stelik günümüzde konuflulan bir çok dile de kaynakl›k etmifl.Bu zenginli¤i kendisinden daha da kadim bilim, felsefe vesanat dili olan Antik Yunancaya borçlu. Dünyaca ünlü nosce

te ›psvm vecizesi de Antik Yunan vecizesi gnothi seauton 'un Latince çevirisi. Bizim dilimiz Türkçemizdeki karfl›l›¤›

kendini bil demek…Kimi okuyucunun; “Peki neden yaz›n›n bafll›¤›n› Latince koyup

da laf› bunca dönüp dolaflt›rd›n, a Tekin Özertem” Do¤rudan 'KendiniBil' diye döflenseydin ya flu bafll›¤› yaz›n›n en bafl›na kendini bil diye!”

63

Kültür ve Sanat Dünyas›ndanTekin Özertem

Nosce

te Ipsvm

‹nsanl›k tarihindebütün büyük

medeniyetlerin,inançlar›n

en baflta gelen önermesi:

Bu kez yaz›m›n bafll›¤›n› Latince koydum. Niye mi?Bilim dili oldu¤u kadar felsefe ve sanat dili olarak da

oldukça zengin kadim bir dil oldu¤u için.

Ü

64

düflündü¤ünü hisseder gibiyim. Hay›r,amac›m laf› döndürüp dolaflt›rmakde¤il. Araya yabanc› sözcükler s›k›fl-t›r›p, bilgiçlik taslay›p züppelik etmekde! Birazc›k dikkat çekmek düflüncesiyatsa da bu seçimimin alt›nda as›lvurgulamak istedi¤im “Kendini Bil”

sözünün, ne denli kadim bir deyifloldu¤unu, kendini bilmenin ne kadarönemli bir erdem oldu¤unun yaz›n›nbafll›¤›ndan bafllayarak alt›n› çizmek.

ntik Yunancas›n›n Delphi'deki(1)

Apollon Tap›na¤›'n›n giriflindealt›n harflerle yaz›l› oldu¤unu

bildi¤imiz bu öz deyifli ilk kim söyle-mifl belli de¤il. Rivayet muhtelif:Spartal› Chilon diyenler de var, MiletliThales, Sokrates, Pisagor, Atinal›Solon diyenler de. Kimi kaynaklar damitolojiye, Apollon'un flair k›z›Phemonoe'ye gönderme yap›yorlar.Latin flairi Decimus Junius Juvenalisda bu öz deyiflin cennetten ç›kmaoldu¤unu söylemifl. ‹flin bu yan› tarih-çilere ait. Bence kimin söyledi¤i de¤il,söylenmifl olan sözün içerdi¤i derinanlam ve düflünce önemli…

Sadece Bat› kültürlerinde de¤il,Do¤u kültürlerinde de yüz y›llar önce-

sine dayanan erdemlerin en bafll›cas›kendini bilmek, kendini tan›mak. Hemdini hem felsefi anlamda. Budizm'dentutun da bir zamanlar›n ‹slam uygarl›-¤›na kadar.

Yaflamlar›n›n bir bölümü ayn›y›llara raslayan Mevlana ve YunusEmre'nin(2) de önemle vurgulam›fllarkendini bilmenin ne denli önemli birerdem oldu¤unu:

A

‹lim ilim bilmektir‹lim kendin bilmektir

Sen kendini bilmezsen Ya nice okumakt›r.

Yunus Emre

“Yarabbi bildir de ben benibileyim, beni bilen ben ile kendimegeleyim.” demifl Mevlânâ Celâleddîn-î Rûmî ! Yunus Emre de “‹lim ilimbilmektir/ ‹lim kendin bilmektir/ Senkendini bilmezsen/ Ya nice okumak-t›r.” diye sürdürmüfl.

ünümüzde de halk aras›nda“Sen seni bil sen seni, seni senibilmez isen patlat›rlar enseni”

diye yar› alayc› yar› uyar›c› bir deyifledönüflmüfl. Sezen Aksu'nun “Sen senibil sen seni / sen s›k› tut çeneni / elinediline hakim ol/ yoksa öcüler yerseni.” sözlerini içeren flark›s› da bununkan›t›. Bu dönüflümü olumsuzlayanbir durufl. Alayc›, alayc› oldu¤u kadarda elefltirel bir karfl› ç›k›fl SezenAksu'nun “Yerimiz mi dar yenimizmi?” diye bafllayan “Hadi Bakal›m”adl› bu flark›s›.

Ben de “hadi bakal›m” deyips›ralayay›m sorular›m›:

Söyler misiniz lütfen, ne demekbu özdeyiflin anlam›?

Ne demek kendini bil?Neden söylenmifl bu söz?Ve neden hâlâ özen ve önemle

vurgulanarak söylenerek tekrarlan-makta bu sözün içerini, özünü kavra-m›fl düflünürlerce?

Asl›nda yan›t basit!Yan›t basit de kendini bilmeyi

baflarabilmek pek kolay de¤il! E¤erkolay olsayd›, insanlar, en az›ndanbu sözün Apollon Tap›na¤›'n›n girifli-ne alt›n harflerle yaz›ld›¤›ndangünümüze uzanan bunca yüz y›l sonrabu kadar yabanc› olmazlard› kendileri-ne. Kültürler bu sözün özüne göre

flekillenir, yaflam daha bir anlamkazan›rd› k›sa ömürler süresince.

Acaba tap›na¤›n d›fl›na, giriflede¤il de içine, ç›karken insanlar›ngörebilecekleri flekilde yine kap›n›nüzerine mi yaz›lmal›yd› bu özlü sözdiye düflünürüm zaman zaman. ‹badetsonras›nda ar›nm›fl olarak tap›naktanç›k›l›rken görülüp okusayd› dahagüçlü mü yer ederdi kendini bilmekinsanlar›n günlük yaflamlar›nda? Belkide derim kendi kendime, tap›na¤›ngirifline yaz›lm›fl olmas›n›n nedenitap›na¤a girenlerin içeride hadlerinibilmelerini, ayaklar›n› denk almalar›gerekti¤ini hat›rlatmak içindir diyegeçiririm akl›mdan. Olamaz m›? Balgibi de olur! Sonra da yine kendimitiraz ederim bu komplo teorime (!)mabedin d›fl›na yaz›lmas›n›n nedenibelki de mabede ibadete gelenler kadargelmeyenlerin de okuyup düflünmesiiçindir diye. O zaman da bir tebessümyay›l›r dudaklar›ma, akl›ma Sokratesile ilgili bir söylence gelir:

Bir gün pazardan dönerken,mabedin önünde bir ö¤rencisi ilekarfl›lafl›r Sokrates. Ö¤rencisi,

65

BD KASIM 2015

G

Sokrates

“Hocam neden siz de herkes gibimabede gelmiyorsunuz? Herkes sizidinsiz diye suçluyor!” diye üzüntüsü-nü dile getirip serzeniflte bulunurhayat›nda hiç mabede gitmemiflSokrates'e.

Biraz düflündükten sonra:“Siz ne yap›yorsunuz orada?” diye

sorar Sokrates bu duyarl› ö¤rencisine.“Dua ediyoruz, hocam. Tanr›lar-

dan dileklerde bulunuyor, günahlar›-

m›z› affetmelerini istiyoruz.” diyeyan›tlan›r sorusu.

“‹flte ben de bunun için gelmiyo-rum. Benim tanr›lara ak›l ö¤retecekhalim yok. Ne yapacaklar›n› bendendaha iyi bilirler.”

Gelelim yukar›da sordu¤um, “Nedemek kendini bil?” sorusunun yan›t›-n›n neden basit, kendini bilmeyibaflarabilmenin neden güç oldu¤una. Bunu biraz açmam gerek. Bir sözvard›r, duymuflsunuz ya da okumufl-sunuzdur; insan asla kendine yalan

söyleyemez, herkesi inand›rsa dakendisini inand›ramaz diye. Öyle gibigelir ama asl›nda öyle de¤ildir.Gerçek: ‹nsanlar›n kendilerini kand›r-may› kolayca baflarabildikleridir.

endini bilmek, bir insan›nkendini de¤erlendirip yafla-m›ndaki e¤ri ve do¤rular›

görebilme, eksiklerini giderip gedik-lerini kapatma; iyi, do¤ru ve güzelden

yana olma ve kendini adilbir flekilde yarg›lamay›becerebilme yetene¤idir.Erdemlerden yana olmak,insan› sevmek, insanlar›nyarar›na davranabilmekdemektir. Sahip oldu¤umevki ve makam›n›, gücü-nü ve mevkiini insanlar›nyarar›na kullanabilmeyiinsanlar ancak kendilerinibilerek, bilmeye gayretederek ö¤renebilirler. Buda ancak e¤itim sonucundaelde edilen davran›fl de¤i-flikli¤i ile mümkündür.Yolda gördü¤ü bir tafl›

kendi aya¤›na tak›lmasa da baflkala-r›n›n aya¤›na tak›l›r endiflesi ile al›pkenara koymad›¤›nda bunun fark›navarabilmektir. Baflkalar›n›n ac›lar›n›paylaflabilmek, ac›lara neden olma-makt›r. Neyi ne kadar bilip bilmedi¤i-nin fark›nda olmakt›r.

Ve hepsini s›ralayacak olursaksayfalar dolusu daha bir çok fley…Aksi son derece tehlikeli bir kiflilikbozuklu¤u, bir hastal›k. Üstelik olduk-ça etkin ve bir salg›na dönüflebilecek,toplumlar› içlerinden çökertebilecek

BD KASIM 2015

Kendini bilmek, bir insan›nkendini de¤erlendiripyaflam›ndaki e¤ri ve do¤rular›görebilme, eksiklerini gideripgediklerini kapatma; iyi,do¤ru ve güzelden yanaolma ve kendini adil birflekilde yarg›lamay›becerebilme yetene¤idir.

K

66

kadar tehlikeli bir hastal›k…Bu hastal›¤›n sa¤›lt›lmas›nda/

tedavisinde sanat›n ifllevselli¤i vegereklili¤i büyük bir önem tafl›yor .Çünkü sanat hem insan›n hem toplum-lar›n aynas› ve de yol göstericisidir.Kendini bilmek, bilebilmek sanatsayesinde evrilebilen kültürel birolgudur. Bu iddal› tan›m›m kan›t› buöz deyiflin Apollon Mabedi'nin önyüzüne hem de alt›n harflerle yaz›lm›flolmas›d›r. Çünkü Apollon, mitolojidesanatlar›n müzi¤in, fliirin tanr›s›d›r.Alt›n harflerle yaz›lm›fl olmas› da buerdemin insan yaflam›ndaki de¤erinivurgulamaktad›r.

ld›rmazl›k, bencillik gibi kifliseleksiklik ve bozukluklar›n büyükölçüde artarak ço¤ald›¤›

günümüzde kültürümüzün iyiden,do¤rudan, güzelden ve insandan yana evrilmesi büyük bir önem ve önceliktafl›yor. Harf Devrimi, Atatürk'ünölüm y›ldönümü, Atatürk Haftas›,Dünya Çocuk Haklar› Günü,Ö¤retmenler Günü, Kad›na Yönelikfiiddete Karfl› Uluslararas› MücadeleGünü gibi önemli gün ve haftalar›içeren kas›m ay›nda bu konuyu eleal›p ifllememin nedeni bu tür önemligün ve haftalar›n anlam›n› gere¤incekavram›fl bir topluma dönüflmenin

ancak kendini bil'mek ile mümkünolabilece¤ine olan inanc›m.

Amac›m ”Kendini Bil”menin nedemek oldu¤undan yola ç›k›p buerdemin toplumlar için de ne denliönemli oldu¤unun, toplumlar›n,uluslar›n kendilerini bil'memelerininnelere yol açaca¤›ndan söz etmekti.Ama öncelikle iflin kiflisel boyutunade¤inmemek de olmazd›. SevgiliSezen Aksu'nun “Hadi Bakal›m”›n›nbafl›nda sordu¤u soruyu cevaplayarak,yenim dar de¤il ama yerim dar diyerek“Kendini Bil”menin toplumlar, uluslariçin önemine bir sonraki yaz›mdade¤inece¤im. Yaz›n›n bafll›¤› da bu kezister istemez nosce te ›psvm II olacak.

Kas›m ay›n›n önemine iliflkin birbaflka önemli not da 1 Kas›m günüyap›lacak 26. Dönem MilletvekiliGenel Seçiminin, 1 Kas›m 1922y›l›nda kald›r›lm›fl olan “Saltanat›n”93. Y›l dönümüne denk gelmiflolmas›…

Kendini bilen, düflünüyorsamvar›m diyen insanlar›n giderekço¤ald›¤› kendini bilen bir toplumda/ ülkede yaflamak umut ve dile¤i ile…•

tekinozertem@butundunya.com.tr1-Delphi, Yunanistan'da Korent körfezinin kuzey k›y›s›ndamilattan önceki ça¤larda fliir ve müzik tanr›s› Apollon'untap›na¤›n›n oldu¤u kasaban›n ad›d›r. Eski Yunanl›lar›ninan›fllar›na göre de yeryüzünün orta noktas›d›r.2-Mevlana :1207 - 17 1273 / Yunus Emre: 1241-1320

BD KASIM 2015

A

“‹nsanlar da¤lar›n doruklar›n›, denizin dalgalar›n›, genifl nehirleri ve kocaokyanusu seyretmek için yolculuk yaparlar, ama en yüce mucize olan kendilerinigörmeksizin geçer giderler. Aziz Augustin (‹tiraflar)

“‹lac›n kendindedir farketmiyorsun. ‹lletin kendindedir görmüyorsun. Zannedersinki sen küçük bir parças›n; halbuki sen büyük bir alem saklars›n”

Hz. Ali

67