IÇINDEKILER

BİRİNCİ BÖLÜM

AŞIRET VE SIYASET

BİLİMSEL ETİK SAYFASI………………………………………………………...ii

YÜKSEK LİSANS TEZ FORMU…………………………………………………..iii

ÖN SÖZ………………………………………………………………….…………..ivÖZET…………………………………………………………………….…………...vSUMMARY………………………………………………………………………....vi

KISALTMALAR……..…………………………………………………………….vii

GİRİŞ............................................................................................................................6

1.1) AŞIRETIN KELIME ANLAMI VE AŞIRETI OLUŞTURAN ÖĞELER.........11

1.1.1) MAL.........................................................................................................11

1.1.2) MALBAT.................................................................................................12

1.1.3) KABILE...................................................................................................12

1.2) AŞIRET NEDIR?................................................................................................14

1.3) SIYASET NEDIR?..............................................................................................18

İKİNCİ BÖLÜM

FEODALİTE, DOĞU-GÜNEYDOĞU ANADOLU BÖLGESİ

2.1) Feodalite..............................................................................................................22

2.2) Feodalitenin Avrupa’da Ortaya Çıkışı................................................................23

2.3) Türkiye’de Feodal Yapı ve Bu Yapının Oluşum Sebepleri ile Tarihi Gelişimi.24

3.4) Urfa’daki Aşiretler..............................................................................................50

3.4.1) Düğer Aşireti............................................................................................50

3.4.2) Bucak Aşireti............................................................................................50

3.4.3) Badıllı Aşireti...........................................................................................51

3.4.4) Karakeçili Aşireti.....................................................................................51

1

3.4.5) Karahanlı Aşireti......................................................................................52

3.4.6) Şeyhanlı Aşireti........................................................................................52

3.5) Aşiretlerin Yerel Güç Olmasında Etkin Olan Faktörler......................................53

3.5.1) Yönetim Boşluğu......................................................................................53

3.5.2) Hamidiye Alayları....................................................................................55

3.5.3) Koruculuk Sistemi....................................................................................58

3.5.4) Çok Partili Hayata Geçiş..........................................................................59

ÜÇÜNCÜ BÖLÜM

SİYASET VE AŞİRET LİDERLERİ

3.1) 1950-1961 Yılları Arasında Mecliste Görev Yapan Urfa Milletvekilleri...........61

3.1.1) Hacı Ömer Cevheri...................................................................................64

3.1.2) Mehmet Celal Öncel.................................................................................65

3.1.3) Abdurrahman Odabaşı..............................................................................65

3.1.4) Hasan Oral................................................................................................66

3.1.5) Ömer Yüksel.............................................................................................66

3.1.6) M. Yaşar Alhas.........................................................................................66

3.1.7) Osman Ağan.............................................................................................66

3.2)1961-1983 Yılları Arasındaki Urfa Milletvekilleri..............................................67

3.2.1) Kemal Badıllı...........................................................................................68

3.2.2) Bekir Sami Karahanlı...............................................................................69

3.2.3) Celal Öncel...............................................................................................69

3.2.4) Necmettin Cevheri...................................................................................69

3.2.5) Bahri Karakeçili.......................................................................................70

3.2.6) Vehbi Melik..............................................................................................70

3.2.7) Abdülkadir Öncel.....................................................................................69

3.2.8) Mehmet Celal Bucak................................................................................71

3.2.9) Celal Paydaş.............................................................................................71

3.3) 1983-2003 Yılları Arasında Urfa Milletvekilleri................................................71

3.3.1) Eyüp Cenap Gülpınar...............................................................................74

3.3.2) Seyit Eyyüpoğlu.......................................................................................75

2

3.3.3) Sedat Edip Bucak.....................................................................................75

3.3.4) Mehmet Fevzi Şıhanlıoğlu.......................................................................76

3.3.5) Ferit Aydın Mirkelam...............................................................................76

3.3.6) Zülfükar İzol.............................................................................................76

3.3.7) Mehmet Yalçınkaya.................................................................................77

3.3.8) Ahmet Karvar...........................................................................................77

3.3.9) Turan Tüysüz............................................................................................77

3.3.10) Sabahattin Cevheri.................................................................................78

3.3.11) Vedat Melik............................................................................................78

3.3.12) Muzaffer Çakmaklı.................................................................................78

3.4) 1950-2003 Yılları Arasında Urfa Milletvekillerinin Çeşitli Yönlerden Analizi. 79

3.4.1) Yaş Profilleri............................................................................................79

3.4.2) Meslek ve Eğitim Durumları....................................................................80

3.4.3) Urfa Parlamenterlerinin Genel Performans ve Portföyleri.......................82

3.4.3.1) 1950-1961 Dönemi..........................................................................82

3.4.3.2) 1961-1983 Dönemi..........................................................................84

3.4.3.3) 1983-2003 Dönemi..........................................................................86

DÖRDÜNCÜ BÖLÜM

AŞİRETİN SİYASALLAŞMASI

4.1) 1950-2003 Yılları Arasında Urfa'yı Mecliste Temsil Eden Milletvekillerinin

Siyasete Girme Nedenleri ve Etkileri……………………………………………….87

4.1.1) Ekonomik Nedenler……………………………………………………..87

4.1.2) Sosyal Statü…………………………………………………………….89

4.1.3) Hizmet………………………………………………………………….91

4.2) Siyasilerin Aşiret Liderlerini Siyasette Görmek İstemelerinin Nedenleri..........92

4.3) Aşiret Siyaset İlişkisine Urfa Halkının Bakış Açısı……………………………97

4.4) Aşiret Siyaset İlişkisine Urfa Milletvekillerinin Bakış Açısı…………………100

4.5) Aşiret Siyaset İlişkisinin Urfa Basınına Yansıması…………………………...103

SONUÇ.....................................................................................................................108

3

KAYNAKÇA...........................................................................................................111

EKLER.....................................................................................................................121

ÖZGEÇMİŞ…………………………........………………………………………..129

4

GİRİŞ

Tarih, “hem bir realiteyi, yani yaşanan tarihi, hem de bu realite üzerindeki

inceleme ve düşünceyi yani bilgiyle dolu olan tarihi ifade etmekte; bu iki tarih

arasında dalgalanan ilim de tarih ilmi olmaktadır.”1 Genelde tarih yapanın iktidar

sahibi, yazanın ise tarihçi olduğu düşünülürse, bu döngü içerisinde yazan yapana

sadık kalmazsa, tarih adına gelecek kuşaklara kuşkulu bir senaryo bırakılacaktır. Bu

yüzden tarih yazıcılığı yapılırken, birtakım hususlara dikkat etmek gereklidir. Tüm

bunların yanında tarihin faydalı bir disiplin olabilmesi için diğer disiplinlere hem

saygı göstermeli hem de onlardan yararlanma yoluna gitmelidir. Bu disiplinlerin

başında da sosyoloji gelmektedir.

Tarih ile sosyoloji birbirlerinden çok farklı bilimler değillerdir. Söz konusu iki

bilim, yöntem farklılıklarıyla birlikte sosyal bilimler içerisinde birbirine en fazla

yaklaşabilecek, en yakın düşünsel içeriklere sahip olan ilimlerdendir. İkisi de aynı

konu ve sorunlar üzerinde kafa yormaktadırlar. Sosyoloji, sosyal gerçekliği

araştırırken, tarih ise tarihsel gerçekliğin peşindedir. Fakat unutmamak gerekir ki

tarihsel gerçeklik, toplumsal gerçekliğin dışında bir gerçeklik olarak değil; ancak

toplumsal gerçekliğin bir kesimi olarak varlık kazanabilir. Tarihle sosyoloji arasında

bu derece önemli ilişkiyi tarihçiler, genelden özele tarih içerisinde Sosyal Tarih

olarak ifade etmişlerdir.

Sosyal tarih, belli bir toplumda yaşayan insanların, medeniyetlerini, örf ve

âdetlerini, inanç sistemlerini, sosyal ahlâk yapılarını araştıran bir bilim dalı olduğuna

göre değerlendirdiği terimler de tarih ve sosyolojiyle iç içe olmak zorundadır. Bu

terimlerin başında da aşiret sistemi ve bunun siyasete olan etkisi gelmektedir. Bir

sosyolojik vakıa olan aşiretler, geçmişten günümüze incelenen konular arasında yer

almaktadır.

Aşiret sistemi, genel itibariyle sosyal tarihin önemli konularından olmasının

altında yatan sebeplerin başında bu sistemin uzun bir geçmişe sahip olması ve

günümüzde hâlen varlığını devam ettirmesi bağlıdır.

Aslına bakılırsa aşiret sisteminin oluşturmuş olduğu ekonomik, sosyal, siyasi

ve dini yapı, Osmanlı Devleti’nin son zamanlarında oluşmuş konveksiyonel bir

sürecin grup ürünü olarak ortaya çıkmıştı. İlk başlarda bir gasp olarak bu gruba karşı 1 Semih Yalçın, Türkiye Cumhuriyeti Tarihi Kaynaklar I, Siyasal Kitabevi, Ankara, 2004, s. 11.

5

durulmuştu; fakat XVII. yüzyılın mali ve idarî sıkıntıları arasında merkezî hükümet,

mahalli işlerin özellikle de taşra şehirlerinin, yönetimini bir mülk sahibi sınıfını

andırmaya başlayan ayana gittikçe artan ölçüde devretmeyi uygun buldu.2

Anadolu’da derebeyler özerk irsi beylikler üzerinde hüküm süren tabi beyler hâline

geldiler.3 III. Selim’in saltanatı sırasında derebeyler güçlerinin zirvesine eriştiler ve

hatta sultanın reform programını bazılarını desteklemek, bazılarını da ona karşı

durmak suretiyle, saray ve başkent işlerinde önemli bir rol oynamaya başladılar.4

İsmail Cem, bu düzenin oluşmasında etkili olan öğeleri5 “geleneksel sosyal

düzeni değiştiren beyler ve ağalar çeşitli toplum katlarından türemişlerdi. Ancak

hepsinin ortak yanları vardı. Genellikle, ya servetlerini toprağa yönelterek mülkiyetin

sağladığı kuvvet sayesinde bir takım askerî ve idarî yetkileri ellerine almışlar; ya da

askerî ve idarî yetkilerine dayanarak toprak edinmişlerdi. Servet ve irili ufaklı toprak

parçaları şeklinde beliren bu yeni gücün meydana çıkış nedeni ise, toprak mülkiyeti

düzeninde değişim olmuştu. Tefecilik ve benzeri yollardan biriken servet toprak

mülkiyetine dönüşebilince derebeyliğin ilk koşulu karşılanmış;” şeklinde

değerlendirerek kitabının diğer kısımlarında Doğu’da oluşan bu feodal düzenin tüm

ayrıntılarına değinmiştir.

Feodalitenin oluşturmuş olduğu kaostan yararlanan önce ayanlar daha sonra

bölgenin ileri gelenleri kendi akrabalarından gelenleri bir araya toparlayarak aşiret

denen kavramının içinin doldurulmasına çalışmışlardır. Fakat aşiretin sadece feodal

düzenden oluştuğunu söylemek biraz hayali olabilir. Çünkü aşiretler sosyolojik bir

boyutta araştırıldığında dinsel, ekonomik ve biraz da baba erkil toplumun oluşturmuş

olduğu düzendir. Bu yüzden aşiret düzeninin siyasette yer alması ise bölgedeki

devletlerin ve aşiretlerin kendi aralarındaki mücadeleden bir adım öne geçmek

istemesinden doğduğu gerçeği vardır.

Türkiye’nin yapısal sorunları içerisinde Doğu bölgesinde merkez çevreye

hapsolmuş durumda, bunun yanında tarım ekonomisinden Sanayi İnkılâbı’na geçiş

süreci geciktiği için bir takım yerel güçler hem iktidarda hem de bölge nezdinde

etkisini gösterebilmektedir. Tüm bunların ötesinde bu güce temel dayanak sağlayan

2 Bernard Lewis, Modern Türkiye’nin Doğuşu, (Çev: Metin Kıratlı), TTK, Ankara, 2007, s. 441.3 Lewis, Modern Türkiye’nin Doğuşu, s. 441.4 Lewis, Modern Türkiye’nin Doğuşu, s. 441.5 İsmail Cem, Türkiye’de Geri Kalmışlığın Tarihi, Cem Yayınevi, İstanbul, 1986, s. 203.

6

ve buna göz yuman temel etkenin bölgedeki devletlerin yerel güçleri yanlarına

çekmek için aşiretlere verilen vesayete karşılık özerlik haklarıdır.

Özellikle Osmanlı Devleti’nin Doğu ve Güneydoğu Anadolu bölgesinin İran

nüfuzuna girmemesi için iç politikadaki manevrası bu çıkarın basamaklarını

oluşturur. Osmanlı’nın Doğu’ya tanıdığı ayrıcalık ve Doğu’nun Osmanlı’ya şartlı

bağlanması, Çaldıran Seferi sonrasına, 1515 yılını izleyen döneme rastlamaktadır.6

Beyazıd Dönemi’nde Osmanlı idaresinin siyasetini Doğu politikası üzerine

yoğunlaştırmışken İdris-i Bitlisî gibi bir şahsiyetten istifade etme yoluna gitmesi ve

Bitlisi’nin mensup olduğu Suran Aşireti’nden yararlanması ve bundan sonra Yavuz

Sultan Selim’in de İdris-i Bitlisî’nin ailesine devlet kademesinde yer vermesi

aşiretlerin ne kadar önemli olduğu gösterir. Yavuz Sultan Selim bunları iyi bir yüzle

karşılayarak ve onları İranilik ve Şiiliğe karşı kuvvet bulundurmak için bir takım

derebeyliklerine geniş imtiyazlar verdi.7

Yine Yavuz’dan sonra bölgenin Şia yanlısı devletlerin eline geçmemesi için

Osmanlı devlet adamlarının aşiretlere yurtluk, ocaklık adı altında malikâneler

verildiği görülmüştür. Bu malikâneler sayesinde aşiretler büyümeye başladılar. İşte

Osmanlı Devleti’nin yapmış olduğu bu manevralar feodalitenin yanında istemeyerek

de olsa yer almasına neden olmuştur. Aslında Doğu ve Güneydoğu iyice irdelendiği

zaman kendi kaderine bırakıldığı gerçeğiyle karşılaşmak aldatıcı olmasa gerek. Kürt

aşiretleriyle Osmanlılar arasındaki münasebet işte böyle karşılıklı ilişki içerisinde

devam etmiştir. Ağalar, Osmanlı nüfuz ve himayesini tanımışlar, askerleriyle padişah

yanında savaşa katılmışlar; Osmanlı idaresi de onların içişlerine pek karışmamıştır.8

Merkez çevre ilişkisi, beraberinde merkez idaresinin taşradaki otoritesinin

azalmasına neden olduğu gibi feodalite ve derebeyliğin yükselişinin fotoğrafı hâline

de gelmiştir. Rüstem Erkan’ın deyimiyle Tanzimat’tan önce feodal düzen II. Mahmut

Dönemi’nde ayanlara verilen haklar sonucu imzalanan Sened-i İttifak’la resmiyet

kazanmıştır. Tanzimat Dönemi’nde merkezî otoritenin sağlanması amacıyla bazı

adımların atıldığını görülür. Bölgede isyan çıkaran ve merkezî otoriteyi dinlemeyen

6 Cem, Türkiye’de Geri Kalmışlığın Tarihi, s. 491.7 M. Şerif Fırat, Doğu İlleri ve Varto Tarihi, M.E.B, Anlara, 1961, s. 75. 8 C. Aladağ, Milli Mesele ve Doğu’da Feodalite-Aşiret, Özgürlük Yolu Yayınları, İstanbul, 1976, s. 143.

7

aşiretleri mecburi göçe tabii tutarak en azından feodalitenin etkisi önlenmeye

çalışıldığı bilinmektedir.

Zaten bu yönde merkezî otorite anlamında kanunnameler de çıkarılmıştır. II.

Abdülhamid Dönemi’nde milliyetçilik akımının da etkisiyle ve Ruslar tarafından da

kışkırtılan Ermenileri kontrol altına almak, aşiretler arası balansı ayarlamak ve

Kürtler’i milli devlete bağlılıklarını sağlamak amacıyla Hamidiye Alayları

kurulmuştur. İlk başlarda görevini layıkıyla yerine getiren bu jandarma gücü daha

sonra aşiretlere hizmet ve ağaların gücüne güç katmaya başlamıştır. Osmanlı’nın

Birinci Cihan Harbi’ne girerken diğer bölgelerde olduğu gibi Doğu’da merkezî

otorite yerlerde geziniyordu.

Doğu’nun bu tarihsel özellikleri (aşiret, ağa, bey) ve merkezle arasındaki

sözsüz antlaşması, Cumhuriyet’ten sonra da önemini ve etkisini korumuştur.9

Türkiye Cumhuriyeti, bütün kurumlarıyla etkisini Batı’da gösterirken; Doğu’da ise

devletin şahsiyeti eskiden olduğu gibi buralarda geçmiyordu. Yani bir nevi bu

bölgelerde “bizim aşiret, sizin aşiret” kavramı kendisini lümpenleşme şeklinde

gösteriyordu. Türkiye’de sanayileşmeyle birlikte köyden kentte göç olgusu sonucu

oluşan yeni konjonktürde yalnızlık, barınma ihtiyacı ve diğer sosyal sebeplerin

ortaya çıkması beraberinde aşiret üyelerinin şehirlerde kenetlenmesini ortaya çıkardı.

Bu birliktelik yeni bir oluşumun yani şehirli aşiret’in varlığın habercisiydi. Öyle ki

siyasi partilerin bir topluluk olarak aşiretleri görmezden gelmesi mümkün değildi. Bu

sebeple 1945’den başlamak üzere çok partili hayata geçiş sürecinde Demokrat

Partisi, Doğu ve Güneydoğu’daki oyları alabilmek için bu aşiretleri desteklemek

zorunda kaldı.

İlk defa siyasetçiler, aşiretlerin ayaklarına giderek onların oylarına talip

olduklarını bu oy karşılığında devlet bürokrasisinde veya seçmen aday listelerinde

kendilerine yer vereceklerini ifade ettiler. Oluşan bu ikili dönüşüm sayesinde

aşiretler var olan güçlerine bir de siyaset yelpazesini ekleyerek siyasileşmiş aşiret

tanımını oluşturdular. Bu döngü, 1954 ve 1957 milletvekili genel seçimlerinde

Cumhuriyet Halk Partisi’nin(CHP) katılımıyla daha da kökleşti. 27 mayıs darbesi

sonrası Milli Birl Komitesi özellikle doğu halkın geri kalmasından DP ile iş birliği

yapan köy ağları ile aşiret reislerini sorumlu tuttu ve yüzlerce feodal lider Sivas’a

9 Cem, Türkiye’de Geri Kalmışlığın Tarihi, s. 492.8

sürüldü. 27 Mayıs Darbesi’nden sonra aşiret liderlerinin yardımıyla Ekrem Alican

başkanlığında kurulan Yeni Türkiye Partisi(YTP) feodal yapı için bir dönüm

noktasıdır. Bu dönüm noktasını ortaya çıkaran, YTP’nin kurulduktan sonra katıldığı

1961 milletvekili genel seçimlerinde Doğu ve Güneydoğu’daki oyların büyük

kısmını alması doğuruyordu.

1965 ve 1969 genel seçimlerinde DP’nin mirasını alan Adalet Partisi, bu mirası

Doğu’da sürdürebilmek için aşiretlere ve ağalara sarılmak zorunda kaldı. Nitekim de

bu konuda başarılı olduğu gibi güçsüz olan aşiretlerin siyaset sayesinde güçlendikleri

hususu dikkat çekmiştir. Artık bölgede aşiretsiz siyaset yapılamaz hâle gelmişti. Her

ne kadar 1973 ve 1977 milletvekili genel seçimlerinde Necmettin Erbakan’ın Milli

Selamet Partisi(MSP) ve Bülent Ecevit’in CHP’si aday listelerinde aşiret üyelerine

yer vermek istemese de mevcut konjonktürde aşiretsiz siyasetin başarılı olamayacağı

bölgede aldıkları oy oranlarıyla görüldü. Bu seçimlerde Adalet Partisi(AP), yine

aşiret ağalarının sayesinde bölgede birinci parti olmaya devam etti.

12 Eylül Darbesi’nden sonra demokrasiye geçiş sürecinde Turgut Özal’ın

Anavatan Partisi(ANAP), bölgede aşiretsiz siyaset yapmasına rağmen birinci parti

olmayı başarmıştı. Fakat bu daha çok askerî rejime olan tepki oylarıydı. Bunun

yanında aşiret üyelerinin birçoğu da hapisteydi. 1987 milletvekili genel seçimlerinde

Süleyman Demirel’in Doğru Yol Partisi(DYP) ve ANAP, aşiret liderlerine

dayanmalarına rağmen bölgede istedikleri oranda oy alamadılar. Çünkü bu sefer

ortaya çıkan terör örgütü aşiret üyelerine yeterince şans tanımadı. Bunun yerine

kimlik üzerinden siyaset eden milletvekilleri halkın teveccühünü kazandı.

1991 ve 1997 milletvekili genel seçimlerinde aşiret liderleri yerine bu sefer

eğitimli çocuklarının siyasete soyunduğunu görüldü. Zira artık aşiretler de

çağdaşlaşmadan nasibini alıyordu. Aşiretler modernleşirken, bölgedeki

hegemonyalarından hiçbir şey kaybetmediklerini ifade etmek gerekir. Çünkü 1999 ve

2002 milletvekili genel seçimlerinde aşiret liderlerini seçmen aday listelerinde, il

meclis aday listelerinde görmek mümkündür. Ayrıca aşiretler için ideolojinin

partinin önemli olmadığı bu seçimlerde adayların parti değiştirdiği, sola hitap eden

bir partide siyaset yapan aşiret ağalarının sağcı zihniyetine sahip bir partiye

geçmesinde hiçbir sakınca olmadığını gösteriyordu. Aslında bu onların 1957 genel

9

seçimleri öncesi Siverek Milletvekili Hasan Oral’ın söylediği “Siverek’te kilise olsa

zangoççu ben olurum”10 anlayışlarının ürünüdür.

I. BÖLÜM10 Aktaran Gazeteci Naci İpek, Şanlıurfa.

10

AŞİRET VE SİYASET

1.1) Aşiretin Kelime Anlamı ve Aşireti Oluşturan Öğeler

Kabile, boy veya klan kelimeleriyle anılan ve genellikle sosyal, siyasi bazen de

ekonomik temelleri olan aşiret kavramı dil bilimcileri tarafından aşira veya eşîr

olarak da belirtilmektedir. Literatürde bu kelimenin Arapçadaki aşire kelimesinden

türediği ve topluluk anlamına geldiği kabul edilen bir gerçektir. Bunun yanında

aşireti, Cevdet Türkay, boy, oymak ve cemaatle de ilişkilendirmektedir.11

Aşiretin genel tanımını yapmadan önce aşiretleri meydana getiren öğelerin

bilinmesi aşiret kavramını daha açık hâle getirecektir. Bu öğeleri değerlendirirken

hem Türkçe hem de Kürtçede kullanım şekliyle ifade etmek daha doğru olacaktır. Bu

öğeler şöyle değerlendirilebilir.

1.1.1) Mal

Aşireti oluşturan Mal, Farsça veya Kürtçe’de kullanıldığı ve aşiretin meydana

gelmesinde en küçük yapı taşı olan aile anlamına geldiği ifade edilir. Ziya Gökalp ise

bu kavramın Türk sosyolojisindeki yerini Akev olarak değerlendirir.12 Aile

kastedilirken bunun anne, baba, çocuklar, dede ve amcaları kapsayan geniş bir

çerçevede olmasına dikkat edilmesi gerekir. Lale Yalçın-Heckmann,

Hakkâri’deki aşiret ve akrabalık ilişkileri üzerine yapmış olduğu alan

araştırmasında mal terimini antropoloji literatüründeki klan

teriminin yerine kullanmıştır.13 Malı, sülale anlamında da kullananlar

vardır.14

11 Cevdet Türkay, Başbakanlık Arşivi Belgelerine Göre Osmanlı İmparatorluğu’nda Oymak, Aşiret ve Cemaatler, İşaret Yayınları, İstanbul, 2001, s. 17.12 Ziya Gökalp, Kürt Aşiretleri Hakkında Sosyolojik Tetkikler, Sosyal Yayınlar, İstanbul, 1992, s. 18.13 Lale Yalçın Heckmann, Kürtlerde Aşiret ve Akrabalık İlişkileri, (Çev: Gülhen Erkaya), İletişim Yayınları, İstanbul, 2006, s. 134.14 Ferhat Tekin, Hakkâri Örneğinde Aşiret, Cemaat ve Akrabalık Örüntülerinin Modernleşme ve Kırsal Çözülme Sürecindeki Siyasal ve Toplumsal Sonuçları, Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Konya, 2005, s. 7.

11

1.1.2) Malbat

Aşiret kavramında önemli olan ikinci kavram Malbat veya Kol’dur. Malbat:

Her biri beş göbek olan birden fazla malın birleşmesinden meydana gelen topluluğa

denir. Bir Mal’ın, Malbat düzeyine yükselmesi için ortalama 100 yılın geçmesi

gerekir. Zira her bir göbek aşiretlerin hesabı ile 20 yıla tekabül eder.15 Bu kavramın

sosyolojik olarak Türkçede kullanımı ise Orhan Türkdoğan’ın Güneydoğu Kimliği

adlı eserinde Kol olarak yerini almaktadır.16

1.1.3) Kabile

Aşiret kavramı çerçevesinde kolların birleşmesiyle kabile meydana

gelmektedir. Kabile, tanım itibariyle Malbat’ların birleşmesiyle daha geniş bir

topluluk ismine verilir. Örneğin, Şanlıurfa yöresinde yaşayan Düğer Aşireti birçok

kabilenin bir araya gelmesiyle oluşmuştur. Bu aşiret, Sergevri, Lebentçiler, Billiyle,

Habiye ve Karayiler gibi kabilelerin birleşmesi sonucu Düğer Aşireti ismini almıştır.

Nihai olarak kabileler de birleşerek aşireti meydana getirmiştir. Tabi bu

sınıflandırmalar bölgedeki izlenimler sonucu elde edilmiştir. Aşiretler hakkında

araştırma yapan birçok araştırmacı farklı sınıflandırmalar da yapmışlardır. Bunlardan

Ahmet Özer, aşireti oluşturan öğeleri şöyle değerlendirir.17 “Birçok ailenin bir araya,

gelmesi Zom’u oluşturur. Birkaç Zom’un bir araya gelmesi Oba’yı oluşturur. Oba

Zom’a göre daha güçlü bir birliktir. Obalar kabileyi, kabileler de aşireti oluşturur.”

Ziya Gökalp ise bu yapıyı Kürt Aşiretleri Hakkında Sosyolojik

Tetkikler adlı kitabında, aşiretleri oluşturan unsurları, özellikle de

aşiretin ağırlık noktasını klan olarak belirler.18 Semiyede (klan) ise,

semiyevi aşiret, ağırlık noktası batında (soy ya da kuşak) ise Batıni

Aşiret, ağırlık noktası amarede (konfederasyon) ise amarevi aşiret,

ağırlık noktası kabilede ise, kabilevi aşiret olur, eğer ağırlık noktası

şa’b’da ise il (aşiret mahiyetinde değil, küçük bir millet

15 http://baybul.com/ansiklopedik-bilgiler/75199-asiret.html, 23.03.2008.16 Orhan Türkdoğan, Güneydoğu Kimliği (Aşiret-Kültür ve İnsan), Alfa Yayınları, İstanbul, 1998, s. 19. 17 Ahmet Özer, Doğu’da Aşiret Düzeni ve Brukanlar, Elips Kitap, İstanbul, 2003, s. 8. 18 Ziya Gökalp, Kürt Aşiretleri Hakkında Sosyolojik Tetkikler, Sosyal Yayınlar, İstanbul, 1993, s. 15.

12

tabiatındadır) ortaya çıkar. Arap ve Kürt aşiretleri kabilevi tipe

girerken, Türk illeri son tip kapsamındadır.

Haluk Çay, Her Yönüyle Kürt Dosyası adlı eserinde aşiret

yapılanmasına farklı bir bakış açısı getirmektedir. Aşiret

yapılanmasını tamamen “Türk devlet-boy teşkilat yapısı ile

alakalıdır” diyerek konuyu Türkler’de devlet teşkilatında Doğu-Batı

yapılanmasına ve Oğuz Han oğullarının 24 boya bölünmesine

benzetir. Bu benzetmeyi Hakkâri bölgesinde yerleşmiş olan Ertuşi19

ve Pinyaniş20 Aşiretleri’ndeki örgütlenmeye ve Kürtler’in tarihinin

aydınlatılmasında ana kaynak olarak değerlendirilen Şerefhan’ın21

eserinde kendisinin de üye olduğu Rojeki Aşireti’nin 24 alt birimden

oluşmasına dayandırır.22

Aşiretleri oluşturan öğeleri değerlendirirken bu tartışmaya Ağa,

Şeyh Devlet adlı eserin yazarı Martin van Bruinessen de katılmıştır.

Bruinessen, aşireti bir ya da iki soydan oluşan aşiret bölümleri için

de kullanır.23 Martin van Bruinessen, aşireti oluşturan öğeyi

değerlendirirken kavram kargaşasına maruz kalmıştır. Çünkü sülale,

malbat adı verilen birkaç ailenin birleşmesinden meydana

gelmektedir. Yine Bruinessen, diğer eserinde aşireti, hane, alt

sülale, sülale, klan ve aşiret olarak ayırmıştır.24

19 Aşiretin Van bölgesinde, Irak’ta Hakkâri merkezine bağlı Geçitli, Çukurca, Çağlayan, Uzundere, Elmacık, Işık, Kaval köylerinde çoğunlukta yaşamaktadırlar. Ertuşi Aşireti’nin, 1987 yılındaki sayımlarına göre 19500 kişilik bir mensubiyeti vardır. Van merkezde oturan Tayyar Ertuş ile Başkale’de oturan Mahmut Ağa söz sahibidir. Yarı göçebe şeklinde yaşamlarını sürdürmektedirler.20 Piyaniş Aşireti, Bitlis’ten Hakkâri bölgesine gelmişlerdir. Hakkâri’ye bağlı Başaltı, Büyükçiftlikköy, Dilektaşı, Armutdüzü, Kavuşak, Akocak, Ortaç, Narlıköy, Kurudere, Kayalık, Cevizli gibi köylerde yaşarlar. Irak’ta bulunan Zibar Aşireti’yle akrabalıkları bulunmaktadır. Yine 1987 sayımına göre 16000 kişilik bir topluğa sahiptirler. Oramar, Diri, Dostki, Geravi ve Şerefhan gibi aşiretleriyle düşmanlıkları bulunmaktadır. Ahmet Zeydan, aşiretin ileri gelenlerindendir.21 Şerefhan veya Şerafettin Han XVI. yüzyılda yaşamış Bitlisli, Şerefname adlı eseri yazan ve bunu dönemin padişahına sunan kişidir. Eser Farsça olup özellikle Orhan Türkdoğan Şerafettin Han’ı Kürt aşiretlerinin anlaşılmasında sosyolojik bir karakter olarak değerlendirir. Şerafettin Han, 1604’de Bitlis’te vefat etti. Eser şimdi Oxford Üniversitesinde bulunmaktadır. Şerefname, daha sonra Celal Kabadayı tarafından Türkçe’ye çevrilmiştir. 22 A. Haluk Çay, Her Yönüyle Kürt Dosyası, Turan Kültür Vakfı, Ankara, 1996, s. 247-249. 23 Martin van Bruinessen, Kürdistan Üzerine Yazılar, (Çev: Nevzat Kıraç, Selda Somuncuoğlu, Leyla Keskiner, Halil Turanser), İletişim Yayınları, İstanbul, 1992, s. 211.24 Martin van Bruinessen, Ağa, Şeyh, Devlet, (Çev: Banu Yalkut), İletişim Yayınları, İstanbul, 2003, s. 82-83.

13

Irak’ta yaşayan Kürtler hakkında sosyolojik bir araştırma yapan

Edmund R. Leach’e göre aşiret, her biri bir klan olan Taifa’dan

oluşur, Taifa da kendi içinde Tira denilen alt bölümlere ayrılır.

Leach’e göre aşireti oluşturan öğeler, Taifa ve Tira terimleri genel

antropolojik sınıflandırmada kabile, klan ve soy terimlerine denk

düşerler.25 Her yazarın kendisine göre aşireti oluşturan temel

öğeleri somut hâle getirilirse:

Mal Malbat Kabile Aşir

et

Ahmet Özer Aile Çadır, Zom,

Oba

Taifa,

Kabile

Aşir

et

Ziya Gökalp Ayal Ocak, Soy,

Yarım,

Bölük Boy

İsmail Beşikçi Çadı

r

Zom, Kabile Aşir

et

Edmund Leach Tira Taifa, Aşir

et

Bruinessen Han

e

Sülale Klan Aşir

et

1.2) Aşiret Nedir?

Aşireti oluşturan öğeleri değerlendirdikten sonra aşiretin ne

olduğu konusunu belirtmek aşiretin anlaşılmasına yardımcı

olacaktır. Genelde yapılan tanımlarda aşiretin ortak paydalarının ön

plana çıktığı görülür. Aşiretin, İslam Ansiklopedi’sindeki anlamına

bakılacak olursa aşiret, Arapça bir kelime olup kabile karşılığı

25 Edmund R. Leach, Rewanduz Kürtleri; Toplumsal ve İktisadi Örgütlenme, (Çev: Sinan Birwan, Hişyar Özsoy, Serap Rûken Şengül), Aram Yayınları, İstanbul, 2001, s. 34.

14

kullanıldığı gibi kabilenin altında daha küçük bir topluluk olarak

belirtilmektedir.

Selahattin Çetiner, aşireti tanımlarken, aynı soydan gelen ailelerin ve

kabilelerin bir reisin başkanlığında ve ortak bir sosyal düzen içinde, aynı bölgede

toplu olarak yaşamlarını sürdürmelerine dikkat çekmektedir. Aşiret deyince sadece

Doğu’da yer alan Kürt aşiretleri akla gelmemelidir. Türkler’de de Kayı, Özbek,

Kıpçak, Abdal, Tahtacı vesaire isimler altında birçok aşiretler olmuştur. Aşiretler

oba, mezra, dam, zom, ağıl, çadır, çiftlik diye isimlendirdikleri köy altı mekânlarda

ya da köy ve şehirlerde yaşarlar ve tayfa, aile, kabile, küçük aşiretler gibi

toplulukların birleşmesinden de oluşur.26 Aşiretin anlamı konusunda İsmail Beşikçi:27

“Aşiret daha ziyade evlenme yoluyla ile meydana getirilen akrabalıkların yani

hısımlıkların bütünüdür. Aşiret, kabilelerin birleşmesinden meydan gelir” diyerek

aşiretin tanımlanmasında akrabalık ile kabileye değinmiştir.

Lale Yalçın ise önce aşireti oluşturan ana öğeleri açıkladıktan sonra aşirete

şöyle yaklaşmaktadır; aşiret, sistemindeki hiyerarşinin bir sonraki basamağı,

Kürtçede eşiret denilen aşiretlerdir. Sülalelere ve aşiretin bölümlerine mensup olan

insanların toplamına aşiret28 adını vermiştir. Lale Yalçın, aşiret tanımında yanlışa

düştüğü bir nokta sülale kelimesinin bölgede sahip olduğu anlamını idrak

edememesidir. Çünkü sülalenin anlamı bir nevi aşirettir. Bölgedeki edinilen

izlenimlere göre sülale şehirli halkın aşiret için kullandığı eş anlamlı sözcüklerinden

biridir.

Aşireti sadece bir topluluk ya da bir soyun yürümesi şeklinde

değerlendirmeyenler vardır. Böyle ifadelerde aşireti, yörük, konargöçer gibi bir

takım kavramlarıyla içinin doldurulmasına çalışılmıştır. Yani aşireti, Osmanlı

Devleti kuruluşundan itibaren Türk nüfusuna dayanan ve yavaş yavaş devam eden

göçler ve Anadolu’daki Türk devlet ya da beyliklerinin fethi ile artan Türkmen

nüfusa dayandırılır. Bu göçebe nüfus Osmanlı Devleti tarafından konar-göçer, yörük,

Türkmen, aşiret şeklinde isimlendirilmiştir.

26 Selahattin Çetiner, Sorunlarıyla Doğu ve Güneydoğu Anadolu Gerçeği, TSK Mehmetçik Yayını, Ankara, 2003, s. 99.27 İsmail Beşikçi, Doğu’da Değişim ve Yapısal Sorunlar (Göçebe Alikan Aşireti), Doğan Kitapevi, Ankara, 1969, s. 68-69.28 Heckmann, Kürtlerde Aşiret ve Akrabalık İlişkileri, s. 135.

15

Aslında bu yakıştırma Yusuf Halaçoğlu’nda da görülmektedir. Halaçoğlu,

aşireti, Arapça bir kelime olup kabilenin karşılığı olarak kullanıldığı gibi kabilenin

altında daha küçük bir topluluk olarak tanımlamaktadır. Türkçe’de ise yaygın olarak

göçebe unsurlar için kullanılmış olan bu kelime, özellikle Osmanlılar döneminde

boyun altında, cemaatin üstünde bir topluluğa ad olmuştur. Osmanlı kanunname ve

belgelerinde genel olarak konar-göçer veya yörük olarak kaydedilen teşekküller,

yukarıdan aşağıya bir sıraya göre, boy (kabile, taife), aşiret, cemaat, oymak, mahalle,

oba(aile) şeklinde bölümlere ayrılmıştır. Boyun idarî işlerinin boy beyi (Arap

kabilelerinde şeyh) tarafından yürütülmesine karşılık aşiretlerde bu görev aşiret beyi

ya da kethüda tarafından yerine getirilir. Bazı durumlarda boy beyinin yetkisi

dâhilinde olan aşiret beyinin tespiti genellikle irsi bir hüviyet göstermektedir”

şeklinde değerlendirerek aşiretin tanımlanmasında mahalli öğeleri de başvurarak

aşireti daha geniş bir konsepte koymuştur.

Osmanlı yönetimi aşiretlere kuşkuyla baktığı için merkezde ve vilayetlerde

görev yapan devlet yetkilileri aşireti tanımlarken “cehâlet içinde yüzen ve vahşi,

uygarlaşmamış davranışlara sahip” insanlardan oluştuğunu düşündükleri aşiretler için

aşağılayıcı tanımlamalar kullanmakta hemfikirdiler.29

Orhan Türkdoğan, aşireti genel ifadeyle30 “kabile ve aşiret kavramları, henüz

sosyolojik anlamda açıklığa kavuşmuş değildir. Ona göre aşiret, kabilelerin

birleşmesinden meydana gelmektedir. Aşireti meydana getiren etken, daha ziyade

evlenme yoluyla sağlanan akrabalık olgusudur. Aşiretin büyüklüğünü belirleyen

kabile sayısıdır. Kabile reislerinin üzerinde de bir aşiret reisi(ulu kişi) vardır. Büyük

ve ulu bir ata olarak bilinen bu kişi, aşiret teşkilatının en üst kısmında yer almaktadır.

Bu ulu kişi, gerektiğinde başka aşiretleri de nüfuz sahası içine katabilir. Aşiretler

konfederasyonu bu şekilde teşekkül etmiş olur. Aşiretin idaresinden, diğer aşiretlere

karşı soy-sopun devamının sağlanması ve üstünlüğünün korunmasından bu ulu kişi

(reis) sorumludur. Genelde evlenmeler de aşiret içinde meydana gelir. Bu nedenle,

aşiret aynı zamanda bir idarî ve siyasi birliktir” şeklinde değerlendirerek aşireti

konfederasyon mahiyetinde düşünmüştür.

29 Alişan Akpınar-Eugene L. Rogan, Aşiret Devlet, Osmanlı Devleti’nde Aşiret Mektebi, Aramtoplum Yayınları, İstanbul, 2001, s. 15. 30 Orhan Türkdoğan, Doğu Anadolu’nun Sosyal Yapısı, Timaş Yayınları, İstanbul, 1987, s. 19.

16

Aşiret üzerinde tam olarak konsensüs sağlanamadığından tanımları artırmak ve

farklı tanımları kullanmak mümkündür. Bunlardan Ahmet Özer, aşireti, “çeşitli kan

bağları ile birbirine bağlı, belli bir alan üzerine kendilerine has bir yaşama tarzı ile

hayvancılık yaparak yaşayan göçebe insan topluluğudur. Ancak daha sonra bazı

aşiretlerin kısmen yerleşik hayata geçmesi, yukarıdaki tanımlama içine yarı göçebe

ve tarıma bağlı toplulukları da katmamızı gerektiriyor”31 şeklinde belirtmektedir.

Kamus-i Türkî’de ise aşiret; bir asıldan çıkmış, birlikte yasayan

ve birlikte konup göçen topluluk veya oymak biçiminde

tanımlanmıştır.32 Thomas Bois’e göre Kürt aşireti, üyelerinin dış saldırılara

karşı korunması, eski töre ve yaşam tarzının devam ettirilmesi amacıyla oluşmuş bir

topluluk veya topluluklar bütünüdür33 diyerek aşirete, genel bir ifadede bir korunma

amacına yönelik topluluk olarak bakar. T. Bois’in aşiretteki tanımında dikkat çektiği

bir diğer özellik aşiretlerin göçebe ve dağlarda yaşayan kimseler olduğunu iddia

etmesidir. Bois’in bu iddiası aşiret temelinde en azından aşiretin tanımlanmasında

ortak paydaya yöneliktir.

Doğu Ergil’in 1994 yılında TOBB için yaptığı Doğu Sorunu adlı

araştırmasında aşireti34 “Aşiret bir güç kaynağıdır. Aşiret, bireye fiziksel güvenlik

yanında arazi ve mera gibi alansal güvenlik sunar. Ama aşiret dayanışmacı olduğu

kadar bölüşümcü değildir. Eşitlikçi ve kaynak dağıtıcı, yani bir sosyal adalet aracı

değildir. Eldekini (sürüler ve diğer hayvanlar ile sahip olunan araziyi) korur. Üretim

için işbirliğine ve işbölümünü düzenlemez. Kısaca aşiret, koruyucu bir şemsiyedir.

Mensuplarını dışarıdan gelecek tehlike ve tehditlere karşı korur” diye ifade

etmektedir. Doğu Ergil, burada aşiretin koruyuculuğu, aşiret mensuplarının sosyal

statü bakımından aşireti olmayan insanlara göre üst mertebede yer aldığını ve bunun

aşiretin oluşmasına yardımcı olduğu ve yaşamını devam ettirdiği gerçeğini ortaya

koymaktadır.

Hekimoğlu Süleyman Özcan, aşireti, aynı soydan gelen insan topluluğu,

(akrabalar) yakın ve uzak akrabaların tümü, baba tarafından olan aile bireyleri ve

31 Özer, Doğu’da Aşiret Düzeni ve Brukanlar, s. 7. 32 Şemseddin Sami, Kâmus-i Türkî, Çağrı Yayınları, İstanbul, 1996, s. 939.33 Thomas Bois, Kürt Milliyetçiliği, (Çev: Kamuran Fıratlı), Doz Yayınları, İstanbul, 1997, s. 135.34 Doğu Ergil, Doğu Sorunu, Teşhisler ve Tesbitler, Özel Araştırma Raporu, Stratejik Araştırmalar Dizisi I, TOBB Genel Yayını, Ankara, 1995. s. 110.

17

bunları oluşturan nüfusun tamamına aşiret demiştir.35 Burhan Kocadağ’a göre ise

aşiret, kan bağını içeren ve uzun bir zaman sürecinde çoğalan bir hanenin genişleyip

yayılmasıyla meydana gelir.36 Son zamanlarda aşiretin belirtilmesinde onun bir

ideoloji olduğu hakkında bir takım fikirlerin de öne plana çıktığı görülür. Bu fikrin

ortaya çıkmasındaki esas nokta aşiret bir bütün olarak değerlendirildiğinde haklı

veya haksız oldukları tartışılabilir. Kürdoloji hakkında araştırmalarıyla tanınan

Bruinessen’e göre aşiret, gerçek ya da gerçek olduğu varsayılan ortak bir ataya

dayanan ve akrabalık temelinde örgütlenmiş, genellikle toprak bütünlüğü de olan

(dolayısıyla ekonomik) kendine özgü bir içyapıya sahip sosyo-politik bir birimdir37

şeklinde tanımlamıştır. Aşiretler, feodal rejimlerin yönetim biçimi etkenidir.38

Sonuç olarak toparlamak gerekirse aşiret, aynı soydan gelen kişilerin en az iki

yüz yıl bu soyun sürmesi koşuluyla kendi içerisinde hiyerarşisi, örf adet ve kuraları

lideri olan akrabalık ilişkilerin geliştiği, göçebe ya da yarı göçebe yaşam tarzına

sahip, erkek erkin güçlü olduğu ve birlikte yaşama amacı güden sosyal, siyasi,

ekonomi bir topluluk adına verilmektedir.

1.3) Siyaset Nedir?

Siyaset kavramı hemen hemen her gün karşılaştığımız ancak anlamı

konusunda mutabakata varılamayan kavramların başında gelir. Siyaset terimi köken

itibariyle Arapça kökenli bir kelime olup atın eğitimi anlamında kullanılmıştır. Bu

kavram eski Atina’da politika anlamına gelmektedir.39 Bu terimin politika ile eş

anlamlı olarak kullanıldığı görülmektedir. Politika ile siyaset arasında hiçbir fark

yoktur. Bu iki kavram birbirinin yerine de kullanılabilir. Siyaset(politika), sözcük

anlamı itibari ile Yunanca polis(kent-şehir) kavramından türemiş olup, site-devlet

yönetimi karşılığı olarak kullanıla gelmiştir.

Günümüzde siyaset veya politikaya farklı tanımlar yapılmakla beraber en genel

şekli ile politika söyle açıklanabilir; insanlar yaratılışları, sosyo-ekonomik yapıları,

35 Hekimoğlu Süleyman Özcan, Kürt Tarihi, Aşiretler ve İsyanlar, Akis Kitap, İstanbul, 2007, s. 74. 36 Burhan Kocadağ, Doğu’da Aşiretler, Kürtler, Aleviler, Can Yayınları, İstanbul, 1997, s. 178.37 Bruinessen, Ağa, Şeyh ve Devlet, s. 397. 38 Yalçın Bayer, “Aşiretleri Atatürk Görecekti”, Hürriyet, S. 19663, 27.09.2002, s. 8. 39 Bülent Daver, Siyaset Bilimine Giriş, Siyasal Kitabevi, Ankara,1993, s. 3.

18

kültürleri ve düşünsel-ideolojik durumları gereği farklı çıkarlara sahiptir. Bu farklı

çıkar durumu toplumun diğer toplumlara karsı sahip olma ya da korunma

durumlarını meydana getirmiştir. Çatışmanın sebebi olarak görülen bu karmaşık yapı

siyaseti zorunlu bir öğe olarak ortaya çıkarmıştır.40

Özellikle Plato’nun Devlet adlı eserinde bu kelimenin kullanıldığı

bilinmektedir. Bu kelimenin İslam âlemindeki manasına bakılacak olursa bilhassa

Farabi’nin bu kavramı kullandığı ve ona açıklık getirdiği görülür. Farabi’ye göre

siyaset, bir bütün olarak toplumun hakiki mutluluğa götürecek tarzda

düzenlenmesinde kendini gösterir. Bu anlamda siyaset, erdemli siyasal toplumda

uygulanan en yüksek sanat olarak saadetin elde edilme yollarına denir.41 Osmanlı

Devleti’nde siyaset tabiri daha çok hükümdarın ülke idaresi ve politika zaruretleri ile

verdiği cezaları, özellikle “siyasetten katl” bazen de doğrudan doğruya siyaset

denilmekte olup ölüm cezası hatırlatılmaktadır.42

Siyaset bilimi uzmanlarının siyaset ile ilgili tanımları siyaseti daha çok

günümüze yakışan ve onu yaşamın odak noktası haline getiren tutumları

belirlemektedir. Bunlardan Esat Çam, siyaseti, günlük dilde çok çeşitli anlamlarda

kullanılmaktadır. Yoldaki insanın yüzünü buruşturup “ben siyasetle ilgilenmem”

diyerek siyasetin arzu edilmeyen bir şey olduğunu vurgulanmasına çok sık tanık

olmuşuzdur. Ancak terimin bilimsel değer taşıyan anlamlarda da kullanıldığı bir

gerçektir. Bu açıklamaları ışığı altında siyaseti toplumun tümünü ilgilendiren veya

toplumu oluşturan birimler arasındaki ilişkileri son aşamada meşru zora dayanarak

düzenleyen eylemler bütünü biçiminde tanımlayabiliriz.43

Türkiye Ekonomik ve Sosyal Etüdler Vakfı’nın yapmış olduğu anket

yoklamasında siyaset nedir soruna ordu mensuplarından verdiği cevap anlamlı olsa

gerek: 44

SORU: Efendim siyaset nedir?

40 Ali Öztekin, Siyaset Bilimine Giriş, Siyasal Kitabevi, Ankara, 2001, s. 14.41 Mehmet Aydın, Farabi’nin Siyasi Düşüncesinde Saadet Kavramı, Ankara Üniversitesi Dergisi, C. XXI, Ankara, 1976, s. 305.42 Ahmet Mumcu, Osmanlı Devletinde Siyaseten Katl, Birey ve Toplum Yayınları, Ankara, 1985, s. 236.43 Esat Çam, Siyaset Bilimine Giriş, Der Yayınları, İstanbul, 1995, s. 21-25.44 Suavi Aydın, Amacımız Devletin Bekası, Demokratikleşme Sürecinde Devlet ve Yurttaşlar, TESEV Yayınları, İstanbul, 2005, s. 94.

19

CEVAP: Şimdi siyaset deyince her şey meydanda, ortada. Yani siyaset demek

yalan söylemek, palavra atmak, söylediğini yapmamak. Bu açıklamalardan da

anlaşıldığı gibi Türkiye’de siyaseti, bir güvesizlik alanı olarak tanımlanmaktadır.

Siyasete Mustafa Erdoğan’ın yaklaşımı, siyaset sadece ampirik bir zorunluluk

değil, aynı zamanda amaçlı bir etkinliktir. Bu yönüyle siyaset, insanın kendini

gerçekleştirmesiyle ilgili bir etkinliktir ve benzer amaçlı etkinliklerle aynı düzlem

içinde yer alır.45 Siyaset, bir otorite olarak da değerlendirilir. Siyaset, otorite ile ilgili

kurumların ve bu kurumların oluşmasında ve işlenmesinde rol oynayan davranışların

bilimidir.46 Davut Dursun’un siyasetle ilgili tanımı biraz daha ilgi çekici görülüyor.

Siyaset, toplumun tümünü ilgilendiren ilişkileri son aşamada meşru zora dayanarak

düzenleyen eylemler bütünüdür.47 Siyasete, yönetici sınıfın egemenliğini devem

ettirmek için kullandığı araç48 olarak da bakılmaktadır. Fakat bu tanımda genelde

yerel ve genel siyasilerin dilindeki anlayışının ürünü sergilenmektedir.

Aynı aşirette olduğu gibi siyasetle ilgili tanımları çoğaltmak mümkündür.

Siyasetin günümüzde çok defa kullanılması terimi ilgi çekici hâle getirmektedir.

Bunun yanında bu açıklamaların belirli güçlükleri de bünyesinde barındırdığı

unutulmamalıdır. Siyaset ve siyasal olgu üzerinde kapsamlı, herkesin anlaşabileceği

bir tanımın yapılmasında karşılaşılan güçlükler göz önünde tutularak birçok düşünür

ve siyasal bilimcinin tanımlamalarındaki ortak öğeleri belirlemek kavramda

belirginlik sağlanabilir.49 Siyaset konusunda çeşitli tecrübeleri olan İlter Turan

siyasete, toplumu yönetme sanatı olarak bakmaktadır.50

Siyaset, hükümet etme sanatı, kamusal hayat olarak, uzlaşma ve uyum ve

gücün ve kaynakların dağıtımı olarak da tanımlanabilir.51 Profesör Münci Kapani'ye

göre ise siyaset, toplumda yaşayan insanlar arasında bir çatışma, mücadele ve

kavgadır. İnsanlar yaradılışları, sosyal ve ekonomik durumları bakımından değişik

fikirlere ve değişik çıkarlara sahiptirler. Aralarındaki düşünce, çıkar ve psikolojik

eğilim farklılıklarından doğan çatışma politikanın temelini oluşturur. Çatışmanın

45 Mustafa Erdoğan, Liberal Toplum Liberal Siyasal, Siyasal Kitapevi, Ankara, 1993, s. 3.46 Ahmet Taner Kışlalı, Siyaset Bilimi, İmge Kitabevi, Ankara, 1994, s. 16.47 Davut Dursun, Siyaset Bilimi, Beta Basım Dağıtım, İstanbul, 2002, s. 33.48 Meral Sağır-Serkan Akıllı, Siyaset Sosyolojisi Yazıları, Siyasal Kitabevi, Ankara, 2004, s. 58.49 Çam, Siyaset Bilimine Giriş, s. 23.50 İlter Turan, Siyasal Sistem ve Siyasal Davranış, Der Yayınları, İstanbul, 1986, s. 7.51 Mümtaz’er Türköne, Siyaset, Lotus Kitabevi, Ankara, 2003, s. 7.

20

hedefi, iktidarın ele geçirilmesi ve onun sağladığı nimetlerin paylaşılmasıdır. Siyaset,

bir devletin politik, ekonomik, askerî ve hukuki özelliklerinin aynı çatı altında

toplandığı yer olup; bunların nizam içinde yürütülmesinde aktif rolü üstlenmek

anlamına gelmektedir. Ayrıca bunların birbiri arasındaki geçişleri sağlayan siyaset,

bir anlamda bağlayıcı anlamına gelmektedir.

Siyaseti bir diktatör olarak girdi biçiminde de belirtilir. Siyaset, insanların

huzuru ve mutluluğudur. Bu, çok yuvarlak ve genel bir yaklaşım gibi görünse de,

dünyanın neresinde olursanız olun bu evrensel gerçekliği dışlayarak siyaset

yaparsanız, sizin adınız “diktatör”den başka bir şey olmaz.

Siyaseti, genel bir çerçevede ifade edilirse, siyaset, toplumun yararını güden,

ezber bozan düşüncelere saygılı olan ve içerdiği kavrama uygun iktidarı ele almak

amacıyla söz sanatlarının ustaca kullanılması bunun yanında bir arada bir toplum

olarak yaşayabilmemiz için ileri sürülen fikirlerin girişilen eylemlerin toplamıdır.

21

II. BÖLÜM

FEODALİTE, DOĞU-GÜNEYDOĞU ANADOLU BÖLGESİ

2.1) Feodalite

Feodalite sözcüğünün kökü olan Latince feodalis sıfatının izinin Orta Çağa

kadar uzanmasına karşılık, feodalite kelimesinin kendisi en çok XVII. yüzyıla kadar

geriye gidebilmektedir.52

Feodalite, küçük toprak parçaları üzerinde, çoğu aynı soydan

gelen senyörler arasındaki kişisel bağlılıklarla birlikte hem siyasi

iktidarın hem de ekonomik varlılığını oluşturduğu düzene denir.53

Feodalite, her ne kadar dilimize derebeylik deyimiyle

çevrilmekteyse de derebeylikle ilgisi bulunmayan tarihsel gelişme

içerisinde köleci toplumun yerine geçip daha sonra anamalcı

toplum tarafından ortadan kaldırılan bir toplumsal ekonomik sınıflı

toplumsal yapıdır.54 Feodal düzende beyler, hem büyük toprak

sahibi, hem yönetici, hem yargıç, hem polis hem de askerdir.55

52 Marc Bloch, Feodal Toplum, (Çev: Mehmet Ali Kılıçbay), Savaş Yayınları, Ankara, 1983, s. 3.53 Maurice Duverger, Siyaset Sosyolojisi, Varlık Yayınları, (Çev: Şirin Tekeli), İstanbul, 1995, s. 291.54 Orhan Hançerlioğlu, Toplum Bilim Sözlüğü, Remiz Kitapevi, İstanbul, 1986, s. 144.55 Duverger, Siyaset Sosyolojisi, s. 292.

22

2.2) Feodalitenin Avrupa’da Ortaya Çıkışı

Feodalitenin ortaya çıkışı eski Avrupa kıtasındadır. Feodalitenin

kurumsal olarak meydana geldiği yer Frank Karolenj İmparatorluğu’nun

yıkılmasından sonraki sürece rastlar. Bu nedenle Fransa, feodalizmin anavatanı

sayılır. Karolenj İmparatorluğunun yıkılması, kamu görevlilerinin hiç değilse

bazılarını yapabilecek kadar donanımlı ve güçlü son iktidarın da ortadan kalkması

anlamına geliyordu.56 Özellikle İskandinav ve Macar saldırılarından beri, kırlarda

gittikçe artan sayıda yükselen şatoların etrafında, senyörler ya kendi adlarına ya da

kendilerinden daha güçlü birinin adına, bu müstahkem mevkilere komuta etmekte ve

kaleyi korumakla görevli vassalleri toplamaya uğraşmaktaydı.57 Bu amaçla

gerçekleştirilen faaliyetler feodalizmin doğması bir yana bir bebek misali büyümeye

başlamıştır. Fransa’dan sonra İngiltere ve İtalya’da feodalitenin yayılması kolay

oldu. Bloch, bu bölgedeki feodalite yapısını İthal Feodalite olarak tanımlamaktadır.58

Feodal toplum düzenine Batı Roma İmparatorluğu’nun yıkılışı ve Cermenlerin büyük

etkisi vardır. Bu etki Roma’nın yıkılmasından sonra Cermenlerin yer yer kurdukları

birkaç beylik ve bu beyliklerin oluşturmuş oldukları tarım ve ekonomik düzenidir.

Roma İmparatorluğu’nun yıkılmasıyla beraber büyük topraklara sahip Cermen

aşiretleri bu toprakları yönetecek bilince sahip değillerdi. Bu toprakları savaş şefleri

arasında bölüştürerek feodal toplumun önünü açtılar. Savaş şefleri malikânelerde

oturur ve bir takım askerî gruplarla işbirliği yaparak şövalye unvanını aldılar. Geniş

toprakları işleyecek bir mekanizma olan köylülerin yarı köle biçiminde toprak

üzerinde çalıştırılarak feodalizmin ikinci ayağı oluştu.

Feodal düzenin üçüncü ayağı ise nüfusun artması ve ticaret işiyle uğraşan bir

grup olan burjuvazinin oluşmasıyla tamamlandı. Bu burjuvazi kesim, genelde

ticaretle ilgilenen, vergi veren, üretim araçlarının mülkiyetini elinde bulunduran,

geçimlerini el emeği ile sağlamayan ve iktidarların karar mekanizmalarını etkileme

gücüne sahip olan sermayedarları içine alan sosyo-ekonomik sınıf olarak da

değerlendirilebilir. 56 Bloch, Feodal Toplum, s. 86.57 Bloch, Feodal Toplum, s. 202-203.58 Bloch, Feodal Toplum, s. 235.

23

Böylece ilkel toplumdan feodal topluma giden süreç tamamlanmış oldu. Bu

döngü özellikle ulus devletlerin ortaya çıkışına kadar devam etmiştir.

2.3)Türkiye’de Feodal Yapı ve Bu Yapının Oluşum Sebepleri ve Tarihi Gelişimi

Klasik dönemde, ekonomisi tarıma dayalı olan Osmanlı İmparatorluğu’nda

sınıfsal yapı da üretim tarzının etkisiyle, yönetenler sınıfı olan askerler ve ulemadan

oluşan üst tabaka ile yönetilenler (reaya) sınıfı olan kentliler, köylüler ve göçebelerin

oluşturduğu alt tabakadan ibaretti. Kentlerde, lonca esnafı ve tüccarlar ile sarraflar

yoğunluktaydı.59 Osmanlı’da feodalite adlı bir yapının var olup olmadığı konusunda

çeşitli tartışmalar yaşanmaktadır. Osmanlı toplum yapısını feodal toplum şemasına

uyduğu son yıllara kadar bütün Marksistlerin ortak kanaatidir.60 Marksistlerin tımar

sistemini, feodaliteyle bir tutmasının nedeni, siyasal ve askerî iktidarın doğrudan

doğruya ve mülkiyetin bir öğesi olarak üretim araçlarının mülkiyetine sahip olan

sınıf kullanılmasına bağlamaktadırlar.61

Klasik çağın Osmanlı ekonomisi, tımar sistemiyle anılmaktadır. Osmanlı

Devleti’nin sosyal, siyasi, ekonomik yapısını ayakta tutan yapının adı olan tımar,

devlet mülkiyeti altındaki toprakların yine birer devlet memuru olan ve maaşlarını

tımarların gelirlerinden bizzat alan sipahilerin gözetiminde, kullanım hakkına sahip

köylüler tarafından işletilmesidir.62

Tımar sistemi, hem arazi mülkiyetinin devlet kontrolünde olmasını sağlayan

hem de vergilerin toplanmasını kolaylaştıran ve bu arada arazinin birkaç toprak

sahibinin elinde olmasını engelleyen bir silahtı.63 Marksistlerin deyimiyle Tımar daha

çok Asya üretim biçiminin Anadolu’daki yansımasıydı.

59 Sina Akşin, “Osmanlı ve Türk Toplumundaki Sınıf Yapısı Üzerine Bir Deneme”, Toplum ve Bilim, S. 2, İstanbul, 1977, s. 34.60 Mehmet Doğan, Tarih ve Toplum, Rehber Yayıncılık, Ankara, 1989, s. 184-185. 61 Duverger, Siyaset Sosyolojisi, s. 292.62 Ahmet Tabakçıoğlu, “Klasik Dönemde Osmanlı Ekonomisi”, edi: Hasan Celal Güzel, Salim Koca, Kemal Çiçek, Türkler, C. X, Yeni Türkiye Araştırma ve Yayın Merkezi, Ankara, 2001, s. 657.63 Kemal H. Karpat, Osmanlı Nüfusu (1830-1914), Demografik ve Sosyal Özellikleri, Tarih Vakfı Yurt Yayınları, İstanbul, 2003, s. 24.

24

Tımar sisteminin, Osmanlı’nın duraklama döneminden itibaren başlayarak

bozulmaya başlaması bilhassa gerileme döneminde doruk noktasına ulaşması asayiş

bozukluğuna ve bir takım ekonomik külfetleri de beraberinde getirmiştir. Sistemin

bozulması halk ile devlet arasında yeni iktidar sahiplerini ortaya çıkardığı gibi feodal

düzenin oluşmasına neden olmuştur. XVIII. asrın sonlarında henüz zikredilmiş

inhilal vakıalardan başka Osmanlı Devleti’nin tehallülne hizmet eden diğer bir nevi

vakıalar daha vardır; o da mahalli derebeylerin veya derebeyleşme uğraşan bazı

kimselerin Türk ve gayri Türk ahaliye dayanarak, devlet merkezine karşı itaatsiz

yoluna saptırılan bir nevi istiklal kazanmaya uğraşmalarıdır.64

Feodal düzende toprağa dayalı yerel aristokrasinin oluşumuna katkıda bulunan

etmenlerden biri de özellikle dağlık, sarp, zaptı ü raptı güç yerlerde merkezî

yönetimin yerleşmesi yerine yöresel güçlerin yarı bağımsız devamına göz

yummasıdır.65 Bunun yanında II. Ahmet tarafından oluşturulan malikâne sistemi de

feodal düzene zemin hazırlayan sebepler arasında sayılabilir. Malikâne sistemi, ise

yerel toprak aristokratlarının yeniden ortaya çıkış sürecine hız kazandırdı.66

Tüm bu veriler ele alındığında yukarıda belirtilen durumlar Doğu ve

Güneydoğu Bölgesi’ndeki yerel güçlerin nasıl güçlendiğini ortaya koymaktadır.

Yusuf Akçura, bu durumu67 “Ağa, Bey ve Paşalar ahaliyi soymaktan ve ezmekten

çekinmiyorlardı. Kendi aralarında da niza ve kavga eksik olmuyor, bu mütemadi

kavgalar yüzünden birçok ahali ölüyor. Kasaba ve karyeler, tarla bağ ve bahçeler

tahrip ediliyordu. Avrupa müverrihlerinin dediği gibi bu devrede Osmanlı Devleti bir

başsızlık(anarşi) içinde yüzüyordu” şeklinde özetlemiştir.

Devlet, Doğu’daki hem asayişsizliği hem de yeni doğmakta olan feodaliteyi

engellemek için bazı sert tedbirler de almıştır. 1841-1842 yıllarında Doğu’da bulunan

aşiretlerin batıya göç ettirilmesi ilk tedbir olarak değerlendirilebilir. Örneğin Rışvan

64 Yusuf Akçura, XVIII ve XIX asırlarda Osmanlı Devletinin Dağılma Devri, TTK, Ankara, 1998, s. 34.65 Metin Kunt, “Siyasal Tarih”, Yayın Yönetmeni: Sina Akşin, Osmanlı Devleti(1600-1908), Cem Yayınevi, İstanbul, 1997, s. 20.66 Murat Özyüksel, Feodalite ve Osmanlı Toplumu, Uludağ Üniversitesi Basımevi, Bursa, 1993, s. 140. 67 Akçura, XVIII ve XIX asırlarda Osmanlı Devletinin Dağılma Devri, s. 37.

25

Aşireti’ne mensup bazı grupların Bozok bölgesine yerleştirilmesi gibi. Feodal yapı

ve padişah fermanlarıyla kendilerine dirlik verilen beylerin egemenliği Tanzimat

Dönemi’ne kadar devam etmiş; bu dönemde yapılan düzenlemelerle aşiretlerin Doğu

Anadolu’daki geleneksel statüleri devam etmesi mümkün olmamıştı.68 Fakat daha

sonra devlet içerisindeki çatlaklar feodalitenin yeniden ortaya çıkmasına zemin

hazırlamıştır. Öyle ki bu yapının damarları aşiret reisleri bölgede merkezi otoriteyi

dinlememeye başlamıştı. Güneydoğu’daki feodalitenin ürünü olan aşiret reisi, ağa ve

şeyhlerin otorite dinlemez tutumları üzerine Osmanlı Devleti, Ermeni, Rus, İngiliz

saldırılarından kurtulmak için özellikle kırsalda askerî bir güç oluşturmak amacıyla

1891 yılında Türk, Kürt ve Arap aşiretlerinde oluşan Hamidiye Alayları’nı kurmak

zorunda kaldı.69

Hamidiye Alayları, aşiretleri ve ağaları durduracağına daha fazla yerel güç elde

etmelerine neden olmuştur. I. Dünya Harbi’ne girilirken Doğu’da artık devlet

otoritesinden bahsetmek mümkün değildi.

Birinci Dünya Savaşı, toplumsal ve ekonomik açısından var olan

olumsuzlukları artırmış ve birçok felaketi de beraberinde getirmiştir. Bu dönemde

Doğu ve Güneydoğu Anadolu Bölgeleri’nde ilkel ve bitme noktasına gelmiş bir tarım

hâkimdi. Sanayi yok denecek kadar azdı. Toprağa yerleşik olanların sayısı savaş

öncesi ile kıyaslandığında fazla değildi. Toprak, daha çok belirli ellerde toplanmış,

topraksız ve az topraklı köylüler çoğunluktaydı. Çevre illerle ve dış dünya ile

ilişkiler, düzenli bir yol ağının bulunmaması yüzünden yok denecek kadar azdır.

Yine ulaşım yetersizliğinden kaynaklanan kapalı bir ekonomi egemen olup, hayvan

ve hayvan ürünleri ticareti söz konusudur.70 Bu nedenlerden dolayı devlet Doğu ile

bağlantısı zayıflamış bölgenin ileri gelen aşiretleri, ağaları, bölgede önemli rol

oynamıştır.

Milli Mücadele’ye girilirken aşiretlerin vatan savunmasında oynadığı rol

takdire şayandır. Bilhassa Urfa yöresindeki aşiretlerin birlik ve beraberliği büyük

68 Sait Aşgın, Cumhuriyet Döneminde Doğu Anadolu’ya Yapılan Kamu Harcamaları(1946-1960), AAM, Ankara, 2004, s. 9.69 Bayram Kodaman “Hamidiye Hafif Süvari Alayları”, Tarih Dergisi, C. XXXII, İstanbul, 1979, s. 427-428. 70 Naci Kutluay, 21. Yüzyıla Girerken Kürtler, Peri Yayınları, İstanbul, 2002, s. 259.

26

mazhara layıktır. Urfa bölgesinde o dönem müftülük yapan Hasan Açıkalın

hatıralarında Urfa’nın asayişinin aşiretler tarafından sağlandığını ifade etmektedir.71

Fakat bu süreçten sonra yeni kurulan Cumhuriyet’e rağmen feodalite düzeni devem

etmekteydi.

Cumhuriyet’in ilk yıllarında Anadolu’nun bu feodal yapısında egemenlik,

tamamen şeyh, ağa ve beylerin elindeydi. Halk, ekonomik açıdan oldukça zor bir

durumdaydı. Öyle ki bu durum sonradan filmlere bile konu olmuştu. Özellikle

Züğürt Ağa, Tatar Ramazan filmleri Türkiye’nin Cumhuriyet Dönemi’nden sonraki

yıllara ait Doğu’daki gerçekliği tüm çıplaklığıyla yansıtmaktaydı.

Cumhuriyet Dönemi’nde meydana gelen en önemli isyan şüphesiz Şeyh Said

İsyanı’dır.72 1925 yılında meydana gelen Şeyh Said Ayaklanması’nın dışında, 1924

ile 1938 yılları arasında birçok Kürt kaynaklı isyan hareketleri de meydana gelmiştir.

(Sason Ayaklanması 1925, Birinci ve İkinci Ağrı Ayaklanması 1926-1927, Koçuşağı

Ayaklanması 1926, Mutki Ayaklanması 1927, Bicar Tenkil Hareketi 1927, Asi Resul

Ayaklanması 1929, Tendürek Ayaklanması 1929, Savur Tenkil Hareketi 1930,

Zeylan Ayaklanması 1930, Üçüncü Ağrı Ayaklanması 1930, Pülümür Ayaklanması

1930, Dersim Ayaklanması 1937-1938).73 Bu isyanların büyük bir bölümünün ağa ve

aşiret liderlerinin, isyanları hem askerî hem de ekonomik yönden desteklemeleri bu

düzenin yıkılması gerektiği düşüncesini Mustafa Kemal’de oluşturmuştu. Hükümet,

bu amaçla ilk etapta sıkıyönetim ve askerî hareketin daha devam ettiği isyan

bölgesindeki silahların toplanması ve bu bölgede toplumda bulundukları konum

açısından asayişi bozabilme potansiyeline sahip bey, ağa, şeyh, aşiret reisi gibi

önderlerin isim listeleri istenmiş, arkasından da bunlardan birçoğunun aileleriyle

veya tek başlarına Batı bölgelerine naklettirerek sürgüne göndermiştir.74

M. Kemal, isyan bastırıldıktan sonraki TBMM’in III. açılış toplantısındaki

konuşmasında bilhassa feodal düzenin ana yapısını oluşturan toprak sisteminde

reform yaparak köylülere toprak dağıtılacağını ifade etmiş, M. Kemal sözlerinin satır

71 Urfa Müftüsü Hasan Açıkalın, Urfa Kurtuluş Mücadelesi Hatıratı, Şurkav Yayınları, Ankara, 2001, s. 71.72 Refik Turan-Mustafa Safran-Muhammed Şahin-Semih Yalçın, Atatürk İlkeleri ve İnkılâp Tarihi, Siyasal Kitabevi, Ankara, 1994, s. 258.73 Semih Yalçın-Ali Güler, Atatürk, Hayatı, Düşünceleri ve Kişiliği, C. II, Berikan Elektronik Basım Yayın, Ankara, 2000, s. 132-133.74 Mehmet Bayrak, Kürtler ve Ulusal-Demokratik Mücadeleleri, Özge Yayıncılık, Ankara, 1993, s. 462.

27

aralarında özetle şunlara değinmiştir: “Zîraatta geçen sene istihsal senesi, bazı

mıntıkalarda tabi tesirattan ziyade zarar oldu. Bununla beraber vaziyet evvelki

senelerin darlığına nispetle, umumiyetle normale yaklaşmıştır denilebilir. Zîrai

enstitülerin bir an evvel vücuda getirilmesine ehemmiyet veriyoruz. Bu sene zirai

kooperatif teşkilatına başlanmış olması bilhassa memnuniyetimizi mucip oluyor. Bu

kooperatifleri memleketin her tarafına teşmil etmeği ziyade iltizam ediyoruz. Kezalik

çiftçiye arazi vermekle hükümetin mütemadiyen takip edilmesi gereken lazım gelen

bir keyfiyettir. Çalışan Türk köylüsüne işleyebileceği kadar toprak temin etmek

memleketin istihsalatını zenginleştirecek başlıca çarelerdir”75 diyerek aşiret ve

köylülere mesaj vermişti. Toprağın köylüye kazandırılması feodal düzenin yok

edilmesine yönelik kıymeti harbiyedir. 1932 yılında kanun teklifi haline getirilen ve

27 Mayıs 1934 tarihinde yasalaşan İskân Kanunu, gerek gerekçesi gerekse

uygulanması açısından son derece önemli bir belgedir.76

1934’deki İskân Kanunun amacına uygun harekete edilerek Meclis’teki

görüşmeler sırasında şu görüşlere yer verilmiştir:77 “Sağlık şartları uygunsuz olan

yerlerden elverişli yerlere kaldırılarak nüfus kütleleri arasında ölümlerin azalmasıyla

ve topraksız halkın toprak edinmesiyle inkişaflandırmaya (geliştirmeye) ihtiyaç

vardır. Yörüklerin ve aşiretlerin seyyar halden meskûn hâle getirilmeleriyle zirai ve

sınaî üretimi artırmaya ve meskûn hayatta ihtiyacı tekemmül eden kütleler arasında

revaçlandırıp kıymetlendirilmiş olacaktır. Dâhili iskân safahatı cümlesinden olarak

göçebe, yörük ve aşiretlerin iskân şartları belirlenmiş, aşiretlerin hükmi şahsiyetleri

ve şimdiye kadar muhtelif şekil ve namlar altında hak sahibi olan aşiret teşkilatı

lağvedilerek hükümete salahiyet verilmesi istenmiştir.”

1934 yılında çıkarılan 2510 sayılı İskân Kanunu ile Doğu bölgesi ağa, aşiret

liderlerine gözdağı verilmiştir. Aşiretleri dağıtma kanunu olan 2510 sayılı İskân

Kanunu görüşmeleri yapılırken söz alan İçişleri Bakanı Şükrü Kaya konuşmasında

2510 sayılı kanunu savunarak:78 “Bu kanunun ismi her ne olursa olsun kanunun

ihtiva ettiği (içine aldığı) ve istihdaf ettiği (hedeflediği) gaye bir umran-ı dahilîdir

75 Kazım Öztürk, Atatürk’ün TBMM Açık ve Gizli Oturumlarındaki Konuşmaları, C. III, Kültür Bakanlığı Yayınları, Ankara, 1992, s. 1070. 76 Fatih Öznur, Vaat Edilmiş Toprakların Hikayesi, Atatürk’ün Kürtleri, Karakutu Yayınları, İstanbul, 2009, s. 98-99.77 TBMM Zabıt Ceridesi, C. XXIII, Dönem IV, TBMM Matbaası, Ankara, 1934, s. 3-4.78 TBMM Zabıt Ceridesi, s. 140.

28

(bayındırlaşmak, medenilik). Memleketin içinin istimarıdır ve vahdetinin (birlik)

teminidir. Bu evvelemirde (ilk önce) nüfus ile alâkadardır, ikincisi muhaceretle

alâkadardır. Üçüncüsü dâhildeki seyyar aşiretlerle alâkadardır. Dördüncüsü de,

demin lâyihada mevzuu bahs olan topraksız ve başkalarının toprağında çalışan

topraksızlarla alâkadardır” diye belirterek asıl amaçlarının feodal düzenin temsilcisi

olan aşiret düzenini yıkmaya yönelik olduğunu belirtmiştir.

Yapılan tüm bu faaliyetler aşiretlerin sadece bir kısmını dağıtılabilmiştir. Zira

iskân ve sürgünler, aşiret reislerini sürmekle onları idaresiz bırakmış; ancak bu

uygulama aşiretleri zaman zaman güçsüz düşürmekle birlikte sosyo-ekonomik

yapıdan ve yapılan uygulamaların başarıya ulaşamamasından ötürü aşiretçiliği daha

da güçlendirmiştir. Aşiret reislerinin sürülmesiyle meydana gelen otorite boşluğu ise

idare tarafından doldurulamamıştı.

Dolayısıyla sürgünler aşiretleri ilk etapta güçsüz düşürmesine rağmen, reislere

ve reislik kurumuna ise aşiret mensuplarının gözünde itibar kazandırmaya yaramıştır.

Ancak yine de bu olaylara maruz kalan aşiretler bir süre politik güçlerini büyük

oranda yitirdiği söylenebilir.79

Cumhuriyet’in ilk döneminde oluşan bu konsensüsün oluşturmuş olduğu yapı

ile merkezi hükümet arasındaki mücadeleyi ve bu mücadelenin halka yansımasını

Diyarbakır’a vali olarak atanan Cemal Bardakçı, şöyle aktarmıştır: 80

— Köylüye aşiret mensuplarına. Bunca zulme, cefaya niçin katlandınız. Neden

hükümetin himayesine sığınmadınız dediğimiz zaman hemen şu cevabı alıyordum.

— Efendim hangi hükümet? Bizim jandarma kumandanımız da kaymakamız

da valimiz de beylerimiz de reislerimizdir. Bizden vergi alan, arzu ettiklerinde yok

eden, istedikleri zaman elimizdeki geçim vasıtalarını, çift hayvanlarını, aletlerini zapt

edip bizi kapı dışarı atan, hükümet edenlerin hanümanlarını söndüren, yalancı

şahitler dinletmek suretiyle mahkemelere istedikleri şekilde karar verdiren, tapu

nüfus kayıtlarını keyflerine gör değiştiren onlardı. Hükümet, bize ne verdi? Bir karış

toprak mı vermişti. Köylerimizden kovulup aç kaldığımız zaman ağzımıza bir lokma

79 Özer, Doğu’da Aşiret Düzeni ve Brukanlar, s. 35.80 Cemal Bardakçı, Toprak Davasında Siyasi Partiler, Yayınevi Yok, İstanbul, 1946, s. 12-14.

29

ekmek mi sokmuştu. Her an tecavüze uğrayan namusumuzu, malımızı, canımızı

korumak için ne vakit ne gibi tedbirler almıştı.

Cemal Bardakçı’nın da izlenimlerinden anlaşılacağı gibi Doğu’daki aşiret

düzeni devlet düzeninden daha itibarlı hâle gelmişti. Bu arada Hâkimiyeti Milliye’de

topraksız çiftçilere toprak dağıtılacağıyla ilgili haberler yer alması ilginçtir.81 Bunun

yanında büyük medeni kanun gereği sınıf farkını gösteren unvanlar Meclis’in aldığı

kararla ortadan kaldırılması feodaliteye büyük darbe vurmasına zemin hazırladı.

Milliyet gazetesinin 27.11.1934 tarihinde yayınlanan “Meclis’te Büyük Gün Sınıf

Farkını Gösteren Unvanlar Yıkıldı”82 adlı manşeti bu darbenin yankısını

göstermekteydi.

Feodalizme karşı atılan bu dönemdeki en büyük adım ve en son adım 1945

yılında çıkarılan Çiftçiyi Topraklandırma Kanunu olarak lanse edilebilir. Bu kanunun

iki amacı vardı. Bunlardan birincisi büyük toprak sahiplerinin siyasi gücünü kırmak;

ikincisi ise toprak mülkiyetini üretim artıracak şekilde yeniden düzenlemekti.83

Çok partili hayata geçişle birlikte Demokrat Parti’nin bölgenin oyunu almak

için aşiretlerle işbirliğine gitmesi ve bu aşiretlerin parlamenter olarak Meclis’e

girmesi feodalitenin güçlenmesine neden olmuştur. Bu dönütü isteyen hem siyasiler

hem de bölgenin gücünü elinde tutan aşiretler, ağalar şeyhlerdir. Aslında birçok kez

bu yapı sallantıya da uğratılmış olsa da arz talep ilişkisi içerisinde yapının

bozulmamasını lehine kullanan taraflar bulunmaktadır. Feodalite, maalesef bugün

dâhi Doğu’da varlığını tüm olanaklarıyla devam ettirmektedir.

Her ne kadar bu yapıyı bozmak için bir takım adımlar atılsa da (tarım

reformunun kurulması, sanayileşme gibi) ne yazık ki bu yapı bozulamadı. Hâlen

siyasiler aday belirlerken direk aşiret reislerinin yanına koşmaktadır. Onlar binlerce

kişiyle konuşmaktansa, tüm bu insanların oylarını elinde bulunduran ağa veya aşiret

reisleriyle görüşmenin en azından realite ve pragramatik düşünce boyutunda

partilerine büyük kazanç sağlayacaklarını bilmektedirler.

81 Hâkimiyeti Milliye, S. 3468, 02.07.1930, s. 1.82 Milliyet, S. 3162, 27.11.1934, s. 4.83 Taner Timur, Türk Devrimi ve Sonrası, İmge Yayınevi, Ankara, 1953, s. 195.

30

Netice itibariyle jandarmanın, valinin, emniyetin bazen bu güçler karşısında

otoritelerini yeterince kullanamadığı dönemler olmuştur. Bu düzen yıkılmadıkça

demokrasiden, insan haklarından en önemlisi çağdaşlaşmadan bahsetmek biraz

gülünç olacaktır. Çünkü hâlen yerel düzeyde etkinlik kazanmış olan aşiretler reisleri

siyasetteki patronaj avantajını kendi lehine çevirebilmektedir. Örneğin aşiret reisi

olan bir parti ilçe başkanı, ilçe kaymakamının önünde “Ben uyuşamadığım

kaymakamın buradan tayinini çıkartırım” diyebilecek kadar kendini güçlü

hissediyor.84

3.4) Urfa’daki Aşiretler

3.4.1) Düğer Aşireti

Bölgenin en büyük aşiretleri arasında yer alan Düğer Aşireti,

Osmanlı’dan beri Kerkük, Rakka ve Urfa bölgesinde varlıklarını

sürdürmektedirler.85 Düğer Aşireti’nin 1747 yılında Milli Aşireti’nin

saldırısına uğradıkları; ancak Halep valisi Rağıp Paşa’nın yardımları

ile fazla kayıp vermedikleri ve güçlerini korudukları bilinmektedir.86

Aşiretin Urfa, Adana, Sivas, Kerkük, Diyarbakır, Şam, Siverek,

Kabahaydar, Mağarcık, Çemişgezek, Tileyli köyleri ve Adıyaman’ın

Tokris köylerinde yoğun olarak yaşadıkları anlaşılıyor.87 Yerleşik bir

yaşam tarzı benimseyen Düğer Aşireti, bölgede özellikle siyaset

konusunda pasifliğiyle tanınmaktadır.

Aşiretin kökeninin seyitliğe dayanması nedeniyle Urfa

bölgesinde sevilen sayılan bir aşiret olarak göze çarpmaktadır.

Aşiretin 25000 kişilik bir nüfusa sahip olmasına rağmen, çeşitli

kabileler halinde yaşadıklarından kendi aralarında birlik olduğu

84 Doğu Ergil, Politikadan Kimlik Siyasetine Kürt Raporu, Timaş Yayınları, İstanbul, 2009, s. 134.85 Türkay, Başbakanlık Arşivi Belgelerine Göre Osmanlı İmparatorluğu’nda Oymak, Aşiret ve Cemaatler, s. 74-75.86 Rışvanlıoğlu, Saklanan Gerçek, Kurmanclar ve Zazaların Kimliği, s. 535.87 Ahmet Özer, Modernleşme ve Güneydoğu, İmge Yayınevi, Ankara, 1998, s. 129.

31

söylenemez. Özellikle topluluk Milli Mücadele Dönemi’nde vatanın

savunulması için büyük mücadele vermiştir.88

3.4.2) Bucak Aşireti

Köken olarak Diyarbakırlı olan Bucak Aşireti, 200 yıl kadar önce

Diyarbakır’dan Siverek’e yerleşmişlerdir. Cumhuriyet’in kuruluşundan sonra Şeyh

Said İsyanı sırasında, Cumhuriyet’ten yana tavır almış ve isyancılara karşı mücadele

ettiler. Şanlıurfa’nın Siverek ilçesine bağlı bölgelerinde yaşamlarını

sürdürmektedirler. Özellikle aşiret reisi Hakkı Bucak, Yassıada’da bir süre

tutuklu kalmasına rağmen Siverek’deki iktidarlarını muhafaza etmişlerdir. Bucak

Aşireti, Zaza olup, Türkiye Cumhuriyeti’nin kuruluşundan bu yana TBMM’de

temsilcileri vardır. Aşiretin 7000 kişililik bir mensubiyeti bulunmaktadır.89

3.4.3) Badıllı Aşireti

Osmanlılar zamanında iskân edilmiş olan Oğuz Türk boylarının en güçlü

topluluklarından biri de, yöre ağızlarına göre isimlendirilen Beğdilli, Beydilli,

Badıllı, Bekdili Aşireti’dir.90 Aşiretin Milli Mücadele’de önemli destekleri

olmuştur.91 Badıllıların, Akkoyunlu Devleti’nin kuruluşunda da bulundukları

belirtilmektedir. Bunun yanında Badıllı Aşireti, Osmanlı kaynaklarında konar göçer

Türkmen taifesi içerisinde gösterilmektedir.92 Aşiretin Külaflı, Hamurkesen,

Ağızhan, Kumrulu, Başören, Pınarbaşı köyleriyle Hilvan ilçesine bağlı Yedikuyu,

Kanatlı, Karapınar köylerinde ağırlıklı olarak yaşamlarını sürdürüyorlar.93

88 Müslüm Akalın, Milli Mücadele’de Urfa, Şanlıurfa Belediyesi Kültür ve Sosyal İşler Müdürlüğü Yayınları, Şanlıurfa, 2007, s. 42.89 Perinçek, Aşiretler Raporu, s. 314.90 Rışvanlıoğlu, Saklanan Gerçek, Kurmanclar ve Zazaların Kimliği, s. 521.91 Akalın, Milli Mücadele’de Urfa, s. 40-62.92 Türkay, Başbakanlık Arşivi Belgelerine Göre Osmanlı İmparatorluğu’nda Oymak, Aşiret ve Cemaatler, s. 54.93 Perinçek, Aşiretler Raporu, s. 309.

32

3.4.4) Karakeçili Aşireti

Karakeçili Aşireti, Türkmen taifesinden olup sonradan Kürt’leşen

topluluklardandır. Adana, Diyarbakır, Siverek, Eskişehir, Siirt, Birecik, Ankara,

Kütahya,  Ruha (Urfa), Rakka, Aydın, Kırşehir, Balıkesir, Haymana, Manisa,

Trablus-Şam, Kula, Eşme (Kütahya), Bursa, Alaşehir gibi yerlde aşiretin izlerine

rastlamak mümkündür.

C. Türkay, sözünü edilen vesikalara dayanarak, Karakeçililerin Türkmen

yörükanı taifesinden yani Türkmen topluluğundan olduklarını kaydetmektedir.94

Cumhuriyet Dönemi’nde de Karakeçililer devlete sadakatle bağlı kalmışlardır.

Milli Mücadele’de Urfa ve havalisindeki millî faaliyetlerde ve özellikle yörenin

Fransız işgalinden kurtarılması ile bazı iç isyanların bastırılmasında, Siverek

kuvvetleri içinde yer alan Karakeçililer, diğer Türkmen (Oğuz) kuvvetleri olan İzoli,

Beğdili (Badıllı), Karahanlı Aşiretleri gibi üzerlerine düşeni yapmışlardır.95 Aşiretin

8400 kişilik bir kitlesi bulunmaktadır.96

3.4.5) Karahanlı Aşireti

Karanlılar, Siverek ilçesine bağlı köyler ile Karahan, Kepit Kuyu, Silan,

Güvercin, Dindar, Hamamviran, Doğan, Konaklı, Sarsap, Hoya, Derdere, Hindiba

köylerinde yoğun halde yaşarlar. Bu aşiret Osmanlı kaynaklarında İçel, Adana,

Maraş sancaklarıyla Antalya ve Siverek sancaklarında iskân edildikleri ifade

edilmektedir.97 Aşiret, 8000 kişilik bir mensubiyete sahiptir.98 Ünlü edebiyatçı

Abdülkadir Karahan da bu aşirettendir.

94 Türkay, Başbakanlık Arşivi Belgelerine Göre Osmanlı İmparatorluğu’nda Oymak, Aşiret ve Cemaatler, s. 93.95 İsmail Özçelik, Millî Mücadele’de Güney Cephesi Urfa, AAM, Ankara, 1993, s. 117.96 Perinçek, Aşiretler Raporu, s. 325.97 Türkay, Başbakanlık Arşivi Belgelerine Göre Osmanlı İmparatorluğu’nda Oymak, Aşiret ve Cemaatler, s. 257.98 Perinçek, Aşiretler Raporu, s. 327.

33

3.4.6) Şeyhanlı Aşireti

Urfa’nın Hilvan, Suruç, Siverek ilçesinde yoğun olarak yaşamaktadırlar.

Şeyhanlıların en önemli özelliği siyasette kendilerini belirgin halde göstermekte

olmalarıdır. Seyit Eyyüpoğlu, Cenap Gülpınar ve Sabahattin Cevheri, kentin ünlü

aşiretlerini Meclis’te temsil eden isimlerdir. Urfa’nın en büyük aşiretlerinden biri

olan Şeyhanlılar Meclis’e bugüne kadar dört milletvekili göndermiştir. Aşiretin reisi

Ömer Cevheri ilk olarak 1950’de Parlamento’ya girerek aileyi temsil etmiştir.99

Şanlıurfa yöresinde bu aşiretlerin yanında hakkında bilgi konusunda yetersizlik

bulunan diğer aşiretler şunlardır: Acem, Advan, Ağovat, Alaaddin, Allahverdi, Arap,

Atmanlı, Barazlı, Baziki(Bezki), Behiman, İzol, Dinar, Bınilset, Binimuhammed,

Canbeyli, Cümeyle, Çakallı, Çuvan, Delikanlı, Didanlı, Divan, Önceler, Hartavi,

İzollular, Kofbinik, Kuran, Kuri, Kurkanlı, Mersavi, Meşhur, Milli, Mirdis, Pijanlı,

Siyale, Şarkiyan, Tamah, Turkan, Übeda, Übeyyan, Şeddadi gibi büyük aşiretler de

bulunmaktadır.100

3.5) Aşiretlerin Yerel Güç Olmasında Etkin Olan Faktörler

Aşiretler, birer kuvvet olarak değerlendirilirse bu gücün oluşmasında bir takım

nedenlerin etkili olduğu gerçeğini de belirtmek gerekir. Aşiret kavramının ve onun

vazgeçilmez olmazsa olmazları bu gücü resmileştiren ve bu kavrama anlam yükleyen

faktörlerdir. Bu faktörleri değerlendirilirken aşiret oluşumunu bir bütün şeklinde

düşünmek, aşiretin nasıl bir güç olduğu realitesini gözler önünde somutlaştırmaya

yarayacaktır. Topluluk olarak aşireti bu denli güçlü tutan bazı faktörler vardır ki,

bunlar aslında aşiretin toprağa sarılan damarları şeklinde düşünülebilir. Bu amiller

şöyle değerlendirilebilir.

99 Aksiyon, S. 739, 5.10.2007, s. 34. 100 Perinçek, Aşiretler Raporu, s. 168-171.

34

3.5.1) Yönetim Boşluğu

XVII. yüzyıla kadar Osmanlı yönetiminde en azından taşrada bir otorite

sağlanmıştı. Osmanlı Devleti’nde üst üste gelen başarısızlıktan sonra özellikle

yönetim anlayışında bir dönüşüm yaşandı. Bu dönüşümden yararlanan ülke

içerisindeki varlıklı kişiler bazı haklar elde ederek yönetimde söz sahibi olmaya

başladılar. XVII. yüzyıl başlarında, Osmanlı toplumu, artık gittikçe güçlenen bey ve

ağaların egemenliğine girmiş, köylü çağımıza dek sürecek yalnızlığa ve

yoksulluğuna terk edilmiştir.101 Bu kişiler, XVII. yüzyılın ikinci yarısından itibaren

Osmanlı Devleti’nde çıkan ayaklanmalardan, merkezî yönetimi taşrada gücünü

kaybetmeye başlamasından ve tımar sisteminin bozulmasından yararlanıp bir gelişme

göstererek, bu yüzyılın sonunda bir kurum hâline geldiler.102 Bu, Osmanlı

İmparatorluğunun kendi yetkisini taşrada başka kişilerle paylaşma yoluna gittiğinin

kanıtıydı. Tüm bunların yanında Osmanlı ülkesinin artık bir isyanlar ülkesi olduğu

gerçeği artık kavranmaya başlanmıştı.

Bu dönemde çıkan Celali İsyanları, Osmanlı İmparatorluğunu zor durumda

bırakarak halkın merkezî yönetime olan bağlarını da koparıyordu. XVIII. yüzyılda

merkezin siyaset gücü, yani saltanat makamı gittikçe zaafa uğramıştır. Devlette

görülen gevşeme içinde merkeziyetçi yapı giderek zayıfladı ve III. Selim ve II.

Mahmut Dönemi’nde had safhaya ulaştı.103 Osmanlı devlet yönetiminde meydana

gelen bu değişim ve dönüşüm beraberinde merkezden uzak ve sarp yerlerde

otoritesizliği oluşturdu. Devlet nezdinde görülen bu neticeyi Yusuf Akçura, şöyle

değerlendirir.104

“Devlet böyle zaf(kuvvetsizlik), iğtişaş ve inhilal(dağılma) içinde bulunurken

zaten pek sağlam rabıtalarla bağlanmamış olan vilayetlerin, hususu ile uzak

vilayetlerin merkezle rabıtalarla büsbütün gevşemiş ve Osmanlı imparatorluğu,

çözülüp dağılmağa müsait bir hâle gelmişti.”

101 Cem, Türkiye’de Geri Kalmışlığın Tarihi, s. 193.102 Özcan Mert, “Osmanlı Devlet Tarihinde Ayanlık Dönemi”, Editör: Güler Eren, Osmanlı, C. VI, Yeni Türkiye Yayınları, 1996, Ankara, s. 179.103 Metin Kunt, “Siyasal Tarih 1600-1789”, Yay. Yönetmeni: Sina Akşin, Türkiye Tarihi, C. III, Cem Yayınevi, Ankara, 1997, s. 83-84.104 Akçura, XVIII ve XIX asırlarda Osmanlı Devletinin Dağılma Devri, s. 5.

35

Osmanlı Devleti, Yusuf Akçura’nın ifade ettiği gibi her yönden zaafa uğrayan

bir devlet profili çiziyordu. Yukarıdaki izlenimlerden yola çıkılarak bu durumdan

sadece faydalanan ayanlar olmadı; zaten kendi içerisinde bağımsız yaşayan feodal

toplumun temeli olan aşiretler ve ağaların da daha da güçlenmesine zemin hazırladığı

söylenebilir. Bu amaçla II. Mahmut’a karşı merkezî otoritenin güçsüzlüğünden

faydalanan Botan Emiri Bedirhan Bey isyan etmiştir.105 Bunun gibi Abdülhamid

Dönemi’nin ilk dönemki anarşisinden faydalanan Şeyh Ubeydullah, Osmanlı merkez

teşkilatındaki otoritesizliğin bir sonucu olarak isyana kalkışmıştır. İsyanların altında

kesinlikle haksızlık veya bazı vergi gibi angaryalar bulunmamaktadır. İsyan eden

aşiretlerin amacı bağımsızlıklarını kazanmaktı.

Sonuç olarak ifade edilebilir ki, Osmanlı devlet yönetiminde meydana gelen

değişimlerin derebeyliğin oluşumda büyük katkısı olduğu gibi ağaların ve aşiretlerin

de güçlenmesine yol açtığı iddia edilebilir.

3.5.2) Hamidiye Alayları

II. Abdülhamid, 1876 yılında tahta geçmesi akabinde ülkede birlik, beraberlik

ve huzurun tesisi için seleflerinden farklı metotlar denedi. Abdülhamid’in selefleri,

göçerlerin yerleşikliğe geçmesini ve aşiret yapılarının çözülmesini amaçlamışken, II.

Abdülhamid, bu genel yönelime ters düşer gibi görünen önlemlere başvurdu. Aslında

önceleri II. Abdülhamid bölgeden habersiz olduğu için ilk zamanlarda bu aşiretlere

destek veriyordu.106 Fakat daha sonraki gelişmeler II. Abdülhamid’i bu fikrinden

vazgeçirdi. Bu amaçla 1891 yılında İmparatorluğun Doğu eyaletlerini denetlemek

üzere aşiret reislerinin yönetiminde bir aşiret milisi, yani bir tür jandarma kuvveti

oluşturuldu. Bu milislere, sultanın adı verildi: Hamidiye.107

105 Süleyman Özcan, Kürt Tarihi, Aşiretler ve İsyanlar, s. 175. 106 Cevdet Ergül, II. Abdülhamid’in Doğu Politikası ve Hamidiye Alayları, Çağlayan Yayınları, İstanbul, 1997, s. 35.107 Bruinessen, Kürdistan Üzerine Yazılar, s. 285.

36

Hamidiye, Kazaklar model alınarak kuruldu.108 Bu alaylarının kuruluş

gerekçeleri müelliflerin bakış açılarına göre farklılık arz etmektedir. Bu

müelliflerden M.S. Lazarev, Kürdistan ve Kürt Sorunu isimli eserinde alayların

kuruluş gerekçesini şöyle açıklamaktadır: 109

“Hamidiye Alayları ile Kürtleri Rusya karşısında güçlü bir askerî siper, İran’a

karşı saldırı aracı durumuna getirme amacı yanında önemli amaçlarından biri de,

Kürt başıbozuklarının önünü almak, Kürtleri Türk idarî makamlarının sıkı gözetimi

altında durmaya alıştırmaktı. Bununla birlikte, Hıristiyan ulusal azınlıkların, özellikle

de Ermenilerin yükselen özgürlük hareketlerine karşı kullanmak amacıyla kuruldu.”

Lazerev’in Hamidiye Alayları kuruluş gerekçesine Ahmet Akgündüz de

katılmıştır. Akgündüz, Ruslara karşı bir savunma hattını oluşturma fikri amacını

güden, İslam kardeşliğini ön plana çıkaran Korucu Sistemi’n temelini oluşturduğunu

ifade etmektedir.110 Hamiye Alayları ile ilgili bir çalışma yapan Bayram Kodaman ise

Alayları’nın kuruluşuna yaklaşımı: 111

“Hamidiye Alaylarıyla, asayişin bozulmasına neden olan aşiretlerin denetime

alınması, Ermenilerin hareketlerine karşı durulması, olası bir Rus-Osmanlı savaşında

aşiretlerin Ruslara karşı kullanılması, yabancı devletlerin aşiretleri kışkırtmalarının

denetlenmesi amaçlanıyordu” şeklindeydi.

Hamidiye(Aşiret) Alayları’nın kurulması 1890 yılı içerisinde tasarlanmış ve o

yıl içinde teşebbüse geçilmiştir. Bu alayların teşkilatlandırılmasında IV. Ordu

kumandanı Müşir Zeki Paşa, Anadolu Islahat-ı Umumî Müfettişi Mehmet Şakir Paşa,

Teftiş-i Askerî Komisyonu üyesi Miralay İbrahim Bey görev almıştır.112 Hamidiye

108 Bruinessen, Ağa, Şeyh, Devlet, s. 286.109 M.S Lazarev, Emperyalizm ve Kürt Sorunu, (Çev: Mehmet Demir Özge), Özge Yayınları, Ankara, 2003, s. 151.110 Ahmet Akgündüz, Güneydoğu Meselesi ve Çözüm Yolları, Osmanlı Araştırma Vakfı, İstanbul, 1994, s. 35.111 Bayram Kodaman, Sultan Abdülhamid Devri Doğu Anadolu Politikası, TKAE Yayınları, Ankara, 1987, s. 36.112 Nazmi Eroğlu, “Güneydoğu Sorunu ve Hamidiye Alaylarına Dair Birkaç Belgede Anlatılanlar”, Köprü Dergisi, S. 98, İstanbul, 2007, s. 68.

37

Alayları’nın kuruluş nedenine aşiret mektebinden mezun olan Hasan Sıdık

Hayderani’nin yaklaşım tarzını kaleme alan Osman Aytar.113

“Sultan Abdülhamid’in fikir ve düşüncelerine önem verdiği, Şeyh Şamil'in

torunlarından Müşir Mehmet Zeki Paşa, Van, Erzurum ve Bitlis taraflarına yaptığı

bir seyahat dönüşünde Padişahın Anadolu’yu nasıl buldun sorusuna şu cevabı verir:

Padişahım, Anadolu her bakımdan tamamen ihmal edilmiştir. Hududumuzun öbür

tarafındaki Moskoflarsa, bize örnek teşkil edecek derecede gayret göstermektedirler.

Mesela bir Kazak teşkilatları var ki, hakikaten örnek alınmağa değer. Ruslar,

hudutları içindeki aşiretlerden çok istifade ediyorlar. Bunları silâhaltına almıyorlar

ama yılda bir buçuk ay belli bir yerde topluyorlar, telim ve terbiyeye tabi tutuyorlar

ve sonra hepsini yine serbest bırakıp evlerine gidiyorlar. Bağ, bahçe ve tarlalarında,

sürülerinin başında çalışma imkânı veriyorlar.” Hayderani, Zeki Paşa’nın bu

raporundan sonra padişahın emri ile İbrahim ve Kerim Paşaların öncülüğünde

Hamidiye Alayları’nın kurulduğunu ifade eder.

Hamidiye Alayları’nın kurulması iki bölgede gerçekleştirildi. İlki Erzurum

diğeri ise Urfa bölgesidir. Alayların merkezî ise Erzincan oldu. Bu bölgelerde yüz

civarında aşiret alaylarının kurulduğu görülmektedir. Bunların içerisinde en güçlü

aşiret birliği Doğu’da Hasenali Aşireti reisi Mustafa Bey ile Urfa bölgesinde Milli

Aşireti reisi İbrahim Paşa’dır.

Hamidiye Alayları, müelliflerin de ifade ettiği gibi Doğu’da düzenin

sağlanması, Ruslara ve Ermeni karşı bir müdafaa hattı oluşturulması için

kurulmuştur. Hamidiye Alayları kurulduktan sonra özellikle Abdülhamid’in istediği

bir biçimde görevini yerine getirirken, ilerleyen zamanlarda meydana gelen

gelişmeler mukabilince bir takım bozuklukları da beraberinde getirdi. Hamidiye

Alayları içerisinde önemli bir yere sahip olan aşiret ileri gelenleri ve ağalar bu alaylar

sayesinde güçlerine güç kattılar.

113 Osman Aytar, Hamidiye Alaylarından Köy Koruculuğuna, Medya Güneşi Yayınları, İstanbul, 1992, s. 54.

38

İsmail Beşikçi’nin belirttiği gibi 1891 yılında kurulan 36 adet alayın kuruluşu

derebeyliğin geniş çapta kökleşmesine sebep olmuştur.114 Alayların kurulmasının

akabinde özellikle yöneticilerin etkisiyle bu alay komutanlarına çeşitli hediyelerle

bağlılıkları pekiştirildi. Örneğin Ağrı Bölgesi’nde çok önemli bir yere sahip Tutak

arazileri Öztürk ailesine, yine Cizre yöresi İbrahim Paşa’ya armağan edilmiştir.115

Geniş yetkilerle donatılan bu birlikler içte amaçlanan disiplin ve düzeni

kurmaya çalışmış, dışarıya karşıda özellikle Ruslarla yapılan savaşlarda büyük

yararlıklar göstermiştir. Ancak daha sonraki yıllarda gerek Avrupalı devletlerin

baskısı, gerekse de İttihat Terakki Partisi’nin alayları ortadan kaldırma isteği

nedeniyle 1909 yılından sonra alaylar önce silahsızlandırılmış, daha sonra bir kısmı

düzenli ordu saflarına kaydedilirken kalanlarda zaman içerisinde tasfiye edilmiş

oldu. Bu süreçte Hamidiye Alayları ile İttihatçılar arasında isyan ve çatışmalara

varan olaylar yaşanmıştır. Zaten bu işin sonu kurucuları Abdülhamid’in İttihatçılar

tarafından devrilmesinden sonra görülmüştü.

II. Abdülhamid’in tahttan indirilmesinden sonra teşkilatın mahiyeti ve adı

değişmiştir. Hamidiye ismi 1910 yılında İttihat ve Terakki Partisi tarafından son

yapılan düzenleme ile Aşiret Hafif Süvari Alayları ismini almış daha sonra çıkarılan

nizamname ile 1910 yılında ortadan kaldırılmıştır.

Genel olarak değerlendirilirse Hamidiye Alayları, kuruluş amacı nedeniyle

önceleri görevini yerine getirirken daha sonra dağ fare doğurdu misali feodalitenin

kökleşmesine etkileri oldu. Özellikle alaylara güçsüz aşiretler seçilirken, onlara

verilen haklar neticesinde güçlü birer derebeyi yetiştirdi denilebilir. Örneğin önceleri

bölgede tanınmayan Miranlı Mustafa, Milanlı İbrahim, alaylara seçildikten sonra

diplomalı birer paşa unvanı aldılar. Bu unvanlar sayesinde güçlerine güç kattılar ve

gün gelince bağımsızlıkları ilan etme cüretini bile kendilerinden aldılar.

114 İsmail Beşikçi, Doğu Anadolu’da Göçebe Kürt Aşiretleri, Yurt Kitap Yayın, Ankara, 1992, s. 127. 115 İsmail Beşikçi, Kürt Toplumu Üzerine(1971’den Önceki Yazılar), Yurt Kitap Yayın, Ankara, 1993, s. 98.

39

3.5.3) Koruculuk Sistemi

Koruculuk sistemi, devlete muhalif olanlara karşı devletin yanında yer alan

yöre halkının isyancılara karşı oluşturmuş olduğu milis kuvvetlerdir. Sistemin ana

damarı halkın devletin yanında yer almasıdır. Koruculuk sistemi, ilk defa Turgut

Özal’ın başbakanlığı döneminde teröre karşı bölgeyi iyi tanıyan insanlardan

oluşturuldu.116 Güneydoğu’da halkın büyük çoğunluğu devlet yanlısı olduğundan

sistemin oluşturulması hiçte güç olmamıştır.117 Koruculuk uygulamasına ilk olarak

aşiretlerin etkisinin tam anlamıyla sürdüğü illerden Hakkâri’de başlandı. Devlet,

korucubaşı olmayı kabul eden aşiret reisleri ile ittifak kurup silahlı adamlarına maaş

ödeyerek üretici olan bu insanları memurlaştırdı.118 1985 yılında Beytüşşebap’ta

Jirki’lere ve Jirki Aşireti’nin reisi Tahir Adıyaman’a ilk koruculuk teklifi yapıldı.

Nitekim de Tahir Ağa bu teklifi kabul ettiği görülmüştür. Bunun yanında

gerçekleştirilen faaliyetler sonucu, çeşitli dönemlerde Kulp’ta 500’den fazla119

Van’da ise 150’ye yakın kişi korucu yapılmıştır.120

Devlet, koruculuğun yaygınlaşmasını sağlamak için elindeki her türlü olanağı

ve aracı kullandı. Koruculaşan aşiretlerin işlediği suçların görmezlikten gelinmesi,

kan davası olan aşiretlerin korucu olmasının özendirilmesi, korucuların yararlanacağı

maddi teşvik ve avantalar da her geçen gün çoğaldı.121 Koruculuk sisteminin

kurulması Hamidiye Alayları’nın kuruluşu kadar aşiret sistemini

güçlü kılmadıysa da, aşiret kültürünün yaygınlaşmasına katkıda

bulunduğunu söylenebilir.

Koruculuk sisteminin amacı teröre karşı olduysa da korucu olan

aşiretlerin işsiz gençleri zamanla aşiretlerini güçlendirdikleri

görülmüştür.122 Örneğin Şanlıurfa’nın Siverek ilçesinde Bucak

116 Aksiyon, S. 241, 17.07.1999, s. 14.117 Mehmet Ali Kışlalı, Güneydoğu, Düşük Yoğunlukta Çatışma, Ümit Yayıncılık, Ankara, 1996, s. 199.118 Ergil, Politikadan Kimlik Siyasetine Kürt Raporu, s. 362.119 Osman Aytar, Hamidiye Alaylarından Köy Koruculuğuna, Medya Güneşi Yayınları, İstanbul, 1992, s. 181.120 Aytar, Hamidiye Alaylarından Köy Koruculuğuna, s. 182.121 Aytar, Hamidiye Alaylarından Köy Koruculuğuna, s. 179.122 Aytar, Hamidiye Alaylarından Köy Koruculuğuna, s. 180.

40

Aşireti, koruculuk sayesinde ve siyasetle ilgilenmeleri sonucu ilçede

büyük güç elde etmişlerdir. Yine Hacı Özbek, Ezdinan Aşireti lideri kendisi

Çatak ve civarındaki en büyük korucubaşlarından biridir. Kardeşi de CHP Van il

başkanlığını yapmıştır. Yani koruculuk aynı zaman da siyasi bir gücü elde

edilmesinde de yardımcı olmuştur. 1990’ların başında korucuların bazı yasa dışı

işlerle ilgilenmeleri ve günümüzde ortaya çıkan faili meçhul cinayetlerle isimlerinin

lanse edilmesi sonucu bugün aşiretlerin güç dayanağı olan koruculuğun

sorgulanmasını ortaya çıkarmıştır.

Özellikle 1988-1989 yıllarında koruculuk sisteminde meydana gelen önemli

orandaki çözülme üzerine, devletin başvurduğu yeni yol ve yöntemler de çok

geçmeden etkisiz kalmaya başladı.123 Sonuç olarak korucuların işledikleri suçlar,

zorunlu göçteki etkileri, boşaltılan köylere yerleşmeleri bir yana bu sistemin en

büyük zararı Hamidiye Alayları’nda olduğu gibi, Doğu ve Güneydoğu’daki

aşiretlerin yapısını güçlendirmesine sebep oldu.

3.5.4) Çok Partili Hayata Geçiş

Tek partili dönemde Doğu illerini temsil eden milletvekilleri, genellikle

hükümetin hoşuna giden, merkezle sürtüşmeyen bu bölgedeki feodal beylerden

olurdu ve seçim diye nitelenmesine rağmen tepeden tayin edilirdi.124 Bu yüzden bu

güç odaklarının en azından siyasi anlamda kendi güçlerine dayanarak oluşturmak

istedikleri ortam olanaksızdı.

Geniş halk tabakalarının katılımına ve dolayısı ile halkın gücüne dayanan çok

partili hayata geçiş, her alanda olduğu gibi aşiret sistemini de güçlü kılmıştır. 1940-

50’li yıllarda aşiret liderlerinin aşiret fertleri üzerinde belli bir ağırlıkları olduğu için

şeyhler, ağalar, kendi aşiretlerine kabilelerine bağlı kişileri oy verme konusunda

rahatlıkla yönlendirebiliyorlardı. Bu durumu fark eden siyasi partiler, şeyhler ve

aşiret ağaları ile yakın ilişki içine girip, onları sistemin imkânlarından yararlandırarak

milletvekili adayı, belediye başkanı adayı, yerel parti temsilcisi, parti il, ilçe başkanı

123 Aytar, Hamidiye Alaylarından Köy Koruculuğuna, s. 225.124 Aladağ, Milli Mesele ve Doğu’da Feodalite, s. 164.

41

yapmak, ihale vermek, yakınlarını işe alarak, seçimde desteklerini almaya çalıştılar.

Özellikle aşiretleri kullanarak siyasi manada oy toplama yöntemini başarılı bulan

siyasi partiler sonraki seçimlerde de aynı metoda başvurdular. Artık aşiret reislerini

farklı düşüncede siyaset yapan siyasi partilerde görmek mümkün oldu.

1950 genel seçimleriyle beraber tıpkı İttihat ve Terakki’deki gibi bu Kürt

ağaları bu sefer siyasi partilere ayrılıyorlardı.125 1991 milletvekili genel seçimlerine

kadar Güneydoğu Anadolu Bölgesi’nden seçilen milletvekillerinin %90’ının ağa,

bey, şeyh ve aşiret kökenli oldukları düşünülürse, çok partili hayatın aşiret sistemine

verdiği güç daha iyi anlaşılır. Daha önce de değinildiği gibi 1999 milletvekili genel

seçimi sürecinde Urfa’da, destekledikleri siyasal partinin parti binası önünde duran

çok sayıdaki arabanın üzerinde mensubu oldukları aşiretin ismi yazılıydı. Bu, aşiretin

kendi gücünü siyasi alanda pazarlamanın bir biçimi olarak da görülebilir.

Bu ilişki sayesinde, aşiret fertleri hem bürokratik, hem de ekonomik yönden

şeyhlere ve aşiret liderlerine bağımlı kaldılar. Ancak paradoksal bir biçimde, çok

partili hayatla birlikte serbest piyasa koşullarının oluşması, hem teknik alanda

meydana gelen gelişmeler tarımda makineleşme, kitle iletişim araçlarının artması,

hem de göreceli bir biçimde açık toplum olma yönünde gelişen süreç

demokratikleşme açısından düşüncelerin ifade edilebilmesi aşiret sistemini çözme

yönünde dinamikler ortaya çıkardı.

125 Güneydoğu Sorunu ve Çözüm Arayışları, Ekonomik ve Sosyal Etüdler Konferans Heyeti, İstanbul, 1992, s. 42.

42

III. BÖLÜM

SİYASET ve AŞİRET LİDERLERİ

3.1) 1950-1961 Yılları Arasında Mecliste Görev Yapan Urfa Milletvekilleri

Bu dönem milletvekilliği yapan kişiler IX, X, XI. Dönem Urfa’yı Meclis’te

temsil eden parlamenterlerdir. 1946 milletvekili genel seçimlerinden sonra Demokrat

Parti(DP)’nin halkın ayağına gitmeye başlaması halkın teveccühünü kazanmaya

yetiyordu. 1950 milletvekili genel seçimlerinde Türkiye geneline göre Güneydoğu

Anadolu Bölgesi’nde Demokrat Parti, Cumhuriyet Halk Partisine karşı büyük

üstünlüğe sahip olmuş, bilhassa 1954 genel seçimlerinde bölgede tek parti konumuna

gelmişti.126

DP’nin bölgede birinci parti olmasında dört temel faktörün ön planda olduğunu

ifade etmek daha doğru olacaktır. Bunlardan ilki din faktörüdür. Tarikatların ve

onların dini liderleri olan şeyhlerin Kürtler içerisindeki etkinlikleri öteden beri

126 Rüstem Erkan, Güneydoğu Anadolu Bölgesinin Sosyal Yapısı ve Değişme Eğilimleri, Kalan Basım, Ankara, 2005, s. 177.

43

mevcuttur. Ancak şeyhlerin dini otorite olmalarının ötesinde siyasi etkinlik

sağlamaları ve Kürt toplum hayatında siyasi önderler hâline gelmeleri daha yakın

zamanlarda olmuştur.127 Bölgede söz sahibi olan şeyhler ve dervişler halk üzerinde

tam denetim sağlayabiliyorlardı. Bu kapsamda Doğu’da iki tarikatın güçlü olduğu

söylenebilir. Bunlardan biri Nakşibendî diğeri Kadiri tarikatıdır. Önceleri bu iki

tarikat dini yayılmada birtakım zorluklarla karşı karşıyaydılar.

1950’lerin DP hükümetleri, yavaş yavaş dini duyguların açıkça dile

getirilmesine izin vermeleri bu tarikatları güçlendirdi. Bazı şeyhler bu partiye oy

toplama işlevini üstlendi ve parti de onların üstü örtülü ve göze batmayacak bir

üslupla Kürt milliyetçiliğine seslenerek oy toplamalarına izin verdi.128 Yine bunun

yanında DP döneminde diğer gruplara verilen özgürlüğün Nurculuk hareketine de

verilmesi ve bu grubun DP’ye sempatiyle yaklaşmaları, DP’nin oyunun artmasında

temel etkenlerdir. Tüm bu etkenlerin yanında Şeyh Said’in torunu Abdülmelik

Fırat’ın DP taraflarından milletvekili seçilmesi DP için artı puan kazandırmıştır.

DP’nin bölgede güçlü olmasının bir diğer nedeni liderlerin aşiret reislerine ve

ağalara parlamenterlikte yer vermesidir. 1950’lere kadar Doğu’da feodaliteyi ortadan

kaldırmak için çeşitli yollara başvurulmuştu. 1950’den sonra bölgedeki oyları kontrol

eden aşiret reislerinin önemi artmış, iktidar partileri, destekçisi olan aşiretlere kaynak

akışı sağlamaya başlamıştır.129 Aşiretler, sağlanan destek sayesinde güçlenmeye

başladıkları gibi, oy deposu olarak bu feodalitenin parçası, DP’ye büyük miktarda oy

kazandırmışlardır.

Demokrat Parti’nin en önemli özelliklerinden biri olan halkla bütünleşmesi de

bölgedeki oy oranının yüksek olmasına neden olan faktörlerden biridir.130 Bu gerçeğe

127 Altan Tan, Kürt Sorunu, Ya Tam Kardeşlik Ya Hep Birlikte Ölmek, Timaş Yayınevi, İstanbul, 2009, s. 54.128 Bruinessen, Ağa, Şeyh, Devlet, s. 376. 129 Nezahat Altuntaş, Türkiye’de Etnik Kimlik Farklılaşmasında Din-Mezhep Etkisi ve Siyasete Yansıması, Yayınlanmamış Doktora Tezi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara, Hacettepe Üniversitesi, 2002, s. 100.130 Erkan, Güneydoğu Anadolu Bölgesinin Sosyal Yapısı ve Değişme Eğilimleri, s. 178-179.

44

Urfa’da tarafımızca yapılan görüşmede Şanlıurfa eski Barolar Birliği Başkanı

Müslüm Akalın, şöyle yaklaşmaktadır:131

“1950’lere kadar meclise sokulan milletvekilleri genelde uzaktan kumanda

misali seçilmekteydi. Fakat 1950 milletvekili genel seçimlerin öncesi DP’liler halkın

ayağına gittiler ve seçimlerde kullandıkları “Yeter Artık Söz Milletindir!” sloganı

başarılı oldu şeklinde ifade etmiştir. DP’nin Doğu’da dikkat çekici bir ağırlığa sahip

olmasının bir diğer nedeni de, tek parti iktidarına duyulan tepki ile ilgiliydi.132

1950 genel seçimlerinde Güneydoğu Anadolu Bölgesi’ndeki 32 milletvekilinin,

28’ini DP, 3’ünü Cumhuriyet Halk Partisi(CHP), 1’ini de bağımsız aday kazanması

DP’nin başarısını göstermektedir. Millet Partisi(MP) ise buralardan milletvekili

çıkaramamıştır. DP’nin ilk dönemde gerçekleştirdi ekonomideki başarılı performansı

kendisini 1954 milletvekili genel seçimlerinde bölgeden büyük oranda oy almasını

sağlamıştır. DP Doğu ve Güneydoğu’daki 90 milletvekilinin 60’ına sahip olmuş;

CHP ise bölgeden 30 milletvekili çıkarmıştır.133 1957’deki genel seçimlerde ise 41

milletvekilinin 28’ini DP, 17’sini de CHP, 1’ini de bağımsız aday kazanmıştır. 1950

genel seçimlerinde Urfa’dan aşiret liderlerini aday gösteren DP, 6 milletvekili

çıkarırken CHP, buradan herhangi bir vekil çıkaramamıştır. 1954’de 9 milletvekilinin

8’i DP, 1’ini CHP elde etmiştir. 1957 genel seçimlerde ise listeyi beğenmeyen aşiret

reisleri CHP’ye toplu halde geçmişler ve CHP, Urfa’dan 9 milletvekili elde etmiştir.

Aşağıda üç dönemin yıllara göre partilerin aldıkları oy oranları gösterilmiştir.

131 Müslüm Akalın’la 18.11.2008 Tarihinde Akalın Hukuk Bürosunda Yapılan Görüşme.132 Mustafa Sönmez, Doğu Anadolu’nun Hikâyesi, Kürtler: Ekonomik ve Sosyal Tarih, Arkadaş Yayınevi, İstanbul, 1990, s. 141.133 Sönmez, Doğu Anadolu’nun Hikâyesi, Kürtler: Ekonomik ve Sosyal Tarih, s. 141.

45

3.1.1) Hacı Ömer Cevheri

Şeyhanlı Aşireti’nin önde gelen isimlerinde olan Ömer Cevheri, Cumhuriyet’in

kuruluşundan sonra bölge dışına gönderilen Kürt aşiret liderlerindendir. 1892 yılında

Urfa’da doğmuş, 1952 yılında vefat etmiştir.134 Cevheri ve yakınları önce Amasya

sonra da Adana’da zorunlu olarak ikamet ettirilmişlerdir. Bu sürgünle birlikte aşiret

üyelerinin zarar görmesinden endişe duyan Ömer Cevheri, babasının “Şeyh Cevher”

olan adını kendine soyadı olarak almıştır. Bu soyadını daha sonra Necmettin Cevheri

ile ağabeyi Şeref Cevheri kullanmıştır.135

Ömer Cevheri, 1940’ların başında Urfa’ya dönmüş önce CHP il başkanlığını

daha sonra 1946 seçimleriyle beraber DP’ye geçmiş ve 1950 genel seçimlerinde IX.

Dönem Milletvekili seçilerek136 aşiretin siyasallaşması denen kavramın oluşmasına

yardımcı olmuştur. Ömer Cevheri, Urfa bölgesinin ileri gelen aşiretlerinden Şeyhanlı

Aşireti’nin reisi durumundadır. Şeyhanlılar, Ömer Cevheri’den sonra her dönem

Meclis’e vekil göndermeyi âdet hâline getirmiştir.

134 TBMM Albümü 1920-1991, TBMM Sekreterliği, Ankara, 1994, s. 214.135 http://www.mehmetfarac.com/belge.asp?select=22, 05.06.2007.136 TBMM Arşivi, Ömer Cevheri Kişisel Dosyası.

46

3.1.2) Mehmet Celal Öncel

1919 Şanlıurfa doğumlu olan Mehmet Celal Öncel, Urfa’yı parlamentoda IX-

X. Dönem’lerinde temsil etmiştir.137 Celal Öncel, ilk defa DP sıralarından Meclis’e

girmiş, daha sonra DP’nin kapatılması sonrasında kurulan ve aşiretin siyasallaşması

örneği olan Yeni Türkiye Partisinde kendisine yer bulmuştur. Öncel, Urfa’da

milletvekili olduğu dönem Öncel ailesinin reisi durumundaydı. M. Celal Öncel, 1986

yılında vefat etmiştir.138

3.1.3) Abdurrahman Odabaşı

Abdurrahman Odabaşı, Şanlıurfa’da Kırvar Aşireti’nin 1957-1960 döneminde

XI. Dönem CHP Urfa Milletvekili oldu.139 Siverek’in en büyük aşireti olan Kırvar

Aşireti, 20 bin kişiden oluşuyor.140 Abdurrahman Odabaşı, 2009 yılındaki yerel

seçimlerinde CHP’nin Şanlıurfa belediye başkan adayı olan Nazan Odabaşı’nın

babasıdır. Kırvar Aşireti, özellikle genel seçimlerde partilerin gözdesi durumundadır.

Abdurrahman Odabaşı, aşiretinin oylarıyla siyasete soyunurken aslında o,

milletvekili babası Mahmut Odabaşı’nın izinden gitmekteydi.

3.1.4) Hasan Oral

IX ve X. Dönem Şanlıurfa Milletvekili olan Oral, 1906’da Siverek’te doğmuş,

1985 yılında hayatını kaybetmiştir.141 Özellikle büyük toprak sahibi olan Hasan Oral,

ağalık fonksiyonun yanı sıra eğitimli biri olarak DP sıralarında kendisine yer

137 TBMM Arşivi, Celal Öncel Kişisel Dosyası.138 TBMM Albümü, s. 214.139 TBMM Arşivi, Abdurrahman Odabaşı Kişisel Dosyası.140 Seçim Aşiretleri Böldü, Hizmet Gazetesi, S. 1490, 30.01.2009, s. 1.141 TBMM Albümü, s. 170.

47

bulmuştur.142 Kendisi Siverek bölgesinde Bucak Aşireti’nin lideridir. Dişçi Hasan

olarak çevrede bilinmektedir.

3.1.5) Ömer Yüksel

XI. Dönem Şanlıurfa Milletvekili olan Ömer Yüksel merkeze bağlı Suruç

ilçesindeki Yüksel Aşireti’nin reisi konumundadır.143 1922 Suruç doğumlu olan Ö.

Yüksel, 1987 yılında vefat etmiştir.144 Akrabası olan Vahdettin Yüksel, bir dönem

Suruç Belediye Başkanlığı görevini yürütmüştür.

3.1.6) M. Yaşar Alhas

Şanlıurfa’nın Siverek ilçesine bağlı Barazi aşiretinin lideri olan Yaşar Alhas

XI. Dönem DP Milletvekili olarak Meclis’e girmiştir.145 Hukukçuluğun yanı sıra

aşiret liderliğini de beraberinde yürüten Alhas, 1957 genel seçimlerinde siyasette

aktif görev almıştır.146

3.1.7) Osman Ağan

1905 Şanlıurfa doğumlu olan Ağan, hem büyük toprak sahibi olması hem de

Şanlıurfa Ticaret Odası Başkanı olması sebebiyle aday listesine alınarak 1954 genel

seçimlerinde CHP’den milletvekili seçilmiştir.147 Bir dönem de CHP’nin il

başkanlığını yürüten Osman Ağan, 1985 yılında vefat etmiştir.148

142 TBMM Arşivi, Hasan Oral Kişisel Dosyası.143 TBMM Arşivi, Ömer Yüksel Kişisel Dosyası.144 TBMM Albümü, s. 277.145 TBMM Arşivi, M. Yaşar Alhas Kişisel Dosyası.146 TBMM Arşivi, M. Yaşar Alhas Kişisel Dosyası.147 TBMM Arşivi, Osman Ağan Kişisel Dosyası.148 TBMM Albümü, s. 169.

48

3.2)1961-1983 Yılları Arasındaki Urfa Milletvekilleri

27 Mayıs 1960’daki Askerî Darbe’yle siyasi kanada bir balans verilmek

istendi. Gerçekleştirilen bu darbe sonucunda halka geniş özgürlükler tanındığı gibi

feodaliteye de gözdağı verilmişti. Fakat bu darbe demokrasiyi sindirmek yolunda

yapıldığı için 1961’de yapılan genel seçimlerde alınan sonuçlar, bir nevi halk

tarafından askerî kesime mesaj niteliğindeydi. DP Dönemi, 27 Mayıs 1960 askerî

müdahalesiyle son bulduktan sonra yapılan genel seçimlerde Güneydoğu Anadolu

Bölgesi’nde ilk kez CHP’nin aday gösterdiği 32 adayın 16’sı aşiret reisi veya ağa

konumundaki kişilerdir. Bu durum ilginç olarak karşılanabilir. Çünkü CHP

kuruluşundan bu yana genelde feodaliteyi ortadan kaldırmak için mücadele etmiştir.

Bu seçimlerin ilginç bir sonucu da ülkenin siyasal hayatına hızlı bir giriş yapan aşiret

beylerinden bazıları, 12 Şubat 1961 tarihinde kurulan ve DP’nin mirasını paylaşmak

isteyen büyük toprak sahipleri ve toprak ağalarının kurduğu Yeni Türkiye

Partisi’nde(YTP) etkin olmayı tercih etmeleridir.149

1961’de yapılan milletvekili genel seçimlerinde YTP, Türkiye genelinde yüzde

13,7 alırken Güneydoğu Anadolu Bölgesi’nde ise yüzde 30’un üzerinde bir oy

almıştır. Bu tablo bize aşiretlerin ne denli önemli olduğunu göstermektedir. 1961

seçimlerinden sonra 1965, 1969, 1973, 1977 milletvekili genel seçimlerinde

partilerin genelde Doğu ve Güneydoğu Anadolu Bölgesi’ndeki oyları almak için bu

bölgedeki listelerine aşiret reislerini ve ağaları koydukları gözlenebilmektedir.

Şanlıurfa’daki mevcut duruma bakıldığı zaman 1961’de 7 milletvekilinin 4’ü

CHP, 2’si YTP, 1’ini de AP almıştır. 1965’deki genel seçimlerde durum değişmeye

başlamıştır. DP’nin mirasçısı olan AP, Şanlıurfa’da var olan 7 milletvekilinin 3’ünü,

2’si CHP, 1’ini de YTP alırken Behice Boran ise bağımsız olarak milletvekili

seçilmiştir. 1969’daki genel seçimlerde 6 milletvekilinin 4’ü AP, 2’si ise CHP’nin

olmuştur. 1973 genel seçimlerinde tablo yine AP’den yanaydı. AP, bu seçimde 3,

CHP 2, Necmettin Erbakan’ın partisi MSP ise 1 milletvekili çıkarmıştır. 1977’deki

149 Erkan, Güneydoğu Anadolu Bölgesinin Sosyal Yapısı ve Değişme Eğilimleri, s. 181.49

mevcut konjonktürden yararlanan CHP Urfa’dan 3, AP 3 ve MSP 1 milletvekiline

sahip olmuştur. Aşağıdaki tabloda ise dönem dönem partilerin Urfa’da aldıkları oy

oranları gösterilmektedir.

3.2.1) Kemal Badıllı

XII. Dönem Şanlıurfa YTP Milletvekili olan Kemal Badıllı, 1923 Şanlıurfa

doğumludur.150 Badıllı, Urfa’da Kürtleşmiş Türk aşiretinin reisi olarak dikkat çekerek

YTP’nin kuruluş aşamasında önemli rol oynamıştır.151 Badıllı, aşiret reisliğinin yanı

sıra hukukçu kişiliğiyle de ön plandadır. Kemal Badıllı, milletvekili olduktan sonra

kısa bir süre sonra istifa etmiştir. Badıllı, 1975 yılında vefat etmiştir. Kemal Badıllı,

ilk Kürtçe lügat hazırlayan kişi olarak da tanınmaktadır.152

150 TBMM Albümü, s. 318.151 TBMM Arşivi, Kemal Badıllı Kişisel Dosyası.152 Kemal Badıllı, Türkçe İzahlı Kürtçe Grameri(Kürmançça Lehçesi), Med Yayıncılık, İstanbul, 1992.

50

3.2.2) Bekir Sami Karahanlı

Yukarıda da ifade edildiği gibi DP’nin başlatmış olduğu feodaliteye sarılarak

Doğu ve Güneydoğu’nun oyunu alma girişimine CHP de katılmıştır. İşte CHP,

Siverek bölgesinde önemli bir güç olan Karahanlı Aşireti’nin lideri olan Bekir Sami

Karahanlı’yı aday göstererek Urfa bölgesinde büyük miktarda oy almalarını sağladı.

Bekir Sami, 1921 Siverek doğumlu olup XII. Dönem CHP Milletvekilliği

yapmıştır.153

3.2.3) Celal Öncel

XII. Dönem YTP Şanlıurfa Milletvekili olan Celal Öncel IX ve X. Dönem

Milletvekili olan Mehmet Celal Öncel’in oğludur.154 Babası öldükten sonra aşiretin

başına geçen C. Öncel 1961’de yapılan genel seçimlerde milletvekili olarak Meclis’e

girmiştir.155

3.2.4) Necmettin Cevheri

TBMM’de yedi dönem parlamenter olarak bulunan AP Şanlıurfa Milletvekili

Necmettin Cevheri 1950 yılında ilk kez Şeyhanlı Aşireti’nin lideri olarak Meclis’e

girmiş olan Hacı Ömer Cevheri’nin oğludur.156 Şanlıurfa’dan 1963-1980 arasında

milletvekili seçilen 1980’de siyasi yasaklı olan 1987’de ve 1991’de tekrar

milletvekili seçilen birkaç kez bakanlık yapan DYP’li Necmettin Cevheri; hem ağa

kökenli hem de şeyhtir.157 Cevheri, AP döneminde Saadettin Bilgiç ile Süleyman

Demirel’in siyasi çekişmesinde Demirel’in yanında bulunarak Sayın Bilgiç’in

diskalifiye edilmesinde önemli rol oynamıştır.

153 TBMM Arşivi, B. Sami Karahanlı.154 TBMM Arşivi, Celal Öncel Kişisel Dosyası.155 TBMM Arşivi, Celal Öncel Kişisel Dosyası.156 TBMM Arşivi, Necmettin Cevher Kişisel Dosyası.157 Özer, Modernleşme ve Güneydoğu, s. 314.

51

3.2.5) Bahri Karakeçili

Karakeçili Aşireti’nin reisi olan Bahri Karakeçili,158 XIV. Dönem Adalet

Partisi’nden Şanlıurfa Milletvekili seçildi. Siverek ve Hilvan bölgesinde ağırlıklı

olarak yaşayan Karakeçili Aşireti’nin reisi konumunda olan B. Karakeçili daha sonra

Anavatan Partisinde Ulaştırma Bakanlığı yapmıştır.159

3.2.6) Vehbi Melik

Şanlıurfa bölgesinde yine önemli bir güç olan Melik Aşiretinin lideri

durumundaki Vehbi Melik, XIV. Dönem CHP Milletvekili olarak meclise

girmiştir.160 Melik, daha sonra yine CHP’den milletvekili olacak Vedat Melik’in

babasıdır. 1925 Şanlıurfa doğumlu olan V. Melik, 1973 yılında vefat etmiştir.161

3.2.7) Abdülkadir Öncel

XV. Dönem Şanlıurfa Milletvekili olan Abdülkadir Öncel,162 Öncel’lerin

siyasete girme geleneğini davet etmiştir. Milli Selamet Partisi, ikinci sıra adayı olan

A. Öncel milletvekili olduğu dönem Öncel Aşireti’nin lideri durumundaydı. 1941

Urfa doğumlu olan Abdülkadir Öncel, aynı zamanda avukattır.163

158 Özer, Modernleşme ve Güneydoğu, s. 315.159 TBMM Arşivi, Bahri Karakeçili Kişisel Dosyası.160 TBMM Arşivi, Vehbi Melik Kişisel Dosyası.161 TBMM Albümü, s. 371.162 14 Ekim 1973 Milletvekili Seçim Sonuçları, DİE, Ankara, 1973, s. 28-63.163 TBMM Arşivi, Abdülkadir Öncel Kişisel Dosyası.

52

3.2.8) Mehmet Celal Bucak

XV. Dönem Adalet Partisi Şanlıurfa Milletvekili olan Celal Bucak,164 1936

Siverek doğumludur.165 Celal Bucak, Cudi Paşa,166 Hasan Oral’ın başlatmış olduğu

siyasetle ilgilenme fikrine AP’den gelen teklifi değerlendirerek milletvekili olma

girişiminde bulunmuştur.167 Bucak Aşireti, Urfa’nın Siverek ilçesinde ağırlıkta

yaşamaktadırlar. 2009 yılında Siverek Belediye Başkanı Ali Murat Bucak aynı

aşirete mensup kişidir. Celal Bucak, ölene kadar Bucak Aşireti’nin liderliğini

yapmıştır.168

3.2.9) Celal Paydaş

XVI. Dönem Şanlıurfa CHP Milletvekili olan Celal Paydaş,169 Paydaş

Aşireti’nin reisi olarak CHP’den gelen teklifi reddetmeyerek hem aşiretinin itibar

kazanmasına yardımcı olmuş hem de kendisinden sonra gelecek olan kuşakların

önünü açmıştır. Celal Paydaş, özellikle 12 Eylül Darbesi sırasında hapis yatmıştır.

3.3) 1983-2003 Yılları Arasında Urfa Milletvekilleri

12 Eylül sonrası oluşan demokratikleşme rüzgârı sonucu kurulan siyasi partiler

ve yasakların kalkması ile Süleyman Demirel ve Bülent Ecevit gibi siyasetçilerin

siyasi arenaya girmesi demokrasi adına olumlu bir kazanç olurken, aşiret reislerinin

de siyasetteki yolları açılmış oldu. 1983 yılında yapılan ilk milletvekili genel

seçimlerine yeni kurulan üç partinin girmesine Milli Güvenlik Konseyi tarafından

164 14 Ekim 1973 Milletvekili Seçim Sonuçları, s. 28-63.165 TBMM Albümü, s. 399.166 Cudi Paşa, Urfa’nın kurtuluşunda önemli rol oynamış Siverek Müdafa-i Hukuk Cemiyeti’nin başkanıdır.167 TBMM Arşivi, Mehmet Celal Bucak Kişisel Dosyası.168 Özer, Modernleşme ve Güneydoğu, s. 315.169 TBMM Arşivi, Celal Paydaş Kişisel Dosyası.

53

izin verilmişti. 1983 milletvekili genel seçimlerinde Anavatan Partisi Türkiye

genelinde %45,1’lik oyla birinci parti olmuştu.170 Anavatan Partisi, aynı başarıyı

Doğu ve Güneydoğu Anadolu’da da göstermeyi başarmıştı. Bu başarıyı sadece

listelerinde gösterdiği aşiret reislerine bağlamak yanlış olur. Çünkü bölgedeki

insanların askerî rejimden, korku siyasetinden ve jandarma devletinden bıkması,

Anavatan Partisine oy olarak döndüğünü hesaplamak daha doğru olur. Bu seçimde

ANAP, Şanlıurfa’dan 2 milletvekili çıkarırken, asker partisi Milliyetçi Demokrasi

Partisi de 2 milletvekili sahibi olmuştur.

1987 milletvekili genel seçimlerindeki tablo siyasi yasakların kalkmasıyla

kurulan Sosyal Demokrat Halk Partisi(SHP), Doğru Yol Partisi(DYP), seçimlere

hızlı bir giriş yaparak Türkiye barajını aştıkları, Güneydoğu ve Doğu bölgesinden

gösterdikleri aşiret liderleri sayesinde oy oranlarını artırdıkları görülmektedir. Bu

seçimde uyanan ANAP, Urfa’da listesinde aşiret reislerine yer verdi. Nitekim

Şanlıurfa’da 7 milletvekili çıkarmıştır.

1991 milletvekili genel seçimleri artık aşiret liderlerinin yanında kimlik

siyasetinin de ön plana çıktığı ve bu yönde hareket eden partilerin özellikle de Doğu

ve Güneydoğu Bölgesi’nden önemli bir biçimde oy aldığı gerçeği ortaya çıkarmıştır.

Kimlik siyasetini ön plana çıkaran SHP, milletvekili genel seçimlerinde Güneydoğu

ve Doğu Bölgesi’nde % 37,1 oy alırken aşiret liderlerini listelerinde gösteren DYP ve

yeni kurulan Refah Partisi(RP) ikinci ve üçüncü parti olmuşlardır. 1991 milletvekili

genel seçimlerinde AP’nin mirasçısı olan DYP, AP’den kalan geleneği sürdürmek

için Urfa’da aday listelerine aşiret reislerini koydu. Listesindeki 5 aşiret reisi de

milletvekili seçildi. ANAP ise 2 vekil sahibi oldu. MSP’nin davamı olan RP ise 1

milletvekiliyle yetinmek zorunda kaldı.

1995 yılında gerçekleşen milletvekili genel seçimlerde gerek ülke genelinde

gerekse Doğu bölgelerinde RP birinci parti olmuştur. 1991 milletvekili genel

seçimlerine katılıp 1995 genel seçimlerinde yer almayan SHP, yeni kurulan CHP ile

birleşmiş, ancak 1991’de % 20,8 oy alan SHP’nin bu katılımı CHP’ye beklendiği

170 Erkan, Güneydoğu Anadolu Bölgesinin Sosyal Yapısı ve Değişme Eğilimleri, s. 183.54

kadar büyük oy kazandırmamış.171 RP, Güneydoğu kentlerinde listelerine hem aşiret

liderlerini hem de cemaat eksenli hareket eden kişileri koymuştur. Aynı şekilde DYP

bu şehirlerde önceki seçimlerdeki adaylarını göstererek aşiret oylarına olan güvenini

gösterdi. Tüm bunların ötesinde kimlik siyasetinin yansıması olarak kurulan Halkın

Demokrasi Partisi(HADEP) ise Urfa genelinde dördüncü parti olurken diğer

şehirlerde birinci sırayı almıştır. Bu seçimden sonra bölgede aşiretlerin Urfa dışında

etkisinin sınırlı olduğu bir gerçeği de ön plana çıkarmıştır. RP, Şanlıurfa’dan 4, DYP

3, ANAP 2 milletvekiline sahip oldu.

1999 milletvekili genel seçimlerinde Abdullah Öcalan’ın yakalanması

Demokratik Sol Partisi(DSP)’ye ve Milliyetçi Hareket Partisine(MHP)’ye büyük

miktarda oy kazandırmıştır. DSP, bu seçimden birinci parti çıkarken, MHP ikinci

olmuş, bu partileri sırasıyla kapatılan RP’nin yerine kurulan Fazilet Partisi(FP),

ANAP, DYP izlemiştir. CHP genel seçimlerinde barajın altında kalmıştır. DSP,

Türkiye genelinde birinci parti olurken Güneydoğu ve Doğu bölgesindeki aday

profilleri genelde aşiret dışı olduğu için sadece Mardin ve Diyarbakır’da birer

milletvekili çıkarabilmiştir. Geri kalan milletvekillerini MHP, ANAP, FP, DYP

kendi arasında paylaşmıştır. Urfa’da DYP 4, FP 4, ANAP 2, MHP 1 milletvekili

çıkarmıştır.

2002 milletvekili genel seçimleri aslında bir gelenek olarak aşiretlerin

siyasallaşmasının bir ürünüdür. Yeni kurulan Adalet ve Kalkınma Partisi(AKP)

Türkiye genelinde aldığı % 34’lük oranla tek başına iktidar olurken, Türkiye iki

kutuplu bir sistemin yuvası durumuna geldi. CHP’de ikinci parti olarak seçimde

başarı elde etti. 2002’deki Doğu ve Güneydoğuya bakıldığı zaman tablonun

değişmediği gerçeği vardır.

1950’lerden bu yana siyasette olan aşiret reisleri bu seferde oğullarını siyasete

hediye olarak bırakmışlardır. Türkiye genelinde birinci parti konumundaki AKP bu

başarısını Güneydoğu’da da göstermiştir. Şanlıurfa’da AKP 7, CHP 3, 1’i de

bağımsız milletvekili seçilmiştir. Partilerin 1983-2002 milletvekili genel seçimleri

arasında aldıkları oy oranı aşağıdaki tabloda gösterilmiştir.

171 Erkan, Güneydoğu Anadolu Bölgesinin Sosyal Yapısı ve Değişme Eğilimleri, s. 188.55

3.3.1) Eyüp Cenap Gülpınar

Cenap Gülpınar, Siverek bölgesinde itibar gören Şeyh Halit Gülpınar’ın

oğludur. Kendisinin hem şeyhlik hem de aşiretin ileri gelenlerinden olduğu için

siyasette yer alması şaşırtıcı değildir. Gülpınar, Anavatan Partisi’yle başladığı siyasi

hayatına bu dönem AK Parti’de devam etmektedir.172 Devlet Bakanlığı da yapan

Gülpınar’ın Meclis’te dördüncü dönemidir.173 Gülpınar’ın sadece Siverek bölgesinde

10 bin oyu olduğu söylenmektedir. Cenap Gülpınar, XVIII, XIX, XX, XXI ve XXIII.

dönem milletvekilliği yapmıştır.174

172 Hekimoğlu, Kürt Tarihi Aşiretler ve İsyanlar, s. 80.173 Aksiyon, S. 664, 27.08.2007, s. 14.174 TBMM Arşivi, Cenap Gülpınar Kişisel Dosyası.

56

3.3.2) Seyit Eyyüpoğlu

Şeyhanlı Aşireti’nin reisi konumundaki Eyyüpoğlu, muhtarlıkla girdiği siyaset

arenasına, XIX. Dönem ANAP Milletvekilliği yaparak devam etmiştir.175 Seyit

Eyyüpoğlu, 2007 milletvekili genel seçimlerine bağımsız milletvekili adayı olarak

girmiş, büyük bir zaferle bu seçimden galip ayrılmıştır. AKP’den sonra en çok oy

alan isim oldu. Eyyüpoğlu, CHP, MHP ve DP’ye ciddi fark atarak aldığı 27910 oyla,

ikinci parti konumda yer aldı ve Türkiye genelinde sadece 4 bağımsız çıkabildi

bunlardan biri de Seyit Eyyüpoğlu oldu. Şanlıurfa’da siyaset denince de akla gelen

ilk isim olmaktadır.176

3.3.3) Sedat Edip Bucak

Bucak aşiretinin Cudi Paşa, Hasan Oral, Mehmet Celal Bucak’tan sonra siyaset

sahnesine sürdüğü son isim Sedat Bucak’tır. 1987’den beri DYP’den milletvekili

olan Siverekli Sedat Bucak, Bucak Aşireti’nin reisidir.177 1960 Siverek doğumlu olan

Sedat Bucak XIX, XX, XXI. Dönem Milletvekilliği yapmıştır.178 Şanlıurfa’da aşiret

denince akla gelen ilk isim olması yönüyle de önem taşımaktadır. Sedat Bucak’ın

Susurluk Olayı’yla bağlantısına basında sıkça değinilir.

3.3.4) Mehmet Fevzi Şıhanlıoğlu

Şıhanlı Aşireti’nin 1991 yılındaki iki adayından biri olan Fevzi Şıhanlıoğlu,

1987’den beri DYP’den milletvekilliği yapmaktadır.179 Viranşehir bölgesinde

siyasetçilerin diliyle paket oylara sahip olan Şıhanlıoğlu, Meclis’te çıkan kavga

175 TBMM Albümü, s. 522.176 Olay Gazetesi, S. 637, 24.07.2007, s. 2. 177 Özer, Modernleşme ve Güneydoğu, s. 314-315.178 TBMM Albümü, s. 522.179 Özer, Modernleşme ve Güneydoğu, s. 315.

57

sonucu MHP milletvekilleri ile yumruklaşan DYP Milletvekili Fevzi Şıhanlıoğlu,

kalp krizi geçirmiş ve 2001 yılında hayatını kaybetmiştir.180 Şıhanlıoğlu, XIX, XX.

Dönem parlamenter olmuştur.181

3.3.5) Ferit Aydın Mirkelam

Urfa’nın ünlü bir ailesi olan Mirkelamlar, Birecik bölgesinde sahip oldukları

servet sayesinde tanınmaktadırlar.182 XIX. Dönem Şanlıurfa DYP Milletvekili olarak

Meclis’e girmiştir.183 Ünlü sanatçı Mirkelam’ın amcası olan F. Mirkelam son yıllarda

eğitim ve turizm alanında ön plana çıkan bir siyasetçidir. Aydın Mirkelam, aynı

zamanda Birecikli bir toprak ağasıdır.

3.3.6) Zülfükar İzol

1959 yılında Şanlıurfa’nın Siverek ilçesinde doğan İzol 1991 milletvekili genel

seçimlerinde Refah Partisi’nden Şanlıurfa Milletvekili seçilmiştir.184 AKP Şanlıurfa

siyasetçisi olan Zülfükar İzol, yüz binlerce mensubu olan İzol aşiretinin reisidir.185

XX. Dönem RP’den Milletvekili seçilerek siyasete giren İzol, sırasıyla Fazilet Partisi

ve Saadet Partisi’nde siyaset yapmıştır.186

3.3.7) Mehmet Yalçınkaya

Şanlıurfa’nın Harran ilçesinde “Bin-i Muhammed” adıyla anılan Arap

aşiretinin ileri gelenlerinden olan Mehmet Yalçınkaya XXI. Dönem DYP’den Urfa

Milletvekili seçildi.187 DYP Şanlıurfa Milletvekili M. Yalçınkaya, bir önceki seçime

180 TBMM Arşivi, Fevzi Şıhanlıoğlu Kişisel Dosyası.181 TBMM Albümü, s. 522.182 Özer, Modernleşme ve Güneydoğu, s. 315.183 TBMM Arşivi, Ferit Aydın Mirkelam Kişisel Dosyası.184 TBMM Arşivi, Zülfükar İzol Kişisel Dosyası.185 Murat Menteş, “Meclis’te Bir Aşiret Reisi”, Star Gazetesi, S. 2322, 09.04.2006, s. 24.186 TBMM Arşivi, Zülfükar İzol Kişisel Dosyası.187 TBMM Arşivi, Mehmet Yalçınkaya Kişisel Dosyası.

58

bağımsız girmişti ve mensubu olduğu “Bin-i Muhammed” Aşireti’nin desteğiyle 22

bin oy almıştı. Bu da aşiret faktörünün önemini göstermektedir.

3.3.8) Ahmet Karvar

Siverek bölgesinin en büyük aşiretlerinden Karvar Aşireti’nin lideri olan

Ahmet Karvar, XXII. Dönem Fazilet Partisi’nden Milletvekili seçilmiştir.188 Aşiret

reisi Karvar, iki dönem milletvekilliği yapmış eski bir siyasetçidir. A. Karvar üç

köyün sahibi ve tarlalarında binlerce insan çalıştıran bir ağadır.189

3.3.9) Turan Tüysüz

Siverek bölgesinde bulunan Kalender Aşireti’nin reisi olan Turan Tüysüz,

XXII. Dönem Şanlıurfa CHP Milletvekili olarak o da aşiretin siyasette bulunma

geleneğine katılmıştır.190 T. Tüysüz daha gençlik yıllarında siyasetle iç içe olduğunu

kişisel dosyasındaki özgeçmişinde belirtmiştir.191 Tüysüz, CHP içerinde

gelenekçilere karşı verdiği mücadeleden yenik ayrılınca partisinden istifa etmiştir.

3.3.10) Sabahattin Cevheri

XXII. Dönem Şanlıurfa bağımsız Milletvekili olan Sabahattin Cevheri,

Necmettin Cevheri’nin yeğenidir. S. Cevheri, Üç dönem Şanlıurfa DYP il

başkanlığını yürütmüştür.192 Şıhanlı Aşireti’nin siyasette barındırdığı kişilerden biri

olan Cevheri, 2002 seçimlerinde bağımsız aday olarak aşireti olan Şıhanlılardan

büyük miktarda oy alarak milletvekili seçildi.

188 TBMM Arşivi, Ahmet Karvar Kişisel Dosyası.189 Aksiyon, S. 580, 30.08.2004, s. 17.190 TBMM Arşivi, Turan Tüysüz Kişisel Dosyası.191 TBMM Arşivi, Turan Tüysüz Kişisel Dosyası.192 TBMM Arşivi, Sabahattin Cevheri Kişisel Dosyası.

59

Aslında Cevheri’nin bağımsız seçilmesi, kendisinden sonra 2007 milletvekili

genel seçimlerine bağımsız aday olarak girecek Seyit Eyyüpoğlu’nun yolunu

açmıştır, yani bir nevi “Bağımsız da girsek biz kazanırız” mesajını siyasilere

gönderdi. Bu da seçim yarışında aşiretlerin ne kadar önemli olduğunu

göstermektedir.

3.3.11) Vedat Melik

Melik Aşireti’nin ileri gelen Vedat Melik, aşiretinin meclisteki son üyesidir.

2002 milletvekili seçimlerinde CHP saflarından meclise girmiştir.193 Vedat Melik,

Şanlıurfa içinde saygı duyulan bir siyasetçi olmasının sebebi dürüst ve kişilikli bir

siyaset yaptığı profilinden anlaşılmaktadır. Melik, 2002 seçim sonucunda her ne

kadar CHP Şanlıurfa’dan 3 milletvekili çıkarmış olsa da, 2007 genel seçimlerinde

kendisi aday olmamıştır. Zira 2007 milletvekili genel seçimlerinde CHP

Şanlıurfa’dan Milletvekili çıkaramamıştır.

3.3.12) Muzaffer Çakmaklı

1952 yılında Şanlıurfa’nın Hilvan Çakmak köyünde doğan Çakmaklı, XXII.

Dönem Şanlıurfa Milliyetçi Hareket Partisi’nden milletvekili seçilmiştir.194 Hacı

Musa Aşireti’nin lideri olan Muzaffer Çakmaklı, aşiretin siyasete girmesinde

herhangi bir partinin önemli olmadığını göstermiştir. Şanlıurfa bölgesinde ilk kez bir

milletvekili çıkaran MHP bunu aday belirlerken aşiret unsurunu ön plana almasıyla

elde etmiştir.

193 TBMM Arşivi, Vedat Melik Kişisel Dosyası.194 TBMM Arşivi, Muzaffer Çakmaklı Kişisel Dosyası.

60

3.4) 1950-2003 Yılları Arasında Milletvekillerinin Çeşitli Yönlerden Analizi

3.4.1) Yaş Profilleri

Parlamenterleri değerlendirirken yaş, cinsiyet, eğitim, mesleksel özgeçmiş, aile

yapısı gibi sosyal ve demografik faktörlerden hareketle yola çıkılmıştır. Bu dönemi

kapsayan Urfalı siyasiler, yaşları itibariyle değerlendirilirse ilginç verilerin ortaya

çıktığı görülmektedir. Çoğu aşiret reisi olan vekillerin yaşları 30 ile 62 arasında

değişmektedir.

Yukarıdaki grafikte de görüldüğü gibi genelde 40-45 yaş ortalaması arasında

olan parlamenterlerin on dört parlamento dönemini kapsayan süreçte Urfa

milletvekili olarak yasama ve yürütme sürecinde hayati roller üstlenmiş

parlamenterlerin yaş ortalaması 44,046’dır. TBMM çatısı altında Urfa Milletvekili

olarak görev yapan en genci 31 yaşında olan Turan Tüysüz, en yaşlısı ise 62 yaşında

vekil seçilen Saim Önhan’dır. 1950 milletvekili genel seçimlerinde Urfa Milletvekili

seçilen siyasilerinin yaş ortalaması diğer yıllarla karşılaştırıldığında yaşlarının daha

küçük olduğu görülmektedir. 1954 milletvekili genel seçimiyle birlikte

milletvekillerinin yaş ortalamasının artmıştır. En yaşlı parlamenterin bulunduğu

dönem ise XIX. Dönem yani 1991’deki genel seçimlerinde alındı. Bu dönemde

vekillerin yaş ortalaması 49,5’dur.61

3.4.2) Meslek ve Eğitim Durumları

Toplum yapılarında, saygınlığın, zenginliğin ve gücün çok önemli birer sosyal

unsur olduğundan yola çıkılarak, toplumsal statülerin belirlenmesinde meslek ve

meslek seçimi de önem taşımaktadır. Yaşadığımız dünyada siyasi tercihleri

belirlerken bazı meslek gruplarının o siyasal yaşamda etkili olduğu bilinmektedir.

Örneğin sosyal bilimlere yatkın insanların siyasete gönül verdikleri gerçeği vardır.

1950’den 2003’e kadar Urfa’nın milletvekilleri irdelendiği zaman genelde

sosyal bilimlere yatkın meslek gruplarından kişilerin siyasette yer aldığı görülebilir.

Ancak tüm bunların yanında sadece meslek erbabına sahip olmak siyaset için

yetmiyordu. Çünkü Urfa’nın kendine has sosyo-kültürel yapısı siyasetçi belirlerken

aşiret kavramını göz önüne almak zorundadır. İşte bu dönemler arasında

parlamenterlik yapmış olan kişilerin % 85’i ya aşiret ağası ya da herhangi bir aşiretin

üyesidir.

62

Yukarıdaki tablodaki en ilginç nokta çiftçilik mesleğinde olanların yıllara göre

dalgalanma gösterdiğidir. Örneğin XIX ve XX. Dönem çiftçilikle uğraşanların

siyasete ilgisi yüksekken, IX ve XXII. Dönemde ise bu ilgi taban yapmıştır. Siyasetin

içinde olan en istikrarlı meslek erbabı hukuk olmuştur. Herhalde bir gelenek olsa

gerek hukukçuların büyük bir bölümü siyasete girme gereği hissediyorlar. Bu

tablodan çıkarılan bir diğer nokta doktor mesleğine mensup insanların siyasete bakış

açısı en azından tabloya göre olumsuz olarak değerlendirilebilir. Çünkü 1950-2003

yıları arasında Urfa’yı mecliste temsil eden doktorların sayısı 4’dür.

Meslek gruplarından da anlaşılacağı üzere parlamenter olan Şanlıurfa

milletvekillerinin eğitim durumları arasında dönem dönem bakıldığında paralellik

bulunmaz. Bu paralellik parlamenter seçiminde eğitimin öncelikli olmadığına

kanaatine varılabilir. Milletvekili kişisel dosyalarından edinilen genel yansıma şöyle

değerlendirilebilir:

63

IX ile XXII. Dönem’ler arası parlamenter seçilen kişileri değerlendirildiğinde

üniversite mezunlarının büyük ağırlıkta olduğu görülüyor. Ancak ilköğretimden

mezun olanların da milletvekili olabileceği tablodan anlaşılmaktadır. Bu tablodan

çıkarılabilecek en etkili sonuç bireylerin toplumsal konumunun ve mesleksel

kimliğinin şekillenmesinde eğitim faktörü ve aşiretin belirleyici rol oynadığıdır.

3.4.3) Urfa Parlamenterinin Genel Performans ve Portföyleri

3.4.3.1) 1950-1961 Dönemi

Yasama dönemlerine göre milletvekillerinin genel performansını ölçmeye

yarayacak ölçüt onların Şanlıurfa için ne yaptıklarıdır. Burada onların

parlamentodaki portföylerini belirlemede ölçek ise zabıt cerideleri olacaktır. Meclis

tutanakları, yasama yılları içerisinde parlamenterleri değerlendirmek için birinci

elden kaynak niteliğindedir.

1950-1961 yıllarını kapsayan yani IX, X, XI. parlamento dönemlerindeki zabıt

ceridelerinden yola çıkılarak parlamenterlerin Urfa meselelerini gündeme getirdikleri

görülmektedir. Bunlardan zabıt ceridelerine göre en başarılı parlamenteri Yaşar 64

Alhas’dır. Tutanaklara bakıldığında Alhas’ın, Urfa’nın meseleleriyle daha bir alakalı

olduğu görülecektir. Yaşar Alhas, 1959 yılındaki Ziraat Bakanlığı bütçe

görüşmesinde, bütçeden Harran Ovası’nın sulama kuyuları için kaynak aktarılmasını

istemiştir. Alhas, konuşmasında: 195 “Muhterem arkadaşlarım; bu fasıl dolayısıyla

mahallî ve mühim bir ihtiyaçtan bahsedeceğim. Hepiniz bilirsiniz ki, Harran Ovası,

büyük ovalarımızdan birisidir. Bunun yanında Fırat nehrinden baraj bakımından

istifade etmek millî imkânlarımız dışındadır. Bu sebeple bu ovanın küçük sulama

yoluyla imkân nispetinde sulanması zaruridir. Bunun neticesi olarak da 1951 ve

1952’de Harran ovasında 16 tane artezyen açılmıştır. Bunlara millet parası olarak

bir hayli masraf yapılmıştır. Bunlardan beş tanesine motor konulmuştur, öbür tarafı

tamamen faydasız beklemektedir. Şimdi bu artezyenlerin faydası malum.

Artezyenlerin açıldığı köylerde ufak sulamalar olabildiği gibi bahçecilik, ağaç

yetiştirme gibi faydaları görülmektedir. Harran ovası tamamen çıplaktır. Ancak bu

artezyenler yoluyla kurtarılabilir. Ayrıca sulu ziraat ve pamuk ziraati yapılması

mümkündür. Artezyenlerin adedinin artırılması âcil bir ihtiyaç olmakla beraber 15-

16 kadar olan bu artezyenlerin üstüne bir motor konulmasının teminini vekilden rica

ediyorum.”

Yine Y. Alhas, başka bir oturumda Urfa’daki okul eksikliğini parlamentodaki

görüşmeler sırasında:196 “Pek muhterem arkadaşlar; Sayın Halil Turgut’un bir

cümlesi beni burada konuşmaya sevk etti. Halil Turgut Bey dediler ki: CHP devrinde

okuma imkânı her yere aynı cömertlikle verilmiş değildir. Şimdi, Sayın Halil Turgut

Bey bizim partimizin iktidarı devrinde Diyarbakır’ın durumunu söyledi. Müsaade

ederlerse ben, Halil Turgut Bey’e sizin iktidarınız zamanında Urfa’nın durumunu arz

edeyim: Urfa’da 1400 küsur köy vardır. Bu köylerin hâlen 571 tanesinde okul

yoktur.” diyerek gereğinin yapılmasını istemektedir. Alhas, başka bir birleşimde

Urfa’da merkez ve ilçelerdeki öğretmen eksikliğinin giderilmesi için dönemin

MEB’den yardım istemektedir.197 Hukukçu olan Yaşar Alhas eğitime verdiği

önemden olsa gerek Urfa’nın eğitimin seviyesinin yükseltilmesi için parlamentoda

mücadele etmiştir.

195 TBMM Zabıt Ceridesi, C. VII, B. 46, TBMM Matbaası, Ankara, 1960, s. 996.196 TBMM Zabıt Ceridesi, C. XII, B. 47, TBMM Matbaası, Ankara, 1960, s. 588.197 TBMM Zabıt Ceridesi, C. IV, B. 66, TBMM Matbaası, Ankara, 1971, s. 71-72.

65

Bu dönemdeki diğer milletvekillerinin en azından meclis zabıtlarına göre pasif

olduğu anlaşılmaktadır. Tarafımızca incelenen tutanaklarda diğer parlamenterlere ait

herhangi bir kayıta rastlanılamamıştır.

3.4.3.2) 1961-1983 Dönemi

Bu periyotta parlamentoda yer alan milletvekillerinin diğer döneme nazaran

Urfa’nın meselelerine daha bir ağırlık verildikleri anlaşılıyor. Bunda yukarıda

belirtildiği gibi eğitim seviyesinin yükselmesinin etkili oldu düşünülebilir. Zira

eğitimli insanların daha bilinçli birer yurttaş olduğundan yola çıkılarak meselelere

yoğunlaşması pek tabidir. Bunun yanında halkın aydınlanması problemlerini

milletvekillerine iletmesi de tesirli olmuştur. Tutanaklarda göre bu devrin önemli

problemleri eğitim, tarım, sağlık, işsizlik olarak göze çarpmaktadır. Milletvekilleri de

bu sorunları yasama meclisine taşımışlardır.

Zabıt ceridelerinden yola çıkılarak elde edilen neticelere göre bu dönemin en

başarılı parlamenterleri Bahri Karakeçili ve Celal Paydaş’dır. Bilhassa 1965-1971

yılları arasında ziraattaki kuraklık nedeniyle zarar gören Urfa’daki çiftçilere yardım

edilmesi hususunda bu iki parlamenterin çiftçilerin sıkıntısını meclis gündemine

getirdiği tutanaklardan anlaşılmaktadır. Bu parlamenterlerden Karakeçili XV. Dönem

102. birleşimde halkın şikâyetlerini belirtmiştir. B. Karakeçili:198

“Sayın Demirel Hükümeti zamanında, kuraklık nedeni ile senelerden beri

mahsullerinin % 80 hasara uğrayan bölgelere, sıra dışı tercihli olarak bir miktar işçi

duş ülkelerde çalışmak üzere bir hak tanıtılmış, ayrıca az gelişmiş illerimizin

içerisinde bulunan Urfa iline dokuma ve iplik fabrikasının kurulması öngörülmüştü.

Bundan birkaç gün evvelki bazı gazetelerin verdiği haber ve Söylentiler, tercihli

olarak yurt dışına gidecek işçilerin şevkinin durdurulduğu, ayrıca 1971 yılı

içerisinde gerçekleştirilecek olan Urfa mensucat ve iplik fabrikasının işlemlerinin de

durdurulmuş veya gerilere bırakılmış olmasının haberleridir. Eğer bu söylentiler ve

yayınlar varitse, doğrusu üzülmek elde değildir. Çünkü senelerden beri en çok

kuraklığa maruz kalan vilâyet muhakkak ki, Urfa ilidir. Halkının % 90’ı geçimi

ziraat üzerinedir. Senelerden beridir kuraklık nedeni ile halk, ziraat kesiminde

198 TBMM Zabıt Ceridesi, C. XIII, B. 102, TBMM Matbaası, Ankara, 1971, s. 518-519.66

hemen hemen hiç mahsul almamaktadır. Onun içindir ki, Urfa ili halkının yaşlısı,

genci batı illerimizde pamuk tarlalarında çalışmak üzere göç etmekte ve çok kez

beraberinde götürdüğü birkaç kuruşu da oralarda harcayıp borçlu olarak köylerine

dönmekte oldukları da gerçek bir vakıadır. Bunun içindir ki, Urfa iline bir iplik

fabrikasının kurulması ve bin işçinin sıra dışı olarak dış ülkelerde çalışmak üzere

gitmesi için bir karar almışlardı. Zaten, bundan böyle gelecek bütün hükümetler bu

adaletsizliği gidermek için az gelişmiş bölgelere ve illere birtakım öncelik hakları

vermek mecburiyetindedirler. Urfa için çok hayatî olan bu iki husus Sayın Erim

Hükümeti tarafından gerçekleştirilirse, yine yukarıda ifade ettiğim espri içerisinde

hem hakkaniyete riayet edilmiş olacak, hem de vatanseverlik vasfını taşıyacaktır ve

elbette ki, bu yapıcı ve olumlu iki hayırlı işin sevabında Sayın Erim Hükümetinin

payı çok olacaktır. Bu hususta Sayın Erim Hükümetine güvenimiz sonsuzdur.”

Karakeçili, başka bir gündem maddesi görüşülürken söz alarak Urfa’daki

kuraklığın pek vahim bir hal aldığını belirterek meseleyi meclisle paylaşmıştır. Bahri

Karakeçili konuşmasında:199

“Muhterem milletvekilleri, Urfa’daki vatandaşlarımızın sıkıntısı tahmin

edilenin üstündedir. Tam mânasıyle Sina çölüne dönmüştür. Kuyulardaki sular

çekilmiş, otlar yeşermemiş, ekin denilen bir nesneye rastlanmıyor. Temel ekonomi

tarıma dayandığı için esnafı, tüccarı çalışamaz haldedir.” diyerek Urfa’daki

kuraklığının boyutunu dile getirmiştir. Bahri Karakeçili’nin bir toprak ağası ve aşiret

reisi olduğunu unutmamak gerekir. Zira o da kuraklıktan ciddi bir şekilde

etkilenmiştir. Karakeçili, Urfa’da halkın büyük tepkisini çeken yol su elektrik genel

müdürlüğünün (YSE)’nin kaldırması üzerine halkın şikâyetlerini belirtirken:200 “YSE

Bölge Müdürlüğünün kaldırılması üzerine vatandaşlardan gelen mektubu okumak

istiyorum. Yazıklar olsun. Bizi temsil etmek üzere bulunduğunuz mevkilerden ses

çıkarmayanlara yazıklar olsun. Şanlıurfa’daki köylüsüne yol, su, elektrik getiren

18’inci bölgenin dağılmasına ses çıkarmayanlara yazıklar olsun diyor vatandaş.”

gereğinin yapılmasını istemektedir.

Bu dönemin bir diğer başarılı milletvekili ise Celal Paydaş’tır. Celal Paydaş

meclise verdiği önergelerden de anlaşılacağı üzere genelde Urfa’daki eğitim

199 TBMM Zabıt Ceridesi, C. XXXVII, B. 107, TBMM Matbaası, Ankara, 1971, s. 240. 200 TBMM Zabıt Ceridesi, C. VII, B. 5, TBMM Matbaası, Ankara, 1971, s. 54.

67

problemlerine değinmiştir. Paydaş, XVI. Dönem 43. celsesinde Şanlıurfa’daki eğitim

sorunlarına şöyle değinmiştir:201

“Bugünkü eğitimle ilgili yasalar sebebiyle az gelişmiş yörelere öğretmen

göndermek imkânından yoksun bulunmaktayız. Az gelişmiş yörelerde, Doğuda ve

Güneydoğudaki okullarda, liselerde öğretmen yok mesabesindedir. Çoğu okullarda

300-400 öğrenciye bir öğretmen düşmekte, bazı okullarda olan öğretmenler de kendi

branşlarının dışındaki derslere girmek zorunda kalmaktadırlar. Yaptığımız

araştırmalarda, bu bölgelerdeki okulların çoğu öğretmen yokluğu nedeniyle

kapalıdır. Kapalı olmayan okulların ise derslerinin %90’ı boş geçmektedir. Özellikle

Siverek, Viranşehir gibi geri kalmış birçok yerde liseler kapalı vaziyettedir. Bu hazin

tablo bu seneye mahsus değildir ve tarih boyunca hep böyle olmuştur.” Paydaş,

eğitim yanında Doğu’nun kalkındırılması için alınması gereken tedbirler üzerinde

birçok önerge vermiştir.202

Bu periyodun parlamenterlerinden Ahmet Melik, Tarım Bakanlığı bütçesi

görüşülürken kuraklıktan etkilenen Urfa çiftçilerine yardım edilmesi hususunu

Meclis’e taşımıştır.203 XVI. Dönem Milletvekili Celal Öncel ise Meclis’e verdiği

önergede Şeyh Said İsyanı sırasında Urfa’dan mecburi iskâna tabi tutulan kişilerin

memleketlerine geri dönmeleri için istek de bulunmuştur.204

3.4.3.3) 1983-2003 Dönemi

Altı parlamento dönemini kapsayan yıllarda milletvekilliği yapan kişilerin

genelde hep aynı kişiler olduğu mevcut kaynaklardan anlaşılmaktadır. Bu periyotta

parlamenterlerin bazen 4 bazen de 5 dönem parlamentoda yer aldıkları biliniyor.

Örneğin Cenap Gülpınar 5, Necmettin Cevheri 5, Sedat Bucak 3, Zülfükar İzol 3,

Seyit Eyüppoğlu 3, Fevzi Şıhanlıoğlu 3, Ahmet Karvar 2, Yahya Akman 2, İ. Halil

Çelik 2 dönem milletvekilliği yapmıştır. 1983-2003 yılları arasında milletvekilliği

yapan parlamenterlerin Urfa ile ilgili meseleleri Meclis gündemine taşıdıkları

201 TBMM Zabıt Ceridesi, C. XXIII, B. 43, TBMM Matbaası, Ankara, 1977 s. 532.202 TBMM Zabıt Ceridesi, C. VIII, B. 38, TBMM Matbaası, Ankara, 1977 s. 585.203 TBMM Zabıt Ceridesi, C. III, B. 111, TBMM Matbaası, Ankara, 1977 s. 274.204 TBMM Zabıt Ceridesi, C. VI, B. 114, TBMM Matbaası, Ankara, 1964, s. 396.

68

sorunlar genelde yol yapımı, su, elektrik, GAP, sağlık, yatırım, okul gibi bir şehir

için olmazsa olmazlarıdır.

Bu dönemin zabıt ceridelerine göre en başarılı parlamenteri Vedat Melik’tir.

Bu sonuca tutanaklardan aldığımız rakamlara göre ulaştık. Nitekim V. Melik, bir

dönem milletvekilliği yapmış olmasına rağmen 216 önerge vermiştir. Bu önergelerin

büyük çoğunluğunu yukarıda belirtilen ana meseleler oluşturmaktadır. Vedat

Melik’i, Turan Tüysüz ve Zülfükar İzol takip etmektedir. Bazı milletvekillerin birkaç

dönem parlamenter olmasına rağmen hiç önerge vermedikleri zabıt ceridelerinden

anlaşılmaktadır.

Şanlıurfa için çok önemli olan sulama problemi sık sık milletvekilleri

tarafından gündeme taşınmıştır. Bunlar İzol verdiği önergede205 “1-Şanlıurfa Merkez

içme suyu Projesi ne zaman bitirilecektir? 2-Suruç içme suyu Projesi hangi

aşamadadır ve ne zaman bitirilecektir? Suruç halkı susuzluktan ne zaman

kurtulacaktır açıklar mısınız? 3-Baziki Sulama Projesi hangi aşamadadır, ne zaman

bitirilecektir?” diye hükümete sorarken aynı probleme Vedat Melik de değinmiştir.206

Su meselesine diğer milletvekilleri de ehemmiyet vermişlerdir. Konuya

değinen Mahmut Yıldız207 “Sayın Başkan, değerli milletvekillerini; hükümetimiz,

kuraklığa mahkûm edilmiş, yaşam savaşı veren çiftçimize gerekli desteği vermez ve

alacağı önlemler paketini uygulamaya acilen koymazsa, gözleriniz toprakla doysun

diyerek sorunlarını çözmeye çalıştığımız çiftçilerimizin tamamını diri diri mezara

gömerek, bu Mecliste, Türkiye'deki bütün çiftçilerin ruhuna hep birlikte Fatiha

okuruz.”

Urfa kentinin önemli meselelerinden biri de elektrik meselesidir. Bu meseleyi

parlamenterlerin yasama meclisine getirdiği tutanaklardan anlaşılmaktadır. Vedat

Melik, Meclis gündem maddesi görüşülürken aldığı sözle Urfa’daki elektrik

kesintisinin son bulması için meclise208 “Bugün Şanlıurfa, bölgenin nüfusu en büyük

illerinden biridir. Ancak, özellikle son dört beş yıldır Urfa'da elektriğin kesilmediği

205 TBMM Zabıt Ceridesi, C. V, B. 29, TBMM Matbaası, Ankara, 2002, s. 361-362.206 TBMM Zabıt Ceridesi, C. III, B. 27, TBMM Matbaası, Ankara, 1999, s. 680-681.207 TBMM Zabıt Ceridesi, C. XXXXVIII, B. 84, TBMM Matbaası, Ankara, 2002, s. 185.208 TBMM Zabıt Ceridesi, C. XIV, B. 77, TBMM Matbaası, Ankara, 2002, s. 21.

69

tek bir gün yoktur. 2001 yılında TEDAŞ Müessese Müdürlüğü kayıtlarına göre,

kayıtlara girecek boyutta 2293 arıza meydana gelmiş ve arızaların meydana geldiği

yerleşim birimlerine 4238 saat elektrik verilememiştir. Yine, son yıllarda kış

aylarında, bütün il genelinde, yani, 11 ilçe merkezî ve 2000’den fazla köyde bazen

günlerce süren elektrik kesintileri olmaktadır. Elektrikli ev aleti bozulmamış hiçbir

aile yoktur.” diye serzenişte bulunmuştur. Bu problemin çözülmemesi üzerine Urfa

milletvekilleri Meclis’e toplu önerge vermişlerdir.209

Urfa’nın diğer problemlerinden sağlık, eğitim, GAP, işsizlik, çiftçinin

destekleme ödenekleri gibi sorunlarına parlamenterlerin yaklaşımı genelde meselenin

çözümü için büyük uğraş verdiğini zabıt ceridelerinden anlaşılmaktadır.

IV. BÖLÜM

AŞİRETİN SİYASALLAŞMASI

209 TBMM Zabıt Ceridesi, C. XV, B. 85, TBMM Matbaası, Ankara, 2002, s. 243.70

4.1)1950-2003 Yılları Arasında Mecliste Urfa’yı Temsil Eden Milletvekillerinin Siyasete Girme Sebepleri ve Etkileri

4.1.1) Ekonomik Sebepler

Türkiye’nin Güneydoğu Anadolu Bölgesi özellikle de Şanlıurfa’nın yaşam

biçimi hâlâ büyük ölçüde geleneksel aşiret düzeni değerlerine dayanmaktadır.

Yöresel kabile şefleri ve ağalar, himayelerinde bulunan kişilerin refah ve barınma

ihtiyaçlarını karşılayarak, bunun karşılığında oylarına talip olup, onları istedikleri

şekilde yönlendirebilmektedirler.210

1950’den bu yana yani çok partili hayata geçişin sağlandığı dönem olan 1946

genel seçimleriyle birlikte aşiretler siyasallaşmaya başlamıştır. Rüstem Erkan’ın

ifadesiyle siyasal aşiret unsuru, Doğu ve Güneydoğu’yu feodaliteye hapsederken, bu

grupların siyasete girmeleriyle beraber aşiretin kökleri toprağa daha bir sağlam

sarılmıştır. Aşiretler, siyasete adım atarken birtakım ekonomik ve şehirli aşiret

öğesini de ortaya çıkarmışlardır. Artık 1930’ların aşiretleri köylere hapsolmamış;

tam tersi 1950’deki ekonomik ve sosyal gelişmelerle beraber şehirlere giderek

oradaki ekonomik realiteyi görmeye başlamışlardır. Şanlıurfa’daki aşiretlerin

siyasetle ilgilenmelerinin bir dönüm noktası olan Şeyhanlı Aşireti lideri Ömer

Cevheri’nin DP’den milletvekili olmasının altında bu temel dayanak yatmaktadır.

Ekonomik realiteyle birlikte aşiretler siyasete girdikten sonra bazı ekonomik

faydalar sağladığı görülmektedir. Köy ağası da olan Ömer Cevheri siyasete girdikten

sonra ticaretle uğraşmaya başlamıştır. Ömer Cevheri’den sonra Meclis’e giren Hasan

Oral toprak ağası olarak Meclis’e girerken, sağladığı siyasi ilişkileri de kullanarak

ticarete girmiştir. Bunun yanında Kemal Badıllı, Mehmet Celal Bucak, Necmettin

Cevheri, Sedat Bucak, Seyit Eyyüpoğlu hem aşiret reisi hem de ticarette sağladıkları

avantajları iyi kullandıklarını belirtmek gerekir. Urfa’da dolaştığınız vakit,

zamanında milletvekilliği yapmış; fakat şimdi ticaretle uğraşan milletvekillerine ait iş

yerlerini, plazalarını görmeniz mümkündür.

Aşiret liderlerinin siyasette yer almak istemesinin nedenlerinden biri olan

ekonomik sebep, aşiretteki üyelerine iş bulmanın yanı sıra aşiret reislerine bazı

210 Vahap Uluç, Güneydoğu Anadolu Bölgesi’nin Toplumsal ve Siyasal Yapısı: Mardin Örneğinde Siyasal Katılım, Yayınlanmamış Doktora Tezi, İstanbul Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul, 2007, s. 46.

71

patronaj düzeyde katkı yaptığı söylenebilir. Yani dünün ağası, aşiret lideri, bugünün

patronu şeklinde karşımıza çıkmaktadır. Yine siyasete giren ağalar ve aşiret reisleri

artık şehirdeki ihalelerden sorumlu birer yönetici durumuna geldiler. Çünkü bu

kişilerden habersiz ihaleleri almak çok zordur. Ya kendisi ya da akrabaları bu

ekonomik pastadan yararlanırlar. Aşiretler, konusunda uzman bir kişi olan Dicle

Üniversitesi Sosyoloji bölüm başkanı Rüstem Erkan aşiretlerin siyasetle

ilgilenmelerini şöyle açıklamıştır.211

“Bölgede siyaseti aşiretler belirliyor. Cumhuriyet'in kuruluşundan beri devam

eden aşiretlerin etkisi kırılmamış. Batı’da Cumhuriyet ve demokrasi feodalizmi

tasfiye ederek ortaya çıkarken, Türkiye'de ise Osmanlı'dan kalan miras günümüze

kadar devam ediyor. Eskinin aşiret reisleri, bugünün işadamları veya siyasetçileri

olarak ortaya çıkıyor. Türkiye’deki siyasi partiler, seçmenle birebir ilişki

kurmaktansa bir aşiret reisi ile ilişki kurup 20-30 bin oyu denetlemesi daha kolay

olduğu için bu sistemi devam ettirmiştir. Siyasi partiler bu aşiret yapısının değişmesi

için ciddi bir çaba göstermemiştir.”

Erkan’ın da ifade gibi aşiret, yani feodalizmin kalesi, bugünün gayri resmi

birer despotik derebeyleri olan reisleri sayesinde varlıklarını sürdürmüşlerdir. Fakat

çağdaşlaşmayla beraber geleneksel aşiret liderlerin meşruiyetinin erozyona uğramaya

başlaması, devletin ekonomik hayat ve sosyal alandaki nüfuzunun bölgede artması ve

kırsal kesimi pazar piyasası ile bütünleştiren kapitalist ilişkilerin gelişmesi, çıkar

ilişkilerinin biçimini değiştirmiştir.

Daha önceleri aşiret liderleri oya karşılık kendi maddi imkânlarını köylüye

sunuyor iken, şimdi ağalar ve geleneksel liderler siyasal partiler aracılığı ile köylere

yol, su, elektrik gibi alt yapı hizmetleri götürmekte ve bu hizmetlerin karşılığı olarak

köylüden oy istemektedirler.212

4.1.2) Sosyal Statü

211 Faruk Balıkçı, “Aşiret Reisleri ve Şeyhler Meclise”, Hürriyet, S. 19660, 26.09.2002, s. 16.212 Uluç, Güneydoğu Anadolu Bölgesi’nin Toplumsal ve Siyasal Yapısı: Mardin Örneğinde Siyasal Katılım, s. 50.

72

Kabile toplumlarında var olan kendi kendini eğitebilme, düzen kurma ve kendi

kendini yönetilme olgusu merkezi bir siyasal yönetimin var olması durumunda da bu

merkezi siyasal yönetimin de çok zayıf ve gevşek bir yapıda olmasına yol

açmaktadır. Gerçekten de kabile toplumlarının siyasal işlevler ifa eden reisleri

olduğunu ve reislerin fonksiyonlarının sadece kendi kabilelerini yönetmek değil, aynı

zamanda bazen rekabet ya da husumet ilişkileri güttükleri diğer kabilelerle de siyasal

uzlaşmaya varmak, antlaşmalar yapmak, kabileler arasındaki güç dengesini de ince

bir diplomasiyle hesaplamak olduğu biliniyor.213

Siyasi bir birlik olan aşiretler aynı zamanda bir kültür toplumsallaşması

yönüyle önem taşımaktadır. Bu kültürün lideri olan aşiret reisi, aşiretin mülkünün

manevi sahibi, aşiretin de babası sayılır. Bu nedenle aşiretin çıkarlarını korumak,

prestijini sürekli yüksek tutmak, onun görevleri arasındadır. Bu çıkarlar şunlardır.

Aşiretin diğer aşiretler arasında önemli olan yerini korumak hatta daha üst düzeylere

çıkarmak. Aşiretin veya mensuplarının devlet ile olan ilişkilerinde, aracılık yapmak.

Bürokrasi ile kurulacak kontak yoluyla, aşireti devlet katında temsil etmek ve olup

bitecek işlerini halletmek.214

Genel seçimlerde Doğu ve Güneydoğu’ya dağıtılan milletvekili kontenjanı az

olduğundan milletvekili seçilecek aşiret reislerinin diğer aşiretlere karşı üstünlük

sağlıyor olması, sosyal statüde aşiretlerin siyasetten haz duymasına neden olmuştur.

Kazanmanın bir şeref ve itibar sayıldığı bu seçimler, önceleri yalnız aşiret

reisliği ile sınırlı olan siyasal katılımı bu durumda artırmakta ve halk böylece politize

olmaktadır. Yöredeki seçimler milletvekili, (eskiden) senatörlük, yahut belediye

başkanlığı, il encümen üyeliği seçiminden ziyade aşiretler arası bir savaşa dönüşür.

Bu savaş çoğu kez politik alanda tartışma ile yetinmez, birçok can alma pahasına

sıcak bir süreç izleyip gider.215

Kimi zaman sırf itibar kazanmak amacıyla aşiretlerin birbirleriyle ittifak ederek

diğer aşiretlere karşı üstünlük kurdukları da görülmektedir. Parlamento seçimleri kan

bağı ile meydana gelmiş olan aşiretin gücünün en belirgin göstergesidir.216 Örneğin

213 Nur Vergin, Siyasetin Sosyolojisi, Bağlam Yayıncılık, İstanbul, 2003, s. 33.214 Özer, Doğu’da Aşiret Düzeni ve Brukanlar, s. 101.215 Özer, Doğu’da Aşiret Düzeni ve Brukanlar, s. 102.216 Özer, Doğu’da Aşiret Düzeni ve Brukanlar, s. 312.

73

Bin-i Muhammed aşiret reisi eski Şanlıurfa Milletvekili Mehmet Yalçınkaya, XX.

Dönem seçimlerine bağımsız aday olarak girmiş, topladığı 22 bin oyla siyasilere

mesaj göndermişti. Nitekim bu mesajı iyi okuyan DYP, Yalçınkaya’yı XXI. Dönem

Milletvekili listesine dâhil etmiştir.

Tüm bunların ötesinde siyasette milletvekili seçilen aşiret ağalarının bazı kan

davalarını çözerek büyük saygınlık sağladıkları da bilinmektedir. Çünkü kan davası,

aşiret yapısında kolektiflik sorumluluk ve kabile üyelerinin sıkı bir denetim altında

bulundurulmaları, her bir kabilenin kendi insanları üzerinde asayiş sağlama çabası

gütmesini zorunlu kılmaktadır.217 Örneğin Şanlıurfa’da Demir, Felhan, Çakmak

aileleri arasındaki kan davasını Şanlıurfa CHP Milletvekili Vedat Melik’in araya

girerek kan davasını bitirmesi, Melik Aşireti’nin saygınlığının artmasına neden

olmuştur.

Siyasete giren aşiret reisine sosyal statü kazandıran ve aşiretin itibarını artıran

bir diğer neden aşiret ağalarının siyaset yoluyla yol, sulama sistemleri, su boruları,

elektrik, okul gibi herkesin istediği ama kolay elde edilemeyen bir takım hizmetlerin

diğer köylere değil de kendi taraftarlarının köylerine ulaşmasını sağlayabilmesidir.218

Yine ciddi bir sıkıntısı olan bir köylü kendi milletvekiline gidip yardım isteyebilir.

Sonuç olarak siyaset yoluyla aşiretler hem kendi güçlerini artırıyor, hem de

aşiretlerinin sosyal statülerini yükselterek diğer aşiretler arasında daha itibarlı, daha

güçlü bir konuma getiriyorlardı.

4.1.3) Hizmet

Hizmet, birçok milletvekilinin belirtmeye çalıştığı “biz oraya hizmet için

gittik” sözünün anatomisidir, ya da parlamenterlerin saklandığı bir argüman

olmuştur. Aşiret üyesi veya reisinin niçin siyasete girdiniz sorusu sorulduğu zaman

alabileceğiniz yegâne deyim olmuştur hizmet. Star gazetesi yazarı Murat Menteş’in

217 Vergin, Siyasetin Sosyolojisi, s. 32-33.218 Bruinessen, Ağa, Şeyh ve Devlet, s. 297.

74

2006 yılında Şanlıurfa milletvekili Zülfükar İzol’a sorduğu sorunun cevabına

bakılırsa hizmet anlayışı gelenekselleşmiştir:219

Her dönem milletvekili seçilmenizin sırrı nedir? Aşiretinizin olmasının

bunda etkisi var mı?

Her şeyi aşirete bağlamak doğru değil. Şanlıurfa’da vatandaşın sorunlarına

eğilmemiz, sorunlarını çözmeye çalışmamızın, güzel hizmet vermemizin bunda etkisi

var. Elimizden geldiğince, vatandaşın yanımızdan mutlu ayrılmasını sağlamaya

çalışıyoruz. İnsanların sıkıntılarının giderilmesine uğraşıyoruz. Öyle milletvekilleri

vardı ki, kendi iline gidemiyor ya da ayda yılda bir gidiyor. Biz öyle değiliz. Ayda en

az 3-4 kez, bazen 5-6 kez Şanlıurfa’ya gidiyorum. Yazın 55 derece sıcaklıkta dahi

Şanlıurfa’da oluyorum. Köy köy, mezra mezra dolaşıyorum. Sivil toplum örgütleri,

bürokratlar, vatandaşlar, parti teşkilatlarını dolaşıyorum. Sorunları gerektiğinde

Meclis gündemine taşıyorum. Gerekirse müsteşarlara, genel müdürlere gidip,

sorunun çözümü için çaba harcıyorum. Seçmeni dinliyorum. Bana gelen her insanın

mutlu ayrılmasını istiyorum. Genel Kurul’da değilsem, mutlaka odamda görüşme

yapıyorum. Şanlıurfa’da milletvekili seçilebilmek için en az 25 bin oya ihtiyaç var.

Ben her dönem birinci sıradan milletvekili seçiliyorum. Milletvekili seçilmemde

aşiret reisliğim değil, seçmene iyi hizmet vermenin etkisi bulunuyor. Çalışma

biçimiyle örnek kişi olmalı. En önemli temel özellik budur. Bu özellikler sizi aşirette

ön plana çıkarıyor, yükseltiyor.

Hizmet, Zülfükar İzol’un da saklandığı kavram olmuştur. Belki Zülfükar İzol,

hizmet adına Şanlıurfa’ya önemli katkıları olmuş olabilir; zira Z. İzol mecliste

Şanlıurfa’nın meselelerini meclise taşıyan parlamenterlerin başında gelir.220 Ancak

listeye alınırken aşiretinin etkisini gizlemesi bu gerçeği yok sayması ilginçtir.

Aslında klişeleşmiş bir ifade Şanlıurfa’da yerini bulmuştur. Arkamda 30 bin paket oy

var. Bu söz siyasileri hem cezp ediyor hem de iştahlarını bu yöne çeviriyor. Sadece

Zülfükar İzol mu? Bu sözü Seyit Eyyüpoğlu’ndan da duymak mümkündür.221

Sayın vekilim milletvekili olmanızda aşiretinizin katkısı olmuş olabilir mi?

219 Murat Menteş, “Meclis’te Bir Aşiret Reisi”, Star Gazetesi, S. 2322, 09.04.2006, s. 24.220 TBMM Zabıt Ceridesi, C. XI, B. 64, TBMM Matbaası, Ankara, 1999, s. 503-505.221 14.010.2008 Tarihinde TBMM’de Seyit Eyyüpoğlu’yla Yapılan Görüşme.

75

Seyit Eyyüpoğlu: Kesinlik hayır. Bir kere ben milletvekili olurken aşiretimden

hiç bahsetmedim. Bunun yanında aşiretçilik ve aşiret Urfa’da artık itibar edilmeyen

birer sosyal öğelerdir Anavatan döneminde Şanlıurfa için yaptığım hizmeti tüm

Urfalılar bilir. Bağımsız bir aday olarak seçilmiş olabilirim. Fakat bağımsız

seçilmem yaptığım hizmetlerden ve halkın bana olan teveccühünden kaynaklanıyor.

Bunun yanında halk sizden hizmet bekler. Köylü yolunu, elektriğini suyunu

getirmenizi bekler. Siz bunları yerine getiremezseniz bir dahaki seçimde bu

kişilerden oy alamazsınız. Ben şahsım olarak özellikle halkla iç içe halkın yanında

olmaya gayret ettim. Halkın ayağına bizatihi gittim. Onların sıkıntılarına, dertlerine

derman olmaya çalıştım. Halk bunları bizden bekler. Biz de halka bunlara cevap

vermek zorundayız. Zaten Meclis’te olmamızın gereği budur.

Genel bir ifade olan hizmet kavramı işte böyle milletvekillerinin siyasete

girerken kullandıkları genel tekrar bir vecize olmuştur. Bu söz, Şanlıurfa için

konuşmak gerekirse yöre vekillerinin siyasi arenaya koşarken kendisine oy veren

kimselere verdikleri sözün teminatı olmuştur.

4.2) Siyasilerin Aşiret Liderlerini Siyasette Görmek İstemelerinin Nedenleri

XIX. yüzyılda Osmanlı’nın yönetim ağını sıklaştırması, aşiretleri

çatısı altında bir araya getiren emirliklerin ortadan kalkmasına

neden oldu. Bunun sonucunda dolaylı yönetim(aşiretler) tümüyle

yok olmadı; fakat daha düşük düzeylerde devam etti. Bu dönemde

her reis kendine bağlı adamları arttırmak ve devletten ayrıcalık ve

güç elde etmek için diğerleriyle rekabet etti.222 Bazı reisler bu yolla,

daha önce hiçbir aşiret reisinin sahip olmadığı kadar güç elde

ettiler.

Bu yeni dönemin tipik politik birimleri büyük aşiretler ya da

aşiret konfederasyonlarıydı.223 Cumhuriyet’e geçişle birlikte yeni

222 Tekin, Hakkâri Örneğinde Aşiret, Cemaat ve Akrabalık Örüntülerinin Modernleşme ve Kırsal Çözülme Sürecindeki Siyasal ve Toplumsal Sonuçları, s. 82.223 Bruinessen, Ağa, Şeyh ve Devlet, s. 298.

76

kurulan Türk Devleti’nin devlet içersinde gayri resmi böyle bir

yapılanmaya tahammülü olamazdı. Nitekim bu dönemde yapılan

bazı gelişmeler sayesinde aşiret unsuru büyük ölçüde yıkılmaya yüz

tutmuştur. Bahattin Akşit’in belirttiği gibi bu dönemde224 “aşiret,

cemaat, tebaa kimliklerinin yerine, aile ve vatandaş kimlikleri

geçirilmeye çabalanmıştır.”

Cumhuriyet rejimi, 1930’lu yıllardan başlayarak bölgede

merkezîleşme politikalarını daha da arttırdı. Bu yeni rejim

merkeziyetçi ve milliyetçi toplumsal bütünleşme projesine direnç

gösteren Kürt aşiretlerinin direncini kırmak ve çözülmelerini

başlatmak için zorunlu bir İskân Kanunu çıkardı.225 Bu kanunla bazi

önemli aşiretlerin güçlerini yitirdiği anlaşıyor. Örneğin Şeyhanlı

Aşireti lideri Ömer Cevheri’nin Adana’ya iskân edilmesi gibi.

1945’lere kadar devlet aşiret düzenini yıkmak için epey yol

aldığı söylenebilir. Fakat II. Dünya Savaşı’ndan sonra Türkiye’de

başlayan sanayi hamleleriyle birlikte köy ağaları ve aşiret reisleri

şehre giderek, oradaki lütuflardan yararlanma yoluna gitti. Aşiret

liderlerinin şehirdeki yaşayış tarzına ve sosyal öğelere alışma

dönemi kısa sürmekle beraber aşiret üyelerinin de şehre göçmesi

aşiret ağalarının yeni hegemonyasının başlamasına neden oldu.

Aslında bu çok basit bir mantıktır. Örneğin 2009 Mart yerel

seçimlerinde Erzurum’dan İstanbul’a Malbat’ıyla göçmüş Emin

Atmaca adlı şahıs, İstanbul’a yerleştikten sonra çevresindeki göç

odaklarının da etkisiyle siyasete soyunmuş ve CHP’nin meşhur

“Çarşaf Açılımı” denilen girişimde başrol oynamış daha sonra

CHP’ye geçtikten sonra Eyüp Belediye Başkan Aday Adayı

olmuştur.226

224 Bahattin Akşit, “İç Göçlerin Nesnel ve Toplumsal Tarihi Üzerine Gözlemler: Köy Tarafından Bir Bakış”, Türkiye’de İç Göç, Hazırlayan: Ahmet İçyudu ve diğerleri, Tarih Vakfı Yayınları, İstanbul, 1997, s. 32.225 Tekin, Hakkâri Örneğinde Aşiret, Cemaat ve Akrabalık Örüntülerinin Modernleşme ve Kırsal Çözülme Sürecindeki Siyasal ve Toplumsal Sonuçları, s. 84.226 Nuray Mert, “CHP’nin Çarşaf Açılımı”, Radikal, S. 4437, 11.12.2008, s. 14.

77

Bunun gibi döngüler daha 1950’lerin başında Şanlıurfa’da

yaşanmaya başlamıştı. Bizi burada asıl ilgilendiren siyasetçilerin

neden bu göç gruplarına ihtiyaç duyduğudur. Çok partili hayata

geçişle birlikte siyaset kulvarında yeni bir anlayış hâkim olmuştu.

Bu anlayışa göre Doğu ve Güneydoğu Bölgesi’nde siyasetçiler

burada diğer partilerin önüne geçmek için bölgede güç unsuru olan

ağa, şeyh ve aşiret liderlerini yanlarına çekmeye başladılar. İlk bu

atağı yapan Demokrat Parti olmuştur. 1950 milletvekili genel

seçimlerinde siyasi partiler, Şanlıurfa bölgesinde Ömer Cevheri,

Hasan Oral, Abdurrahman Odabaşı’nı listelerinde ilk sıralara

yerleştirerek bölgede büyük oranda oy almayı sağladılar.

Siyasetçiler, bu bölgelere geldikleri zaman ilk başlarda aşiret

reisinin evine gitmeye başladılar. Çok tabii bir durum olan bu

anlayış yararcı esaslardan doğmuştur. Siyasiler halkın ayağına

gitmektense halkın seçme gücünü elinde bulunduran aşiret

reisleriyle irtibata geçmek daha doğru ve faydacı sonuç

vermektedir.

Menderes yönetimi de bu anlayışla 1950, 1954 ve 1957

milletvekili genel seçimlerinde aşiret ağalarının ayağına giderek

hem onların güçlerinden yararlanmış hem de diğer partilerin bir

adım önüne geçmişlerdir. Bu durum Yeşilçam’ın filmlerine dahi

yansımıştır. Ünlü Şener Şen’in Züğürt Ağa filminde, siyasetçiler

seçim zamanı Şener Şen’i ziyaret etmekte ve köydeki oylara talip

olduklarını ifade etmektedir.

Aşiret düzenini yıkmaya çalışan statükocu CHP, 1957 genel

seçimleriyle beraber o da aşiret modasına uymak zorunda kaldı.

Önce Siverek bölgesinde Hasan Ağan daha sonraki seçimlerde

Bahri Karakeçili’yle beraber bu düzenin savunucusu olmaya

başladılar. Yani kendi söndürdükleri ateşi yeninden alevlendirdiler.

Devlet bürokrasisi, aşiretlilerin kendileri ile olan yakın

ilişkilerinden memnun olduğu gibi bu ilişkiyi devam ettirdiler.

78

Günümüze kadar devam eden bu ilişki en son 2002 genel

seçimlerinde görülmüştür. AKP ve CHP yöneticileri aşiret lideriyle

görüşerek milletvekili listesini hazırlamışlardır. 2002’de yapılan

milletvekili genel seçimlerinde partilerin milletvekili listelerine

bakılacak olursa bu ilişkinin boyutunu kolay bir şekilde görülecektir.

AKP 1- Zülfükarİzol İzol Aşireti lideri

AKP 2- Mahmut Kaplan Şeyhanlı Aşireti

AKP 3- Faruk Bayrak Süleymanlar Aşireti

CHP 1- Vedat Melik Melik Aşiret reisi

CHP 2- Turan Tüysüz Kalendar Aşiret reisi

Bağımsız Sabahattin Cevheri Şeyhanlı Aşireti

Tablo bu şekilde oluşurken aslında aşiret reisleri Anavatan ve DYP’de

toplanmıştı. Fakat bu iki partinin meclise girmemesinden dolayı birçok aşiret lideri

parlamenter olma şansı elde edemedi.

Sonuç olarak siyasetçiler aşiret liderlerini neden partilerinde görmek

istemesinin nedenleri şöyle değerlendirilir. Siyasetçilerin aşiretlerle

olan yakın ilişkileri ise büyük ölçüde parti merkezli yararcı esaslara

dayanmaktadır. 1945’ten sonra çok partili hayata geçilmesi ile

birlikte aşiretler, siyasi partiler için bir oy deposu olma özelliğini

kazanmış ve her ideolojiden parti, özellikle de sağ partiler bundan

yararlanmak istemişlerdir. Böylece çok partili hayata geçiş

aşiretçiliğe işlerlik kazandırmıştır. Politikacılar, tek tek seçmenleri

ikna etmek yerine, aşiret liderleri ve şeyhler ile yakın temasa

geçerek blok halinde oyları partilerine kazandırmanın daha az

maliyetli olduğunu ve daha az çalışma gerektirdiğini

görmüşlerdir.227

227 Uluç, Güneydoğu Anadolu Bölgesi’nin Toplumsal ve Siyasal Yapısı: Mardin Örneğinde Siyasal Katılım, s. 206.

79

Siyasi partilerin aşiretlerle ne kadar yakın ilişki içinde

olduklarını bölgeden seçilen milletvekillerinin geldikleri sosyal

tabaka ve sınıftan anlamak mümkündür. Nitekim 1991 milletvekili

genel seçimlerine kadar Güneydoğu Anadolu Bölgesi’nden seçilen

milletvekillerinin % 90’ı ağa, bey veya şeyhtir ya da aşiret

kökenlidir.228

1999 milletvekili genel seçimlerinde, Urfa’da parti

yandaşlarının arabalarının ön camına büyük puntolar biçiminde

mensubu oldukları aşireti yazmış olmaları ve bu şekilde siyasal

partilere güçlerini göstermeleri, parti sisteminin aşiret temelli

yapıya yeni bir işlerlik kazandırdığı yönündeki iddiamızı destekler

mahiyette bir kanıt olabilir.229 Bölgesel sosyolojik veriler üzerine

araştırma yapan Rüstem Erkan’ın siyasetin aşireti nasıl

güçlendirdiği üzerine yaptığı tespit çok ilginçtir.230

DP, 1950 genel seçimlerinden itibaren Güneydoğu Anadolu Bölgesi’nde

CHP’ye karşı büyük bir üstünlüğe sahip oldu, özellikle 1950 ve 1954 genel

seçimlerinde bölgede tek parti konumuna geldi. 1950 genel seçimlerinde Güneydoğu

Anadolu Bölgesi’ndeki 32 milletvekilinin 28’ini; 1954 milletvekili genel

seçimlerinde 35 milletvekilinin tamamını; 1957 milletvekili genel seçimlerinde ise

bölgedeki 41 milletvekilinin 24’ünü DP kazanmıştır.

DP’nin Türkiye’nin diğer bölgelerine göre Güneydoğu Anadolu Bölgesi’nde

daha yüksek oy almasının anlaşılabilir sosyal ve politik nedenleri var. Kısaca, tek

parti döneminin uygulamalarından Güneydoğu Anadolu Bölgesi, diğer bölgelere

göre daha olumsuz etkilendi denilebilir. 27 Mayıs 1960 Askerî Darbesi’nden sonra

Güneydoğu Anadolu’da farklı bir siyasal yapının ortaya çıktığı görülüyor. Bu

seçimlerin en ilginç sonucu, Ekrem Alican liderliğinde bazı aşiret beylerinin

desteğiyle kurulan Yeni Türkiye Partisi’nin (YTP) yüksek oy almasıdır.

228 Özer, Doğu’da Aşiret Düzeni ve Brukanlar, s. 314.229 Uluç, Güneydoğu Anadolu Bölgesi’nin Toplumsal ve Siyasal Yapısı: Mardin Örneğinde Siyasal Katılım, s. 206.230 24.01.2009 Tarihinde Rüstem Erkan’la Dicle Üniversitesi Sosyoloji Bölüm Başkanlığı’nda Yapılan Görüşme.

80

YTP, 1961 seçimlerinde Türkiye genelinde yüzde 13,7 oranında oy alırken

Güneydoğu Anadolu’da yüzde 40, Doğu Anadolu Bölgesi’nde ise yüzde 30,2

oranında oy aldı. YTP, 1965 seçimlerinde ülke genelinde yüzde 3,7 oranında oy

alırken, Kürt nüfusunun yoğun olduğu illerde yüzde 58’in üzerinde oy almıştır.

1969 milletvekili genel seçimlerinde ise, YTP’nin ülke genelinde oyları yüzde

2’lere düşmüş olmasına rağmen, Kürt nüfusun yoğun olduğu illerde oyların yüzde

53’ünü aldı. Bu sonuç, 1950-1960 yılları arasında DP iktidarı döneminde Güneydoğu

Anadolu’da egemen olan dinsel ve aşiret yapısının büyük oranda desteklendiğini ve

bunun da 1960 sonrasında bir siyasal hareketi destekleyecek düzeye geldiği

görülüyor. Başka bir deyişle bu yıllarda bölgede Kürt etnik kimliğinden öte, aşiret ve

toprak ağalığının siyasette etkili olduğu görülmüştür.

1950 ile başlayan süreç aşiretin siyasallaşması ve siyasilerin aşiretleri

barındırması DP ile başladı ve günümüze kadar devam etmiştir. Bölgede, bu süreçten

her iki tarafın yani aşiretle siyasetin birbirini tamamladığı ve birbirinden yararlanma

yoluna gittikleri gözlemlenebilir.

4.3) Aşiret Siyaset İlişkisine Urfa Halkının Bakış Açısı

Şanlıurfa bölgesinde yaşayan halkın büyük bir bölümü bir aşirete mensuptur.

Halkın aşirete bağlılığının çeşitli nedenleri vardır. Bunlar halkın toplu halde yaşamak

isteği, toprağa bağlı ekonomik yapısı, yalnızlaşma korkusu ve barınma ihtiyacından

dolayı bölgedeki insanlar aşirete olan bağlılıkları devam etmektedir. Genel olarak

yukarıda belirtilen hususlar bireyin siyasal katılımını da belirlemektedir. Bu yüzden

aşiret siyaset ilişkisine yöredeki halkın bakış açısı ile aşiret liderlerinin bakış açısıyla

paralellik gösterdiği öne sürülebilir. Ahmet Taner Kışlalı, bölgedeki analizleri

sonucu elde ettiği verilere dayanarak, halkın oy verirken bazı hususlara dikkat

ettiğini öne sürmektedir. Bunları güvenlik isteği, saygınlık isteği, duygusal bağlılık,

dinsel ve siyasal inançlar olarak belirlemektedir.231 Aşağıda belirtilen anketin sonucu

Kışlalı’nın fikirleriyle aynı doğrultuda olduğunu ortaya koymaktadır.

231 Ahmet Taner Kışlalı, Siyasal Sistemler, Siyasal Çatışma ve Uzlaşma, İmge Kitabevi, Ankara, 1991, s. 190.

81

Partilere Oy Verirken Neye Dikkat Edersiniz? Kiş

i

%

Aşiretimin Önceliği 20 20

Ekonomi Politikaları 37 37

Dinsel Konulara 22 22

Demokrasi Alanındaki Açılımları 15 15

Milli Duygulara Hitap Edecek Partiye 6 6

Toplam 100 100

Eğitim durumunuz Kişi %

İlkokul mezunu 20 20

Ortaokul mezunu 34 34

Lise mezunu 30 30

Üniversite mezunu 16 16

Toplam 100 100

Yüz yüze 100 kişiyle yapılan anket sonucunda halkın özellikle aşiretlerini ve

ekonomik politikaları ön plana çıkardıkları görülmüştür. Zira halkının bu yaklaşımı

aşiret siyaset ilişkisinin bölgede ne kadar önemli olduğunu göstermektedir. Bu

tespitlerde 100 kişinin 20’si aşiretleri hangi partiye oy verirse o partiye oy vereceğini

ifade ederken, 37’si ekonomik politikalara, 22’si dinsel ağırlıklı partiye oy

vereceğini, 15’i demokratik açılımlara oy vereceğini, 6’sı ise milli duygulara hitap

edecek partiye oy vereceğini ifade etmiştir. Bunun yanında değerlendirilmesi

gereken bir diğer nokta aşiretin önceliğini ön plana çıkaran kişilerin 3’ünün

üniversite, 4’ünün lise, 13’ünün ise ortaokul ve ilkokul mezunu olmasıdır. Burada

aşiretin yok olmasını istemeyen kişilerin çoğunluğunun lise ve ortaokul mezunun

olması ilginçtir.

82

1)Bir Aşiretin üyesi misiniz? 2)Üyesi iseniz siyasal tercihlerinizde aşiret ne kadar önemlidir? Kişi %1)Evet Üyesiyim. 2) Çok önemlidir. 70 70

2)Hayır, Aşiretim Yoktur. 2)Kendi

Tercihimi Kendim Belirlerim.

30 30

Toplam 100 100

Aynı kişiler üzerinde yapılan ankette kişilerin siyasal

tercihlerinde aşiretin önemi % 70’i önemli bulurken, % 30’u ise

önemsiz olarak değerlendirmiştir. Zaten Aşiretlerin bölgede önemi

varken halkın bu önemi göz ardı etmesi beklenemezdi. Genelde

aşiret liderleri arkamda şu kadar oy var, bana aday listesinde şu

sırayı vereceksiniz derken haklılığını ortaya koymaktadır. Belirtilen

anketlerde gerçekten halkın belli bir aşirete üye olduğunu ortaya

çıkarmıştır. Anket yapılırken Veysel Nacar adlı kişi aşiretlerle ilgili

olarak çok önemli bir tespitte bulunmuştur:

“Ben adliye mübaşir olarak görev yapmaktayım. Şimdiye kadar

girdiğim davalarda gözüme şu çarpmıştır. Bazı insanların

soyadlarını ya Bucak ya Şıhanlı ya da İzol yaptıklarını gördüm.

Onlarla yaptığımız niçin soyadlarınızı değiştiriyorsunuz sorusuna

verdikleri cevap genelde benim arkamda aşiretim yok; ama

soyadımı değiştirerek toplum içinde hem itibar hem de girişeceğim

ekonomik işlerde bana fayda getireceğini bildiğim için

değiştiriyorum. Bu cevap bana bölgede aşiretlerin aslında sosyal bir

problem olduğunu ortaya koymuştur.”

Veysel Nacar’ın da ifade ettiği gibi halk bir yerlere bağlanmak

istiyor. Bu sayede itibar göreceğini savunuyor. Sadece bu örnek bile

aşiretlerin bölgedeki önemini ortaya koymaktadır. Halkın aşiret

siyaset ilişkisine bakış açısı bu eksende devam etmiştir.

83

Şanlıurfa halkının seçim zamanlarında genelde aşiretlerinin gölgesinden

ayrılmadığı bilinen bir gerçektir. Bu gerçeği 2007 milletvekili genel seçimlerinde

AKP’nin Şanlıurfa mitinginde yüzlerce arabalarının arkasında aşiret liderlerinin

resimlerini koymalarını ve mitingde başbakan konuşma yapmasına rağmen her

aşiretin kendi liderinin isimlerini slogan şeklinde ifade etmesi anlamlı olsa gerek.

Sadece seçim zamanlarında dışarıdan Urfa’ya gelecek yabancı biri bile aşiretlerin

bölgedeki ağırlığını kolayca görebilir.

4.4) Aşiret Siyaset İlişkisine Urfa Milletvekillerinin Bakış Açısı

Güneydoğunun ve özellikle Şanlıurfa’nın toplum yapısının dayanmış olduğu

aşiret sistemi Osmanlı’dan Cumhuriyet yönetimine bırakılan bir mirastı. Doğu ve

Güneydoğu Anadolu’da toprak ağalığına dayalı aşiret reisliği, dinsel önderliklerle

desteklenerek geniş üretici kitleler üzerinde baskı kuruyor, köylünün özgür iradesini

kontrol altına alıyor, onu kapalı aşiret sistemi içinde kolay yönetilebilir ve

yönlendirilebilir, özgürlükleri kısıtlanmış bir birey halinde tutuyordu.232 Bu yüzden

Doğu’da siyaset hiçbir dönemde seçmenin özgür iradesinin siyasete yansıması

biçiminde gerçekleşmedi. Doğu Ergil’in ifadesiyle233 “Yerel nüfuzlular, çıkarları

doğrultusunda şu veya bu partiden aday oldular. Hatta kimi zaman, iki adayı

seçtirebilecek durumda olan aileler-aşiretler veya aşiret ittifakları, ayrı ayrı

partilerden seçilerek, değişebilecek güç dengelerine karşı kendilerini ve konumlarını

güvenceye aldılar. Kısacası, Doğu’da siyaset, partiler aracılığıyla ile yapılıyor

görünmekle birlikte siyaset bilimi deyimiyle partron-yanaşma ilişkisi bağlamında

güçlü kişiler aracılığı ile yapılmıştır.”

İşte bu kültür toplum yapısını elinde bulunduran ve sosyal vakıa olarak göz

önünde olan aşiret liderlerinin siyasete bakış açısı genelde onların aldıkları gücü

doğru adreste kullanmalarına bağlıdır. Tarafımızca yapılan görüşmelerde aşiret

liderleri olan milletvekillerinin aşiret siyaset ilişkisini kabul etmediği

gözlemlenmiştir. Bunlardan Seyit Eyyüpoğlu ve Vedat Melik, böyle bir döngü ve

232 Orhan Türkdoğan, Türk Toplumunda Zazalar ve Kürtler, Timaş Yayınları, İstanbul, 2008, s. 574.233 Ergil, Politikadan Kimlik Siyasetine Kürt Raporu, s. 133.

84

çevre merkez ilişkisini kesinlikle reddetmektedirler. 1991’den beri aktif siyasetin

içinde olan Vedat Melik aşiret siyaset ilişkisine şöyle değerlendirmiştir.234

Efendim aşiret siyaset ilişkisini sizin lideri ve ileri geleni olduğunuz Melik

aşireti olarak değerlendirecek olursanız hangi noktalara değinmek istersiniz?

Aşiretin siyasetle ilişkisinin asgari düzeyde olduğuna inanıyorum. Eğer

dediğiniz gibi etkili olsaydı. 2009 Mart yerel seçimlerinde sözde aşiretlerin

desteklediği AKP adayı Mehmet Oymak’ın kazanması gerekirdi. Zira seçimi

kazanan Ahmet Eşref Fakıbaba’nın arkasında sadece Seyit Eyyüpoğlu vardı. Ben

genelde bu ilişkinin genel seçimlerde etkili olduğunu düşünüyorum. Aşiretleri bu

kadar güçlü kılan mekanizmanın devlet yönetimi ve bölgeyi etkisi altına alan arazi

kavgaları ve töre cinayetleridir. Çünkü az önce değindiğim sosyal unsurlar sayesinde

aşiretler kenetleniyor. Devlet yönetimi derken: size bir örnek aktaracağım.

Çok eskiden Urfa’nın deyimiyle kimsesi olmayan birinin toprağı arkası güçlü

olan kişi tarafından alınmak istenmişti. Bu zavallı kişi de valiyle arası iyi olan benim

amcaoğluyla görüşmeye gider. Valiye durumu anlatılır. Valinin verdiği cevap sen

bana hangi aşiretten olduklarını söyle ben onların aşiret liderlerine nasihatte

bulunurum. Asıl benim burada beklediğim hak ve adalet varsa jandarma çavuşunu

gönderirim ve sorunu adliyeye intikal ettiririm. Yani benim demek istediğim devlet

bu yapının bozulmasını istemiyor. Ama diyeceksiniz aşiretler siyasette etkin değil

mi? Bence bunlar kapalı kapılar ardında ve il yönetimine değil de merkez üzerinde

baskı kurarak bir şekilde kendilerine siyasi arenada yer bulmayı başarıyorlar.

Böylece etkili mi değil mi siz karar verin.

Bu görüşmede V. Melik olayın başka bir boyutuna yıllardır değinilmeyen bir

yaraya parmak basıyordu. Melik, aşiret siyaset ilişkisini kabul etmekle beraber bu

ilişkiyi açığa çıkaracak bir belgenin olmadığına inanıyor. Aynı “Rüşvetin Belgesi

Olmaz” diye söylemle paralellik kuruyor. Aynı şekilde Seyit Eyyüpoğlu ile yapılan

mülakatta da aşiret siyaset ilişkisine soğuk bakan vekiller safında yer almaktadır.

234 07.04.2009 Tarihinde Vedat Melik’le Gapgaz’da Yapılan Görüşme.85

Eyyüpoğlu, aşiret ve siyaseti kesinlikle bir araya gelmeyecek birer kavram olarak

değerlendiriyor.

Sayın Eyyüpoğlu, siz aşiret siyaset ilişkisini nasıl değerlendiriyorsunuz?

Öncelikle az önce de belirttiğim gibi aşiret siyaset artık yan yana durmayan

kelimeler. Eskiden belki aşiretler siyasette etkin olmuş olabilir. Fakat şimdi aşiretin

siyasette yerinin olmadığı kanısındayım. Şimdi halk sizden hizmet bekler. Köylü

yolunu, elektriğini suyunu getirmenizi bekler. Siz bunları yerine getiremezseniz bir

dahaki seçimde bu kişilerden oy alamazsınız. Ben şahsım olarak özellikle halkla iç

içe halkın yanında olmaya gayret ettim. Halkın ayağına bizatihi gittim. Onların

sıkıntılarına, dertlerine derman olmaya çalıştım. Halk bunları bizden bekler. Biz de

halka bunlara cevap vermek zorundayız. Zaten mecliste olmamızın gereği budur.

Seyit Eyyüpoğlu, genelde siyasetçilerin dilinden düşmeyen bir kavrama

değiniyor. Ben hizmet etmezsem halk benim peşimden gelmez diyor. XXI. yüzyılda

aşiretlerin öneminin kaybettiğini ifade ediyor. Eyyüpoğlu’nun söylediklerine itiraz

edilebilir. Çünkü eğer Eyyüpoğlu’nun dediği gibi olsaydı 2007 yılında yapılan genel

seçimlerde S. Eyyüpoğlu’nun bağımsız seçilmesi zor olabilirdi. Eyyüpoğlu gibi

örnekleri çoğaltmak mümkündür. Star Gazetesi’ndeki demecinde Zülfükar İzol,

aşiret siyaset ilişkisini reddedenler arasındadır.235

Her dönem milletvekili seçilmenizin sırrı nedir? Aşiretinizin olmasının

bunda etkisi var mı?

Her şeyi aşirete bağlamak doğru değil. Şanlıurfa’da vatandaşın sorunlarına

eğilmemiz, sorunlarını çözmeye çalışmamızın, güzel hizmet vermemizin bunda etkisi

var. Elimizden geldiğince, vatandaşın yanımızdan mutlu ayrılmasını sağlamaya

çalışıyoruz. İnsanların sıkıntılarının giderilmesine uğraşıyoruz. Öyle milletvekilleri

vardı ki, kendi iline gidemiyor ya da ayda yılda bir gidiyor. Biz öyle değiliz. Ayda en

az 3-4 kez, bazen 5-6 kez Şanlıurfa’ya gidiyorum. Yazın 55 derece sıcaklıkta dahi

Şanlıurfa’da oluyorum. Köy köy, mezra mezra dolaşıyorum. Sivil toplum örgütleri,

bürokratlar, vatandaşlar, parti teşkilatlarını dolaşıyorum. Sorunları gerektiğinde

235 Murat Menteş, “Meclis’te Bir Aşiret Reisi”, Star Gazetesi, S. 2322, 09.04.2006, s. 24.

86

Meclis gündemine taşıyorum. Gerekirse müsteşarlara, genel müdürlere gidip,

sorunun çözümü için çaba harcıyorum. Seçmeni dinliyorum. Bana gelen her insanın

mutlu ayrılmasını istiyorum. Genel Kurul’da değilsem, mutlaka odamda görüşme

yapıyorum.

Şanlıurfa’da milletvekili seçilebilmek için en az 25 bin oya ihtiyaç var. Ben her

dönem birinci sıradan milletvekili seçiliyorum. Milletvekili seçilmemde aşiret

reisliğim değil, seçmene iyi hizmet vermenin etkisi bulunuyor. Çalışma biçimiyle

örnek kişi olmalı. En önemli temel özellik budur. Bu özellikler sizi aşirette ön plana

çıkarıyor, yükseltiyor.

Zülfükar İzol, hizmetten bahsediyor, halkın artık sorunlara yönelik çözüm

üretmelerinden, köylünün köy yolu, su ve elektrik isteklerine çözüm bulmak için

çaba harcadığı ifade ediyor. Fakat İzol Aşireti’nin Türkiye’nin en büyük aşireti

olduğu ifade eden yine kendisidir. Bu söylemle bir yerlere mesaj mı veriyor yoksa

aşiretinin büyüklüğünü ifade ediyor orası tartışılır.

Aşiret siyaset ilişkisini ilk defa arkamda şu kadar oy var diyen 1957 genel

seçimlerinde milletvekili olan Hasan Oral’dır. Hasan Oral aday listelerinde yer

kapmak için arkamda şu kadar oy var bana şu aday sırasını bana vereceksiniz

demiştir.236

Yine 2007 milletvekili genel seçimlerinde AKP’den aday olan ve milletvekili

seçilen aslen Karslı olan Çağla Özyavuz, Cumeyli Aşireti’nin lideri ve Harran

Belediye Başkanı İbrahim Özyavuz’un eşidir. Kendisi 2007 milletvekili genel

seçimlerinde aday listeleri düzenlenirken “Arkamda 30 bin oy var. Beni listeye

alırsanız oyları size yönlendiririm” dediğini ismini vermek istemeyen bir gazeteci

dillendirdi. Aslına bakılırsa önceleri milliyetçi partilere oy veren Cumeyli Aşireti,

2007 milletvekili genel seçimlerinde oyunu AKP’ye vermiştir.

Netice itibariyle aşiret siyaset ilişkisine milletvekilleri her ne kadar soğuk

bakmışsalar da aday listelerinde aşiret liderlerinin sıralamayı kimseye bırakmaması

düşündürücüdür. Çünkü bu derebeyler, il yönetiminde olmasa bile genel merkeze

olan güçlerini bir şekilde göstermişlerdir. Milletvekili aday sıralaması yapılırken,

236 Aktaran gazeteci Naci İpek, Şanlıurfa.87

telgraftan tutunda, fax, telefon, emaille genel merkeze şu adayı gösterirseniz

oyumuzu size vereceğiz diyen somut gerçekler mevcuttur.

4.5) Aşiret Siyaset İlişkisinin Urfa Basınına Yanması

“Yüzsüzler de maskelidir, altında canavar görünür

Seçimle uykudan uyanan nevzuhur halk

sevdalılarına

Ankara yollarında para sarf etmek, marifet görünür”

Bu dizelerin sahibi Gapgündemi Gazetesi’nin köşe yazarı Naci

İpek’dir. Naci İpek, yaklaşık 85 yaşlarında Urfa siyasi arenasında

1950’lerden beri içinde olan bir gazetecidir. Naci İpek’le yapılan

mülakatta onun aşiret siyaset ilişkisini, bir de basın tarafından bakış

açısını gözler önüne sermiştir.237 İpek’e göre aşiret liderlerinin

siyasette yer alması ahlak açısından açıklanamayacak bir sosyal

vakıa olarak değerlendirmek gerektiğini ifade etmektedir. Zaten bu

ilişkiyi ön plana çıkaran yukarıdaki dizeleri de gazetesindeki

köşesinde kaleme almıştır. N. İpek, aşiret reislerinin siyasete

girerek var olan güçlerine güç kattığını, bunun yanında siyasi

pastadan ekonomik boyutta nem aldıklarını belirtti. Naci İpek’in

değindiği en önemli konu aşiretlerin siyasette kartelleştiğine, Urfa

içerisinde arkası olmayan fakat eğitim açısından hiçbir kusuru

olmayan kişinin siyasi partilerde milletvekili olarak görev

yapamayacağı söylemidir.

Gazeteci yazar Gül San’la yapılan röportajda G. San, aşiret

siyaset ilişkisine, şöyle yaklaşmıştır.238 Aşiretleri güçlendiren temel

etkenin köyden kentte olan göç sonrası köylü grubun köydeki

geleneklerini şehre taşıması ve bunun sonucunda yalnızlaşma ve 237 21.02.2009’da Naci İpek’le Özlem Kitapevinde Yapılan Mülakat.238 16.02.2009 Tarihinde Gül San’la Şanlıurfa Belediyesi Kütüphanesinde Yapılan Görüşme.

88

barınma ihtiyacından dolayı aşiret üyelerinin birbirini desteklediği

ve bu sosyal hadisenin günümüze kadar varlığını devam ettiğini

ifade etti. Aşiretlerin siyasette olan ilişkisine olan yaklaşımı ise daha

çok pragmatik hedeflerden yola çıkan şehirli halkın söylemleri

sonucunda aşiretler siyasete girdiğini belirtti. Yani şu aşiretin şu

kadar oyu var. Şu seçimlerde şu partiden eğer şu aşiret aday

gösterirse sıralamaya girer söylemleri sonucu aşiret siyaset

geleneği oluşmuştur. Belki Gül San’ın da değindiği gibi gerçekten

yukarıdaki halk söylemleri şehir efsanesi kimliğini meydana

getirdiği savunulabilir. Çünkü seçim dönemlerinde partilerin

milletvekili sıralaması oluşturulurken, aslında halk kendi

sıralamasını kafasında oluşturmuştur ve genelde de bu sıralamayı

dillendirdikleri için partilerin milletvekili sıralaması da bu yönde

oluşur. Bu vaziyeti demokrasiyle açıklamak zordur. Zira bu

değerlendirmeyi yapanlar aşiret üyeleri oldukları için aday olacak

kişilerinde kendi aşiretlerinden olması pek tabidir.

Gazeteci, düşünür, avukat Müslüm Akalın’ın tespiti ise,239 aşiret siyaset

ilişkisine yaklaşımı daha çok aşiretlerin normlaştığını köyden kentte olan göçün bu

normlaşma sonucunda aşiretlerin şehirde olan geleneklere entegre olarak siyasete

soyundukları şeklindeydi. Müslüm Akalın, siyasilere bu konuda Sezar’ın hakkı

Sezar’a misali hak vermek istiyor. Çünkü binlerin ayağına gitmektense bu binleri

ayakta tutan unsur olan aşiret liderlerine listelerinde yer vererek binlerce oyu bir

anda kendi partilere taşıması daha pragmatik olarak değerlendiriyor. Şanlıurfa

basınının bir diğer duayeni olan Sabri Dişli ise tarafımızca yapılan mülakatta aşiret-

siyaset eksenine sosyolojik bir boyutta cevap veriyor. Dişli’ye göre bu ilişki daha çok

birlik beraberliğin ve gruplaşmanın doğanın bir gereği olarak bütünleşmeye,

bütünleşmeden de siyaset arenasına sürüklenen bir yol olarak bakıyor. Bu yolda elde

edilen kazanımları siyaset kulvarında kullanılması bu ilişkiyi doğurdu söylemi

önemlidir.

239 18.11.2008 Tarihinde Müslüm Akalın’la Akalın Hukuk Bürosunda Yapılan Görüşme.

89

Avrupa Birliği Sürecinde Şanlıurfa adlı derneğin başkanı ve bir

gazetede köşeyazarı olan Kadir İkbal olaya daha çok bu beraberliğin

neden çıktığı konusundaki telkinleri önemlidir. İkbal’e göre aşiretler,

kapitalizmden payına düşeni alamadığı için güçlü olduklarını bu

güçlerini önce mahalle muhtarlığı sonra il meclis üyeliklerinde en

sonda aşiret liderlerini milletvekili seçtirerek aşiretlerinin sosyal

statü olarak diğer aşiretlerin önüne geçtiğini ifade etti.

Genel olarak basının aşirete olan ilgisini değerlendirecek olursak, basın

aşiretlerin siyasette yer almasını istememektedir. Fakat bu mekanizmayı durduracak

bir gücün olmadığını bir nevi ellerinin mahkûm olduğunu söylediler. Çünkü hangi

partiye oy verirlerse versinler aday listelerinde her partinin sıralamada illaki aşiret

liderlerine yer verdiklerini, aslında aşiretlerin bu bölgenin yani Ortadoğu’nun ortak

kaderi olduğu konusunda basın camiası hemfikirlerdir.

SONUÇ

Osmanlı Devleti’nin aşiretten devlete geçtiği düşünülürse, Osmanlı’nın Doğu

ve Güneydoğu Anadolu’yu kendi topraklarına kattıktan sonra bu bölgeyi kendi

içerisinde serbest yani özerk hâlde bırakmasıyla başlayan süreç, Osmanlı Devleti’nin

duraklamaya başladığı dönemde bölgede yer alan aşiretlerin güçlenmesine ve

90

bağımsız hareket etmeleriyle sonuçlanmıştır. Her ne kadar III. Selim ve II. Mahmut

dönemlerinde merkezî otoriteyi sağlamak için aşiretlerin üzerlerine gidildiyse de II.

Abdülhamid Devri’nde padişaha bağlılığı ve bölgedeki asayişi sağlamak için kurulan

Hamidiye Alayları sayesinde aşiretler, canlanmaya başladı. Bu dönemde bazı

aşiretlerin devlet kademesinde önemli görevlere geldiği gibi paşalık unvanları da

aldıkları bilinir.

Osmanlı Devleti yıkılıp yerine kurulan Türkiye Cumhuriyeti’nin Osmanlı’dan

böyle bir mirası devralmaya tahammülü yoktu. Nitekim Cumhuriyet rejimi bölgedeki

aşiret düzenini ortadan kaldırmak için bir dizi önlemler almıştır. Aşiretleri bölmekten

tutun da zaruri göç, toprak reformu gibi uygulamalar aşiretlere karşı atılan bazı

adımlardandır. Bu süreç 1945 yılına kadar devam etmiştir. Zira bu döneme kadar

gerçekten aşiret olgusunun içi boşalmaya başlamıştı. Fakat çok partili hayata geçişle

beraber aşiret liderlerinin siyasete soyunması ve aşiretlerin kendi yurtlarına dönmesi

için kanun çıkartılması yani itibarlarının geri verilmesi aşiret düzeninin hortlamasına

neden olmuştur. Bu dönemde artık aşiretler şehirleştiği gibi köydeki muhtarlıklarla

yetinmemiş, aşiret liderleri şehirdeki meclis üyeliklerinden tutun da encümen, il

başkanlığı ve milletvekilliğine aday olmuşturlar.

Siyasetçiler arkalarında sağlam bir oy potansiyeli taşıyan aşiret ağalarını

görmezden gelmesi mümkün değildi. Nitekim 1950 milletvekili genel seçimlerinde

Şeyhanlı Aşiret lideri Hacı Ömer Cevheri’nin DP taraflarından siyasete girmesiyle

aşiret siyaset ilişkisi başlamış oldu.

Bilhassa toprak ağalarını da yanına alan DP iktidarı bir anlamda Kemalistlerin

Kürt feodallerine yönelik sürdürdüğü politikalara son verdi. Bölgelerinde etkin

olduklarından orta ve batı Anadolu’ya sürgüne yollanan Kürt feodalleri için zaten

1945 sonrasında belirli yumuşamalar başlamıştı. 1947’de daha önceki ayaklanmalar

sırasında sürgün edilen Kürt feodalleri için bir kararname çıkarıldı. Bu kararname ile

hem geri dönebiliyor, hem de topraklarının önemli kısmına yeniden sahip

olabiliyorlardı. Bu kararname işbirliğinin tescili oldu. Bunu DP’nin 1950’de

çıkardığı özel af izledi. Bu özel af yasasıyla 1925 ve sonrasında Suriye'ye kaçanlar

için geri dönüş başladı.

Bu gelişmelerden sonraki dönemde yani 1954 ve 1957 milletvekili genel

seçimlerinde aşiretlerin hem aday listelerinde hem de yapılan il meclis seçiminde ön 91

planda oldukları aşikârdır. 27 Mayıs Darbesi sonucunda oluşan yeni anayasanın

vermiş olduğu rahatlıktan yararlanan aşiretler ilk parti düzeyinde güçlerinin zirvesine

ulaştılar. Ekrem Alican öncülüğünde ve aşiret liderleri ile ağaların desteği sonucunda

kurulan Yeni Türkiye Partisi(YTP) demokrasi açısından incelenmesi gereken bir

süreç olarak lanse edilebilir. YTP, sosyolog ve siyasetçilerin deyimiyle aşiretlerin

siyasallaşması ve dernekleşmesinin örneğini oluşturmuştur. Nitekim 1961’deki seçim

sonucunda YTP’nin Doğu ve Güneydoğu’daki oyların % 40’ını alırken, 1965 genel

seçimlerinde ise Türkiye genelinde % 3,2 oy almıştır, oy potansiyeli olan Doğu’da

ise yüzde % 35’lere varan dilimlere uzanmıştır. Aynı seçimlerde Demokrat Parti’nin

yerine kurulan Adalet Partisi listelerinde gösterdiği aşiret reisleri sayesinde bazı

yerlerde birinci, bazı yerlerde ise ikinciliği elde etmiştir.

Aşiret siyaset döngüsünün örneklerini oluşturan genel seçimler, aşiretlerin

güçlenmesine neden olduğu gibi bölgede daha önce başlayan feodal düzenin

kökleşmesini de katkıda bulunmuştur. Aslında bir vakıa problemi olarak öne çıkan

feodalitenin, sosyal ve siyasi ilişkiler bakımından bölgede hiçbir zaman ortadan

kalkmadığını görülür. Zira 1970’lerde başlayan işçi hareketlerine en büyük tepkinin

aşiret ağalarından gelmesi bu ilişki boyutunun basamaklarını oluşturur.

Demokrasiden bahsederken demokrasinin yalnızca Batı bölgelerinde

uygulandığını düşünmek yanlış olmasa gerek. Çünkü Doğu bölgelerinde aşiret

liderlerinin bir takım yerlerde açık oy kullanan yandaşlarına hangi partiye oy

vereceğini belirtmesi ya da işaret etmesi, yani seçmenin özgür iradesinin nüfuzlu

beyler tarafından belirlenmesi kişileri Doğu’da demokrasinin olmadığı söylemeye

itiyor.

1977 milletvekili genel seçimlerinde aşiretlerin karşısında olan CHP, aşiret

liderlerini Doğu bölgelerinde aday göstererek bölgede önemli bir güç elde etmiştir.

Ayrıca Bülent Ecevit’in arkasına aldığı rüzgârı da unutmamak gerekir. 12 Eylül

Darbesi’yle aşiretler büyük yara almıştır.

1983 milletvekili genel seçimlerinde çok fazla etkili olamamalarına rağmen,

1987 genel seçimlerinde aşiretler yine siyasette aktif rol oynamıştır. Zira bu dönemde

parlamenter seçilen milletvekillerinin büyük çoğunluğu aşiret reisleridir.

1991 milletvekili genel seçimlerinde artık aşiretlerin yerini kimlik siyaseti

yapan siyasetçiler almıştır. Fakat aşiretler bu durumdan hiç mutlu değildiler. Çünkü 92

kendilerine güç sağlayan siyaset ellerinden alınmıştı. Nüfuzlu beyler tabloyu eskisine

çevirmek ve kimlik siyasetinin önüne geçmek için koruculuktan tutun da her türlü

devlet otoritesinin yanında yer alarak eski vaziyetlerini sağlamaya çalışmışlardır. Bu

dönemden sonra en ilginç olanı aşiretlerin siyasette kartelleşmesidir. Artık aşiretlerin

izni olmadan partilerde yer almak güçleşmişti. Parti il başkanlıkları, encümenler,

milletvekilleri ya aşiret liderlerinden ya da aşiret üyelerinden seçiliyordu.

1999 milletvekili genel seçimlerinde aşiretlere dayanmayan siyasetin etkin

olamayacağı artık açığa çıkmıştı. Zira bu seçimlerde Türkiye genelinde birinci parti

olan Demokratik Sol Parti(DSP) Doğu ve Güneydoğu’da aşiret liderlerine yer

vermediği için bu bölgede sadece iki milletvekili çıkarabilmiştir. Şanlıurfa’da 518

bin seçmen olmasına rağmen DSP sadece 19000 oy almıştır. Milliyetçi Hareket

Partisi ise Şanlıurfa’da Hacı Musa Aşireti’nin lideri Muzaffer Çakmaklı’yı aday

gösterdiği için 35000 oy almış ve Muzaffer Çakmaklı milletvekili seçilmiştir. Zira

Şanlıurfa’da, milliyetçi oylarının az olduğu düşünülürse aşiretlerin önemi ortaya

çıkar. Yine bu seçimlerde aşiret reislerini listelerinde gösteren ANAP, DYP, FP,

Şanlıurfa’daki oyların % 63’ünü almıştır.

2002 milletvekili genel seçimleri ise aşiretlerin güçlerinin zirveye ulaştığı

dönem olarak değerlendirilebilir. Bu seçimlerde her bölgede birinci parti olan Adalet

ve Kalkınma Partisi, Doğu ve Güneydoğu’da aşiretlerin sayesinde oyların % 23’ünü

almıştır. AKP bu bölgeden 7 milletvekili çıkarmıştır.

2002 milletvekili genel seçimlerinde bazı aşiret reislerin siyasetten ayrıldığı

görülmektedir. Örneğin Bucak Aşireti’nin lideri Sedat Bucak, Hacı Musa Aşireti’nin

lideri Muzaffer Çakmaklı, Mehmet Yalçınkaya 2002 milletvekili genel seçimlerinde

parlamenter seçilememişlerdir. 2002 milletvekili genel seçimleri tarihsel açıdan

incelenecek olursa bazı aşiretlerin siyasete girdiği ve bu ilişkiden yararlandığı

görülmektedir.

Tüm bunların yanında bu ilişki bağlamında aşiretlerin yerel seçimlerde

etkisinin sınırlı olduğu gerçeğini göz ardı etmemek gerekir. Zira bunda şehirde

yaşayan yerli halkın büyük çoğunlukta olduğu realitesi yaygındır.

Yine çıkarılması gereken en önemli sonuçlardan biri kişilerin bir takım

ayrıcalık elde etmek için aşiretlere tabii olduklarını ya da soyadlarını değiştirerek

pastadan pay almaya çalıştıkları neticesidir. 93

Sonuç olarak aşiret siyaset ilişkisine bakıldığında bu ilişkinin aslında

Osmanlı’dan beri var olduğu günümüze kadar da devam ettiği bir realitedir.

Feodalitenin öncülüğünde kurulan bu düzen, bugün tüm yönleriyle olmasa bile

varlığını hâlen devam ettirmektedir. Aslında bu sistemin korunmasında sosyal

faktörlerin, devlet faktörünün ve aşiretin en önemli unsuru olan insanların etkili

olduğu apaçıktır.

KAYNAKÇA

A) ARŞİV

TBMM Zabıt Ceridesi, C. III, Birleşim 13.

TBMM Zabıt Ceridesi, C. III, Birleşim 111.

TBMM Zabıt Ceridesi, C. IV, Birleşim 66.

TBMM Zabıt Ceridesi, C. V, Birleşim 29.

94

TBMM Zabıt Ceridesi, C. VI, Birleşim 114.

TBMM Zabıt Ceridesi, C. VII, Devre 46.

TBMM Zabıt Ceridesi, C. VIII, Birleşim 38.

TBMM Zabıt Ceridesi, C. XI, Birleşim 64.

TBMM Zabıt Ceridesi, C. XII, Birleşim Devre 47.

TBMM Zabıt Ceridesi, C. XIII, Birleşim 102.

TBMM Zabıt Ceridesi, C. XIV, Birleşim 77.

TBMM Zabıt Ceridesi, C. XV, Birleşim 85.

TBMM Zabıt Ceridesi, C. XXIII, Devre 3.

TBMM Zabıt Ceridesi, C. XXXXVIII, Birleşim 84.

Abdurrahman Odabaşı Kişisel Dosyası.

Abdülkadir Öncel Kişisel Dosyası.

Ahmet Karvar Kişisel Dosyası.

Bahri Karakeçili Kişisel Dosyası.

Bekir Sami Karahanlı Kişisel Dosyası.

Celal Öncel Kişisel Dosyası.

Celal Paydaş Kişisel Dosyası.

Cenap Gülpınar Kişisel Dosyası.

Ferit Aydın Mirkelam Kişisel Dosyası.

Fevzi Şıhanlıoğlu Kişisel Dosyası.

Hasan Oral Kişisel Dosyası.

Kemal Badıllı Kişisel Dosyası.

Mehmet Celal Öncel Kişisel Dosyası.

Mehmet Yalçınkaya Kişisel Dosyası.

Mehmet Celal Bucak Kişisel Dosyası.

Muzaffer Çakmaklı Kişisel Dosyası.

Necmettin Cevheri Kişisel Dosyası.

95

Osman Ağan Kişisel Dosyası.

Ömer Cevheri Kişisel Dosyası.

Ömer Yüksel Kişisel Dosyası.

Sabahattin Cevheri Kişisel Dosyası.

Sedat Bucak Kişisel Dosyası.

Seyit Eyyüpoğlu Kişisel Dosyası.

Turan Tüysüz Kişisel Dosyası.

Vedat Melik Kişisel Dosyası.

Zülfükar İzol Kişisel Dosyası.

B) KİTAPLAR

Açıkalın, Hasan, Urfa Kurtuluş Mücadelesi Hatıratı, Şurkav Yayınları,

Ankara, 2001.

Akalın, Müslüm, Milli Mücadele’de Urfa, Şanlıurfa Belediyesi Kültür ve

Sosyal İşler Müdürlüğü Yayınları, Şanlıurfa, 2007.

Akçura, Yusuf, XVIII ve XIX. Asırlarda Osmanlı Devletinin Dağılma

Devri, TTK, Ankara, 1998.

Akgündüz, Ahmet, Güneydoğu Meselesi ve Çözüm Yolları, Osmanlı

Araştırma Vakfı, İstanbul, 1994.

Aladağ, C., Milli Mesele ve Doğu’da Feodalite-Aşiret, Özgürlük Yolu

Yayınları, İstanbul, 1976.

Alişan Akpınar-Eugene L. Rogan, Aşiret Devlet, Osmanlı Devleti’nde

Aşiret Mektebi, Aramtoplum Yayınları, İstanbul, 2001.

Aşgın, Sait, Cumhuriyet Döneminde Doğu Anadolu’ya Yapılan Kamu

Harcamaları(1946-1960), AAM, Ankara, 2004.

96

Aytar, Osman, Hamidiye Alaylarından Köy Koruculuğuna, Medya

Güneşi Yayınları, İstanbul, 1992.

Badıllı, Kemal, Türkçe İzahlı Kürtçe Grameri(Kürmançça Lehçesi), Med

Yayıncılık, İstanbul, 1992.

Bardakçı, Cemal, Toprak Davasında Siyasi Partiler, Yayınevi Yok,

İstanbul, 1946.

Bayrak, Mehmet, Kürtler ve Ulusal-Demokratik Mücadeleleri, Özge

Yayıncılık, Ankara, 1993.

Beşikçi, İsmail, Doğu’da Değişim ve Yapısal Sorunlar (Göçebe Alikan

Aşireti), Doğan Kitapevi, Ankara, 1969.

Beşikçi, İsmail, Doğu Anadolu’da Göçebe Kürt Aşiretleri, Yurt Kitap

Yayın, Ankara, 1992.

Beşikçi, İsmail, Kürt Toplumu Üzerine(1971’den Önceki Yazılar), Yurt

Kitap Yayın, Ankara, 1993.

Bois, Thomas, Kürt Milliyetçiliği, (Çev: Kamuran Fıratlı), Doz

Yayınları, İstanbul, 1997.

Bloch, Marc, Feodal Toplum, (Çev: Mehmet Ali Kılıçbay), Savaş

Yayınları, Ankara, 1983.

Bruinessen, Martin van, Kürdistan Üzerine Yazılar, (Çev: Nevzat Kıraç,

Selda Somuncuoğlu, Leyla Keskiner, Halil Turanser), İletişim Yayınları,

İstanbul, 1992.

Bruinessen, Martin van, Ağa, Şeyh, Devlet, (Çev: Banu Yalkut), İletişim

Yayınları, İstanbul, 2003.

Çam, Esat, Siyaset Bilimine Giriş, Der Yayınları, İstanbul, 1995.

Çay, A. Haluk, Her Yönüyle Kürt Dosyası, Turan Kültür Vakfı, Ankara,

1996.

Celil, Celile, Kürt Ayaklanması, Avesta Yayınları, İstanbul, 2001.

97

Cem, İsmail, Türkiye’de Geri Kalmışlığın Tarihi, Cem Yayınevi,

İstanbul, 1986.

Çetiner, Selahattin, Sorunlarıyla Doğu ve Güneydoğu Anadolu Gerçeği,

TSK Mehmetçik Yayını, Ankara, 2003.

Daver, Bülent, Siyaset Bilimine Giriş, Siyasal Kitabevi, Ankara, 1993.

Doğan, Mehmet, Tarih ve Toplum, Rehber Yayıncılık, Ankara, 1989.

Dursun, Davut, Siyaset Bilimi, Beta Basım Dağıtım, İstanbul, 2002.

Duverger, Maurice, Siyaset Sosyolojisi, Varlık Yayınları, (Çev. Şirin

Tekeli), İstanbul, 1995.

Erdoğan, Mustafa, Liberal Toplum Liberal Siyasal, Siyasal Kitabevi,

Ankara, 1993.

Ergil, Doğu, Doğu Sorunu, Teşhisler ve Tesbitler, Özel Araştırma

Raporu, Stratejik Araştırmalar Dizisi I, TOBB Genel Yayını, Ankara,

1995.

Ergil, Doğu, Politikadan Kimlik Siyasetine Kürt Raporu, Timaş

Yayınları, İstanbul, 2009.

Ergül, Cevdet, II. Abdülhamid’in Doğu Politikası ve Hamidiye Alayları,

Çağlayan Yayınları, İstanbul, 1997.

Erkan, Rüstem, Güneydoğu Anadolu Bölgesi’nin Sosyal Yapısı ve

Değişme Eğilimleri, Kalan Basım, Ankara, 2005.

Fırat, M. Şerif, Doğu İlleri ve Varto Tarihi, M.E.B, Anlara, 1961.

Ekonomik ve Sosyal Etüdler Konferans Heyeti, Güneydoğu Sorunu ve

Çözüm Arayışları, Yayınevi Yok, İstanbul, 1992.

Hançerlioğlu, Orhan, Toplum Bilim Sözlüğü, Remiz Kitapevi, İstanbul,

1986.

Heckmann, Lale Yalçın, Kürtlerde Aşiret ve Akrabalık İlişkileri, (Çev:

Gülhen Erkaya), İletişim Yayınları, İstanbul, 2006.

98

İlhan, Suat, 8’inci Kolordu Bölgesindeki İsyanlar, Harp Akademileri

Basımevi, İstanbul, 1971.

Karpat, Kemal, Osmanlı Nüfusu (1830-1914), Demografik ve Sosyal

Özellikleri, Tarih Vakfı Yurt Yayınları, İstanbul, 2003.

Kışlalı, Ahmet Taner, Siyaset Bilimi, İmge Kitabevi, Ankara, 1994.

Kışlalı, Ahmet Taner, Siyasal Sistemler, Siyasal Çatışma ve Uzlaşma,

İmge Kitabevi, Ankara, 1991.

Kışlalı, Mehmet Ali, Güneydoğu, Düşük Yoğunlukta Çatışma, Ümit

Yayıncılık, Ankara, 1996.

Kocadağ, Burhan, Doğu’da Aşiretler, Kürtler, Aleviler, Can Yayınları,

İstanbul, 1997.

Kutluay, Naci, 21. Yüzyıla Girerken Kürtler, Peri Yayınları, İstanbul,

2002.

Kodaman, Bayram, Sultan Abdülhamid Devri Doğu Anadolu Politikası,

TKAE Yayınları, Ankara, 1987.

Lazarev, M.S, Emperyalizm ve Kürt Sorunu, (Çev: Mehmet Demir

Özge), Özge Yayınları, Ankara, 2003.

Leach, Edmund R., Rewanduz Kürtleri; Toplumsal ve İktisadi

Örgütlenme, (Çev: Sinan Birwan, Hişyar Özsoy, Serap Ruken Şengül),

Aram Yayınları, İstanbul, 2001.

Lewis, Bernard, Modern Türkiye’nin Doğuşu, (Çev: Metin Kıratlı), TTK,

Ankara, 2007.

Mumcu, Ahmet, Osmanlı Devletinde Siyaseten Katl, Birey ve Toplum

Yayınları, Ankara, 1985.

Özcan, Hekimoğlu Süleyman, Kürt Tarihi, Aşiretler ve İsyanlar, Akis

Kitap, İstanbul, 2007.

99

Özçelik, İsmail, Milli Mücadele’de Güney Cephesi Urfa, AAM, Ankara,

1993.

Özer, Ahmet, Modernleşme ve Güneydoğu, İmge Yayınevi, Ankara,

1998.

Özer, Ahmet, Doğu’da Aşiret Düzeni ve Brukanlar, Elips Kitap,

İstanbul, 2003.

Öznur, Fatih, Vaat Edilmiş Toprakların Hikâyesi, Atatürk’ün Kürtleri,

Karakutu Yayınları, İstanbul, 2009.

Öztekin, Ali, Siyaset Bilimine Giriş, Siyasal Kitabevi, Ankara, 2001.

Öztürk, Kazım, Atatürk’ün TBMM Açık ve Gizli Oturumlarındaki

Konuşmaları, C. III, Kültür Bakanlığı Yayınları, Ankara, 1992.

Özyüksel, Murat, Feodalite ve Osmanlı Toplumu, Uludağ Üniversitesi

Basımevi, Bursa, 1993.

Perinçek, Doğu, Aşiretler Raporu, Kaynak Yayınları, İstanbul, 1998.

Rışvanlıoğlu, Mahmut, Saklanan Gerçek, Kurmanclar ve Zazaların

Kimliği, Tanmak Kitabevi, Ankara, 1994.

Sağır, Meral, Akıllı, Serkan, Siyaset Sosyolojisi Yazıları, Siyasal

Kitabevi, Ankara, 2004.

Sami, Şemseddin, Kamus-i Türkî, Çağrı Yayınları, İstanbul, 1996.

Sönmez, Mustafa, Doğu Anadolu’nun Hikâyesi, Kürtler: Ekonomik ve

Sosyal Tarih, Arkadaş Yayınevi, İstanbul, 1990.

Suavi, Aydın, Amacımız Devletin Bekası, Demokratikleşme Sürecinde

Devlet ve Yurttaşlar, TESEV Yayınları, İstanbul, 2005.

Tan, Altan, Kürt Sorunu, Ya Tam Kardeşlik Ya Hep Birlikte Ölmek,

Timaş Yayınevi, İstanbul, 2009.

Taşdelen, Musa, Göçerlerin Şehirleşmesi(Beritan Aşireti Örneği), Turan

Yayıncılık, İstanbul, 1997.

100

Timur, Taner, Türk Devrimi ve Sonrası, İmge Yayınevi, Ankara, 1953.

Turan, Refik, Safran, Mustafa, Şahin, Muhammed ve Yalçın, Semih,

Atatürk İlkeleri ve İnkılâp Tarihi, Siyasal Kitabevi, Ankara, 1994.

Turan, İlter, Siyasal Sistem ve Siyasal Davranış, Der Yayınları, İstanbul,

1986.

Türkay, Cevdet, Başbakanlık Arşivi Belgelerine Göre Osmanlı

İmparatorluğu’nda Oymak Aşiret ve Cemaatler, İşaret Yayınları,

İstanbul, 2001.

Türkdoğan, Orhan, Doğu Anadolu’nun Sosyal Yapısı, Timaş Yayınevi

Ankara, 1987.

Türkdoğan, Orhan, Güneydoğu Kimliği (Aşiret-Kültür ve İnsan), Alfa

Yayınları, İstanbul, 1998.

Türkdoğan, Orhan, Türk Toplumunda Zazalar ve Kürtler, Timaş

Yayınları, İstanbul, 2008.

Türköne, Mümtaz’er, Siyaset, Lotus Kitabevi, Ankara, 2003.

TBMM Albümü 1920-1991, TBMM Sekreterliği, Ankara, 1994.

Vergin, Nur, Siyasetin Sosyolojisi, Bağlam Yayıncılık, İstanbul, 2003.

Yalçın, Semih ve Güler, Ali, Atatürk, Hayatı, Düşünceleri ve Kişiliği, C.

II, Berikan Elektronik Basım Yayın, Ankara, 2000.

Yalçın, Semih, Türkiye Cumhuriyeti Tarihi Kaynaklar I, Siyasal

Kitabevi, Ankara, 2004.

Ziya Gökalp, Kürt Aşiretleri Hakkında Sosyolojik Tetkikler, Sosyal

Yayınları, İstanbul, 1992.

14 Ekim 1973 Milletvekili Seçim Sonuçları, DİE, Ankara, 1973.

C) MAKALELER

101

Akşin, Sina, “Osmanlı ve Türk Toplumundaki Sınıf Yapısı Üzerine Bir

Deneme”, Toplum ve Bilim, İstanbul, 1977, ss. 34-62.

Akşit, Bahattin, “İç Göçlerin Nesnel ve Toplumsal Tarihi Üzerine

Gözlemler: Köy Tarafından Bir Bakış”, Türkiye’de İç Göç, Haz: Ahmet

İçyudu ve diğerleri, Tarih Vakfı Yayınları, İstanbul, 1997, ss. 22-37.

Aydın, Mehmet, “Farabi’nin Siyasi Düşüncesinde Saadet Kavramı”,

Ankara Üniversitesi Dergisi, C. XXI, Ankara, 1976, ss. 304-315.

Eroğlu, Nazmi, “Güneydoğu Sorunu ve Hamidiye Alaylarına Dair

Birkaç Belgede Anlatılanlar”, Köprü Dergisi, S. 98, İstanbul, 2007, ss.

68-86.

Kodaman, Bayram, “Hamidiye Hafif Süvari Alayları”, Tarih Dergisi,

XXXII, 1979, ss. 427-434.

Kunt, Metin “Siyasal Tarih”, Yayın Yönetmeni: Sina Akşin, Osmanlı

Devleti(1600-1908), Cem Yayınevi, İstanbul, 1997, ss. 20-36.

Mert, Özcan, “Osmanlı Devlet Tarihinde Ayanlık Dönemi”, edi: Güler

Eren, Osmanlı, C. VI, Yeni Türkiye Yayınları, Ankara, 1996, ss. 179-

196.

Tabakçıoğlu, Ahmet, “Klasik Dönemde Osmanlı Ekonomisi”, edi: Hasan

Celal Güzel, Salim Koca, Kemal Çiçek, Türkler, C. X, Yeni Türkiye

Yayınları, Ankara, 2001, ss. 653-694.

D) GAZETELER

Bugün

Gap Gündemi

Hakimiyeti Milliye

Hizmet Gazetesi

102

Hürriyet

Milliyet

Olay Gazetesi

Ortadoğu

Radikal

Sabah

Star

E) YAYINLANMAMIŞ TEZLER

Altuntaş, Nezahat, Türkiye’de Etnik Kimlik Farklılaşmasında Din-

Mezhep Etkisi ve Siyasete Yansıması, Basılmamış Doktora Tezi,

Hacettepe Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara, 2002.

Tekin, Ferhat, Hakkâri Örneğinde Aşiret, Cemaat ve Akrabalık

Örüntülerinin Modernleşme ve Kırsal Çözülme Sürecindeki Siyasal ve

Toplumsal Sonuçları, Basılmamış Yüksek Lisans Tezi, Selçuk

Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Konya, 2005.

Uluç, Vahap, Güneydoğu Anadolu Bölgesi’nin Toplumsal ve Siyasal

Yapısı: Mardin Örneğinde Siyasal Katılım, Basılmamış Doktora Tezi,

İstanbul Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul, 2007.

Yayla, Esra, Aşiretlerde Sosyal Hayat(Ağrı İli Aşiretleri Örneği), Basılmamış

Yüksek Lisans Tezi, Sakarya Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Sakarya, 2007.

103

EKLER

EK-1 SEYİT EYYÜPOĞLU İLE YAPILAN GÖRÜŞME

Sayın vekilim milletvekili olmanızda aşiretinizin katkısı olmuş olabilir mi?

Seyit Eyyüpoğlu: Kesinlik hayır. Bir kere ben milletvekili olurken aşiretimden

hiç bahsetmedim. Bunun yanında aşiretçilik ve aşiret Urfa’da artık itibar edilmeyen

birer sosyal öğelerdir Anavatan döneminde Şanlıurfa için yaptığım hizmeti tüm

Urfalılar bilir. Bağımsız bir aday olarak seçilmiş olabilirim. Fakat bağımsız

seçilmem yaptığım hizmetlerden ve halkın bana olan teveccühünden kaynaklanıyor.

Sayın Eyyüpoğlu, siz aşiret siyaset ilişkisini nasıl değerlendiriyorsunuz?

104

Öncelikle az önce de belirttiğim gibi aşiret siyaset artık yan yana durmayan

kelimeler. Eskiden belki aşiretler siyasette etkin olmuş olabilir. Fakat şimdi aşiretin

siyasette yerinin olmadığını kanısındayım. Şimdi halk sizden hizmet bekler. Köylü

yolunu, elektriğini suyunu getirmenizi bekler. Siz bunları yerine getiremezseniz bir

dahaki seçimde bu kişilerden oy alamazsınız. Ben şahsım olarak özellikle halkla iç

içe halkın yanında olmaya gayret ettim. Halkın ayağına bizatihi gittim. Onların

sıkıntılarına, dertlerine derman olmaya çalıştım. Halk bunları bizden bekler. Biz de

halka bunlara cevap vermek zorundayız. Zaten mecliste olmamızın gereği budur.

EK-2 VEDAT VELİK’LE YAPILAN GÖRÜŞME

Efendim aşiret siyaset ilişkisini sizin lideri ve ileri geleni olduğunuz Melik

aşireti olarak değerlendirecek olursanız hangi noktalara değinmek istersiniz?

Aşiret siyasetle ilişkisinin ben asgari düzeyde olduğuna inanıyorum. Eğer

dediğiniz gibi etkili olsaydı. 2009 Mart seçimlerinde sözde aşiretlerin desteklediği

AKP adayı Mehmet Oymak’ın kazanması gerekirdi. Zira seçimi kazanan Ahmet

Eşref Fakıbaba’nın arkasında sadece Seyit Eyyüpoğlu vardı. Ben genelde bu ilişkinin

genel seçimlerde etkili olduğunu düşünüyorum. Aşiretleri bu kadar güçlü kılan

mekanizmanın devlet yönetimi ve bölgeyi etkisi altına alan arazi kavgaları ve töre

105

cinayetleridir. Çünkü az önce değindiğim sosyal unsurlar sayesinde aşiretler

kenetleniyor. Devlet yönetimi derken: size bir örnek aktaracağım. Çok eskiden

kimsesi olmayan birinin toprağı arkası güçlü olan kişi tarafından alınmak istenmişti.

Bu zavallı kişi de valiyle arası iyi olan benim amcaoğluyla görüşmeye gider. Valiye

durumu anlatılır. Valinin verdiği cevap sen bana hangi aşiretten olduklarını söyle ben

onların aşiret liderlerine nasihatte bulunurum. Asıl benim burada beklediğim hak ve

adalet varsa jandarma çavuşunu gönderirim ve sorunu adliyeye intikal ettiririm. Yani

benim demek istediğim devlet bu yapının bozulmasını istemiyor. Ama diyeceksiniz

aşiretler siyasette etkin değil mi? Bence bunlar kapalı kapılar ardında ve il

yönetimine değil de merkez üzerinde baskı kurarak bir şekilde kendilerine siyasi

arenada yer bulmayı başarıyorlar. Böylece etkili mi değil mi siz karar verin.

Vedat Bey bölgemizde bu çarkın ne zaman arasına çomak gireceğini

düşünüyorsunuz?

Tabi bu bir süreç işi, insanların aydınlandıkça bu yapının bozulacağına, daha

hür fikirlerini ortaya çıkacağını ve böylelikle aşiretin siyasetle ilişkisinin ise daha

sonraki yıllarda sizin gibi araştırmacıların eserlerinde yer alan bir sosyolojik boyut

olarak kalacağını düşünüyorum.

EK-3 YAHYA AKMAN’LA YAPILAN GÖRÜŞME

Efendim siz aşiret kimliğinizi bir kenara bırakacak olursanız bir siyasetçi

olarak aşirete nasıl bakıyorsunuz?

Ben aşirete bir kan bağı, akrabalık, bölgeyi sosyal açıdan bir arada tutan bir

olgu olarak bakıyorum. Bana göre aşiret bu bölgenin en güzel kültürel yapısını

oluşturuyor.

Sayın Vekilim aşiret siyaset ilişkisini nasıl değerlendiriyorsunuz. Size göre

bu ilişkiyi ayakta tutan taraf kim?

Aşiret siyaset ilişkisi resmen belgelenmese de bana göre bu ilişki çok önemli

bir boyutta yer almaktadır. Aşiret sahipleri elinde bulundurdukları güç sayesinde

siyasete soyunduklarına rastlamışım. Aşiretin siyasette yer almasına gelince genelde 106

taraflar arasında bir işbirliği olduğunu düşünüyorum. Yani aşiretler siyaset sayesinde

güçlendiklerini, siyasetçiler de aşiret sayesinde partilerine güç kattığına inanıyorum.

Peki, siz bu ilişkiden başlayarak bölgemizde feodal yapının bozulacağına

inanıyor musunuz?

Yani ben sanayiyle beraber, halkın köyden kentte göç sayesinde bu yapının ve

bu ilişkinin tamamen ortadan kalkacağına inanıyorum. Tabi her şey zamanla daha da

iyi görülecektir. Ama bu yapının bozulması demokrasi için faydalı olacaktır.

EK-4 RÜSTEM ERKAN’LA YAPILAN MÜLAKAT

Benim de gözlerimde ikili ilişkiler kurduğum insanlarda aşiretin eşittir

güç merkez odağı halinde düşünüldüğü gerçeğiyle karşı karşıya kaldım. Size

göre neden bu insanlar kendilerini aşiretten veya aşiretin bir üyesi olduğunu ön

plana çıkarırlar?

Bölge insanına bakıldığı zaman genelde köyden kentte göç etmiş insanlardır.

Bu insanlar kent kültürüyle karşılaştığı zaman yabancılaşmaya başlar. Daha sonra

yalnızlık hissi ve köyden kentte getirdiği toplu halde yaşamak istemesi onu aşirete

yanaştırıyor. Bu birinci boyut. İkinci boyut ise ekonomik neden. Ekonomik neden

insanların aşireti arkasına alarak iş sahibi oldukları örnekleri çoktur. Örneğin bir

107

aşiret üyesi milletvekili olduğu zaman işe alacağı ilk önce kendi aşiretinden

olacaktır. Bu nedenlerden ötürü insanlar kendilerini aşiretin eteğinden tutmaktadırlar.

Partilerinin Aşiret Liderlerini Siyasette Görmek İstemelerinin Nedenlerini

kısaca değerlendirebilir misiniz?

Aslında çok basit. Zira siyasetçiler on binlerin ayağına gitmektense aşireti

yanına çekmesi demek oyların hepsini yanına alması demektir. Yani genel itibariyle

çok pragmatik bir nedendir. Siyasetçilerin aşiret liderlerini siyasette görmek

istemesinin.

Sayın hocam sizinde sosyolojik tespitlerinize göre Aşiret’in Siyasette Rol

Oynamasının Sosyolojik olarak ne gibi değerlendirme de bulunabilirsiniz?

Bunun sosyolojik olarak değerlendirdiğimiz zaman karşımıza iki şeyin etkili

olduğu ortaya çıkıyor. 1- Diğer aşiretler arasında itibar kazanmak, 2- Ekonomik

fayda

Sayın hocam bir gazeteye verdiğiniz beyanatta 27 Mayıs darbesinden

sonra Ekrem Alican liderliğinde bazı aşiret beylerinin desteğiyle kurulan

YTP’nin aşiretlerin siyasallaşması demektir dediniz. Bu konuya değinebilir

misiniz?

Düşünebiliyor musunuz? Bir siyasi parti aşiretlerin bir araya gelmesiyle

kuruluyor ve bunlar girdikleri 1961 seçiminde Türkiye genelinde % 13,2 alırken

Doğu ve Güneydoğu’da ise oyların yarısını almışlar. Bu aşiretlerin siyasallaştığının

göstergesi.

EK-5 GÜL SAN’LA YAPILAN GÖRÜŞME

Gül Hanım, bu bölgeyi yakından tanıyan bir gazeteci olarak aşiret

olgusunu nasıl değerlendiriyorsunuz?

Öncelikle ben aşirete, aşiret kavramına çok önem veren biriyim. Zaten

evlenirken de eşimin bir aşiret mensubiyeti olmasına dikkat ettim. Niçin

diyeceksiniz? Aşiret bana göre bu bölgenin her şeyi durumundadır. Bunda ekonomi,

kültürel, sosyal yaşamı da katabilirsiniz. Aşiret, belli kan bağına dayanan hısımların

oluşturmuş olduğu birliktir.

Aşireti ayakta tutan faktörler nelerdir?

108

Aşiret, az önce de dediğim gibi bir karmaşık olarak karşımıza çıkar. Bu yüzden

aşireti ayakta tutan asıl unsur olarak insanların bir arada yaşamak istemesi, ekonomik

problemler ve geçmişten günümüze aktarılan kültürel özellikler.

Aşiret-Siyaset ilişkisine bir basın mensubu olarak nasıl bakıyorsunuz?

Aslında bu soruyu sormasınız çok güzel oldu. Çünkü ben aşiret siyaset

ilişkisini ta başından beri karşı çıkmışımdır. Aşiretlerin siyasette olan

ilişkisine olan yaklaşımı ise daha çok yararcı hedeflerden yola çıkan

şehirli halkın söylemleri sonucunda aşiretler siyasete girdiğini

belirtti. Yani şu aşiretin şu kadar oyu var. Şu seçimlerde şu partiden

eğer şu aşiret aday gösterirse sıralamaya girer söylemleri sonucu

aşiret siyaset geleneği oluşmuştur.

Yine bunun yanında milletvekillerinin arkalarında bulunan güç

unsurunu siyasette de kullandığını çok kez şahit olmuşumdur. Bu

ilişkinin tezlere konu olması gerekirdi. Sizin bunu hazırlamanız çok

güzel oldu. Tebrik ederim

EK-6 NACİ İPEK’LE YAPILAN MÜLAKAT

Naci Abi, sen yıllardan beri Urfa basınında duayen biri olarak

tanınmaktasın. Sana tek soru soracağım aşiret-siyaset ilişkisine nasıl

bakıyorsun?

Evladım! Gerçekten sorulması gereken soruyu bana sordun. Bu konuda

muzdarip olduğumu herkes bilir. Ben demokrasiden, cumhuriyetten bahsederken bir

109

de bakıyorum ki demokrasiyle ilgisi olmayan bu aşiret denen gruplar siyasete

yeltenmiş. Aslında aşiret güzel bir sosyal olgudur. Bunun reisleri de eskiden çok

kibar, eli açık insanlardı. Fakat şimdi bakıyorum. Aşiret reisi eski kavramında

durmuyor. Siyasete, ticarete hatta mafyalaşmaya kadar varan cümlelerde yer

alıyorlar. Aşiret liderlerinin siyasette yer alması ahlak açısından

açıklanamayacak bir sosyal vakıa olarak değerlendirmek gerekir.

Aşiret reisleri siyasete girerek var olan güçlerine güç katmışlardır,

bunun yanında siyasi pastadan ekonomik boyutta nem aldılar. Ama

aşiretler için söyleyeceğin en önemli cümle şu olsa gerek: Aşiretler

siyasette kartelleştiler, Urfa içerisinde arkası olmayan fakat eğitim

açısından hiçbir kusuru olmayan kişinin siyasi partilerde milletvekili

olarak görev yapamazlar. Meclis aday listelerini kimseye artık

bırakmıyorlar. Ben bu ilişkinin bozulması için elimden gelenini

yapıyorum. Gazetemdeki köşemde de bunu sıkça dile getiriyorum.

EK-7 MÜSLÜM AKALIN’LA YAPILAN RÖPORTAJ

110

Efendim siz uzun bir süre baro başkanlığı yaptınız. Bunun yanında

bölgeyi en azından sosyo-kültürel açıdan da iyi tanımaktasınız. Sanayileşmeyle

beraber Urfa’da ne değişti. Bunu özellikle aşiretler açısından değerlendirmenizi

istiyorum.

Aşiretler açısından değerlendirecek olursak çok şey değişti diyemeyiz. Zira

köyden kentte göçler sonucu halk köydeki geleneklerini şehre taşıdı. Özellikle de

aşiret düzenlerini. Eskiden köylü şehre sadece işi dolayısıyla gelirdi. Fakat çok partili

hayatla beraber köylü toplumu yavaş yavaş şehri ele geçirmeye başladı. Bu bir nevi

şehirde oluşturulan kast sistemine benzer. Tüm bunların ötesinde aşiret reislerinin

formlaştığını belirtmek gerekir.

Yani bir nevi sanayileşmenin aşiretlere artısı oldu diyorsunuz. O zaman

bu bağlamda aşiretler neden siyasete girme gereği hissetti?

Evet artısı oldu. İşte bu döngü yani köyden kentte göçler sonucu aşiret

mensubu insanlar kentte gördükleri yalnızlaşma, ekonomik sebepler sonucu şehirde

de birbirlerine sıkı sıkıya bağladılar. Aşiret liderleri de şehirde oluşturdukları göç

unsurunu siyasete girerek daha da güçlendirmek istediler. Aşiretler için siyasete

girmek bir şeref, bir sosyal statü açısından da çok önemlidir.

Müslüm Bey, tüm bu söylediklerinizi aşiret siyaset ilişkisi açısından

değerlendirebilir misiniz? Niçin böyle bir yapı belirdi?

Tabii ki bu ilişkinin çift taraflı bir menfaat ilişkisi olduğunu unutmayalım. Bir

taraftan büyük bir oy deposuna sahip olan aşiretler, diğer taraftan bunları ele

geçirmek isteyen siyasetçiler. Gerisini siz düşünün. Ama bu yapının oluşmasını

bence halkın kendisi istedi. Gidin sorun Urfalının birine önce adını soyadını sonra

aşiretini belirtir.

Sizce bu yapı ne zaman bozulur?

Avrupa’daki feodaliteye batkımız zaman uzun bir süre varlığı devam

ettirmiştir. Ancak sanayi inkılâbıyla ortadan kalkmıştır. Bizde de esaslı bir sanayi

inkılâbıyla ortadan kalkacağını düşünüyorum. Buna ek olarak eğitim diyorum.

EK-8 ANKET-1

Partilere Oy Verirken Neye Dikkat Edersiniz?111

Aşiretimin Önceliği

Ekonomi Politikaları

Dinsel Konulardaki Hassasiyeti

Demokrasi Alanındaki Açılımları

Milli Duygulara Hitap Edecek Partiye

ANKET-2

Eğitim durumunuz

İlkokul mezunu

Ortaokul mezunu

Lise mezunu

Üniversite mezunu

ANKET-3

1)Bir Aşiretin üyesi misiniz?

2)Üyesi iseniz siyasal tercihlerinizde aşiret ne

kadar önemlidir?

Evet, Çok önemlidir

Hayır, Kendi Tercihimi Kendim

Belirlerim.

112

Ek-9: Özgeçmiş

T.C.

SELÇUK ÜNİVERSİTESİ

Sosyal Bilimler Enstitüsü Müdürlüğü

Özgeçmiş

Adı Soyadı: AHMET İLYAS

Doğum Yeri: ŞANLIURFA

Doğum Tarihi: 14.03.1983

Medeni Durumu:

BEKAR

Öğrenim Durumu

Derece Okulun Adı Program Yer Yıl

İlköğretim İSMET PAŞA ŞANLIURFA 1994

Ortaöğretim ORHAN GAZİ

ŞANLIURFA 1997

Lise ORHAN GAZİ

ŞANLIURFA 2000

Lisans KAFKAS ÜNV.

KARS 2007

Yüksek Lisans SELÇUK ÜNV.

KONYA 2009

Becerileri:

İlgi Alanları: TARİH, SİYASET, ULUSLAR ARASI İLİŞKİLER, DIŞ POLİTİKA

İş Deneyimi:

Aldığı Ödüller: TARİH BÖLÜM İKİNCİLİĞİ

Hakkımda bilgi PROF. DR. CİHAT GÖKTEPE, TOBB ETU.

113

almak için önerebileceğim şahıslar:

YRD. DOÇ. DR. METİN AKİS, KİLİS ÜNİVERSİTESİ

DOÇ. NECMİ UYANIK, SELÇUK ÜNİVERSİTESİ

Tel: 0544 522 24 81 0532 446 12 91

E-Posta: onlyruler@hotmail.com

Adres YEŞİLDİREK MAH. FEVZİ ÇAKMAK CAD. LÜKS SOK. DİLAN APT. NO:5/ ŞANLIURFA

114