 48, 211Koncert klarnetowy Coplanda, 211Koncert klawesynowy d-moll Bacha, 42Koncert kontrabasowy E-dur Dittersdorfa, 197Koncert kontrabasowy fis-moll

Koussevitzky'ego, 197Koncert na czworo skrzypiec Vivaldiego, 308Koncert na dwoje skrzypiec d-moll Bacha, 192Koncert na flet i orkiestr Nielsena, 80Koncert na klarnet i orkiestr Nielsena, 80Koncert na orkiestr Bartóka, 231, 310Koncert na puzon i orkiestr

Rimskiego-Korsakowa, 223Koncert na tr bk i orkiestr Es-dur Haydna, 45Koncert na tub Johna Williamsa, 224Koncert na tub Ralpha Williamsa, 224Koncert obojowy C-dur Mozarta, 208Koncert obojowy D-dur Strauss, 208Koncert obojowy Williamsa, 208Koncert organowy F-dur „Kuku ka i s owik”

Händel, 186Koncert podwójny c-moll na skrzypce, obój

i orkiestr smyczkow Bacha, 42Koncert skrzypcowy „Concentric Paths” Adèsa,

311Koncert skrzypcowy A-dur „Turecki”, 48Koncert skrzypcowy Berga, 94, 311, 317Koncert skrzypcowy D-dur Beethovena, 52,

192, 308Koncert skrzypcowy D-dur Brahmsa, 67, 192, 209Koncert skrzypcowy D-dur Czajkowskiego, 84,

192, 308Koncert skrzypcowy d-moll Sibeliusa, 192Koncert skrzypcowy e-moll Mendelssohna,

57, 192Koncert skrzypcowy G-dur Haydna, 45Koncert skrzypcowy Sibeliusa, 309Koncert wiolonczelowy C-dur Haydna, 45Koncert wiolonczelowy h-moll Dvo áka, 76,

195, 308koncertmistrz, 132, 191Koncerty brandenburskie, 42kontrabas, 193, 196kontrabasista, 197





kontrapunkt, 42, 141, 290Kopciuszek, 113, 129Korsarz, 61kot y, 228, 229

membrana, 229peda , 229strojenie, 229

Koussevitzky Serge, 197Koncert kontrabasowy fis-moll, 197

Koyaanisqaatsi, 97Koyaanisqatsi, 318kr glik, 217Kreislerian, 65, 315kropka, 244krowi dzwonek, 236Król olch, 110krzy yk, 248, 252ksylofon, 227, 231

gra, 232pa ka, 232

kuplet, 102kwarta, 257, 259

górna, 259zwi kszona o pó tonu, 263

kwartet, 114smyczkowy, 44, 50, 92, 107, 114, 195

Kwartet smyczkowy F-dur „Ameryka ski”, 77Kwartety Razumowskiego, 52kwinta, 257, 260, 268

dolna, 260górna, 260zmniejszona, Patrz: tryton

kwintet, 114Kwintet „Pstr g”, 55Kwintet klarnetowy A-dur Mozarta, 211Kyrie eleison, 33

LLa Mer, 87, 109, 153, 196, 218, 230, 232, 316La scala di seta, 209La Valse, 88La Valse Ravela, 311Lady Macbeth mce skiego powiatu, 91Larghetto, 277Largo, 277Lataj cy Holender, 310Le Tombeau de Couperin, 209Lento, 277Leonor III, 221Les barricades mystérieuses, 184Liadow Anatol, 89Lieder, 54, 109Listy Schindlera, 260

Liszt Ferenc, 67, 68, 69, 104, 108, 109, 234, 308I Koncert fortepianowy, 68, 234II Rapsodia w gierska, 308Sonata fortepianowa h-moll, 68

Little Richard, 68Lot trzmiela, 217Lot Walkirii, 223Love Story, 264Lully Jean-Baptiste, 135lutnia, 201

ab dzi piew, 110ab d z Tuoneli, 79, 109, 209

MMa mère l'Oye, 317Má Vlast, 74madryga , 34, 35, 313Magnificat, 42Mahler Gustav, 27, 29, 70, 72, 73, 110, 136, 197,

199, 219, 221, 232, 284, 309, 310, 311, 316I Symfonia D-dur „Tytan”, 73I Symfonia, 197, 309, 316II Symfonia c-moll „Zmartwychwstanie”, 29,

73, 310IV Symfonia G-dur, 73, 232, 309, 316V Symfonia cis-moll, 73, 199, 219, 221, 236, 310VII Symfonia, 236VIII Symfonia Es-dur „Symfonia tysi ca”,

73, 317IX Symfonia, 311Symfonia tysi ca, 73, 317

malarstwo d wi kowe, 34Mallarmé Stéphane, 87Ma a suita Nielsena, 80Ma y koncert zimowy, 223mandolina, 201manua , Patrz: organy klawiaturaMaria, 263marimba, 232marsz, 241Marsz a obny, 62Marx Harpo, 199Maskarada, 80Mazepa, 109mazurek, 62Meck Nadie da, 83Medea’s Meditation and Dance of Vengeance,

97, 126, 130, 311melodia, 254, 266, 267, 271Melville Hermann, 315




Skorowidz 333

Mem’ries light the corners of my mind, 258Mendelssohn Felix, 55, 56, 57, 129, 192, 205,

212, 307, 308, 315I Koncert fortepianowy g-moll, 56, 57III Symfonia a-moll „Szkocka”, 308IV Symfonia A-dur „W oska”, 57, 129, 307Koncert skrzypcowy e-moll, 57, 192Sen nocy letniej, 55, 57, 205, 212, 315

menuet, 100, 101, 105Mesjasz Händla, 39, 40, 111, 133, 307, 314metronom, 134metrum, 241

3/4, 101dwudzielne, 241

Mexican Hat Dance, 259mezzo, 275mezzo forte, 274mezzo piano, 274mezzosopran, 275mf, 274Micha Anio , 79Midnight Blue, 28Milhaud Darius, 223minimalizm, 97Moderato, 277modulacja, 143, 144Moja ojczyzna, 74, 109, 308, 316Monet Claude, 86Monteverdi Claudio, 35, 313Morze, 87, 109, 153, 196, 218, 230, 232, 310, 316motyw, 27Mozart Wolfgang Amadeusz, 26, 27, 28, 43, 45,

46, 47, 48, 66, 99, 142, 182, 192, 199, 205,208, 211, 218, 308, 309, 314III Koncert na róg Es-dur, 218V Koncert skrzypcowy A-dur, 192, 309Koncert B-dur, 214Koncert C-dur na flet i harf , 199, 205Koncert fletowy G-dur, 205Koncert fortepianowy C-dur, 308Koncert fortepianowy c-moll, 48, 309Koncert fortepianowy Es-dur, 48, 102, 103,

104, 107, 142, 205Koncert klarnetowy A-dur, 48, 211Koncert obojowy C-dur, 208Koncert skrzypcowy A-dur „Turecki”, 48Serenada D-dur nr 6 „Serenata notturna”, 48Serenada G-dur „Eine kleine Nachtmusik”, 48Sonata fortepianowa C-dur, 182Sonata fortepianowa F-dur, 48Sonata fortepianowa G-dur, 48Symfonia D-dur, 48Symfonia g-moll, 309Symfonia koncertuj ca Es-dur, 48

mp, 274msza, 33, 34Msza h-moll Bacha, 309Msza Nelso ska, 45Msz c-moll Wielka, 47Musorgski Modest, 80, 213, 224, 309, 316muzyka

atonalna, 93, 290baletowa, 113barokowa, 26, 35, 36, 40, 49, 126, 182dwunastotonowa, 93heavymetalowa, 269hiszpa ska, 235instrumentalna, 111jazzowa, Patrz: jazzklasycystyczna, Patrz: muzyka w stylu

klasycznymklasyczna, 25, 31ludowa, 74, 80popularna, 25programowa, 113renesansu, 33, 214rodzaj, 126, 130romantyczna, 26, 49, 57, 126, 284serialna, Patrz: serializmredniowieczna, 32

tempo, 134, 135urozmaicenie, 28w internecie, 300w kinie, 301w radio, 301w stylu klasycznym, 26, 43, 49, 126, 182wspó czesna, 26, 130zapis, 32, Patrz te : zapis nutowy

Muzyka na instrumenty strunowe, perkusji czelest Bartóka, 229, 311

Muzyka na wodzie, 40, 106, 139, 218, 308, 314Muzyka ogni sztucznych, 40My Bonnie Lies over the Ocean, 260My Boy Bill, 110

NNad pi knym modrym Dunajem, 307Nagrobek Couperina, 209Nielsen Carl, 79, 80, 103, 310, 317

III Symfonia „Sinfonia Espansiva”, 80, 310IV Symfonia „Nieugaszalna”, 80, 310V Symfonia, 317Koncert na flet i orkiestr , 80Koncert na klarnet i orkiestr , 80

Niemieckie requiem, 67, 214, 316Nixon in China, 318Nobody Knows The Trouble I’ve Seen, 260





Noc na ysej Górze, 82Nocturnes, 87nonet, 114nuta, 33, Patrz te : d wi k:

ca a, 243peda owa, 141

OO, Christmas Tree!, 259oboista, 132obój, 156, 203, 206

gra, 208stroik, 206, 207

Obrazki z wystawy, 82, 213, 224, 309, 316Oda do rado ci, 51, 52Odyseja kosmiczna 2001, 228Ognisty ptak, 89, 90, 113, 309, 317oktawa, 179, 190, 249, 261

podzia na interwa y, 265oktet, 114Oktet smyczkowy Es-dur, 55, 57opera, 35, 39, 69, 111, 214

romantyczna, 57operetka, 111oratorium, 39, 40, 42, 57, 111Oratorium na Bo e Narodzenie, 111Orfeusz, 313Orff Carl, 309organy, 41

klawiatura, 185peda , 185piszcza ka, 185piszcza kowe, 184stó gry, 185w cznik rejestrowy, 185

orkiestra, 159dyrektor ds. marketingu, 169dyrygent, Patrz: dyrygentma e stwo, 160nabór muzyków, 160, 161, 162próba, 168przes uchanie, 160, 161, 162symfoniczna, 99

orkiestracja, 81, 277, 278, 291cienka, 291g sta, 291

Orkney Wedding with Sunrise, 109Ormandy Eugene, 137

Óósemka, 241, 243

Pp, 274Paganini Niccolò, 67, 68, 129Palestrina Giovanni Pierluigi, 33papie Grzegorz I, Patrz: Grzegorz Ipas de deux, 113Pasja wg w. Jana, 111Pasja wg w. Mateusza Bacha, 42, 56, 111, 214, 315Passacaglia, 311Pastuszek na skale, 55, 211Paulus, 57pauza, 242Paw, 310Pawana dla zmar ej infantki, 219Peer Gynt, 78, 307, 316perkusja, Patrz: instrument perkusyjnypianino, 179pianissimo, 274pianissimo possibile, 274piano, 274piatti, 230Pièce héroïque h-moll, 186Piek o Dantego, 34Pierrot Lunaire op. 21, 94pie , 109, 110

cykl, 110, 131forma, 110religijna, 32

Pietruszka, 89, 90, 113, 224, 310pi ciolinia, 240, 248

linia dodana, 250podzia czasu, Patrz: podzia czasu

Pi kna m ynarka, 55Pinie rzymskie, 221Piotru i wilk, 91pizzicato, 144, 191Planety, 309P onie ognisko w lesie, 259pochód akordów, 269Podró zimowa, 110, 214podzia czasu, 240poemat symfoniczny, 71, 109, 113, 130polonez, 62Popo udnie fauna, 87, 88, 205, 309, 316Porgy and Bess, 317Porucznik Ki e, 206, 231Pot na Gromadka, Patrz: Wielka Pi tkaPoulenc Francis, 205

Sonata na flet i fortepian, 205pó nuta, 241, 243pó ton, 262, 265pp, 274ppp, 274




Skorowidz 335

Preludia Chopina, 63Preludia Liszta, 109preludium, 70, 141, 182Preludium cis-moll Rachmaninowa, 85Preludium D-dur Rachmaninowa, 85Première rhapsodie na klarnet i orkiestr , 211Prestissimo, 277progresja, 86, 143Prokofiew Sergiusz, 81, 90, 113, 206, 231, 309,

310, 311, 317I Symfonia „Klasyczna”, 91, 309, 317V Symfonia, 91, 310Sonata fortepianowa, 91Suita scytyjska, 311

Prometeusz, 109przetworzenie, 100, 102, 146, 147Pulcinella, 90, 308Puts Kevin, 97puzon, 221

gra, 220pozycja, 222suwak, 222

RRachmaninow Sergiusz, 28, 84, 85, 181, 212,

284, 308, 310, 316I Symfonia, 85II Koncert fortepianowy c-moll, 308II Koncert fortepianowy, 85, 316II Symfonia e-moll, 85, 212III Koncert fortepianowy, 85, 181, 310Preludium cis-moll, 85Preludium D-dur, 85

rakinwersji, 93serii, 93

rapsodia, 108Rapsodia hiszpa ska, 88, 235, 310Rapsodia na temat Paganiniego, 85, 310Rapsodie w gierskie, 68, 108Ravel Maurice, 28, 82, 87, 126, 199, 205, 209,

213, 219, 223, 231, 235, 236, 308, 309, 310,311, 317Koncert fortepianowy G-dur, 236

refren, 102Reich Steve, 97rekapitulacja, 100, 102Rembrandt, 79renesans, 33, 214, 313Renoir Pierre-Auguste, 86repertuar, 291repryza, 100, 146, 147Requiem Berlioza, 61

Requiem Faurégo, 214Requiem Mozarta, 47, 48Requiem Verdiego, 230, 309Respighi Ottorino, 221Rienzi, 70, 309, 315Rimski-Korsakow Niko aj, 80, 81, 82, 89, 199,

206, 214, 223, 231, 235, 284, 308, 309, 316Koncert na puzon i orkiestr , 223

Rodeo, 232Rodrigo Joaquín, 200, 307Romans f-moll na skrzypce i orkiestr

Dvo áka, 76romantyzm, 49, 57, 314Romeo i Julia Czajkowskiego, 83, 84, 308Romeo i Julia Liszta, 109Romeo i Julia Prokofiewa, 91, 113, 310rondo, 27, 101, 142, 144Rondo, 129Rossini Gioacchino, 53, 129, 196, 206, 209,

223, 231, 307, 308Rosyjska Wielkanoc, 82, 223Rouse Christopher, 97ro ek angielski, 156, 209

stroik, 209róg, 148, 211, 217, Patrz te : waltornia

czara, 217gra, 217, 220naturalny, 217

rubato, 292Rückert Lieder, 73, 310Rudolph, the Red-Nosed Reindeer, 257Rus an i Ludmi a, 80, 82, 315rytm, 105, 107, 240, 245

SSaint-Saëns Camille, 186, 232, 284, 308

III Symfonia c-moll „Organowa”, 186saksofon, 203, 211, 212

stroik, 212Salieri Antonio, 27, 47Salomon, 111Saltarello: Presto, 129Sammartini Giuseppe, 36Samson, 111Sanctus, Sanctus, Sanctus, 33Sand George, 62Saul, 111Sax Adolphe, 212Scarlatti Domenico, 184Sceny dzieci ce, 65, 315scherzo, 100, 101Schiller Friedrich, 52Schönberg Arnold, 93, 94, 95, 310, 311, 317





Schubert Franz, 28, 53, 54, 55, 110, 197, 211,214, 307, 308, 314IV Symfonia, 55V Msza As-dur, 55V Symfonia B-dur, 55, 308VIII Symfonia „Niedoko czona”, 54, 307IX Symfonia „Wielka”, 54, 55

Schubertiada, 53Schumann Robert, 63, 64, 65, 66, 110, 208, 219,

309, 315II Symfonia C-dur, 65, 309III Symfonia Es-dur „Re ska", 65Koncert fortepianowy a-moll, 65Trzy romanse na obój i fortepian, 208

seksta, 260dolna, 260górna, 260ma a, 264wielka, 264

sekstet, 114sekunda, 257

dolna, 258ma a, 262, 265w gór , 258wielka, 262, 265

Sen nocy letniej Mendelssohna, 55, 57, 205,212, 315

septet, 114septyma, 257, 261

ma a, 264serenada, 106, 107Serenada D-dur nr 6 „Serenata notturna”, 48Serenada d-moll na instrumenty d te Dvo áka,

77Serenada Es-dur Dvo áka, 308Serenada G-dur „Eine kleine Nachtmusik”

Mozarta, 48Serenada Haffnerowska, 107Serenada na smyczki E-dur Dvo áka, 77, 150,

308, 316seria retrogradalna, 93serializm, 93Shakespeare William, 79, 313She Loves You, 28Short Ride in a Fast Machine, 97, 310Sibelius Jean, 77, 78, 79, 109, 192, 209, 284, 308,

309, 316I Symfonia e-moll, 79I Symfonia, 309II Symfonia D-dur, 79, 309Koncert skrzypcowy d-moll, 192Koncert skrzypcowy, 309

Sinfonia eroica, 51, Patrz te : III SymfoniaEs-dur „Eroica” Beethovena

sitar, 201skala, 32, 178, 265

ca otonowa, 87durowa, 265

skrzypce, 114, 188gra, 189, 190, 191gryf, 188Guarneriego, 189guzik, 188komora ko kowa, 188mikrostroiki, 189mostek, 188podstawek, 188podstrunnica, 188pro ek, 188smyczek, 188

poruszanie, Patrz: smyczkowanieabka, 191

Stradivariego, 189strojenie, 189struna, 188

szarpanie, 191strunnik, 188

skrzypek pierwszy, Patrz: koncertmistrzs uch absolutny, 255Smetana Bed ich, 74, 308, 316Smithson Harriet, 60smyczkowanie, 191, 192solfe , 33, 313solista, 171Somewhere, 264Somewhere over the Rainbow, 261sonata, 27, 102Sonata „Arpeggione”, 197Sonata A-dur „Kreutzerowska” Beethovena,

52, 192Sonata altówkowa Hindemitha, 193Sonata a-moll Ecclesa, 197Sonata C-dur na dwoje skrzypiec Vivaldiego, 38Sonata Es-dur Hummela, 193Sonata F-dur na róg i fortepian Beethovena, 219Sonata fortepianowa C-dur Mozarta, 182Sonata fortepianowa cis-moll „Ksi ycowa”

Beethovena, 52, 108, 182Sonata fortepianowa c-moll „Patetyczna”

Beethovena, 28, 52Sonata fortepianowa F-dur Mozarta, 48Sonata fortepianowa f-moll „Appassionata”

Beethovena, 52Sonata fortepianowa G-dur Mozarta, 48Sonata fortepianowa h-moll Liszta, 68Sonata fortepianowa Prokofiewa, 91Sonata na fagot i klawesyn Telemanna, 214Sonata na flet i fortepian Poulenca, 205




Skorowidz 337

Sonata na klarnet i fortepian Brahmsa, 211Sonata wiolonczelowa d-moll Debussy'ego, 196sonatina, 102Sonaty i interludia Cage’a, 317Sousa John Philip, 241Spotify, 300Sprzedana narzeczona, 75Sroka z odziejka, 206, 231staccato, 149, 220Stand by Me, 269Star Trek, 259, 264Stay Just a Little Bit Longer, 269Stevens Cat, 68stodwudziestoósemka, 243Stokowski Leopold, 192Strauss Johann, 307Strauss Richard, 27, 70, 71, 72, 109, 193, 196,

208, 214, 218, 219, 221, 228, 229, 234, 236,284, 309, 310, 311, 316II Koncert na róg Es-dur, 218II Koncert waltorniowy Es-dur, 72Koncert obojowy D-dur, 208Nad pi knym modrym Dunajem, 307Suita B-dur na instrumenty d te drewniane,

72Ucieszne figle Dyla Sowizdrza a, 72, 109,

219, 236, 309Strawi ski Igor, 26, 27, 81, 88, 89, 90, 113, 126,

155, 191, 197, 209, 213, 224, 230, 235, 308,309, 310, 311, 316, 317, 318Symfonia psalmów, 90

Streisand Barbra, 258struna, 180, 187, 188, 199

metalowa, 188pusta, 190wibruj ca, 190z jelita, 188

suita, 106, 132baletowa, 113Pulcinella, 197

Suita B-dur na instrumenty d te drewnianeStraussa, 72

Suita E-dur G Händla, 184Suita scytyjska Prokofiewa, 311Suita z czasów Holberga, 78Suita z Le Bourgeois Gentilhomme, 72Summer of 1915, 310Süssmayr Franz, 48Swing Low, Sweet Chariot, 258symbol

bemola, Patrz: bemolkrzy yka, Patrz: krzy ykoznaczenie dynamiczne, 274

symfonia, 44, 50, 51, 52, 99, 114, 124, 128,129, 291budowa, 100, 101, 129

Symfonia „Mathis der Maler” Hindemitha, 311Symfonia C-dur „Maria Teresa” Haydna, 45Symfonia D-dur „Londy ska” Haydna, 44,

45, 308Symfonia D-dur Mozarta, 48Symfonia d-moll Francka, 309Symfonia e-moll „Z Nowego wiata” Dvo áka,

316Symfonia fantastyczna Berlioza, 60, 61, 127, 214,

309, 315Symfonia G-dur „Niespodzianka” Haydna, 44,

45, 107, 307, 314Symfonia g-moll Mozarta, 309Symfonia koncertuj ca Es-dur Mozarta, 48Symfonia psalmów Strawi skiego, 90Symfonia tysi ca, Patrz: VIII Symfonia Es-dur

„Symfonia tysi ca”syntezator, 186Szcz ki, 262Szeherezada, 81, 82, 199, 206, 214, 231, 235,

308, 316Szell George, 293szesnastka, 243Sze utworów na orkiestr op. 6 Weberna, 94sze dziesi cioczwórka, 243Szostakowicz Dymitr, 91, 229, 235, 310, 311,

317I Koncert fortepianowy, 92I Koncert wiolonczelowy, 92I Symfonia f-moll, 92I Symfonia, 91, 311, 317V Symfonia d-moll, 92, 229, 235, 310, 317

mier i przemienienie, 71, 72, 109mier i wyzwolenie, 71pi ca królewna, 112piew a cappella, 214piewacy norymberscy, 70redniowiecze, 32wiat o ksi yca, 87wi to wiosny, 89, 90, 113, 126, 155, 191, 209,

213, 230, 235, 311, 317

TTako rzecze Zaratustra, 71, 109, 221, 229, 234,

311takt, 135, 240talerze, 227, 230





tamburyn, 227, 234blaszki, 235

tam-tam, 235Tannhäuser, 70, 310, 316Ta ce po owieckie, 82Ta ce rumu skie, 308Ta ce symfoniczne Rachmaninowa, 310Ta ce z Galánty, 310Taras Bulba, 311technika dwunastotonowa, 317Telemann Georg Philipp, 193, 214

Koncert altówkowy G-dur, 193Sonata na fagot i klawesyn, 214

temat muzyczny, 107tempo, 276, 292

zmiana, 292tercja, 258

dolna, 259górna, 259ma a, 263wielka, 263, 268

testament heiligenstadzki, 50The Chairman Dances, 309The Liberty Bell, 241The Maple Leaf Rag, 316The Monkees, 235The School for Scandal, 309The Stars and Stripes Forever, 241The Unanswered Question, 96, 97, 310The Young Person’s Guide to the Orchestra, 236Theofanidis Christopher, 97Thompson Randall, 214timpani, 228, 229ton ca y, 262tona, 290tonacja, 73, 87, 129, 141, 253, 256

B-dur, 256C-dur, 51, 93, 254, 270c-moll, 51D-dur, 255durowa, 140, 152Es-dur, 143klarnet, 211molowa, 140zmiana, 143, 151, Patrz te : modulacja

Torke Michael, 97, 310Trauermusik, 193tr bka, 211, 219

gra, 219, 220sygna owa, 219t umik, 220zawór t okowy, 219

tremolo, 229, 233na tamburynie, 235

Trichinosis III, 130trio, 101, 114Trio B-dur Beethovena, 52Tristan i Izolda, 70, 310trójd wi k durowy, 268Trójgraniasty kapelusz, 235, 309trójk t, 148, 227, 233tryl, 105, 233, 234tryton, 263Trzy romanse na obój i fortepian Schumanna,

208Trzy ta ce de Falli, 309trzydziestodwójka, 243tuba, 223

basowa, 224gra, 220

tuner, 133

UUcieszne figle Dyla Sowizdrza a, 72, 109, 219,

236, 309Ucze czarnoksi nika, 214una corda, 181unisono, 150Utwory fantastyczne, 65utwór

na trzy g osy, 34ostatni d wi k, 254, 255poziom g o no ci, Patrz: dynamikastruktura, 27, 44symfoniczny, 99

uwertura, 99, 112, 127, 129Uwertura „Hebrydy”, 57Uwertura tragiczna Brahmsa, 112

VVerdi Giuseppe, 230, 309Verklärte Nacht, 310vibrato, 190Vivaldi Antonio, 37, 38, 182, 200, 205, 206, 307,

308, 314Koncert A-dur „In due cori”, 38Koncert C-dur na dwie tr bki, 38Koncert C-dur na flet piccolo i orkiestr , 206Koncert D-dur na flet, 205Koncert D-dur na gitar , 200Koncert D-dur na lutni , 38, 307Koncert g-moll na dwie wiolonczele, 38Koncert na czworo skrzypiec, 308Sonata C-dur na dwoje skrzypiec, 38




Skorowidz 339

WWagner Richard, 69, 70, 71, 136, 146, 219, 223,

224, 309, 310, 315, 316walc, 88, 241Walc Des-dur, 62Walker Jay, 130Walkiria, 70Walton William, 193

Koncert altówkowy, 193waltornia, 71, 143, 146, 147, 156, 217,

Patrz te : róggra, 217

wariacja, 107Wariacje na temat Haydna, 67, 107Wariacje na temat rokoko, 195Weber Alojza, 47Weber Carl Maria, 57, 58, 308, 315

II Koncert klarnetowy Es-dur, 58Weber Konstancja, 47Webern Anton, 94, 311We tawa, 74, 308werbel, 231Wesele Figara, 47West Side Story, 96, 97, 106, 263, 264, 309, 317What Child is This?, 263Widor Charles-Marie, 186

V Symfonia organowa, 186Wieck Klara, 64, 66, 315Wielka Pi tka, 80Wilhelm Tell, 196, 223, 307Williams John, 109, 224, 233, 260, 262, 285, 318

Koncert na tub , 224

Williams Ralph Vaughan, 108, 208, 224Koncert na tub , 224Koncert obojowy, 208

wiolonczela, 114, 151, 193, 194Witaj, majowa jutrzenko, 260Wlaz kotek na p otek, 263Wolf Hugo, 110Wolny strzelec, 58, 308Wonder Stevie, 263Wysz y w pole kurki trzy, 260wzorzec harmoniczny, 269, 270

YYou Can Feel It All Over, 263Young Person’s Guide to the Orchestra, 308

Zzapis

muzyczny, Patrz: zapis nutowynutowy, 32, 33, 240, 313

znak#, Patrz: krzy ykprzykluczowy, 253

ycie bohatera, 71, 109




Notatki




http://program-partnerski.helion.pl

tytuł oryginału: classical music for ... - pdf.helion.pl · 6 muzyka klasyczna dla bystrzaków...

Documents