tailieu.vncty.com tailieu xahoihoc

http://www.ebook.edu.vn 1

XAÕ HOÄI HOÏC ÑAÏI CÖÔNG TS. PHAÏM ÑÖÙC TROÏNG

Baøi 1. Lòch söû hình thaønh vaø phaùt trieån cuûa xaõ hoäi hoïc 1. Söï ra ñôøi xaõ hoäi hoïc laø nhu caàu khaùch quan 2. Nhöõng ñieàu kieän vaø tieàn ñeà thöïc tieãn ra ñôøi cuûa xaõ hoäi hoïc. 2.1. Những Ñieàu kieän phaùt trieån kinh teá – xaõ hoäi 2.2. Ñieàu kieän phaùt trieån chính trị – xaõ hoäi 2.3. Nhöõng tieàn ñeà veà tö töôûng, lyù luaän khoa hoïc 3. Moät soá ñoùng goùp cuûa caùc nhaø saùng laäp Xaõ hoäi hoïc 1. Söï ra ñôøi xaõ hoäi hoïc laø nhu caàu khaùch quan Auguste Comte (1798 – 1857), ñöôïc xem laø ngöôøi ñaët neàn taûng xaây döïng xaõ hoäi hoïc hieän ñaïi. 1838: OÂng gheùp töø Logos ( hoïc thuyeát) vaø Socius ( Xaõ hoäi) - (Sociology) 2. Nhöõng ñieàu kieän vaø tieàn ñeà thöïc tieãn ra ñôøi cuûa xaõ hoäi hoïc. 2.2. Ñieàu kieän chính trò – xaõ hoäi

Cuoäc caùch maïng Phaùp 1789 môû ñaàu cho thôøi kyø tan raõ cheá ñoä phong kieán – nhaø nöôùc quaân chuû baèng moät traät töï chính trò môùi – nhaø nöôùc tö saûn.

Moät nhoùm thieåu soá trong xaõ hoäi naém giöõ sôû höõu veà tö lieäu saûn xuaát vaø taäp trung quyeàn löïc chính trò .

Töø thôøi kyø phuïc höng, quyeàn con ngöôøi, vai troø cuûa caù nhaân ñaõ ñöôïc xaùc laäp vaø khaúng ñònh, nhaát laø vieäc ñeà cao söï töï do cuûa con ngöôøi


Quaù trình phaùt trieån maïnh cuûa ñôøi soáng kinh teá xaõ hoäi ñaõ taïo tieàn ñeà cho söï khaúng ñònh vò theá, vai troø cuûa caù nhaân trong ñôøi soáng xaõ hoäi.

Xaõ hoäi tö baûn hình thaønh, cuûng coá taïo ñieàu kieän cho söï phaùt trieån kinh teá – xaõ hoäi kieåu môùi. Trong xaõ hoäi, söï taäp trung quyeàn löïc kinh teá trong taàng lôùp giai caáp tö saûn caøng cuûng coá ñòa vò quyeàn löïc chính trò cuûa taàng lôùp naøy.

Ñoøi hoûi xaùc laäp “söï töï do” cuûûa con ngöôøi phaûi ñöôïc ñaët trong khuoân maãu, trong thieát cheá xaõ hoäi vaø tuaân thuû phaùp luaät. 2.3 Nhöõng tieàn ñeà veà tö töôûng, lí luaän khoa hoïc Toùm laïi 3. Moät soá ñoùng goùp cuûa caùc nhaø saùng laäp xaõ hoäi hoïc 3.1. Auguste Comte (1798 - 1857) Caùc taùc phaåm chính goàm : Nhöõng yù töôûng chính cuûa A.Comte

Quan taâm chuû yeáu cuûa oâng laø muoán hoaøn thieän xaõ hoäi. Ñôøi soáng xaõ hoäi phaûi ñöôïc nghieân cöùu moät caùch khoa

hoïc. Comte coá gaéng taïo ra moät khoa hoïc nghieân cöùu veà xaõ

hoäi ñang toàn taïi,. Oâng cho raèng, Xaõ hoäi hoïc caàn döïa treân thöïc chöùng

(moät khoa hoïc döïa treân thöïc tieãn, söï vaät maø töø ñoù chuùng ta coù theå kieåm chöùng, khaúng ñònh). Tö töôûng cuûa A. Comte Lòch söû xaõ hoäi loaøi ngöôøi traûi qua 3 giai ñoaïn (quy luaät 3 traïng thaùi): Thaàn hoïc. Sieâu hình hoïc. Thöïc chöùng.


Ñaëc tröng cuûa xaõ hoäi hoïc laø ôû tính toång hôïp cuûa noù, cho neân “ñoái töôïng cuûa xaõ hoäi hoïc chæ coù theå laø lòch söû loaøi ngöôøi”.

Comte quan nieäm raèng xaõ hoäi hoïc seõ mang laïi giaûi phaùp cho söï khuûng hoaûng cuûa vaên minh phöông Taây ñöông thôøi, laø “kinh Phuùc aâm“ cuûa khoa hoïc thöïc chöùng maø oâng truyeàn giaûng vôùi tö caùch laø nhaø “caûi caùch xaõ hoäi”. 3.2 Karl Marx (1818 – 1883).Caùc taùc phaåm cô baûn

Ôû phöông Taây, caùc nhaø xaõ hoäi hoïc xem Marx laø ngöôøi ñaïi dieän tieâu bieåu cho tröôøng phaùi xaõ hoäi hoïc xuaát phaùt töø lòch söû, töø nhöõng maâu thuaãn giai caáp vaø ñaáu tranh xaõ hoäi Nhöõng vaán ñeà cô baûn chöùa ñöïng chaát xaõ hoäi hoïc trong caùc taùc phaåm cuûa Marx Coâng lao lôùn nhaát cuûa Marx Söï khaùc bieät cô baûn giöõa Marx vaø Spencer trong lyù giaûi veà moái quan heä, baûn chaát xaõ hoäi vaø quaù trình bieán ñoåi xaõ hoäi 3.3 Herbert Spencer (1820-1903)

OÂng coá gaéng xaây döïng moät heä thoáng lí luaän thoáng nhaát veà söï tieán hoaù, theo coâng thöùc: “xaõ hoäi chuyeån töø ñôn giaûn thuaàn nhaát sang ña daïng phöùc hôïp, hoäi nhaäp baèng phaân hoùa”. Do vaäy, oâng khuyeân con ngöôøi ñöøng can thieäp vaøo ñôøi soáng rieâng tö cuûa nhau bôûi “trong xaõ hoäi ngöôøi giaàu xöùng ñaùng ñaõ giaøu roài, ngöôøi ngheøo cuõng xöùng ñaùng ñöôïc höôûng nhöõng gì hoï voán coù” Nhöôïc ñieåm cuûa Spencer laø ñaõ xem troïng “ñaëc tính töï nhieân” trong quaù trình lyù giaûi caùc maâu thuaãn xung ñoät xaõ hoäi hôn laø lyù giaûi töø caùc taùc nhaân xaõ hoäi.


3.4. Emile Durkheim (1858 - 1917) Ñoùng goùp lôùn nhaát cuûa Durkheim laø xaây döïng xaõ hoäi hoïc

thaønh moät khoa hoïc thaät söï. Phöông phaùp maø oâng chuû tröông, ñöôïc chia thaønh caùc giai ñoïan chính nhö sau:

Phaûi xaây döïng xaõ hoäi hoïc thaønh moät lónh vöïc rieâng, theo ñuùng ñònh nghóa veà söï kieän xaõ hoäi.

Xaõ hoäi hoïc ñoøi hoûi duøng nhöõng phöông phaùp nghieân cöùu ñaûm baûo tính khaùch quan. Vì vaäy caàn ñoái xöû vôùi caùc söï kieän nhö nhöõng söï vaät, phaûi quan saùt chuùng töø beân ngoaøi. Trong taùc phaåm lôùn cuoái cuøng “Nhöõng hình thöùc sô ñaúng cuûa ñôøi soáng toân giaùo“ OÂng ñaõ xaây döïng neân lí luaän toân giaùo töø nhöõng phaân tích tæ mæ, caën keõ veà nhöõng hình thöùc toân giaùo nguyeân thuyû. Giaûi thích “töï töû” treân cô sôû söï lieân keát giöõa caùc toå chöùc hoäi ñoaøn toân giaùo, xaõ hoäi vaø ngheà nghieäp

Töï töï laø caâu chuyeän cuûa caù nhaân nhöng lieân quan ñeán ñôøi soáng ñoaøn theå.

Tyû leä theo ñaïo Tin Laønh cao hôn Thieân Chuùa Giaùo. Tyû leä nhöõng ngöôøi chöa laäp gia ñình cao hôn nhöõng

ngöôøi ñaõ laäp gia ñình. Binh lính deã huûy hoaïi cô theå sinh hoïc hôn thöôøng daân. Tæ leä töï töû thôøi bình cao hôn so vôùi thôøi kyø chieán tranh

(do söï baát oån vaø suy thoaùi cuûa caùc giaù trò ñaïo ñöùc vaø nieàm tin trong xaõ hoäi Tö Baûn ñöông thôøi.

Phuï thuoäc vaøo naêng löïc hoäi nhaäp trong moâi tröôøng xaõ hoäi cuûa caùc caù nhaân. 1.- Trang bò tri thöùc veà nhöõng quy luaät khaùch quan cuûa caùc quaù trình phaùt trieån xaõ hoäi. Noùi moät caùch khaùi quaùt laø chöùc


naêng nhaän thöùc. Quan ñieåm veà ñoaøn keát xaõ hoäi

“Ñoaøn keát cô giôùi” (caùc xaõ hoäi nguyeân thuûy toàn taïi tröôùc xaõ hoäi coâng nghieäp – ñoâ thò): Caùc caù nhaân do coù söï gioáng nhau veà loaïi hình hoaït ñoäng vaø lieân keát vôùi nhau cuøng toàn taïi (cuøng chung nhau ñaép ñeâ ngaên thieân taïi…).

“Ñoaøn keát höõu cô”: Caùc caù nhaân lieân keát maät thieát trong caùc hoaït ñoäng soáng nhaèm thöïc hieän caùc chöùc naêng khaùc nhau. Do vaäy söï lieân keát cuûa boä phaän nhoùm naøy laø cô sôû toàn taïi vaø thuùc ñaåy boä phaän nhoùm xaõ hoäi khaùc toàn taïi, cuøng phaùt trieån (quan heä leä thuoäc laãn nhau nhö phaân coâng lao ñoäng taïo neân söï ñoaøn keát trong xaõ hoäi). YÙ thöùc taäp theå vaø yù thöùc caù nhaân aûnh höôûng ñeán tính ñoaøn keát xaõ hoäi

Söï phaùt trieån, ñeà cao yù thöùc caù nhaân ñang laøm suy yeáu yù thöùc taäp theå coù theå ñöa ñeán nhöõng hình thöùc leäch chuaån trong xaõ hoäi.

Do vaäy, tyû leä töï töû trong caùc xaõ hoäi coâng nghieäp, ñoâ thò hieän ñaïi thöôøng cao hôn trong caùc xaõ hoäi noâng nghieäp coå truyeàn tröôùc ñoù.

Söï toàn taïi yeáu keùm cuûa yù thöùc taäp theå thuùc ñaåy söï phaùt trieån cuûa nhöõng bieåu hieän haønh vi leäch laïc.

Aûnh höôûng cuûa Durkheim ñoái vôùi xaõ hoäi ôû caùc nöôùc phöông Taây nhö Anh, Myõ, Phaùp raát saâu saéc, raát lôùn, khoâng nhöõng tröôùc kia maø caû trong thôøi ñaïi ngaøy nay. 3.5. Max Weber (1864 – 1920). “Xaõ hoäi hoïc laø khoa hoïc coá gaéng giaûi nghóa haønh ñoäng xaõ


hoäi vaø tieán tôùi giaûi thích quan heä nhaân - quaû veà töø vieäc theå hieän haønh ñoäng xaõ hoäi” Caùc kieåu haønh ñoäng xaõ hoäi: •Haønh ñoäng hôïp lí theo muïc ñích •Haønh ñoäng hôïp lí theo giaù trò •Haønh ñoäng theo truyeàn thoáng •Haønh ñoäng theo caûm xuùc

Nhieäm vuï cuûa nhaø xaõ hoäi hoïc laø tìm hieåu yù nghóa cuûa haønh ñoäng xaõ hoäi ôû ngöôøi thöïc hieän haønh ñoäng.

Hieän thöïc, kinh nghieäm laø voâ taän, khoâng moät khoa hoïc naøo coù theå bao quaùt heát ñöôïc. •Haønh ñoäng hôïp lyù theo muïc ñích

Thoâng qua nhöõng mong ñôïi (öùng xöû, kyø voïng xaõ hoäi) töø nhöõng ñoái töôïng beân ngoaøi (ngöôøi khaùc), chuû theå haønh ñoäng coi vieäc söû duïng nhöõng mong ñôïi naøy nhö laø nhöõng ñieàu kieän hay söû duïng nhöõng phöông tieän ñöôïc cho laø hôïp lyù hôn laø keát quaû cuûa nhöõng muïc ñích ñaõ mong ñôïi vaø ñaõ ñöôïc caân nhaéc.

Noùi moät caùch khaùc, trong hoaït ñoäng xaõ hoäi chuû theå cuûa haønh ñoäng xaõ hoäi seõ laáy nhöõng mong ñôïi cuûa ngöôøi khaùc laøm muïc ñích ñònh höôùng haønh ñoäng cuûa mình thoâng qua nhöõng kyø voïng xaõ hoäi. 2. Haønh ñoäng hôïp lyù theo giaù trò

Thoâng qua nhöõng nieàm tin coùù yù thöùc veà ñaïo ñöùc, veà caùi ñeïp thaåm myõ, veà toân giaùo ñeå giaûi thích cho giaù trò rieâng nhaát ñònh cuûa moät thaùi ñoä ñöôïc xaùc ñònh.

Theá naøo laø ngöôøi con hieáu thaûo?


Ngöôøi phuï nöõ ñeïp laø ngöôøi phuï nöõ chung thuûy – khi chung thuûy laø giaù trò ñöôïc ñeà cao ôû ngöôøi phuï nöõ. Nhö vaäy, vôùi hai loaïi haønh ñoäng treân, tính hôïp lyù ñöôïc ñaëc bieät nhaán maïnh vaø ñöôïc coi laø cô sôû cuûa söï hôïp taùc, thuùc ñaåy traïng thaùi oån ñònh vaø phaùt trieån cuûa xaõ hoäi. 3. Haønh ñoäng theo truyeàn thoáng Laø kieåu haønh ñoäng theo thoùi quen trong cuoäc soáng. 4. Haønh ñoäng theo caûm xuùc

Haønh ñoäng theo caûm xuùc, xuùc caûm ñaëc bieät: thoâng qua caûm xuùc hieän thôøi vaø tình traïng caûm xuùc.

Loaïi haønh ñoäng naøy raát khoù nghieân cöùu vaø döï ñoaùn. Haønh ñoâng ñöôïc thöïc hieän aûnh höôûng nhieàu töø nhöõng öùc cheá hay höng phaán cuûa chuû theå haønh ñoäng.

Trong taùc phaåm “Ñaïo ñöùc Tin Laønh vaø tinh thaàn cuûa Chuû nghóa Tö baûn”, Weber ñaõ giaûi thích Ñaïo Tin Laønh, vôùi tö caùch laø moät heä thoáng giaù trò coù vai troø to lôùn trong vieäc toå chöùc haønh ñoäng vaø söï hôïp lyù trong quaù trình hoaït ñoäng ñeå lyù giaûi söï xuaát hieän vaø thaønh coâng cuûa xaõ hoäi tö baûn khi “con ngöôøi trong xaõ hoäi Tö baûn ñaõ bieát duøng tieàn ñeå tieàn laïi sinh ra tieàn”.

Weber quan nieäm raèng caùc phöông phaùp khaûo saùt trong khoa hoïc töï nhieân khoâng theå naøo öùng duïng trong nghieân cöùu veààø khoa hoïc xaõ hoäi vaø xaõ hoäi hoïc bôûi:

Ñoái töôïng nghieân cöùu cuûa khoa hoïc töï nhieân laø caùc “söï kieän vaät lyù” coøn khoa hoïc xaõ hoäi laø “hoaït ñoäng xaõ hoäi cuûa con ngöôøi”.


Söï kieän töï nhieân coù theå giaûi thích qua söï toàn taïi hieän thöïc khaùch quan vaø chính xaùc. Khoa hoïc xaõ hoäi laïi phuï thuoäc raát nhieàu bôûi tính chuû quan.

Vôùi khoa hoïc xaõ hoäi phaûi “quan saùt” ñeå lyù giaûi ñoäng cô beân trong cuûa haøng ñoäng vaø söï aûnh höôûng töø caùc taùc nhaân xaõ hoäi khaùc.

Do vaäy, caùc nhaø khoa hoïc xaõ hoäi nghieân cöùu chính caùi maø trong ñoù hoï ñang soáng (xaõ hoäi) cho neân hoï phaûi ñaït tôùi moät trình ñoä naøo ñoù môùi ñuû khaû naêng ñeå hieåu bieát, kieán giaûi moät caùch khaùch quan töø suy nghó mang tính chuû quan. CAÂU HOÛI THAÛO LUAÄN VAØ OÂN TAÄP

Taïi sao noùi xaõ hoäi hoïc ra ñôøi laïi laø nhu caàu xaõ hoäi mang tính khaùch quan?

Phaân tích nhöõng ñieàu kieän tieàn ñeà cuûa söï ra ñôøi xaõ hoäi hoïc phöông Taây cuoái theá kyû XIX ñaàu theá kyû XX

Trình baøy tý týởng xaõ hội học của A. Comte vaø K.Marx? Từ ñoù ruùt ra yù nghĩa thực tieãn?

trình baøy nhöõng quan ñieåm cô baûn cuûa Max Weber veà haønh ñoäng xaõ hoäi.

Trình baøy nhöõng ñoùng goùp veà xaõ hoäi hoïc cuûa Durkheim. Töø ñoù phaân tích tö töôûng cuûa E. Durkhiem veà ñoaøn keát xaõ hoäi.


Bài 2. Khái niệm - đối tượng - chức năng - nhiệm vụ của

XH học Khaùi nieäm veà Xaõ hoäi hoïc ?

Thuaät ngöõ Xaõ hoäi hoïc ñöôïc moät nhaø Xaõ hoäi hoïc ngöôøi Phaùp - Auguste Comte (1798 - 1857) söû duïng vaøo naêm 1838.

Ñöôïc gheùp töø hai chöõ, coù hai nguoàn goác khaùc nhau: “Socius”, töø goác Latinh vaø “Logos”, töø goác Hilaïp Vì sao?

Xaõ hoäi hoïc laø moät moân khoa hoïc thuoäc lónh vöïc khoa hoïc xaõ hoäi, nghieân cöùu caùc töông taùc xaõ hoäi, ñaëc bieät ñi saâu nghieân cöùu coù heä thoáng söï phaùt trieån caáùu truùc, moái töông quan xaõ hoäi, haønh vi xaõ hoäi ñöôïc theå hieän trong quaù trình hoaït ñoäng cuûa con ngöôøi trong caùc nhoùm, toå chöùc xaõ hoäi. Giaûi thích veà caùc hieän töôïng xaõ hoäi nhö theá naøo?

Nhö vaäy, söï toàn taïi caùc hieän töôïng trong xaõ hoäi khoâng chæ laø keát quaû mang tính chuû quan cuûa chuû theå haønh ñoäng maø phaûn aùnh tính khaùch quan töø caùc quaù trình xaõ hoäi khaùc. Noùi caùch khaùc, trong quaù trình hoaït ñoäng soáng cuûa con ngöôøi, con ngöôøi chòu söï taùc ñoäng chi phoái raát lôùn töø caùc taùc nhaân mang tính xaõ hoäi. COÙ THEÅ DÖÏ BAÙO ÑÖÔÏC HAØNH VI XAÕ HOÄI ?

Khi tham gia vaøo moät nhoùm naøo ñoù chuùng ta coù xu höôùng tuaân theo khuoân maãu giaù trò cuûa nhoùm xaõ hoäi .


Nhöõng ngöôøi thuoäc veà caùc nhoùm gioáng nhau thöôøng coù nhöõng khuynh höôùng tö duy, caûm xuùc, öùng xöû gaàn nhö nhau.

Nhöõng haønh vi cuûa con ngöôøi ñöôïc thöïc hieän theo khuoân maãu mang tính ñeàu ñaën, laëp ñi laëp laïi vaø coù söï phoái hôïp.

Hoaït ñoäng ñôøi soáng xaõ hoäi goàm nhöõng söï ñieàu chænh theo khuoân maãu tröùôc nhöõng bieán ñoåi xaõ hoäi. Keát luaän

Veà cô baûn trong xaõ hoäi, ôû ñaâu toàn taïi caùc giaù trò, chuaån möïc vaø söï hieän dieän cuûa traät töï xaõ hoäi gaén lieàn vôùi söï hieän dieän cuûa yù thöùc taäp theå thì ôû ñoù haønh vi xaõ hoäi cuûa con ngöôøi laø coù theå döï ñoaùn ñöôïc.

Cho thaáy khoa hoïc nghieân cöùu veà haønh vi xaõ hoäi treân cô sôû toàn taïi cuûa maïng löôùi caáu truùc xaõ hoäi laø caàn thieát phuïc vuï trong vieäc naâng cao chaát löôïng soáng cuûa con ngöôøi. 2. Ñoái töôïng nghieân cöùu cuûa xaõ hoâäi hoïc Thöù nhaát, nghieân cöùu veà xaõ hoäi loaøi ngöôøi, trong ñoù moái quan heä xaõ hoäi, caùc töông quan xaõ hoäi ñöôïc bieåu hieän thoâng qua caùc haønh vi xaõ hoäi giöõa ngöôøi vôùi ngöôøi, hay giöõa caùc nhoùm ngöôøi trong heä thoáng caáu truùc xaõ hoäi. Töø ñoù tìm ra logic, cô cheá vaän haønh mang tính quy luaät cuûa caùc hình thaùi vaän ñoäng vaø phaùt trieån cuûa caùc quan heä vaø quaù trình xaõ hoâäi. Thöù ba, Xaõ hoäi hoïc nghieân cöùu heä thoáng caáu truùc xaõ hoäi toång theå noùi chung, treân cô sôû xaùc laäp tính chaát heä giaù trò


chuaån möïc quy ñònh hoaït ñoäng soáng cuûa toaøn heä thoáng xaõ hoäi. Nhieäm vuï cuûa caùc nhaø xaõ hoäi hoïc ? 3. Quan heä giöõa xaõ hoäi hoïc vôùi caùc khoa hoïc khaùc

Xaõ hoäi hoïc coù tính ñoäc laäp töông ñoái cuûa noù trong moái quan heä vôùi caùc khoa hoïc khaùc. Coù ñoái töôïng, caùch tieáp caän vaø phöông phaùp nghieân cöùu cuï theå.

Moái quan taâm cuûa xaõ hoäi hoïc ñeán caùc vaán ñeà vaø quaù trình xaõ hoäi cuõng gioáng nhö nhieàu ngaønh khoa hoïc khaùc.

Treân cô sôû tri thöùc cuûa caùc lónh vöïc: thoáng keâ-toaùn, taâm lyù hoïc, kinh teá hoïc, chính trò hoïc, khoa hoïc toå chöùc... seõ chia seû, boå sung, xaây döïng chaát löôïng khoa hoïc cuûa töøng lónh vöïc khoa hoïc ngaøy caøng hoaøn thieän hôn nhaèm ñaùp öùng caùc nhu caàu xaõ hoäi.

Chuû nghóa Duy vaät lòch söû laø cô sôû phöông phaùp luaâän chung trong quaù trình tieáp caän, nghieân cöùu xaõ hoäi hoïc. •4. Caùc chöùc naêng cô baûn cuûa xaõ hoäi hoïc Caùc chöùc naêng cô baûn cuûa xaõ hoäi hoïc ñöôïc xaây ñöïng treân cô sôû ñoái töôïng nghieân cöùu cuûa xaõ hoäi hoïc:

Chöùc naêng nhaän thöùc Chöùc naêng thöïc tieãn (döï baùo , toå chöùc, ñieàu tieát, quaûn

lyù) Chöùc naêng tö töôûng

4.1. Chöùc naêng nhaän thöùc


Taïo nhöõng tieàn ñeà phöông phaùp trong quaù trình nhaän thöùc veà nhöõng trieån voïng nhaèm phaùt trieån hôn nöõa ñôøi soáng xaõ hoäi.

Xaùc ñònh ñöôïc nhu caàu phaùt trieån cuûa xaõ hoäi, cuûa caùc taàng lôùp, nhoùm, caùc coäng ñoàng xaõ hoäi.

Vôùi heä thoáng phöông phaùp luaän thöïc chöùng vaø caùc phöông phaùp nghieân cöùu “ngaønh”, keát quaû nghieân cöùu xaõ hoäi hoïc cung caáp nhöõng thoâng tin theå hieän tính khoa hoïc (tính xaùc thöïc, ñoä tin caäy, taäp trung vaø coù choïn loïc...), khoâng ngöøng naâng cao nhaän thöùc xaõ hoäi trong coäng ñoàng.

Moïi hoaït ñoäng cuûa con ngöôøi ñeàu ñöôïc thöïc hieän treân cô sôû nhöõng nguyeân lyù cuï theå, chöùa ñöïng nhöõng vaán ñeà mang tính quy luaät ñöôïc ruùt ra töø kinh nghieäm thöïc teá cuûa quaù khöù vaø hieän taïi.

Trong caùc hoaït ñoäng thöïc teá, nhöõng nguyeân lyù naøy ñöôïc xaõ hoäi hoïc tieáp caän töø caùc chuaån möïc, caùc quy taéc...

YÙ nghóa thöïc tieãn cuûa caùc phöông phaùp xaõ hoäi hoïc thöïc nghieäm cho pheùp khaûo nghieäm tính ñuùng ñaén, xaùc thöïc cuûa caùc moâ hình, caùc quyeát saùch trong coâng taùc quaûn lí xaõ hoäi treân cô sôû lí luaän vaø thöïc tieãn.

Trong hoaït ñoäng khoa hoïc xaõ hoäi hoïc, caùc chöùc naêng thöïc tieãn ñöôïc thöïc hieän baèng caùc phöông phaùp luaän nhaän thöùc töø vieäc xaùc laäp ñoái töôïng nghieân cöùu cuûa mình. 4.2. Chöùc naêng thöïc tieãn Treân cô sôû phaân tích thöïc traïng xaõ hoäi döïa treân nhöõng moái quan heä töông taùc trong quaù trình vaän ñoäng phaùt trieån xaõ hoäi


seõ laøm saùng toû trieån voïng cuûa söï vaän ñoäng vaø phaùt trieån cuûa xaõ hoäi trong töông lai gaàn cuõng nhö töông lai xa. Phaùt huy naêng löïc döï baùo, quaûn lyù vaø chæ ñaïo 4.3. Chöùc naêng tö töôûng 5. Nhieäm vuï cuûa xaõ hoäi hoïc

Bài 3. Quan hệ xã hội và tương tác xã hội Heä thoáng khaùi nieäm, phaïm truø khoa hoïc ñöôïc xem laø nhöõng “coâng cuï“ tö duy khoa hoïc khi thöïc hieän caùc hoaït ñoäng khoa hoïc nhaát ñònh. Yeâu caàu caàn naém •Baûn chaát cuûa quan heä xaõ hoäi. •Khaùi nieäm töông taùc xaõ hoäi vaø noäi dung cô baûn. •Treân cô sôû noäi dung, ruùt ra yù nghóa cuûa caùc khaùi neäm treân. 1. Quan heä xaõ hoäi

Chæ moái lieân quan giöõa ngöôøi vaø ngöôøi trong cô caáu xaõ hoäi (nhoùm, taäp hôïp, hoäi ñoaøn), trong caùc hoaït ñoäng vaø caùc töông quan xaõ hoäi.

Quan heä xaõ hoäi ñöôïc hình thaønh trong quaù trình hoaït ñoäng chung trong ñôøi soáng xaõ hoäi haøng ngaøy.

Ngöôøi ta coù theå phaân bieät quan heä xaõ hoäi thaønh caùc lónh vöïc khaùc nhau : quan heä vaät chaát vaø quan heä tö töôûng.


Theo chuû nghóa Marxit, ngöôøi ta xem tính kinh teá laø quan troïng quyeát ñònh tính chaát cuûa caùc quan heä xaõ hoäi khaùc nhö quan heä vaên hoaù, chính trò, phaùp luaät... •Quan heä saûn xuaát ñöôïc ñaùnh giaù laø yeáu toá quan troïng (saûn xuaát vaät chaát vaø saûn xuaát caùc giaù trò vaên hoùa tinh thaàn), bôûi noù chi phoái caùc loaïi hình quan heä xaõ hoäi khaùc. •Trong quaù trình tieáp caän, nghieân cöùu veà caùc vaán ñeà xaõ hoäi ñoøi hoûi phaûi naém ñöôïc söï phuï thuoäc cuûa moïi quan heä xaõ hoäi ñoái vôùi quan heä saûn xuaát môùi ñeå coù cô sôû ñeå giaûi thích xaùc ñaùng veà tieán trình phaùt trieån cuûa lòch söû nhaân loaïi. Caùc thaønh phaàn cô baûn cuûa quan heä xaõ hoäi

Quan heä saûn xuaát; Quan heä sôû höõu; Quan heä trao ñoåi; Quan heä phaân phoái caùc giaù trò xaõ hoäi; Quan heä tieâu duøng.

Nhö vaäy, quan heä xaõ hoäi laø keát quaû, nhu caàu cuû chuû theå xaõ hoäi trong quaù trình xaây döïng, xaùc laäp hoaït ñoäng soáng. Caùc thaønh phaàn cô baûn cuûa thuû theå xaõ hoäi

Caù theå toàn taïi trong quaù trình hoaït ñoäng soáng; Nhoùm xaõ hoäi; Coäng ñoàng xaõ hoäi; Caùc toå chöùc vaø thieát cheá xaõ hoäi.

Moái quan heä giöõa chuû theå cuûa haønh ñoäng vaø quan heä xaõ hoäi Trong quaù trình hoaït ñoäng soáng, chuû theå xaõ hoäi (con

ngöôøi) naûy sinh nhöõng nhu caàu maø baûn thaân mình khoâng


theå töï thoûa maõn ñöôïc (nhu caàu chuyeân moân hoùa – phaân coâng lao ñoäng xaõ hoäi).

Xuaát hieän nhu caàu lieân keát vaø xaùc laäp caùc quan heä xaõ hoäi vôùi caùc thaønh vieân khaùc trong heä thoáng xaõ hoäi.

Caáp ñoä gaén keát cuûa caùc moái lieân heä naøy quy ñònh neân tính chaát vaø ñaëc ñieåm cuûa quan heä xaõ hoäi. Trong quaù trình hoaït ñoäng, con ngöôøi coù nhu caàu thieát laäp raát nhieàu caùc quan heä xaõ hoäi :

Caùc moái quan heä trong gia ñình; Caùc moái quan heä taïi cô quan (nhaân vieân vôùi thuû tröôûng,

ñoàng nghieäp…), caùc quan heä theo chöùc naêng. Caùc moái quan heä xaõ hoäi khaùc.

2. Töông taùc xaõ hoäi

Laø moät khaùi nieäm gaàn guõi vôùi khaùi nieäm quan heä xaõ hoäi, ñöôïc duøng khaù phoå bieán trong caùc taøi lieäu xaõ hoäi hoïc.

Ñeå thoûa maõn caùc nhu caàu xaõ hoäi, ñoøi hoûi chuû theå xaõ hoäi phaûi thieát laäp nhöõng moái lieân heä trao ñoåi taùc ñoäng, aûnh höôûng qua laïi giöõa caùc thaønh phaàn cuûa chuû theå xaõ hoäi.

Ñaây laø ñieàu kieän voâ cuøng thieát yeáu, nhôø ñoù, caùc toå chöùc, ñoaøn theå vaø caû heä thoáng xaõ hoäi môùi coù theå toàn taïi vaø hoaït ñoäng. Con ngöôøi cuõng nhö caùc taäp hôïp, caùc ñoaøn theå luoân luoân toàn taïi thoáng nhaát moät heä thoáng töông quan xaõ hoäi maø trong ñoù chuùng ta aûnh höôûng, taùc ñoäng ñoái vôùi nhau trong moâi tröôøng roäng lôùn vaø phöùc taïp.


•Ví nhö trong ñôøi tö ta coù töông quan vaø taùc ñoäng qua laïi nhöõng ngöôøi thaân trong gia ñình, baø con hoï haøng noäi ngoaïi ... •ÔÛ cô quan ta coù töông quan nhaân söï vôùi caùc nhaø quaûn lí, vôùi coâng vieäc, ngheà nghieäp Vieäc haønh xöû ñöôïc tuaân theo nhöõng giaù trò xaõ hoäi ñöôïc caù nhaân tieáp nhaän, hoïc hoûi thoâng qua quaù trình xaõ hoäi hoùa.

Nhö vaäy, chuùng ta duøng thuaät ngöõ töông taùc xaõ hoäi theo yù nghóa toång quaùt nhaát ñeå chæ moái töông quan bieän chöùng vaø taùc ñoäng töông hoã giöõa nhöõng chuû theå xaõ hoäi trong quaù trình hoaït ñoäng.

Söï töông taùc naøy ít nhaát cuõng dieãn ra giöõa hai chuû theå xaõ hoäi vaø möùc ñoä töông taùc (cao thaáp, quan troïng hoaëc ít saâu saéc) phuï thuoäc vaøo vò trí, ñòa vò xaõ hoäi, vai troø cuõng nhö caùc dieãn tieán cuûa quaù trình xaõ hoäi. Ví nhö, ngöôøi giaûng vieân ôû tröôøng ñaïi hoïc: quaù trình töông taùc xaõ hoäi ñöôïc theå hieän trong töøng quan heä nhö vôùi phoøng, ban, ñôn vò tröïc thuoäc; vôùi nhoùm giaûng vieân chuyeân traùch; vôùi sinh vieân; vôùi ban laõnh ñaïo nhaø tröôøng... •Thoâng qua caùc moái quan heä xaõ hoäi, quaù trình töông taùc xaõ hoäi ñöôïc theå hieän trong quaù trình caùc chuû theå xaõ hoäi ñoùng caùc vai troø xaõ hoäi nhaèm ñaùp öùng söï kyø voïng cuûa ngöôøi khaùc. •Nhu caàu xaùc laäp caùc töông taùc xaõ hoäi naøy phuï thuoäc vaøo ñòa vò, vai troø vaø vò theá xaõ hoäi cuûa caù nhaân, nhoùm, toå chöùc xaõ hoäi.


•Nhö vaäy, söï töông taùc xaõ hoäi naøo bao giôøi cuõng coù moái lieân heä maät thieát vôùi caùc khuoân maãu, taùc phong toàn taïi trong xaõ hoäi. Chuùng luoân luoân hieän höõu, coù theå nhaän bieát ñöôïc, laëp ñi laëp laïi vaø coù aûnh höôûng töông hoã, trong quaù trình chuû theå xaõ hoäi thöïc hieän caùc vai troø xaõ hoäi. •Theo caùc nhaø xaõ hoäi hoïc Maùcxít, töông taùc xaõ hoäi trôû thaønh chuû ñeà chính trong xaõ hoäi hoïc. Vieäc phaân tích caùc boä phaän hôïp thaønh töông taùc xaõ hoäi ñöôïc trieån khai ñeå hieåu ñöôïc hieän thöïc ñôøi soáng xaõ hoäi. Theo quan ñieåm hoaït ñoäng, thì nhöõng hoaït ñoäng chuû yeáu cuûa ngöôøi bao goàm:

Saûn xuaát vaät chaát Saûn xuaát caùc giaù trò vaên hoùa Taùi saûn xuaát (con ngöôøi) Hoaït ñoäng giao tieáp Hoaït ñoäng quaûn lyù vôùi muïc ñích ñieàu tieát xaõ hoäi…

Moâ hình caùc thaønh phaàn cuûa töông taùc xaõ hoäi Caâu hoûi thaûo luaän

Trình baøy noäi dung khaùi nieäm vaø moái quan heä bieän chöùng giöõa caùc khaùi nieäm quan heä xaõ hoäi vaø töông taùc xaõ hoäi. Lieân heä trong quaù trình hoaït ñoäng thöïc teá cuûa baûn thaân.


Bài 4. Hành động xã hội

Theo quan ñieåm của M.Weber, G.Mead, T. Parsons, haønh ñộng xaõ hoäi laø cô sôû của mối quan hệ giữa con ngýời vaø xaõ hoäi, ñồng thời laø cõ sở neàn taûng trong hoaït ñoäng cuûa ñời sống con ngýời.

Ñieàu quan troïng, chuùng ta caàn phaân bieät giöõa haønh vi vaø haønh ñoäng xaõ hoäi. Khaùi nieäm haønh vi Ban ñaàu, quan ñieåm haønh vi cho rằng:

Haønh vi con ngýời chỉ laø những phản ứng (maùy moùc – töï nhieân) quan saùt ñýợc sau caùc taùc nhaân kích thích töø moâi tröôøng beân ngoaøi.

Moâ hình toàn taïi cuûa haønh vi: Taùc nhaân (Stimulus) Phản ứng (Reaction)

Do vaäy, thuyết haønh vi keát luaän: nếu khoâng quan saùt ñöôïc phản ứng thì khoâng theå xaùc ñònh ñöôïc haønh vi (J.Watson). Khaùi niệm haønh vi xaõ hoäi

“Chuùng ta coù thể giải thích haønh vi cuûa con ngýời bằng haønh vi của caùc nhoùm xaõ hoäi. Haønh vi xaõ hoäi khoâng thể hiểu ñýợc nếu noù xaây dựng từ caùc taùc nhaân vaø phản ứng xaõ hoäi. Noù cần ñýợc phaân tích nhý moät chỉnh thể linh hoạt” (G. Mead, 1931)

Haønh vi xaõ hoäi ñöôïc xaùc laäp khi caùc caù nhaân phaûi caân nhaéc, ñối chiếu, suy nghĩ trýớc khi ñöa ra moät moâ hình phản ứng ñöôïc cho laø thích hôïp. Khaùi nieäm haønh ñoäng xaõ hoäi


Lyù thuyết haønh ñộng xaõ hoäi ra ñời nhằm phản ứng lại với quan ñieåm cuûa caùc nhaø haønh vi khi coá gaéng lyù giaûi veà haønh ñoäng cuûa con ngöôøi.

Caùc nhaø xaây döïng luaän thuyeát veà haønh ñoäng xaõ hoäi cho raèng döïa treân quan ñieåm haønh vi, chuùng ta khoâng theå giaûi thích ñöôïc những yếu tố beân trong (những caùi maét thöôøng khoâng theå quan saùt ñöôïc) quy ñịnh haønh vi của caù nhaân, maø chỉ coù thể biết ñýợc những qua nhöõng phản ứng beân ngoaøi. Ñònh nghóa veà haønh ñoäng xaõ hoäi

Theo M.Weber , haønh ñộng xaõ hoäi laø loại haønh vi maø chủ thể gắn cho noù một yù nghĩa chủ quan nhất ñịnh.

Nhö vaäy, hoaït ñoäng xaõ hoäi laø loaïi hoaït ñoäng coù tính ñeán haønh vi vaø aûnh höôûng ñeán ngöôøi khaùc trong quaù trình chuû theå haønh ñoäng thöïc hieän haønh ñoäng ñònh höôùng ñeán ngöôøi khaùc.

Trong haønh ñoäng xaõ hoäi bao giôøi cuõng coù söï tham gia cuûa caùc yeáu toá beân trong chuû theå (yù thöùc xaõ hoäi cuûa con ngöôøi) –Weber gọi ñoù laø yù nghĩa chủ quan & sự đñịnh hýớng coù mục đñích. –Mead gọi ñoù laø taâm thế xaõ hội của caùc caù nhaân. BÀI TẬP THỰC HÀNH •Hành vi và hành vi xã hội theo thuyết Hành vi? •Phân biệt hành động vật lý/bản năng và hành động xã hội. Lýu yù của Max Weber veà haønh ñoäng xaõ hoäi


Khoâng phải haønh ñộng naøo cũng laø haønh ñộng xaõ hoäi. Khoâng phải týõng taùc naøo của con ngýời ñều laø haønh

ñộng xaõ hội. Ví dụ: Hai ngýời ñi ngược chiều nhau baát ngôø va chạm vaøo nhau.

Haønh ñộng giống nhau cuûa caùc caù nhaân trong ñaùm ñoâng cũng khoâng ñýợc coi laø haønh ñộng xaõ hoäi .Ví dụ: Quan saùt moät ñaùm ñoâng coâng chuùng trong saân vaän ñoäng luùc trôøi möa. Hoï cuøng rôøi vò trí ñeå tìm choã traùnh möa.

Haønh ñoäng baét chöôùc cuõng khoâng ñöôïc coi laø haønh ñoäng xaõ hoäi. Maëc duø laø haønh ñoäng coù nguyeân nhaân xuaát phaùt töø phía ngöôøi khaùc nhöng haønh ñoäng naøy khoâng coù yù nghóa ôû caù nhaân khi ñoù chæ laø haønh ñoäng laëp laïi moät caùch maùy moùc. Ví duï: Em beù baét chöôùc ngöôøi lôùn caàm ñieän thoaïi goïi

Moät haønh ñoäng ñöôïc xaùc ñònh laø hoaït ñoäng khi hoaït ñoäng ñöôïc thöïc hieän mang laïi yù nghóa ñoái vôùi caù nhaân vaø vôùi ngöôøi khaùc . Ví duï: Thay ñổi phong caùch ăn mặc theo mốt hieän thôøi neáu khoâng muoán bò coi laø loãi thôøi .

Moät haønh ñoäng (keå caû haønh ñoäng chuû ñoäng hay thuï ñoäng) cuõng seõ ñöôïc coi laø haønh ñoäng xaõ hoäi neáu phaûn öùng chuû quan cuûa chuû theå haønh ñoäng coù tính ñeán haønh vi vaø aûnh höôûng ñeán ngöôøi khaùc (yù nghĩa chủ quan coù tính chất ñịnh hýớng haønh ñộng). Ví duï: trong cuoäc hoïp coá yù im laëng hoaëc chôø ñôïi ngöôøi khaùc ñöa yù kieán cho mình.


Nhö vaäy vieäc xaùc ñònh moät haønh ñoäng ñoâ khi raát khoù xaùc ñònh “bieân giôùi” giöõa haønh ñoäng xaõ hoäi vaø “haønh ñoäng khoâng xaõ hoäi” (Raát deã bò nhaàm laãn) Nguyeân nhaân: khoâng phaûi khi naøo trong quaù trình hoaït ñoäng con ngöôøi cuõng haønh ñoäng moät caùch coù yù thöùc. Trong nhieàu tröôøng hôïp haønh ñoäng ñöôïc thöïc hieän moät caùch voâ thöùc, töï phaùt Caùc kieåu haønh ñoäng xaõ hoäi cuûa M. Weber

Haønh đñộng hợp lyù theo mục đñích Haønh đñộng hợp lyù theo gía trị Haønh đñộng theo truyền thống Haønh đñộng theo cảm xuùc.

(xem noäi dung 4 kieåu HÑXH ôû phaàn tröôùc) Cấu trúc của HĐXH theo M.Weber

Bài 5. Vị thế - Địa vị và Vai trò xã hội § Ñaõ laø con ngöôøi coù nhaân caùch, ngöôøi ta ai cuõng coù vò theá xaõ hoäi (coù theå laø thaáp hay cao) vaø söï “saép xeáp”naøy laø khaùch quan khoâng phuï thuoäc vaøo quan nieäm chuû quan cuûa chuû theå veàø baûn thaân mình. § Noùi caùch khaùc, coù theå hieåu vò theá xaõ hoäi cuûa moät ngöôøi naøo ñoù chính laø ñòa vò hay thöù baäc maø nhöõng ngöôøi soáng cuøng thôøi daønh cho trong boái caûnh anh ta sinh soáng, lao ñoäng vaø phaùt trieån


§ Do vaäy, caùc nhaø xaõ hoäi hoïc xem vò theá chuû yeáu laø saûn phaåm cuûa ñôøi soáng tinh thaàn, laø thaùi ñoä vaø möùc ñoä toân troïng hay khinh reû cuûa xaõ hoäi baøy toû, bieåu loä ra ñoái vôùi caùc caù nhaân § Vò theá xaõ hoäi cuõng luoân luoân dieãn bieán, thay ñoåi theo xu theá phaùt trieån cuûa xaõ hoäi. •Ví duï “Vò theá xaõ hoäi trong cô cheá thò tröôøng…“ § Moãi caù nhaân hay moãi nhoùm xaõ hoäi, qua quaù trình saøng loïc töï nhieân cuûa quy luaät thò tröôøng trong tieán trình phaùt trieån seõ ñöôïc ñaët vaøo nhöõng vò theá khoâng gioáng nhau § Theo quan saùt , töø nhöõng chæ baùo ghi nhaän ñöôïc qua caùc khaûo saùt xaõ hoäi hoïc ôû noâng thoân vaø ñoâ thò, thoâng thöôøng coù 3 yeáu toá quyeát ñònh ñeán quaù trình phaân taàng ñoù: •- moät laø yeáu toá sôû höõu •- hai laø yeáu toá quyeàn löïc •- ba laø yeáu toá trí tueä •Nhö vaäy, nhöõng yeáu toá taïo neân vò theá (quy ñònh söï xaùc laäp vò theá cuûa moãi ngöôøi) toàn taïi khaùch quan ngoøai caù nhaân, theå hieän ra ôû caùc tieâu chuaån coù tính phoå bieán (trong moät xaõ hoäi) veà söï taùn thaønh (khaúng ñònh) hay cheâ bai (phuû ñònh)cuûa xaõ hoäi. Ñòa vò xaõ hoäi moãi ngöôøi trong xaõ hoäi, tuy coù nhieàu vò theá xaõ hoäi khaùc nhau nhöng nhaát ñònh phaûi coù moät vò theá xaõ hoäi then choát nhaát – thöôøng ñöôïc goïi laø coù ñòa vò trong ñôøi soáng xaõ hoäi hay ñòa vò xaõ hoäi. –“ñòa vò xaõ hoäi cuûa moät ngöôøi laø caùi maø xaõ hoäi coâng nhaän veà ngöôøi naøy moät caùch töông ñoái toång quaùt xeùt trong baäc thang xaõ hoäi“.


Cuõng coù taùc giaû xem ñòa vò xaõ hoäi laø söï “keát tinh vò theá xaõ hoäi“ cuûa moät con ngöôøi •Ví nhö oâng chuû tòch ñieàu haønh boä maùy chính quyeàn ôû ñòa phöông mình ; ngöôøi só quan chæ huy ñôn vò maø mình phuï traùch •Tuy nhieân cuõng coù nhieàu tröôøng hôïp coù söï maâu thuaãn giöõa caùc vò theá, gaây neân söï baát oån veà ñòa vò xaõ hoäi. Trong ñôøi soáng xaõ hoäi coù nhieàu bieåu hieän khaùc nhau veà ñòa vò xaõ hoäi cuûa moãi ngöôøi •Ñòa vò gaùn : laø loaïi ñòa vò maø caù nhaân sinh ra ñöôïc thöøa höôûng (gaàn nhö töï nhieân) do ñaëc ñieåm cuûa quan heä xaõ hoäi cuûa mình nhö töø toân giaùo (nhö ôû Aán ñoä trong toân giaùo coù caùc ñaúng caáp khaùc nhau) cuoäc ñôøi döôøng nhö ñaõ coù “laäp trình“ saün, ít coù söï löïa choïn rieâng •Trong ñieàu kieän xaõ hoäi chuû nghóa söï baát bình ñaúng, söï aùp böùc boùc loät bò xoaù boû, do ñoù “ñòa vò gaùn“ haàu nhö khoâng coøn ñaát ñeå toàn taïi. •Ñòa vò giaønh ñöôïc : laø loaïi ñòa vò maø con ngöôøi nhôø söï phaán ñaáu, noã löc trong caùc hoaït ñoäng saûn xuaát, ñaáu tranh, nghieân cöùu khoa hoïc... ñöôïc xaõ hoäi thöøa nhaän. Vai troø xaõ hoäi duøng ñeå chæ “vai dieãn“ hoaëc traùch nhieäm maø caù nhaân ñaûm ñöông thöïc hieän trong moät thôøi gian nhaát ñònh do moïi ngöôøi tín nhieäm giao phoù vaø mong ñôïi. Trong cuoäc ñôøi cuûa moãi caù nhaân, chuùng ta thöôøng ñaûm nhieäm nhieàu vai troø khaùc nhau, thaäm chí trong töøng thôøi gian phaûi ñaûm nhieäm nhieàu vai troø khaùc nhau.


•Do ñoù khi ñaûm nhieäm moät vai troø xaõ hoäi thì ñoàng thôøi ôû chuû theå cuõng naûy sinh nhöõng traïng thaùi caûm xuùc nhaát ñònh Nhöõng tình huoáng khaùc nhau luoân luoân xaûy ra khi ta saém moät vai troø nhaát ñònh, thaäm chí coù tröôøng hôïp xaûy ra xung ñoät giöõa caùc vai troø •ví nhö ñoùng vai thuû tröôûng phaûi kæ luaät caáp döôùi, laïi laø baïn beø, ngöôøi thaân) ñoâi khi raát khoù thöïc hieän Toùm laïi : ñeå laøm ñuùng vai troø cuûa mình ñaûm nhieäm, moãi caù nhaân phaûi tích cöïc hoaït ñoäng, theo ñoù maø hoïc hoûi lieân tuïc, töï ñieàu chænh, töï hoaøn thieän mình •Moãi con ngöôøi töø luùc sinh ra cho ñeán cuoái ñôøi, quaù trình xaõ hoäi hoaù dieãn ra cöïc kì soâi ñoäng, phöùc taïp. Söï hoïc hoûi, ruùt kinh nghieäm töø caùc khuoân maãu cuûa caùc vai troø maø ta ñaûm nhieäm phaûi laø hoïc hoûi lieân tuïc, hoïc hoûi suoát ñôøi vaø trung thöïc. •Ñoù laø bí quyeát ñeå ñaït tôùi thaønh coâng, ñaùp öùng söï mong ñôïi cuûa xaõ hoäi.

Bài 6. Bất bình đẳng – phân tầng xã hội •Muoán hieåu ñuùng chuùng ta phaûi xuaát phaùt töø caùch hieåu theá naøo laø bình ñaúng •Bình ñaúng ñöôïc xem xeùt vaø hieåu treân hai bình dieän coù quan heä maät thieát vôùi nhau •bình dieän töï nhieân vaø bình dieän xaõ hoäi


Veà maët töï nhieân con ngöôøi ñöôïc sinh ra khoâng coù nhöõng naêng löïc theå chaát vaø tinh thaàn hoaøn toaøn gioáng nhau ; chuùng khaùc nhau ngay töø baåm sinh – do ñoù quan nieäm bình ñaúng töï nhieân khoâng ñöôïc chaáp nhaän. Treân bình dieän xaõ hoäi, bình ñaúng hay baát bình ñaúng (veà kinh teá, veà chính trò, veà vaên hoaù, veà chuûng toäc...) ñeàu coù nguoàn goác, coù nguyeân nhaân töø xaõ hoäi. Tröôùc nay hai quan nieäm cô baûn veà bình ñaúng xaõ hoäi luoân luoân ñaáu tranh phuû ñònh laãn nhau •coù tröôøng phaùi xem bình ñaúng xaõ hoäi laø cô may ban ñaàu (nhôø ñöôïc taïo ra ñieàu kieän xaõ hoäi bình ñaúng khi con ngöôøi böôùc vaøo cuoäc soáng), •tröôøng phaùi khaùc laïi quan nieäm raèng bình ñaúng laø nhôø söï phaân phoái cuûa caûi ôû nhöõng möùc ñoä gioáng nhau cho moïi ngöôøi Nhöõng nhaø xaõ hoäi hoïc Maùcxít quan nieäm söï baát bình ñaúng baét nguoàn töø söï phaân chia giai caáp trong xaõ hoäi. •Khi xaõ hoäi coøn coù giai caáp khaùc nhau, coù ñaáu tranh giai caáp thì cuõng coù nghóa laø vaãn toàn taïi tình traïng baát bình ñaúng xaõ hoäi .Muoán coù bình ñaúng xaõ hoäi ñích thöïc, phaûi ñaáu tranh xoaù boû söï phaân chia giai caáp trong ñôøi soáng xaõ hoäi. Nhöõng nhaø Maùcxít chuû tröông xaây döïng xaõ hoäi xaõ hoäi chuû nghóa (ñoù laø thôøi kyø quaù ñoä ñeå tieán leân coäng saûn chuû nghóa), ñoù laø xaõ hoäi coâng baèng hôïp lyù, baát bình ñaúng xaõ hoäi seõ ñöôïc xoaù boû hoaøn toaøn.


•Caùc coâng trình nghieân cöùu xaõ hoäi hoïc ngaøy nay cho thaáy vieäc xoaù boû baát bình ñaúng xaõ hoäi laø vieäc cöïc kyø phöùc taïp caû veà maët lí luaän cuõng nhö veà thöïc tieãn Tuy nhieân ñaáu tranh xoaù boû baát bình ñaúng vaãn laø moät trong nhöõng noäi dung chuû yeáu, raát cô baûn cuûa caùc phong traøo xaõ hoäi tieán boä treân theá giôùi. •Baát bình ñaúng xaõ hoäi, trong thöïc teá cuõng bao haøm hieän töôïng phaân taàng xaõ hoäi ,xeùt ñeán cuøng ñeàu coù nguyeân nhaân saâu xa töø xaõ hoäi. •Phaân taàng xaõ hoäi •Trong xaõ hoäi hoïc hieän ñaïi ngöôøi ta ít noùi ñeán giai caáp maø thöôøng hay duøng khaùi nieäm phaân taàng xaõ hoäi (Social ratification ) Caùc nhaø xaõ hoäi hoïc Myõ quan nieäm raèng xaõ hoäi hieän taïi thöôøng ñöôïc phaân thaønh nhöõng taàng lôùp khaùc nhau, söï phaân loaïi naøy döïa theo moät soá ñaëc tröng nhö möùc thu nhaäp, möùc ñoä giaøu coù, chuûng toäc, ngheà nghieäp, löùa tuoåi. •Moãi taàng lôùp nhö vaäy coù vò trí nhaát ñònh trong baäc thang xaõ hoäi, coù cô may thaêng tieán vaø coù loái soáng coù tính ñaëc thuø khaùc nhau. khaùi nieäm phaân taàng coù phaïm vi roäng hôn hieän töôïng phaân chia giai caáp trong xaõ hoäi •giai caáp chæ laø moät tieâu chí trong nhieàu tieâu chí ñeå phaân xaõ hoäi thaønh caùc taàng lôùp khaùc nhau •Vaû chaêng hieän töôïng phaân taàng voán coù töø trong caùc xaõ hoäi coå xöa. •Ôû Aán Ñoä coå ñaïi coù tôùi 4 ñaúng caáp (taàng lôùp) nhö taêng löõ (brahman), chieán binh (kshatriyas), thôï thuû coâng, ngöôøi


laøm ruoäng, daân buoân baùn (Vaicyas) vaø cuoái cuøng laø ñaày tôù (Sudras) ôû Trung Hoa coå ñaïi thì coù ngöôøi quaân töû vaø keû tieåu nhaân (keû thoáng trò vaø keû bò trò)coù töù daân goàm só, noâng, coâng, thöông... •Marx Weber ñöa ra 3 tieâu chuaån ñeå phaân bieät : • - uy tín • - thu nhaäp (caùc giai caáp) • - quyeàn löïc (laõnh ñaïo vaø bò laõnh ñaïo) Theo Marx giai caáp vaø ñaáu tranh giai caáp laø ñoäng löïc chuû yeáu cuûa söï phaùt trieån cuûa lòch söû nhaân loaïi trong thôøi kyø xaõ hoäi coù giai caáp. •Caùc nhaø xaõ hoäi hoïc theo thuyeát chöùc naêng (Davis, Moore, Parsons...) xem phaân taàng xaõ hoäi laø moät taát yeáu ñaùp öùng söï vaän haønh cuûa xaõ hoäi bôûi leõ moãi taàng lôùp xaõ hoäi coù moät chöùc naêng xaõ hoäi rieâng) •Söï khaùc nhau laø ôû choã söï phaân taàng theo quan ñieåm Maùc – Leânin ñöôïc lyù giaûi treân cô sôû xung ñoät xaõ hoäi coøn lyù luaän cuûa Parsons laïi döïa treân cô sôû hôïp taùc xaõ hoäi. •Nhìn chung phaân taàng xaõ hoäi laø hieän töôïng tính chaát phoå quaùt toaøn nhaân loaïi, do ñoù vaán ñeà naøy luoân luoân thu huùt söï quan taâm chuù yù cuûa caùc nhaø nghieân cöùu xaõ hoäi hoïc. Di ñoäng xaõ hoäi •Khi noùi ñeán phaân taàng xaõ hoäi, trong thöïc teá hieän töôïng naøy ñaõ bao haøm tính di ñoäng cuûa xaõ hoäi •Xaõ hoäi trong cô caáu ñaõ bao haøm hieän töôïng phaân taàng, phaân lôùp, coù söï baát bình ñaúng thì ñöông nhieân söï ñaáu tranh ñeå caûi thieän ñòa vò, lôïi ích..


vaø söï di chuyeån cuûa caùc caù nhaân trong caùc thang baäc xaõ hoäi, taát nhieân taïo ra söï di doäng xaõ hoäi (social mobility). • Khaùi nieäm “di ñoäng xaõ hoäi“ haøm nghóa söï “di chuyeån cuûa caùc caù nhaân töø giai caáp, taàng lôùp naøy sang giai caáp vaø taàng lôùp khaùc“. •moãi caù nhaân tuyø theo ñieàu kieän, hoaøn caûnh rieâng...coù theå di chuyeån leân hoaëc di chuyeån xuoáng, hoaëc giöõ nguyeân taàng baäc cuõ. Khi ta nghieân cöùu hieän töôïng naøy phaûi tìm ra caùc nhaân toá xaõ hoäi khaùc nhau taùc ñoäng vaøo söï di chuyeån cuûa caùc nhoùm hay cuûa caù nhaân •so saùnh söï di ñoäng cuûa nhoùm naøy vôùi nhoùm khaùc •hieän töôïng di ñoäng ôû nöôùc naøy, vuøng naøy so vôùi nöôùc khaùc nhaèm ñeå phaùt hieän ra caùc yeáu toá mang tính quy luaät cuûa hòeân töôïng naøy. coù nhieàu kieåu di ñoäng : - di ñoäng theo chieàu doïc - di ñoäng theo chieàu ngang •di ñoäng trong moät theá heä hay lieân quan ñeán nhieàu theá heä. * Söï di ñoäng vaø söï phaùt trieån •xaõ hoäi naøo xeùt treân thöïc teá cuõng luoân luoân vaän ñoäng vaø phaùt trieån theo moät höôùng nhaát ñònh. Trong quaù trình vaän ñoäng, phaùt trieån ñoù, vò theá vaø vai troø xaõ hoäi cuõng luoân luoân coù söï di ñoäng, bieán chuyeån theo. •xeùt ôû goùc ñoä töông ñoái, xaõ hoäi naøo cuõng phaûi coù caáu truùc töông ñoái oån ñònh, coù nhö vaäy môùi coù cô sôû thöïc teá cho moïi quaù trình phaùt trieån.


•Trong xaõ hoäi phong kieán coå truyeàn (ôû phöông Ñoâng cuõng nhö ôû Phöông Taây) xaõ hoäi ñöôïc phaân chia thaønh caùc ñaúng caáp, taàng lôùp khaùc nhau nhöõng ñòa vò xaõ hoäi ñöôïc xaùc ñònh vaø coá ñònh nhôø nguoàn goác doøng doõi vaø sôû höõu maø con ngöôøi naøo ñoù ñöôïc “thöøa höôûng“ moät caùch “töï nhieân“, ñöôïc xaõ hoäi gaùn cho theo kieåu: •“Con vua thì laïi laøm vua •Con saõi ôû chuøa laïi queùt laù ña“... •Xeùt veà “lí thuyeát“ haàu nhö ñòa vò naøy khoâng thay ñoåi bôûi chính nhöõng ngöôøi ôû trong taàng lôùp ñoù laø do xaõ hoäi “gaùn cho“. Xaõ hoäi hieän ñaïi quan nieäm raèng söï baát bình ñaúng gaén vôùi ñòa vò xaõ hoäi vaø ngöôøi ta quan taâm ñeán söï thaønh ñaït, vöôn tôùi caùc ñòa vò aáy •nguyeân nhaân chính laø do tính di ñoäng xaõ hoäi ñöôïc xem laø maët quan troïng trong tieán trình phaùt trieån cuûa xaõ hoäi.

Bài 8. Nhóm xã hội – thiết chế xã hội •Cung cấp kiến thức về nhóm, phân biệt thế nào là nhóm. 8.1. Định nghĩa khái niệm NHÓM Là tập thể có từ 2 ngýời trở lên, có mức độ nhận biết chung và týõng tác với nhau thýờng xuyên. J.Macionis, Xã Hội học, t.219. Là tập hợp những ngýời, trong đó các cá nhân có mối quan hệ tác động qua lại lẫn nhau bằng những cách, phýõng thức, cõ chế hoặc theo một cấu trúc riêng nào đó.


Là tập hợp những ngýời có cùng những nguyên tắc, giá trị và kỳ vọng, týõng tác với nhau trên cõ sở đều đặn. (R.T.Chaefer, Xã hội học,) Vì sao xã hội học quan tâm nghiên cứu về nhóm •Mỗi cá nhân đều là thành viên của một hay nhiều nhóm XH cùng một lúc. •Con ngýời trýởng thành khi tham gia vào mối quan hệ đan chéo của các nhóm này. •Thông qua các nhóm, vị trí & vai trò của cá nhân đýợc thể hiện. •Cá nhân có ý thức về sự gắn bó của họ với nhóm thể hiện qua việc tiếp nhận những đặc trýng nhý lợi ích, nhu cầu, chuẩn mực, giá trị… •Xã hội tác động đến cá nhân thông qua nhóm.

Cần phải nghiên cứu về nhóm với tý cách là ngýời trung gian giữa cá nhân và xã hội. Để thực hiện điều này, cần phải xem nhóm nhý là một tập

hợp, một tiểu hệ thống của xã hội trong một bối cảnh xã hội rộng lớn.

Xã hội học tìm hiểu nhóm nhý là một cộng đồng của những týõng tác, của những vị trí, vị thế và cõ cấu xã hội trong mối liên hệ với các nhóm khác, cũng nhý với toàn thể xã hội. •Có số lýợng thành viên nhất định. •Có sự tác động qua lại thýờng xuyên giữa các thành viên. •Hành động của mỗi cá nhân có ý nghĩa với phản ứng của những ngýời khác thuộc nhóm. Các đặc trưng cơ bản của NHÓM Tư cách thành viên •Việc được thừa nhận là thành viên của nhóm.


•Tiêu chí để thừa nhận có thể đýợc quy định hoặc không quy định một cách rõ ràng. Địa vị •Địa vị XH là vị trí mà cá nhân chiếm giữ trong một không gian xã hội cụ thể - nhóm. •Địa vị xã hội đýợc thể hiện qua sự phân định vị trí cao thấp của cá nhân trong nhóm. Vai trò •Là tập hợp những kỳ vọng về ngýời đang giữ một địa vị nào đó trong nhóm. •Gắn liền với mỗi địa vị, cá nhân sẽ phải đóng một hay nhiều vai trò mà nhóm mong đợi. Chuẩn mực •Là những quy tắc xử sự, là sự cụ thể hoá các giá trị mà xã hội – nhóm đề cao. •Trong mỗi nhóm đều có những chuẩn mực chung cho mọi thành viên nhýng cũng có những chuẩn mực riêng đối với mỗi vai trò cụ thể. Chế tài •Là biện pháp cưỡng chế hành vi buộc các thành viên trong nhóm phải tuân theo; •Có 2 hình thức chủ yếu: THƯỞNG - PHẠT Mục tiêu •Rất quan trọng, vì:

Là nền tảng đối với các thành viên Có liên quan tới lợi ích, giá trị, sự hứng thú, sự hoàn thành

công việc, đặc biệt là lợi ích vì sự tồn tại của nhóm. •Tuỳ vào đặc điểm từng nhóm mà mục tiêu có thể rõ ràng hoặc không rõ ràng. So sánh nhóm Sõ cấp & Thứ cấp •Thường là nhóm nhỏ, •Thường là nhóm lớn,


•Thời gian tương tác tương đối dài, •Thân mật, hợp tác mặt đối mặt, •Quan hệ tình cảm sâu đậm, •Thân thiện, tự nhiên

•Thời gian tương tác tương đối ngắn, •Ít hiểu biết về nhau. •Quan hệ thoáng qua, hời hợt, •Kiểu cách.

Nhóm tự nguyện •Mỗi cá nhân có thể tự lựa chọn và quyết định tham gia vào nhóm theo ý mình. •Sự nhất trí trong nhóm rất cao. •Chia làm hai loại: – Nhóm tự nguyện mang tính công cụ –Nhóm tự nguyện tình cảm. •Tý cách thành viên, quy tắc, luật lệ quy định ứng xử … đều bị áp đặt •Sự nhất trí thýờng không cao. •Ít ràng buộc với mục tiêu của nhóm hoặc các hệ thống quy tắc phục vụ các mục tiêu đó. Nhóm quy chiếu (reference group) •Là bất kỳ nhóm nào mà cá nhân dùng như một tiêu chuẩn để đánh giá mình và hành vi của bản thân mình. •Mục đích: –Điều chỉnh hành vi theo tiêu chuẩn của nhóm quy chiếu. –Thúc đẩy quá trình xã hội hóa tr ước. Cõ cấu nhóm •Cõ cấu nhóm chính thức •Cõ cấu nhóm không chính thức Cơ cấu nhóm chính thức •Cõ chế vận hành đýợc thể hiện thông qua các đạo luật thành văn, luật pháp, kế hoạch …


•Có một số đặc điểm nhý: –Sự quy định kiểu mẫu, –Áp dụng các kỷ luật chính thức, –Nhiệm vụ của thành viên đýợc phân công rõ ràng, –Có sự phân cấp quyền lực, –Áp dụng chế tài … Cơ cấu nhóm không chính thức •Hình thành một cách tự phát; •Quan hệ theo những luật lệ không thành văn; •Các thành viên tự nguyện tuân thủ các luật lệ; •Nhược điểm: –Tiêu chuẩn đánh giá không rõ ràng. –Dễ bị thành kiến trong đánh giá. Thủ lĩnh •Là thành viên của một nhóm •Là người có uy tín nhất. •Có khả năng thấu hiểu và thuyết phục. •Có kinh nghiệm và năng lực •Có tài lãnh đạo chỉ hướng dẫn gợi các ý týởng còn quyết định dựa trên sự lựa chọn của cả nhóm. Tổ chức xã hội •Là một thành tố của cõ cấu xã hội. •Là một hệ thống các quan hệ, tập hợp liên kết các cá nhân nào đó để đạt đýợc một mục đích nhất định. •Là một dạng nhóm thứ cấp. Không phải mọi nhóm thứ cấp đều là tổ chức xã hội. Nhóm thứ cấp đýợc xem là tổ chức XH khi có những đặc điểm sau:

Nhóm đýợc lập ra có chủ định và các thành viên ý thức đýợc rằng nhóm của họ tồn tại để đạt đýợc mục tiêu nhất định.


Nhóm phải có sự thể hiện cụ thể các quan hệ quyền lực xã hội, tức là quan hệ lãnh đạo – phục tùng, thứ bậc trên – dưới… Ví dụ: Hội Liên hiệp phụ nữ. Tổ chức y tế, Trường học ,Trại giam, Bệnh viện … 8.2 Thieát cheá xaõ hoäi Noùi ñeán thieát cheá xaõ hoäi, ngöôøi ta thöôøng hieåu theo hai nghóa: Moät laø thieát cheá xaõ hoäi vôùi moät heä thoáng caùc quy taéc, giaù trò vaø cô caáu huôùng tôùi moät muïc ñích xaùc ñònh; Hai laø caùc toå chöùc xaõ hoäi, vôùi tö caùch laø caùc nhoùm xaõ hoäi hieän thöïc roäng lôùn, bao goàm nhöõng quy taéc, nguyeân taéc vaø heä thoáng thöù baäc cuûa traùch nhieäm vaø quyeàn löïc. Khaùi nieäm thieát cheá xaõ hoäi. •* Caùc thieát cheá laø nhöõng moâ hình, caùc quy taéc vaø taùc ñoäng hoã töông, ñaõ ñöôïc thieát laäp nhaèm thoaû maõn nhöõng nhu caàu cuûa xaõ hoäi, •* bao goàm nhöõng heä thoáng töông ñoái oån ñònh,nhöõng toå chöùc xaõ hoäi, nhöõng quan heä phaùp lyù vaø nhöõng quy taéc ñöôïc phaùt trieån nhaèm muïc ñích höôùng tôùi nhöõng vaán ñeà maø xaõ hoäi phaûi ñoái phoù. Trong moät xaõ hoäi, thöôøng toàn taïi naêm loaïi thieát cheá cô baûn laøm neàn moùng cho toaøn xaõ hoäi ñoù laø: gia ñình, giaùo duïc,toân giaùo, kinh teá , nhaø nöôùc . Moãi moät thieát cheá, ñeàu coù chöùc naêng vaø nhieäm vuï roõ raøng cuûa noù Caùc thieát cheá naøy toàn taïi trong moïi xaõ hoäi, nhöng hình thöùc cuûa caùc thieát cheá naøy khaùc nhau trong caùc xaõ hoäi khaùc nhau.


* Trong xaõ hoäi maëc duø caùc thieát cheá coù nhöõng ñaëc tröng rieâng veà chöùc naêng vaø nhieäm vuï , nhöng laïi lieân quan chaët cheõ vôùi nhau taïo thaønh moät heä thoáng xaõ hoäi hoaøn chænh. •* Thuaät ngöõ heä thoáng xaõ hoäi ôû ñaây laø muoán noùi ñeán caùc boä phaän coù lieân heä vôùi nhau trong moät toång theå, noù aûnh höôûng , phuï thuoäc laãn nhau . Söï thay ñoåi trong boä phaän naøy seõ daãn ñeán söï thay ñoåi ôû boä phaän kia vaø ngöôïc laïi •Ví duï: khi thieát cheá chính trò trong moät nöôùc thay ñoåi , coù theå noù seõ taïo ra aûnh höôûng maïnh ñeán caùc thieát cheá khaùc nhö laïm phaùt, khuûng hoaûng kinh teá, suy thoaùi veà ñaïo ñöùc ... •coù taùc giaû ñöa ra ñònh nghóa : •“Thieát cheá laø moät heä thoáng caùc quan heä oån ñònh, taïo neân moät loaït caùc khuoân maãu xaõ hoäi bieåu hieän söï thoáng nhaát ñöôïc xaõ hoäi coâng khai thöøa nhaän nhaèm muïc ñích thoaû maõn caùc nhu caàu cô baûn cuûa xaõ hoäi“. (Bruce J.Cohen, Terri L.Orbuch Moät soá ñaëc ñieåm cuûa thieát cheá : •Moãi thieát cheá ñeàu coù ñoái töôïng, coù muïc ñích nhaèm thoaû maõn caùc nhu caàu xaõ hoäi, •noù bao haøm nhöõng leà loái, taùc phong maø nhöõng ngöôøi lieân keát vôùi nhau (trong thieát cheá) ñeàu theo ñoù maø hoaït ñoäng. •Noäi dung cuûa caùc thieát cheá thöôøng coù tính chaát oån ñònh, vónh cöûu. •Thieát cheá phaûn aùnh heä thoáng caùc giaù trò, trong ñôøi soáng hieän thöïc ñöôïc laëp ñi laëp laïi trôû thaønh caùc quy phaïm, caùc luaät leä, taïo neân “aùp löïc xaõ hoäi“ trong tieàm thöùc cuûa moïi ngöôøi vaø moïi ngöôøi cuøng chia seû vôùi nhau.


nhöõng ñieåm chung nhaát cuûa thieát cheá, ñoù laø : •caùc bieåu töôïng vaên hoùa •ñoù laø caùc daáu hieäu giuùp ta nhaän ra “dieän maïo“ cuûa thieát cheá •maõ hoaù haønh vi (töùc laø söï chæ daãn tö caùch ñaïo ñöùc cuûa caùc caù nhaân phuø hôïp vôùi vai troø maø hoï ñaûm nhieäm) Moãi thieát cheá ñeàu coù nhöõng chöùc naêng cô baûn thöôøng ñöôïc neâu leân ñoù laø : •Ñaûm baûo cho caùc caù nhaân hoaït ñoäng vôùi caùc kieåu haønh vi xaõ hoäi ñöôïc chaáp nhaän trong nhieàu traïng thaùi xaõ hoäi khaùc nhau. •Caùc thieát cheá xaùc ñònh phaàn lôùn caùc vai troø cuûa caù nhaân maø xaõ hoäi chaáp nhaän ñeå caù nhaân nhaän bieát trong quaù trình xaõ hoäi hoaù Xaõ hoäi hoùa caù nhaân (Socialization) Yeâu caàu Khi keát thuùc chuyeân ñeà naøy sinh vieân naém ñöôïc: Khaùi nieäm xaõ hoäi hoùa.

Caùc giai ñoaïn cuûa quaù trình xaõ hoäi hoùa. Laøm theá naøo ñeå thöïc hieän vieäc xaõ hoäi hoùa.

Xaõ hoäi hoùa laø gì? •Coù nhieàu ñònh nghóa khaùc nhau veà xaõ hoäi hoùa. •Xaõ hoäi hoùa laø quaù trình quaù ñoä maø theo ñoù chuùng ta coù theå tieáp nhaän ñöôïc neàn vaên hoaù cuûa xaõ hoäi, trong ñoù chuùng ta ñöôïc sinh ra vaø tröôûng thaønh- qua quaù trình naøy, chuùng ta ñaït ñöôïc nhöõng ñaëc tröng xaõ hoäi cuûa baûn thaân, hoïc ñöôïc


caùch suy nghó vaø öùng xöû ñöôïc coi laø thích hôïp trong xaõ hoäi cuûa chuùng ta.[1] [1] Nhaäp moân xaõ hoäi hoïc. Tony Bilton, Kenvin Bonnett, Philip Jones, Ken Sheard, Michelle Stanworth vaø Andrew Webster. Ngöôøi dòch: Phaïm Thuyû Ba; NXB Khoa hoïc Xaõ hoäi 1993. Xaõ hoäi hoùa

Xaõ hoäi hoùa vöøa laø moät quaù trình daïy vöøa laø moät quùa trình hoïc taäp, trong ñoù caù nhaân thöïc hieän caùch haønh ñoäng phuø hôïp vôùi caùc giaù trò chuaån möïc xaõ hoäi (cuï theå). * Quaù trình xaõ hoäi hoùa laøm cho caùc caù nhaân thay ñoåi. Quaù trình xaõ hoäi hoùa bieåu hieän nhö theá naøo ? “Chuùng ta thöôøng hoïc caùch suy nghó vaø haønh ñoäng töø nhöõng ngöôøi maø chuùng ta tieáp xuùc thoâng qua quaù trình töông taùc xaõ hoäi”. Moâ hình truyeàn thoâng cuûa Jackobson Xaõ hoäi hoaù laø quaù trình mang tính löôõng phaân : * khaùch quan * chuû quan Khaùch quan •Xaõ hoäi hoùa laø quaù trình theo ñoù xaõ hoäi chuyeån vaên hoùa cuûa mình töø theá heä naøy sang theá heä tieáp theo. Quaù trình xaõ hoäi hoùa laøm cho caùc caù nhaân thay ñoåi. Chuû quan

Caù nhaân suy nghó coù choïn loïc caùc giaù trò, chuaån möïc töø caùc yeáu toá taùc ñoäng beân ngoaøi, giaûi maõ yù nghóa vaø thöïc hieän haønh ñoäng.


Chính vì vaäy : Xaõ hoäi hoùa laø quaù trình caùc caù nhaân hoïc hoûi, tieáp nhaän caùc giaù trò nhaèm ñaùp öùng söï kyø voïng xaõ hoäi. Nhieäm vuï cuûa xaõ hoäi hoùa •Trang bò vaø phaùt trieån nhöõng kyõ naêng, kieán thöùc. •Truyeàn ñaït nhöõng öôùc voïng, nhöõng heä thoáng giaù trò, nhöõng lyù töôûng xaõ hoäi. YÙ nghóa cuûa quaù trình xaõ hoäi hoùa •Cho pheùp xaõ hoäi toàn taïi vaø luaân chuyeån neàn vaên hoùa cuûa mình töø theá heä naøy qua theá heä khaùc. •Naâng cao tính coá keát xaõ hoäi vaø neùt ñaëc tröng giöõa caùc neàn vaên hoùa. •Chuyeån töø con ngöôøi sinh hoïc sang con ngöôøi xaõ hoäi. Caùc giai ñoaïn cuûa quaù trình xaõ hoäi hoùa

Giai ñoaïn xaõ hoäi hoùa ban ñaàu cuûa ñöùa treû trong gia ñình. Giai ñoaïn xaõ hoäi hoùa dieãn ra trong nhaø tröôøng. Giai ñoaïn xaõ hoäi hoùa dieãn ra trong moâi tröôøng xaõ hoäi

•Chæ chaám döùt khi dôøi soáng xaõ hoäi cuûa con ngöôøi chaám döùt baèng caùi cheát. •Söï phaân chia caùc giai ñoaïn nhö treân hoaøn toaøn chæ mang tính öôùc leä. •Caû 3 moâi tröôøng xaõ hoäi hoùa naøy coù theå dieãn ra moät caùch ñoàng thôøi vaø ñan xen. 1. Giai ñoaïn xaõ hoäi hoùa ban ñaàu cuûa ñöùa treû trong gia ñình “Söï giaùo duïc cuûa moät quoác gia ñöôïc xeùt ñoaùn qua loái xöû söï ôû ngoaøi ñöôøng. Khi naøo ta thaáy coøn söï thoâ loã ôû ngoaøi ñöôøng


thì chaéc chaén coøn söï thoâ loã trong gia ñình”. A. Ñeâ a-mi-cis. Giai ñoaïn xaõ hoäi hoùa trong gia ñình •Gia ñình ñöôïc xem nhö laø moâi tröôøng xaõ hoäi hoùa ñaàu tieân maø moãi caù nhaân thöôøng phaûi phuï thuoäc vaøo. •Quaù trình xaõ hoäi hoùa cuûa moät ngöôøi töø nhöõng naêm thaùng ñaàu tieân cuûa cuoäc ñôøi coù aûnh höôûng quyeát ñònh tôùi thaùi ñoä vaø haønh vi cuûa hoï khi tröôûng thaønh. •Phaàn lôùn aûnh höôûng cuûa gia ñình trong giai ñoaïn sô khai cuûa quaù trình xaõ hoäi hoùa ñöôïc thöïc hieän moät caùch khoâng chính thöùc vaø khoâng chuû ñích. • Töông taùc xaõ hoäi theå hieän moái quan heä giöõa nhöõng ngöôøi thaân gaàn guõi nhaát veà tinh thaàn vaø theå chaát. Ví duï minh hoïa ? 2. Giai ñoaïn xaõ hoäi hoaù trong nhaø tröôøng •Xaõ hoäi caøng vaên minh thì tính chuyeân moân hoùa cuõng ñöôïc theå hieän vaø ñeà cao baáy nhieâu. •Nhaø tröôøng laø moâi tröôøng xaõ hoäi hoùa chính yeáu trong giai ñoaïn ñöùa khi ñöùa treû baét ñaàu tröôûng thaønh beân ngoaøi gia ñình. •Caùc caù nhaân daàn naém ñöôïc nhöõng haønh vi naøo ñöôïc chaáp nhaän, tuy nhieân söï mong ñôïi giöõa caùc quan heä laø khoâng ñoàng nhaát. Nhö vaäy : •Trong moâi tröôøng gia ñình, tröôøng hoïc hay taïi caùc nhoùm ñoàng ñaúng, quaù trình xaõ hoäi hoaù ñöôïc thöïc hieän nhö keát quaû cuûa moái töông taùc giöõa caùc thaønh vieân.


•Tröôøng hoïc laø moâi tröôøng toàn taïi ñeå phoå bieán chính thöùc caùc kieán thöùc vaø kyõ naêng xaõ hoäi cô baûn caàn thieát (giao tieáp…). 3. Giai ñoaïn xaõ hoäi hoaù trong moâi tröôøng xaõ hoäi Caùc caù nhaân “hoïc” nhö theá naøo? •Phaàn lôùn quaù trình xaõ hoäi hoùa trong giai ñoaïn naøy laïi khoâng chính thöùc. •Caùc nhoùm xaõ hoäi thöôøng ñöôïc thieát laäp moät caùch coù yù thöùc vì nhöõng muïc ñích cuï theå. •Caùc nhoùm ñeàu phaùt trieån moät caùch khoâng coá yù caùc khuoân maãu haønh vi khaùc nhau maø caùc thaønh vieân trong ñoù ñeàu mong ñôïi. •Caùc giai ñoaïn cuûa xaõ hoäi hoùa khoâng heà bò giaùn ñoaïn maø coù söï ñan xen nhaát ñònh. •Moâi tröôøng xaõ hoäi hoùa khoâng chæ giôùi haïn trong gia ñình (caùc nhoùm vaên hoùa phuï) •Xaõ hoäi hoùa laø quùa trình vöøa daïy – vöøa hoïc. •3 quaù trình: Gia ñình - Nhaø tröôøng - Xaõ hoäi 2 khía caïnh: Chính thöùc - Khoâng chính töùc •Quan taâm ñeán quaù trình daàn daàn caù nhaân hoaø nhaäp vaøo xaõ hoäi vaø duy trì vaên hoùa töø theá heä naøy sang theá heä khaùc. “Hoïc trong tröôøng ñôøi laø moät ñieàu baét buoäc khoâng ai coù theå traùnh khoûi” (G.Guùt-be-ri) Thaûo luaän: Haõy trình baøy söï taùc ñoäng giöõa ba moâi tröôøng xaõ hoäi hoaù. Lieân heä thöïc tieãn.


Baøi 10. VĂN HOÙA XAÕ HOÄI

Trong đời sống hàng ngày, •Văn hóa dùng để chỉ những phong cách ứng xử giữa cá nhân mà týõng ứng với các chuẩn mực, giá trị của XH. •Văn hóa dùng để chỉ những ngýời có học. •Văn hóa dùng để chỉ trình độ học vấn. •Văn hóa dùng để chỉ các loại hình nghệ thuật nhý hội họa, điêu khắc, phim ảnh …. Nguồn gốc thuật ngữ “văn hóa” trong KHXH&NV •“CULTUS” = “GIEO TRỒNG”

“CULTUS AGRI” = “GIEO TRỒNG RUỘNG ĐẤT” “CULTUS AMINI” = “GIEO TRỒNG TINH THẦN”

T.Hobbes: “Lao động giành cho đất gọi là sự gieo trồng và sự dạy dỗ trẻ em gọi là gieo trồng tinh thần” Theo Tâm lý học, “Văn hóa là toàn thể những môn học cho phép cá nhân trong một xã hội nhất định đạt tới sự phát triển nào đó về cảm năng, về ý thức phê phán và về năng lực nhận thức, các khả năng sáng tạo” (UNESCO, 1977) Theo Triết học “Văn hóa là toàn bộ những giá trị vật chất, tinh thần do con ngýời tạo ra trong quá trình thực tiễn lịch sử xã hội và đặc trýng cho trình độ đạt đýợc trong sự phát triển của lịch sử của xã hội” (từ điển Triết học, Tiếng Bungari, 1986) Nên hiểu “văn hóa” nhý thế nào theo “kiểu” Xã hội học? Văn hóa & xã hội •Văn hóa và xã hội là hai thuật ngữ thường gắn liền nhau. •Văn hóa đýợc nhìn nhận nhý một tập hợp những giá trị truyền thống của một dân tộc.


•Xã hội là từ chỉ một cộng đồng người cụ thể. VH là một công cụ để hiểu ứng xử của con ngýời với tý cách là ngýời chuyển tải các yếu tố truyền thống của xã hội. VĂN HÓA •Trong mỗi nhóm, xã hội đều có những đặc trưng văn hóa của mình. •Không có văn hóa của xã hội này cao hơn văn hóa của xã hội khác. VĂN HÓA •Là sản phẩm của con người bao gồm các giá trị vật chất và phi vật chất. •Là hệ thống di sản chung của xã hội. VĂN HÓA •Là cách con ngýời quan niệm về cuộc sống, tổ chức cuộc sống và sống cuộc sống ấy. •Mỗi nhóm, xã hội nhất định có nền văn hóa riêng, đặc trýng

chính văn hóa đem lại diện mạo, bản sắc riêng cho xã hội. Tại sao nói văn hóa là sản phẩm của con ngýời? •Ngôn ngữ, tý týởng, quan điểm, giá trị … Như vậy, Trong xã hội học, văn hóa có thể đýợc xem xét nhý hệ thống “các giá trị vật chất và phi vật chất, các chuẩn mực và mục tiêu mà con ngýời cùng thống nhất với nhau trong quá trình týõng tác và trải qua thời gian.” Văn hóa đýợc biểu hiện nhý thế nào? Theo quan điểm của Lesle Wite (1947) •Văn hóa đýợc biểu hiện qua 4 loại hình sau: Hành động :Là những mô hình ứng xử đýợc chấp nhận rộng rãi trong xã hội .Ví dụ: cách chào, cách mời, cách ăn…


Vật chất : Là những sản phẩm do con ngýời tạo ra, bao gồm tất cả những gì do nhóm và xã hội sản xuất và sử dụng. Ví dụ: Gốm Bát Tràng, gốm Lái Thiêu. Tư tưởng : Bao gồm các tín ngýỡng và kiến thức đýợc truyền lại trong xã hội. Td: tín ngưỡng thờ ông bà. Tình cảm : Nó bao gồm những sự đánh giá về về cái tốt, cái xấu, cái đúng và cái sai. Kể cả những thành kiến đối với các nhóm xã hội cụ thể. Điều gì làm con ngýời có ứng xử khác với những con vật khác? •Ứng xử mang tính bản năng •Ứng xử mang tính văn hóa •Ứng xử thông qua týõng tác biểu týợng •Nếp sống Đặc điểm của văn hóa

Tính chất học hỏi của văn hóa Tính luân chuyển của văn hóa Tính xã hội của văn hóa Tính lý týởng của văn hóa Tính chất thích ứng văn hóa Tính thống nhất của văn hóa.

Tính chất học hỏi của Văn hóa •Văn hóa là cái học được từ những người xung quanh. •Vốn văn hóa được tích lũy trong quá trình tồn tại và phát triển của con ngýời trong mối quan hệ, tương tác với những người khác. Tính luân chuyển của văn hóa Các giá trị của văn hóa đýợc truyền từ thế hệ này sang thế hệ khác thông qua ứng xử của con người. Tính xã hội của văn hóa •Văn hóa luôn tồn tại đồng thời với XH.


•Mô hình ứng xử = chuẩn mực Văn hóa (Sự đồng tình mang tính phổ biến) Tính lý tưởng của văn hóa : Những quan niệm của chúng ta về cái gì nên làm và không nên làm thýờng mang hình thức lý týởng hõn là những gì xảy ra trong hiện thực ứng xử. Tính chất thích ứng của văn hóa : Các giá trị, chuẩn mực của nền văn hóa có thể thay đổi tùy theo những đòi hỏi của bối cảnh xã hội nhý vẫn gắn liền chặt chẽ với tòan bộ cấu trúc xã hội. Tính thống nhất của văn hóa : Có một sự cố kết chặt chẽ giữa các khía cạnh khác nhau về văn hóa, nhằm hình thành nên một thể thống nhất. Các thành phần của văn hóa Biểu tượng •Là bất cứ thứ gì mang một ý nghĩa cụ thể đýợc thành viên của một nền văn hóa nhận biết. •Hình ảnh, âm thanh, đồ vật, hành động của con người… tất cả được sử dụng như ký hiệu. •Biểu tượng thay đổi khác nhau trong các nền văn hóa, và có tính thay đổi theo thời gian. Ngôn ngữ •Là hệ thống các ký hiệu có nghĩa chuẩn giúp các thành viên trong XH truyền đạt với nhau. •Là phýõng tiện quan trọng nhất để chuyển giao văn hóa, quá trình qua đó văn hóa đýợc luân chuyển từ thế hệ này sang thế hệ khác. Giá trị •Là tiêu chuẩn qua đó thành viên của một nền văn hóa xác định điều gì là tốt – xấu, nên – không nên, đẹp – xấu.(William, 1970) •Giá trị ảnh hýởng đến hành vi của chúng ta và đýợc dùng nhý những tiêu chuẩn để đánh giá hành vi của ngýời khác.


Tiêu chuẩn •Là những quy tắc và mong đợi mà qua đó xã hội định hýớng hành vi của các thành viên. •Tiêu chuẩn khiến cho các cá nhân có tính tuân thủ và phản ứng tích cực (phần thýởng) hay tiêu cực (hình phạt) của xã hội thúc đẩy tính tuân thủ ấy. •Chuẩn mực đạo đức: tiêu chuẩn văn hóa quan trọng. •Tập tục truyền thống: tiêu chuẩn văn hóa ít quan trọng hõn. Văn hóa vật chất •Là những sáng tạo hữu hình của con ngýời. •Văn hóa vật chất là sự áp dụng kiến thức văn hóa vào sinh hoạt trong môi trýờng tự nhiên. •Văn hóa vật chất cũng làm thay đổi những thành phần văn hóa phi vật chất. –Ví dụ: Việc phát minh ra các biện pháp tránh thai đã góp phần làm hình thành nên tiêu chuẩn quan hệ tình dục không phải để sinh đẻ. Tiểu văn hóa •Đó là văn hóa của các cộng đồng XH mà có những sắc thái khác với nền văn hóa chung của toàn xã hội. VD: cộng đồng người Khõme ở Sóc Trăng có một số đặc điểm VH rất đặc trưng. Một số biểu hiện cụ thể: Phương ngữ; Y phục; Món ăn; Một số ứng xử cụ thể khác… Tóm lại •Văn hóa & các hiện tượng văn hóa như: chuẩn mực, các sản phẩm, kiến thức, giá trị tình cảm đều được truyền đạt bằng ngôn ngữ qua các thế hệ trong một xã hội nhất định. Khái niệm văn hóa cho phép chúng ta giải thích hành động con ngýời bằng cách liên hệ với một loạt các giá trị truyền thống mà hành động đó tuân theo.


•Nhiệm vụ của XHH là: –Giải thích sự khác biệt văn hóa; –Phân tích hệ quả & nguyên nhân của chúng. Một số khái niệm cần quan tâm •Văn hóa chung •Văn hóa trong bối cảnh toàn cầu hóa •Khuyếch tán văn hóa •Chủ nghĩa vị chủng •Thuyết tương đối văn hóa

Baøi 11. BIEÁN ÑOÅI XAÕ HOÄI

1. Khaùi nieäm bieán ñoåi xaõ hoäi 1.1. Khaùi nieäm. •* Moïi xaõ hoäi - cuõng gioáng nhö töï nhieân - khoâng ngöøng bieán ñoåi. Söï oån ñònh cuûa xaõ hoäi chæ laø söï oån ñònh cuûa beà ngoaøi, coøn thöïc teá noù khoâng ngöøng thay ñoåi beân trong baûn thaân noù. •* Do ñoù baát cöù xaõ hoäi naøo vaø baát cöù neàn vaên hoùa naøo, cho duø noù coù baûo thuû vaø coå truyeàn ñeán ñaâu chaêng nöõa cuõng luoân bieán ñoåi. •* Vaø söï bieán ñoåi ñoù trong xaõ hoäi hieän ñaïi ngaøy caøng roõ hôn, nhanh hôn, vaø ñieàu naøy laøm cho ta thaáy söï bieán ñoåi ñoù


khoâng coøn laø ñieàu môùi meû, noù ñaõ trôû neân döôøng nhö chuyeän thöôøng ngaøy. •* Coù nhieàu caùch quan nieäm veà söï bieán ñoåi xaõ hoäi. Moät caùch hieåu roäng nhaát, cho ñoù laø moät söï thay ñoåi so saùnh vôùi •Moät tình traïng xaõ hoäi hoaëc moät neáp soáng coù tröôùc. •*Trong moät phaïm vi heïp hôn, ngöôøi ta cho raèng söï bieán ñoåi xaõ hoäi ñöôïc ñeà caäp ñeán söï bieán ñoåi veà caáu truùc cuûa xaõ hoäi (hay toå chöùc xaõ hoäi cuûa xaõ hoäi ñoù) maø söï bieán ñoåi naøy aûnh höôûng saâu saéc ñeán phaàn lôùn caùc thaønh vieân cuûa moät xaõ hoäi. 1.2 ñònh nghóa •* Bieán ñoåi xaõ hoäi laø moät quaù trình qua ñoù nhöõng khuoân maãu cuûa caùc haønh vi xaõ hoäi, caùc quan heä xaõ hoäi, caùc thieát cheá xaõ hoäi vaø caùc heä thoáng phaân taàng xaõ hoäi ñöôïc thay ñoåi qua thôøi gian. •August Comte, ngöôøi ñöa ra thuaät ngöõ xaõ hoäi hoïc ñaõ tin töôûng raèng khi caùc nhaø xaõ hoäi hoïc xaùc ñònh nhöõng nguoàn goác cuûa söï bieán ñoåi xaõ hoäi, thì hoï coù theå giuùp cho xaõ hoäi moät töông lai toát hôn. •A. Comte tuyeân boá raèng, bieán ñoåi xaõ hoäi laø: •a) Chaéc chaén seõ xaûy ra; •b) Noù theo moät con ñöôøng phaùt trieån, •c) Nhöõng tieán boä taát nhieân höôùng tôùi moät xaõ hoäi toát hôn. •A.Comte tin töôûng raèng, thoâng qua bieán ñoåi xaõ hoäi, nhaân loaïi chuyeån töø ngöôøi nguyeân thuyû doát naùt ñeán con ngöôøi ñöôïc giaùo duïc. •Nhö vaäy, moïi caùi ñeàu bieán ñoåi. Vaø xaõ hoäi cuõng gioáng nhö caùc hieän thöïc khaùc, khoâng ngöøng vaän ñoäng vaø thay ñoåi.


• Taát caû cac xaõ hoäi ñeàu ôû trong moät thöïc traïng "ñöùng yeân trong söï vaän ñoäng lieân tuïc". Caên cöù vaøo phaïm vi aûnh höôûng cuûa bieán ñoåi xaõ hoäi, ngöôøi ta chia noù ra laøm hai caáp ñoä khaùc nhau nhö sau: •- Nhöõng bieán ñoåi vó moâ. moät phaïm vi roäng lôùn. trong nhöõng thôøi kyø daøi •Moät ví duï ñieån hình veà söï bieán ñoåi vó moâ laø söï hieän ñaïi hoùa, ñoù laø moät quaù trình qua ñoù caùc xaõ hoäi trôû neân khaùc nhau beân trong nhieàu hôn, nhö söï thay ñoåi caùc thieát cheá xaõ hoäi giaûn ñôn baèng nhöõng thieát cheá xaõ hoäi phöùc taïp. •- Bieán ñoåi vi moâ: lieân quan ñeán nhöõng bieán ñoåi nhoû, nhanh ñöôïc taïo neân nhöõng quyeát ñònh khoâng thaáy heát ñöôïc, nhö söï töông taùc trong quan heä cuûa con ngöôøi trong ñôøi soáng haøng ngaøy. 2. Ñaëc ñieåm cuûa bieán ñoåi xaõ hoäi •Aûnh höôûng cuûa bieán ñoåi xaõ hoäi cuõng khaùc nhau tuyø thuoäc vaøo tính chaát, möùc ñoä phaïm vi cuûa söï bieán ñoåi xaõ hoäi ñoù. •Hôn nöõa, bieán ñoåi xaõ hoäi coù theå taïo neân aûnh höôûng vöøa tích cöïc hoaëc vöøa khoâng tích cöïc, – Bieán ñoåi xaõ hoäi khaùc bieät veà thôøi gian vaø haäu quaû. Coù nhöõng bieán ñoåi chæ dieãn ra trong moät thôøi gian ngaén vaø khoâng coù aûnh höôûng laâu daøi. •- Nhöng cuõng coù nhöõng bieán ñoåi dieãn ra trong nhöõng thôøi kyø daøi, coù khi haøng nghìn naêm hay vaøi theá heä. 3. Bieán ñoåi xaõ hoäi vaø caùc khaùi nieäm lieân quan. • Nhö ñaõ noùi ôû treân, coù nhöõng caùch hieåu bieát khaùc nhau veà söï bieán ñoåi xaõ hoäi.


•Moät phaàn do quan ñieåm hoïc thuaät, caùch tieáp caän vaán ñeà khaùc nhau, moät phaàn cuõng bôûi khaùi nieäm bieán ñoåi xaõ hoäi coù lieân quan gaàn guõi vôùi moät vaøi khaùi nieäm gaàn keà noù. •Bôûi leõ ñoù, chuùng ta caàn laøm roõ hôn moät vaøi khaùi nieäm lieân quan ñeán bieán ñoåi xaõ hoäi. • 3.1- Bieán coá xaõ hoäi. •Caùc nhaø nghieân cöùu thöôøng phaân bieät khaùi nieäm bieán coá xaõ hoäi vôùi bieán ñoåi xaõ hoäi. •Moät bieán coá xaõ hoäi (moät söï kieän xaõ hoäi) nhö moät cuoäc baàu cöû, moät cuoäc bieåu tình, moät cuoäc ñình coâng... noù coù theå ñem laïi söï thay ñoåi nhöng cuõng coù theå khoâng ñem laïi moät söï thay ñoåi naøo. •Chính vì theá, T. Parsons ñaõ ñöa ra söï phaân bieät giöõa söï thay ñoåi veà söï bình quaân vaø söï thay ñoåi coù tính cô caáu. •Thay ñoåi veà söï bình quaân laø vieäc ñi ñeán moät söï quaân bình môùi sau nhöõng saùo troän, nhöõng bieán coá. •Nhöng caùc ñaëc tröng cuûa heä thoáng xaõ hoäi vaãn khoâng thay ñoåi, hay noùi chính xaùc hôn chæ moät soá boä phaän cuûa toång theå xaõ hoäi bieán ñoåi nhöng cô caáu cuûa xaõ hoäi vaãn khoâng bò aûnh höôûng. •3.2- Tieán boä xaõ hoäi. •Khi phaân tích xu höôùng cuûa söï bieán ñoåi xaõ hoäi, ngöôøi ta thöôøng ñaët caâu hoûi veà moät söï bieán ñoåi naøo ñoù coù phaûi laø moät söï ñi leân (tieán tôùi vaø tieán boä) hoaëc laø moät söï ñi xuoáng ( moät söï thuït luøi, thoùai hoùa) hay khoâng? •Nhìn chung, söï bieán ñoåi xaõ hoäi ñöôïc taïo neân thöôøng laø coù lôïi ích cho nhieàu ngöôøi. Vieäc ñaùnh giaù söï bieán ñoåi, xeùt theo beà ngoaøi trong nhieàu tröôøng hôïp, tuyø thuoäc vaøo söï xeùt ñoaùn


cuûa con ngöôøi trong xaõ hoäi veà caùi gì ñaùng öôùc muoán hoaëc khoâng ñaùng öôùc muoán. Nhöõng caùch tieáp caän xaõ hoäi hoïc veà söï bieán ñoåi xaõ hoäi • Caùc nhaø xaõ hoäi hoïc khi xem xeùt söï phaùt trieån cuûa xaõ hoäi, ñaõ ñöa ra moät soá lyù thuyeát ñeå giaûi thích taïi sao bieán ñoåi xa õhoäi laïi xaûy ra vaø döï ñoaùn nhöõng bieán ñoåi seõ dieãn ra trong töông lai. Moät soá caùch tieáp caän chuû yeáu veà bieán ñoåi xaõ hoäi thöôøng ñöôïc baøn ñeán nhieàu hôn laø: 1. Caùch tieáp caän theo chu kyø 2. Nhöõng quan ñieåm tieán hoùa 3. Quan ñieåm xung ñoät 4. Nhöõng quan ñieåm hieän ñaïi veà bieán ñoåi xaõ hoäi Baøi 12 VAØI NEÙT VEÀ PHÖÔNG PHAÙP NGHIEÂN CÖÙU

XHH

1. Ñieàu tra thöïc teá. Ñieàu tra thöïc teá laø quaù trình thu thaäp döõ kieän hoaëc thoâng tin. Vieäc thu thaäp döõ kieän coù theå ñöôïc coi laø thaønh


phaàn khaùch quan cuûa khoa hoïc (ôû ñaây coù phaàn naøo ñôn giaûn hoùa quaù ñaùng, bôûi leõ vaãn caàn coù khía caïnh loâ-gích). Caùc kó thuaät thu thaäp döõ kieän cho pheùp chuùng ta tìm ra caùi gì xaûy ra chung quanh ta. Chuùng coù theå ñöôïc söû duïng ñeå kieåm tra moät lyù thuyeát xung hoaëc ñeå tieán haønh moät cuoäc khaûo cöùu thaêm doø. Moïi cuoäc ñieàu tra ñieàu tra ñeàu coù boán phaàn chính. Vaán ñeà nghieân cöùu, Phöông phaùp Keát quaû Keát luaän. a. Vaán ñeà nghieân cöùu. •Ñaây laø moät nhaän ñònh veà caùi maø nhaø ñieàu tra muoán tìm ra. • Neáu ñoù laø vieäc kieåm tra moät lyù thuyeát, thì coù theå ñaây laø moät nhaän ñònh tieân ñoaùn vôùi caùc keát quaû.

Moät lôøi tieân ñoaùn nhö theá ñöôïc goïi laø moät giaû thuyeát. Maët khaùc, nhöõng cuoäc khaûo cöùu thaêm doø laïi coù theå chöùa ñöïng moät nhaän ñònh veà vaán ñeà. Caû hai ñeàu coù theå nhaän bieát caùc nhaân toá caàn ñöôïc xem xeùt. b. Caùc phöông phaùp. •Muïc naøy lieät keâ caùc böôùc chính xaùc caàn phaûi tieán haønh ñeå giaûi quyeát vaán ñeà ñaõ ñöôïc ñaët ra tröôùc. Baûn thaân caùc phöông phaùp phaûi laøm theá naøo ñeå cung caáùp thoâng tin maø vaán ñeà ñoøi hoûi. ÔÛ ñaây, vieäc nghieân cöùu traû lôøi caùc caâu hoûi veà:Maãu ñieàu tra hay laø nguoàn thoâng tin - ñaây laø söï moâ taû caùc caù theå hoaëc ñoái töôïng vaø caùch maø chuùng ñöôïc choïn; •Caùc bieán löôïng hay caùc nhaân toá caàn ñöôïc ño löôøng;


•Caùc coâng cuï ñöôïc söû duïng ñeå ño löôøng; vaø •Phöông caùch maø döõ kieän seõ ñöôïc phaân tích, (chaúng haïn söû duïng caùc traéc nghieäm thoáng keâ). c/ Caùc keát quaû. • Keát quaû laø saûn phaåm cuûa caùc phöông phaùp. • Chæ coù caùc döõ kieän (caùc söï kieän ñöôïc quan saùt) vaø caùc keát quaû cuûa moïi traéc nghieäm thoáng keâ môùi ñöôïc ñöa vaøo phaân keát quaû. •Thoâng tin coù theå ñöôïc trình döôùi hình thöùc nhaän ñònh moâ taû maø khoâng lyù giaûi, döôùi hình thöùc bieåu baûng vaø bieåu ñoà. • Phaàn keát quaû chæ bao goàm nhöõng tö lieäu thuoäc veà söï kieän maø thoâi. d/ Caùc keát luaän •Phaàn keát luaän giaûi thích caùc keát quaû. Chính laø ñieåm naøy maø cuoäc nghieân cöùu ñöa ra: •Moät söï ñaùnh giaù veà caùc phaùt hieän lieân quan tôùi vaán ñeà nghieân cöùu; •Nhöõng vaán ñeà coù theå coù do phöông phaùp cuï theå gôïi leân. •Vieäc lyù giaûi vaø khaùi quaùt hoùa, neáu coù theå ñöôïc ñöa ra. •Veà caên baûn caùc keát luaän traû lôøi cho caâu hoûi “nhö vaäy thì sao?”. • Ñoù laø moät caâu hoûi heát söùc quan troïng. 2. Caùch thöùc tieán haønh khaûo saùt Xaõ hoäi hoïc. Trong khi tieán haønh nghieân cöùu Xaõ hoäi hoïc , chuùng ta phaûi thöïc hieän raát nhieàu caùc thao taùc khaùc nhau. • Töø nhöõng thao taùc ñoù, coù theå taïm chia tieán trình ñieàu tra thaønh 3 giai ñoaïn:


Caùc giai ñoaïn •Giai ñoaïn 1: chuaån bò. •Giai ñoaïn 2: tieán haønh ñieàu tra. •Giai ñoaïn 3: xöû lyù vaø giaûi thích thoâng tin. 1/Giai ñoaïn chuaån bò: 1. Vaán ñeà ñieàu tra (ñoái töôïng ñieàu tra). Ví duï vaán ñeà caàn nghieân cöùu (“loái soáng, ñònh höôùng giaù trò”, nhu caàu tieâu duøng). 2. Khaùch theå ñieàu tra (ai laø ngöôøi ñöôïc hoûi - nhöõng tieâu chí). 3. Phöông phaùp seõ tieán haønh (caùc kó thuaät thu thaäp thoâng tin). 4. Xaùc ñònh giaû thuyeát coâng taùc. •Giaû thuyeát laø giaû ñònh chuû quan cuûa ngöôøi ñieàu tra. •Giaû thuyeát laø cô sôû ñeå cho bieát chuùng ta caàn phaûi thu ñöôïc nhöõng thoâng tin gì trong cuoäc ñieàu tra Vì vaäy khaâu xaây döïng giaû thuyeát cöïc kì quan troïng. Giaû thuyeát ñuùng hay sai seõ do chính soá lieäu cuûa nghieân cöùu chöùng minh. •Sau cuoäc ñieàu tra giaû thuyeát seõ ñöôïc thöøa nhaän hay baùc boû. 5. Xaây döïng moâ hình lyù luaän: giuùp chuùng ta khaùi quaùt hoùa vaán ñeà ñöa ra caùc lyù giaûi coù tính khoa hoïc (lí luaän Xaõ hoäi hoïc chuyeân ngaønh laø moâ hình lí luaän giuùp chuùng ta hieåu ñöôïc baûn chaát cuûa su vaät). Moâ hình lí luaän chính laø khuoân maãu, laø caùi khung ñeå chuùng ta coù theå saép xeáp caùc soá lieäu rôøi raïc thaønh heä thoáng thoáng nhaát. 6. Thao taùc hoùa caùc khaùi nieäm: Trong khi xaây döïng giaû thuyeát vaø xaây döïng moâ hình lí luaän caùc nhaø Xaõ hoäi hoïc phaûi


trình baøy moät loaït caùc khaùi nieäm vaø phaûi “thao taùc hoùa caùc khaùi nieäm” töùc laø laøm ñôn giaûn hoùa caùc khaùi nieäm laøm cho chuùng trôû thaønh tieâu chi, nhöõng chæ baùo coù theå ño löôøng ñöôïc . 7. Töø nhöõng vaán ñeà ñaõ xaùc laäp treân, môùi coù theå tieán haønh xaây döïng phöông aùn thu thaäp thoâng tin. ÔÛ ñaây, neáu löïa choïn phöông phaùp naøo ta seõ coù phöông aùn thu thaäp thoâng tin töông öùng (danh muïc caùc vaán ñeà phoûng vaán hay baûng hoûi in saün). 8. Ñieàu tra thöû. Muïc ñích ñieàu tra thöû laø ñeå chuaån hoùa baûng caâu hoûi 2/ Giai ñoaïn tieán haønh ñieàu tra: Baét ñaàu cuoäc ñieàu tra thaät. - Ñaõ coù söï tieáp xuc vôùi ñoái töôïng. - Huaán luyeän ñieàu tra vieân tröôùc. Tieâu chuaån ñieàu tra vieân: trình ñoä hoïc vaán, khaû naêng giao tieáp trung thöïc.( vaán ñeà ñaïo ñöùc nghieân cöùu) TAØI LIEÄU THAM KHAÛO •Xaõ hoäi hoïc ñaïi cöông. NXB. Chính trò quoác gia, HN. 1997; •Nhöõng cô sôû nghieân cöùu Xaõ hoäi hoïc. VHLKH Lieân Xoâ. NXB. Tieán boä, 1988;


•Nghieân cöùu xaõ hoäi hoïc thöïc nghieäm, Mikhailoáp, NXB. Matxcôva, 1975; •Nhöõng vaán ñeà cô baûn cuûa xaõ hoäi hoïc, Hoïc vieän Haønh chính quoác gia, HN, 1992; •Joseph H. Fichter. Xaõ hoäi hoïc (Baûn dòch cuûa Traàn Vaên Ñónh). Hieän ñaïi thö xaõ. 1973 •J. Macionis . Xaõ hoäi hoïc. Nxb Thoáng keâ 2006 •Xaõ hoäi hoïc nhaäp moân. Ts. Traàn Thò Kim Xuyeán, NXB ÑHQGHN. 2003 •Töø Ñieån Xaõ hoäi hoïc. Guenter Entdruweit. Baûn dich, Nxb theá giôùi . 2006. Ñeà cöông baøi giaûng xaõ hoäi hoïc, GS Ñoã Thaùi Ñoàng, NXB TP. Hoà Chí Minh, 1993; •Ñeà cöông baøi giaûng xaõ hoäi hoïc, Hoïc vieän chính trò quoác gia - Phaân vieän TP. HCM, 1996; •Xaõ hoäi hoïc ñaïi cöông, Phaïm Taát Dong – Nguyeãn Sinh Huy – Ñoã Nguyeân Phöông, NXB Ñaïi hoïc quoác gia, HN, 1995; •Khaûo saùt xaõ hoäi hoïc veà phaân taàng xaõ hoäi, NXB KHXH, HN, 1995; 10. Tìm hieåu moân xaõ hoäi hoïc ñoâ thò, Trònh Duy Luaân, NXB KHXH, 1996; •Xaõ hoäi hoïc, Phaïm Taát Dong – Leâ Ngoïc Huøng. NXB ÑHQG, HN, 1997; •Ñeà cöông baøi giaûng xaõ hoäi hoïc, Hoïc vieän Nguyeãn AÙi Quoác, HN, 1991; •Töø ñieån xaõ hoäi hoïc, Nguyeãn Khaéc Vieän, NXB HN, 1995; •Xaõ hoäi hoïc Mac – Leânin, V. Ñoâbôrianop, NXB TT Lyù luaän, HN, 1985; •Nhaäp moân xaõ hoäi hoïc, Bilton – Bonnett, NXB KHXH, HN, 1993;


•Ñeà cöông baøi giaûng xaõ hoäi hoïc, Hoïc vieän Chính trò quoác gia – Phaân vieän TP. HCM, 1996; •Taäp baøi giaûng xaõ hoäi hoïc – Daân soá hoïc, Vieän Xaõ hoäi hoïc - Trung taâm Khoa hoïc Xaõ hoäi vaø Nhaân vaên quoác gia, HN, 1995. •Xaõ Hoâi Hoïc, Richschard Schaefer. NXBTK. 2004

tailieu.vncty.com tailieu xahoihoc

Business