tÜrkİye sermaye pİyasasi sermaye pİyasasi · 2019. 6. 17. · büyükdere caddesi no:173 1....
TRANSCRIPT
-
Büyükdere CaddesiNo:173 1. Levent PlazaA Blok Kat:4 34394Levent/İstanbul
TÜRKİYE SERMAYE PİYASALARI BİRLİĞİ
ISBN 978-975-6483-64-0
+90 212 280 8567+90 212 280 [email protected]
TÜ
RK
İYE
SE
RM
AY
E P
İYA
SA
SI
20
18
TÜRKİYESERMAYEPİYASASI2018
-
-
TÜRKİYE SERMAYE PİYASASI
2018
HAZIRLAYANLAR
Ekin Fıkırkoca-Asena
Gökben Altaş
Ceylan Anıl
Deniz Kahraman
Onur Salttürk
ÜYE VERİTABANI
Aslı Hondu İmamoğlu
Telman Şahbazoğlu
BASKI
Matsis Matbaa Hizmetleri San. ve Tic. Ltd. Şti
BİRİNCİ BASKI
İstanbul, Haziran 2019
TSPB Yayın No. 89
ISBN 978-975-6483-64-0
www.tspb.org.tr.
Bu rapor Türkiye Sermaye Piyasaları Birliği (TSPB) tarafından bilgilendirme amacıyla hazırlanmıştır. Bu raporda yer alan her türlü bilgi, değerlendirme, yorum ve istatistiki değerler hazırlandığı tarih itibariyle güvenilirliğine inanılan kaynaklardan elde edilerek derlenmiştir. Bilgilerin hata ve eksikliğinden ve ticari amaçla kullanılmasından doğabilecek zararlardan TSPB hiçbir şekilde sorumluluk kabul etmemektedir. Bu raporda yer alan bilgiler kaynak gösterilmek şartıyla yayınlanabilir.
http://www.tspb.org.tr/
-
II TÜRKİYE SERMAYE PİYASASI
İÇİNDEKİLER 1 EKONOMİ
1 DÜNYA EKONOMİSİ
3 TÜRKİYE EKONOMİSİ
9 FİNANSAL PİYASALAR
9 FİNANSAL PİYASALARDAKİ GELİŞMELER
10 ULUSLARARASI KARŞILAŞTIRMALAR
19 FİNANSAL ARAÇLARIN GETİRİLERİ
21 SABİT GETİRİLİ MENKUL KIYMETLER
26 PAY SENETLERİ
32 VADELİ İŞLEMLER VE OPSİYONLAR
33 KALDIRAÇLI İŞLEMLER
34 YATIRIM FONLARI
41 YATIRIMCILAR
41 YATIRIM TERCİHLERİ
43 PAY SENEDİ YATIRIMCILARI
49 DEVLET İÇ BORÇLANMA SENEDİ YATIRIMCILARI
50 ÖZEL SEKTÖR BORÇLANMA SENEDİ YATIRIMCILARI
52 DİĞER MENKUL KIYMET YATIRIMCILARI
53 VARANT VE SERTİFİKA YATIRIMCILARI
53 YATIRIM FONU YATIRIMCILARI
54 EMEKLİLİK YATIRIM FONU YATIRIMCILARI
59 ARACI KURUMLAR
61 A1 CAPİTAL YATIRIM MENKUL DEĞERLER A.Ş.
62 ACAR MENKUL DEĞERLER A.Ş
63 AHLATCI YATIRIM MENKUL DEĞERLER A.Ş.
64 AK YATIRIM MENKUL DEĞERLER A.Ş.
65 ALAN YATIRIM MENKUL DEĞERLER A.Ş.
66 ALB MENKUL DEĞERLER A.Ş.
67 ALNUS YATIRIM MENKUL DEĞERLER A.Ş.
68 ALTERNATİF MENKUL DEĞERLER A.Ş.
69 ANADOLU YATIRIM MENKUL KIYMETLER A.Ş.
70 ATA YATIRIM MENKUL KIYMETLER A.Ş.
-
TÜRKİYE SERMAYE PİYASALARI BİRLİĞİ III
71 BAHAR MENKUL DEĞERLER TİCARETİ A.Ş.
72 BAŞKENT MENKUL DEĞERLER A.Ş.
73 BGC PARTNERS MENKUL DEĞERLER A.Ş.
74 BİZİM MENKUL DEĞERLER A.Ş.
75 BURGAN YATIRIM MENKUL DEĞERLER A.Ş.
76 CITI MENKUL DEĞERLER A.Ş.
77 CREDIT SUISSE İSTANBUL MENKUL DEĞERLER A.Ş.
78 DELTA MENKUL DEĞERLER A.Ş.
79 DENİZ YATIRIM MENKUL KIYMETLER A.Ş.
80 DEUTSCHE SECURITIES MENKUL DEĞERLER A.Ş.
81 DİNAMİK MENKUL DEĞERLER A.Ş.
82 GARANTİ YATIRIM MENKUL KIYMETLER A.Ş.
83 GCM YATIRIM MENKUL DEĞERLER A.Ş.
84 GEDİK YATIRIM MENKUL DEĞERLER A.Ş.
85 GLOBAL MENKUL DEĞERLER A.Ş.
86 HALK YATIRIM MENKUL DEĞERLER A.Ş.
87 HSBC YATIRIM MENKUL DEĞERLER A.Ş.
88 ICBC TURKEY YATIRIM MENKUL DEĞERLER A.Ş.
89 IKON MENKUL DEĞERLER A.Ş.
90 ING MENKUL DEĞERLER A.Ş.
91 INVEST-AZ YATIRIM MENKUL DEĞERLER A.Ş.
92 IŞIK MENKUL DEĞERLER A.Ş.
93 İNFO YATIRIM MENKUL DEĞERLER A.Ş.
94 İNTEGRAL YATIRIM MENKUL DEĞERLER A.Ş.
95 İŞ YATIRIM MENKUL DEĞERLER A.Ş.
96 MARBAŞ MENKUL DEĞERLER A.Ş.
97 MEKSA YATIRIM MENKUL DEĞERLER A.Ş.
98 METRO YATIRIM MENKUL DEĞERLER A.Ş.
99 MORGAN STANLEY MENKUL DEĞERLER A.Ş.
100 NETA MENKUL DEĞERLER A.Ş.
101 NOOR CAPITAL MARKET MENKUL DEĞERLER A.Ş.
102 OSMANLI YATIRIM MENKUL DEĞERLER A.Ş.
103 OYAK YATIRIM MENKUL DEĞERLER A.Ş.
104 PAY MENKUL DEĞERLER A.Ş.
105 PHILLIPCAPITAL MENKUL DEĞERLER A.Ş.
-
IV TÜRKİYE SERMAYE PİYASASI
106 PİRAMİT MENKUL KIYMETLER A.Ş.
107 POLEN MENKUL DEĞERLER A.Ş.
108 PRİM MENKUL DEĞERLER A.Ş.
109 QNB FİNANS YATIRIM MENKUL DEĞERLER A.Ş.
110 REEL KAPİTAL MENKUL DEĞERLER A.Ş.
111 SANKO YATIRIM MENKUL DEĞERLER A.Ş.
112 STRATEJİ MENKUL DEĞERLER A.Ş.
113 ŞEKER YATIRIM MENKUL DEĞERLER A.Ş.
114 TACİRLER YATIRIM MENKUL DEĞERLER A.Ş.
115 TEB YATIRIM MENKUL DEĞERLER A.Ş.
116 TERA YATIRIM MENKUL DEĞERLER A.Ş.
117 TURKISH YATIRIM MENKUL DEĞERLER A.Ş.
118 ÜNLÜ MENKUL DEĞERLER A.Ş.
119 VAKIF YATIRIM MENKUL DEĞERLER A.Ş.
120 VENBEY YATIRIM MENKUL DEĞERLER A.Ş.
121 VERİM MENKUL DEĞERLER A.Ş.
122 YAPI KREDİ YATIRIM MENKUL DEĞERLER A.Ş.
123 YATIRIM FİNANSMAN MENKUL DEĞERLER A.Ş.
124 ZİRAAT YATIRIM MENKUL DEĞERLER A.Ş.
125 BANKALAR
127 AKBANK T.A.Ş.
128 AKTİF YATIRIM BANKASI A.Ş.
129 ALBARAKA TÜRK KATILIM BANKASI A.Ş.
130 ALTERNATİFBANK A.Ş.
131 ANADOLUBANK A.Ş.
132 BANKPOZİTİF KREDİ VE KALKINMA BANKASI A.Ş.
133 BURGAN BANK A.Ş.
134 CITIBANK A.Ş.
135 DENİZBANK A.Ş.
136 DEUTSCHE BANK A.Ş.
137 DİLER YATIRIM BANKASI A.Ş.
138 FİBABANKA A.Ş.
139 GSD YATIRIM BANKASI A.Ş.
140 HSBC BANK A.Ş.
141 ICBC TURKEY BANK A.Ş.
-
TÜRKİYE SERMAYE PİYASALARI BİRLİĞİ V
142 ING BANK A.Ş.
143 JP MORGAN CHASE BANK N.A. MERKEZİ COLUMBUS OHIO İSTANBUL TÜRKİYE ŞUBESİ
144 KUVEYT TÜRK KATILIM BANKASI A.Ş.
145 MERRILL LYNCH YATIRIM BANK A.Ş.
146 MUFG BANK TURKEY A.Ş.
147 NUROL YATIRIM BANKASI A.Ş.
148 ODEA BANK A.Ş.
149 PASHA YATIRIM BANKASI A.Ş.
150 QNB FİNANSBANK A.Ş.
151 RABOBANK A.Ş.
152 SOCIETE GENERALE (SA)
153 ŞEKERBANK T.A.Ş.
154 T.C. ZİRAAT BANKASI A.Ş.
155 TURKISH BANK A.Ş.
156 TURKLAND BANK A.Ş.
157 TÜRK EKONOMİ BANKASI A.Ş
158 TÜRKİYE FİNANS KATILIM BANKASI A.Ş.
159 TÜRKİYE GARANTİ BANKASI A.Ş.
160 TÜRKİYE HALK BANKASI A.Ş.
161 TÜRKİYE İHRACAT KREDİ BANKASI A.Ş (TÜRK EXIMBANK)
162 TÜRKİYE İŞ BANKASI A.Ş.
163 TÜRKİYE KALKINMA BANKASI A.Ş.
164 TÜRKİYE SINAİ KALKINMA BANKASI A.Ş.
165 TÜRKİYE VAKIFLAR BANKASI T.A.O.
166 VAKIF KATILIM BANKASI A.Ş.
167 YAPI VE KREDİ BANKASI A.Ş.
168 ZİRAAT KATILIM BANKASI A.Ş.
169 PORTFÖY YÖNETİM ŞİRKETLERİ
171 24 GAYRİMENKUL PORTFÖY YÖNETİMİ A.Ş.
172 ACTUS PORTFÖY YÖNETİMİ A.Ş.
173 AK PORTFÖY YÖNETİMİ A.Ş.
174 AKFEN GAYRİMENKUL PORTFÖY YÖNETİMİ A.Ş.
175 ALBARAKA PORTFÖY YÖNETİMİ A.Ş.
176 ARZ GAYRİMENKUL VE GİRİŞİM SERMAYESİ PORTFÖY YÖNETİMİ A.Ş.
177 ATA PORTFÖY YÖNETİMİ A.Ş.
-
VI TÜRKİYE SERMAYE PİYASASI
178 ATLAS PORTFÖY YÖNETİMİ A.Ş.
179 AZİMUT PORTFÖY YÖNETİMİ A.Ş.
180 BİZİM PORTFÖY YÖNETİMİ A.Ş.
181 DENİZ PORTFÖY YÖNETİMİ A.Ş.
182 FERONİA GİRİŞİM SERMAYESİ PORTFÖY YÖNETİMİ A.Ş.
183 FİBA PORTFÖY YÖNETİMİ A.Ş.
184 FOKUS PORTFÖY YÖNETİMİ A.Ş.
185 GARANTİ PORTFÖY YÖNETİMİ A.Ş.
186 GEDİK PORTFÖY YÖNETİMİ A.Ş.
187 GLOBAL MD PORTFÖY YÖNETİMİ A.Ş.
188 HEDEF PORTFÖY YÖNETİMİ A.Ş.
189 HSBC PORTFÖY YÖNETİMİ A.Ş.
190 ICBC TURKEY PORTFÖY YÖNETİMİ A.Ş.
191 ING PORTFÖY YÖNETİMİ A.Ş.
192 INVESTRADE PORTFÖY YÖNETİMİ A.Ş.
193 İSTANBUL PORTFÖY YÖNETİMİ A.Ş.
194 İŞ PORTFÖY YÖNETİMİ A.Ş.
195 KALENDER GAYRİMENKUL PORTFÖY YÖNETİMİ A.Ş.
196 KARE PORTFÖY YÖNETİMİ A.Ş.
197 KT PORTFÖY YÖNETİMİ A.Ş.
198 LOGOS PORTFÖY YÖNETİMİ A.Ş.
199 MAQASID PORTFÖY YÖNETIMI A.Ş.
200 MARMARA CAPİTAL PORTFÖY YÖNETİMİ A.Ş.
201 MAXIS GIRISIM SERMAYESI PORTFÖY YÖNETIMI A.S.
202 MEKSA PORTFÖY YÖNETİMİ A.Ş.
203 METRO PORTFÖY YÖNETİMİ A.Ş.
204 MÜKAFAT PORTFÖY YÖNETİMİ A.Ş.
205 OMURGA GAYRİMENKUL VE GİRİŞİM SERMAYESİ PORTFÖY YÖNETİMİ A.Ş.
206 ORAGON GAYRİMENKUL PORTFÖY YÖNETİMİ A.Ş.
207 OSMANLI PORTFÖY YÖNETİMİ A.Ş.
208 OYAK PORTFÖY YÖNETİMİ A.Ş.
209 PAAMCO MIREN PORTFÖY YÖNETİMİ A.Ş.
210 PERFORM PORTFÖY YÖNETİMİ A.Ş.
211 QINVEST PORTFÖY YÖNETİMİ A.Ş.
212 QNB FİNANS PORTFÖY YÖNETİMİ A.Ş.
-
TÜRKİYE SERMAYE PİYASALARI BİRLİĞİ VII
213 RE-PIE GAYRİMENKUL VE GİRİŞİM SERMAYESİ PORTFÖY YÖNETİMİ A.Ş.
214 STRATEJİ PORTFÖY YÖNETİMİ A.Ş.
215 ŞEKER PORTFÖY YÖNETİMİ A.Ş.
216 TAALERİ PORTFÖY YÖNETİMİ A.Ş.
217 TACİRLER PORTFÖY YÖNETİMİ A.Ş.
218 TEB PORTFÖY YÖNETİMİ A.Ş.
219 ÜNLÜ PORTFÖY YÖNETİMİ A.Ş.
220 VERA VENTURE GAYRİMENKUL VE GİRİŞİM SERMAYESİ PORTFÖY YÖNETİMİ A.Ş.
221 YAPI KREDİ PORTFÖY YÖNETİMİ A.Ş.
222 ZİRAAT PORTFÖY YÖNETİMİ A.Ş.
223 YATIRIM ORTAKLIKLARI
225 AKFEN GAYRİMENKUL YATIRIM ORTAKLIĞI A.Ş.
226 AKİŞ GAYRİMENKUL YATIRIM ORTAKLIĞI A.Ş.
227 AKMERKEZ GAYRİMENKUL YATIRIM ORTAKLIĞI A.Ş.
228 ALARKO GAYRİMENKUL YATIRIM ORTAKLIĞI A.Ş.
229 ATA GAYRİMENKUL YATIRIM ORTAKLIĞI A.Ş.
230 ATAKULE GAYRİMENKUL YATIRIM ORTAKLIĞI A.Ş.
231 ATLAS MENKUL KIYMETLER YATIRIM ORTAKLIĞI A.Ş.
232 AVRASYA GAYRİMENKUL YATIRIM ORTAKLIĞI A.Ş.
233 DENİZ GAYRİMENKUL YATIRIM ORTAKLIĞI A.Ş.
234 DOĞUŞ GAYRİMENKUL YATIRIM ORTAKLIĞI A.Ş.
235 EGELİ-CO TARIM GİRİŞİM SERMAYESİ YATIRIM ORTAKLIĞI A.Ş.
236 EMLAK KONUT GAYRİMENKUL YATIRIM ORTAKLIĞI A.Ş.
237 EURO KAPİTAL YATIRIM ORTAKLIĞI A.Ş.
238 EURO MENKUL KIYMET YATIRIM ORTAKLIĞI A.Ş.
239 EURO TREND YATIRIM ORTAKLIĞI A.Ş.
240 GARANTİ YATIRIM ORTAKLIĞI A.Ş.
241 GÖZDE GİRİŞİM SERMAYESİ YATIRIM ORTAKLIĞI A.Ş.
242 HALK GAYRİMENKUL YATIRIM ORTAKLIĞI A.Ş.
243 HEDEF GİRİŞİM SERMAYESİ YATIRIM ORTAKLIĞI A.Ş.
244 HUB GİRİŞİM SERMAYESİ YATIRIM ORTAKLIĞI A.Ş.
245 İDEALİST GAYRİMENKUL YATIRIM ORTAKLIĞI A.Ş.
246 İŞ GAYRİMENKUL YATIRIM ORTAKLIĞI A.Ş.
247 İŞ GİRİŞİM SERMAYESİ YATIRIM ORTAKLIĞI A.Ş.
248 İŞ YATIRIM ORTAKLIĞI A.Ş.
-
VIII TÜRKİYE SERMAYE PİYASASI
249 KİLER GAYRİMENKUL YATIRIM ORTAKLIĞI A.Ş.
250 KÖRFEZ GAYRİMENKUL YATIRIM ORTAKLIĞI A.Ş.
251 MARTI GAYRİMENKUL YATIRIM ORTAKLIĞI A.Ş.
252 METRO YATIRIM ORTAKLIĞI A.Ş.
253 MİSTRAL GAYRİMENKUL YATIRIM ORTAKLIĞI A.Ş.
254 NUROL GAYRİMENKUL YATIRIM ORTAKLIĞI A.Ş.
255 OYAK YATIRIM ORTAKLIĞI A.Ş.
256 ÖZAK GAYRİMENKUL YATIRIM ORTAKLIĞI A.Ş.
257 ÖZDERİCİ GAYRİMENKUL YATIRIM ORTAKLIĞI A.Ş.
258 PANORA GAYRİMENKUL YATIRIM ORTAKLIĞI A.Ş.
259 PEKER GAYRİMENKUL YATIRIM ORTAKLIĞI A.Ş.
260 PERA GAYRİMENKUL YATIRIM ORTAKLIĞI A.Ş.
261 REYSAŞ GAYRİMENKUL YATIRIM ORTAKLIĞI A.Ş.
262 RHEA GİRİŞİM SERMAYESİ YATIRIM ORTAKLIĞI A.Ş.
263 SERVET GAYRİMENKUL YATIRIM ORTAKLIĞI A.Ş.
264 SİNPAŞ GAYRİMENKUL YATIRIM ORTAKLIĞI A.Ş.
265 TORUNLAR GAYRİMENKUL YATIRIM ORTAKLIĞI A.Ş.
266 TREND GAYRİMENKUL YATIRIM ORTAKLIĞI A.Ş.
267 TSKB GAYRİMENKUL YATIRIM ORTAKLIĞI A.Ş.
268 VAKIF GAYRİMENKUL YATIRIM ORTAKLIĞI A.Ş.
269 VAKIF MENKUL KIYMET YATIRIM ORTAKLIĞI A.Ş.
270 VERUSATURK GİRİŞİM SERMAYESİ YATIRIM ORTAKLIĞI A.Ş.
271 YAPI KREDİ KORAY GAYRİMENKUL YATIRIM ORTAKLIĞI A.Ş.
272 YENİ GİMAT GAYRİMENKUL YATIRIM ORTAKLIĞI A.Ş.
273 YEŞİL GAYRİMENKUL YATIRIM ORTAKLIĞI A.Ş.
-
TÜRKİYE SERMAYE PİYASALARI BİRLİĞİ 1
Dünya Ekonomisi 2008 finansal krizinin onuncu yıldönümü geride kalırken küresel sistemde artan borçluluk finansal piyasaların görünümünü, yükselen korumacı politikalar da uluslararası ticaretin çehresini değiştirmiştir. Kriz sonrası gelişmiş ülkelerdeki genişleyici para politikalarının yol açtığı likidite bolluğu 2013 yılından itibaren kademeli olarak azalmıştır. 2016 yılından itibaren küresel ticaretin toparlanması ve artan risk iştahı ile birlikte gelişmekte olan ülkelere tekrar sermaye girişi başlamıştır. Küresel ekonomi 2017 yılındaki %4’e yakın büyüme oranından sonra 2018 yılına iyimser bir havayla başlamışsa da, bu güçlü görünüm yıl ortasından itibaren sekteye uğramıştır. Mart ayında ABD’nin ülkeye ithal edilen çeliğe %25, alüminyuma ise %10 vergi getirmesiyle başlayan süreçte ülkelerin birbirlerine karşı uygulamaya başladığı saldırgan vergilendirme uygulamaları ABD ile Çin arasında bir ticaret savaşı başlatmıştır. Her iki ülke arasında ticareti geliştirici diyalog sürdürülse de henüz kalıcı ve sürdürülebilir bir anlaşmaya varılamamıştır. 2018 yılında, ABD merkez bankası Fed beklendiği üzere dört kez politika faizini arttırmış ve 2017 yılında olduğu gibi para politikasını sıkılaştırmaya devam etmiştir. İtalya ekonomisinin 2018 sonunda durgunluğa girmesi ile Avrupa Birliğinden çıkış sürecinde olan Birleşik Krallık etrafındaki belirsizlikler Avrupa Merkez Bankasının para politikasının destekleyici nitelikte bir para politikası sürdürmesine katkıda bulunmuştur. Bununla beraber, Banka 2015 yılında başlattığı varlık alım programını kademeli olarak azaltıp 2018 sonunda sonlandırmış bulunmaktadır. Biten program çerçevesinde toplamda 2,6 trilyon avro likidite sağlanmıştır. Kurumlar vergisinde yapılan büyük kesintiler ile ABD ekonomisi 2018’de %3’e yakın oranda büyümüş ve işsizlik gerilemiştir. Büyüyen ekonomi ile faizlerdeki artışla beraber, ABD dolarının diğer gelişmiş ve gelişmekte olan ülke para birimlerine karşı kuvvetlendiği, dolardaki en belirgin artışın ise Arjantin pezosu ile Türk lirasına karşı gerçekleşmiş olduğu görülmüştür. Gelişmiş ülkelerin para politikalarındaki normalleşme adımları eşliğinde düşen risk iştahıyla 2018 yılının özellikle son çeyreğinde gelişmekte olan piyasalara yapılan sermaye girişleri tersine dönmüştür. Dünyada azalan likidite ile artan borçlanma maliyetleri 2018 yılında gelişmekte olan ülkeleri olumsuz etkilemiştir. Talep yetersizliğinden dolayı emtia fiyatlarında son yıllarda gözlenen düşüş, 2016 yılında tersine
Dünyada yayılan korumacı politikalar
2018 yılına damgasını vurmuştur.
Ekonomi
-
2 TÜRKİYE SERMAYE PİYASASI
dönmüş, emtia fiyatlarındaki artış 2018 yılının son çeyreğine kadar devam etmiştir. Petrol fiyatları Ekim başında 85 dolara kadar çıksa, yılın son çeyreğinde hızla gerileyerek sene sonunda 50 dolar civarına inmiştir. Sonuç olarak, küresel büyüme 2017’ye göre hafif azalarak 2018 için %3,6 olmuştur. Gelişmiş ülkelerin 2018 yılında %2,2, gelişmekte olan ekonomilerin ise %4,5 oranında büyüdüğü tahmin edilmektedir. Siyasi çalkantılar ve düşen emtia fiyatlarından etkilenen Brezilya ve Rusya’da büyüme oranları halen nispeten düşük seviyelerde devam etse de, Çin ve Hindistan’ın %7’ye yakın büyüme oranları kaydettiği gözlenmektedir. DÜNYA EKONOMİSİ: SEÇİLMİŞ MAKRO GÖSTERGELER 2014 2015 2016 2017 2018 GSYH Büyüme Oranları, %
Dünya 3.6 3.4 3.4 3.8 3.6 Gelişmiş Ekonomiler 2.1 2.3 1.7 2.4 2.2 ABD 2.5 2.9 1.6 2.2 2.9 Avro Bölgesi 1.4 2.1 2.0 2.4 1.8 Gelişmekte Olan Ekonomiler 4.7 4.3 4.6 4.8 4.5 Brezilya 0.5 -3.5 -3.3 1.1 1.1 Çin 7.3 6.9 6.7 6.8 6.6 Hindistan 7.4 8.0 8.2 7.2 7.1 Rusya 0.7 -2.5 0.3 1.6 2.3 Türkiye 5.2 6.1 3.2 7.4 2.6
Enflasyon, Yıllık TÜFE, % Dünya 2.9 2.8 3.0 3.3 3.7 Gelişmiş Ekonomiler 0.7 0.5 1.5 1.7 1.7 ABD 0.5 0.7 2.2 2.2 2.0 Avro Bölgesi -0.2 0.3 1.1 1.3 1.5 Gelişmekte Olan Ekonomiler 4.7 4.6 4.2 4.5 5.0 Brezilya 6.4 10.7 6.3 2.9 3.7 Çin 1.5 1.6 2.1 1.8 1.9 Hindistan 5.3 5.3 3.6 4.6 2.7 Rusya 11.4 12.9 5.4 2.5 4.3 Türkiye 8.2 8.8 8.5 11.9 20.3
İşsizlik Oranı, % Gelişmiş Ekonomiler 7.3 6.7 6.2 5.6 5.1 ABD 6.2 5.3 4.9 4.4 3.9 Avro Bölgesi 11.6 10.9 10.0 9.1 8.2 Gelişmekte Olan Ekonomiler - - - - - Brezilya 6.8 8.3 11.3 12.8 12.3 Çin 4.1 4.1 4.0 3.9 3.8 Rusya 5.2 5.6 5.5 5.2 4.8 Türkiye 9.9 10.3 10.9 10.9 11.0
Genel Yönetim Brüt Borç/GSYH, % Gelişmiş Ekonomiler 103.6 103.1 105.6 103.6 102.6 ABD 104.4 104.7 106.9 106.2 105.8 Avro Bölgesi 91.8 89.9 89.1 86.8 85.0 Gelişmekte Olan Ekonomiler 40.4 43.9 46.8 48.5 50.6 Brezilya 62.3 72.6 78.3 84.1 87.9 Çin 39.9 41.1 44.2 46.8 50.5 Hindistan 67.8 69.9 69.0 69.8 69.8 Rusya 16.1 16.4 16.1 15.5 14.0 Türkiye 28.8 27.6 28.3 28.3 30.4
Kaynak: IMF WEO Update Nisan 2019, Hazine Müsteşarlığı, TÜİK
2018 yılında gelişmekte olan ekonomilerin %4,5 oranında büyüdüğü tahmin edilmektedir.
-
TÜRKİYE SERMAYE PİYASALARI BİRLİĞİ 3
Türkiye Ekonomisi 2018 yılında erken genel seçimler ve ABD ile ilişkiler piyasalar üzerinde önemli rol oynamıştır. Özellikle yılın ikinci yarısında yükselen kur ve faizler, ekonomik faaliyetler üzerinde olumsuz etki yaratmıştır. ABD merkez bankası Fed’in sıkılaştırıcı para politikaları çerçevesinde 2017 ortasından itibaren yükselme eğiliminde olan dolar kuru, rahip Brunson krizi ile gerilen ABD-Türkiye ilişkileri gölgesinde Ağustos ayında tarihi zirveyi görerek yüksek döviz riskine maruz olan Türkiye ekonomisini olumsuz etkilemiştir. Türk lirası yılsonuna doğru toparlanma gösterdiyse de 2018 yılını dolar karşısında %40, avro karşısında ise %34 değer kaybederek kapatmıştır. Yaz aylarında taze meyve-sebze fiyatlarında başlayan hızlı çıkış ile beraber Türk lirasının hızlı değer kaybının yarattığı maliyet baskısı sonucunda enflasyon 2018 yılında hızlı bir artış sergilemiştir. Ekim ayında %25’e kadar yükselen tüketici fiyatlarındaki yıllık artış, Türk lirasının kısmen değer kazanması ve zayıf talep neticesinde sene sonunda %20 seviyesine inmiştir. Bu oran gelişmekte olan ülkelerde tüketici fiyatlarındaki ortalama yıllık artış oranı olan %5’in hayli üzerindedir. Üretici fiyatları enflasyonu ise Eylül ayında %46’ya kadar yükselmesinin ardından sene sonunda %33 düzeyine gerilemiştir. Dövizin neden olduğu kırılganlığı önleme hedefi doğrultusunda yıl içinde yapılan düzenlemelerle Türkiye'de yerleşik döviz geliri olmayan kişilerin, bazı istisnalar dışında döviz kredisi temin etmeleri sınırlandırılmıştır. Dövizin Türk lirası karşısında önemli oranda yükseldiği Ağustos ayında, üç aylık geçici bir süre için Türk lirası mevduat getirisinden alınan vergi oranı vadesine göre (6 aya kadar vadeli hesaplarda %15’ten %5’e) indirilmiştir. Döviz tevdiat hesaplarından alınan vergi oranlarında ise artışa gidilerek (6 aya kadar vadeli hesaplarda 2 puan artışla %20'ye çıkarılıp) dövize olan talebin frenlenmesi hedeflenmiştir. Gene Ağustos ayında döviz üzerinden yapılan gayrimenkul alım-satım ve kiralama sözleşmelerinin 30 gün içinde Türk lirasına dönüştürülmesi Cumhurbaşkanlığı kararıyla sağlanmıştır. Ekim ayında ise Türk parasının kıymetini korumaya yönelik mevzuatta düzenlemeye gidilerek Türkiye'de yerleşik kişilerin dövize endeksli gayrimenkul, menkul ve hizmet sözleşmeleri yapmasını engelleyen ve mevcut sözleşmelerin Türk lirasına çevrilmesine ilişkin esaslar belirlenmiştir. Yapılan düzenlemelerle yabancı para cinsinden krediler düşüş trendine girmiş, yılın ilk yarısında 185 milyar dolara çıkmış olan döviz kredileri hafif bir gerilemeyle 181 milyar dolar civarına inmiştir. Diğer yandan, bir önceki yıl Kredi Garanti Fonu desteğiyle %25 oranında büyümüş olan Türk lirası cinsinden kredilerdeki artış hızı, 2018 yılında faizlerdeki artış neticesinde yavaşlamış, sene sonu itibarıyla nominal olarak %2’ye inmiştir.
Türk lirası önemli ölçüde değer kaybetmiştir.
-
4 TÜRKİYE SERMAYE PİYASASI
Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası 2010 yılının son aylarında benimsediği faiz koridoru politikasından sonra 2017 yılı içinde kurumun “borç veren son merci” fonksiyonunu yerine getirmeye yardımcı olan geç likidite penceresini temel fonlama kanalı haline getirmiş bulunmaktaydı. Banka, Mayıs ayında geç likidite uygulaması çerçevesinde uygulanan borç verme faizini %13,5’ten yüzde %16,5’e yükselttikten sonra, ay sonunda ana fonlama kanalını 1 haftalık vadeli repo faizine çevirmiştir. Kurdaki artışı frenlemek maksadıyla Banka yıl içinde kademeli olarak faiz artırımına gitmiş, Haziran ayında %16,5 olan politika faizini Eylül ayında %24’e kadar çıkarmıştır. Ayrıca, zorunlu karşılıklar kapsamında rezerv opsiyon mekanizması döviz imkânına ilişkin üst sınır indirilmiş, Türk lirası ve yabancı para zorunlu karşılık oranları düşürülerek piyasalara likidite sağlanmış, bankaların teminat koşullarına esneklik getirilmiş, reeskont kredilerinin geri ödemesinin Türk lirası olarak yapılabilmesine imkân tanınmıştır. TCMB reel sektörün kur riskinin yönetilmesine katkıda bulunmak üzere, Borsa İstanbul’da Türk lirası uzlaşmalı vadeli döviz işlemlerine başlamış, Döviz Karşılığı Türk Lirası Swap Piyasası devreye alınmıştır. Bu dönemde dövizdeki hızlı artışı dengelemek için uygulanan politikalar neticesinde TCMB brüt döviz rezervleri bir önceki yıla göre 12 milyar dolar gerileyerek sene sonunda 72 milyar dolar olmuştur. Bankanın net döviz rezervleri ise 30 milyar dolarda kalmıştır. Kur artışının üretim üzerindeki olumsuz etkisi neticesinde sanayi üretiminde 2018 yılında başlayan daralma eğilimi yılın ikinci yarısında ivme kazanmıştır. Genel ekonomik faaliyetlerdeki büyüme de yıl içinde kademeli olarak yavaşlamış, yılın son çeyreğinde milli gelir %3 oranında daralmıştır. Yıl toplamında büyüme oranı %2,6 ile hem dünya hem de gelişmekte olan ülkeler ortalamasının altında gerçekleşmiştir. Türk lirasının dolar karşısında değer kaybetmesi sonucunda dolar cinsinden kişi başına milli gelir bir önceki yıla göre %9 düşerek 9.632 dolara gerilemiştir. Kamu maliyesi tarafında, ekonomik faaliyetlerde yavaşlamaya ve inşaat ve dayanıklı tüketim mallarında yapılan destekleyici vergi indirimlerine rağmen bütçe gelirleri %20 oranında (reel %3) büyüyerek 758 milyar TL olmuştur. Yılın ikinci yarısında yapılan yeniden yapılandırma, bedelli askerlik (10 milyar TL) ve imar affı (16 milyar TL) gibi düzenlemeler de bütçe gelirlerini desteklemiştir. Hem seçimlerin yapıldığı hem de ekonominin yavaşladığı 2018 yılında faiz dışı bütçe harcamaları, önceki yıla göre %22 (reel %5) oranında yükselerek 757 milyar TL’ye ulaşmıştır. Türk lirasının değer kaybı sonrasında bazı harcamalara getirilen kısıntılar giderlerin daha fazla artmasını önlemiştir. Giderlerdeki artışın daha yüksek olması sonucunda, 2017’de 9 milyar TL olan faiz dışı fazla 1,3 milyar TL’ye inmiştir. Özelleştirme, faiz, TCMB kâr transferi gibi tek seferlik gelirleri hariç tutan faiz dışı denge ise önceki yılın neredeyse 4 misline çıkarak 56 milyar TL’lik bir açık kaydetmiştir.
Ekonomik faaliyetler yıl boyunca kademeli olarak yavaşlamıştır.
-
TÜRKİYE SERMAYE PİYASALARI BİRLİĞİ 5
2018 yılında merkezi yönetimin faiz giderleri önceki yılın %30 üzerine çıkmış, faiz dışı dengenin bozulması neticesinde bütçe açığı %52 artarak 73 milyar TL olmuştur. Artan kamu açığı ile beraber 123 milyar TL’lik iç borç geri ödemesine (anapara ve faiz) karşın Hazinenin iç borç stoku 51 milyar TL artışla 2018 sonunda 586 milyar TL olmuştur. Artan faizlerle beraber iç borçlanmanın ortalama maliyeti de yükselmiştir. Sabit kuponlu ihraçlarda 2017 sonunda %13 olan borçlanma maliyeti, Eylül ayında %25’e kadar çıktıktan sonra sene sonunda %19 civarında inmiştir. 2018 başında iç borçlanmanın ortalama vadesi 6 yıl civarında iken, yılın son çeyreğinde 3 yıla kadar inmiştir. İç borçlanmada değişken faizli kâğıtların payının 2018 yılında 6 puan artışla %24’e çıktığı gözlenirken, 2010 yılından sonra ilk kez yurtiçinde bireysel yatırımcılara yönelik olarak döviz cinsinden tahvil ve kira sertifikası ihraç etmiştir. İç borçlanmalarda 2018 yılında dikkat çeken bir diğer husus ise, ihale yoluyla yapılan borçlanmalarda rekabetçi olmayan teklifler suretiyle ihalede oluşan fiyattan alımların toplam ihale ile iç borçlanmalardaki payının bir yılda 14 puan artışla %70’e ulaşması olmuştur. Merkezi hükümet 2018 yılında 11 milyar dolarlık dış borç geri ödemiş, buna karşın dış borçlanması 8 milyar dolarda kalmıştır. Sonuçta kamu kesiminin Avrupa Birliği tanımına göre toplam (iç ve dış) borcunun milli gelire oranı 2 puan artışla %30’a yükselmiştir. Bu oran gelişmekte olan ülkeler ortalaması olan %51’in altındadır. Döviz kurunda yılın ikinci yarısında yaşanan ivmelenme ihracata olumlu yansımış, demir-çelik, motorlu taşıt ile makine ve teçhizat ihracatındaki artış, toplam ihracatın %7 yükselerek 168 milyar dolara ulaşmasına neden olmuştur. İthalat ise bir önceki yıla göre %5 oranında azalarak 223 milyar dolara gerilemiştir. 2018’in Ekim ayına kadar artan petrol fiyatlarıyla enerji maliyetleri yükselmişse de, iç talebin daralması ile tüketim malları ve sermaye malları ithalatının önemli ölçüde azalması ithalatın bir önceki yıla göre %5 azalarak 168 milyar dolar olmasına neden olmuştur. Bu sayede dış ticaret açığı bir önceki yıla göre 22 milyar dolar azalmıştır. Dış ticaret açığı azalırken, yabancı ziyaretçi sayısındaki %31’lik artışa paralel olarak turizm gelirleri %7 artışla 25 milyar dolara çıkmıştır. Ticaret açığının azalması ve hizmet gelirlerinin artmasıyla cari açık bir önceki yıla göre 20 milyar dolar kadar azalarak 27 milyar dolara (milli gelirin %3,5’i) inmiştir. Cari açığın 9 milyar dolarlık kısmı doğrudan yatırımlar ile finanse edilmiştir. Bununla beraber, doğrudan yatırımların 6 milyar dolarlık kısmı gayrimenkul alımlarından kaynaklanmaktadır. Türk lirasındaki hızlı değer kaybının ardından yabancı uyruklu kişilerin Türk vatandaşlığını kazanabilmeleri için gerekli asgari gayrimenkul yatırım tutarlarının düşürülmesinin bu sonuçta etkili olduğu düşünülmektedir.
Bütçe açığı %52 büyümüş, iç
borçlanmanın vadesi azalırken maliyeti
artmıştır.
-
6 TÜRKİYE SERMAYE PİYASASI
TÜRKİYE EKONOMİSİ: SEÇİLMİŞ MAKRO GÖSTERGELER Birim 2014 2015 2016 2017 2018 Nüfus ve İstihdam Nüfus Mn. 77.7 78.7 79.8 80.8 82.0 İstihdam Edilen (ortalama) Mn. 25.9 26.6 27.2 28.2 28.7 İşgücüne Katılım (ortalama) % 50.5 51.3 52.0 52.8 53.2 İşsizlik (ortalama) % 9.9 10.3 10.9 10.9 11.0 Milli Gelir GSYH Myr. TL 2,044 2,339 2,609 3,107 3,701 GSYH Myr. $ 935 862 863 851 784 GSYH Reel Değişim % 5.2 6.1 3.2 7.4 2.6
Yerleşik Hanehalkı Tüketimi % 3.0 5.4 3.7 6.1 1.1 Devletin Nihai Tüketimi % 3.1 3.9 9.5 5.0 3.6 Gayri Safi Sabit Sermaye Oluşumu % 5.1 9.3 2.2 7.8 -1.7 Mal ve Hizmet İhracatı % 8.2 4.3 -1.9 11.9 7.5 Mal ve Hizmet İthalatı % -0.4 1.7 3.7 10.3 -7.9
Dış Denge İhracat (FOB) Myr. $ 157.6 143.8 142.5 157.0 167.9 İthalat (CIF) Myr. $ 242.2 207.2 198.6 233.8 223.0 İhracat / İthalat % 65.1 69.4 71.8 67.1 75.3 Dış Ticaret Dengesi Myr. $ -84.6 -63.4 -56.1 -76.8 -55.1 Cari Denge Myr. $ -43.6 -32.1 -33.1 -47.3 -27.2 Net Doğrudan Yatırım (net) Myr. $ -6.3 -14.2 -10.8 -8.8 -9.3 TCMB Rezervleri (altın dâhil) Myr. $ 127.3 110.5 106.1 107.6 93.0 Dış Borç Stoku Myr. $ 405.9 400.3 409.7 455.5 444.9 Enflasyon TÜFE (yılsonu) % 8.2 8.8 8.5 11.9 20.3 ÜFE(yılsonu) % 6.4 5.7 9.9 15.5 33.6 Mali Göstergeler Bütçe Gelirleri Myr. TL 425.4 482.8 554.1 630.5 757.8 Faiz Dışı Giderler Myr. TL 398.8 453.3 533.8 621.6 756.5 Faiz Dışı Bütçe Dengesi Myr. TL 26.5 29.5 20.3 8.9 1.3 Faiz Giderleri Myr. TL 49.9 53.0 50.2 56.7 74.0 Bütçe Dengesi Myr. TL -23.4 -23.5 -29.9 -47.8 -72.6 AB Tanımlı Gen. Yön. Brüt Borç Stoku Myr. TL 588.2 646.5 738.5 877.9 1123.6 Döviz Kurları Dolar Kuru (yıl sonu) Dolar/TL 2.33 2.92 3.52 3.77 5.28 Avro Kuru (yıl sonu) Avro/TL 2.83 3.18 3.71 4.52 6.04
Kaynak: Hazine Müsteşarlığı, TCMB, TÜİK Yurtdışı yerleşikler 2018’de 900 milyon dolarlık pay senedi satışı yapmıştır. Genel hükümet borç senedi yatırımlarını 3 milyar dolar arttıran yurtdışı yerleşikler, bankalar ile diğer sektörlerin borçlanma senetlerine yaptıkları yatırımlarını 2 milyar dolar azaltmıştır. Bu dönemde yurtiçi yerleşikler de yurtdışındaki portföy yatırımlarını, neredeyse tamamı yılın ikinci yarısında olmak üzere, 3 milyar dolar kadar azaltmıştır. Sonuçta, 2018 yılında Türkiye’ye yapılan net portföy yatırımları 3 milyar dolar azalmıştır. Yurtdışından kredi kullanımları ise net 9 milyar dolar azalmıştır. Doğrudan yabancı sermaye yatırımları cari açık ile beraber portföy yatırımlarındaki azalma ve net kredi ödemelerini karşılayamamış, TCMB 10 milyar dolar kadar döviz satışında bulunmuştur. Ödemeler dengesinin esas finansman kaynağı ise, kaynağı tespit edilmemiş akımları gösteren net hata ve noksan kalemi olmuştur. Bu kalemde 8,5 milyar doları Türk lirasının hızla değer kaybettiği Temmuz-Ağustos döneminde olmak üzere 2018 yılında toplam 20 milyar dolarlık sermaye
Ekonomideki daralma ile beraber cari açık 20 milyar dolar azalmıştır.
-
TÜRKİYE SERMAYE PİYASALARI BİRLİĞİ 7
girişi kaydedilmiştir. Bu tutar şimdiye dek bu kalemde takip edilen en yüksek yıllık tutardır. Yurtdışından borçlanma koşullarının bozulduğu 2018 yılında Türkiye’nin dış borç stoku bir önceki yıla göre hafif azalarak 445 milyar dolara inmiştir. Türk lirasındaki değer kaybının etkisiyle dış borç stokunun milli gelire oranı bir önceki yıla göre 3 puan birden artarak %57 olmuştur. Ekonomik faaliyetlerdeki daralma istihdamı da olumsuz etkilemiştir. Yıl ortalamasında işsizlik oranı %11’de kalsa da, mevsimsellikten arındırılmış veriler incelendiğinde işsizlik oranının sene başında %10 civarında iken, sene sonunda %13’e yaklaştığı gözlenmektedir. 2018 yılında Uluslararası kredi derecelendirme kuruluşları Standard & Poor’s (S&P) ve Moody’s Türkiye’nin uzun vadeli kredi notunu iki basamak birden indirmiştir. 2017 yılının ilk çeyreğinde Türkiye’nin kredi notunu yatırım yapılabilir seviyenin altına çeken Fitch ise 2018 yılında bir kademelik not indirimine daha gitmiştir. Halihazırda her üç kurum da Türkiye için kredi notunu “spekülatif” olarak belirlemiş bulunmaktadır.
Dış borcun milli gelire oranı %57’ye
çıkmıştır.
-
8 TÜRKİYE SERMAYE PİYASASI
-
Finansal Piyasalardaki Gelişmeler
2018 yılında, gelişmiş ülke para politikalarında normalleşme
eğiliminin sürmesi, korumacı ticaret önlemlerinin
yaygınlaşma ihtimali ve İngiltere’nin Avrupa Birliğinden çıkış
sürecine ilişkin endişeler; küresel politika belirsizliğini
artırmış ve finansal piyasalarda risk iştahının düşük
seyretmesine neden olmuştur. Bu kapsamda, gelişmekte olan
ülkelerin borçlanma maliyetlerinde artış yaşanmış, para
birimleri dolar karşısında değer kaybetmiştir.
ABD’de ekonomik aktivitenin güçlü seyri genişleyici maliye
politikalarının desteğiyle devam etmiş, ABD merkez bankası
Fed öngörüldüğü şekilde yıl boyunca dört faiz artışı yapmıştır.
Yılın son çeyreğinde petrol fiyatının hızlı bir şekilde
gevşemesi, küresel enflasyon ve enflasyon beklentilerinde
düşüşte etkili olmuştur. Bu ortam, gelişmiş ülke merkez
bankalarının normalleşme yönündeki adımlarını atmaya daha
temkinli yaklaşmasına neden olmuştur. Yılın son
dönemlerinde belirginleşen Fed’in faiz artırım sürecine daha
yavaş devam edeceği algısı, bu dönemde doların gelişen ülke
para birimleri karşısında değer kaybetmesine neden
olmuştur.
2018 yılı boyunca ABD ve Çin’den gelen açıklamalarla
gündemde kalan ticaret savaşı endişeleri Aralık ayı sonundaki
varılan uzlaşıyla nispeten azalmış, gelişmekte olan ülkelerde
hem tahvil piyasasına hem de hisse senedi piyasasına girişler
olmuştur.
Türkiye’de ise, finansal piyasalar açısından en kritik dönem
Ağustos ayı olmuştur. Küresel ekonomik gelişmelerin
yanında, ABD ile Türkiye arasındaki diplomatik ilişkilerin bir
süreliğine bozulması döviz kurunda oynaklığın hayli
yükselmesine neden olmuştur. Döviz kurunda yaşanan
dalgalanmayla, TCMB politika faizini artırarak Eylül ayında
%24’e çıkarmıştır.
Türkiye sermaye piyasası, 2018’de riskli varlıklarda getirinin
düşük olduğu bir yılı geride bırakmıştır. Pay endeksi, küresel
ekonomiye ilişkin endişeler ve Türkiye’de iktisadi faaliyetin
ivme kaybetmesiyle birlikte BIST-100 endeksi %21 düşüşle
yılı 91.000 seviyesinden tamamlamıştır. Diğer taraftan, sene
başında %13 civarında olan gösterge tahvil faizi, küresel
Finansal Piyasalar
Gelişmiş ülkelerde
para politikalarında
normalleşme adımları devam
etmiştir.
-
tahvil faizlerinde yaşanan yükselişin de etkisiyle %20 civarına
yükselmiştir.
Türkiye finansal piyasalarındaki gelişmelerin ele alındığı bu
bölümde, uluslararası karşılaştırmalar çerçevesinde analize
başlanacak, ardından 2018 yılı gelişmeleri detaylı şekilde
incelenecektir.
Uluslararası Karşılaştırmalar
2018 yılında, dünyada kote olan şirketlerin toplam piyasa
değeri %13 azalarak 74 trilyon dolar olurken, işlem hacmi
dolar bazında %21 artarak 141 trilyon dolara çıkmıştır. Çoğu
borsa endeksinin dolar bazında düşüş sergilediği yılda, Borsa
İstanbul dolar bazında dünyada en fazla kayıp yaratan
piyasalar arasında yer almıştır.
Borçlanma araçları tarafında, incelenen borsalarda toplam
işlem hacminin bir önceki yıla göre %22 azalarak 18 trilyon
dolar olduğu görülmüştür.
Dünya Borsalar Federasyonu üyesi borsalarda toplam vadeli
işlem ve opsiyon sözleşmesi işlem hacmi ise 2018 yılında %16
artmış ve 2,7 katrilyon dolar olmuştur. Borsalardaki türev
işlem hacminin %79’u vadeli işlem sözleşmelerine aittir.
48 ülkeden toplanan verilere göre, bu ülkelerdeki yatırım
fonlarının toplam büyüklüğü fazla değişmeyerek 47 trilyon
dolar olarak gerçekleşmiştir.
Sabit Getirili Menkul Kıymetler
Uluslararası Ödemeler Bankası (Bank for International
Settlements - BIS) 130 ülkeden yurtiçinde ve yurtdışında
ihraç edilen sabit getirili menkul kıymet stoklarını
derlemektedir. Eylül 2018 verilerine göre 102 trilyon dolar
olan dünyadaki toplam sabit getirili menkul kıymet stokunun
%40’ı ABD’li kamu ve özel kesim tarafından ihraç edilmiş
borçlanma araçlarından oluşmaktadır. ABD’yi %12’şerlik payla
Japonya ve Çin takip etmektedir. İlk on ülkenin tahvil/bono
stokunun toplam dünya stokunun %88’ini oluşturduğu
anlaşılmaktadır.
Sıralamadaki ülkelerden Japonya’da kamu borçlanma aracı
stokunun toplam sabit getirili menkul kıymetler içindeki
payının %75 ile pek çok ülkenin önünde olduğu görülmekte
olup, Türkiye için bu oran %72 olarak hesaplanmaktadır.
Buna karşın, tabloda yer almayan Lüksemburg ve İrlanda’da
%96 ve %80 ile özel sektör tahvil ağırlığının toplamdaki
payının hayli yüksek olduğu görülmektedir. Dünya
sıralamasında 10. sırada yer alan Hollanda’da da özel sektör
tahvillerinin payı %78 ile hayli yüksektir.
Küresel sabit getirili menkul kıymet stoku
Eylül 2018 itibarıyla
102 trilyon dolardır.
-
SABİT GETİRİLİ MENKUL KIYMET STOKU (09/2018, milyar dolar)
Finansal
Kuruluşlar Finans Dışı kuruluşlar
Kamu Toplam
1 ABD 15,910 6,236 18,352 40,498
2 Japonya 2,500 729 9,391 12,620
3 Çin 4,609 2,922 4,886 12,417
4 Birleşik Krallık 2,648 518 2,627 5,793
5 Fransa 1,633 699 2,308 4,640
6 Almanya 1,558 193 1,851 3,602
7 Kanada 1,482 568 1,212 3,262
8 İtalya 763 168 2,290 3,221
9 Hollanda 1,649 144 362 2,155
10 İspanya 733 54 1,185 1,972
30 Türkiye 54 9 164 227
Toplam 39,530 13,652 48,906 102,088
Kaynak: BIS
Sabit getirili menkul kıymetlerin (SGMK) organize
borsalardaki ikincil piyasa verileri Dünya Borsalar
Federasyonu (World Federation of Exchanges - WFE)
tarafından yayınlanmaktadır. Bu bölümde 49 borsada işlem
gören sabit getirili menkul kıymetler ele alınmıştır. 2018
yılında borsaların sabit getirili menkul kıymet piyasalarındaki
işlem hacmi bir önceki yıla göre %22 azalarak 18 trilyon dolar
olarak gerçekleşmiştir. İncelenen borsalara 200.000’e yakın
tahvil veya bono kotedir.
İspanya Borsası 7 trilyon dolarlık işlem hacmiyle ilk sırada yer
alırken, hemen ardından gelen Norveç Borsası işlem hacmi 4
trilyon dolar olmuştur.
Borsaya kote olan tahvil sayısı bakımından İrlanda Borsası,
Lüksemburg Borsası ve Deutsche Börse 30.000’in üzerinde
kote tahvil sayısı ile dünyada ilk sıralarda yer almaktadır.
İtalya ve İngiltere borsalarını içeren Londra Borsası Grubu,
13.500’den fazla tahvil sayısı ile kote tahvil sayısında dünyada
dördüncü sıradadır. Uluslararası işlemlerin yoğun olduğu
Londra Borsası grubunda sayının yüksekliği yabancı menkul
kıymetlerden kaynaklanmaktadır.
SABİT GETİRİLİ MENKUL KIYMET İŞLEMLERİ (2018)
İşlem Hacmi Kote SGMK Sayısı
(milyar dolar) Özel Kamu Yabancı Toplam
1 BME İspanya Borsası 6,791 - - - 3,080
2 Norveç Borsası 3,885 260 549 0 809
3 Johannesburg Borsası 2,341 1,357 158 204 1,719
4 Kore Borsası 2,193 7,968 5,390 4 13,362
5 Kolombiya Borsası 333 603 145 3 751
6 Londra Borsası Grubu 297 6,450 349 6,927 13,726
7 Şanghay Borsası 295 3,923 3,077 0 7,000
8 Nasdaq OMX (Avrupa) 277 402 2,989 0 3,391
9 Tel Aviv Borsası 242 696 30 0 726
10 Taipei Borsası 221 1,105 124 555 1,784
13 Borsa Istanbul 165 611 63 33 707
Toplam 18,162 48,621 61,271 67,567 195,621
Kaynak: WFE
2018 yılında dünya
borsalarında 18 trilyon dolarlık SGMK işlemi
yapılmıştır.
-
Borsa İstanbul 165 milyar dolarlık SGMK işlem hacmi ile
dünya borsaları arasında 13. sırada yer almaktadır. Türkiye’de
özel sektör tahvil ve bono sayısı hayli yüksek olsa da
işlemlerin önemli çoğunluğu kamu tahvillerinde
gerçekleşmektedir. 2018 sonunda borsaya kote toplam SGMK
sayısı 707 iken, bunların 611’ini özel sektör ihraç etmiştir.
2018 sonu itibarıyla Hazine tarafından ihraç edilmiş 33
Eurobond da borsaya kotedir.
Pay Senetleri
Bu bölümde, pay senetleri için Dünya Borsalar
Federasyonundan alınan verilere göre çeşitli borsalar
arasında, belli başlıklarda sıralama yapılmıştır.
Endeks Getirileri
ABD ile Çin arasındaki ticaret savaşlarıyla başlayan 2018
yılında, İngiltere’nin Avrupa Birliğinden ayrılması (Brexit)
konusunda devam eden uzlaşma süreci ve özellikle ABD ve
Avrupa genelinde artan ekonomik durgunluk endişeleri
gündemde kalmıştır. Amerikan dolarının diğer para birimleri
karşısında değer kazanması ve ABD merkez bankasının faizleri
yükselterek sıkılaştırıcı politikalar izlemeleri pay senedi
piyasalarını etkileyen önemli gelişmelerden olmuştur.
Bu ortamda 23 gelişmiş ve 24 gelişmekte olan ülkenin büyük
ve orta ölçekli şirketlerinin performansını yansıtan MSCI ACWI
endeksi özellikle yılın üçüncü çeyreğinden itibaren gerileyerek,
2018 senesini %9 azalışla tamamlamış, 2008 yılından itibaren
kaydedilen en düşük getiriyi kaydetmiştir.
2018 yılında verisi derlenen 69 borsa arasında ABD doları
cinsinden en fazla getiriyi sağlayan borsa Katar Borsası
olmuştur. Katar; komşu ülkeler tarafından uygulanan ticari
ambargonun ardından uyguladığı iş dünyasını destekleyici
politikalar benimsemiş, bu durum borsasını olumlu etkilemiş,
endeks dolar bazında %30 değer kazanmıştır. 2018 yılı içinde
en çok artış gösteren 8 borsadan Katar, Abu Dabi, Kuveyt ve
Suudi Arabistan borsalarındaki endeks artışında, yılın son
çeyreğine kadar devam eden petrol fiyatlarındaki artış etkili
olmuştur. Katar Borsasından hemen sonra gelen ve %29
büyüyen Jamaika Borsasının ciddi oranda büyümesinde, hayli
küçük bir borsa olmasının etkisinin yanı sıra, ülkede artan
yabancı yatırımların da rolü olduğu düşünülmektedir.
2018 yılında borsalar dünya genelinde olumsuz performans
sergilemiş, endeksi artış gösteren borsa sayısı hayli sınırlı
kalmıştır. Bununla beraber olumsuz makroekonomik koşullarla
para birimleri önemli oranda değer kaybeden Arjantin ve
Türkiye borsaları sırasıyla %50 ve %43 kayıpla pay senedi
endeksi en fazla düşen borsalar olmuştur. Bu borsalar 2017
yılında en fazla kazandıran ilk 10 borsa arasında yer alıyordu.
Borsa İstanbul
2018’de dünyada en çok kaybettiren 10
borsa arasında yer
almıştır.
-
ABD DOLARI BAZINDA ENDEKS GETİRİLERİ (2018)
İlk 10 Borsa Son 10 Borsa
1 Katar Borsası 29.9% Buenos Aires -49.6%
2 Jamaika Borsası 28.8% Borsa İstanbul -43.3%
3 Ukrayna Borsası 21.5% Şenzhen Borsası -36.8%
4 Abu Dabi Borsası 11.7% Şanghay Borsası -28.6%
5 Kuveyt Borsası 8.3% Pakistan Borsası -27.2%
6 Suudi Arabistan 8.3% Atina Borsası -27.0%
7 İsviçre Borsası 3.9% Lüksemburg Borsası -26.3%
8 Bahreyn Borsası 0.5% İrlanda Borsası -25.6%
9 Yeni Zelanda Borsası -0.9% Dubai Borsası -24.9%
10 Mauritius Borsası -1.5% Deutsche Börse -23.8%
Kaynak: Dünya Bankası
Piyasa Değeri
Endekslerdeki düşüşe paralel olarak küresel piyasa değeri
2018 yılında 2017 sonuna göre %13 azalarak 74 trilyon dolar
seviyesinde gerçekleşmiştir.
Dünya borsaları piyasa değerine göre sıralandığında, ilk 10’a
giren borsaların 2017 yılına göre değişmediği görülmektedir.
Fakat bu borsaların sıralamalarında ufak değişiklik olmuş,
örneğin 2017 yılında beşinci sırada olan Londra Borsası Grubu
yedinci sıraya gerilemiştir. İlk sırada yer alan New York
Borsası (NYSE), bir önceki yıla göre %7’lik değer kaybına
rağmen dünya borsaları arasındaki birinciliğini sürdürmüştür.
NYSE ile dünya sıralamasında ardından gelen Nasdaq beraber
ele alındığında, ABD borsalarındaki şirketler toplamda 30
trilyon dolarlık bir piyasa değerine sahiptir olduğu ve bunun
dünya borsalarının toplam piyasa değerinin %40’ına denk
geldiği görülmektedir.
2017 yılına oranla %15 değer kaybetmesine rağmen Japonya
Borsası, 5,3 trilyon dolarlık piyasa değeri ile sıralamada
üçüncülüğünü korumaktadır. Avrupa’nın en büyüğü ise 3,7
trilyon dolar piyasa değeri ile Hollanda, Belçika, Fransa ve
Portekiz Borsalarını içeren NYSE Euronext Borsasıdır.
BORSALARIN PİYASA DEĞERİ (2018)
Ülke
Piyasa Değeri
(milyar dolar)
Piyasa Değeri
Payı
Piyasa Değeri/
GSYH 1 New York Borsası ABD 20,679 27.8% 100.9%
2 Nasdaq OMX ABD 9,757 13.1% 47.6%
3 Japonya Borsası Japonya 5,297 7.1% 106.5%
4 Şanghay Borsası Çin 3,919 5.3% 29.2%
5 Hong Kong Borsası Hong Kong 3,819 5.1% 1052.0%
6 NYSE Euronext (Avrupa) Hollanda, Belçika, Fransa, Portekiz 3,730 5.0% 83.6%
7 Londra Borsası Grubu İngiltere, İtalya 3,638 4.9% 74.2%
8 Şenzhen Borsası Çin 2,405 3.2% 17.9%
9 Bombay Borsası Hindistan 2,083 2.8% 76.7%
10 TMX Grubu Kanada 1,938 2.6% 113.2%
33 Borsa İstanbul Türkiye 149 0.2% 19.5%
Toplam* 74,306 100% 159.3%
Kaynak: IMF, WFE, TÜİK *Toplam değere Ulusal Hindistan borsası çifte kotasyondan dolayı dahil edilmemiştir.
2018 yılında dünya borsalarında piyasa değeri
%13 azalmıştır.
-
Borsa İstanbul’daki şirketlerin piyasa değeri, 2018 yılında bir
önceki yıla göre dolar cinsinden %35 düşerek 149 milyar
dolara inmiştir. Dünya borsaları arasında Borsa İstanbul’un
konumuna bakıldığında, Borsa İstanbul’un piyasa değerine
göre son 3 yıldır sıralamadaki yerinin değişmediği ve 33.
sırada kalmaya devam ettiği gözlenmektedir.
Borsaların piyasa değerinin, bu borsaların yer aldığı
ülkelerdeki milli gelire oranı, pay senedi piyasasının ülke
ekonomisindeki yerini göstermektedir. 2018 sonunda
borsaların toplam piyasa değerinin ilgili ülkelerdeki toplam
GSYH’ya oranı %159’dur. Bu karşılaştırmada, milli gelirinin 11
katı piyasa büyüklüğüne sahip olan ve Çinli şirketlerin tercih
ettiği Hong Kong dikkat çekmektedir. Borsa İstanbul’un
piyasa değeri ise, Türkiye milli gelirinin yaklaşık beşte biri
kadardır.
Kote Şirket Sayısı
2018 sonu itibarıyla incelenen 75 borsa toplamında, borsalara
kote olan yerli ve yabancı şirketlerin sayısı 51.757 olmuştur.
BORSAYA KOTE OLAN TOPLAM ŞİRKET SAYISI (2018)
Şirket Sayısı
Yerli Şirketler
Yabancı Şirketler
Toplamdaki Payı
1 Bombay Borsası 5,066 5,065 1 9.8%
2 Japonya Borsası 3,657 3,652 5 7.1%
3 TMX Grubu 3,383 3,330 53 6.5%
4 Nasdaq OMX 3,058 2,622 436 5.9%
5 BME İspanya Borsası 3,006 2,979 27 5.8%
6 Londra Borsası Grubu 2,479 2,061 418 4.8%
7 Hong Kong Borsası 2,315 2,161 154 4.5%
8 New York Borsası 2,285 1,775 510 4.4%
9 Kore Borsası 2,207 2,186 21 4.3%
10 Avustralya Borsası 2,146 2,004 142 4.1%
26 Borsa İstanbul 378 377 1 0.7%
Toplam 51,757 48,631 3,126 0.0%
Kaynak: WFE
İncelenen borsalar arasında en fazla şirketin borsaya kote
olduğu borsa Bombay Borsasıdır. Bombay Borsasında 5.000’i
aşkın şirket koteyken, hemen ardından gelen Japonya Borsası
ve TMX Grubunda sırasıyla 3.657 ve 3.383 şirket borsaya
kotedir. Bu üç borsada da yabancı şirket sayısı düşüktür.
Dünyanın en büyük iki finans merkezi olan New York ve
Londra, Nasdaq OMX ile beraber yabancı şirketlerin ilgisini
çekmektedir. Kote şirket bakımından dünyada ilk sıralarda yer
alan bu merkezlerdeki borsalarda yabancı şirketlerin oranı
New York Borsasında %22 iken, Londra Borsasında %17,
Nasdaq OMX’te ise %14’tür. 610 şirket ile Viyana Borsası
incelenen borsalar arasında en fazla yabancı şirketin kote
olduğu borsa konumundadır.
Borsa İstanbul WFE’ye Ana Pazar, Yıldız Pazar, Yakın İzleme
Pazarı, Gelişen İşletmeler Pazarı ile Kolektif Yatırım Ürünleri
ve Yapılandırılmış Ürünler Pazarına (menkul kıymet yatırım
2018 yılında Borsa İstanbul kote şirket
sayısında dünyada 26.
sıradadır.
-
ortaklıkları ile borsa yatırım fonları hariç) kote şirketlerin
verilerini bildirmektedir. 2018 yılında bu piyasalara kote 378
adet şirket ile Borsa İstanbul incelenen borsalar arasında 26.
sırada yer almaktadır. Mevcut durumda sadece 1 yabancı
şirket Borsa İstanbul’a kotedir.
İşlem Hacmi
2018’de pay senedi işlem hacmi dünya genelinde %21 artarak
141 trilyon dolar olarak gerçekleşmiştir. ABD borsaları işlem
hacminin en yüksek olduğu borsalar olarak listenin ilk
sıralarında yer almaktadır. Nasdaq OMX 44 trilyon dolarlık
işlem hacmiyle listede ilk sırada yer alırken New York Borsası
23 trilyon dolar işlem hacmiyle ikinci sıradadır.
Diğer taraftan, sağladıkları düşük maliyet, yatırımcı kimliğinin
gizlenmesi, hızlı işlem ve tek merkezden birçok piyasaya
ulaşabilme gibi imkânlar ile alternatif işlem platformları da
son yıllarda yatırımcılarca tercih edilmektedir. ABD merkezli
BATS Global Market önemli alternatif işlem platformlarından
biri olup, bu platformun ABD’de ve Avrupa’da faaliyet
gösteren piyasalarında dünya borsalarında gerçekleşen
işlemlerin %20’si yapılmıştır.
Borsa İstanbul ise 2018 yılında 419 milyar dolarlık işlem
hacmiyle dünya borsaları arasında önceki yılki sırasını
koruyarak 22. sırada yer almıştır.
PAY SENEDİ İŞLEM HACMİ (2018)
İşlem Hacmi
(milyar dolar)
İşlem Hacmi
Payı
Hacim/Piyasa Değeri
1 Nasdaq OMX 43,656 30.9% 447.4%
2 New York Borsası 22,941 16.2% 110.9%
3 BATS ABD 16,036 11.3% -
4 BATS Chi-x Avrupa 11,786 8.3% -
5 Şenzhen Borsası 7,600 5.4% 316.0%
6 Japonya Borsası 7,207 5.1% 136.1%
8 Şanghay Borsası 6,140 4.3% 156.7%
9 Londra Borsası Grubu 4,768 3.4% 131.1%
10 Kore Borsası 2,559 1.8% 181.0%
11 Hong Kong Borsası 2,349 1.8% 65.0%
22 Borsa İstanbul 419 0.3% 280.8%
Toplam 141,417 100.0% 185.2%
Kaynak: WFE
Pay senedi işlem hacmini toplam piyasa değerine oranlayarak
hesaplanan pay senedi devir hızının yüksek olması likit bir
piyasaya işaret ederken, aynı zamanda bu borsadaki
yatırımcıların portföylerini daha kısa vadeli olarak
değerlendirdiklerini göstermektedir. Bu hesaplamaya göre, en
likit piyasalar %447 devir hızı ile ABD’li Nasdaq, %316’lık
oran ile Çinli Şenzhen Borsası ve %293’lük oran ile Tayvanlı
Taipei borsalarıdır. Borsa İstanbul %280’lik devir hızıyla
incelenen borsalar arasında 4. sırada yer almaktadır.
Borsa İstanbul pay senedi işlem hacmi
bakımından dünya
borsaları arasında 22. sırada yer almaktadır.
-
Vadeli İşlemler ve Opsiyonlar
Dünya Borsalar Federasyonu 42 borsada işlem gören vadeli
işlem ve opsiyon sözleşmeleri verilerini derlemektedir. ABD
doları cinsinden verilen hacimler, temsili değerleri (notional
value) ifade etmektedir.
DÜNYA BORSALARINDA DAYANAK BAZINDA VADELİ İŞLEM VE OPSİYON SÖZLEŞMELERİ İŞLEM HACMİ (2018)
İşlem Miktarı (milyon Adet)
İşlem Hacmi (milyar dolar)
Vadeli İşlem Sözleşmeleri 15,143 2,148,633
Faiz 3,613 1,446,889
Emtia 4,224 385,492
Pay Senedi Endeksi 3,380 177,501
Döviz 2,474 134,167
Pay Senedi 1,450 4,566
Borsa Yatırım Fonu 2 17
Opsiyon Sözleşmeleri 13,108 584,733
Faiz 784 426,231
Pay Senedi Endeksi 4,517 136,370
Emtia 222 8,891
Döviz 1,155 4,503
Pay Senedi 4,569 4,485
Borsa Yatırım Fonu 1,861 4,253
Kaynak: WFE
2018 yılında borsalarda gerçekleşen türev hacmi yıllık bazda
%15 artmış ve 2,7 katrilyon dolara ulaşmıştır. Aynı dönemde
işlem gören sözleşme sayısı %17 artarak 28 milyar olarak
gerçekleşmiştir.
Temsili değere göre incelendiğinde borsalardaki toplam türev
işlem hacminin %79’u vadeli işlem sözleşmelerine aittir.
Sözleşmelere dayanak varlıklara göre bakıldığında, hem vadeli
işlemlerde hem de opsiyonlarda faiz sözleşmelerinin önemli
yer tuttuğu görülmektedir.
DÜNYA BORSALARINDA VADELİ İŞLEM HACMİ (2018)
İşlem Hacmi
(milyar dolar) Toplamdaki Payı
(%)
1 CME Group 1,399,263 65.1%
2 BM&FBOVESPA 419,172 19.5%
3 Eurex 118,080 5.5%
4 ICE Türev (Avrupa) 85,167 4.0%
5 Avustralya Borsası 36,124 1.7%
6 CFFEX-Çin 15,796 0.7%
7 Hong Kong 15,242 0.7%
8 Montreal Borsası 12,864 0.6%
9 Euronext 6,197 0.3%
10 Kore Borsası 5,901 0.3%
24 Borsa İstanbul 269 0.0%
Toplam 2,148,633 100.0%
Kaynak: WFE
Borsalar vadeli işlem hacimlerine göre sıralandığında CME
Grubu (Şikago Borsası), kıyaslamada bir önceki yıl olduğu gibi
1,4 katrilyon dolarlık işlem hacmiyle ilk sırada gelmektedir.
Dünyada faiz
sözleşmeleri vadeli işlemlerinde önemli
yer tutmaktadır.
-
Dünyadaki borsalarda gerçekleşen vadeli işlemlerin %65’i bu
borsada yapılmaktadır.
Brezilyalı Bovespa’da emtiaya dayalı vadeli işlemlerdeki artış
sebebiyle, toplam işlem hacmi bir yılda 4,5 katına çıkarak 419
trilyon dolara ulaşmıştır. Sonuç olarak, 2018 yılında dünya
borsalarındaki vadeli işlem hacminin %85’ini CME Grubu ve
Bovespa Borsası oluşturmuştur. 2017’de faize dayalı işlem
hacmindeki artışa paralel olarak sıralamada yükselerek 2.
olan ICE Türev Borsası (Avrupa) 2018’de vadeli işlem
hacmindeki %80 küçülme ile 4. sıraya gerilemiştir.
Borsa İstanbul’da 2018 yılında toplam vadeli işlem hacmi 269
milyar dolardır. Türkiye vadeli işlem hacimleri sıralamasında
önceki yılki konumundan 1 sıra ilerleyerek 24. sırada yer
almıştır.
DÜNYA BORSALARINDA OPSİYON İŞLEM HACMİ (2018)
İşlem Hacmi
(milyar dolar) Toplamdaki Payı
(%)
1 Şikago Ticaret Borsası 442,277 75.6%
2 Kore Borsası 45,056 7.7%
3 Eurex 30,728 5.3%
4 NSE-Hindistan 29,992 5.1%
5 ICE Türev (Avrupa) 15,353 2.6%
6 BM&FBOVESPA 6,072 1.0%
7 Hong Kong 4,650 0.8%
8 TAIFEX 3,441 0.6%
9 Euronext 3,071 0.5%
10 OMX Nordic 1,230 0.2%
22 Borsa Istanbul 6.2 0.0%
Toplam 584,733 100.0%
Kaynak: WFE
Dünya borsalarındaki opsiyon işlemlerinde 442 trilyon dolar
hacim ile yine CME grubunun ilk sırada yer aldığı, toplam
işlemlerin %76’sının bu borsada yapıldığı görülmüştür.
Sıralamadaki ilk dört borsada toplam işlemlerin %94’ü
yapılmaktadır.
2017 yılında opsiyon işlemlerinde de 2. olan Avrupa’daki ICE
Türev Borsası 2018’de işlem hacmindeki %75 küçülme ile 5.
sıraya gerilemiştir. Kore Borsası ise hisse senedi endeksine
dayalı opsiyon hacmindeki artış ile ikinci sıraya yükselmiştir.
Henüz gelişmekte olan Borsa İstanbul opsiyon piyasasında
işlem hacmi TL’deki değer düşüklüğüne paralel olarak bir
önceki yıla göre %42 azalarak 6,2 milyar dolar olarak
gerçekleşmiştir. Borsa İstanbul sıralamada geçen seneki
konumundan 1 sıra gerileyerek borsalar arasında 22. sırada
yer almıştır.
Borsa İstanbul vadeli işlem hacmi bakımından
dünya borsaları arasında 24. sırada yer
almaktadır.
-
Yatırım Fonları
Yatırım fonlarına ilişkin analiz için Avrupa Yatırım Fonları ve
Varlık Yönetimi Derneği (European Fund and Asset
Management Association - EFAMA) tarafından derlenen
bilgilerden yararlanılmıştır. EFAMA yatırım fonları, borsa
yatırım fonları ve yatırım ortaklıkları ile ilgili verileri 48
ülkeden toplayarak yayınlamaktadır. Emeklilik fonları verilere
dâhil değildir.
Dünyadaki yatırım fonlarının toplam büyüklüğü borsa
endekslerindeki düşüşe paralel olarak 2017 sonuna göre %5
azalarak 2018 sonunda 47 trilyon dolar olarak
gerçekleşmiştir.
MENKUL KIYMET YATIRIM FONLARI (2018)
Yatırım Fonları (milyar dolar)
Toplamdaki Pay
Fon Portföyü / GSYH
1 ABD 21,078 45.1% 102.8%
2 Lüksemburg 4,654 10.0% 6745.6%
3 İrlanda 2,773 5.9% 756.6%
4 Almanya 2,199 4.7% 54.6%
5 Fransa 2,075 4.4% 74.2%
6 Avustralya 1,946 4.2% 136.3%
7 Güney Kore 1,805 3.9% 126.4%
8 Çin 1,769 3.8% 13.1%
9 İngiltere 1,683 3.6% 59.9%
10 Brezilya 1,211 2.6% 63.4%
36 Türkiye 7 0.0% 1.0%
Toplam 46,699 100.0% 64.4%
Kaynak: EFAMA, IMF, TÜİK
ABD, 21 trilyon dolarlık yatırım fonu portföyü ile dünya
sıralamasında ilk sıradadır. Bu tutar aynı zamanda dünya
genelindeki toplam yatırım fonu büyüklüğünün %45’ini
oluşturmaktadır.
Lüksemburg, vergi ve operasyonel alanlarda sunduğu
olanaklardan dolayı yatırım fonu ve yatırım ortaklığı gibi
kolektif yatırım kuruluşlarının merkezi haline gelmiştir. Bu
nedenle, Avrupa’da pek çok fon Lüksemburg’da kurulmakta,
ancak payları diğer ülkelerdeki yatırımcılara satılmaktadır.
2018 yılında Lüksemburg’un milli geliri 69 milyar dolar iken,
yatırım fonu büyüklüğü 4,7 trilyon dolardır. Sıralamada
Lüksemburg’dan sonra gelen İrlanda da benzer şekilde
sunduğu fırsatlar ile kolektif yatırım şirketlerinin alternatif
merkezi haline gelmeyi hedeflemektedir. Nitekim 2,8 trilyon
dolarlık portföy büyüklüğü ile dünyada üçüncü sırada
gelmektedir.
Verisi derlenen ülkeler arasında sıralamada başı çeken 10
ülkenin yatırım fonu portföy büyüklüğü, toplam portföy
büyüklüğünün %88’ini oluşturmaktadır. 2018 itibarıyla
Türkiye’deki yatırım fonu portföy büyüklüğü bir önceki yıla
göre dolar bazında neredeyse yarı yarıya azalarak 7,4 milyar
dolar olarak gerçekleşmiştir.
ABD’de dünyadaki
toplam yatırım fonlarının %45’i bulunmaktadır.
-
Toplam yatırım fonu portföy büyüklüğünün incelenen
ülkelerdeki milli gelire oranı %64’tür. Türkiye’de ise bu oran
%1’de kalmaktadır.
YATIRIM FONLARININ TÜRLERİNE GÖRE DAĞILIMI (2018)
Pay
Senedi Tahvil-
Bono Para
Piyasası Karma Diğer
ABD 56% 22% 14% 7% 0%
Lüksemburg 29% 29% 8% 22% 12%
İrlanda 26% 22% 20% 5% 27%
Almanya 14% 24% 0% 43% 19%
Fransa 16% 15% 18% 17% 34%
Avustralya 44% 4% 0% 0% 53%
Japonya 91% 2% 6% 0% 1%
Çin 7% 19% 63% 11% 1%
İngiltere 48% 15% 2% 14% 21%
Brezilya 7% 55% 6% 22% 10%
Türkiye 5% 40% 8% 29% 18%
Toplam 43% 22% 13% 13% 10%
Kaynak: EFAMA
EFAMA, yatırım fonlarının türlerine göre dağılımına ilişkin
istatistikler de yayınlamaktadır. Tabloda, 2018 sonu itibarıyla
bir önceki tabloda yer alan ve yatırım fonu büyüklüğü en
yüksek olan ülkelerdeki fonların kırılımı verilmiştir.
Dünya genelindeki toplam fonlarda pay senedi fonlarının payı
%43’tür. Türkiye’de ise menkul kıymet fonlarının sadece %5’i
pay senedi fonlarıdır. İleride de değinileceği üzere
Türkiye’deki fon portföylerinin önemli bir kısmını sabit getirili
enstrümanlara yatırım yapan fonlar oluşturmaktadır. Pay
senedi fonlarının en ağırlıkta olduğu ülke %91 pay ile Japonya
iken tahvil bononun en ağırlıkta olduğu ülke Brezilya’dır.
Dünyadaki toplam yatırım fonlarının %45’inin bulunduğu
ABD’deki fonların %56’sını pay senedi fonları oluşturmaktadır.
Avustralya, Fransa gibi bazı ülkelerin fon dağılımının büyük
bölümünün Diğer kategorisi altında sınıflandığı görülmektedir.
EFAMA sınıflamalarına göre Diğer kategorisi yukarıda belirtilen
geleneksel pay senedi, tahvil/bono gibi kategorilere dâhil
olmayan serbest yatırım fonu, garantili fon ve gayrimenkul
fonu gibi daha çok alternatif yatırım fonlarını kapsamakta ya
da hakkında sınıflama için yeterli bilginin mevcut olmadığı
yatırım fonlarını içermektedir.
Finansal Araçların Getirileri
Yatırım araçlarının karşılaştırmalı getirilerinin sunulduğu bu
bölümde TL ve döviz cinsinden mevduat, özel sektör ve kamu
borçlanma araçları, pay senedi ve altın yatırımlarının
getirilerinin karşılaştırması yapılmıştır.
Altın fiyatları için TCMB veri bankasından Borsa İstanbul’da
gerçekleşen günlük ağırlıklı ortalama TL/kg fiyatları
kullanılmıştır. Mevduat getirileri için TCMB veri bankasından
alınan ortalama faiz oranları kullanılmıştır. Dönem başında
Dünya’daki yatırım fonu portföyünün
%43’ü pay senedi fonlarındadır.
-
yapılan 3 aylık mevduatın, geri dönüşünde anapara ve faiziyle
beraber aynı vadeyle tekrarlandığı varsayılmıştır. Değişken
faizli özel sektör tahvilleri ile devlet iç borçlanma senetlerinin
getirileri BIST-KYD endeksleri kullanılarak hesaplanmıştır.
Getiriler, gelir vergisi kesintisi göz önüne alınarak
sunulmuştur. Pay senedi ve borçlanma aracı ağırlıklı fonların
getirilerini hesaplamak için BIST-KYD endeksleri kullanılmıştır.
Emeklilik yatırım fonlarının getirisi için Emeklilik Gözetim
Merkezi’nin Birliğimize sağlamış olduğu veriler kullanılmıştır.
2018 yılında en yüksek getiri %45 artışla 3 ay vadeli dolar
cinsi döviz tevdiat hesabında elde edilmiştir. Türk lirasının
yabancı paralar karşısındaki değer kaybı sonucunda dolar
cinsinden mevduatın reel getirisi %20 olmuştur. Avronun
%34 değer kazandığı 2018 yılında, avro cinsinden
mevduatlarda yatırımcılar %36 getiri elde etmiştir. Aynı
dönemde altın da %38 nominal (%15 reel) getiri sağlamıştır.
Yine dövizdeki değer kazancına bağlı olarak, kamu dış
borçlanma araçları emeklilik yatırım fonları %29 ile en yüksek
kazanç sağlayan yatırım araçlarından biri olmuştur.
Yanı sıra, faizlerin yükselmesiyle birlikte, değişken faizli özel
sektör tahvillerinin getirisi %20 olması dikkat çekicidir. Kamu
borçlanma araçlarına (GDS-ALL endeksi) yapılan yatırımın
getirisi ise faizlerdeki artışla beraber %2’de kalmıştır. 2017
yılında yatırımcıları için en fazla getiri sağlayan BIST-100
senetleri ise 2018 yılında %21 değer kaybetmiştir.
SEÇİLMİŞ YATIRIM ARAÇLARININ NET GETİRİSİ (2018) 2014 2015 2016 2017 2018 3 ay $ DTH 11.4% 27.5% 22.9% 9.9% 44.5%
$ 9.2% 25.4% 20.6% 7.2% 40.0%
Altın 8.2% 11.7% 31.6% 19.7% 37.7%
3 ay € DTH -1.9% 14.1% 17.8% 23.2% 35.7%
€ -3.7% 12.6% 16.5% 21.7% 33.8%
Kamu Dış Borçlanma Araçları Emeklilik Yat. Fon. 17.4% 18.9% 17.0% 17.8% 29.3%
Değişken Faizli Özel Sektör Tahvilleri 11.7% 10.1% 11.9% 15.6% 19.9%
Borçlanma Aracı Ağırlıklı Yatırım Fonları 8.5% 8.3% 8.3% 11.7% 16.7%
3 ay TL Mevduat 8.3% 8.8% 9.7% 10.1% 14.0%
Esnek/Değişken Emeklilik Yatırım Fonları 14.0% 1.0% 11.0% 16.3% 8.9%
Devlet İç Borçlanma Senetleri 16.9% 1.0% 9.4% 7.8% 2.2%
Kamu Borçlanma Araçları Emeklilik Yat. Fon. (TL) 13.6% 1.4% 8.3% 7.7% 3.7%
Pay Senedi Ağırlıklı Yatırım Fonları 20.0% -6.6% 15.2% 41.3% -8.5%
Pay Senedi Ağırlıklı Emeklilik Yatırım Fonları 27.4% -12.9% 11.3% 49.5% -15.3%
BIST-100 26.4% -16.3% 8.9% 47.6% -20.9%
TÜFE 8.2% 8.8% 8.5% 11.9% 20.3%
Kaynak: Borsa İstanbul, Hazine, TCMB, TÜİK, EGM, TSPB hesaplamaları
Raporun yatırım tercihlerinin incelendiği “Yatırımcılar”
bölümünde de değinildiği üzere, TL mevduatın Türkiye’deki
tasarruflardaki payı %33 ile ağırlıktadır. Öte yandan, 2018
yılında %14 nominal getiri sağlayan TL mevduatı,
yatırımcılarına reel anlamda kayıp yaşatmıştır.
Borçlanma aracı ağırlıklı menkul kıymet yatırım fonları 2018
yılında %17 getiri sağlarken, TL kamu borçlanma araçları
emeklilik yatırım fonlarının getirisi %4’te kalmıştır. BIST 100
endeksindeki düşüşe paralel olarak, pay senedi ağırlıklı
yatırım fonları ve emeklilik yatırım fonları yatırımcılarına kayıp
2018 yılında en
yüksek getiri %45 ile 3 ay vadeli dolar
cinsi döviz tevdiat hesabında elde
edilmiştir.
-
yaşatmıştır. Bununla beraber emeklilik yatırım fonlarındaki
kayıp, menkul kıymet yatırım fonlarının üzerinde
gerçekleşmiştir.
Sabit Getirili Menkul Kıymetler
Türkiye’de sabit getirili menkul kıymetler (SGMK), kamu
kesimi tarafından ihraç edilen devlet tahvilleri ve hazine
bonoları ile özel sektör tarafından ihraç edilen tahvil,
finansman ve banka bonoları, varlığa dayalı menkul kıymetler
ile kira sertifikalarından oluşmaktadır.
2018 yılında özel sektörün tahvil ihraçlarıyla sağladığı kaynak
%37 artışla 179 milyar TL’ye çıkmıştır. Bu ihraçların %77’si,
bankalarca yapılmıştır. Kamu tarafında ise 121 milyar TL’lik
yeni ihraç gerçekleşmiştir. İkincil piyasa işlemlerinde Kesin
alım-satım işlem hacmi %8 artarak 666 milyar TL olurken,
repo-ters repo işlemleri çok değişmeyerek 4,7 milyar TL’de
kalmıştır.
Sabit Getirili Menkul Kıymet Getirileri
Enflasyonun yüksek seyri neticesinde TCMB’nin uygulamış
olduğu sıkı para politikasının etkisiyle Bankalararası Para
Piyasası ve Borsa İstanbul Repo - Ters Repo Pazarındaki faiz
oranları yıl içinde %12 civarından %25 civarına yükselmiştir.
FAİZ ORANLARI
Kaynak: Borsa İstanbul, Bloomberg
Yıla %13 seviyesinde başlayan gösterge tahvil faizi ise,
TCMB’nin faiz artırımları, döviz kurunda yıl boyunca yüksek
kalan oynaklık ve küresel ekonomik gelişmelerle, 2018 yılı
sonunda %20 civarına çıkmıştır.
6
10
14
18
22
26
30
01.1
7
03.1
7
05.1
7
07.1
7
09.1
7
11.1
7
01.1
8
03.1
8
05.1
8
07.1
8
09.1
8
Gösterge Tahvil Faizi (Bileşik) BIST Gecelik Repo Faizi%
2018 yılında özel sektörün tahvil
ihraçlarıyla sağladığı kaynak %37 artışla
179 milyar TL’ye çıkmıştır.
-
Sabit Getirili Menkul Kıymet Stokları
Türkiye’de işlem gören menkul kıymetler içinde SGMK’lar,
hem stok, hem de işlem hacmi açısından en yüksek paya
sahip araçlardır. Yurtiçindeki toplam SGMK stokunun %91’i
ise kamuya aittir.
BORÇLANMA ARAÇLARI STOKU (MİLYON TL)
2014 2015 2016 2017 2018 2018/2017
Değişim
Yurtiçi Tahvil-Bono Stoku 462,277 489,292 520,229 600,821 647,105 7.7%
Kamu İç Borç Stoku 414,649 440,124 468,644 535,448 586,142 9.5%
Devlet Tahvili 414,649 440,124 467,620 534,473 580,647 8.6%
Hazine Bonosu 0 0 1,025 974 5,495 464.2%
Özel Sektör Borç Stoku 47,628 49,168 51,585 65,373 60,963 -6.7%
Tahvil 18,954 19,678 18,754 19,179 16,857 -12.1%
Finansman Bonosu 0 0 0 0 0 -
Banka Bonosu 26,279 27,549 30,776 44,345 38,992 -12.1%
Varlığa Dayalı Menkul Kıymet 2,395 1,941 2,055 1,849 5,113 176.5%
Uluslararası Tahvil Stoku 225,182 280,490 357,710 438,518 614,868 40.2%
Kamu Uluslararası Tahvil Stoku 146,792 183,084 234,064 279,735 407,330 45.6%
Özel Uluslararası Tahvil Stoku 78,390 97,406 123,647 158,783 207,538 30.7%
Uluslararası Tahvil Stoku (mn. $) 96,773 96,121 101,645 116,259 116,430 0.1%
Kamu Uluslararası Tahvil Stoku (mn. $) 63,085 62,741 66,510 74,163 77,131 4.0%
Özel Uluslararası Tahvil Stoku (mn. $) 33,689 33,380 35,135 42,096 39,299 -6.6%
Kaynak: Hazine, SPK
Mevcut hazine bonosu ve devlet tahvillerinin toplam nominal
değerini gösteren kamu iç borç stoku 2018 sonunda 586
milyar TL’dir. Hazinenin yurtdışında ihraç ettiği uluslararası
tahvil (eurobond) stokundaki süregelen artış, 2018 yılında da
devam etmiş, yıl sonunda toplam stok 77 milyar dolar
olmuştur.
Özel sektör tarafında ise 2017 yılındaki hızlı artıştan sonra
tahvil-bono stoku, 2018 yılında %7 gerileyerek 61 milyar
TL’ye inmiştir. Özel sektör borçlanma aracı stokunun önemli
bir kısmını banka bonoları oluştururken, yılsonunda Türkiye
Kalkınma ve Yatırım Bankası’nın ihracıyla, varlığa dayalı
menkul kıymet (VDMK) stoku 5 milyar TL’ye çıkmıştır. Özel
sektörün uluslararası tahvil stoku ise 2017 sonu seviyesine
göre %7 düşerek 39 milyar dolara inmiştir.
Sabit Getirili Menkul Kıymet Birincil Piyasa
İşlemleri
Hazine ve Maliye Bakanlığı 2018 yılı içerisinde tahvil
ihraçlarıyla yurtiçinde 121 milyar TL, yurtdışında 8 milyar
dolar borçlanmıştır. Sabit faizli kuponlu tahviller ihraçların
önemli bir kısmını oluştursa da, önceki yıla göre payı
azalmıştır.
Hazine ve Maliye Bakanlığı, döviz kurlarındaki yükseliş
ortamında, 2018 yılında da 1,3 milyar TL’lik döviz cinsi sabit
faizli kuponlu borçlanma senedini talep toplama yöntemiyle
bireysel yatırımcılara ihraç etmiştir. Hazine en son 2010
yılında döviz cinsi DİBS ihraç etmişti.
Özel sektörün borçlanma aracı
stoku %7 gerileyerek 61 milyar TL’ye inmiştir.
-
2017 yılındaki ilk ihraçlardan sonra 2018 yılında altın tahvili
ve altına dayalı kira sertifikası ihracı yoluyla 4,2 ton altın
finansal sisteme kazandırılmıştır. Borsa İstanbul altın fiyatları
kullanılarak yapılan hesaplamaya göre altına dayalı borçlanma
aracı ihraç tutarı 859 milyon TL’yi bulmaktadır.
2018 yılında TL cinsi kuponsuz senet ihraçları hızlı bir
yükselişle 14 milyar TL’yi bulmuştur. Benzer şekilde kira
sertifikası ihraçları da %70 artarak 7 milyar TL olmuştur.
2017 yılında 71 ay olan nakit iç borçlanmanın ortalama vadesi
2018 yılında 59 aya gerilemiştir.
KAMU BORÇLANMA ARAÇLARI İHRACI
2014 2015 2016 2017 2018
2018/2017 Değişim
İç Borçlanma (Mn. TL) 129,966 91,489 94,561 129,050 123,096 -4.6%
TL Cinsi Sabit Faizli Kuponlu Senetler 75,116 61,838 66,033 93,612 67,962 -27.4%
Döviz Cinsi Sabit Faizli Kuponlu Senetler - - - - 1,286 -
TL Cinsi Değişken Faizli Kuponlu Tahviller 20,089 5,823 5,453 9,701 11,977 23.5%
TÜFE'ye Endeksli Tahviller 19,843 14,132 9,834 13,152 16,448 25.1%
TL Cinsi Kuponsuz Senetler 11,745 6,305 6,979 7,948 13,890 74.8%
TL Cinsi Kira Sertifikaları 3,173 3,390 6,262 4,260 7,254 70.3%
Döviz Cinsi Kira Sertifikaları - 3,419 -
Altın Tahv. ve Altına Day. Kira Sert. - - - 377 859 127.7%
Altın Tahv. ve Altına Day. Kira Sert. (Ton) - - - 2.5 4.2 68.0%
Dış Borçlanma (Mn. $) 7,306 3,000 5,500 9,660 7,712 -20.2%
Kaynak: Hazine, TSPB Hesaplamaları
Son yıllarda özel sektör borçlanma araçlarında hem çeşitlilik
hem de ihraç miktarı açısından önemli gelişmeler yaşanmıştır.
Özel sektör, tahvil ve bono ihraçları sayesinde 2018 yılında
179 milyar TL kaynak sağlarken, bu tutarın kamunun ihraç
miktarının üstünde gerçekleştiği dikkat çekmektedir. Bununla
beraber, özel sektör ihraçlarındaki vadelerin daha kısa
olmasının da bu sonuçta etkisi bulunmaktadır.
İhraççı bazında özel sektör borçlanma aracı ihraçları (varlığa
dayalı menkul kıymetler dâhil) incelendiğinde, toplam ihraç
hacminin %77’sinin bankalar tarafından gerçekleştirildiği
görülmektedir. Bankaları; aracı kurum, finansal kiralama ve
faktoring şirketleri gibi banka dışı finansal kurumlar takip
etmektedir. Bununla beraber, bu bölümde sunulan verilerin
Borsa İstanbul’dan temin edildiği ve tahsisli satışları
içermediği, diğer bir deyişle tüm ihraçların bu kısımdaki
verilere dâhil edilemediği dikkate alınmalıdır.
İHRAÇÇI BAZINDA ÖZEL SEKTÖR BORÇLANMA ARAÇLARI İHRACI* (2018)
2014 2015 2016 2017 2018
2018/2017 Değişim
İhraç Sayısı 517 621 760 1,217 1,385 13.8%
Banka 303 319 365 667 836 25.3%
Banka Dışı-Finans 170 237 350 484 489 1.0%
Finans Dışı 44 65 45 66 60 -9.1%
İhraç Miktarı (Mn. TL) 66,358 79,610 90,149 130,332 179,120 37.4%
Banka 55,348 62,653 60,287 88,238 138,249 56.7%
Banka Dışı-Finans 7,725 13,201 26,996 36,439 37,178 2.0%
Finans Dışı 3,285 3,756 2,866 5,655 3,693 -34.7%
Kaynak: Borsa İstanbul, TSPB hesaplamaları *Tahsisli satışlar hariçtir
2018 yılında kamu kesimi, 121 milyar
TL’lik borçlanma aracı ihraç etmiştir.
-
2018’de bankalar tahvil ihraçlarından önceki yıla kıyasla
%57’lik artışla 138 milyar TL kaynak yaratmıştır. Bu artışta
yüksek kredi mevduat oranına bağlı olarak bankacılık
sektörünün sermaye piyasasından kaynak temin etme ihtiyacı
etkili olmuştur. Banka dışı finansal kurumların gerçekleştirdiği
borçlanma aracı ihraçları 37 milyar TL seviyesinde kalmıştır.
Reel sektörün borçlanma aracı ihracı ise bir önceki yıla göre
%35 düşüşle 3,7 milyar TL’ye gerilemiştir.
ÖZEL SEKTÖR BORÇLANMA ARACI İHRAÇLARI (2018)
Halka
Arz
Nitelikli İhraç
Pazarı
Borsa Dışında
İhraç Toplam
Ürün Sayısı 86 64 1,235 1,385
Bono 65 3 1,062 1,130
Tahvil 5 3 58 66
Kira Sertifikası 15 19 111 145
Varlığa Dayalı Menkul Kıymet 0 39 1 40
Varlık Teminatlı Menkul Kıymet 1 0 1 2
Paya Dönüştürülebilir Tahvil 0 0 1 1
Sermaye Benzeri Tahvil 0 0 1 1
İhraç Tutarı (Mn. TL) 18,079 4,654 156,388 179,121
Bono 13,972 150 125,320 139,442
Tahvil 643 2,977 8,507 12,126
Kira Sertifikası 3,440 875 18,091 22,406
Varlığa Dayalı Menkul Kıymet 0 652 3,150 3,802
Varlık Teminatlı Menkul Kıymet 24 0 1,000 1,024
Paya Dönüştürülebilir Tahvil 0 0 170 170
Sermaye Benzeri Tahvil 0 0 150 150
Kaynak: Borsa İstanbul
2018 yılındaki özel sektör borçlanma senedi ihraçlarının 86’sı
halka arz yoluyla, 64’ü Borsa İstanbul Nitelikli İhraç
Pazarında, 1.235’i de borsa dışında satılmıştır. İhraç
tutarlarına göre bakıldığında, satışların ağırlıkla borsa dışında
yapıldığı görülmektedir. 2018 yılında borsa dışında yapılan
ihraçların payı önceki yıla göre 2 puan artarak %87’ye
yükselmiştir.
2018 yılında nitelikli ihraç pazarında 652 milyon TL’lik varlığa
dayalı menkul kıymet ihracı yapılırken, Türkiye Kalkınma
Bankası tarafından Aralık 2018’de borsa dışında nitelikli
yatırımcılara 3,2 milyar TL tutarında varlığa dayalı menkul
kıymet ihracı gerçekleştirilmiştir.
Sabit Getirili Menkul Kıymet İkincil Piyasa İşlemleri
Sabit getirili menkul kıymet kesin alım satım işlemleri 2018
yılında önceki yıla göre %8 oranında artarak 666 milyar TL
olmuştur. Bu işlemlerin %41’ini borsa dışında yapılıp, Borsa
İstanbul’a tescil edilmiştir.
2018 yılında kamu borçlanma araçlarının işlem hacmi 594
milyar TL ile toplam işlem hacminin %89’unu oluşturmuştur.
Bu işlemlerin %39’u borsa dışında gerçekleşmiştir.
İhraçlardaki canlanmayla birlikte, özel sektör borçlanma aracı
işlemleri de artmıştır. Nitekim 2010 yılında %1’in altında olan
özel sektör borçlanma araçlarının toplam tahvil ve bono
2018 yılında repo
işlem hacmi önceki yıla göre fazla
değişmeyerek 4,7 trilyon TL olmuştur.
-
işlemlerindeki payı, 2017 sonunda %6’ya yükselmiş, 2018’de
ise %11’e ulaşmıştır. 2018 yılında 71 milyar TL olarak
kaydedilen işlem hacminin yarısı borsada gerçekleşmiştir.
BORÇLANMA ARAÇLARI İŞLEM HACİMLERİ (MİLYAR TL)
2014 2015 2016 2017 2018 2018/2017
Değişim Kesin Alım-Satım İşlemleri Toplam* 673 523 661 619 666 7.5%
Kesin Alım-Satım (Tescil) 351 273 308 266 269 1.4%
Kamu Borçlanma Araçları 334 250 299 257 233 -9.1%
Özel Sektör Borçlanma Araçları 17 23 9 9 36 297.2%
Kesin Alım-Satım (Borsa İstanbul) 322 250 353 354 396 12.1%
Kamu Borçlanma Araçları 306 235 335 324 361 11.3%
Özel Sektör Borçlanma Araçları 16 15 18 29 35 20.7%
Günlük Ort. Kesin Alım Satım İşlem Hacmi 3 2 3 2 3 8.3%
Repo-Ters Repo İşlemleri Toplam** 8,021 10,611 11,554 4,745 4,660 -1.8%
Repo (Tescil) 697 595 542 537 656 22.1%
Repo (Borsa İstanbul) 7,323 10,016 11,012 4,208 4,004 -4.9%
Kamu Borçlanma Araçları 7,304 9,998 10,984 4,183 3,985 -4.7%
Özel Sektör Borçlanma Araçları 19 18 28 25 18 -26.3%
Günlük Ort. Repo-Ters Repo İşlem Hacmi 32 42 46 19 19 -1.0%
Swap Piyasası İşlemleri - - - - 12 -
Yabancı Menkul Kıymetler Toplam 22 32 30 21 31 43.7%
Tescil 22 32 30 21 31 43.7%
Borsa İstanbul 0.2 0.0 0.0 0.0 0.0 -
Günlük Ortalama YMKP İşlem Hacmi 0.1 0.1 0.1 0.1 0.1 44.9%
Kaynak: Borsa İstanbul *Kesin Alım-Satım ile Nitelikli Yatırımcıya İhraç pazarları toplamıdır. **Repo-Ters Repo, Bankalararası Repo-Ters Repo, Menkul Kıymet Tercihli Repo ve Pay Senedi Repo pazarları toplamıdır.
2018 yılında repo işlem hacmi önceki yıla göre fazla
değişmeyerek 4,7 trilyon TL olmuştur. Repo işlemlerinin
%86’sı Borsa İstanbul’da yapılmıştır.
2018 yılında Borsa İstanbul’daki Repo-Ters Repo pazarında
işlemler bir önceki yıla göre değişmeyerek 1,6 trilyon TL
olmuştur. Repo işlemlerinin 2,4 trilyon TL’lik daha büyük
kısmı ise Bankalararası Repo Pazarında gerçekleşmiştir.
Bankaların birbirleri ile sadece portföyleri hesabına işlem
yaptığı bu pazar 2011 yılında kurulmuş olup, fon sağlayan
bankaların bu pazardaki repo işlemleri zorunlu karşılık
yükümlülüğüne tabi değildi. Ancak, Aralık 2018’de TCMB’nin
yayınladığı yeni düzenleme ile bankaların bu pazardaki repo
işlemleri de zorunlu karşılığa tabi tutulmaya başlanmıştır.
Düzenleme ertesinde bu pazarın avantajının ortadan kalkması
ile organize repo piyasalarındaki likidite konsolidasyonun
sağlanması amacıyla Bankalararası Repo Pazarı 28 Aralık
2018’de kapatılmıştır.
Diğer taraftan, Ekim 2018’de kurulan BIST Swap Piyasası’nda
toplam 12 milyar TL tutarında işlem gerçekleşmiştir.
Takasbank’ın merkezi karşı taraf olduğu bu pazar ile
çoğunlukla tezgahüstü piyasalarda gerçekleştirilen swap
işlemlerin organize piyasada gerçekleşmesi öngörülmektedir.
Bu piyasada Türk lirası ile Amerikan doları ve avro cinsi
yabancı para birimlerinin birbirleri ile değişimini amaçlayan
işlemler gerçekleştirilmektedir.
2018 yılında repo
hacmi 4,7 trilyon TL’de kalmıştır.
-
Takasbank Para Piyasası İşlemleri
2018 yılında Borsa İstanbul’da repo işlemleri önceki yıla göre
fazla değişmeyerek 4,7 trilyon TL’de kalırken, Takasbank
Para Piyasası işlemleri %41 artışla 856 milyar TL’ye
ulaşmıştır. Bu piyasada gerçekleşen faiz oranlarının Borsa
İstanbul repo piyasasında gerçekleşen oranların 1 puan kadar
üzerinde olmasının sonuçta etkisi olduğu düşünülmektedir.
TAKASBANK PARA PİYASASI İŞLEM HACMİ (MİLYON TL)
Yıl Tutar
2014 234,764
2015 257,237
2016 427,968
2017 608,951
2018 856,133
Kaynak: Takasbank
Pay Senetleri
Küresel ekonomiye dair endişeler ve Türkiye’de iktisadi
faaliyetin ivme kaybetmesiyle birlikte, BIST 100 endeksi
2018 yılında %21 düşerek yılı 91.270 puanda kapatmıştır.
Endeksin yönüne paralel olarak piyasa değeri %10 düşerek
795 milyar TL olurken, pay senedi işlem hacmi bir önceki yıla
göre %36 artarak 2 trilyon TL seviyesinde gerçekleşmiştir. 9
adet birincil halka arzın gerçekleştiği Borsa İstanbul’da, halka
arz hasılatı 5,4 milyar TL olurken, Aselsan’ın 3 milyar TL
tutarında ikincil halka arzını da içeren toptan satışlar
pazarında toplam 3,9 milyar TL işlem gerçekleştirilmiştir.
Halka arz ve sermaye artırımları ile şirketlere 15 milyar TL
kaynak aktarılmıştır.
Pay Senedi Getirileri
2018 yılı genelinde uluslararası piyasalardaki endişelerin yanı
sıra yurtiçindeki siyasi belirsizlikler, pay senedi piyasasını
olumsuz etkilemiştir.
2017 yılından itibaren hızlanan dünya ekonomisi ve gelişmiş
ülke para politikalarında normalleşme eğiliminin devam
etmesi ile uluslararası hisse senedi piyasası yükseliş trendini
korumuştur. Diğer taraftan, yılın ikinci yarısından itibaren
yavaşlayan küresel ekonomi korumacı ticaret önlemlerinin
yaygınlaşma ihtimaliyle, yurtdışındaki Borsa endeksleri
düşmeye başlamıştır.
Türkiye’de ise 2018 yılına daha sakin giren finansal piyasalar,
ikinci çeyrekten itibaren dalgalanmaya başlamıştır. Ağustos
ayında ABD ile Türkiye diplomatik ilişkilerinde yaşanan kısa
süreli bozulmayla şiddetlenen Türk lirasındaki değer kaybı,
yılın son döneminde TCMB’nin faiz artırımıyla bir ölçüde telafi
edilmiştir. Bu gelişmelere paralel olarak, 2018 yılına 115.000
seviyesinde giren BIST-100 fiyat endeksi, yılın ikinci
çeyreğinde düşmeye başlamış, Ağustos ayında finansal
BIST-100 endeksi bir önceki yıla göre %21
düşmüştür.
-
piyasalarda yaşanan oynaklıkla birlikte mali sektör pay
senetlerinde yaşanan satış baskısıyla birlikte 87.000 puana
kadar inmiştir. Devam eden süreçte TCMB’nin para
politikasındaki sıkı duruşunu sürdürmesi ve son çeyrekte
küresel yavaşlamanın etkisiyle Fed’in faiz artırımına ara
vereceğini açıklaması ile endeks 100.000 seviyesine
yaklaşmıştır. Sonuç olarak BIST-100 endeksi seneyi %21
düşüşle 91.270 puanda kapatmıştır.
BIST 100 VE GÜNLÜK İŞLEM HACMİ
Kaynak: Borsa İstanbul
BIST 100 endeksinin yanı sıra, mali ve sınai fiyat endeksleri
sektör bazında genel bir bilgi vermektedir. 2018 yılında BIST-
100 %21 düşerken, mali endeksteki düşüş %26’yı aşmıştır.
Son 5 yıldaki yıllık ortalama fiyat hareketleri kıyaslandığında
sınai endeks yıllık ortalama %11 artış ile mali endeksin (%2)
üzerinde kazanç sağlamıştır.
BORSA İSTANBUL PAY ENDEKSLERİNİN TL BAZINDA GETİRİSİ
Fiyat Getiri
BIST 100 Mali Sınai BIST 100 Mali Sınai 2014 26.4% 27.3% 26.3% 28.7% 29.4% 29.9%
2015 -16.1% -17.8% -7.9% -13.9% -16.3% -5.1%
2016 8.9% 9.9% 15.2% 11.6% 12.1% 20.0%
2017 47.6% 31.5% 54.8% 52.1% 34.4% 61.0%
2018 -20.9% -26.1% -19.0% -18.1% -23.9% -14.9%
2014-2018 34.6% 11.2% 68.2% 53.7% 23.6% 102.9%
Yıllık Ortalama 6.1% 2.2% 11.0% 9.0% 4.3% 15.2%
Kaynak: Borsa İstanbul
Fiyat hareketlerinin yanında, dağıtılan temettüleri de dikkate
alan getiri endekslerine bakıldığında, 2018 yılında kayıplar
nispeten azalmaktadır. Son 5 yıllık dönemde BİST-100
şirketleri yıllık ortalama %9 getiri sağlarken, bu rakam sınai
endekste %15’i bulmaktadır.
Piyasa Değeri
2017 sonunda 880 milyar TL olan Borsa İstanbul’da işlem
gören şirketlerin piyasa değeri, küresel ekonomiye ilişkin
endişeler ve Türkiye’de iktisadi faaliyetin ivme kaybetmesinin
yanında Ağustos ayında yaşanan kur şokunun reel kesim
güvenini ve iyimserliği zedelemesi nedeniyle, endeksteki
0
2,000
4,000
6,000
8,000
10,000
12,000
14,000
16,000
60,000
70,000
80,000
90,000
100,000
110,000
120,000
130,000
140,000
01-1
7
03-1
7
05-1
7
07-1
7
09-1
7
11-1
7
01-1
8
03-1
8
05-1
8
07-1
8
09-1
8
11-1
8
İşlem