t.c. kirikkale Ünİversİtesİ bİlİmsel araùtirma … · bolu, sakarya, Ġstanbul, and ankаrа...
TRANSCRIPT
T.C.
KIRIKKALE ÜNİVERSİTESİ
BİLİMSEL ARAŞTIRMA PROJELERİ KOORDİNASYON BİRİMİ
BİLİMSEL ARAŞTIRMA PROJESİ
SONUÇ RAPORU
Projenin Adı:
Türkiye’de Etlik Piliç Yetiştiriciliğinde Entegre Firmaları ve Sözleşmeli Üreticilerin, Piyasa
Stratejileri ve Kararlarının, Oyun Teorisi Yönünden Değerlendirilmesi
Proje Numarası:2014/128
Projenin Yürütücüsünün Adı:
Seyfettin TUNCEL
Yardımcı Araştırmacıların Adı/Adları:
Cevat SİPAHİ
Gökhan ŞEN
Başlama Tarihi:12/05/2014
Bitiş Tarihi:12/09/2015
Rapor Tarihi:09/03/2017
KIRIKKALE - 2017
2
I. İçindekiler
I. İçindekiler 2
II. Tablo ve Şekiller 3
III. Türkçe Özet 5
IV. İngilizce Özet 6
V. Giriş 7
VI. Materyal ve Yöntem 9
VII. Bulgular 21
VIII. Tartışma ve Sonuç 27
IX. Literatür 36
3
II. Tablo ve Şekiller
Tablo 6.1. AraĢtırmaya Dahil edilen Bolu-Sakarya-Ġstanbul ve Ankara illerinde Etlik Piliç
Entegrasyonları ve Etlik Piliç YetiĢtiricilerinin Sayıları (Adet)
Tablo 6.2. AraĢtırma Kapsamında Etlik Piliç YetiĢtiricisi ĠĢletmelerinde Veri Temininde
Kullanılan Maliyet ve Gelir Tablosu
Tablo 6.3. AraĢtırma Kapsamında Etlik Piliç Entegrasyonlarının Veri Temininde Kullanılan
Maliyet ve Gelir Tablosu
Tablo 6.4. Analitik HiyerarĢi Prosesinde Kullanılan Ölçek Tablosu
Tablo 6.5. Ġkili KarĢılaĢtırma OluĢturacak Matris Tablosu
Tablo 6.6. Rassallık Ġndeksleri Tablosu
Tablo 7.1. AraĢtırma Kapsamında Etlik Piliç ĠĢletmelerinde Maliyet ve Gelir Analizi
Tablo 7.2. AraĢtırma Kapsamında Etlik Piliç Entegrasyonlarının Maliyet ve Gelir Analizi
Tablo 7.3. Kriterler Arası Ġkili KarĢılaĢtırma Matrisi Tablosu
Tablo 7.4. Kriter 1‟in Alternatifler Ġle KarĢılaĢtırması Tablosu
Tablo 7.5. Kriter 2‟in Alternatifler Ġle KarĢılaĢtırması Tablosu
Tablo 7.6. Kriter 3‟ün Alternatifler Ġle KarĢılaĢtırması Tablosu
Tablo 7.7. Kriter 4‟ün Alternatifler Ġle KarĢılaĢtırması Tablosu
Tablo 7.8. Kriter 5‟in Alternatifler Ġle KarĢılaĢtırması Tablosu
Tablo 7.9. Kriterler Ġçin OluĢturulan Ġkili KarĢılaĢtırma Matrislerinin Normalize Matrisi
Tablosu
Tablo 7.10. Kriter 1‟in Alternatifler Ġle KarĢılaĢtırması Ġçin OluĢturulan Ġkili KarĢılaĢtırma
Matrislerinin Normalize Matrisi Tablosu
Tablo 7.11. Kriter 2‟in Alternatifler Ġle KarĢılaĢtırması Ġçin OluĢturulan Ġkili KarĢılaĢtırma
Matrislerinin Normalize Matrisi Tablosu
4
Tablo 7.12. Kriter 3‟ün Alternatifler Ġle KarĢılaĢtırması Ġçin OluĢturulan Ġkili KarĢılaĢtırma
Matrislerinin Normalize Matrisi Tablosu
Tablo 7.13. Kriter 4‟ün Alternatifler Ġle KarĢılaĢtırması Ġçin OluĢturulan Ġkili KarĢılaĢtırma
Matrislerinin Normalize Matrisi Tablosu
Tablo 7.14. Kriter 5‟in Alternatifler Ġle KarĢılaĢtırması Ġçin OluĢturulan Ġkili KarĢılaĢtırma
Matrislerinin Normalize Matrisi Tablosu
Tablo 7.15. Kriterlerin Önem Dereceleri Tablosu
Tablo 7.16. Alternatiflerin Kriterler Ġle KarĢılaĢtırılmasından Elde Edilen Önem Dereceleri
Tablosu
Tablo 7.17. Tutarlılık Oranları Tablosu
Tablo 7.18. Karar Noktalarındaki Sonuç Dağılımının Tablosu
Şekil 6.1. AHP HiyerarĢik Yapı
Şekil 7.1. AHP HiyerarĢik Kriter ve Alternatifleri
5
III.ÖZET
Türkiye’de Etlik Piliç Yetiştiriciliğinde Entegre Firmaları ve Sözleşmeli Üreticilerin,
Piyasa Stratejileri ve Kararlarının, Oyun Teorisi Yönünden Değerlendirilmesi
GİRİŞ
Bu araĢtırmanın amacı, kanatlı sektöründe Türkiye‟de genelde yetiĢtirme kümeslerinin yoğun
olduğu, Bolu, Sakarya, Ġstanbul, Ankara illerinde, etlik piliç entegrasyonları ve bu
entegrasyonlara bağlı sözleĢmeli üretim yapan etlik piliç yetiĢtiricisi iĢletmelerin, teknik, mali
ve ekonomik yapıları, pazarlama, yetiĢtiricilik özelliklerinin belirlenmesi ve karĢılıklı rekabet
stratejilerinin tespit edilmesidir.
MATERYAL VE METOD
AraĢtırma kapsamında 2016 yılı içerisinde Türkiye genelinde 9872 Etlik piliç yetiĢtiricisi
iĢletmeden tesadüfî örnekleme yöntemi ile belirlenmiĢ olan 68 iĢletme projeye dâhil edilmiĢtir.
Ana kütleden örneklem hesaplamak için n=(Nt^2 pq)/(d^2 (N-1)+t^2 pq) formülü kullanılarak
% 90 güven aralığında örneklem büyüklüğü 68 olarak hesaplanmıĢtır. 4 etlik piliç entegrasyonu
ve bu entegrasyonlara bağlı 68 sözleĢmeli etlik piliç yetiĢtiricisi iĢletmeler ile gerçekleĢtirilen
detaylı görüĢmeler, anket formları ile kayıt altına alınarak; teknik mali ve ekonomik özelliklere
iliĢkin veriler istatistiki ve ekonomik analize tabi tutulmuĢtur.
AraĢtırmada, etlik piliç yetiĢtiricisi iĢletmelerin entegrasyon seçimindeki çok kriterli karar
verme problemleri, Analitik HiyerarĢi Prosesi (AHP) yöntemi kullanılarak çözümlenmiĢtir.
SONUÇ
ÇalıĢmada entegrasyonların ve sözleĢmeli üreticilerin üretim, satıĢ ve pazarlama aĢamalarında
stratejik kararlar alırken karĢılaĢtıkları sorunlar ile entegrasyonların ve sözleĢmeli üreticilerinin
mevcut piyasada oyun teorisi ve stratejileri yönünden hareket kabiliyetleri tespit edilmiĢtir.
Ayrıca iĢletmelerin üretim özellikleri, gelir ve maliyet yapıları saptanmıĢtır.
AraĢtırma bulguları kapsamında en iyi alternatifin seçilmesinde matematiksel verilerle olanak
sağlayan; AHP yöntemi kullanılarak 4 kanatlı entegrasyonu arasında seçim ağırlıkları sırasıyla
0,37; 0,34; 0,17 ve 0,13 olarak tespit edilmiĢtir. Bu araĢtırma neticesinde entegrasyonların ve
entegrasyonlara bağlı sözleĢmeli üretim yapan etlik piliç yetiĢtiricisi iĢletmelerinin karĢılıklı
tercih stratejileri ve oransal olarak dağılımı tespit edilmiĢtir.
.
Keywords: Analitik HiyerarĢi Prosesi (AHP), Beyaz Et sektörü, Etlik Piliç YetiĢtiricisi
ĠĢletmeler, Etlik Piliç Entegrasyonları, Kanatlı YetiĢtiriciliği
6
IV.ABSTARCT
Evaluation of Market Strategies and Decisions of the Broiler Integrations and Contracted
Producers via GameTheory
INTRODUCTION
The purpose of this study is to determine the technical, financial and economic structures,
marketing, breeding characteristics and reciprocal competition strategies of broiler integrations
and the broiler enterprises providing contracted production under these integrations located in
Bolu, Sakarya, Ġstanbul, and Ankаrа regions where majority of poultry breeding takes place in
Turkey.
MATERIAL AND METHOD
In the framework of the research, 68 enterprises randomly selected from the 9872 Broiler
enterprises in Turkey in 2016 were included in the research via random sampling method. To
calculate the sample from the universe the formula of n=(Nt^2 pq)/(d^2 (N-1)+t^2 pq) was
employed and sample size was found as 68 in the 90% confidence interval. The detailed
interviews with 4 broiler integrations and 68 contracted breeders under these integrations were
recorded with survey forms and the data relevant to technical, financial and economic features
were subjected to statistical and economic analysis.
Multi-criteria decision taking problems of the broiler enterprises in selecting the integration
have been solved out through Analytical Hierarchy Process (AHP).
RESULTS
In the study, the problems encountered by the integrated firms and the contract manufacturers
in making strategic decisions during the production, sales and marketing stages and the ability
of the integrated firms and contract manufacturers to act in terms of game theory and strategies
in the current market have been determined. In addition, production characteristics, income and
cost structures of the enterprises were determined.
Based on the AHP which ensures selecting the best alternative according to mathematical data
in the framework of the research findings, it was determined that the selection weights are 0,37;
0,34; 0,17 and 0,13 respectively among the 4 poultry integrations. As a result of this research,
reciprocal preference strategies of the integrations and other contracted breeders and their
proportional distribution were determined.
Keywords: Analytical Hierarchy Process (AHP), Broiler Production, Broiler enterprises,
Broiler integration, Chicken meat sector, Poultry Farming
7
V. GİRİŞ
Kanatlı hayvan yetiĢtiriciliği söz konusu olduğunda, sektörde ilk akla gelen tavuk olmaktadır.
Tavuk ülkemizde gerek kırsal kesimde ve gerekse modern tesislerde üretimi ve tüketimi en
fazla yapılan kanatlı hayvandır. Tavukçuluk, Etlik Piliç YetiĢtiriciliği ve Yumurta Tavukçuluğu
olmak üzere iki baĢlık altında değerlendirilmektedir. Bu çalıĢmada etlik piliç yetiĢtiriciliği
yönünden kanatlı sektörü incelenmiĢtir. Etlik piliç yetiĢtiriciliğinde genellikle piyasada,
sözleĢmeli üretimin uygulandığı entegrasyon modeli görülmektedir. Bu üretim süreci,
üreticilerin, kanatlı entegrasyonlarına belli bir sözleĢme çerçevesinde taahhüt ettikleri
yükümlülükler çerçevesinde yürütülmektedir. Buna göre entegrasyonların, sözleĢmeli
üreticilere verdikleri civcivlerin, 37-42 gün arasında ortalama 2,5 kg‟a kadar büyütülüp söz
konusu entegrasyonlara tekrar teslim edilmesini kapsar. Sonraki aĢamada kümesini asgari 15
gün kadar temizleyip dezenfekte eden sözleĢmeli üreticiye diğer bir ifadeyle etlik piliç
yetiĢtiricisi iĢletmelere yeni civcivler verilerek yeni üretim dönemine geçilir. Buna göre bu
sistemde bir yetiĢtirici yılda 4 ila 7 dönem arasında üretim yapabilmektedir (EĢidir ve Pirim
2013).
Entegrasyonlar, damızlık, yem fabrikası ve kesimhane bölümleri etlik piliç yetiĢtiricileri ve
pazarlama departmanlarıyla bir bütün olarak çalıĢmaktadır. Bu sistemde etlik piliç
yetiĢtiricileri, üretimi entegrasyonlar adına gerçekleĢtirilen ekonomik birimlerdir ve
entegrasyonlar için önemli birer maliyet kalemidirler. Etlik piliç entegrasyonları çoğunlukla
dikey tarzda entegrasyonunu tamamlamıĢ ve büyük çoğunluğu damızlık üretiminden pazarlama
aĢamasına kadar tüm süreçleri içerecek Ģekilde yapılanmıĢtır (Aral 1997).
Türkiye‟de kanatlı sektörünün kuruluĢ çalıĢmaları ilk defa 1930 yılında Tarım Bakanlığı
tarafından Tavukçuluk AraĢtırma Enstitüsünün kurulmasıyla baĢlamıĢtır. 1955 ve 1956
yıllarında Et ve Balık Kurumu (EBK) tarafından ilk kanatlı kesimhanesi, Yem Sanayi A.ġ.
tarafından ise ilk yem fabrikası faaliyete geçirilmiĢtir. Daha sonra bazı özel sektör
kesimhaneleri ve 1976 yılında EBK Ankara-Sincan kanatlı kombinası devreye girmiĢtir
(Civaner 2007, Tandoğan 2014).
1970‟li yıllardan sonra sektörde küçük aile iĢletmeleri üretimi sürdürmüĢlerdir. 1980‟li yıllarla
birlikte ise entegrasyon süreci ve sözleĢmeli üretim sistemi sahada hakim olmaya baĢlamıĢtır.
1990‟lı yıllarla birlikte yeni yatırımlarla kapasite ve modern üretim yönünden önemli
değiĢimler gerçekleĢmiĢtir. 1991-2005 yılları arasında hayvancılık sektöründe en hızlı büyüyen
alt sektör %12 büyüme ile beyaz et sektörü olmuĢtur. Kanatlı sektörünün günümüz koĢullarında
geldiği seviye incelendiğinde asıl önemli değiĢimlerin 2000‟li yıllardan sonra gerçekleĢtiği
görülmektedir.
Türkiye‟de 2001 yılında 9,7 kg olan kiĢi baĢı kanatlı eti tüketimi, 2014 yılında 22,3 kg olarak
gerçekleĢmiĢtir. Aynı yıllarda Türkiye‟de kiĢi baĢı toplam et tüketimi (kanatlı eti ve kırmızı et
birlikte) ise 16,1 kg‟dan, 35 kg‟a yükselmiĢtir. 2001 yılında 614 745 ton olan kanatlı üretimi
2014 yılında 1 894 669 ton düzeyine yükselmiĢtir. Bu üretimin % 90-95‟i sözleĢmeli üretim
8
modeli kapsamında gerçekleĢtirilmektedir. Etlik piliç üretimi ile kanatlı sektörü, ileri üretim,
iĢleme teknolojisi ve yüksek girdi kullanımı ile en rekabetçi hayvancılık alt sektörü
durumundadır (Seyhan 2009, BESDBĠR 2016).
Günümüzde etlik piliç eti üretimi,
Üretim süresinin kısa olması (45 gün kadar),
M2 birim alanda yoğun üretim yapılabilmesi,
Yemin ete dönüĢme oranının yüksek olması,
ĠĢ gücü diğer tarımsal iĢletmelere kıyasla daha düĢük olması,
Kolesterol ve yağ oranının düĢük, sindiriminin kolay olması,
Besin değeri açısından iyi bir protein kaynağı olması
Kırmızı etle kıyaslandığında tavuk etinin çok daha ucuz olması nedeniyle piyasada hem
üretim hem de tüketim yönünden büyük ilgi görmektedir (EĢidir ve Pirim 2014).
Tüm bunlara ilave olarak etlik piliç üretimindeki artıĢın arkasında yatan önemli dinamiklerin
baĢında ihracatın geldiği de unutulmamalıdır. DıĢ ticaret yönünden incelendiğinde Türkiye‟de
2001 yılında 24 417 ton ve 14 milyon $‟a karĢılık gelen kanatlı ihracatının, 2014 yılında 430
544 ton ve yaklaĢık 700 milyon $ büyüklüğe ulaĢtığı görülmektedir. Sektörün 2014 yılı
itibariyle yıllık cirosu 5,25 milyar $ olup 15 000 adet kayıtlı kümes ile sektörde 600 bin kiĢi
istihdam edilmektedir. Ġhracatın gerçekleĢtirildiği ülkelerin baĢında Irak, Suudi Arabistan,
Libya ve Rusya gelmektedir (BESDBĠR 2016)
Üretim potansiyeli yönünden hızlı geliĢmenin yaĢandığı kanatlı sektöründe rekabet giderek
yoğunlaĢan bir yapıda olmaktadır. Firmaların arasındaki iĢbirliği ve çatıĢma durumlarını
incelemek, rekabette stratejik karar verme sürecini çözümlemek, sektörde oyun teorisinin
uygulama gerekliliğini de ortaya çıkarmaktadır. Kanatlı sektöründe yapılan bu çalıĢma,
sektörün temel dinamiklerini ve iĢleyiĢ prensiplerinin de daha yakından tanınmasına imkân
sunacaktır (Çevikkan 2010).
Günümüzde iĢletmeler arasında yaĢanılan rekabette, oyun teorisi en etkin karar alma
tekniklerinden birisidir. Oyun teorisinin yüzey alanının geniĢ olması diğer bir deyiĢle birçok
disipline uyarlanabilir olmasının sağladığı avantaj nedeniyle birçok sektörde ve sahada
uygulanmaktadır.
Oyun teorisi yönünden etlik piliç yetiĢtiriciliğinde, etlik piliç entegrasyonları, sözleĢmeli etlik
piliç yetiĢtiricileri ve tüketiciler olmak üzere üç temel makro oyuncu bulunmaktadır. Aynı
zamanda her makro oyuncu kendi içinde rekabet eden rakip birçok mikro oyuncudan meydana
gelmektedir. Oyuncuların karĢılıklı manevralarla birbirlerine karĢı uyguladıkları stratejiler,
teorinin kanatlı sektöründeki uygulamalı bir pratiğini göstermektedir.
Bu araĢtırmada, Bolu-Sakarya-Ġstanbul, Ankаrа illerinde etlik piliç entegrasyonları ve bu
entegrasyonlara üretim yapan etlik piliç yetiĢtiricilerinin karĢılıklı rekabet stratejileri
9
incelenmiĢtir. Etlik piliç entegrasyonlarının ve etlik piliç yetiĢtiriciliği yapan iĢletmelerin
üretim, satıĢ ve pazarlama aĢamalarında stratejik kararlar alırken karĢılaĢtıkları sorunların
tespiti entegrasyonların ve sözleĢmeli üreticilerin, mevcut piyasada oyun teorisi ve stratejileri
yönünden hareket kabiliyetinin saptanması hedeflenmiĢtir. Bu çalıĢmada fiyat politikalarının
belirlenmesinde entegrasyonlar, ürünü bir sözleĢme çerçevesinde üreten etlik piliç yetiĢtiricileri
ve bu ürünleri tüketen tüketicilerin arasında oluĢan stratejik tercihler incelenmiĢtir. Oyun
teorisinde oyuncular arasında belli kriterler çerçevesinde Ģekillenen stratejik tercihler belli
alternatiflere oyuncuların yönelmesini sağlamaktadır. Bu noktada “Analitik Hiyerarşi Prosesi”
yöntemi (AHP) alternatiflerin ikili karĢılaĢtırılmasına dayanan bir ölçüm teorisi olarak
kullanılmaktadır. Oyun teorisinde AHP temelinde uygulamalar araĢtırmalarda yaygındır.
Birçok çalıĢmada oyun teorisinde mevcut kriterler çerçevesinde alternatiflerin nasıl
değerlendirileceği, AHP yöntemi kullanılarak çözümlenmektedir (Ġlham 2001).
Bu çalıĢma ile Türkiye‟de kanatlı sektöründe faaliyet gösteren entegrasyonların ve sözleĢmeli
üreticilerin, karĢılıklı rekabet ve pazarlama sistemine iliĢkin aldıkları kararların, oyun teorisi ve
stratejileri, AHP yöntemi destekli olarak saptanmıĢtır.
Ayrıca hem entegrasyonların hem de sözleĢmeli üreticilerin ülke ve dünya genelinde ortaya
çıkan beklenmedik durumlarda (kuĢ gribi, makro ekonomik krizler vb.) baĢvurdukları stratejiler
değerlendirilmiĢtir.
VI. MATERYAL VE YÖNTEM
Proje kapsamında 2016 yılı, Bolu, Sakarya, Ġstanbul, Balıkesir, Ankаrа illerinde etlik piliç
yetiĢtiriciliği yapan entegrasyonlar ve etlik piliç yetiĢtiriciliği yapan iĢletmelerde iĢletme
sahipleriyle yüz yüze anket çalıĢması yürütülmüĢtür. AraĢtırmanın materyalini teĢkil eden bu
iĢletmelerdeki detaylı görüĢmelerin kayıt altına alınması ve anket formlarının doldurulması
neticesinde elde edilen teknik, mali ve ekonomik özelliklere iliĢkin veriler istatistiksel ve
ekonomik analize tabi tutulmuĢtur.
TÜĠK verilerine göre Türkiye genelinde 9872 etlik piliç yetiĢtiricisi iĢletmesinden tesadüfi
örnekleme yöntemi ile belirlenmiĢ olan 68 iĢletme projeye dâhil edilmiĢtir. Ana kütleden
örneklem hesaplamak için n=(Nt^2 pq)/(d^2 (N-1)+t^2 pq) formülü kullanılarak % 90 güven
aralığında örneklem büyüklüğü 68 olarak hesaplanmıĢtır. Proje kapsamında hayvan
yoğunluklarına bağlı olarak 4 adet entegrasyon ve bunlara bağlı 68 etlik piliç yetiĢtiricisi
iĢletme proje ekibince ziyaret edilmiĢtir. Proje aĢamaları toplam 24 ayda tamamlanmıĢtır.
Proje kapsamında incelenen etlik piliç entegrasyonları ve sözleĢmeli yetiĢtiriciler Tablo 1‟de
verilmiĢtir.
10
Tablo 6.1. AraĢtırmaya dâhil edilen Bolu-Sakarya-Ġstanbul ve Ankara illerinde etlik piliç
entegrasyonları ve etlik piliç yetiĢtiricilerinin sayıları (adet)
Ġller Etlik Piliç
Entegrasyonları
Etlik Piliç
YetiĢtiricileri
1-10.000
(baĢ)
Etlik Piliç
YetiĢtiricileri
10.000-30.000
(baĢ)
Etlik Piliç
YetiĢtiricileri
30.000 ve üzeri
(baĢ)
Etlik Piliç
YetiĢtiricileri
Toplam
Bolu 2 2 23 9 34
Sakarya 1 9 12 6 27
Ankara - - 4 3 7
Ġstanbul 1 - - - -
Toplam 4 11 39 18 68
Proje kapsamında Ġstanbul, Bolu ve Sakarya merkezli 4 Entegrasyon ve bunlara bağlı
sözleĢmeli üretim yapan 68 etlik piliç yetiĢtiricisi iĢletmeyle yapılan görüĢme sonucu,
ekonomik ve sosyo-ekonomik bilgilerin derlenmesi, yönetimsel özelliklerin saptanması,
sektördeki pazarlama ve desteklemelerin durumu analiz edilmiĢtir. Proje dâhilinde saha ve
anket çalıĢmaları, verilerin analizi, değerlendirilmesi ve yorumlanması nihai raporun yazılması,
araĢtırma bulguları ve sonuçların değerlendirilmesi aĢamalarında herhangi bir zorlukla
karĢılaĢılmamıĢtır.
6.1. Entegrasyonların ve Sözleşmeli Üreticilerin Maliyetlerinin Hesaplanması
Tablo 6.2. AraĢtırma kapsamında etlik piliç yetiĢtiricisi iĢletmelerinde veri temininde kullanılan
maliyet ve gelir tablosu
İşletme no
Maliyet dönemi 01.01.2016- 31.12.2016
MALİYET UNSURLARI 2016 %
1. Civciv maliyeti (TL)
2. Yem giderleri (TL)
3. İşçilik giderleri (TL)
4. Veteriner hekim, ilaç ve aşı masrafları (TL)
5. Elektrik, ısıtma ve su giderleri (TL)
6. Sigorta giderleri (TL)
7. Temizlik-Dezenfeksiyon Masrafları (TL)
8. Altlık Masrafları (TL)
9. Piliç Yakalama/Yükleme Masrafları (TL)
10. Yakacak (TL)
11. Kesim Masrafları (TL)
12. Diğer Masraflar (TL)
A) MASRAFLAR TOPLAMI (TL)
11
13. Genel İdare Giderleri (TL)
14. Bina ve ekipman amortisman masrafları (TL)
15. Bina ve ekipman bakım-onarım masrafları (TL)
B) MASRAFLAR GENEL TOPLAMI (TL)
C) TOPLAM MALİYET (TL)
D) PİLİÇ SATIŞ GELİRİ (TL)
E) NET KÂR-ZARAR (TL) (D-C)
Tablo 6.3. AraĢtırma kapsamında etlik piliç entegrasyonlarının veri temininde kullanılan
maliyet ve gelir tablosu
İşletme no
Maliyet dönemi 01.01.2016- 31.12.2016
MALİYET UNSURLARI 2016 %
1. Civciv maliyeti (TL)
Civciv giriş adet
Civciv birim fiyat
2. Yem giderleri (TL)
Tüketilen yem miktarı
Tüketilen yem birim fiyat
3. İşçilik giderleri (TL)
4. Veteriner hekim, ilaç ve aşı masrafları (TL)
5. Kesimhane navlun giderleri
6. Diğer giderler (TL)
A) MASRAFLAR TOPLAMI (TL)
7. Genel İdare Giderleri (TL)
8. Bina ve ekipman amortisman masrafları (TL)
9. Bina ve ekipman bakım-onarım masrafları (TL)
B) MASRAFLAR GENEL TOPLAMI (TL)
C) TALİ GELİRLER TOPLAMI (TL)
a. Taşlık, ciğer satış geliri (TL)
b. Gübre geliri (TL)
c. Rendering geliri (TL)
d. Diğer gelirler (TL)
D) TOPLAM MALİYET (TL) (B – C)
E) DÖNEM SONU TOPLAM KARKAS (Kg)
1kg karkas maliyeti (TL) (D/E)
F) PİLİÇ SATIŞ GELİRİ (TL)
G) NET KÂR-ZARAR (TL) (F – D)
12
Civciv maliyeti; Civciv maliyetinin hesaplanması için satın alma bedellerine ulaĢtırma
masrafları eklenir. Materyal iĢletme içinden sağlanmıĢsa, avlu maliyeti (iĢletme içi üretim
değeri) üzerinden hesaplamaya katılır.
Yem giderleri; ĠĢletmelerde üretim süresince tüketilen yemler yem giderlerinin
hesaplanmasında ayrı ayrı değerlendirmeye alınır. ĠĢletmeye satın alınan yemler satın alma
fiyatları üzerinden, iĢletmede üretilen yemler ise avlu maliyeti üzerinden yemin tutarı belirlenir.
Kullanılan formüller;
Satın alınanlar için; Miktar x Fiyat (+Nakliye)
Üretilenler için; Avlu maliyeti = Piyasa satıĢ fiyatı-Tahmini pazarlama masrafları
İşçilik giderleri; Üretim süresince aile ve yabancı iĢgücüne ödenen nakdi ve ayni giderlerden
oluĢmuĢtur. Yabancı iĢgücüne yapılan aylık nakdi ve ayni ödemeler iĢletme kayıtları ve
sahibinin beyanına göre veya bölgedeki cari ücret seviyesi üzerinden hesaplanabilir. Aile
iĢgücü ise, yetiĢkin iĢgücü birimine çevrildikten sonra, yörede yabancı iĢgücüne verilen
ortalama cari ücret üzerinden hesaplanabilir. Aile iĢgücünü yetiĢkin iĢgücü birimine çevirirken
kullanılan katsayılar Ģunlardır;
0–10 yaĢ = 0
11-15 yaĢ= 0,5
16–18 yaĢ = 0,7
19–64 yaĢ = 1
65 ve üzeri yaĢ = 0,5 yetiĢkin iĢ gücü olarak kabul edilmiĢtir.
Veteriner hekim, ilaç ve aşı masrafları; Satın alınan veteriner hekim hizmet bedelleri ile aĢı
ve ilaç masrafları için yapılan toplam harcamalardan oluĢur. ĠĢletme kayıtları ve sahibinin
beyanı dikkate alınarak hesaplanır.
Elektrik, ısıtma ve su giderleri; ĠĢletmede kullanılan su miktarı, ısıtma-aydınlatma için
kullanılan elektrik ile eğer iĢletme ısıtmada elektrik dıĢında bir yakıt türü kullanıyorsa
kullanılan miktar ile birim fiyatı çarpılarak veya iĢletme fatura bilgileri kullanılarak toplam
gider hesaplanır.
Sigorta giderleri; ĠĢletmedeki canlı demirbaĢ ve binaların sigorta bedelleri iĢletme kayıtları ve
yetiĢtiricinin beyanı doğrultusunda hesaba katılır.
Temizlik – Dezenfeksiyon masrafı; Altlığının temizlenmesi, kümesin yıkanması, badana ve
dezenfeksiyonunun yapılması, altlığın serilerek kümesin hazır hale gelmesi hizmetlerini
kapsamaktadır. Bu iĢlemler için iĢletme dıĢı iĢçi çalıĢtırılıyorsa kaç iĢçi olduğu tespit edilip iĢçi
gündeliğiyle çarpılır, kullanılan dezenfeksiyon ve antiseptik malzemesinin maliyetinin
eklenmesi sonucu elde edilir.
13
Altlık masrafı; Bir üretim döneminde kullanılan altlık miktarı ile altlık birim fiyatı çarpılarak
altlık masrafı tespit edilir.
Piliç yakalama ve yükleme masrafı; Köylerde bulunan küçük kümeslerde kümes sahipleri
birbirine yardım etmekte ve bazı durumlarda hiçbir masraf oluĢmamaktadır. Büyük ölçekli
iĢletmelerde ise üreticinin bu iĢ için çalıĢtırdığı kiĢilere yaptığı ayni veya nakdi ödeme yükleme
masrafını teĢkil eder eğer bunlar dıĢında ücretli elaman çalıĢtırılırsa verilen ücretler maliyet
hesaplamasına dahil edilir.
Yakacak; ĠĢletmenin ısınma amaçlı yaptığı masraflar burada hesaplanır.
Kesim masrafları; ĠĢletmenin yetiĢtirdikleri piliçlerin kesiminin kendileri tarafından yapılması
durumunda kesimhane masrafları hesaba yazılır.
Diğer Masraflar: Ekonomik analiz tablosunda ayrı olarak gösterilmeyen ve önceki gruplara
girmeyen her türlü masraflardır ( Kredi faizleri bu kapsama girer).
Masraflar toplamı; ĠĢletmenin genel idare giderleri, bina ve ekipman amortismanları, bina ve
ekipman bakım onarım giderleri haricindeki masrafların toplamından oluĢur.
Genel idare giderleri; Yönetici ücreti, ulaĢtırma, haberleĢme, kırtasiye giderlerinden oluĢur.
Kayıt tutulmadığı durumda masraflar toplamının %3‟ü olarak kabul edilebilir.
Bina ve ekipman amortismanları; Bina ve ekipmanın yıpranma neticesinde meydana gelen
değer eksiliĢlerinin hesaplanması için genellikle „doğru hat metodu‟ kullanılır. Bu yöntemde
amortisman miktarı enflasyona göre düzeltilmiĢ iktisap (elde ediliĢ) değerinden hurda değerinin
çıkarılıp ekonomik ömrüne bölünmesiyle elde edilir. Betonarme binaların ekonomik ömrü 50
yıl, geleneksel tipte olanların ise 25 yıl alınır. Bunun dıĢında iĢletme binalarının inĢaat bedelleri
veya iktisap değerleri üzerinden betonarme olanlar için yıllık %2, geleneksel tipte olanlar için
%4 amortisman oranı üzerinden de hesaplanabilir.
Yıllık amortisman= Güncel Ġktisap Değeri – Hurda Değeri
Ekonomik Ömür
Bina ve ekipman bakım onarım giderleri; ĠĢletmede kullanılan, kümes, yem deposu, silo,
bakıcı binaları ile iĢletmedeki ekipmanın bakım ve onarım amacıyla yapılan harcamalarından
oluĢmuĢtur. Bu harcamalara iliĢkin olarak iĢletmede yeterli kayıt bulunmadığı durumlarda
iktisap bedelinin %1‟i bakım; %2‟si onarım bedeli olarak kabul edilir.
Masraflar genel toplamı; Masraflar toplamına genel idare giderleri, bina ve ekipman
amortismanları, bina ve ekipman bakım onarım giderleri eklenerek masraflar genel toplamı
hesaplanır.
14
Tali gelirler;
ĠĢletmenin asıl faaliyet geliri dıĢındaki gelir kalemleri tali gelirlere yazılır aĢağıda yazılan
gelirler iĢletmenin faaliyet alanına göre değiĢiklik gösterir.
Taşlık, Ciğer satış geliri; Kesim sonrası ortaya çıkan taĢlık, ciğer gibi ürünlerin satıĢından
elde edilen tutar hesaba yazılır.
Gübre geliri; Gübre satıĢı var ise satılan miktar ile birim fiyatı çarpılarak elde edilir. Eğer
gübre satılmıyor veya değerlendirilmiyorsa hesaplara dâhil edilmez.
Rendering geliri; Kesim sonrası ortaya çıkan atıklar renderingde iĢlenmesi durumunda elde
edilen tutar hesaba eklenir.
Diğer gelirler; ĠĢletmenin tali gelirleri arasında saymadığımız boĢ çuval geliri vb. gelirler bu
kısımda yazılır.
Piliç satış geliri; Dönem sonu satılan veya Ģirkete teslim edilen piliçlerin toplam karkas ağırlığı
(kg) ile kg birim fiyatının çarpımı ile elde edilir.
Dönem Sonu Toplam Karkas Ağırlığı; Bir üretim dönemi sonunda piliçlerin toplam karkas
ağırlığıdır.
1 Kg Karkas Maliyeti; Toplam maliyetin dönem sonu toplam karkas ağırlığına bölünmesiyle
elde edilir.
6.2. Analitik Hiyerarşi Prosesi (AHP) Yöntemi
Analitik HiyerarĢi Süreci 1971 yılında Thomas L. Saaty tarafından geliĢtirilmiĢtir. Saaty, 1977
yılında ise AHP‟yi bir model haline dönüĢtürerek karar verme problemlerinde çözüm yolunu
kolaylaĢtırmıĢtır. AHP‟nin temel amacı, çok kriterli karar verme probleminin çözümüne katkı
sağlamaktır. AHP çok kriterli karar verme yöntemlerinden biri olup doğru cevaba ulaĢtıran
sihirli bir çözüm metodu veya modeli olmayıp karar vericilere “en iyi” cevabı bulmak için
yardımcı olan bir iĢlemdir (Ömürbek ve Tunca 2013, Forman ve Selly 2002).
AHP, alternatiflerin ortak bir kritere göre ikili karĢılaĢtırılmasına dayanan bir ölçüm teorisidir.
AHP çok kriterli ve çok seçenekli problemlerin sonuca ulaĢmasında karar vericiye önemli
yardımlar sağlamaktadır. AHP problemi birden fazla seviyeden meydana gelen bir hiyerarĢik
yapı ile oluĢturulmaktadır. AHP‟de her sorun için amaç, kriter, olası alt kriter seviyeleri ve
alternatiflerden oluĢan bir hiyerarĢik bir yapı kullanılır. Komplike anlaĢılması zor veya
yapısallaĢmamıĢ sorunlar için genel bir yöntemdir. HiyerarĢilerin oluĢturulması, üstünlüklerin
belirlenmesi ve mantıksal ve sayısal tutarlılık olmak üzere üç temel prensip üzerine
kurulmuĢtur ( Ömürbek ve Tunca 2013, Güner ve Yücel 2007, Saaty 1990)
15
AHP‟de problem hiyerarĢik bir biçimde yapılandırılmaktadır. ġekil 6.1‟de üç seviyeli bir
hiyerarĢik yapı görülmektedir. HiyerarĢinin en üstünde bir amaç yer almakta ve amacın altında
sırasıyla kriterler ve en altta alternatifler olacak biçimde yapı tamamlanmaktadır (Ömürbek ve
Tunca 2013, Felek ve ark. 2007).
ġekil 6.1. AHP HiyerarĢik Yapı
HiyerarĢi oluĢturulduktan sonra kriterlerin birbirlerine karĢı göreceli önem düzeyleri hesaplanır.
Karar verici 1-9 skalasını temel alarak kriterler arasındaki önem derecesine karar verir. Analitik
hiyerarĢi prosesinde kullanılan ölçekler Tablo 6.4.‟de verilmiĢtir.(Soner ve Onut 2006, Saaty
1980, Önüt ve ark. 2008)
Tablo 6.4. Analitik HiyerarĢi Prosesinde kullanılan ölçek tablosu
Önem
derecesi
Tanım
Açıklama
1 EĢit önemde Ġki aktivite hedefe eĢit olarak katkıda bulunur.
3 Biri ile diğeri kısmen
aynı
Tecrübe ve yargı ufak bir Ģekilde bir aktiviteyi
diğerinden daha çok favori tutar.
5 Temel veya güçlü önem Tecrübe ve yargı güçlü bir Ģekilde bir aktiviteyi
diğerinden daha çok favori tutar.
7 Çok güçlü veya
ispatlanmıĢ önem
Bir aktivite diğerine göre çok güçlü tercih edilir
ve üstünlüğü pratikte ispatlanmıĢtır.
9 Kesin önemlilik Bir aktiviteyi diğerine göre seçimin en yüksek
Ģekilde olduğu durumdur.
2,4,6,8 KomĢu ölçü değerlerine
bitiĢik ara değerler
UzlaĢtırmaya ihtiyaç olunduğu zaman
16
Farklı kriterlerin Tablo 6.5.‟de belirtildiği gibi ikili karĢılaĢtırmalarını oluĢturularak bir matris
elde edilmektedir (Karaatlı ve ark. 2014).
Tablo 6.5. Ġkili karĢılaĢtırma oluĢturacak matris tablosu
Kriter 1 Kriter 2 …….. Kriter n
Kriter 1 W1/W1 W1/W2 …….. W1/Wn
Kriter 2 W2/W1 W2/W2 …….. W2/Wn
……… …….. ……… …….. ……..
Kriter n Wn/W1 Wn/W2 Wn/Wn
Matriste yer alan terimler bir amaca ulaĢabilmesi için i kriterinin j kriterine oranla kaç kat
önemli olduğunu göstermektedir. Karar vericinin oluĢturduğu matrisin köĢegen üzerinde yer
alan matris ifadeleri bir diğerini almaktadır. (i=j) karĢılaĢtırma için kriterler homojen olmalıdır.
Tutarlılık ve ölçeğin doğruluğu açısından karĢılaĢtırılan alternatif sayısı 9‟ dan küçük olmalıdır.
Büyük olması durumunda homojen olarak ortak özelliklere göre kümeleme yapılmalıdır.
Karar vericinin kriterler arasında kıyaslama yaparken tutarlı davranıp davranmadığını ölçmek
için Tutarlılık oranının hesaplanması gerekir. Bu belirlemelerin ardından karĢılaĢtırmaların
tutarlılık testini sağlayıp sağlamadığı kontrol edilir. Sağlamaması durumunda karar vericiden
kararını gözden geçirerek düzeltmesi istenir. Daha sonra ikili karĢılaĢtırma matrislerinden
göreli ağırlıklar hesaplanmaktadır. Son aĢamada hiyerarĢik yapı prensibi ile en alt seviyedeki
alternatiflerin en üst seviyedeki genel amaca göre genel ağırlıkları elde edilmektedir.
AHP, bir grup elemanın göreli büyüklüklerinin oran ölçeklerini, ikili karĢılaĢtırmalar yaparak
belirler ve üstünlükleri ortaya koyan karĢılaĢtırmalara dayanan yargılardan yola çıkar. AHP‟
nin adımları aĢağıdaki Ģekildedir (Ömürbek ve Tunca 2013, Önüt ve ark. 2008).
Adım 1 : Karar verme problemi tanımlanır.
Karar verme probleminin tanımlanması, iki aĢamadan oluĢturulur. Birinci aĢamada karar
noktaları saptanır. Diğer bir deyiĢle karar kaç sonuç üzerinden değerlendirilecektir sorusuna
cevap aranır. Ġkinci aĢamada ise karar noktalarını etkileyen faktörler saptanır.
Adım 2 : Faktörler arası karĢılaĢtırma matrisi oluĢturulur.
Faktörler arası karĢılaĢtırma matrisi, nxn boyutlu bir kare matristir. Bu matrisin köĢegeni
üzerindeki matris bileĢenleri 1 değerini alır. KarĢılaĢtırma matrisi aĢağıda gösterilmiĢtir.
[
]
17
KarĢılaĢtırma matrisinin köĢegeni üzerindeki bileĢenler, yani ji olduğunda, 1 değerini alır.
Çünkü bu durumda ilgili faktör kendisi ile karĢılaĢtırılmaktadır. Faktörlerin karĢılaĢtırılması,
birbirlerine göre sahip oldukları önem değerlerine göre birebir ve karĢılıklı yapılır. Faktörlerin
birebir karĢılıklı karĢılaĢtırılmasında Tablo 6.4. deki önem skalası kullanılır.
KarĢılaĢtırmalar, karĢılaĢtırma matrisinin tüm değerleri 1 olan köĢegeninin üstünde kalan
değerler için yapılır. KöĢegenin altıda kalan bileĢenler için ise doğal olarak (1) formülünü
kullanmak yeterli olacaktır.
ij
jia
a1
(1)
Adım 3: Faktörlerin yüzde önem dağılımları belirlenir.
KarĢılaĢtırma matrisi, faktörlerin birbirlerine göre önem seviyelerini belirli bir mantık
içerisinde gösterir. Ancak bu faktörlerin bütün içerisindeki ağırlıklarını, diğer bir deyiĢle yüzde
önem dağılımlarını belirlemek için, karĢılaĢtırma matrisini oluĢturan sütun vektörlerinden
yararlanılır ve n adet ve n bileşenli B sütun vektörü oluĢturulur.
1
21
11
.
.
.
n
i
b
b
b
B
B sütun vektörlerinin hesaplanmasında (2) formülünden yararlanılır.
n
i
ij
ij
ij
a
ab
1
(2)
Anlatılan adımlar diğer değerlendirme faktörleri içinde tekrarlandığında faktör sayısı kadar B
sütun vektörü elde edilecektir. n adet B sütun vektörü, bir matris formatında bir araya
getirildiğinde ise aĢağıda gösterilen C matrisi oluĢturulacaktır.
18
nnnn
n
n
ccc
ccc
ccc
C
...
..
..
..
...
...
21
22221
11211
C matrisinden yararlanarak, faktörlerin birbirlerine göre önem değerlerini gösteren yüzde önem
dağılımları elde edilebilir. Bunun için (3) formülünde gösterildiği gibi C matrisini oluĢturan
satır bileĢenlerinin aritmetik ortalaması alınır ve Öncelik Vektörü olarak adlandırılan W sütun
vektörü elde edilir.
n
c
w
n
j
ij
i
1
(3)
W vektörü aĢağıda gösterilmiĢtir.
nw
w
w
W
.
.
.
2
1
Adım 4 : Faktör kıyaslamalarındaki tutarlılık ölçülür.
Ağırlıklar elde edildikten sonra karĢılaĢtırma matrisinin tutarlarına bakılması gerekmektedir.
Eğer karĢılaĢtırma matrisi tutarlı değilse, elde edilen ağırlıklar kullanılamaz.
AHP bu karĢılaĢtırmalardaki tutarlılığın ölçülebilmesi için bir süreç önermektedir. Sonuçta elde
edilen Tutarlılık Oranı (CR) ile, bulunan öncelik vektörünün ve dolayısıyla faktörler arasında
yapılan birebir karĢılaĢtırmaların tutarlılığın test edilebilmesi imkanını sağlamaktadır. AHP, CR
hesaplamasının özünü, faktör sayısı ile Temel Değer adı verilen () bir katsayının
karĢılaĢtırılmasına dayandırmaktadır. ‟ nın hesaplanması için öncelikle A karĢılaĢtırma matrisi
ile W öncelik vektörünün matris çarpımından D sütun vektörü elde edilir.
19
nnnnn
n
n
w
w
w
x
aaa
aaa
aaa
D
.
.
.
...
..
..
..
...
...
2
1
21
22221
11211
4) formülünde tanımlandığı gibi, bulunan D sütun vektörü ile W sütun vektörünün karĢılıklı
elemanlarının bölümünden her bir değerlendirme faktörüne iliĢkin temel değer (E) elde edilir.
Bu değerlerin aritmetik ortalaması ((5) formülü) ise karĢılaĢtırmaya iliĢkin temel değeri ()
verir.
i
i
iw
dE ( ni ,...,2,1 ) (4)
n
En
i
i 1 (5)
hesaplandıktan sonra Tutarlılık Göstergesi (CI), (6) formülünden yararlanarak
hesaplanabilir.
1
n
nCI
(6)
Son aĢamada ise CI, Random Gösterge (RI) olarak adlandırılan ve Tablo 6.6‟ da gösterilen
standart düzeltme değerine bölünerek ((7) formülü) CR elde edilir. Tablo 6.6‟ da faktör
sayısına karĢılık gelen değer seçilir.
Tablo 6.6. Rassallık Ġndeksleri Tablosu
N 1 2 3 4 5 6 7 8
RI 0 0 0,58 0,9 1,12 1,24 1,32 1,41
N 9 10 11 12 13 14 15
RI 1,45 1,49 1,51 1,48 1,56 1,57 1,59
RI
CICR (7)
Hesaplanan CR değerinin 0.10 dan küçük olması karar vericinin yaptığı karĢılaĢtırmaların
tutarlı olduğunu gösterir. CR değerinin 0.10‟ dan büyük olması ya AHP‟ deki bir hesaplama
hatasını ya da karar vericinin karĢılaĢtırmalarındaki tutarsızlığını gösterir.
20
Adım 5 : Karar noktalarındaki sonuç dağılımı bulunur.
Birebir karĢılaĢtırmalar ve matris iĢlemleri faktör sayısı kadar (n kez) tekrarlanır. Her bir faktör
için karar noktalarında kullanılacak G karĢılaĢtırma matrislerinin boyutu mxm olacaktır. Her bir
karĢılaĢtırma iĢleminden sonra 1mx boyutlu ve değerlendirilen faktörün karar noktalarına göre
yüzde dağılımlarını gösteren S sütun vektörleri elde edilir. Bu sütun vektörleri aĢağıda
tanımlanmıĢtır:
1
21
11
.
.
.
m
i
s
s
s
S
n tane mx1 boyutlu S sütun vektöründen meydana gelen ve mxn boyutlu K karar matrisi
oluĢturulur. Karar matrisi aĢağıda tanımlanmıĢtır:
mnmm
n
n
sss
sss
sss
K
...
..
..
..
...
...
21
22221
11211
Sonuçta karar matrisi W sütun vektörü (öncelik vektörü) ile aĢağıdaki gibi çarpıldığında ise m
elemanlı L sütun vektörü elde edilir. L sütun vektörü karar noktalarının yüzde dağılımını verir.
Diğer bir deyiĢle vektörün elemanlarının toplamı 1 dir. Bu dağılım aynı zamanda karar
noktalarının önem sırasını da gösterir.
1
21
11
2
1
21
22221
11211
.
.
.
.
.
.
...
..
..
..
...
...
mnmnmm
n
n
l
l
l
w
w
w
x
sss
sss
sss
L
21
VII. BULGULAR
Tablo 7.1. AraĢtırma kapsamında etlik piliç yetiĢtiricisi iĢletmelerinin maliyet ve gelir analizi
İşletme no
Maliyet dönemi 01.01.2016- 31.12.2016
MALİYET UNSURLARI 2016 %
1. Civciv maliyeti (TL) 1.231.374 12,7
2. Yem giderleri (TL) 6.809.394 70,2
3. İşçilik giderleri (TL) 332.464 3,4
4. Veteriner hekim, ilaç ve aşı masrafları (TL) 137.469 1,4
5. Elektrik, ısıtma ve su giderleri (TL) 136.153 1,4
6. Sigorta giderleri (TL) -
7. Temizlik-Dezenfeksiyon Masrafları (TL) 34.512 0,4
8. Altlık Masrafları (TL) 167.260 1,7
9. Piliç Yakalama/Yükleme Masrafları (TL) 76.732 0,8
10. Yakacak (TL) 168.556 1,7
11. Kesim Masrafları (TL) -
12. Diğer Masraflar (TL) 31.760 0,3
A) MASRAFLAR TOPLAMI (TL) 9.125.676 94,1
13. Genel İdare Giderleri (TL) 273.770 2,8
14. Bina ve Ekipman Amortisman Masrafları (TL) 157.162 1,6
15. Bina ve Ekipman Bakım-Onarım Masrafları (TL) 141.446 1,5
B) MASRAFLAR GENEL TOPLAMI (TL) 9.698.055 100,0
C) TOPLAM MALİYET (TL) 9.698.055 100,0
D) PİLİÇ SATIŞ GELİRİ 9.860.946
E) NET KÂR-ZARAR (TL) (D-C) 162.891
22
Tablo 6.2. AraĢtırma kapsamında etlik piliç entegrasyonlarının maliyet ve gelir analizi
1 kg karkas maliyetine tali gelirler (ciğer yürek) eklenmemiĢtir.
Entegrasyonların ürünlerini göğüs, flota, Ģinitzel, nugget vb isimlerle ve farklı fiyatlarda ürün farklılaĢtırarak elde
ettikleri ilave gelir dikkate alınmamıĢtır.
Maliyetler 1 yıllık değil, 1 üretim dönemi içindir.
İşletme no
Maliyet dönemi 01.01.2016
31.12.2016
MALİYET UNSURLARI
2016
A ENTEGRE
B ENTEGRE
C ENTEGRE
D ENTEGRE
1. Civciv maliyeti (TL) 6.489.000 6.512.000 945.431 758.500
Civciv giriş adet 9.270.000 8.800.000 1.196.749 925.000
Civciv birim fiyat 0,70 0,74 0,79 0,82
2. Yem giderleri (TL) 37.302.590 36.616.462 5.547.222 3.949.648
Tüketilen yem miktarı (KG) 39.265.885 36.616.462 5.283.068 3.834.610
Tüketilen yem birim fiyat 0,95 1,00 1,05 1,03
3. İşçilik giderleri (TL) 435.000 410.000 32.060 31.500
4. Veteriner hekim, ilaç ve aşı
masrafları (TL) 251.588 238.832 32.479 25.104
5. Fason bakım gideri 9.646.243 9.121.226 1.219.240 964.392
6. Kesimhane+ navlun giderleri 6.639.150 6.276.534 844.123 659.062
7. Canlı piliç nakliyesi 684.363 649.665 88.350 68.288
8. Diğer giderler (TL) 155.000 145.000 14.500 12.000
A) MASRAFLAR TOPLAMI (TL) 61.922.937 60.202.137 8.754.625 6.492.836
7. Genel İdare Giderleri (TL) 337.761 328.375 47.752 35.415
8. Bina ve ekipman amortisman
masrafları (TL) 361.145 385.221 33.706 28.891
9. Bina ve ekipman bakım-onarım
masrafları (TL) 325.030 346.699 30.336 26.002
B) MASRAFLAR GENEL TOPLAMI
(TL) 62.946.875 61.262.434 8.866.421 6.583.146
C) TALİ GELİRLER TOPLAMI (TL) 1.758.738 1.698.994 228.202 177.924
a. Taşlık, Ciğer satış geliri (TL) 1.084.492 1.047.652 140.716 109.713
b. Gübre geliri (TL) 674.245 651.341 87.485 68.210
c. Rendering geliri (TL) - - - -
d. Diğer gelirler (TL) - - - -
D) TOPLAM MALİYET (TL) (B – C) 61.188.136 59.563.440 8.638.218 6.405.221
E) DÖNEM SONU TOPLAM
KARKAS (Kg) 16.795.812 16.225.258 2.179.319 1.699.168
1kg karkas maliyeti (TL) (D/E) 3,64 3,96 3,77 3,67
F) PİLİÇ SATIŞ GELİRİ (TL) 4,90 4,95 4,85 4,85
G) NET KÂR-ZARAR (TL) (F – D) 1,26 0,99 1,08 1,18
23
7.1. AHP Uygulama Adımları
Adım 1: Karar verme problemi tanımlanır.
ġekil 6.1‟de uygulama problemi için oluĢturulan hiyerarĢik yapı, ġekil 7.1‟de AHP HiyerarĢik
Kriter ve Alternatifleri olarak gösterilmiĢtir.
Kriterler
Alternatifler
Ġhracat BaĢarısı ve Uzun Vadeli Üretim Ġstikrarı : K1
KuĢ Gribi ve Beklenmedik Krizlerde BaĢarı : K2
Ödeme ġartları ve Kârlılık Seviyesi : K3
Mevcut Firma ġartlarınız Dikkate Alındığındaki Tutum : K4
Veteriner Hizmeti Ġlaç ve vb. Entegrasyon Hizmet Kalitesi : K5
Adım 2 : Faktörlerarası karĢılaĢtırma matrisi oluĢturulur
Tablo 6.3. Kriterler Arası Ġkili KarĢılaĢtırma Matrisi Tablosu
Kriterler K1 K2 K3 K4 K5
K1 1 3 4 4 5
K2 0,33 1 2 2 3
K3 0,25 0,50 1 3 4
K4 0,25 0,5 0,33 1 2
K5 0,20 0,33 0,25 0,5 1
Toplam 2,03 5,33 7,58 10,5 15
AMAÇ
Ödeme ġartları
ve Karlılık
Seviyesi
Ġhracat BaĢarısı
ve Uzun Vadeli
Üretim Ġstikrarı
KuĢ Gribi vb
Beklenmedik
Krizlerde
BaĢarısı
Mevcut Firma
ġartları Ve
Ölçeğine
KarĢı Tutum
Veteriner
Hizmeti, Ġlaç vb.
Entegrasyon
Hizmetleri
A ENTEGRE
B ENTEGRE
C ENTEGRE
D ENTEGRE
A ENTEGRE
B ENTEGRE
C ENTEGRE
D ENTEGRE
A ENTEGRE
B ENTEGRE
C ENTEGRE
D ENTEGRE
A ENTEGRE
B ENTEGRE
C ENTEGRE
D ENTEGRE
A ENTEGRE
B ENTEGRE
C ENTEGRE
D ENTEGRE
24
Tablo 6.4. Kriter 1‟in alternatifler ile karĢılaĢtırması tablosu
K1
A
Entegrasyon
B
Entegrasyon
C
Entegrasyon
D
Entegrasyon
A Entegrasyon 1,00 1,00 3,00 4,00
B Entegrasyon 1,00 1,00 3,00 4,00
C Entegrasyon 0,33 0,33 1,00 2,00
D Entegrasyon 0,25 0,25 0,50 1,00
TOPLAM 2,58 2,58 7,50 11,00
Tablo 6.5. Kriter 2‟in alternatifler ile karĢılaĢtırması
K2
A
Entegrasyon
B
Entegrasyon
C
Entegrasyon
D
Entegrasyon
A Entegrasyon 1,00 2,00 4,00 4,00
B Entegrasyon 0,50 1,00 3,00 4,00
C Entegrasyon 0,25 0,33 1,00 2,00
D Entegrasyon 0,25 0,25 0,50 1,00
TOPLAM 2,00 3,58 8,50 11,00
Tablo 6.6. Kriter 3‟ün alternatifler ile karĢılaĢtırması
K3
A
Entegrasyon
B
Entegrasyon
C
Entegrasyon
D
Entegrasyon
A Entegrasyon 1,00 1,00 2,00 2,00
B Entegrasyon 1,00 1,00 2,00 2,00
C Entegrasyon 0,50 0,50 1,00 2,00
D Entegrasyon 0,50 0,50 0,50 1,00
TOPLAM 3,00 3,00 5,50 7,00
Tablo 6.7. Kriter 4‟ün alternatifler ile karĢılaĢtırması tablosu
K4
A
Entegrasyon
B
Entegrasyon
C
Entegrasyon
D
Entegrasyon
A Entegrasyon 1,00 1,00 0,50 0,50
B Entegrasyon 1,00 1,00 0,50 0,50
C Entegrasyon 2,00 2,00 1,00 1,00
D Entegrasyon 2,00 2,00 1,00 1,00
TOPLAM 6,00 6,00 3,00 3,00
Tablo 6.8. Kriter 5‟in alternatifler ile karĢılaĢtırması tablosu
K5
A
Entegrasyon
B
Entegrasyon
C
Entegrasyon
D
Entegrasyon
A Entegrasyon 1,00 1,00 2,00 2,00
B Entegrasyon 1,00 1,00 2,00 2,00
25
C Entegrasyon 0,50 0,50 1,00 1,00
D Entegrasyon 0,50 0,50 1,00 1,00
TOPLAM 3,00 3,00 6,00 6,00
OluĢturulan karĢılaĢtırma matrisi normalize edilir. Bunun için sütun toplamları alınır ve her
değer kendi sütun toplamına bölünür. Böylece normalize matris elde edilir.
Tablo 6.9. Kriterler için oluĢturulan ikili karĢılaĢtırma matrislerinin normalize matrisi tablosu
NORMALİZASYON K1 K2 K3 K4 K5
K1 0,49 0,56 0,53 0,38 0,33
K2 0,16 0,19 0,26 0,19 0,20
K3 0,12 0,09 0,13 0,29 0,27
K4 0,12 0,09 0,04 0,10 0,13
K5 0,10 0,06 0,03 0,05 0,07
Tablo 6.10. Kriter 1‟in alternatifler ile karĢılaĢtırması için oluĢturulan ikili karĢılaĢtırma
matrislerinin normalize matrisi tablosu
NORMALİZASYON
A
Entegrasyon
B
Entegrasyon
C
Entegrasyon
D
Entegrasyon
A Entegrasyon 0,39 0,39 0,40 0,36
B Entegrasyon 0,39 0,39 0,40 0,36
C Entegrasyon 0,13 0,13 0,13 0,18
D Entegrasyon 0,10 0,10 0,07 0,09
Tablo 6.11. Kriter 2‟in alternatifler ile karĢılaĢtırması için oluĢturulan ikili karĢılaĢtırma
matrislerinin normalize matrisi tablosu
NORMALİZASYON
A
Entegrasyon
B
Entegrasyon
C
Entegrasyon
D
Entegrasyon
A Entegrasyon 0,50 0,56 0,47 0,36
B Entegrasyon 0,25 0,28 0,35 0,36
C Entegrasyon 0,13 0,09 0,12 0,18
D Entegrasyon 0,13 0,07 0,06 0,09
Tablo 6.12. Kriter 3‟ün alternatifler ile karĢılaĢtırması için oluĢturulan ikili karĢılaĢtırma
matrislerinin normalize matrisi tablosu
NORMALİZASYON
A
Entegrasyon
B
Entegrasyon
C
Entegrasyon
D
Entegrasyon
A Entegrasyon 0,33 0,33 0,36 0,29
B Entegrasyon 0,33 0,33 0,36 0,29
C Entegrasyon 0,17 0,17 0,18 0,29
D Entegrasyon 0,17 0,17 0,09 0,14
26
Tablo 6.13. Kriter 4‟ün alternatifler ile karĢılaĢtırması için oluĢturulan ikili karĢılaĢtırma
matrislerinin normalize matrisi tablosu
NORMALİZASYON
A
Entegrasyon
B
Entegrasyon
C
Entegrasyon
D
Entegrasyon
A Entegrasyon 0,17 0,17 0,17 0,17
B Entegrasyon 0,17 0,17 0,17 0,17
C Entegrasyon 0,33 0,33 0,33 0,33
D Entegrasyon 0,33 0,33 0,33 0,33
Tablo 6.14.. Kriter 5‟in alternatifler ile karĢılaĢtırması için oluĢturulan ikili karĢılaĢtırma
matrislerinin normalize matrisi tablosu
NORMALİZASYON
A
Entegrasyon
B
Entegrasyon
C
Entegrasyon
D
Entegrasyon
A Entegrasyon 0,33 0,33 0,33 0,33
B Entegrasyon 0,33 0,33 0,33 0,33
C Entegrasyon 0,17 0,17 0,17 0,17
D Entegrasyon 0,17 0,17 0,17 0,17
Adım 3: Faktörlerin yüzde önem dağılımları belirlenir.
Tablo 6.15. Kriterlerin önem dereceleri tablosu
Önem Dereceleri
K1 0,46
K2 0,20
K3 0,18
K4 0,10
K5 0,06
Tablo 6.16. Alternatiflerin kriterler ile karĢılaĢtırılmasından elde edilen önem dereceleri
tablosu
K1-A
önem
dereceleri
K2-A önem
dereceleri
K3-A önem
dereceleri
K4-A önem
dereceleri
K5-A önem
dereceleri
0,38 0,47 0,33 0,17 0,33
0,38 0,31 0,33 0,17 0,33
0,14 0,13 0,20 0,33 0,17
0,09 0,09 0,14 0,33 0,17
Adım 4: Faktör kıyaslamalarındaki tutarlılık ölçülür.
27
Tablo 6.17. Tutarlılık oranları tablosu
Kriterler K1-A K2-A K3-A K4-A K5-A
0,055 0,10 0,030 0,023 0,000 0,000
Adım 5: Karar noktalarındaki sonuç dağılımı bulunur.
Tablo 6.18. Karar noktalarındaki sonuç dağılımının tablosu
A Entegrasyon 0,37
B Entegrasyon 0,34
C Entegrasyon 0,17
D Entegrasyon 0,13
VIII. TARTIŞMA VE SONUÇ
8.1. İşletmelere İlişkin Özelliklerin Değerlendirilmesi
AraĢtırmaya dahil edilen iĢletmelerden 8‟i 1970-1995 yılları arasında, 12‟si 1996-2001 yılları
arasında, 48‟inin de 2001 ve sonrası yıllarda kurulduğu tespit edilmiĢtir. Tandoğan (2014)
toplam 117 iĢletme üzerinde yaptığı çalıĢmada, 24'ünün 1987-1995 arasında, 29'unun 1996-
2000 arasında ve 64'ünün de 2001 ve sonrasında kurulmuĢ olduğunu bildirmiĢtir. AraĢtırma
kapsamında 2001 ve sonrası kurulan iĢletmelerin, toplam iĢletmelerin %70‟ine karĢılık geldiği
görülmektedir.
1970‟li yıllarda ilk kurulan iĢletmeler, 1000-1500 baĢlı üretim, pazarlama ve satıĢ
fonksiyonlarını kendi imkânlarıyla gerçekleĢtiren iĢletmelerken, 90‟lı yıllardan sonra mevcut
rekabet Ģartları nedeniyle zamanla bir entegrasyonun parçası olmayı tercih etmek zorunda
kalmıĢlardır. Bu değiĢim zamanla kerpiç kümeslerden daha modern betonarme kümeslere ve
teknolojik Ģartlara uyumu da hızlandırmıĢtır. Entegrasyon sisteminde civciv ve yem gibi ana
maliyet kalemlerinin yanı sıra ilaç ve veteriner hekim hizmetlerinin de entegrasyonlar
tarafından sağlanması iĢletmelerin daha fazla hayvan bakımı ve verimliliğe odaklanmalarını
sağlamıĢtır.
8.2. Üretim Faaliyeti Özelliklerinin Değerlendirilmesi
Etlik piliç yetiĢtiriciliği, günümüzde ya bireysel olarak ya da Ģahsın entegre bir firma ile
sözleĢme yaparak üretim yapması Ģeklindedir. Bireysel üretim sisteminde kümesi olan
yetiĢtirici, hayvan ve yem materyalini, bakım ilaç ve kontrollerini ve yetiĢtirilen ürünlerin
pazarlanmasını kendi yapar. SözleĢmeli üretim sisteminde ise üreticinin entegre firma ile
sözleĢme dahilinde, hayvan ve yem materyalinin, aĢı uygulamalarının, veterinerlik
hizmetlerinin ilgili firmaca karĢılanması ve hayvanlar kesim yaĢına geldiğinde firmaya teslim
edilmesi Ģeklinde yapılır. Günümüzde, sözleĢmeli yetiĢtiricilik sistemi daha yaygın kullanılan
bir modeldir (Kuzka, 2012).
28
Türkiye‟de Ġktisadi Kalkınma Vakfı‟nın 1965 yılında kurulması ve vakıf tarafından
uygulanmaya baĢlanan “sözleĢmeli üreticilik” modeli kanatlı hayvan yetiĢtiriciliğinin
geliĢmesine önemli katkı sağlamıĢtır (DPT, 2007).
AraĢtırma kapsamında 68 iĢletmenin tamamı etlik piliç üretiminde yaygın sözleĢmeli üretim
modeliyle üretim yapan iĢletmelerdir. Bu iĢletmelerde sözleĢmeli üretim modelinin yapısı
gereği iĢgücü yoğunluğu düĢüktür.
Vest ve Lacy (1996) çevre Ģartlarının bilgisayarlı sistemlerde denetlendiği, yemleme ve
sulamada otomasyonun kullanıldığı bir etlik piliç üretiminde, 1 iĢgücünün ortalama 8 saatlik bir
sürede160 000 adetlik popülasyon için yeterli geldiğini bildirmiĢtir.
AraĢtırma kapsamında, Ankara ve Bolu-Sakarya-Ġstanbul Bölgesinde etlik piliç yetiĢtiriciliği
yapan iĢletmelerin ortalama iĢgücü varlığı 1,32 tespit edilmiĢtir. ĠĢletmeler genelinde iĢletme
baĢına 18 108 baĢ, 1 iĢgücü baĢına ise ortalama 17 125 piliç düĢtüğü, belirlenmiĢtir. 1 iĢgücü
baĢına piliç sayısını Türkyılmaz (2006) 17 206 baĢ, Tandoğan (2014) ise 15 289 baĢ piliç
olarak bildirmiĢtir.
AraĢtırma yapıldığı dönemde tüm iĢletmeler bazında metrekareye düĢen civciv sayısı 16,6
adet/dönem olarak tespit edilmiĢtir. Tandoğan (2014) bu sayıyı Balıkesir, Bolu ve Sakarya illeri
için 17,8 olarak bildirmiĢtir. Sayın (2001) optimum yerleĢim sıklığının pencereli kümesler için
9-13,5 adet/m2 veya 15-22 kg canlı ağırlık (CA)/m
2; penceresiz-çevre kontrollü kümesler için
ise 12-22 adet/m2 veya 30-35 kg CA/m2 olduğunu bildirmiĢtir.
YerleĢim sıklığı;
Ġklim bölgesi yönünden incelendiğinde; sıcak iklimlerde yerleĢim sıklığı veya m2 ye
düĢen hayvan sayısı daha düĢüktür. Ayrıca mevsim yönünden ise; yerleĢim sıklığı yaz
aylarında daha düĢük, kıĢ aylarında daha yüksektir.
Binanın izolasyon durumu dikkate alındığında; izolasyon olmadığı veya zayıf olduğu,
ayrıca havalandırmanın yetersiz olduğu kümeslerde yerleĢim sıklığı daha düĢüktür.
Ġzolasyon durumu ve havalandırması iyi veya iyi olmayan kümeslerde m2 ye düĢen
hayvan sayısı 3 – 4 baĢ kadar fark etmektedir.
Kümes tipi yönünden incelendiğinde; klasik (pencereli) kümeslerde ve penceresiz çevre
kontrollü kümeslerde yerleĢim sıklığı oldukça farklıdır.
Kesim yaĢı veya kesim ağırlığı göz önünde bulundurulduğunda; kesim yaĢı ve kesim
ağırlığı arttıkça m2 de bakılabilecek piliç sayısı düĢmektedir. Dolayısıyla piyasanın
karkas piliç ağırlığındaki talebi broilerlerin kesim yaĢını ve yetiĢtiricinin uygulayacağı
yerleĢim sıklığını etkileyecektir.
Yem fiyatları dikkate alındığında, broilerlerde kesim yaĢı arttıkça bir dönemde elde
edilen yemden yararlanma oranı yükselmekte ve kg canlı ağırlık için kullanılacak yem
miktarı da artmaktadır. Bu özellikle yem fiyatlarında aĢırı yükselmenin olduğu
dönemde kesim yaĢı ve dolayısıyla yerleĢim sıklığını etkileyecektir.
29
Ayrıca entegrasyonda o dönemde yumurtadan çıkan civciv sayısına göre de değiĢiklik
göstermektedir (MEB 2013).
8.3.Yetiştiricilerin Sosyo-Ekonomik Özelliklerinin Değerlendirilmesi
Etlik piliç yetiĢtiriciliği yapan iĢletmelerin içerisinde, ikinci; hatta üçüncü kuĢak iĢletme
sahipleri bulunmaktadır. Birinci kuĢağın 70‟li yaĢlarda ilkokul; ikinci kuĢağın 50‟li yaĢlarda
ortaokul ve lise; üçüncü kuĢağın ise 20‟li yaĢlarda üniversiteli olduğu bir iĢletmede eğitim ve
yaĢ bağlamında kesin bir değer vermenin zorluğu da ortadadır. Ancak iĢletmelerde özellikle
eğitim düzeyinin yeni nesillerde daha yüksek olduğu bir gerçektir. Tandoğan (2014) Balıkesir
Bolu ve Sakarya illeri için yaptığı çalıĢmada ilkokul mezunu düzeyinin % 72 olduğunu
bildirmiĢtir. Ayrıca iĢletme ölçeği büyüdükçe ilk ve ortaokul mezunlarının azalarak lise ve
üniversite mezunlarının arttığını saptamıĢtır. Yeni ve Dağdemir (2011) Erzurum ili AĢkale ve
Ilıca ilçelerinde etlik piliç iĢletmelerinde ortalama eğitim seviyesini 7,63 yıl olarak saptamıĢtır.
Çobanoğlu (2000) Aydın ili kapsamında yaptığı çalıĢmada genel itibariyle eğitim seviyesinin
ilk ve ortaokul düzeyinde olgunu bildirmiĢtir.
8.4. Üretime İlişkin Teknik Sonuçların Değerlendirilmesi
8.4.1. Etlik Piliç Yetiştiricisi İşletmeler Yönünden Değerlendirilmesi
Üretim maliyetleri içinde ilk sırayı yem (%70,2) alırken, bunu sırasıyla civciv (%12,7), enerji
ve yakacak (%3,4), iĢçilik giderleri (3,4), genel idare (%2,8), bakım-onarım (%1,5), altlık
materyali (%1,7), temizlik-dezenfeksiyon (%0,4), yakalama-yükleme (%0,8) ve amortisman
(%1,6) olarak takip etmiĢtir.
Tandoğan (2014) 125 adet etlik piliç iĢletmesinin 2012-2013 faaliyet döneminde yaptığı
çalıĢmasında üretim maliyetleriyle ilgili olarak yem (%67,44), civciv (%13,81), enerji ve
yakacak (%4,59), iĢ gücü (%1,25), genel idare (%2,91), bakım-onarım (%1,41), altlık materyali
(%1,16), temizlik-dezenfeksiyon (%0,90), yakalama-yükleme (%0,68) ve amortisman (%0,59)
olarak hesaplamıĢtır.
Üretimde entegrasyonlar tarafından sağlanan yem ve civciv gibi temel girdilerde standart fiyat
uygulaması olduğundan etlik piliç yetiĢtiricisi iĢletmelerin iĢletme ölçeğine göre bir avantaj
elde etme imkânı olmamaktadır. Ancak iĢçilik, enerji, yakacak vb. diğer giderler de ölçek
büyüklüğüne bağlı olarak avantaj elde edilebilmektedir. Bu noktada 1 kg CA maliyetinin
iĢletme ölçeği arttıkça azaldığı hesaplanmıĢtır.
AraĢtırma kapsamında 2016 yılı kapsamında 68 iĢletmede kesilen hayvan sayısı toplam
1.541.274 adettir. Toplam canlı tonaj ise 4.005.354 kg olarak saptanmıĢtır. ĠĢletmelerde yemi
ete çevirme düzeyi olarak tanımlanan FCR ortalaması ise 1,70 olarak gerçekleĢmiĢtir.1 Kg
Canlı maliyeti ise 2,42 tl olarak saptanmıĢtır.
30
8.4.2. Etlik Piliç Entegrasyonları Yönünden Değerlendirilmesi
AraĢtırmada etlik piliç entegrasyonlarında üretim maliyetleri içinde ilk sırayı yem (% 61,4)
bunu sırasıyla fason bakım gideri (%15,4), civciv (%10,8), kesimhane ve navlun gideri
(%10,6), canlı piliç nakliyesi (%1,09), iĢçilik giderleri (% 0,6) veteriner hekim ilaç (% 0,4),
genel idare (% 0,55), bina ekipman bakım-onarım (% 0,5), bina ve ekipman amortisman (%5),
diğer giderler (%0,24) olarak hesaplanmıĢtır.
8.5. AHP Analiz Sonuçlarının Değerlendirilmesi
AHP analizi kapsamında;
Ġhracat BaĢarısı ve Uzun Vadeli Üretim Ġstikrarı :K1
KuĢ Gribi ve Beklenmedik Krizlerde BaĢarı:K2
Ödeme ġartları ve Kârlılık Seviyesi:K3
Mevcut Firma ġartlarınız Dikkate Alındığındaki Tutum:K4
Veteriner Hizmeti Ġlaç ve vb. Entegrasyon Hizmet Kalitesi:K5
olmak üzere 5 kriter yönünden entegrasyonların seçimi değerlendirilmiĢtir. Kriterlerin
karĢılaĢtırılması göz önünde bulundurulduğunda en önemli kriterin K1 sonra sırasıyla; K2, K3,
K4 ve K5 kriterlerinin olduğu görülmüĢtür. Özellikle Ġhracat BaĢarısı ve Uzun Vadeli Üretim
Ġstikrarı:K1 kriteri, gerçekte bir entegrasyonun kuĢ gribi, makro ekonomik krizler ve Ortadoğu
piyasasında tıkanma gibi arz Ģoklarındaki kriz yönetimindeki performansını da içine alan
kapsamlı bir konudur. Mevcut olumsuz Ģartların oluĢması sonrasında entegrasyonun,
yetiĢtiriciyi bir çözüm ortağı olarak görerek sıkıntılarını hafifletme baĢarısı bu kriteri
yetiĢtiriciler yönünden en önemli kriter haline getirmiĢtir. AraĢtırmada K1 kriteri yönünden
büyük ölçekli entegrasyonların (A ve B entegrasyonları), K4 yönünden ise nispeten daha küçük
ölçekli entegrasyonların (C ve D entegrasyonları) baĢarılı olduğu saptanmıĢtır.
AraĢtırmada AHP analizinde karar noktalarındaki sonuç dağılımı birden fazla nitel ve nicel
kriter göz önünde bulundurularak en uygun tedarikçinin seçilmesi amaçlanmaktadır. ÇalıĢmada
A, B, C ve D entegrasyonları için seçim ağırlıkları sırasıyla 0,37; 0,34; 0,17; 0,13 olarak
hesaplanmıĢtır. Bu sonuç sözleĢmeli etlik piliç yetiĢtiricilerinin mevcut stratejileri dikkate
alındığında iĢletmelerin %37‟si A, %34‟ü B, %17‟si C ve % 13‟ü D entegrasyonunu
seçmesinin stratejik olarak anlamlı olduğunu göstermektedir.
Burada A entegrasyonunun özellikle K1 kriterinde gösterdiği baĢarı onu diğerlerinden öne
çıkarmaktadır. Ancak Mevcut Firma ġartlarınız Dikkate Alındığındaki Tutum:K4 kriteri
dikkate alındığında bu seferde K1 kriteri yönünden gerektiği ölçüde baĢarılı kabul edilmeyen
entegrasyonların baĢarılı kabul edildiği tespit edilmiĢtir. SözleĢmeli etlik piliç yetiĢtiricisi
iĢletmeler arasında mevcut imkanları itibariyle yeterli olanaklara sahip olmayan diğer bir
ifadeyle daha iptidai Ģartlarda çalıĢan yetiĢtiricilerin K1 kriteri yönünden daha baĢarılı büyük
ölçekteki entegrasyonlara karĢılık, K4 kriteri yönünden daha baĢarılı olan küçük ölçekteki
entegrasyonlara yöneldiği görülmüĢtür.
31
8.6. Entegrasyonların Etlik Piliç Yetiştiricisi ve Tüketici İşletmelerin Stratejileri
Oyun teorisi yönünden etlik piliç yetiĢtiriciliğinde, etlik piliç entegrasyonları, sözleĢmeli etlik
piliç yetiĢtiricileri ve tüketiciler olmak üzere üç temel makro oyuncunun olması mevcut
stratejiler yönünden de 3 boyutlu bir durumu ortaya çıkarmaktadır. ÇalıĢmada etlik
entegrasyonlarını meydana getiren 4 entegrasyon sürekli rekabet halindeki mikro oyunculardır.
Entegrasyonlar aynı çatı altında hem birbirleri, hem sözleĢmeli etlik piliç yetiĢtiricileri, hem de
tüketici (perakende toptan tüm alıcılar) arasında dengeleri oluĢturan temel oyunculardır.
Oyuncular arasında çıkar saikiyle ve karĢılıklı stratejilerin etkileĢmesiyle ortaya çıkan Nash
dengesi gerçekte, entegrasyonlar, sözleĢmeli etlik piliç yetiĢtiricileri ve tüketicilerin ortak çıkar
noktasıdır. ÇalıĢmada bu denge noktasının ortaya çıkmasına zemin hazırlayan bu saikler seçim
stratejileri olarak karĢımıza çıkmaktadır. Bu stratejiler entegrasyonlar, sözleĢmeli etlik piliç
yetiĢtiricileri ve tüketiciler yönünden değerlendirilecektir.
8.6.1. Entegrasyonların Stratejileri
8.6.1.1. Müşteri yelpazesi ve hacmini artırmak: Broiler iĢletmeleri mevcut riskleri bertaraf
etmek amacıyla müĢteri portföylerini ve etki alanlarını geniĢletmeye çalıĢmaktadırlar. Bundan
dolayı da daha geniĢ bir alana yayılan pazarlama ağı ve sayıları artan bayileriyle, gerek yurtiçi
gerekse yurtdıĢı pazarlarda etkin bir rol üstlenmektedirler. Belli bir lokal alanın dıĢına çıkarak
farklı bölgelere satıĢ yapan entegrasyonlar, ileride bölgesel çapta oluĢabilecek herhangi bir
piyasa istikrarsızlığına karĢı korunmaktadırlar. Burada uygulanan etkin risk yönetimi,
entegrasyonları piyasa dalgalanmalarına karĢı koruyacak emniyet supabı olarak karĢımıza
çıkarmaktadır. Özellikle ihracatın ağırlıklı olarak gerçekleĢtirildiği Ortadoğu ülkelerinde
yaĢanacak olağandıĢı durumlar ve talepte ortaya çıkabilecek oynaklıkların, entegrasyonların arz
piyasasında yıkıcı etkiye neden olması her zaman muhtemeldir.
8.6.1.2. Etlik piliç yetiştiricisi işletmeler yönünden ölçek ekonomisi: Entegrasyonlar ölçek
büyüklüklerinin avantajını göz önünde bulundurarak baĢarılı etlik piliç yetiĢtiricisi iĢletmeleri
daha büyük ölçekte üretim için yönlendirmekte öylelikle navlun maliyetlerini düĢürmeye
çalıĢmaktadır. 5000 kapasiteli 10 etlik piliç yetiĢtiricisi iĢletmeyle çalıĢmaktansa 50 000
kapasiteli 1 etlik piliç yetiĢtiricisi iĢletmeyle çalıĢmak entegrasyonların maliyetlerinin
düĢürülmesinde önemli bir kriterdir. Her ne kadar kümes büyüklüğü hastalık kontrolünü
zorlaĢtırsa da mevcut teknolojik alt yapı ve üst düzey biogüvenlik seviyesi bunu en aza
indirmektedir.
8.6.1.3. Entegrasyonlar yönünden ölçek ekonomisi: Kuluçkahane, yem ve kesimhane
aĢamalarının tamamını kendi bünyesine yapabilen entegrasyonlar, sektörde rekabet gücü ve
maliyet yönünden önemli avantajları elde etmektedir. Girdi maliyetlerini düĢürmek stratejisi
entegrasyonları bu maliyet kalemlerini bir araya getirmeye (entegrasyona) zorlamıĢtır.
32
8.6.1.4. Bayi toplantıları: Entegrasyonların yıllık il ve bölge bayileriyle gerçekleĢtirdikleri
motivasyon toplantıları, piyasada ileriye dönük stratejilerin belirlenmesinde ve mevcut
sorunların derinleĢerek yapısal bir hale gelmeden nispeten daha kısa sürede çözümlenmesinde
önemli rol oynamaktadır. Ayrıca bölgeler arasında daha kaliteli bir etkileĢim, iletiĢim ve
istiĢarenin sağlanması entegrasyonların baĢarısını artırmaktadır.
8.6.1.5. Promosyon: Bayiler aracılığıyla perakende marketlere soğutucu dolap, reyon vb.
promosyon uygulamaları tüketici nezdinde firmayı daha güvenilir kılmaktadır.
8.6.1.6. Markalaşma ve kurumsallaşma: Marka değeri tüketici nezdinde nispeten daha
yüksek olan ürünler perakende marketlerde daha kolay alıcı bulmaktadır. Entegrasyonların ve
bayilerin marketlere toptan satıĢ fiyatları, markalar arasında mevcut rekabet Ģartlarından dolayı
büyük farklılıklar göstermemekte, ancak kısa dönemli tek taraflı fiyat indirimleri ve markanın
imajı satıĢlarda nispeten etkili olabilmektedir.
8.6.1.7. Bölgesel hâkimiyet ve tüketici alışkanlıkları: Entegrasyonların belli bölgelerde daha
etkin bir pazarlama ağı ve daha baskın bir satıĢ seviyesine sahip olduğu görülmektedir. Ortaya
çıkan bu baskın hâkimiyet belli ölçüde entegrasyonun o bölgedeki mevcut alt yapısı, belli
ölçüde de o bölgedeki tüketici alıĢkanlıkları ve tercihiyle ilgili olduğu görülmektedir. Bu
noktada hakim bir bölgesel hakimiyet ve sadık tüketici kitlesi oluĢturmak, entegrasyonlar için
önemli ve kalıcı bir stratejidir.
8.6.1.8. Reklam: Entegrasyonlar bazen pasif reklam olarak nitelendiren, ulusal yayın ve medya
aracılığı ile marka değerini, satıĢlarını ve pazar hâkimiyetlerini artırmak amacıyla reklam
bütçesi ayırmaktadır. Bazen ise fiili reklam olarak nitelendirilen büyük bir süpermarket
zincirleriyle, yalnızca kendi markasının satılması koĢuluyla anlaĢmakta bu suretle söz konusu
market zincirine özel indirimler uygulayarak tüketiciye ulaĢmaya çalıĢmaktadır. Burada belli
bir süre yapılan bu indirimin maliyeti de tüketiciye ulaĢmanın fiili reklam maliyeti olarak kabul
edilmektedir. Bu yöntem ürünlerinin tüketici tarafından tadılmasının bir stratejisi olmaktadır.
8.6.1.9. İkili ilişkiler: Entegrasyonların satıĢ portföylerinde ikili iliĢkilerle elde edilmiĢ, önemli
talep payları olan fastfood zincirleri de bulunmaktadır. Uluslararası marka değeri olan bir
fastfood zinciriyle Türkiye ölçeğinde yapılan ve uzun yıllara dayalı bir iĢbirliği yalnızca kalite,
fiyat ve lojistikle değil, ikili iliĢkiler ve müteĢebbis kabiliyetleriyle de yakından ilgilidir.
8.6.1.10. Marka sadakati: Marka sadakati olgusu birçok endüstri alanına yayılmıĢtır. Bir
müĢteri için bir markaya olan sadakat, diğer müĢteriler arasında o müĢteriye artı değer ve
avantaj kazandırmaktadır. Firma açısından ise aynı müĢteri grubunu elde etmek için rekabet
edebilme kabiliyetini arttırmaktadır (Kumar ve Shah, 2004).
33
Kalıcı rekabet avantajı sağlamak için akademisyenler ve uygulamacılara göre marka sadakati
hiç kuĢkusuz firmalar için stratejik öneme sahiptir ve bunun birçok nedeni vardır. Ġlk olarak
sadık müĢteri, pazarlama faaliyeti giderlerini düĢürdüğü için daha az maliyetlidir. Ġkincisi
yüksek sadakat gösteren markalar için geniĢleme daha az risklidir. Üçüncüsü, marka
sadakatinin yatırımların geri dönüĢünün yüksek oranda olmasını ve dolayısıyla pazar payının
da artmasını sağlamasıdır. Dördüncüsü, markaya sadık müĢterinin, alternatifleri denemek adına
daha az nedeni olur ve bu da markayı değiĢtirme olasılığını düĢürür. Son olarak, marka sadakati
marka değerinin en önemli belirleyicisi olarak tespit edilmiĢtir (Gounaris ve Stathakopoulos,
2004).
Marka; bir isim, bir iĢaret, bir terim, bir sembol, bir dizayn veya bunların birleĢiminden oluĢan,
bir firmanın ürünlerinin veya hizmetlerinin tanınmasını sağlayan ve rakiplerinden ayıran, farklı
yönlerini vurgulayan bir kavram olarak tanımlanmaktadır. Marka bir ürün veya hizmete bir
kimlik kazandırmaktadır (Kotler ve, ark.1999, Erdem ve ark.2006).
Marka tercihinin uzun vadeli ve istikrarlı olması, müĢteri ile firma arasındaki iliĢkinin marka
sadakatiyle iliĢkilidir. Marka sadakati, iĢletmelerin uzun pazar payını korumasına ve pazarlama
giderlerinin azalmasına yardımcı olmaktadır. Sadakat ne kadar derin olursa müĢterinin
devamlılığı da o kadar kalıcı olmaktadır.
8.6.1.11. Patentli ürünler, ürün farklılaştırması ve monopolcü rekabet
Etlik piliç entegrasyonları birlikte uzun yıllar stratejik partner olarak gördükleri fastfood
zincirlerine özgü ürünler geliĢtirerek büyük ölçekte alıcı konumunda olan bu firmalarla
bağlarını güçlendirmektedir. Söz konusu ARGE çalıĢmaları ile ileriye dönük çalıĢma
ihtimallerini artırmayı hedeflemektedirler.
Ayrıca entegrasyonların ürünlerini kanat, fileto, göğüs vb. Ģekillerde satmanın yanı sıra köy
tavuğu serisi nugget, Ģinitzel vb. farklılaĢtırılmıĢ ürün yelpazesi oluĢturarak da piyasada
pazarlamaya çalıĢmaktadırlar. Burada firmanın kendine özgü bir lezzet farklılığı ortaya koyma
çabası ve fastfood zincirlerine özgü ürün geliĢtirme tercihi, Monopolcü rekebet piyasasına özgü
bir stratejidir.
8.6.1.12. Lezzet kriteri
Türkiye‟den ithal edilen piliçlerin özellikle Ortadoğu piyasasında, Brezilya baĢta olmak üzere
diğer ülkelerden ithal edilen piliçlere kıyasla fiyatının yüksek olmasına rağmen lezzetli olduğu
kanaati tüketici için önemli bir kriterdir. Bundan dolayı bir entegrasyonun damak zevkine hitap
edebilmesi istikrarlı olarak satıĢlarını sürdürebilmesinde önemli bir unsurdur.
8.6.2. Etlik Piliç Yetiştiricisi İşletmelerin Stratejileri
8.6.2.1. Biyo güvenlik ve teknolojik yatırımlar: Gerek üretimde verimliliği artırmak ve
gerekse üst düzey bio güvenlik standartları sağlamak için etlik piliç yetiĢtiricisi iĢletmeler,
34
önemli bilimsel ve teknolojik alt yapı yatırımları yapmayı asli bir strateji olarak görmektedirler.
8.6.2.2. Ölçek büyüklüğü: Etlik piliç yetiĢtiricisi iĢletmeler, son 10 yılda rekabetten
kaynaklanan kârlılığı artırmak için ölçek büyütmeyi bir strateji olarak benimsemiĢlerdi.
Entegrasyonların uzun vadede daha kaliteli ve büyük ölçekte üretim yapan üreticileri tercih
edeceği düĢüncesi iĢletmeleri hem maliyetlerini düĢürmek hem de geleceğe dönük bu
stratejilerini uygulamak için ölçek büyüklüğüne yönlendirmektedir.
8.6.2.3. Pazara yakınlık ve hibe: Etlik piliç yetiĢtiricisi iĢletmeler, üretimin büyük kısmının
gerçekleĢtirildiği Marmara bölgesi ve özellikle Bolu Adapazarı çevresinde gerek iklim Ģartları
gerekse pazara ve entegrasyonlara yakınlık yönüyle avantaj sahibi olduklarını belirtirken Tarım
ve Kırsal Kalkınmayı Destekleme Fonu hibe desteklerinde bu bölgenin kapsam dıĢı olmasında
dolayı bir dezavantaja sahip olduklarını da belirtmiĢlerdir. Ankara‟da faaliyette bulunan etlik
piliç yetiĢtiricisi iĢletmeler, üreticilerin % 60‟ı hibe desteğinin bu bölgede iĢ yapma tercihlerini
etkilediğini belirtmiĢlerdir. Her iki stratejisi burada birbirinin aksine iĢlemektedir. ĠĢletmeler
birçok parametreyi göz önünde bulundurarak kendileri için optimum kuruluĢ yeri seçimini bir
strateji olarak benimsemektedirler.
8.6.2.4. Çalışılmak istenilen entegrasyonun kesimhanesine yakınlık: Etlik piliç yetiĢtiricisi
iĢletmeler, bağlı oldukları entegrasyonların kesimhanelerine yakın olmanın entegrasyon
yönünden bir seçim kriteri olduğunu hesaba katmak zorundadırlar. Bartın ilinde üretim yapan
bir üreticinin ancak yem nakliye maliyetlerine katlanmak suretiyle entegrasyondan civciv aldığı
unutulmamalıdır.
8.6.2.5. Entegrasyon değiştirmek: Etlik piliç yetiĢtiricileri, bağlı oldukları etlik piliç
entegrasyonlarını değiĢtirmek için konjonktürün değiĢtiği dönemi beklemektedirler. Diğer bir
ifadeyle sektörde etlik piliç yetiĢtiricisi iĢletmelerinin sayısı arttığında, entegrasyonlar arasında
bir değiĢim daha kısıtlıyken, sektörde ihracat ve buna bağlı olarak yetiĢtiricilere talebin arttığı
bir dönemde entegrasyon değiĢtirmek daha kolaydır. Etlik piliç yetiĢtiricisi iĢletmeler için
üretim miktarında devam eden istikrar en önemli ve kalıcı stratejidir. Bundan dolayı etlik piliç
yetiĢtiricileri, entegrasyon tercihlerini K1 kriteri (Ġhracat BaĢarısı ve Uzun Vadeli Üretim
Ġstikrarı) öncelikli olmak üzere dikkate alarak belirler.
8.6.3. Tüketici Stratejileri
Tüketiciler satın aldıkları ürünlerde fiyat, kalite, marka ve lezzet kıstaslarıyla tercihlerini
belirlemektedir. Tüketiciler bu 4 kıstas arasında zihinlerinde bir kombinasyon yaparak ürünleri
tercih etmektedirler. Bu parametreler içerisinde bazı tüketiciler için, fiyat unsuru 1. öncelikli
iken, bazılarında 3., hatta 4. öncelik olabilmektedir. Tüketiciler mevcut ekonomik Ģartlarının
yanı sıra zevk ve tercihlerinin etkisiyle de kendileri için en rasyonel kararı vermeye özen
göstermektedirler.
35
Erge (2011) piliç eti marka sadakati üzerine yaptığı çalıĢmada kanatlı sektöründe müĢterilerin
ürün seçiminde büyük oranda fiyat kalite iliĢkisini gözönünde bulundurarak bir tercih
yaptıklarını ve bunu da uzun vadede memnuniyetleri ölçüsünde markaya sadakat geliĢtirerek
ortaya koyduklarını Cronbach Alpha güvenirlik analiziyle tespit etmiĢtir.
Erge (2011)‟nin çalıĢmasında tüketici yönünden kanatlı sektöründe var olan marka sadakati
tüketicilerin fiyat, kalite ve lezzet kıstaslarını bir markada stratejik bir tercih olarak kabul
etmeleriyle mümkün olmaktadır. Tüketici yönünden marka sadakati her alıĢveriĢte tüketiciyi
farklı piliç markaları arasında muhakeme yapma zahmetinden de kurtararak, tüketiciler için bir
ön kabul durumu ortaya çıkarmaktadır.
Ayrıca daha önce entegrasyon stratejileri kapsamında belirtilen lezzet kriteri sonucu
tüketicilerin Ortadoğu piyasasında ortaya çıkardığı tablo, stratejik tercihlerinin, gerçekte
entegrasyonların yabancı bir piyasada kalıcı olmalarına ne kadar hizmet ettiğini de
göstermektedir.
36
IX. LİTERATÜR
1. ARAL S (1997) Anakara Üniversitesi Veteriner Fakültesi Hayvancılık ĠĢletme
Ekonomisi Ders Notları, Ankara
2. CĠVANER EÇ (2007) Kanatlı etleri. T.C. BaĢbakanlık DıĢ Ticaret MüsteĢarlığı
Ġhracatı GeliĢtirme Etüt Merkezi. Ankara
3. BESDBĠR (2016) Beyaz Et Sanayicileri ve Damızlıkçıları Derneği Ġstatistikleri.
Ankara EriĢim Adresi :http://www.besd-bir.org/istatistikler EriĢim tarihi: 10 10 2016
4. ÇEVĠKKAN N (2010) Oyun Teorisi ve Sektörel Bir Uygulama. Marmara Üniversitesi
Sosyal Bilimler Enstitüsü. Yüksek Lisans Tezi, Ġstanbul .
5. ÇOBANOĞLU F (2000) Aydın Ġlinde Etlik Piliç ĠĢletmelerinin Ekonomik Analizi Ve
Pazarlama Durumu. Adnan Menderes Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü, Yüksek
Lisans Tezi, Aydın.
6. DPT (2007) Dokuzuncu BeĢ Yıllık Kalkınma Planı Hayvancılık Özel Ġhtisas
Komisyonu Raporu. T.C. BaĢbakanlık Devlet Planlama TeĢkilatı Yayın No: DPT:
2717- ÖĠK: 670.
7. ERGE A (2011) Bolu Ġli Tüketicilerinin Piliç Eti Marka Sadakati Üzerine Marka
Güveni, Marka Memnuniyeti ve MüĢteri Değerinin Etkisi. Abant Ġzzet Baysal
Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Master tezi, Bolu.
8. ERDEM ġ, USLU A, ve TEMELLĠ A (2006) ĠĢletmelerin Tüketici Odaklı Marka
Stratejisi. ĠTO (Ġstanbul Ticaret Odası).
9. EġĠDĠR A ve PĠRĠM L (2013 ) Kanatlı Hayvancılık Sektör Raporu. Fırat Kalkınma
Ajansı. Elazığ.
10. FELEK S, YULUĞKURAL Y ve ALADAĞ Z (2007)�Mobil ĠletiĢim Sektöründe
Pazar PaylaĢımının Tahmininde AHP ve ANP Yöntemlerinin Kıyaslanması. Makine
Mühendisleri Odası Endüstri Mühendisliği Dergisi, Cilt:18, Sayı :1, sy: 6-22.
11. FORMAN E ve SELLY MA (2002) Decision By Objectives, World Scientific
Publishing, Singapore.
12. GOUNARĠS S ve STATHAKOPOULOS V (2004) Antecedents and Consequences of
Brand Loyalty: An Empirical Study. Brand Management, 11(4), sy:283-306.
37
13. GÜNER M ve YÜCEL Ö (2007)�Konfeksiyon Üretiminde Temel Kriterlerin
HiyerarĢik Modellenmesi Ġle Üretilecek En Uygun Ürünün Belirlenmesi, Gazi
Üniversitesi, Mühendislik Mimarlık Fakültesi Dergisi, Cilt:22, Sayı:1, sy 73-79.
14. ĠLHAM S (2001) Combine Game Theory And Choose Strategic Orientation Ġn
Technology Development-Ġndonesian Case-. ISAHP 2001, Berne, Switzerland, August
2-4, 2001 EriĢim Adresi: http://www.isahp.org/2001Proceedings/Papers/099-P.pdf
EriĢim Tarihi: 12 12 2016
15. KOTLER P, ARMSTRONG G, SAUNDERS J ve WONG V (1999) Principles of
Marketing. Second European Edition, Prentice Hall Europe.
16. KUMAR V ve SHAH D (2004) Building and Sustaining Profitable Customer
Loyalty For The 21 St Century. Journal Of Retailing, 80, sy:317-330.
17. KUZKA (2012) Tavukçuluk Sektör Analizi Kuzey Anadolu Kalkınma Ajansı. Haziran
2012.
18. MEB (2013) Etlik Piliç YetiĢtiriciliği.T.C. Millî Eğitim Bakanlığı Ankara, 2013
19. KARAATLI M, ÖMÜRBEK N ve KÖSE G (2014) Analitik HiyerarĢi Süreci Temelli
TOPSIS ve VIKOR Yöntemleri Ġle Futbolcu Performanslarının Değerlendirilmesi
Dokuz Eylül Üniversitesi Ġktisadi ve Ġdari Bilimler Fakültesi Dergisi Cilt:29, Sayı:1,
sy: 25-61
20. ÖMÜRBEK N ve TUNCA MZ (2013) Analitik HiyerarĢi Süreci ve Analitik Ağ süreci
Yöntemlerinde Grup Kararı Verilmesi AĢamasına ĠliĢkin Bir Örnek Uygulama
Süleyman Demirel Üniversitesi Ġktisadi ve Ġdari Bilimler Fakültesi Dergisi Cilt:18,
Sayı:3, sy:47-70
21. ÖNÜT ġ, AKBAġ S, YILMAZ G (2008) The Comparıson Of Servıce Qualıty Of
Domestıc Aırlınes In Turkey journal of Engineering and Natural Sciences Mühendislik
ve Fen Bilimleri Dergisi Sigma Vol./Cilt:25 Issue/Sayı:4
22. SAYIN E (2001) Yeni Tavukçuluk Bilimi. Nobel Yayıncılık 1. Basım, Isparta
23. SAATY T L (1990)�How To Make A Decision: The Analytic Hierarchy Prosess�,
European Journal of Operation Research, Vol 48, sy. 9-26.
24. SAATY T L (1980) The Analytic Hierarchy Process: Planning, Priority Setting,
Resource Allocation, McGraw-Hill, sy:50-54
25. SEYHAN Ö (2009) AB Sürecinde Beyaz Et Sektörünün Ġstanbul‟daki Dağıtım
Kanalları ve Bir Uygulama, Yüksek Lisans Tezi, Ġstanbul
26. SONER S, ONUT S (2006) Çok Kriterli Tedarikçi Seçimi: Bir Electre-AHP
Uygulaması. Yıldız Teknik Üniversitesi-Sigma Dergisi, Sayı: 4, sy:110-120
38
27. TANDOGAN M (2014) Balıkesir Bolu ve Sakarya Ġllerinde Etlik Piliç
YetiĢtiriciliğinin Ekonomik ve Ekonometrik Analizi. Afyon Kocatepe Üniversitesi
Doktora tezi, Afyon.
28. TÜRKYILMAZ MK (2006) Aydın Ġli Broyler ĠĢletmelerinin Yapısal ve Teknik
Durumu Üzerine Bir AraĢtırma. Yüzüncü Yıl Üniversitesi Veteriner Fakültesi Dergisi,
17(1-2): sy:65-69.
29. VEST LR, LACY MP (1996) Broiler Production and Management. The University of
Georgia College of Agricultural and Environmental Sciences Cooperative Extension
Service Curcilar 446.
30. YENĠ A, DAĞDEMĠR V (2011) Erzurum ili AĢkale ve Ilıca Ġlçelerinde Faaliyet
Gösteren Tarım ĠĢletmelerinde Etlik Piliç (Broiler) Üretim Dalının Maliyet ve
Pazarlama Durumu. Alınteri Zirai Bilimler Dergisi, Cilt:20, Sayı:(1), sy:1-8.
Yazışma Adresi: Yrd. Doç. Dr. Seyfettin TUNCEL
Kırıkkale Üniversitesi Veteriner Fakültesi Hayvan Sağlığı Ekonomisi
ve ĠĢletmeciliği Anabilim Dalı
YahĢihan/KIRIKKALE
E-posta: [email protected]