türkiye’de sağlık bilimlerinde doktora...
TRANSCRIPT
Türkiye’de Sağlık Bilimlerinde Doktora Eğitimi
Doç. Dr. Zübeyde Erbayraktar Dokuz Eylül Üniversitesi Sağlık Bilimleri Enstitüsü
27. Türkiye Üniversiteleri Sağlık Bilimleri Enstitüleri Toplantısı
08/05/2015
Doktora yolculuğu….
“…bilim dünyasında zorlu bir yolculuktur. Danışmanın görevi, bu yolculukta öğrenciye rehberlik etmek, yanında olmak (eşlik
etmek) ve hedefine ulaşmasını sağlamaktır.”
Öğrenci
Dersler ve Tez Çalışması
Zaman Yönetimi
Etik Kurallar
Sınavlar
Kariyer Planlaması
Tez Savunması
Jüriler
“daha iyiye, en iyiye”
• Lisansüstü eğitim, ülkeye hizmet etme potansiyeli en yüksek bir grup meslek sahibini, en üst seviyede eğitmek amacını taşır.
• Kendi yaşıtları arasında girdikleri üniversite maratonunun ardından, mezun
olduktan sonra kendi meslektaşları arasında daha da üst bir eğitim almak için üniversitemize gelen bu seçkin öğrencilerin, gelecekte önemli keşiflere imza atmaları, insanlığın hizmetine yeni düşünceler, araçlar ve olanaklar sunabilmeleri ve kendilerinden sonra gelecek nesli eğitebilmeleri burada edinecekleri yeni yetenekler, görüş ve formasyon ile mümkündür.
• Bu aşamada eğitim artık büyük sınıflarda, kitlesel şekilde yapılamaz. Bireysel
nitelikte ve kişiye özel olmak zorundadır. Burada danışman, öğrenciyi alıp onu süreç içinde dönüştürerek “kendi gibi” bir bilim insanı yapacak olan yol gösterici, kılavuzdur.
• Her zaman en iyi araştırıcılar, en iyi danışmanlar olmayabilir. Ama iyi araştırıcılar, iyi danışman haline gelebilirler. Danışmanlık becerileri geliştirilebilen, öğrenilebilen nitelikler arasındadır.
28.05.2015 27. Türkiye Üniversiteleri Sağlık Bilimleri
Enstitüleri Toplantısı, 2015 3
“walking the PhD journey together”
Doktorada Başarıya Yolculuk:
• Etkin doktora eğitiminin sağlanması
• Bilimsel düşünce ve becerilerin kazanılması
• Kendisini ve zamanını yönetme
• Liderlik özelliklerinin ön plana çıkarılması
• Alanında yeterli olacak şekilde donatılması
28.05.2015 5 27. Türkiye Üniversiteleri Sağlık Bilimleri
Enstitüleri Toplantısı, 2015
Yükseköğretim Sistemi
Doktora
Hemşirelik, Fizyoterapi ve Rehabilitasyon,
Beslenme ve Diyetetik, Spor Bilimleri, 4 yıllık
fakülte.
Diş Hekimliği, Eczacılık, Veteriner Hekimlik
Tıp
Tezli/Tezsiz YL
Tezli/Tezsiz YL
Doktora
Doktora
Uzmanlık (3-6 yıl)
Tezli/Tezsiz YL MD, PhD
ALES
ALES
2
Hazırlık
3
4
5
6
7
8
9
10
11
1
Mecburi Hizmet
ÖSS/ÖYS
ALES
TUS Mecburi hizmet
• Doktoralı araştırıcı yetiştirmek:
Lise+14-20 yıllık bir yatırım
Doktora eğitimi?
• “Sübvansiyon” mu, yoksa “yatırım” mı?
Doktora nedir?
• Doktoranın özü, araştırma yoluyla eğitimdir (araştırma için eğitim değil!)-Training by research for research Eurodoc 2005
Eğitim araştırma
Doktora eğitimi bir üniversite için üniversal (evrensel) bilim yapma
göstergesidir
Önemli ve büyük üniversiteler doktora eğitimleri ve doktora öğrencisi sayıları ile değerlendirilirler
İyi üniversite=Araştırma Üniversitesi=Lisansüstü Eğitim
Sıra Üniversite Ülke Lisans Lisansüstü Lisansüstü/Lisans
1/2/1 Harvard University ABD 6700 14500 216,42 2/9/6 California Institute of Technology ABD 967 1208 124,92 3/5/4 Massachusetts Institute of Technology ABD 4299 6267 145,78
4/13/3 Stanford University ABD 6887 8779 127,47 5/10/7 Princeton University ABD 5044 2450 48,57
6/1/5 University of Cambridge İngiltere 11815 5879 49,76 6/6/10 University of Oxford İngiltere 11723 9327 79,56 8/28/2 University of California Berkeley ABD 25540 10289 40,29 9/7/26 Imperial College London İngiltere 8608 2912 33,83
10/3/11 Yale University ABD 5242 6318 120,53 11/35/13 University of California Los Angeles ABD 26162 13331 50,96
12/8/9 University of Chicago ABD 5066 10304 203,40 13/17/18 Johns Hopkins University ABD 4998 1784 35,69 14/16/12 Cornell University ABD 13931 6702 48,11 15/19/23 Swiss Fed. Institute of Technology Zurich İsviçre 16342 7756 47,46 15/15/22 University of Michigan ABD 41120 17822 43,34 17/29/27 University of Toronto Kanada 33371 11638 34,87 18/11/8 Columbia University ABD 7934 17483 220,36
19/12/15 University of Pennsylvania ABD 10393 10809 104,00 20/34/58 Carnegie Mellon University ABD 5800 3200 55,17
Kaynak: The Times Higher Education Top 200 University List (2010), US News & World Report World’s Best Universities (2011), Shanghai University Ranking (2010)
Araştırma İnovasyon Refah
Doktoralı araştırıcı sayısı, bilimsel araştırma ve refah arasında bir ilişki
vardır.
Türkiye’nin hedefi 2007’de 28000 civarında olan doktoralı araştırıcı sayısını 2023’e kadar 40000’lere
çıkarmaktır.
(Bu sayıya 2010 itibariyle ulaşılmış olduğu açıklandı)
Bilgi Refah
• Citation intensity: Toplam atıf sayısı/GSMH • Wealth intensity: Satın alma paritesi olarak kişi başına düşen GSMH • 1995 Türkiye toplam: 2686 (17517) Iran: 489 (6719) China: 13751 (87934)
Kaynak: Reichert Consultants
Bin kişiden ancak 3’ü doktoralı
Bitirilen eğitim düzeyi (15+ Nüfus) Yüzde Okuma yazma bilmeyen 5% Okuma yazma bilen fakat bir okul bitirmeyen 7% İlkokul mezunu 26% İlköğretim mezunu 21% Ortaokul veya dengi okul mezunu 5% Lise veya dengi okul mezunu 21% Yüksekokul veya fakülte mezunu 12% Yüksek lisans mezunu 1% Doktora mezunu 0,3% Bilinmeyen 3% Toplam 100%
Kaynak: TÜİK, 2013
0 5 10 15 20 25 30
TUR
LVA
HRV
PRT
BLG
GRC
TWN
HUN
LTU
DNK
SVN
IRL
BEL
ESP
KOR
NOR
AUS
NLD
FRA
FIN
ISL
CAN
ISR
GBR
USA
DEU
CHE
LUX
Women Men
Cinsiyet ayrımı olmadan tüm doktoralı mezunlar
‰
Türkiye’de doktoralı mezun açığı var!
Çalışan nüfus içinde doktoralıların oranı düşük
Kaynak: OECD Veritabanı, 2009
OECD üyesi “bilgi ekonomisi” ülkelerle karşılaştırıldığında Türkiye’nin geride kaldığı alanlar: • Yüksek öğretim alan erişkin nüfus
oranı, • Fen bilimlerinde doktora eğitimi
alanların sayısı, • Toplam istihdam içinde fen ve
mühendislik alanlarında istihdam edilenlerin sayısı,
• Patent başvuruları • Önemli bilim dergilerinde yapılan
yayın sayıları
OECD ülkelerinde doktora mezunlarının artış hızı (1998-2006)
CAREERS OF DOCTORATE HOLDERS: EMPLOYMENT AND MOBILITY PATTERNS, STI WORKING PAPER 2010/4, Statistical Analysis of Science, Technology and Industry, Laudeline Auriol (OECD)
Türkiye’de nüfus başına düşen doktoralı sayısı düşüktür. Bu açığın
kapatılması gereklidir.
Orta-gelir tuzağına düşmemek ve inovasyona dayalı bilgi ekonomisine dönüşebilmek için olmazsa olmaz bir koşul
Doktoralılar nerede istihdam ediliyor?
• Doktoralıların büyük çoğunluğu üniversitelerde istihdam ediliyor
• Özel sektörde istihdam düşük: araştırıcı talebi yok?
• Araştırmadan çok, “öğretmenlik” yapıyorlar
0
20
40
60
80
100
% Other/Unknown Business enterprise Government Higher education Only recent doctorate graduates
(three previous years)
Kaynak: OECD Veritabanı, 2009
* Açık öğretim dahildir
Kaynak: YÖK Bilgi Sistemi, 03.09.2014
Program Öğrenci sayısı Yüzde
Ön Lisans 1 727 933* 32,00%
Lisans 3 323 442* 61,55%
Yüksek Lisans 278 232 5,15%
Doktora 70 333 1,30%
Toplam 5 399 940 100,00%
Türk Yüksek Eğitim Alanı (2013-14)
Türk Yüksek Eğitim Alanı (2013-14)
Profesör Doçent Y. Doçent Ankara 4131 1911 2748 İstanbul 5078 2546 6390 İzmir 1786 909 1752 Antalya 369 213 519 Eskişehir 520 439 763 Kayseri 394 395 396 Konya 616 393 968 Trabzon 364 261 425 Toplam 13258 7067 13961 Toplam (TR) 20343 13156 31351
2012 16 783 Profesör 9 257 Doçent 24 759 Y. Doçent
Kaynak: YÖK Bilgi Sistemi, 03.09.2014
Türk Yüksek Eğitim Alanı
Profesör Doçent Y. Doçent Ankara 20,31% 14,53% 8,77% İstanbul 24,96% 19,35% 20,38% İzmir 8,78% 6,91% 5,59% Antalya 1,81% 1,62% 1,66% Eskişehir 2,56% 3,34% 2,43% Kayseri 1,94% 3,00% 1,26% Konya 3,03% 2,99% 3,09% Trabzon 1,79% 1,98% 1,36% Toplam 65,17% 53,72% 44,53%
Kaynak: YÖK Bilgi Sistemi, 03.09.2014
Türk Yüksek Eğitim Alanı
Doktoralı mezunlar yüksek öğretimden mezun olanların %10’undan azdır.
Bitirebilme oranı düşüktür.
2009-2010 Öğrenci Sayısı Mezun Sayısı Yeni/Mezun Oranı
Yüksek Öğretim (Toplam) 3 493 819 498 325 59%
Yüksek Lisans 140 043 33 697 49%
Doktora 44 768 4253 39%
Tıpta Uzmanlık 21 964 3721 64%
• Başarı oranı: Doktora en düşük Tıpta Uzmanlık en yüksek
Doktora Öğrencileri Hangi Şehirlerde?
Bölge Doktora Öğrencisi Sayısı
Akdeniz 2 498 Doğu Anadolu 4 662 Ege 7 850 Güneydoğu Anadolu 652 İç Anadolu 25 187 Karadeniz 3 885 Marmara 25 599 TOPLAM 70 333
Kaynak: YÖK Bilgi Sistemi, 03.09.2014
Şehir Doktora Öğrencisi Sayısı
Ankara 19 144 İstanbul 20 484 İzmir 4 927 Antalya 743 Eskişehir 1 998 Kayseri 1 174 Konya 2 338 Erzurum 3 088 Trabzon 1 247 Toplam 53 143 Diğer 12 014
100'den fazla doktora öğrencisi olan Sağlık Bilimleri Enstitüleri
TOPLAM YÜKSEK LİSANS
DOKTORA DOKTORA
(%)
İSTANBUL ÜNİVERSİTESİ 2 647 1352 1295 49
ANKARA ÜNİVERSİTESİ 1 634 939 695 43
HACETTEPE ÜNİVERSİTESİ 1 110 437 673 61
GAZİ ÜNİVERSİTESİ 1 265 641 624 49
ATATÜRK ÜNİVERSİTESİ 1 235 789 446 36
MARMARA ÜNİVERSİTESİ 1 434 1051 383 27
EGE ÜNİVERSİTESİ 872 509 363 42
SELÇUK ÜNİVERSİTESİ 1 322 965 357 27
ERCİYES ÜNİVERSİTESİ 836 568 268 32
ONDOKUZ MAYIS ÜNİVERSİTESİ 551 323 228 41
DOKUZ EYLÜL ÜNİVERSİTESİ 567 385 182 32
ULUDAĞ ÜNİVERSİTESİ 175 39 136 78
İNÖNÜ ÜNİVERSİTESİ 462 328 134 29
YEDİTEPE ÜNİVERSİTESİ 321 194 127 40
SÜLEYMAN DEMİREL ÜNİVERSİTESİ 191 76 115 60
AKDENİZ ÜNİVERSİTESİ 229 117 112 49
ADNAN MENDERES ÜNİVERSİTESİ 437 334 103 24
TOPLAM 15 288 9 047 6 241 41
TÜRKİYE SBE TOPLAMI 22 727 15 184 7 543 33
SBE ÖĞRENCİLERİNİN YÜZDE PAYI 7% 6% 11%
LİSANSÜSTÜ ENSTİTÜLER TÜRKİYE TOPLAMI 333 052 265 895 67 157 20
Kaynak: YÖK Bilgi Sistemi, 03.09.2014
2014-15 Yeni Kayıtlar
Yeni Kayıt TOPLAM YÜKSEK LİSANS
DOKTORA DOKTORA
(%)
İSTANBUL ÜNİVERSİTESİ 450 266 184 41
ANKARA ÜNİVERSİTESİ 310 227 83 27
HACETTEPE ÜNİVERSİTESİ 228 96 132 58
GAZİ ÜNİVERSİTESİ 160 94 66 41
ATATÜRK ÜNİVERSİTESİ 406 297 109 27
MARMARA ÜNİVERSİTESİ 161 125 36 22
EGE ÜNİVERSİTESİ 171 115 56 33
SELÇUK ÜNİVERSİTESİ 375 318 57 15
ERCİYES ÜNİVERSİTESİ 155 120 35 23
ONDOKUZ MAYIS ÜNİVERSİTESİ 100 76 24 24
DOKUZ EYLÜL ÜNİVERSİTESİ 18 15 3 17
ULUDAĞ ÜNİVERSİTESİ 24 14 10 42
İNÖNÜ ÜNİVERSİTESİ 51 32 19 37
YEDİTEPE ÜNİVERSİTESİ 57 48 9 16
SÜLEYMAN DEMİREL ÜNİVERSİTESİ 13 4 9 69
AKDENİZ ÜNİVERSİTESİ 62 34 28 45
ADNAN MENDERES ÜNİVERSİTESİ 102 87 15 15
TOPLAM 2 843 1 968 875 31
TÜRKİYE TOPLAMI 4 924 3 851 1 073 22
SBE ÖĞRENCİLERİNİN YÜZDESİ 8% 7% 11%
BÜTÜN ENSTİTÜLER TOPLAMI 65 590 56 193 9 397 14
Sağlık Bilimleri Enstitüleri Bulunduğu Şehir Sayı
İstanbul 30
Ankara 14
İzmir 7
Antalya 2
Eskişehir 2
Kayseri 2
Gaziantep 2
Konya 2
Trabzon 2
Diğer 50
Toplam 111
Aktif Enstitüler 67
Doktora öğrencisi olan enstitüler
53
3 Büyük İl
51 Diğer
60
Toplam Enstitü Sayısı: 575
Kaynak: YÖK Bilgi Sistemi, 2014
Doktora eğitimi çekici olmaktan uzaktır
Mezun (2011-12)
Yeni Kayıt (2013-14)
Yeni Kayıt/Mezun (%)
Tıp* 189 277 + %47
Diş Hekimliği** 278 92 - %67
Eczacılık 36 18 - %50
Veterinerlik 87 56 - %36
Hemşirelik 106 181 + %71
• * Tıp alanlarında doktora yapan her bir kişiye karşın dört kişi uzmanlık programlarından mezun olmaktadır (2007)
• Hekim olmayanlar için tıp alanında doktora yapmak bir mesleki avantaj sağlamaktadır
• ** 2012 yılından itibaren diş hekimliğinde uzmanlık programları uygulanmaktadır
Programlar
• Sağlık bilimleri, fen ve sosyal bilimlere göre, hem anabilim dalı hem de program sayıları bakımından daha zengindir.
• Programlar bilim alanlarına göre değil, daha çok meslek dallarına göre tanımlanmıştır.
SCI Kapsamındaki yayın sayılarında artış sürüyor, tıbbın oranı azalıyor
0
5000
10000
15000
20000
25000
30000
35000
2003 2005 2007 2009 2011 2013
TÜRKİYE TOPLAM
TIP FAK.
ECZ. FAK.
0%
5%
10%
15%
20%
25%
30%
35%
40%
45%
2003 2005 2007 2009 2011 2013
TIP/TR ORANI
ECZ/TR Oranı
Yayın sayısındaki artış tıp ve eczacılık fakültesi adresler için Türkiye geneli ile uyumludur. Tıp fakülteleri için korelasyon katsayısı 0,94, Eczacılık Fakülteleri için 0,84’tür.
Kaynak: ISI Web of Knowledge, 03.09.2014
Temel Sorunlar
Fragmantasyon
• Tıbbi temel bilimler altında kapsayıcı olarak ele alınması gereken bilim dalları fragmante hale gelmiştir.
• Programlar anabilim dalları içine hapsolmuştur.
• Bu tip bölünmeler sonucu anabilim dalları birbiri ile ilişki kurmamakta ve ortak bir platform oluşturamamaktadır. – Aynı dalda eğitim gören farklı anabilim dalı öğrencileri
birbirlerini tanımamakta, işbirliği ve etkileşme şansı bulamamaktadır.
Dilüsyon
• Türkiye’nin insan gücü kapasitesinden fazla sağlık bilimleri enstitüsü vardır
• Araştırma yapılması mümkün olmayan yerlerde doktora yapılması eğitim kalitesini etkilemektedir
• Program sayısı çok fazladır
Asimetrik talep
• Lisansüstü eğitime olan talep alanlara göre farklılık göstermektedir.
• Bazı alanlarda (mesleklerde) gerek yüksek lisans, gerekse doktora daha çok bir uzmanlık eğitimi olarak algılanmaktadır.
• Özellikle hemşirelik, fizyoterapi ve veteriner hekimlik gibi uygulamalı alanlarda lisansüstü eğitim adeta tıpta uzmanlık benzeri bir karakter kazanmıştır.
Tıp ve veteriner hekimlik alanında programlardan ayrılma oranı yüksektir
• Kadro azlığı ve maddi destek eksikliği nedeniyle, doktora öğrencileri iş bulduklarında tercih yapma durumunda kalmaktadır.
• Tıp Fakültesi mezunu doktora öğrencileri gelecekte Sağlık Bakanlığı tarafından uzman sayılmama kaygısı nedeniyle, TUS sistemine yönlenmektedir.
• Yeterli İngilizce öğrenimi olmadan doktoraya başlayanlar, başarısız olarak eğitimi bırakmaktadır.
• Yarı zamanlı doktora öğrencileri orta vadede programı sürdürememektedir.
• Askerlik tecili yaptırabilmek gibi diğer nedenlerle doktoraya başlayanlar, kendilerince uygun gördükleri zamanda (daha iyi iş koşulları bulmak, vb.) ilişik kesmektedir.
Eğitim süresi “gereksiz” yere uzatılmaktadır
Mezun Sayısı Artmasına Rağmen, Mezunlar İçinde, Doktoralı Oranı Artmamakta !!!
0
1
2
3
4
5
6
7
8
9 YL Mezun Oranı
DR Mezun Oranı
Kaynak: ÖSYM
Top
lam
mez
un
için
dek
i ora
nı (
%)
Ders yılı
Mezun sayıları artıyor ama eksiği tamamlamakta yetersiz
0
100
200
300
400
500
600
700
Tıp
Diş Hekimliği
Eczacılık
Veterinerlik
Hemşirelik
Do
kto
ralı
Mez
un
say
ısı
Kaynak: YÖK Bilgi Sistemi, 03.09.2014
?
Temel Tıp Bilimlerinde Uzmanlık Derecesi Alanlar (1980-2008)
0
50
100
150
200
250
300
350
400
80-84 81-85 82-86 83-87 84-88 85-89 86-90 87-91 88-92 89-93 90-94 91-95 92-96 93-97 94-98 95-99 96-00 97-01 98-02 99-03 00-04 01-05 02-06 03-07 04-08
FARMAKOLOJİ
ANATOMİ
FİZYOLOJİ
HİSTOLOJİ
BİYOKİMYA
MİKROBİYOLOJİ
Eğitimin artı değeri nedir?
• Kariyer yolları?
• Tezin değeri var mı?
• Araştırıcı istihdam ediliyor mu?
• Üniversitenin görevi nedir?
• İlla doktora programı açmak gerekli mi?
Doktora “Ekosistemi”
• İnterdisipliner,
• Mükemmelliyetçi araştırmaların yapıldığı,
• Cazip kurumsal ortamı olan,
• Endüstriyle yakın ilişki içinde,
• Bilim camiasına entegre,
• Aktarılabilir becerilerin kazandırıldığı,
• Kalite güvencesi sisteminin kurulduğu,
Ne lazım?
• Kritik kütle
• Çalışma koşulları
• Rekabetçi araştırma grupları
• Yaratıcı fikirlerin “uçuştuğu” bir ortam
Çok pahalı!
AB: 1 milyon Doktora öğrencisi için 800 milyon Avro lazım...
Kaynaklar • Yetkin Y ve Yetkin A. Lisansüstü Eğitimde Niteliklilik. Sağlık Bilimleri Dergisi, 10(1-2):43-47,2007. • Güner-Akdoğan, G. Orer, H & Yıldız, S. PhD Education Programmes in Graduate Schools of Health
Sciences in Turkey. Orpheus, Vienna, 21-23 April, 2010. Conference Book. • Nerad M, Heggelund M (eds): Toward a Global PhD, Univ Washington Press 2008 • ORPHEUS consensus documents 2004, 2005 , 2007, 2009, 2010, 2011, and 2012
(http://www.orpheus-med.org/, click on "documents") • TRENDS V, European Universities Association (see www.eua.be) • “Realising the European Higher Education Area”. Communiqué of the Conference of Ministers
responsible for Higher Education in Berlin on 19 September 2003 (see www.eua.be). • "Doctoral Programmes for the European Knowledge Society" Bologna Seminar, Salzburg, 3-5
February 2005, see www.eua.be • "Matching Ambition with Responsibilities and Resources". Bologna Seminar, Nice, 7-9 December
2006, see www.eua.be • Brentel H. Establishing a Doctoral School. Bologna Handbook (BH1),12.09.2006, C 4.4-7 pp1-12.
Salzburg I • Salzburg II recommendations: European Universities’ achievements since 2005 in implementing the
Salzburg principles. European Universities association-Council for Doctoral Education.2010.www.eua.be/cde
• http://www.consilium.europa.eu/uedocs/cms_data/docs/pressdata/en/educ/126375.pdf and Report of
• Mapping Exercise on Doctoral Training in Europe:"Towards a common approach", 27 June 2011.
28.05.2015 46
26. Türkiye Üniversiteleri Sağlık Bilimleri Enstitüleri Toplantısı, 2014
Teşekkürler…
28.05.2015 47