tolstoy - İtiraflar
TRANSCRIPT
-
8/6/2019 Tolstoy - tiraflar
1/93
lev Nikolayevi Tolstoy (1828-1910)
Toprak sahibi soylu bir ailenin olu olarak 28 Austos 1828'de dodu.
Babas Kont Nikolay ilyi Tolstoy, 1812 yl Napolyon savalarna katlm
emekli bir yarbayd. On alt yanda Kazan niversi'ne balad. Res mi
eitime duyduu tepki nedeniyle okulu brakp Yasnaya Polyana'daki
iftliine dnd.Yirmi drt yanda orduya katlarak Krm ve Kafkasya'da drt yla ya -
kn subaylk yapt. Sava ve iddete duyduu nefret yznden ordudan
ayrld.
Yirmi dokuz yanda Avrupa seyahatine kt. Proudhon'la tanarak
bata eitim olmak zere pek ok konuda yakn ilikiye girdi. Rusya'ya
dndnde iftliindeki kyl ocuklar iin at okulda alternatif bir
eitim deneyini baaryla uygulad. Yasnaya Polyana dergisinin yan sra
Rusya'nn birok blgesindeki okullarda da kabul gren ders kitaplar
yaymlad. 1869'da yaymlad "Sava ve Bar"n ardndan ruhsal bir
bunalm yaad. Varln manasn anlama abasyla bir sre Optima
Manastr'na ekildi. ilahiyatlarla srdrd tartmalar sonucunda
resmi Hristiyanlk inancna duyduu gvensizliin yersiz olmadn gr-
d. Yeni Ahit'in zne bal kalarak kendini aray servenini srdrd.
3
-
8/6/2019 Tolstoy - tiraflar
2/93
ok istedii halde, ailesi kar kt iin topraklarn kyllere braka -
mad. Fakat, kiisel harcamalarn byk lde azaltt; aristokrat yaam
tarzn brakp bedensel ilerde dzenli olarak almaya balad. Huzur
iinde lm karlayaca bir yer aray iin 1910 ylnn 28 Ekim gecesi
malikanesini terk etti. On gn sonra bir tren istasyonunda ld.
Tolstoy'un lm btn dnyada byk yank uyandrd. Birok lke
yasn tuttu.
Doumunun yznc ylnda balatlan bir almayla eserleri 90 cilt tetopland. Tolstoy, Shakespeare'den sonra dnya dillerine en ok tercmesi
yaplan yazardr.
4
-
8/6/2019 Tolstoy - tiraflar
3/93
i
Ben Ortodoks Hristiyan inancna gre vaftiz edildim ve yetiti-
rildim. Bu inan bana ocukluk ve genlik am boyunca retildi. Ne
var ki, on sekiz yanda niversiteyi ikinci snftan terk ettiimde
gemite bana retilen eylerin hibirisine artk inanrnyordum. Belli
hatralardan karabildiim kadaryla, bana retilenlere hi ciddi olarak
inanmamtm. Sadece retilenIere ve etrafmdaki byklerin
inanlaryla ilgili sylediklerine gvenmekle yetiniyordum. Ancak bu
temelsiz bir gven duygusuydu.
On bir yanda yoktum. Bir lise rencisi olan Vladimir Milyutin'ln
(kendisi leli ok oluyor) bir Pazar bizi ziyarete gelip okullarnda
gerekleen en son kefi haber verdiini hatrlyorum. Keif, Tanrnn
var olmad ve bize Onun hakknda retilen btn o eylerin uydurma
eyler olduuydu (yl 1838'di). Aabeylerirnin duyduklar bu haberle ne
kadar ilgilendiklerini imdi hatrlyorum. Beni toplantlarna ardlar.
Hatrlyorum, hepimiz ok heyecanlanmtk ve bu fikir bize olduka
ilgin ve olas gelmiti. O zamanlar niversitede okuyan aabeyimDimitri o her zamanki tutkulu yapsyla kendisini aniden dine
verdiinde, kilisedeki btn ibadetlere katlmaya, sade ve ahlakl bir
yaam srmeye bala-
5
-
8/6/2019 Tolstoy - tiraflar
4/93
dnda, hepimizin -byklerin bile - onunla dalga getiini ve bir
sebepten ona srekli 'Nuh' dediini de hatrlyorum. O dnemde
Kazan niversitesinin ktphane mdr olan Musin-Pukin'in
kendi evinde dzenledii bir dansa bizi de davet ederken bu daveti
geri eviren aabeyimi mstehzi bir ekilde Hz. Davut'un bile Ahit
Sand nnde dans ettii argfunanyla ikna ettiini hatrlyorum.
Byklerimin yaptklar bu akalara sempatiyle bakar ve bu
akalardan Hristiyan ilmihalini renmenin ve kiliseye gitmeninher ne kadar gerekli bir eyolsa da fazla da ciddiye alnmamas
gerektii sonucunu karrdm. ok kk yalarda Voltaire'i
okuduumu ve onun alayc yorumlarnn beni sarsmaktan ok e-
lendirdiini de hatrlyorum.
Benim inantan kopuum bizim seviyemizdeki insanlar ara-
snda olaan olduu ekilde gerekleti. ou durumda, zanne-
dersem, kopu u ekilde oluyor: Siz de dierleri gibi, dinsel re -
tiyle sadece hibir ortak yn olmayan ilkeler dorultusunda bir
hayat deil, genelolarak bu retiye kar olan bir hayat srmek-
tesinizdir. Dinsel reti hayatnzda bir rol oynamamaktadr. In-
sanlarla olan ilikilerinizde bu retiyle asla yz yze gelmemek-
tesinizdir. Siz de bu retiyi yaamnzda dikkate almyorsunuzdur.
Dinsel reti hayatn ok uzanda ve hayatla ilintisiz bir ekilde
dile getirilmektedir. ayet bu retiye tesadf edilecek olursa, o
zaman o, hayattan kopuk, hayatn dnda birolgudan ibarettir.
Bir insann yaamna ve yaptklarna bakarak onun inanl ya da
inansz biri olduu yolunda bir deerlendirmeye gitmek bugn
olduu gibi o gn de imkanszd. Geleneklere bal biri olduunu
herkesin nnde ak ak syleyenle bunu ak ak reddeden iki
kii arasnda bir fark olacaksa, bu fark ilkinin lehine olmazd.
Bugn olduu gibi o gn de muhafazakar biri olduunu ak aksylemek ve itiraf etmek dar kafal, zalim ve kendilerine byk
nem atfeden insanlar arasnda rastlanan bir eydi. Yetenek,
6
-
8/6/2019 Tolstoy - tiraflar
5/93
drstlk. gvenilirlik, iyi huyluluk ve ahlaki davranlar ise o-
unlukla inanszlarda grlen zelliklerdi.
Okullar Hristiyan ilmihalini retiyor ve rencileri kiliseye
yolluyor. Devlet memurlarndan, mezheplerinin eitimini aldklanna
dair belge soruluyor. Ama bizim evremizden olan biri eitimini
tamamladktan sonra devlet memurluuna da girmediyse bugn bile
(eskiden daha da kolayd) rahat bir on-yirmi yl Hristiyanlar arasnda
bulunduunu ve de Hristiyan Ortodoks Kilisesinin bir yesi kabuledildiini unutarak yaayabilirdi. Eskiden olduu gibi bugn de,
kabul edildii var saylan ve d basklarla desteklenen dinsel reti
bilginin ve kendisiyle elien hayat deneyimIerinin etkisiyle gittike
zlmekte ve herhangi bir kii kendisine ocuklukta verilen dinsel
retiyi bozulmam bir ekilde muhafaza ettiini zannederek
yaayadururken aslnda inancndan geriye hibir ey kalmam
olmaktadr.
Bir zamanlar S ... adndaki zeki ve drst bir adam bana inan -
maktan nasl vazgetiini anlatmt. Bir av srasnda - o zamanlar
yirmi altsna oktan basm - o gece kamp yaptklar yerde ocuk-
luktan kalma bir alkanlkla akam vakti dua etmek iin dizlerininstne km. Onunla ava gelen aabeyi uzand kuru otlarn
zerinden onu izliyormu. S ... dua etmeyi bitirip yatmak iin ha -
zrlanrken aabeyi ona yle demi: "Bunu hala yapyorsun ha?"
Aralannda baka bir konuma gememi. Ama o gnden sonra S ...
dua etmeyi ve kiliseye gitmeyi brakm. Otuz yldr ne dua ediyor,
ne Aai Rabbani ayinine katlyor, ne de kiliseye gidiyor. Bu, ne
aabeyinin fIkirlerinden, ne kendisinin bu fIkirlere katlm olma-
sndan, ne de kendi ruhunda baka bir inanta karar klm olma-
sndan kaynaklanyordu. Aabeyinin syledii sz kendi arlyla
zaten krnek zere olan bir duvann tek bir dokunula yklmas gibi
bir etki yapmt sadece. O sz, kendisinin inancn kapladn sand
yerde aslnda uzun sreden beri bir boluun var olageldiini ve dua
ederken bir takm szleri sylemenin, istavroz -
7
-
8/6/2019 Tolstoy - tiraflar
6/93
karmann ve diz stne kmenin olduka mantksz hareketler
olduunu gstermiti. Mantkszln iyice farkna varnca bu ha -
reketleri devam ettirememiti.
Sanrm bu, insanlarn byk bir ounluunda byle oldu ve
olmakta. Kendilerine kar drst, eitim dzeyi bizimle ayn olan
insanlar kastediyorum; inan ikrarn dnyevi amalara ulamak iin
bir ara olarak kullananlar deiL. (Byle insanlar en byk
imanszlardr, nk inan bu kimseler iin dnyevi amalaraulamada bir arasa eer, o tabi ki inan deildir.) Bizim dzeyi mizde
eitim alm olanlarn duruu ise farkldr. nk onlarda o suni
binann yava yava ortadan yok olmasna yol aan ey bilginin ve
varoluun dr. Onlar bu yok oluu ya oktan fark etmi ler ve
binann enkazn da kaldrmlar, ya da henz bu durumun farkna
varamamlardr.
ocukluumdan itibaren bana verilen dinsel reti bakalarnda
olduu gibi bende de yok oldu. u farkla ki, ben on be yan dan
itibaren felsefi eserleri okumaya baladm ve benim retiyi
reddediim olduka kk bir yata bilinli bir ekilde oldu. On alt
yandan itibaren dua etmeyi, kiliseye gitmeyi ve kendi irademle oru
tutmay braktm. Bana ocukluumda retilen eylere inan-
myordum, ama inandm bir eyler vard. Neye inandm ise hi
anlatamyordum. Bir Tanr'ya inanyordum. Ya da daha dorusu
Tanr'y inkar etmiyordum. Ama nasl bir Tanr'ya inandm
tanmlayamyordum. sa'y ve retisini de inkar ettiim yoktu, ama
retisinin ieriini gene tanmlayamyordum.
Gemie dnp baktmda imdi unu aka grebiliyorum ki,
benim itikatim -tek gerek itikatim- hayvani igdlerimin dnda
hayatma yn veren o itici g, kendimi mkemmelletirmeye olan
inancmd. Ama bu mkemmelletirmenin ierii ve amac neydi,anlatamyorum. Kendimi zihnen gelitirmeye alyordum -
aratrabileceim her eyi aratrp reniyordum, hayatn yoluma
kard her eyi. Irademi mkemmel hale getirmeye altm;
8
-
8/6/2019 Tolstoy - tiraflar
7/93
kendi kendime kurallar koyuyor, sonra bu kurallara uymaya al-
yordum. Kendimi fizik olarak gelitiriyordum, her trden egzersizle
gcm ve evikliimi artrdm. Kendimi her ekilde yoksun bra-
karak dayarkl ve sabrl olmaya altrdm. Bunlarn hepsini m -
kemmel insan olma yolunda yaplmas gerekli eyler olarak gr-
yordum. Ilk bata ahlaki adan mkemmellie Uamak fkri vard
tabi ki. Ama bu ksa sre sonra yerini her alanda mkemmellie
ulama, sadece kendi gzmde ya da Tanrnn gznde deil, baka
insanlarn gznde de daha iyi bir yerde olma isteine brakt. Bu
aba da ok gemeden bakalarndan daha gl olma arzusuna
dnt; bakalarndan daha nl, daha nemli ve daha varlkl olma
arzusuna.
9
-
8/6/2019 Tolstoy - tiraflar
8/93
II
Bir gn genliimin o on yllk dnemini kapsayan dokunakl ve
retici hayat hikayemi anlatacam. Sanrm pek ok kii de benimle
ayn deneyimden geti. Btn ruhumla iyi bir insan olmay
arzuluyordum. Ama iyi bir insan olmann peinde komak iin ok
gen, tutkulu ve yalnz, yapayalnzdm. Bu samimi arzumu, yani
ahlaki bakmdan iyi bir insan olma arzumu her dile getiriimde
aalanma ve alayla karlatm. Ne zaman adi ihtiraslara teslim
oldum, o zaman insanlar beni vdler ve tevik ettiler.
Hrs, iktidar dknl, agzllk, ehvet, kibir, fke ve intikam
- bunlarn hepsi sayg gren eylerdi.
Bu hrslara teslim olarak ben de byklerim gibi oldum ve bu
ekilde onlarn beni onayladklarn hissettim. Yannda kaldm
mfik teyzem, ki kendisi insanlarn en hasdr, bana daima benim iin
hayatta evlenmemden daha ok istedii bir eyin olmadn sylerdi.
'Rien ne [orme un juene homme, comme une liaison avec une [emme
comme il [aut':(Hibir ey bir erkein kiiliini iyi aile terbiyesi alm bir kadnla kuraca yaknlk kadar gelitiremez.) Teyzemin benim
iin diledii bir baka mutluluk da be-
10
-
8/6/2019 Tolstoy - tiraflar
9/93
nim emir subay ve de mmknse mparatorun emir subay 01mamd.
Ama benim iin diledii mutluluklarn en by benim zengin bir
kadnla evlenip mmkn olduu kadar ok sayda serfe (tarm iisi)
sahip olmamd.
O yllar dehet, nefret ve de yreimde bir sz olmakszn ha-
trlayamyorum. Savata insanlar ldrdm ve gene ldrmek
amacyla insanlar delloya davet ettim. Kumarda kaybettim, ky-
llerin emeklerini ar ur ettim, onlar cezalara arptrdm, ahlakSz
bir hayat srdm ve insanlar kandrdm. Yalan, soygun, her trlzina, sarholuk, iddet, cinayet, ilemediim tek bir su bile
kalmamt, ama benim adalarm beni nispeten ahlakl bir insan
olarak grdler ve de gryorlar.
Bu ekilde on yl yaadm.
O dnemde kendini beenmilie, agzlle ve kibre dair
yazmaya baladm. Yazarken de hayatta yaptmn aynsn yap-
yordurn; ne ve paraya kavumak iin yazyordum ve bunun iin
iyiyi saklamam ve kty gstermem gerekiyordu. Ben de yle
yaptm. Hayatma anlamn veren iyi insan olma dncesine ynelik
gayretlerimi aldrmazlk ve hatta aka yollu alaya alma maskesialtnda az m giz1emeye altm?! Bunda da baarl oldum ve
vgler aldm.
Savatan sonra yirmi alt yanda' Petersburg'a geri dndm ve
yazarlarla tantm. Beni kendilerinden biriymi gibi karladlar ve
pohpohladlar. Ben daha alternatiflerimi aratrarnadan, aralarna
girmi olduum bu yazarlar grubunun hayat grlerini benimsemi
oldum ve bu grler benim daha iyi bir insan olma yolundaki eski
abalarmn izlerini btnyle ortadan kaldrd. nk bu grler
benim srdm sefih hayat hakl karan bir kuram ortaya
koyuyorlard.
Bu insanlarn, yani yazar yoldalarmn hayat grleri u e-
Aslnda o zamanlar yirmi yedi yandayd. (evirmenin nolu)
11
-
8/6/2019 Tolstoy - tiraflar
10/93
kildeydi: Genelolarak hayat tekaml etmeye devam etmektedir ve bu
tekamlde en byk rol, biz fkir reten insanlara dmektedir. Bu
fikir reten insanlar arasnda en byk nfuza ise biz sanat lar
sahibiz. Bizim mesleimiz insanla retmenlik yapmaktr. Akla
hemen u soru gelebilir: Ben ne biliyorum ve ne retebilirim? Bu
kurarnda aklandna gre bunun bilinmesine gerek yoktu. Sanat
kendisi farknda olmadan retr, Hayranlk uyandran bir sanat
olarak kabul ediliyordum ve bu kuram benimsememden doal bir
eyolamazd. Bir sanat olarak ben yazp iziyor ve insanlareitiyordum. Ama ne rettiimi ben de bilmiyordum ve bu iin
karlnda belli bir cret alyor, nefs yemekler yiyor, harika bir
yerde kalyor, muhteem kadnlarla birlikte oluyor ve mkemmel bir
camiann iinde yer alyordum. nl biriydim, bu da rettiklerimin
doru eyler olduunu gsteriyordu.
Sanatn anlamna ve hayatn tekamlne olan bu inan bir dindi ve
ben bu dinin papazlarndan biriydim. Bu dinin papazlarndan biri
olmak elenceli ve karl bir eydi. Epeyce bir sre bu inancn
ierisinde doruluundan phe duymadan yaadm. Ama bu hayatn
ikinci, daha ok da nc ylnda bu dinin yanlmazlndan pheduymaya baladm ve aratrmaya giritim. phe duymama yol aan
ilk sebep bu dinin papazlannn kendi aralarnda anlaamadklarn fark
etmeye balamamd. lerinden bazlar yle diyordu: En ivi ve ei)
yararl retmenler bizleriz, biz gerekli olan eyleri retiyoruz, ama
dierleri yanl eyler retiyor. Dierleri de yle sylyordu: Hayr!
Gerek retmenler bizleriz, asl siz yanl eyler retiyorsunuz. Ve
bu ekilde birbirleriyle tartyor, kavga ediyor, birbirlerine kfrediyor,
birbirlerini faka ve tongaya bastryorlard. Aramzdaki pek ok kii
ise kimin hakl kimin haksz olduunu umursamadan, mesleimizi
kullanarak agzl emellerine ulamay hedefliyordu sadece. Btn
bunlar karsnda inandmz eylerin doruluunu sorgulamaya mec-
burkaldm.
12
-
8/6/2019 Tolstoy - tiraflar
11/93
Dahas, bu inancn fkir babasnn ilkelerinin doruluundan
phe duymaya baladktan sonra ona bal papazlan da daha bir
yakndan gzlernlemeye baladm. Ve una ikna oldum ki, bu dine
mensup olan neredeyse btn papazlar, yani yazarlar ahlaksz
kimselerdi ve ou eski seflh ve askerlik hayatmda tandklanmdan
ok daha aalk, kt, deersiz kiilikte insanlard. Ama sadece ok
kutsal kiilerde ya da kutsalln ne demek olduunu bilmeyen
insanlarda rastlanabilecek bir ekilde, kendilerine gvenleri ve
kendilerinden memnun bir halleri vard. Bu insanlardan tiksinmeye
baladm, kendimden de tiksinmeye baladm ve bu inancn
sahtekarlktan baka bir eyolmadm anladm.
Ancak sylemesi tuhaftr, bu sahtekarl fark etmi ve reddetmi
olmama ramen bana bu insanlarn vermi olduklar nvan,
sanatlk ve retmenlik nvann reddetmedim. Bir sanat ol-
duumu ve ne rettiimi bilmesem de herkese retmenlik ya -
pabileceimi saf bir ekilde dnyor ve dndm gibi de
hareket ediyordum.
Bu insanlarla kurduum yaknlktan yeni kt huylar - anormal
derecede byk bir kibir ve ne rettiimi bilmesem de, insanlara
retmenlik yapmann benim mesleim olduuna dair delice bir
zgven - edinmitim.
O zamanlar, kendirnin ve o insanlarn halet-i ruhiyelerini ha-
trlamak (geri o insanlardan bugn binlerce var) korkun, zc ve
gln bir ey ve bende insann bir trnarhanede hissedebilecei
trden duygular uyandryor.
O zamanlar hepimiz mmkn olduunca ksa srede ve mmkn
olduunca ok miktarlarda konumamz, yazmamz ve eser
yaynlamamz gerektiine ve btn bunlarn insanln iyilii iin
olduuna inanyorduk, Ve binlercemiz birbirimizle ters derek,
birbirimize kfrler ederek eserler yaynlamaya, yazmaya ve dier-lerine retmenlik yapmaya devam etti. Hibir ey bilmediimizin
farkna varmakszn ve de hayattaki en basit soru olan, "yi nedir ve
13
-
8/6/2019 Tolstoy - tiraflar
12/93
de kt nedir?"e verecek yantmz olmakszn, hep bir azdan ko-
nutuk, birbirimizi dinlemedik. Bazen sonradan kendimiz destek-
lenmek ve vlrnek iin birbirimizi destekledik ve vdk, bazense
birbirimize fkelendik-tpk bir trnarhanede olabilecei gibi-o
Binlerce ii gece gndz glerinin son damlasna kadar alyor,
harfleri diziyor ve posta servisinin btn Rusya'ya datt
milyonlarca szc basyorlard. Biz de retme iine devam ediyor,
yeteri kadar retebilecek vakti asla bulamyor ve bizlere yeterli
ilginin gsterilmemesine fkeleniyorduk.
Mthi tuhaf bir durumdu, ama imdi olduka anlalrgeliyor.
Gerekte bizi en ok ilgilendiren konu, mmkn olan en ok paray ve
vgy almakt. Bu uurda kitap ve makale yazmak dnda bir ey
yapamazdk. Biz de kitaplar ve makaleler yazdk. Ancak bylesi
faydasz bir ii yapabilmek ve ok nemli insanlar olduumuza emin
olabilmek iin faaliyetlerimizi hakl karan bir kurama ihtiyacmz
vard. Kendi aramzda bu kuram gelitirdik: "Var olan her ey aklla
aklanabilir. Var olan her ey tekaml eder. Ve her ey kltryoluyla
tekaml eder. Kltrn lt ise kitap ve gazete tirajlandr, Bizlere
bir cret deniyor ve sayg gsteriliyor, nk bizler kitap vegazetelere yazlar yazyoruz. Bu yzden de insanlarm en faydals ve
en iyisi biziz." Hepimiz ayn fikirleri paylayor olsaydk bu kurama
bir diyeceimiz yoktu, ama iimizden herhangi birisinin syledii bir
fikir tamamen zt bir fikirle karlayordu. Aslnda bu durum
karsnda enine boyuna dnmemiz gerekirdi. Ancak biz bu durumu
grmezden geldik; insanlar bize para demeye ve de bizim tarafrnzda
olanlar bize vgler dzmeye devam ettiler. Bu yzden de herkes
kendisini hakl grd zaten.
u an apak grebiliyorum ki btn bu olanlarn bir tmarha-
nedekinden hibir fark yokmu, ama o zamanlar bunu ben sade cebelli belirsiz sorguluyordum ve btn deliler gibi ben de kendim
dndaki herkese deli diyordum .
14
-
8/6/2019 Tolstoy - tiraflar
13/93
III
Bylece, kendimi bu delilie kaptrarak evlenene kadar bir alt yl
daha bu ekilde yaadm. Bu sre zarfnda yurt dna ktm.
Avrupa'daki insanlarn hayat tarz ve benim nde gelen aydn Av-
rupallarla (Not: Ruslar ounlukla Avrupallar ile kendileri arasnda
bir ayrm yaparlar) olan ya1cnlm mkemmel insan olma yolunda
aba gstermeye olan inancm daha da pekitirdi. nk ayn inanca
onlarda da rastladm. Bu inan bende de gnmz eitimli
insanlarnn ounda grlen o yaygn ekliyle yer etti. Bu inan,
ifadesini 'ilerleme' szcnde buluyordu. Bana o zamanlar bu
szcn baka bir anlam varm gibi geliyordu. En doru ekilde
"Nasl yaarm?" sorusuyla kendime ikence ektirdiim (hayata
bal her insan gibi) ve cevap olarak "Ilerlemeye uygun olarak
yaa."y verdiim zamanlar henz sadece, kay rzgar ve dalgalarca
srklenirken kendisi iin hayati ve tek soru olan "Dmeni ne tarafakrmal?" sorusuna "Biz bir yerlere srkleniyeruz?" cevabn veren
adama benzediimi bilmiyordum.
O zamanlar bunun farknda deildim. Sadece zaman zaman -
15
-
8/6/2019 Tolstoy - tiraflar
14/93
akl yrterek olmasa da igdillerimle - insanlarn hayat anlama-
larndaki eksikliklerini gizlernede kullandklar, gnmzn bir hayli
yaygn olan bu batl inancna isyan ettiim oluyordu. rnein, Paris'te
kaldm srada tank olduum bir infaz bana ilerlemeye olan batl
inancmn tutarszln gstermiti. Kafann bedenden ayrln ve her
ikisinin ayr ayr sandn iine grltyle dlerini grdmde,
sadece aklmla deil ama btn varlmla anladm ki, gnmzn
ilerlemelerine ait akla dayal hibir kuram, yaplan bu ii hakl
karamazd ve dnya varolal beri herkes bu ii, hangi kuram
erevesinde olursa olsun, gerekli grm olsa da ben bunun gereksiz
ve kt bir eyolduunu biliyordum. Bu yzden iyiyle ktnn ne
olduuna insanlarn syledikleri ve yaptklarna baklarak karar
verilemez. llerlemenin kendisi de hakem olamaz. Hakem benim
yreimdir. Hakem kendimdir. Hayatta bir rehber olarak ilerlemeye
duyulan inancn batl ve eksik bir inan olduunu fark ediim bir de
aabeyimin lmyle oldu. Akll, iyi yrekli ve arbal bir insan
olan aabeyim, henz ok gen yata hastaland ve bir yldan fazla bir
sre hastal ektikten sonra niin yaadn ve hele de, niin lmek
zorunda olduunu anlayamadan aclar ierisinde can verdi. Varolanhibir kuram aabeyimin bu yava ve arl lm srecinde bana ya da
ona bu sorularn yantlarn veremezdi. Ancak burlar benim inancm
sorguladm nadir olaylard ve ben gerekte bir tek ilerlemeye
inandm syleyerek yaamaya devam ediyordum. "Her ey tekamill
eder, ben de her eyle birlikte tekaml ederim. Benim de niin her
eyle birlikte tekamill ettiim bir gn ortaya kacaktr." nancm tam
da o zamanlar formle etmi olmalym.
Yurt dndan dndkten sonra taraya yerletim ve ky okulla-
rnda retmenlik yapmay denedim. Bu iten zellikle zevk al-
yordum, nk bu ite yazarak insanlar eitmeye altm za-
manlarda kendisini bana ak seik belli eden ve gzlerini dikipyzme bakan o sahtelik duygusuyla kar karya gelmek zorunda
16
-
8/6/2019 Tolstoy - tiraflar
15/93
kalmyordum. Orada da gene ilerlemeyi savundum, ama artk ilerlemeye
eletirel bir gzle bakyordum. Kendi kendime yle diyordum: "Geliim
aamalarnn bazlarnda ilerleme yanl ynde gereklemitir. nsann
ilkel kyl ocuklarna tam bir zgrlk dnceyle yaklamas ve
ilerlemenin hangi yolunu isterlerse o yolu semekte zgr brakmas
gerekir."
Gerekte ise ayn zmsz sorunun etrafnda dnp duruyordum. O
sorun uydu: Kii ne reteceini bilmeden nasl retecekti? Edebi
faaliyetlerin st dzeyde yrtld o camiann iindeyken kiinin ne
reteceini bilmeden retme iini yapamayacan fark etmitim.
nk herkesin farkl farkl ekillerde rettiklerini gzlemlemitim.
Aralarnda kavga ederek baarl olduklar tek konu sadece birbirlerinden
cehaletlerini saklamakt. Orada, o kyl ocuklarla, onlar istediklerini
renmekte zgr brakarak, bu sknty hi yaamamam gerektiini
dndm. Faydal hibir ey retemeyeceimi ruhumun
derinliklerinde bilip de - nk neyin faydal olduunu kendirnin
bilmediini de biliyordum - bir yandan da kendimi retme arzumu
tatmin abas iinde buluvermek, imdi hatrladka, komiime gidiyor.
retmenlik iinde bir ylm geirdikten sonra kendim hibir ey bil-meden insanlara nasl retmenlik yapabileceimi kefetmek amacyla
ikinci kez yurt dna ktm.
Sanrm bunun nasl yaplabileceini kyl ayaklanmasnn olduu o
sene (1861), yurt dnda rendim. Rusya'ya btn bu bilgelikle
donanm ve de bir Arabulucu* olarak dndm. Hem okullarda cahil
kylleri hem de yaynladm dergi yoluyla okumu snflar eitme
iine soyundum. ler yolunda gidiyor gibiydi, ancak ben kendimi ruhen
ok salkl hissetmiyor ve ilerin bu ekilde uzun sre devam
edemeyeceini dnyordum. Eer ki hayatn henz kefetmediim ve
bana mutluluk vaat eden bir yn da-
Kyllerle topraksahipleri arasnda ara bulan kimse. (evirmenin notu)
17
-
8/6/2019 Tolstoy - tiraflar
16/93
ha - evliliim - olmam olsayd, on be yl sonra varacak olduum o
aresizlik noktasna belki o gnlerde varmam gerekirdi.
Bir yl boyunca kendimi bu arabuluculuk iiyle, okullarla ve
dergiyle megul ettim. Sonunda o kadar yprandm -zellikle de kafa
karklmn bir sonucu olarak- Arabulucu olarak iim o kadar zordu,
okullarda yrttm faaliyetlerin sonular o kadar belli belirsizdi ve
dergide stnkr kaleme alnm olan yazlarm (ki hepsi sonuta
ayn kapya kyordu: Herkesi eitme ve bunu yaparken de neyi
reteceimi kendirnin de bilmedii gereini saklama isteine) o
kadar iticiydi ki, hastalandm. Hastalm fizikselolmaktan ok ruhsal
bir rahatszlkt. Her eyi bir kenara brakarak taze hava solumak,
kmz imek ve sadece hayvanlar gibi bir hayat srmek iin bozkrlara,
Bakrlarn yanna gittim.
Oradan dnte evlendim. Mutlu evlilik hayatnn yeni koullar
ynm hayatn anlamn bulma araylarndan baka bir tarafa
evirdi. O dnemde btn hayatrnn odak noktas ailem, karm ve
ocuklarm; dolaysyla da gelirimizi artrma araylaryd.
Kendimi ahlaki adan mkemmel hale getirme uram yerini - ki
sonradan bu, kendimi hayatn her alannda mkemmelletirme, yani
ilerleme urayla yer deitirecekti - imdi de basite kendim ve
ailem iin mnkn olan en iyi hayat koullarn oluturna abasna
brakmt.
Bu ekilde bir on be yl daha geti. Artk gzmde yazarln
hibir neminin kalmam olmasna ramen, benim o deersiz
almalarma verilen byk maddi dller ve tutulan alklarn batan
karcl karsnda ben de kendimi yazmaya, sadece maddi
durumumu iyiletirmek ve kendi hayatrnn ve genelolarak hayatn
anlamna ynelik ruhumda ykselen o sorular bastrmak amacyla
adadm.yle yazdm: Benim iin tek olan gerei, yani insann kendisi
18
-
8/6/2019 Tolstoy - tiraflar
17/93
ve ailesi iin en iyi imkanlar salamak amacyla yaamas gerekli-
liini reteceim.
Bu ekilde yaamaya devam ettim, ama bundan be yl nce bana
ok tuhaf bir eyolmaya balad. lk balarda bir kafa kanklna ve
hayatn durmu olduu gibi bir hisse kapldm. Ne yapmam ve
hayatm nasl yaamam gerektiini bilemiyordum, kendimi
kaybolmu ve keyifsiz hissediyordum. Ancak bu durum ok srmedi
ve ben de eskisi gibi yaamaya devam ettim. Sonra bu kafa kanklgitgide daha sk ve hep ayn ekilde nksetmeye balad. Bu
dnemlerde aklma hep u sorular geliyordu: Ne iin? Amacne?
Ilkin bunlar bana amasz ve alakasz sorular gibi geliyordu.
Cevaplarn herkese bilindiini, zm bulmak istersem bunun beni
fazla uratrmayacan, sadece o an o ie ayracak vaktim
olmadn, ama istediim takdirde cevab bulabileceimi d-
nyordum. Ne var ki, sorular kafamda daha sk tekrarlanr ve gi tgide
daha byk bir srarla cevap bekler olmulard. Hep ayn yere den
mrekkep damlalar gibi hep birlikte bir kara lekede toplanmlard.
Sonra benim bama da lmcl bir i hastalna yakalananherkesin bana gelenler geldi. Ilkin nemsiz rahatszlk belirtileri
ortaya kar, ki hasta kii bunlar hi umursamaz. Sonra bu belirtiler
gitgide daha sk ortaya kmaya balar ve birleerek kesintisiz bir
strap srecine dnr. Istrap artar ve hasta adam ne olup bittiini
anlamadan, ufak bir rahatszlk sand eyonun iin oktan
dnyadaki en nemli eye -lme- dnmtr bile!
Ite benim bama gelen de bundan farkszd. Bunun rastgele bir
rahatszlk olmadn, ok nemli bir eyolduunu anlamtm ve
eer bu sorular kafamda tekrarlanp duracaksa, o halde onlarn
cevaplarn bulmam gerekirdi. Ben de o cevaplar bulmaya altm.Sorular ok aptalca, basit ve ocuka geliyordu. Ama o
19
-
8/6/2019 Tolstoy - tiraflar
18/93
sorular ele alr almaz ve de zmeye alr almaz derhal una
kani oldum ki, ilk olarak, bu sorular ocuka ve aptalca deil, ha-
yattaki en nemli ve derin sorulard. kinci olarak da, madem ki
Samara'daki malikanemle, olumun eitimiyle, ya da bir kitap yaz-
makla itigal ediyordum, o halde btn bunlar niin yaptm
bilmek zorundaydm. Bunlar niin yaptm bilmediim srece
hibir ey yapamaz ve de yaayamazdm. Beni bir hayli megul
eden bir konu olan malikanenin idaresi konusunu dndm
anlarda aklma birdenbire u soru gelirdi: "Haydi bakalm, Sama -
ra'da 6.000 desyatinalk* bir arazin ve 300 atn olacak, peki ya son -
ra?" ... Zihnim alt st olmutu ve ne dneceimi bilemiyordum.
Ya da, ocuklarmn eitimleriyle ilgili planlar yaparken kendi
kendime yle derdim: "Ne iin?" Ya da, "kyllerin nasl kalkna-
caklarn dnrken birdenbire kendi kendime yle sylerdim:
"Ama bunun benim iin ne nemi var ki?" Ya da almalarmn
bana salayaca n dnnce kendime yle derdim: "Haydi
bakalm, Gogol'dan ya da Pukin'den ya da Shakespeare'den ya da
Moliere'den ya da dnyadaki geri kalan btn yazarlardan daha
nl olacaksn! Olacaksn da ne olacak?" Ve bu sorulara hibir e -kilde cevap bulamyordum. Bu sorular bekletilmeye gelmezdi ve
acil olarak cevaplanmalar gerekiyordu. Onlara cevap bulamadm
takdirde yaamam imkanszd. Ama hibir cevap da yoktu.
zerinde durduum eyin km olduunu ve ayaklarmn
altnda hibir eyin olmadn hissediyordum. zerine hayatm
kurduum o eyartk yoktu ve ondan geriye hibir ey kalmamt.
Bir desyatina yaklak on bir metrekaredir. (evirmenin notu)
20
-
8/6/2019 Tolstoy - tiraflar
19/93
LV
Hayatm durma noktasna gelmiti. Soluk alabiliyor, yiyebiliyar,
iebiliyar, uyuyabiliyordum. Bunlar yapmamak zaten elimde olan bir
ey deildi. Ama yaamyordum, nk gerekletirmeyi mantkl
bulabileceim hibir arzum yoktu.Bir eyi arzu ettiim takdirde peinen
biliyordum ki, bu arzumu tatmin edeyim ya da etmeyim, sonuta bundanhibir ey kmayacakt. ayet bir peri gelip bana arzularm
gerekletirrneyi teklif edecek olsa, ben ne isteyeceimi bilmiyordum.
Sarholuk anlarnda bir arzu deil, ama eski arzularmdan kalma bir
alkanlk gibi bir ey hissetsem de, ayk olduum anlarda bunun bir
vehimden ibaret olduunu ve gerekte arzu edilecek hibir eyin
olmadn bilirdim. Hakikati bile bilmeyi arzu etmiyordum, nk
hakikatin ieriini tahmin edebiliyordum. Hakikat hayatn anlamsz
olduuydu. Sanki yaayacam kadar yaam, yryeceim kadar yol
yrmtm de bir uurumun kenarna gelmitim, nmde yok olutan
baka hibir eyin olmadn apak bir ekilde grebiliyordum. Dur-
mam imkanszd, geri dnmem imkanszd, gzlerimi kaparnam ya da
nmde straptan ve lm gereinden -tamamen yok
21
-
8/6/2019 Tolstoy - tiraflar
20/93
olutan-baka hibir eyin olmadn grmezden gelmem im-
kanszd.
Bu rahatszlk yle bir raddeye varmt ki salkl, talihIi bir adam
olan ben, daha fazla yaayacak gc kendimde bulamyordum; kar
koyamadm bir g u ya da bu ekilde beni bu hayattan kurtulmaya
zorluyordu. Kendimi ldrmeyi arzuladm syleyernem. Beni
hayatn uzaklanna srkleyen ey basit bir arzudan daha gl, daha
esas i ve daha byk bir eydi. Bu eyeski yaama abama benzeyen,ama onun tam zdd bir gt. Btn gcmle hayattan kopuyordum.
z ykm dncesi imdi bana hayatm gzelletirmeye ynelik eski
dncelerim kadar doal geliyordu. in batan kanc taraf ise bu
dnceyi yaama geirmekte acele davranmamak iin kendi kendimi
kandrmak zorunda oluumdu. Acele hareket etmek istemiyordum,
nk sorunu zmek iin her trl abay gstermek istiyordum.
"Sorunlanm imdi zme kavuturamasam da ileride bunun iin
vaktim hep olacak."
te o gn, talibin yzne gld bir adam olan ben, her akam
tek bama soyunduum odamdaki blmenin apraz kirilerine
kendimi asmayaym diye kendimden bir ipi sakladm ve eytana uyar
da hayatma kolay yoldan son veririm diye de silahm yanma alp
ktm o avlara kmaz oldum. Ne istediimi kendim de
bilmiyordum; hayattan korkuyordum, hayattan kap uzaklamak
istiyordum, ama gene de hayattan bir eyler bekliyordum.
Btn bunlar bama talihin tam anlamyla yzrne glm olduu
bir dnemde geliyordu. Henz elli yana basmamtm, ok sevdiim
iyi bir karm, iyi ocuklarm ve ben fazla bir gayret gstermeden
gelien ve byyen geni bir malikanem vard. Akrabalarmdan ve
eimden dostumdan, hi olmad kadar sayg gryordum. nsanlar
beni vyorlard. Ben de nl biri olduumu dnmekle kendimi hide kandrm olmazdm. Deli ya da ruhsal ynden rahatsz olmak yle
dursun, tam tersine benim gi-
22
-
8/6/2019 Tolstoy - tiraflar
21/93
bi insanlarda nadir rastladm bir ekilde zihin ve beden meleke-
lerim son derece glyd, Beden gc olarak ekin bimede ky-
llerden geri kalmazdm, zihin olarak da ara vermeksizin sekiz-on
saat alabilir, byle bir zorlanmadan dolay da hibir rahatszlk
duymazdm.
te bu noktaya -artk yaayamayacam ve lmekten de kork-
tuum iin kendi canma kymamak adna kendi kendimi kardrma
noktasna- byle bir durumdayken geldim. Ruhsal durumum
kendisini bana u ekilde aa vuruyordu: Hayatm, birisinin bana
yapt aptalca ve sinir bozucu bir aka. Beni var eden 'birisinin'
varln kabul etmiyor olsam da bu aa vuru -birisinin beni bu
dnyaya koyarak bana kt ve aptalca bir aka yapm oluu- bana
tam da en doal gelen ifade ekliydi.
Elimde olmadan bana yle geliyordu ki, son otuz yl krk yl bo -
yunca nasl yaadm seyrederek elenen birisi vard: Nasl -
rendiimi, gelitiimi, beden ve zihin olarak olgunlatm ve bu
olgunlua erimi zihinsel glerimle hayatn zirvesine nasl Ua-
tm, bu zirveden baknca her eyin nasl ayaklarmn altnda
uzandn, zirvede aptallarn aptal olarak nasl dikilip durduumuve hayatta (yaamaya deer) hibir eyin olmayn, bundan nce
olmam oluunu, bundan sonra da olmayacak oluunu apak bir
ekilde nasl grdm seyreden ve elenen birisi. Evet, o birisi bu
iten zevk alyordu ...
Ancak o 'birisi' varsa da yoksa da ben kendimi hi daha iyi his -
setmiyordum. Ne tek tek yaptklarma, ne de hayatmn btnne
hibir mantkl anlam veremiyordum. Beni artan tek ey bu ger-
ei en banda anlamay oluumdu - bu herkese ne zamandr
bilinen bir eydi-o Bugn ya da yarn hastalk ya da lm, sevdikle-
rime ya da bana urayacak (ki bu oktan olmutu) ve bizlerden
geriye le kokusundan ve kurtlardan baka birey kalmayacakt. Er
ya da ge yaptm iler, her neyseler, unutulacak ve ben var olmuyor
olacam. O halde daha fazla abalamak niye? ... nsan bu
23
-
8/6/2019 Tolstoy - tiraflar
22/93
gerei naslolur da gremez? Nasl yaamaya devam eder? ar-
tc olan ite budur! nsan ancak hayattan sarho olmusa yaamaya
devam edebilir; kiinin aydr aylmaz her eyin basit bir al datmaca
ve de aptalca bir aldatmacadan ibaret olduunu grmemesi
imkansz! te aynen byle: bunda ne elendirici ne de nkteli bir
yan var, bu sadece zalimce ve aptalca.
Bir dzlkte karsna fkeli bir hayvan kan bir yolcuya dair
nicedir anlatlan bir Dou meseli vardr. Hayvandan kaan adamkurumu bir kuyunun iine girer, ama aa baktnda kuyunun
dibinde azn am kendisini yutmaya hazrlanan bir ejderha
grr. Talihsiz adam fkeli hayvan tarafndan ldrlmekten kor-
kusuyla ne kuyudan dar kabildii, ne de ejderha tarafndan
yenilmekten korkusu nedeniyle kuyunun dibine inebildiinden,
kuyunun iindeki bir atlaktaki bir dal yakalar ve ona t utunur. El-
lerinde gitgide g kalmamakta, o da az sonra kendisini yukarda
ve aada bekleyen lme boyun emek zorunda kalacan d-
nmekte, ama gene de dala sk skya tutunmaya devam etmek-
tedir. Derken iki fare grr. Bir siyah bir de beyaz fare. Fareler s-
rekli onun tutunduu daln zerinde gezinmekte ve dal kernir-
mektedirler. Az sonra dal kopacak ve adam da ejderhann aznn
iine decektir. Yolcu bunu grr ve lmden kurtulu olmadn
anlar. Dala tutunmaya devam etmekte, ama ayn zamanda etrafna
da baknmaktadr. Daln yapraklarnda birka damla bal grr. Bal
damlalarna diliyle uzanr ve onlar yalamaya balar. Ben de ayn
ekilde hayatn dalna tutunmutum, biliyordum ki lm ejderhas
beni bekliyordu, ondan ka yoktu ve o beni parampara edecekti.
Bylesi bir ikencenin iine neden dtm anlayamyordum. Beni
bir zamanlar avutan o bal yalamaya alyordum, ama o bal bana
artk bir tat vermiyordu ve o siyah-beyaz, gece-gndz fareleri benim tutunduum dal kemirmeye devam ediyorlard. Ejderhay
apak bir ekilde grebiliyordum ve baldan da artk bir tat alamaz
olmutum. Sadece, kendisinden ka 01-
24
-
8/6/2019 Tolstoy - tiraflar
23/93
mayan o ejderhay ve de fareleri gryor, onlara odaklanm olan
baklarm bir baka yana eviremiyordum. Ve bu bir mesel de
deil, herkese anlalabilecek, o rtlemeyecek hakikatin ta
kendisidir.
Daha nceleri ejderha dehetimi yattran, hayata dair mutlu-
luklar aldatmaca s artk beni kandramyordu. "Hayatn anlamn
anlayamazsn, o yzden dnme, sadece yaamaya bak!" Bu sz
ne kadar ok iitmi olursam olaym, artk yaamaya bakamyorum;zaten gereinden fazla bir sre yle yaptm. Artk gece ve gndzn
boyuna yer deitirip bana lm getirileri karsnda gzlerimi
kapayamyorum. Tek grdm bu, nk tek gerek bu. Geri kalan
ne varsa yalan.
Gzlerimi o acmasz gerekten, dier eylerin yapabildiinden
daha uzun bir sre baka yne evirmemi salayan o iki damla
baldan, ailerne ve yazmaya olan dknlmden de bir tat ala-
myordum artk.
"Ailern .. ." dedim kendime. Ama ailem, yani karm ve ocukla -
rm da sadece birer insan. Ben nasl geldiysem bu dnyaya, onlar dayle geldiler; onlar da ya bir yalann iinde yaamaya devam
edecekler ya da korkun gerei grmek zorunda kalacaklar. Niin
yaamalar gerekiyor ki? Neden onlar sevmem, korumam, yeti-
tirmem ve de onlara gz kulak olmam gerekiyor ki? Onlar da benim
hissettiim aresizlikle yz yze gelsinler ya da aptal olsunlar diye
mi? Onlar seviyorsam eer, onlardan hakikati saklayamam. Bilginin
her bir basama onlar hakikate klavuzlar. Hakikat ise lmn
kendisidir.
"Ya sanat?" Kazandm baarlarn ve aldm vglerin etki -
siyle sanatn yaklaan lme -eserlerimi ve eserlerimle ilgili hatralar
dahil, her eyi yok eden o lme- ramen icra edilebilecek bir
eyolduuna kendimi uzunca bir sre inandrmtm. Ama ok
gemeden bunun da bir aldatmacadan ibaret olduunu anla-
25
-
8/6/2019 Tolstoy - tiraflar
24/93
dm. Sanatn hayatn ss, albenisi olduu gerei benim iin
apakt. Ancak hayat benim iin cazibesini yitirmiken, benim
eserlerim baka insanlar nasl cezbedecekti? Kendi hayatm ya-
yor olmadka, baka bir hayatn dalgalar beni tayor olduka -
hayatn bir anlam olduuna inandka, ama bu anlam tanmla -
yamadka- hayatn, sanatn her trndeki yansmalar bana zevk
veriyordu; hayata sanatn aynasndan bakmak zevkli bir urat. Ne
var ki, hayatn anlamn aramaya balayp da kendi hayatm
yaama zorunluluunu hissetmeye balaynca, o ayna benim iin
gereksiz, lzumsuz, sama ve ac veren bir eyoldu. Artk aynada
grdklerimle kendimi avutamyordum, nk aynada durumumun
aptalca ve mitsiz olduunu gryordum. Ruhumun derin liklerinde
hayatmn bir anlam olduuna inandm vakitler, grdm
manzarann keyfini pekala karabiliyordum. O zamanlarhayatn -
gln, ackl, dokunakl, gzel ve korkun - k oyunlar beni
elendirebiliyordu. Ejderhay ve tutunduurn dal kemiren fareleri
grdmde ise artk hibir baldan tat alamaz oluyordum.
Hepsi bu kadarla da kalmyordu. ayet basite, hayatn hibir
anlam olmadn dnyor olsaydm, bunun benim kaderimolduunu bilerek bu duruma sessizce katlanrdm. Ancak durumum
beni hi tatmin etmiyordu. k olmayan bir ormanda yaayan
birisi gibi olsaydm, hayatm srdrmeye devam edebilirdim. Ama
ben ormanda yolunu kaybeden ve yolunu kaybettii iin de dehete
kaplan ve yolunu bulmak umuduyla oraya buraya kouturan birisi
gibiydim; att her admda kafasnn daha da kartnn farknda
olan, ama elinden oradan oraya kouturmaktan baka bir ey de
gelmeyen birisi gibi.
Bu, gerekten korkun bir durumdu. Yaadm dehetten kur-
tulmak iin lmeyi istiyordum. Beni bekleyen son karsnda deh-
ete kaplmtm. Hatta o sonun dehetinin o an iinde bulunduum
durumdan ok daha berbat bir eyolduunu da biliyor, ama gene de
o sonu sabrla bekleyemiyordum. Her halkarda kalbim-
26
-
8/6/2019 Tolstoy - tiraflar
25/93
deki damarlardan birinin iflas edecei, ya da iimde bir eylerin
patlayp her eyin sona erecei yolundaki savm ne kadar inandnc
bulsam da, o sonu sabrla bekleyemiyordum. Karanln deheti
ylesine bykt ki, kendimi bu dehetten ilmik ya da kurunla bir
an nce kurtarmak istiyordum; beni en gl ekilde ntihara doru
srkleyen ey ite bu histi.
27
-
8/6/2019 Tolstoy - tiraflar
26/93
v
"Acaba bir eyleri gzden karm ya da yanl anlam olabilir
miyim?" diye kendime birka kez sordum. "nsann kendisini byle
bir mitsizlie kaptrmas normal bir eyolamaz!" Ve sorularn
cevaplarn insanolunun edindii btn bilgi dallarnda aramaya
baladm. Araym sancl bir sreti ve uzun srd. Bu, sadece
meraktan kaynaklanan kaytsz bir aray deildi. Gece gndz de-
vam eden sancl ve srarl bir arayt. lmek zere olan bir ada-
mn selamet aray gibi. Ve ben hibir ey bulamadm.
Araym btn bilim dallarnda srdrdm, ama aradm
bulmak yle dursun, benim gibi, hayatn anlamn bilirnde arayan
hi kimsenin de hibir ey bulamadna ikna oldum. O insanlar
hibir ey bulamamakla kalmadklar gibi beni tam da mitsizlie
sevk eden eyin -yani hayatn anlamszlnn- insann herhangi bir
pheye yer vermeksizin bilebilecei tek ey olduunu aka da
kabul etmilerdi.
Cevaplar her yerde aradm. Hayatm renmekle geirmi ol -
mam ve bilim dnyasyla olan ilikilerim sayesinde bilimin her
dalndaki bilim adamlarna ve akademisyenlere ulama frsatm
28
-
8/6/2019 Tolstoy - tiraflar
27/93
oldu. Bana btn bilgilerini seve seve sundular, sadece kitaplarla
deil sohbet yoluyla da. yle ki, bilimin bu hayat sorusuna dair tm
syleyebilecekleri elimin altndayd.
Bilimin halihazrda vermi olduu cevaplarn dnda var olua
dair sorulara baka cevaplar veremiyor oluuna uzunca bir sre
inanamamtm. Bilim dnyasnn, elde ettii, hayata dair gerek
sorularla hibir ilgisi olmayan sonular byk bir nem ve ciddiyet
havas ierisinde ilan ettiini grdke, bana uzunca bir zaman
benim anlayamadm bir eyler varm gibi gelmiti. Bilimkarsnda uzun bir sre rkek kalmtm ve cevaplarla benim so -
rularm arasndaki uyumsuzluun bilimin hatasndan deil, benim
cehaletimden kaynaklandn sanmtm. Ama bu konu benim iin
bir oyun ya da elence deil, bir lm kalm meselesiydi ve ben
istemeyerek de olsa u kanaate vardm ki, sorduum soru lar
sorulabilecek tek meru sorulard ve btn bilimlerin temelini
oluturuyorlard. Sulanmas gereken bu sorular soran kii olarak
ben deil, bu sorulara cevap verme iddiasnda olan bilimin kendi-
siydi.
Benim sorduum soru -ki beni elli yanda intiharn eiine ge-
tirmiti- sorulabilecek en basit soruydu ve budala bir ocuktan tu tun
da bilgeler bilgesi bir yalya kadar herkesin ruhunda yatan eydi.
Bu, insann cevabn bulamazsa yaayamayaca trden bir soruydu
ve ben bunu tecrbelerimle renmitim. Soru uydu:
"Bugn yaptklarmn ve yarn yapacaklarmn sonucunda ne olacak?
Hayatrnn tamamnn sonucunda ne olacak?"
Farkl bir yoldan syleyecek olursak soru yleydi: "Niin yaa-
yaym, niin herhangi bir eye kar bir istek duyaym, niin herhangi
bir ey yapaym?" Soru u ekilde de ifade edilebilir: "Hayatmn,
beni bekleyen, kanlmaz olan lmn yok etmeyecei bir anlam
var m?"
Farkl ekillerde ifade edilebilen bu tek soruya bilirnde bircevap
aryordum ve unu anladm ki, bu soru dikkate alndnda in-
29
-
8/6/2019 Tolstoy - tiraflar
28/93
sanln btn bilgisi sanki ularnda iki ayr kutup olan iki zt ya n
kreye blnm durumda: Biri negatif, dieri pozitif kutup; ama
kutuplarn ne birinde ne de brnde hayatla ilgili sorulara cevap
bulmak mmknd.
Ilk grubun soruyu muhatap alr bir hali yoktu. Bu grup, yani
deneysel bilimler grubu, kendi alammn dieralanlardan bamsz olan
sorulanna ak ve kesin cevaplar vermektedir ve bu grubun en uta
duran da matematiktir. br bilim grubu, yani soyut bi limler, soruyu
muhatap alyor ama cevaplamyor. Bu grubun da en u noktasnda
metafizik bulunuyor.
Kklmden beri soyut bilimlere ilgi duymutum. ancak
sonradan matematiksel ve doal bilimler beni cezbetti. Kendimi
bilimin vermi olduu sahte cevaplarla tatmin etmeye devam ettim, ta
ki o soruyu kendime kesin olarak soruncaya ve o soru da iimde
olgunlaarak acil bir karar vermem iin beni zorlamaya balayncaya
kadar.
Deneysel alanla ilgili olarak kendime yle diyordum: "Her ey
geliir ve kendisini baka eylerden farkllatrr, karmakla vemkemmellie doru ilerler ve bu devinimi yneten yasalar vardr.
Sen btnn bir parassn. Btn mmkn olduunca rendiinde ve
tekaml yasasm rendiinde, o btn ierisindeki yerini de renmi
ve kendini tamm olacaksn." Itiraf etmeye utamyorum ki, bu
dncenin beni tatmin ettii bir dnem olmutu. Bu tam da kendirnin
daha karmak bir insan olmaya ve gelimeye balad dnerndi.
Kaslarm geliiyor ve gleniyordu, hafzam zenginleiyor, dnme
ve anlama yeteneklerim artyordu. Byyor ve geliiyordum.
Kendimdeki bu gelimeyi hissederek hayatrnn sorusuna cevap
bulacam evrensel yasamn bu olduunu dnmem gayet doald.
Ancak bymemin durduu bir zaman geldi. Artk gelimediimi, ama
prsdm hissetmeye
30
-
8/6/2019 Tolstoy - tiraflar
29/93
baladm. Kaslanm zayflyor, dilerim dklyordu. unu anladm
ki, bu yasa sadece bana hibir eyi aklamad gibi, byle bir yasa
gemite hibir zaman var olmamt ve olamazd. Bense hayatmn
belli bir dneminde kendimde gzlemlediklerimi bir yasa sanmtrn.
O yasann tanm zerinde daha bir dikkatle durunca, asla, so nsuz
geliim yasas diye bir eyin olamayacan apak bir ekilde
anladm. "Sonsuz uzay ve zaman ierisinde var olan her ey
gelimeye devam eder, gitgide daha mkemmel ve karmak bir halalr ve farkllar." demenin hibir ey demernek olduu apak
ortadayd. Btn bu szcklerin bir anlam yoktur, nk sonsuz-
lukta ne karmak ne basit, ne ileri ne geri, ne daha iyi ne daha kt
vardr.
Hepsinden nemlisi, benim kiisel sorum olan "Arzular olan bir
varlk olarak ben kimim?" sorusuna hala bir cevap yoktu. unu
anladm ki, o bilim dallar ok ilgin ve ekiciydiler, ama kesinlikleri
ve aklklar, hayata dair sorulara uygulanabilirlikleriyle ters
orantl; bu trden sorulara uygulanabilirlikleri ne kadar azsa, o kadar
kesin ve aklar. Ne kadar kesin ve aklarsa, hayatla ilgili sorular ne
kadar cevaplamaya alyorlarsa, o kadar belirsiz ve itici bir hal
alyorlar.
Hayatn kendisine ynelik sorular yantlamaya alan bilim
dallar arasndaki taksime bakacak olursak - yani fzyolojiye, psi-
kolojiye, biyolojiye, sosyolojiye - insan dehete dren bir dnce
fukaralyla, en byk belirsizliklerle, kendi alanlar dndaki o
sorularn cevabn bulabileceklerine dair hi de hakl grlemeyecek
iddialarla ve her bir otoritenin srekli olarak baka otoritelerle ya da
kendi kendisiyle elitii gereiyle karlarsnz. Varolua ilikin
sorularn zmleriyle ilgilenmeyen, sadece kendi alanlaryla ilgili
bilimsel sorulara yantlar veren o bilim dallarna baktnzda, insanaklnn gc karsnda mest oluyorsunuz,
31
-
8/6/2019 Tolstoy - tiraflar
30/93
ama peinen de biliyorsunuz ki bu bilimler hayatn kendisiyle ilgi li
hibir soruya cevap verememektedirler. Bu bilimler basite bu sorular
grmezden gelmekte ve yle demektedirler: "Ne olduunuz ve niin
yaadnz sorusuna verilecek bir cevabmz yok, biz bu soruyla
megul de olmayz. Ama eer n kanunlarn, kimyasal bileiklerin
kanunlarn, organizmalarn geliim kanunlarn bilmek istiyorsanz;
ktlelerin kanunlarn ve ekillerini, saylarn ve miktarlarn
ilikilerini, aklnza hkmeden kanunlar bilmek istiyorsanz, bunlarn
hepsine verilecek ak, kesin ve doruluu sorgulanamaz cevaplarmz
var."
Genelolarak, deneysel bilimlerin hayatn kendisiyle ilgili sorularla
olan ilgisi u ekilde ifade edilebilir. Soru: "Niin yayorum?" Cevap:
"Sonsuz uzayda ve sonsuz zamanda sonsuz derecede kk
paracklar, sonsuz bir karmaklk ierisinde biim deitirirler ve siz
bu dnmlerin yasasn anladnzda, yeryznde niin var
olduunuzu da anlam olacaksnz."
Soyut bilim alanyla ilgili olarak da kendime yle derdim: "Btn
insanlk kendisine yol gsteren ruhani ilkeler ve lkler temelinde
yaar ve geliir. Bu lkler dinlerde, bilimlerde, sanatta, ida re
ekillerinde ifadelerini bulurlar. Bu lkler gitgide daha da ykselir ve
insanlk en yksek refah dzeyine ular. Ben insanln bir
parasym, bu yzden de bana den grev insanlk lklerinin
tannmasna ve gerekletirilmesine katkda bulunmaktr,' Aklmn
zayf olduu o dnemde bu beni tatmin ediyordu. Ama ne zaman ki
hayat aka sorgulamaya baladm, bu kuramlar derhal un ufak
oldular. Bilimlerin, insanln kk bir ksmnn aratrlmas zerine
elde ettikleri sonular genel geer sonularm gibi ilan etmesindeki
ilkesizce belirsizlikten bahsetmeye bile gerek yok. Gene, bu grn
farkl savunucularnn insanln lklerinin ne olduu konusundakielikili tutumlarndan bahsetmek de gereksiz. Kuramn aptall
deilse bile tuhafl urada yatyor:
32
-
8/6/2019 Tolstoy - tiraflar
31/93
Her insann, kar karya olduu "Ben kimim?", "Niin yayorum?"
ya da "Ne yapmalym?" sorularna yant bulabilmesi iin ilk nce u
soruya yant vermelidir: "O btn nedir?" (ki o, btn
tanmamaktadr, sadece ksack bir zaman diliminde btnn k-
ck bir parasn tanmtr.) Bir insann kim olduunu anlaya-
bilmesi iin nce, birbirlerini anlamayan, kendisi gibi insanlardan
oluan btn o gizemli insanl anlamas gerekmektedir.
ltiraf etmeliyim ki bir zamanlar buna inanmtm. Bu, gelip geiciheveslerimi hakl karan, el stnde tuttuum, o kendi lk lerimin
olduu dnemdi ve insanlarn benim bu gelip geici fkirlerimi
insanlk yasas olarak grmelerini salamaya ynelik bir kuram
gelitirmeye alyordum.
Ama ne zaman ki hayata dair sorgulamalarm kendisini ruhumda
btn aklyla belli etti, aradm o cevaptan eser kalmad. Ben de
anladm ki, deneysel bilimlerin ierisinde gerek bilimler olduu
kadar, yeterliliklerinin tesindeki sorulara yant arayan yar-bilimler
de vard, ayn ekilde bu soyut bilimler alannda da alanlar dndaki
sorulara yant arayan darmadank bilimler vard. Hukuk ve toplum
tarihi gibi bu tr yar- bilimler insann var oluuna ynelik sorular,
her ikisi de kendi yntemlerini kullanmak suretiyle, btn insanln
var oluuna ilikin sorulara yant bularak zme abasndadrlar.
Ancak, deneysel bilim alannda nasl yaamas gerektiini samimi
bir ekilde sorgulayan kii nasl ki, "Sonsuz uzaydaki, sonsuz
zamandaki ve sonsuz karmaklktaki saysz atomun dnmn
aratrn, o zaman var oluu anlarsnz." cevabndan tatmin olmazsa,
ayn ekilde, samimi bir insan u cevaptan da tatmin olamaz: "Btn
insanln var oluunu -ki biz bu var oluun ne ban ne sonunu
bilebiliyoruz, ne de kck bir parasn bilebiliyoruz- aratrn, o
zaman kendi var oluunuzu anlayacaksnz." Deneysel yar-bilimlerde olduu gibi, bu teki yar-bilimler de ger-
33
-
8/6/2019 Tolstoy - tiraflar
32/93
ek sorunlardan uzaklatklar srece, belirsizlikler, hatalar, aptal-
lklar ve elikilerle dolmaktadr. Deneysel bilimin sorunsal fzik-
selolgulardaki neden-sonu ilikisinin ardkldr. Deneysel bi-
limin bir nihai sebep sorununu gndeme getirmesi samalamasna
yeterli bir kouldur. Soyut bilimlerin sorunsal hayatn ezeli zn
tanmaktr. Sebep-sonu ilikisine bal olgulara ynelik (mesela
toplumsal ve tarihi olgulara ynelik) aratrmalarn ortaya konmas
onun da samalamas iin yeterlidir.Deneysel bilim ancak aratrmalarna bir nihai sebep sorusunu
katmad takdirde pozitif bilgi verebilir ve insan aklnn bykl-
n gzler nne serebilir. Ve tam zdd olarak da soyut bilim an-
cak olgularn sebep-sonu ilikilerine dayal sorular bir kenara b-
rakt ve insan sadece nihai sebep balamnda ele ald takdirde
bir bilimdir ve insan aklnn bykln gzler nne serebilir.
Bilimin bu alannda -alann kutbunu oluturan- metafizik ve felsefe
bulunmaktadr. Bu bilim aklkla u sorular sorar: "Ben kimim ve
evren nedir? Niin varm ve de evren niin var?" Ve bu bi lim var
olduundan beri bu sorulara hep ayn yant vermitir. Fi lozof
bendeki ve var olan her eydeki o var oluun zne ister "idea",
ister "tz", ister "ruh", ister "irade" desin, aslnda hep ayn eyi
sylemektedir. O ey udur: Bu z vardr ve ben bu zden
olumuumdur, ama bu zn neden var olduunu -eer tam bir
dnrse- filozof bilmez ve sylemez. Ben de yle soruyorum:
"Bu z niin var olmak zorunda? Bu zn var olmas ne gibi so -
nular dourur ve de douracaktr?" Felsefe bu sorular cevapla -
mad gibi kendisi de zaten sadece bu soruyu sormakla yetin-
mektedir. Ve eer bu, gerek felsefenin kendisiyse, btn abas bu
soruyu apak bir dille sormaktan ibaret olacaktr. Bu vazifesine
sk skya bal kalmaya devam ettii srece de, "Ben kimim veevren nedir?" sorusuna, "Her ey ve hibir ey." ve de "Niin?" so-
rusuna "Bilmiyorum!" dan baka yant veremez.
Bylelikle, felsefenin yantlarn ne kadardntrrsem d-
34
-
8/6/2019 Tolstoy - tiraflar
33/93
ntreyim, asla cevaba benzer bir eyelde etmem mmkn olamaz.
Bunun sebebi, ak deneysel alanda olduu gibi, yantn sorduum
soruyla alakasz oluu deil; ancak bu alandaki btn zihinsel aba
sadece benim soruma ynelmi olmasna karn, ortada bir cevabn
olmay ve insann bir cevap yerine sadece daha karmak bir
biimde sorunun tekrar kendisini elde ediidir.
35
-
8/6/2019 Tolstoy - tiraflar
34/93
VI
Hayata ilikin sorularma cevap araylarmda ormanda kay-
bolmu bir adamn hissedebileceklerini hissettim. Adam orman
iinde bir akla varr, bir aaca trmanr ve gz alabildiine bir
mesafeyi tarar, ama evinin bakt yerlerde olmadn ve olama-
yacan grr. Sonra tekrar karanlk ormann iine girer ve karan-
l grr, ama evi orada da deildir.Ben de o adam gibi, insan bilgisinden oluan o ormanda, bana
apak ufuklar gsteren, ama bu ufuklar evirnin olmad bir ynde
gsteren matematiksel ve deneysel bilimin prltlar arasnda
dolatm. Soyut bilinlerin derinlere gittike adamakll iine batt -
m karanlklarn iinde de dolatm ve en sonunda burada da bir
k olmadna ve olamayacana ikra oldum.
unu anladm ki, kendimi bilginin parlak alanna teslim ederek
sadece dikkatimi sorudan baka bir yere kaydryordum. nmde
alan ufuklar ne kadar cezbedici bir aklkta olsalar da, o bahset -
tiim bilimlerin sonsuz enginliine dalmak ne kadar caz ip olsa da
unu oktan anlamtm ki, bu bilimler ne kadar kesin olurlarsabenim ihtiyacm karlamaktan ve soruma yant vermekten o denli
uzak oluyorlard.
36
-
8/6/2019 Tolstoy - tiraflar
35/93
Kendi kendime yle dedim: "Bilimin srarla kefetmeye alt
eyin ne olduunu biliyorum, ama bilimin izledii yolda hayatn
anlamna ilikin soruya yant yok." Soyut alanla ilgili olarak da unu
anlamtm: Bilimin dorudan amacnn benim soruma cevap vermek
olmasna ramen ya da cevap vermek olduu iin ortada benim
kendirnin oktanverdii cevaptan bakas yoktu: "Hayatrnn anlam
nedir?" "Byle bir anlam yoktur." ya da "Yaamamdan ne kacak?"
"Hibir ey" ya da "Var olan her ey niin var ve ben niin varm?"
"nk var."
Insan bilgisinin bu bir alann aratrrken aratrmadm konular
hakknda saysz kesin yantlar aldm: Yldzlarn kimyasal bileenleri
hakknda, gneir Herkl takmyldzna doru olan hareketi
hakknda, trlerin ve insann ortaya k hakknda ve de eterin l-
lemeyen sonsuz derecede kk paracklar hakknda. Ancak bu
bilgi alannda "Hayatmn anlam nedir?" sorusuna alabildiim tek
yant uydu: "Sen 'hayatm' dediin eysin, sen paracklarn rastlant
sonucu bir araya gelmesirden oluan geici bir eysin. Bu par-
acklarn karlkl etkileimleri ve deiimleri sende 'hayatm' dedi-
ir eyi oluturmaktadr. Paracklar bir sre daha bir arada kalacak,sonra bunlar arasndaki etkileim duracak ve senin 'hayat' dediin
eyir de, sorularnn da bir sonu gelmi olacak. Sen rastlantsal ola -
rak bir eyin kk bir parassn. O kk para mayalanmakta.
Kk para bu mayalanmaya 'hayat' adn veriyor. Para btnden
kopacak, mayalanma ve de btn sorular son bulacak." Bilimin ay-
dnlk alan bu ekilde yant veriyor. Ilkelerine sk skya bal
kald mddete de baka trl yant vermesi mmkn deildir.
Kii byle bir yantn yant olmadn grebilir. Ben hayatrnn
anlamn bilmek istiyorum, ama benim hayatrnn sonsuzluun bir
paras olmas ona bir anlam vermek yle dursun, mmkn olan her
trl anlam da ortadan kaldryor. Deneysel, kesin bilimin hayatn
anlamnn geliirnde ve gelitml e olan ibirliinde yattn
syleyerek soyut bilimle yapt belli belirsiz uzla da ke-
37
-
8/6/2019 Tolstoy - tiraflar
36/93
sinlik ifade etmemesi ve belirsiz oluu yznden bir yant olarak
dnlemez.
Bilimin br alan - soyut alan - kendi ilkelerine skca bal
kald srece hep ayn ekilde ayn yant veriyor, daima ayn yant
vermekte ve tarih boyunca da ayn yant verdi: "Evren sonsuz bir
eydir ve akl almazbir 'btnn' akl almaz bir parasdr." Tekrardan,
soyut ve deneysel bilimler arasndaki hukuk, siyaset ve tarih gibi yar-
bilimlerin safra-m (atlacak arln) tedarik eden btn o uzlalar
tartman- dnda brakyorum. Bu yar-bilimlerde geliim ve
ilerleme kavramlar gene hatal bir ekilde ortaya konmaktadr, u
farkla ki, ncekinde var olan her eyin geliimi ele alnrken, imdi
insanln var oluunun geliimi ele alnmaktadr. Hata ncekinde
olduu gibi gene vardr: Sonsuzluk ierisinde geliimin ve ilerlemenin
hibir amac ya da dorultusu olamaz. Benim sorduum soru dikkate
alndnda ortada verilmi hibir cevap yoktur.
Gerek soyut bilimde, yani filozofun asl soruyu hep gznn
nnde bulundurduu gerek felsefede - Schopenhauer'un "Pro-
fesrlere zg felsefe" diye adlandrd, var olan btn olgular yeni
felsefi kategoriler ierisinde snflandrmaya ve bu olgulara yeni adlarvermeye yarayan felsefede deil - verilen yant hep ayndr; bu,
Sokrat'n, Schopenhauer'un, Sleyman'n ve Buda'nn verdikleri
yanttr.
"Hayattan uzaklatmz lde hakikate yaklarz.' diyordu
Sokrat lme hazrlanrken. "Biz, hakikate ak olarlar, hayatta ne iin
abalarz? Kendimizi bedenden ve onun yol at btn ktlklerden
kurtarmak iin! O halde lm bize geldiinde nasl mutlu olmayalm?"
"Bilge kii btn hayat boyunca lm arar durur. Bu yzden de
lm ona korkun gelmez."
Schopenhauer da yle der:
38
-
8/6/2019 Tolstoy - tiraflar
37/93
"Evreni oluturan en derindeki zn 'irade' olduunu ve ev
rendeki btn olgularn - doann belirsiz glerinin bilinsizce
ileyiinden tutun da insanolunun tamamen bilinli eylemlerine
kadar -bu iradenin sadece somut karl olduunu kabul ettii-
mizde, u sonuca varmamz kanlmazdr. O iradenin kendi isteiyle
var oluu terk etmesi ve kendi kendisini ortadan kaldrrnasyla
birlikte btn o olgular, evrenin iinde var olduu o nesnelliin btn
aamalarnda amaszca ve dur durak demeden gerekletirilen oaralksz aba ve ura da ortadan kalkar; arkadan gelen yaam
biimlerinin eitlilii, bu biimlerle birlikte iradenin btn
gstergeleri, en evrensel biimleri, uzay ve zaman ve nihayetinde de
iradenin en temel biimleri olan zne ve nesne de ortadan kalkacaktr.
rade olmakszn hibir kavram ve evren varolamaz. Gzlerimizin
nnde kesinlikle hibir ey kalmaz. Ancak bu yok olua doru
gidie, doamza kar koyan gene sadece o ayn yaama isteidir.
Wille zum Leben. Bu, bizi ve evreni var eden eydir. Yok olutan bu
denli korkmamz, ya da bir baka deyile yaamak iin bu kadar
byk bir istek duymamz u anlama gelir: Bizler bu yaama arzumuz
dnda hibir eyiz ve ondan baka bir ey de tanmayz. Byle
olunca iradenin tamamen yok oluundan geriye kalan, bizler bu
iradeyle dopdolu olduumuz iin, tabii ki hibir eydir. Ama te
yandan, iindeki bu irade dnerek kendi kendisinden vazgeenler
iin de bu bizim ylesine gerek olan evrenimiz sahip olduu btn o
gneleri ve samanyoluna ramen hibir eydir."
"Hiliin hilii" der Sleyman -"hiliin hilii - her ey bir
hitir. nsann gnein altnda btn o yapp ettiklerinden kar ne? Bir
nesil yok olur gider, yerine bir baka nesil gelir. Ancak yeryz
sonsuza dek var olmaya devam eder, gemite ne varsa gelecekte de
olacak olan odur; bugn yaplanlar gelecekte de yaplacaktr vegnein altnda yeni bir ey yoktur. Bakn ite bu yeni, denilebilecek
bir ey var mdr? Eski zamanlar geip gitti. Bu biz-
39
-
8/6/2019 Tolstoy - tiraflar
38/93
den nceydi. imdi eskiye dair hibir an kalmad. Ne de bizden
sonrakilerden geriye bir hatra kalacak. Bendeniz vaiz, Kuds'te srail' e
kraldm. Kendimi gkyznn altnda yaplan her eyi bilgelikle
aratrmaya adamtm. Tanr bu ileli grevi yerine getirmesi iin
insanoluna vermiti. Gnein altnda yaplan btn ileri grdm, her
eyin bo olduunu ve ruha sknt verdiini grmeyeyim mi... Kendi
yreimle konutum, ona yle dedim: Bak ite, toplumda ok nemli bir
konuma geldim, btn Kuds'te gelmi gemi en byk bilgelie eritim.
Evet yreimde bilgelie ve bilgiye dair engin bir tecrbe var. Yreimi
bilgelii bilmeye adadm, delilii ve budalal bilmeye. Bunun da ruhuma
sknt verdiini grdm. Byk bilgelikte byk keder olur ve bilgisini
artran kederini de artrr.
"Kalbimden yle diyordum: Git imdi, seni mutlulukla snayacam,
elenmene bak. Ve de ne greyim, bu da bo deil miymi. Kahkaha iin
yle dedim: Bu delice bir ey. Ve mutluluk iin: O ne ki? Bedenimi
arapla keyiflendirmenin yollarn yreimde aradm ve kalbimin klavuzu
bilgelik olduu zamanlarda da budalala tutunmann yollarn, ta ki
insanolu iin neyin iyi olduunu, gn altnda yaad gnler boyunca
ne yapmas gerektiini anlayana kadar.
Kendim iin byk eserler yaptrdm; kendime evler ina ettirdim,
zm balar diktirdim, meyve baheleri yaptrdm ve her trden meyve
aac diktirdim, glckler ina ettirdim ve o glcklerle aalarn yetitii
orman sulattm; kendime erkek ve kadn hizmetkarlar edindim, kendi
evimde doan hizmetkarlarm oldu, ayrca Kuds'te gzmn grd
btn srlerden daha byk bir srye sahip oldum; kendim iin gm,
altn ve baka krallar ile eyaletlerden zel hazineler toplattm; erkek ve
kadn arkclar getirttim ve insanolunun tadabilecei btn zevkleri,
mzikli elenceleri, hepsini tattm. Muhteemdim ve Kuds'te gzmn
grd btn herkesten daha zengindim. Ayrca bilgeliim de
-
8/6/2019 Tolstoy - tiraflar
39/93
beni terk etmemiti. Gzlerimin grp arzulad hibir eyden
kendimi yoksun brakmyordum. Gnlmden hibir mutluluu
esirgemiyordum ... Sonra ellerimin yapm olduu btn o ilere
baktm, emek harcayarak meydana getirdiim eserlere, bir de ne
greyim, yaptm her i botu ve ruhuma sknt veriyordu. Yery-
znde onlardan elde edeceim bir kazan yoktu. Ve dnp bilgelie,
delilie ve budalala baktm. Bunun herkesin bana gelebileceini
anladm. Sonra kalbirnden yle dedim: Bu, aptallarn bana geldii
gibi benim de bama geldi, o halde ben neden herkesten daha bilge
olaym ki? Sonra kalbirnden dedim ki, bunun da bir anlam yok.
nk bilgeler aptallardan sonsuza kadar daha fazla hatrlanacaklar
diye bir ey yok; gelecek gnlerde olacak ne varsa hepsinin de
unutulacaklann grebiliyordum. Ya bilge adam nasl can verir? Aptal
adam nasl can verirse yle. Bu yzden yaamaktan nefret etmeye
baladm. nk yeryznde yaplan btn o iler bana ok byk
bir ac veriyordu. nk her i botu ve ruha sknt veriyordu. Evet,
yeryznde yaptm btn o ilerden nefret ediyordum. nk her
eyi benden sonra gelecek olanlara brakmak zorunda olduumu
grebiliyordum. Insann gnein altnda o kadar abalamassonucunda, onca emeinin karsnda eline ne geiyordu? Her gn
keder, her ii zntyd. Evet, geceleyin bile kalbi huzur
bulmuyordu. Bunun da bir anlam yoktu.lnsanoluna altyla
yeme, ime ve ruhunu neelendirme gvencesi balanmamtr ...
Her ey herkese ayn yollardan gelir. Erdemli olan ve ruhunda
ktlk besleyen, iyi ya da kt, temiz ya da pis, fedakarlk yapan ya
da yapmayan herkes iin ayn durum sz konusudur; iyi neyse
gnahkar da odur, kfreden neyse kfretmekten korkan da odur.
Yeryznde yaplan her eyde bu ktlk-yani herkes iin ayn eyin
sz konusu olmas- vardr. Evet, aynca insanolunun kalbi de ktlk
doludur ve yaarken kalbinde de delilik vardr. Sonra da lr gider.
Yaayanlar arasnda olan iin umut vardr. nk canl bir kpek l
bir aslandan daha iyi-
41
-
8/6/2019 Tolstoy - tiraflar
40/93
dir. nk yaayanlar leceklerini bilirler, ama ller hibir ey
bilemezler, onlar artk dl de alamazlar. nk hatralar unutul-
mutur; sevgileri. nefretleri, kskanlklar da artk yoktur. Ne de
sonsuza kadar, yeryznde yaplan bir iten pay alabilirler."
Sleyman ya da bu szleri her kim yazdysa ite byle sylyordu.
Hint bilgelii de yle der:
Kendisinden hastalk, yallk ve lmle ilgili tm gereklerin
gizlendii Sakya Muni adndaki gen ve mutlu bir mihrace arabasyla
gezintiye kt ve disiz, azndan salyalar akan, korkun grnl,
yal bir adam grd. Kendisinden o yaa kadar yallkla ilgili her ey
gizlenmi olan mihrace ard ve srcsne o adamn kim olduunu
ve yle perian ve iren bir duruma nasl geldiini sordu. Bunun
btn insanlarn kaderi olduunu ve ayn sonun kanlmaz bir ekilde
kendisini de beklediini rendiinde gen mihrace gezintiye daha
fazla devam edemedi ve saraya geri dnmek iin emir verdi. Bu
hakikat zerine dnmek istiyordu. Kendisini bir odaya kapatt ve
dnmeye balad. Byk olaslkla kendisini teselli etmenin bir
yolunu buldu ve arkasndan kendisini neeli ve mutlu hissederek tekrar
gezintiye kt. Bu sefer hasta bir adam grd. Grd adam bir deribir kemik kalm, beti benzi atm, srekli titreyen ve gzleri bulank
biriydi. Kendisinden hastalkla ilgili gerekler gizlenmi olan mihrace
durup bunun ne olduunu sordu. Bunun hastalk olduunu, herkesin
bana gelebileceini, salkl ve mutlu bir mihrace olan kendisinin de
ertesi gn hastalanabileceini rendiinde de gene neesi kat ve
saraya geri dnmek iin tekrar emir verdi. Tekrar bir teselli arad ve
arad teselliyi byk olaslkla buldu ki hoa vakit geirmek iin
nc kez gezintiye kt. Ancak bu nc seferde baka bir
manzarayla karlat. nsanlar bir ey tayorlard. "O nedir?" "l bir
adam:' "l bir adam ne demek? l ne demek?" diye sordu mihrace.
Ona lmenin o adam gibi olmak demek olduu anlatld.
42
-
8/6/2019 Tolstoy - tiraflar
41/93
Mihrace cenazeye yaklat, stn at ve bakt. "Ona imdi ne
olacak?" diye sordu. Ona cenazenin topraa gmlecei sylendi.
"Niin?" "nk bir daha hayata dnemeyecei muhakkak, sadece
kokacak ve kurtlanacak." "Bu da tm insanlarn kaderi mi? Ayn ey
benim de bama gelecek mi? Beni de grneoekler mi? Ben de
kokacak mym? Beni de kurtlar yiyecek mi?" "Evet." "Saraya! Bir
daha elenmek iin gezintiye kmayacam, bir daha asla bu
maksatla saraydan dar kmayacam!"Ve Sakya Muni hayattan hibir teselli bulamad ve hayatn kt-
lklerin ba olduuna karar verdi. Ruhunun btn gcn kendisini
ve bakalarn bu hayattan kurtarmaya adad. yle ki, lmden sonra
bile artk yeni bir hayat olmayacak, byle bir hayat daha kk
salmadan yok edilecekti. te Hint bilgelii byle sylyor.
nsan bilgeliinin var olua ilikin verdii dorudan yantlar ite
bunlar.
"Tendeki hayat byk bir ktlk ve yalandan ibarettir. Bu
yzden bu hayatn ortadan kaldrlmas bir nimettir ve bizim arzu
etmemiz gereken bir eydir." der Sokrat."Hayat olmamas gereken eydir-bir ktlk; ve de hilie giden
geit, hayatta iyi olan tek eydir." der Schopenhauer.
"Yeryznde ne varsa -budalalkve bilgelik, zenginlik ve fakirlik,
mutluluk ve keder- anlamszdr ve botur. nsan yok olur ve
kendisinden geriye bir ey kalmaz. Ve bunun bir mant yoktur." der
Sleyman.
"nsann, ac ekmenin, gten dmenin, yalln ve lmn
kanlmazlnn bilincinde olarak yaamas mmkn deildir.
Kendimizi hayattan kurtarmalyz, olas her trl hayattan." derBuda.
Bu gl beyinlerin syledikleri milyonlarca ama milyonlarcainsan tarafndan da dnld ve dile getirildi. Bunlar ben de d-
ndm ve hissettim.
-
8/6/2019 Tolstoy - tiraflar
42/93
Bylelikle bilimler arasnda yaptm gezinti beni mitsizlikten
kurtarmak yle dursun, var olan mitsizliimi daha da glendirmiti.
Bilginin bir tr var olu sorusuna bir cevap getirmiyordu; br tr
ise soruya verdii dorudan yantla benim varm olduum sonucun
bir hatann ya da hastalkl bir kafann meyvesi olmadn, tam tersine
benim doru dnm olduumu ve dncelerimin insan aklnn en
gllerinin varm olduklar sonularla aktn gstererek iinde
bulunduum aresizlii onaylam oluyordu.
nsann kendisini aldatmasnn bir faydas yok. Her ey bo!
Mutlu kii henz domam olandr. Hayattansa lm daha iyidir ve
insan kendisini bu hayattan kurtarmaldr.
-
8/6/2019 Tolstoy - tiraflar
43/93
VII
Bilirnde bir aklama bulamadm iin o aklamay etrafmdaki
insanlar arasnda bulmak umuduyla hayatn iinde aramaya baladm.
Bylelikle etrafmdaki -benim gibi- insanlarn nasl yaadklarn,
beni mitsizlie srkleyen soruya kar tutumlarnn ne olduunu
gzlemlemeye baladm.
Eitim dzeyi ve yaam biimi olarak benimle ayn konumda
olan insanlar arasnda bulduklarm yleydi:
unu kefettim ki benim muhitimdeki insanlar iin iinde bu-
lunduum korkun durumdan kurtulmann drt yolu vard.
Yollardan ilki cehaletti. Bu, yaamn ktlk ve samalktan
ibaret olduunu bilmernek ve anlamamaktan oluuyor. Bu tr in-
sanlar -ounlukla kadnlar ya da ok gen ve kaln kafal insanlar-
Schopenhauer'in, Sleyman'n ve Buda'nn kar karya kaldklar
var olu sorununun ne olduunu henz anlamamlardr. Onlar
kendilerini bekleyen ejderhay ve asl olduklar aly kemiren fa-
releri grmemekte ve bal damlalarn yalamaktadrlar. Ancak o bal
damlalarn yalnzca bir sre yalarlar; bir ey dikkatlerini ejderhaya
ve farelere ekecek ve bal yalarnatanson bulacaktr. Onlardan
45
-
8/6/2019 Tolstoy - tiraflar
44/93
renebileceim hibir ey yoktu. nsan iyi bildii bir eyi asla
unutmaz.
kinci k yolu Epikrclkt. Bu, yaamn aresizlii bilindi-
i halde insann sahip olduu olanaklardan en iyi ekilde yararla -
narak ejderhaya ve farelere gzn kapamas ve bal en iyi ekilde
yalamas demektir, zellikle de uzanabilecei yerde bal oksa. S -
leyman bu k yolunu yle ifade eder: "Sonra mutluluu vdm,
nk insanolunun yeryznde yapabilecei en iyi ey yemek,
imek vemutlu olmaktr. Ve bunlar ona yaad gnler boyunca
elik etmelidir, Tanrnn yeryznde ona verdii yaam boyunca."
"Bu yzden ekmeinizi mutlulukla yeyin ve arabnz neeli
bir yrekle iin ....Sevgili karnzla fani hayatnzn btn gnlerini
mutlu yaayn .......nk bu, hayattan ve yeryzndeki yapp ettik-
lerinizden paynza dendir. Eliniz yapmak iin hangi ii bulursa,
onu var gcnzle yapn, nk gidecek olduunuz mezarda ne bir
i, ne bir ara, ne bilgi, ne de bilgelik vardr."
Bizim evremizdeki insanlarn ounluu ite bu ekilde hayat
kendileri iin yaanlr klmaktadr. Onlarn iinde bulunduklar
artlar onlara skntdan ok refah getirmekte ve ahlaki ynden
kaln kafal olular da kendilerine stn konumlarnn rastlantsal
olduunu, herkesin Sleyman gibi bin tane karsnn ve
saraylarnn olamayacan, bin kars olan her bir kii iin bir tane
kars olmayan bin kii olduunu, her bir saray iin onu alnla-
rndan terler damlayarak ina etmek zorunda olan bin kii oldu-
unu ve beni bugn Sleyman yapan talihin yarn Sleyman'n
klesi yapabileceini unutturabilmektedir. Bu insanlarn hayal
glerinin ktl onlarn Buda'y srekli huzursuz eden o eyleri -
bugn ya da yarn, btn zevkleri yok edecek olan hastaln,yalln ve lmn kanlmazln- unutabilmelerini sala-
maktadr.
46
-
8/6/2019 Tolstoy - tiraflar
45/93
Gnmz insannn ounluunu ve yaam biimlerimizi bir
dnelim. Bu insanlarn bazlarnn dncelerinin ve hayal glerinin
darlnn pozitif dnce dedikleri bir felsefe olduunu syleseler de bu,
onlar benim gzmde, o soruyu grmezden gelmek iin bal
yalayanlarn mertebesinden baka bir yere koymaz. Ben bu insanlar gibi
davranamazdm, onlarn hayal glerinin ktl bende olmad iin
byle bir darl kendimde yapay olarak oluturamazdm. Gzlerimi
ejderhadan ve farelerden baka bir yana eviremezdim, kald ki yaama
bal hibir kimse de bir kez onlar grdkten sonra gzlerini baka biryana eviremezdi.
nc ka g ve enerji yoluyladr. Bu, insann hayatn kt ve
sama olduunu anlamasyla birlikte onu yok etmesi demektir. Olaan
d bir ekilde gl ve tutarl olan insanlar byle hareket ederler.
Kendilerine aptalca bir aka oynandn, lmenin yaamaktan daha iyi
olduunu ve hi var olmamann en iyisi olduunu anlayan bu insanlar
gerei neyse onu yapar ve derhal bu aptal akaya bir son verir. Bunun
iin yollar da vardr: Boynun etrafna geirilen bir ip, su, kalbe saplanan
bir bak ya da raylardan gemekte olan bir tren. Bizim evremizden bu
ekilde hareket edenlerin says gitgide artmakta ve bu insanlar bunu
ounlukla zekalarnn en kvrak olduu ve akl zayflatan baz
alkanlklarn henz edinilmedii. hayatlarnn o en gzel dneminde
yapmaktadrlar. En saygn ka yolunun bu olduunu anladm ve bu
yolu semek istedim.
Drdnc yol ise zayflarn yoluydu. Hakikati grmek ama yaamdan
bir ey knayacan nceden bile bile, gene de hayata sarlmakt bu
yol. Bu tr insanlar lmn yaamaktan daha iyi oldugunu bilirler, ama
aklc hareket edebilecek gc - aldatmacaya bir an nce son verip
kendilerini ldrme gcn - kendilerinde bulamadklar iin bir eyleri
bekler gibi bir halleri vardr. Bu, zayflara zg bir katr, nk eer
neyin en iyi olduunu biliyor-
47
-
8/6/2019 Tolstoy - tiraflar
46/93
sam ve de bu eyin benim gcm dahilinde olduunu biliyorsam, o
halde o en iyi olana neden teslim olmayaym?. Kendimin bu ka -
tegori iinde olduunu anladm.
Evet, benim snfmdaki insanlar bu yaman elikiyi drt yolla
grmezden geliyorlard. Dikkatimi ne kadar zorladysam da bu
drdnden baka bir yol gremedim. Yollardan biri yaamn an-
lamsz, bo ve kt olduunu ve yaamamann daha iyi olduunu
anlamamakt. Gzlerimi bir kez bu geree kapayamayacamanladm zaman bu gerei bilmezlikten gelemezdim. Ikinci yol
gelecei dnmeden hayatn nimetlerinden olduu gibi yarar-
lanmaya bakmakt. Ben bunu yapamazdm. Sakya Muni gibi ben de
yalln, acnn ve lmn var olduunu bile bile gezintiye -
kamazdm. Hayal gcm ok kuvvetliydi. Ne de talihin yaamma
zevk katan anlk rastlantlarna sevinebilirdim. nc yol yaamn
kt ve aptalca olduunu anlayarak kendini ldrmek yoluyla var
olua son vermekti, Drdnc yol ise Sleyman ve Schopenhauer
gibi yaamak yaamn bize oynanan kt bir aka olduunu bildii
halde yaamaya; ykanmaya, giyinmeye, yemek yemeye,
konumaya ve hatta kitap yazmaya devam etmekti, Bu durum banatiksindirici ve strap verici geliyordu. Ama bu konumda kalmaya
devam ettim.
imdi anlyorum ki ayet kendimi ldrmediysem bu, fikirleri-
min geersiz olduuna ilikin belli belirsiz bir bilinlilikten kay-
naklanyordu. Kendi dnce zincirim ve bize hayatn anlamszl -
n kabul ettiren o bilgelerin dnce zincirleri her ne kadar bana
ikna edici ve phe gtrmez gelseler de, iimde, varm olduum
sonucun doruluuna ilikin ufak da olsa bir phe kalmt.
phe m yleydi: Ben, yani benim aklm, hayatn anlamsz ol -
duunu kabul etti. Eer akldan stn bir ey yoksa (ki yok, oldu-unu kimse kantlayamaz), bu durumda benim iin yaamn yara-
tcs akldr. Akl var olmam olsayd, benim iin yaam diye bir
eyolmayacakt. O halde yaamn var edicisi aklken, akl nasl
-
8/6/2019 Tolstoy - tiraflar
47/93
olur da yaam geri evirebilir? Ya da baka bir ekilde syleyecek
olursak: yaam olmasayd, aklm olmayacakt, bu yzden akl ya-
amn oludur. Yaam her eydir. Akl onun meyvesidir, ne var ki
akl yaamn kendisini reddetmektedir! Bu noktada bir eylerin yanl
olduunu hissettim.
"Hayat," dedim kendime, "Anlamsz bir ktlkten ibaret, bu
kesin. Ancak bugne kadar yaadm ve hala da yayorum, btn
insanlk da bundan nce yaad ve bugn de yaamaya devam ediyor.
Bu nasl oluyor? nsanlk niin var oldu, var olmamak mmknken.
Hayatn anlamsz ve kt olduunu anlayacak kadar akll bir tek ben
ile Schopenhauer mu var?"
Yaamn anlamszln ortaya koyacak ekilde akl yrtmek hi
de zor deil. Bu en sradan insann bile aina olduu bir ey. Gene de
bu sradan insanlar bu zamana kadar yaamlarn srdrdiller ve hala
da srdrmekteler. Nasl oluyor da bunlann hepsi var oluun akla
yatkn bir eyolup olmadna hi kafa yormadan yaayabiliyorlar?
Bilgelerin bilgeliklerince dorulanan bilgim bana unu gster-
mitir ki yeryzndeki her ey - canl ya da cansz - olabilecek en
akllca bir ekilde yerletirilmi - bir tek, benim kendi konumum
aptalca. Ve o aptallar - o muazzam insan kitleleri - canl ya da cansz
her eyin yeryznde nasl konumlandrld hakknda en ufak bir
fikre bile sahip deiller, ama yaamaya devam ediyorlar ve sanyorlar
ki kendi yaamlan ok akllca konumlandrlm!..
Aklma birden u geldi: "Ya hala bilmediim bir ey varsa? Ce-
halet de aynsn yapar; cehalet de hep aynen benim dediklerimi der.
Bir eyi bilmediinde bilmedii o eyin aptalca olduunu sy ler.
Gerekten de yle gzkyor ki, sanki hayatlannn anlamn anlam
gibi -nk anlamadan yaayamazlard- yaam ve yaamakta olan
bir insanlk var. Ben de diyorum ki btn bu var olu anlamsz ve ben
yaayamarn.'
49
-
8/6/2019 Tolstoy - tiraflar
48/93
"Hibir ey bizi intihar yoluyla var oluu reddetmekten alko -
yamaz. Pekala o halde ldrn kendinizi, irdelemekten kurtulursunuz.
Yaamak sizi mutsuz ediyorsa ldrn kendinizi! Yayorsunuz, ama
yaamn anlamn anlayamyorsunuz - o halde anlamadnz
syleyerek ve yazarak vakit harcayacanza sona erdirin yaamnz.
nsanlarn mutlu olduklar ve ne yaptklarn bildikleri bir toplulua
girdiniz, ayet bunu skc veitici buluyorsanz, gidin uzaklan!"
Gerekten de, intiharn art olduuna kani olup da intihar etme
karar almayan biZer, boyal bir yosma karsnda eli ayana dolar
gibi aptallndan ortal telaa veren, insanlarn en zayf, en tutarsz,
ya da daha aka syleyecek olursak, en aptal deil de neyiz? nk,
ne kadar phe gtrmez olursa olsun, bilgeliimiz bize var oluun
anlamna ilikin bilgiyi vermemitir. Ancak yaamlarn srdren
btn insanlk-milyonlarca insan- yaamn anlamndan pheye
dmemektedirler.
Gerekten de, yaamn olutuu, hakknda hibir ey bilmediim
en eski zamanlardan beri insanlar benim grebildiim yaamn o
anlamszlnn farknda olarak yaaya geldiler ve gene de yaama bir
takm anlamlar atfettiler. nsanolu var olduu ilk gnden beri hayata
bir anlam ykledi ve srdkleri yaam onlardan bana intikal etti.imde ve etrafmda olan her ey, cismani olan ya da olmayan her ey,
onlarn hayat bilgisinin birer meyvesi. Benim tam da hayat
deerlendirmede vemahkum etmede kullandm dnce aralarnn
hepsi de benim tarafmdan deil, onlar tarafindan kat edildi. Ben
kendim bu dnyaya onlarn sayesinde geldim. Onlarn sayesinde
rendim ve yetitim. Demiri onlar kardlar, ormanlar kesmeyi bize
onlar rettiler, inekleri ve atlar onlar evcilletirdiler, tahl ekmeyi ve
birlikte yaamay bize onlar rettiler, yaammz onlar dzenlediler
ve bana konumay ve yazmay onlar rettiler. Ve onlarn bir rn
olan, onlar tarafndan
50
-
8/6/2019 Tolstoy - tiraflar
49/93
yedirilen, iirilen, retilenben, onlarn dnceleri ve szckleriyle
dnerek btn bunlarn samalk oldugunu savundum. "Yanl
olan bir ey var!" dedim kendime. "Bir yerlerde byk bir hata
yaptm." Ancak nerede hata yaptm anlamam ok zamanm ald.
51
-
8/6/2019 Tolstoy - tiraflar
50/93
Viii
imdi az ya da ok sistematik bir ekilde ifade edebildiim b -
tn bu pheleri o zamanlar ifade edemiyordum. O zamanlar sa-
dece, yaamn boluuna ilikin varm olduum sonular man -
tksal adan ne kadar kanlmaz sonular da olsa ve de bu s o-
nular en byk dnrler tarafndan dorulanm da olsa bu
sonularla ilgili bir eylerin doru olmadn hissediyordum. Hata,
ister akl yrtmenin kendisinde olsun, isterse sorunun sorulu
biiminde, vardm sonucun mantksal adan ikna edici olmasna
karn yetersiz olduunu hissediyordum. Btn bu sonu lar beni
akl yrt biimimin gerei olan eyi yapmaya yani kendimi
ldrmeye ikna edememiti. Kendimi ldrmeden, beni bu
noktaya akln getirdiini sylersem yalan sylemi olurdum. Akl
iin iindeydi, ama sadece bir tr var olu bilinci diye adlan -
drabileceim bir ey daha iin iindeydi. Beni dikkatimi una de-
il de buna yneltmeye zorlayan bir g i bandayd. Beni iinde
bulunduum mitsiz durumdan ekip karan ve dikkatimi bam-
baka bir tarafa ynelten ey ite bu gt. Bu g beni, dikkatimi
insanln ben ve bana benzer birka yz kiiden olumad ve
52
-
8/6/2019 Tolstoy - tiraflar
51/93
henz insanln var olu servenini bilmediim gereine ynel-
meye zorlad.
Kendime benzer insanlardan oluan dar evreme baktmda
sadece sorunu kavrayamayan insanlar, ya da kavrayp da sorunu
hayatn sarholuu ierisinde boanlar, ya da sorunu kavrayp da
yaamna son verenler, ya da sorunu kavradklar halde zayflkla -
rndan tr mitsiz yaamlarn srdrenleri gryordum, Baka hi
kimseyi grmyordum. Sanyordum ki ait olduum zengin, eitimli ve bolca bo vakti olan insanlardan oluan o dar evre insanln
tamamyd ve de dier, o gne kadar yaam ve hala da yaamakta
olan milyarlarca insan gerekten insandeil bir eit srdlar.
Hayat hakknda akl yrtrken beni drt bir yandan kuatan
insanln tamamnn var oluunu gzden karm olmam imdi bana
tuhaf ve inanlmaz derecede akl almaz geliyor. Benim hayatmn,
Sleyman'n ve Schopenhauer'un hayatlannn gerek, normal
hayatlar, milyarlarca insann hayatlarnn ise dikkate demeyecek
birer vaka olduunu dnecek derecede sama bir hatann iine
dmtm. imdi bana tuhaf gzkse de o zamanlar yle
dnyordum. Aklmm kibrinin aldatmacasnda benim, Sleyman'nve Schopenhauer'un soruyu en doru ekilde sorduumuzu ve
sorunun daha baka hibir ekilde sorulamayacan sanyordum. Bu,
bana ylesine phe gtrmez bir gerekmi gibi geliyordu ki, btn
o milyarlarn henz sorunun derinliini kavrama noktasna
gelemediklerini dnyordum. yle ki, yaamn anlamn ararken bir
kere bile u soru aklma gelmemiti: "Peki, yeryznde bugne kadar
yaam ve hala da yaamakta olan milyarlarca sradan insann
hayatlarnn anlam nedir ve de ne olagelmitir?"
yle sylenmese de, bizim gibi zgr dnen, eitimli insanlara
zg olan bu delilikle uzunca bir sre yaadm. Ancak, gerekgerekten alan insanlara duyduum, beni onlar anlamaya ve
53
-
8/6/2019 Tolstoy - tiraflar
52/93
sandmz gibi aptalolmadklarn grmeye zorlayan o somut sevgi,
gerekse yapacam en iyi iin kendimi asmak olduu gereinden te
bir ey bilmerne imkan olmadna olan samimi inancm yznden,
eer yaamak ve yaamn anlamn kavramak istiyorsam bu anlam,
onu yitirenlerin ve kendilerini ldrmek isteyenlerin arasnda deil de,
yaamn kendisini oluturan, kendi hayatlarnn ve de bizim
hayatlarmzn ykn srtlanm olan, gemiin ve gnmzn
milyarlar arasnda ararnam gerektiini en azndan igdsel olarakhissettim. Gemite yaam ve hala da yaamakta olan o basit, cahil
ve fakir insanlarn oluturduu muazzam kitlelerin zerinde
dnmeye baladm ve olduka deiik bir eyle karlatm. unu
grdm ki, nadir istisnalar dnda, yaam ve yaamakta olan btn o
milyarlar benim snflandrmama uymuyor; onlar sorunu
anlayamayanlar diye snflayamazdm, nk soruyu olaanst bir
aklkla dile getiriyor ve yantlyorlard. Ne de onlar Epikrcler
olarak dnebilirdim, nk yaamlarnda zevkten ok yoksunluklar
ve aclar vard. Hele onlarn mantksz bir ekilde, anlamsz bir var
olu srdrdklerini hi syleyernezdim, nk yaamlarndaki her
eye, lm de dahil olmak zere, aklama getirebiliyorlard. nsann
kendisini ldrmesini en byk ktlk sayyorlard. yle
gzkyordu ki, btn insanln hayatn anlamna ilikin, benim
dorulamadm ve kmsediim bir bildii vard. Akla dayal bilgi
yaamn anlamna ilikin bilgi vermez ve var oluu dlarken,
milyarlarca insann btn insanln- hayata atfettii anlam kk
grlen bir takm yalanc bilgiye dayanyordu.
Eitimli ve bilge kiilerin ortaya koyduklar akla dayal bilgi ya-
amn anlamn reddederken byk insan kitleleri, btn insanlk, bu
anlam akld bilgiyle alglyordu. Bu akld bilgi ise inantr, tam
da benim kabul edemeyeceim ey. Bu, Tanrdr; alt gnde yaradl,eytanlar ve melekler ve dierleri. Aklm yitirmedike kabul
edemeyeceim eyler.
54
-
8/6/2019 Tolstoy - tiraflar
53/93
inde bulunduum durum korkuntu. Akla dayal bilginin yo -
lunda var oluu reddediten baka bir ey bulamayacam bili -
yordum. Ve inanta da akl reddediten baka bir ey yoktu. Bu be -
nim iin var oluun reddinden bile daha ok kabul edilemeyecek bir
eydi. Akla dayal bilgi asndan yaam ktyd, insanlar bu gerei
biliyorlard ve yaamlanna son vermek kendi ellerindeydi. Gene
gemite olduu gibi imdi de yaamaya devam ediyorlard. Yaamn
kt ve anlamsz olduunu uzun sreden beri bilmeme ramen ben
kendim yaamaya devam ediyordum. nan asndan bakldndaise yaamn anlamn kavrayabilmem iin aklm reddetmem
gerekiyordu. Tam da bunun bir anlamnn olmas gerekiyordu.
55
-
8/6/2019 Tolstoy - tiraflar
54/93
iX
Bir eliki domutu ve bu elikiden kn iki yolu vard. Ya
benim mantk dediim ey sandm kadar akla dayal deildi, ya
da bana akl d gzken ey sandm kadar akl d deildi. Ben
de aklc bilgiye dayal dnce izgimin geerliliini aratrmaya
koyuldum.
Geerliliini aratrnca dnce izgimin gayet doru olduunu
grdm. Yaamn hilikten baka bir eyolmad sonucuna var-
mak kanlmazd, ancak bir hatay fark ettim. Hata, akl yrtme
biimimin sormu olduum soruyla uyumamasyd. Soru uydu:
"Neden yaamalym, yani benim bu aldatc, fani yaammn ne gi -
bi gerek ve kalc bir sonucu olacak? Bu sonsuz evrende benim
sonlu var oluumun ne gibi bir anlam var?" Ben de bu soruya ce -
vap verebilmek iin var oluu incelemitim.
Var olula ilgili akla gelebilecek her trl soruya ilikin zm -
ler beni aka tatmin etmiyordu, nk benim sorum ilk bakta
basit gzkse de sonlunun sonsuzla, sonsuzun da sonluyla ak-lanmasn gerektiriyordu.
u soruyu sordum: "Zamann, sebebin ve uzayn tesinde be-
56
-
8/6/2019 Tolstoy - tiraflar
55/93
nim yaammn anlam nedir?" Ve bambaka bir soruya yant ver-
dim: "Zamann, sebebin ve uzayn iinde yaammn anlam nedir?"
Uzun dnme uralar sonunda vardm sonu uydu:
"Hibir ey."
Muhakemelerimde srekli olarak sonluyu sonluyla, sonsuzu da
sonsuzIa karlatryordum (baka trl de yapamazdm zaten).
Ancak bu yzden de kanlmaz olan u sonucavaryordum:G gtr, madde maddedir, irade iradedir, sonsuz sonsuzdur, hibir
ey hibir eydir. Elde edebileeeim tm sonu buydu.
Bu matematiktekine benzer bir durumdu. Bir denklemi zmek
iin kafa yorduumuzda bir zdelik zerinde altmz anlarz.
Dnce izgimiz dorudur, ancak bu dnce izgisi a eittir a, ya
da x eittir x, ya da eittir yantna Uar. Benim var oluunanlamna ynelik sorumla ilgili akl yrtmde de ayns oldu.
Btn bilimlerin bu soruya verdii yant zdelikti.
Ve gerekten de kuralc bilimsel bilgi - Descartes'ir yapt gibi,
her ey hakknda mutlak bir pheden yola kan o bilgi inan adnakabul edilen her trl bilgiyi reddeder, her eyi yeni batan akln ve
deneyin kanunlar stne ina eder ve var olu sorusuna benim de
ulatm o belli belirsiz yan