syndroom van korsakov
TRANSCRIPT
1
Als men vergeet… dat men vergeet… 28 november 2013
Verwelkoming en inleidingClustermanager Sabine Buntinx
Pathologie: Wat is Korsakov?
Psychiater dr. Petra De Schutter
Het syndroom van Korsakov (1)
Beschreven door Sergei Korsakov (Russisch psychiater) in 1887
Persisterende amnestische stoornis door alcohol (DSM)
Chronisch restbeeld na hersenbeschadiging door thiamine-tekort
Geheugenstoornissen en centraal executieve stoornissen
Verschillen in ernst, geen progressieve ziekte
Het syndroom van Korsakov (2)
Epidemiologie (voorkomen in de samenleving)
± 3% van de zware alcoholdrinkers
Mannen: >50 consumpties/week
Vrouwen: >35 consumpties/week
Naar schatting 7000 patiënten in België
Nederland:
Steeds meer patiënten
Steeds jongere patiënten
Steeds meer vrouwen
Oorzaken Korsakov (1)
Ernstig gebrek aan thiamine (Vitamine B1)
Speelt essentiële rol bij het vrijmaken van energie uit glucose
Per dag 1,5 mg thiamine nodig (uit bv. varkensvlees, bonen, pinda’s, volkorenbrood, aardappelen)
In de lever reservevoorraad voor 4 tot 6 weken
Oorzaken Korsakov (2)
Alcoholisme � combinatie van factoren
Stoppen met eten
Opname van thiamine verstoord (ontsteking slijmvliezen)
Minder opslag in de lever door beschadiging van de lever
Verlies van thiamine door braken/diarree (anorexia, zwangerschap)
Veel thiamine nodig voor verbranding alcohol
Erfelijke factoren: thiamine wordt niet optimaal gebruikt
Wernicke - encefalopathie (1)
Acuut levensbedreigend ziektebeeld (10 % overlijdt)
Drie samen voorkomende symptomen:
Oogbewegingsstoornissen (oogspierverlammingen, nystagmus)
Loopstoornissen (ataxie)
Psychische stoornissen (sufheid, verwardheid...)
Wernicke - encefalopathie (2)
R/thiamine IV / IM, nooit direct suiker of eten geven
Gaat in 50% het syndroom van Korsakov vooraf
Diagnose gemist? Atypisch verloop?
Reeks subacute of milde Wernicke-encefalopathieën ?
De normale geheugenfuncties (1)
Indeling naar tijd:
Zintuiglijk geheugen: enkele seconden
Functie: interpretatie van de waarneming
Korte termijngeheugen: enkele minuten
Functie: informatie vasthouden die op dat moment bewerkt wordt
Lange termijngeheugen: minuten, uren tot levenslang
Functie: enorme opslagcapaciteit
De normale geheugenfuncties (2)
Verwarring: in dagelijks taalgebruik wordt met “het korte termijngeheugen” het geheugen voor gebeurtenissen uit de afgelopen dagen/weken bedoeld.
De normale geheugenfuncties (3)
Indeling naar inhoud:
Expliciete geheugen (declaratieve/directe)
Informatie die bewust toegankelijk is
episodisch of autobiografisch geheugen:
herinneringen aan wat we zelf hebben meegemaakt
semantisch geheugen: theoretische kennis of talenkennis (=
minder kwetsbaar)
De normale geheugenfuncties (4)
Impliciete geheugen (procedurele/indirecte)
Informatie die niet bewust toegankelijk is (= minder kwetsbaar)
We kunnen alleen indirect achterhalen dat ze is opgeslagen
motorprogramma’s
vaardigheden en geautomatiseerde handelingen (bv.
fietsen)
De normale geheugenfuncties (5)
Indeling naar anatomische locatie:
Expliciete geheugen
hippocampale circuit van het limbisch systeem
Impliciete geheugen
basale ganglia en het cerebellum (= veel minder kwetsbaar)
Geheugenstoornissen bij Korsakov (1)
1. Anatomische basis: beschadiging van de voorste thalamuskern (centrale schakel binnen het hippocampale circuit)
2.
Vooral van het expliciete geheugen (Autobiografisch > semantisch)
Anterograde amnesie (vooral voor nieuwe informatie)
inprentingsstoornissen (opslaan, vasthouden)
ophaalstoornissen (terugvinden)
gestoorde zoekstrategieën
Geheugenstoornissen bij Korsakov (2)
Retrograde amnesie (voor oude informatie)
gevolg van een al lang bestaande anterograde amnesie
oudste herinneringen het best bewaard
hypothese: overgang van kwetsbare autobiografische geheugenopslag naar robuustere semantische geheugenopslag)
Geheugenstoornissen bij Korsakov (3)
3. Problemen met het reconstueren van de context van de informatie en gestoorde zoekstrategieën
Achronogenesis (voor volgordes)
moeite om gebeurtenissen op het juiste punt in de tijd te
zetten
Confabulaties
opvullen/compenseren van leemtes in het geheugen
onbewust, “eerlijk liegen”
fantasieverhalen/waargebeurde feiten die op een
vreemde of onjuiste wijze in een nieuw verband worden
geplaatst
Geheugenstoornissen bij Korsakov (4)
spontaan of uitgelokt
vooral tijdens herstelproces, neemt daarna af
Gestoord metageheugen
inzicht in het falende geheugen zeer beperkt of afwezig
(anosognosie)
zelfoverschatting
Geheugenstoornissen bij Korsakov (5)
4. Oriëntatieproblemen
gevolg van anterograde amnesie
desoriëntatie in tijd
niet weten in welk jaar we leven
niet weten welke dag/maand/seizoen
volgorde van gebeurtenissen door elkaar halen
desoriëntatie in plaats
niet weten waar men is
verloren lopen
Intacte geheugen bij Korsakov
niet alle geheugenfuncties even erg aangedaan � veel nog leer- en trainbaar
werkgeheugen (bv. rekensom…)
impliciete geheugen
nieuwe vaardigheid kan worden aangeleerd zonder
herinnering aan de leerfase
behandeling = gebruik maken van het impliciete geheugen:
oefenen en trainen
Centraal executieve stoornissen bij Korsakov (1)
1. Anatomische basis: beschadiging van de mediodorsale thalamufkernen
2.
Problemen bij het initiëren van gedrag
passiviteit
apathie
Problemen bij het plannen/organiseren/reguleren
gebrek aan organisatievermogen
gebrek aan flexibiliteit
gebrek aan inzicht
Centraal executieve stoornissen bij Korsakov (2)
Problemen met het stoppen/afremmen van gedrag
ontremming
persevereren
impulsiviteit
Bijkomende moeilijkheden (1)
Lichamelijk:
polyneuropathie
beschadiging cerebellum
(loopstoornissen)
maligniteit mond, keel, slokdarm
leverschade
pancreasschade
…
Bijkomende moeilijkheden (2)
Psychiatrisch:
verslaving
stemmingsstoornissen
angststoornissen
persoonlijkheidsstoornissen
psychotische stoornissen
impulscontrole stoornissen
ADHD
decorumverlies
…
Voorstelling Zorgpad Korsakov
Clustermanager Sabine Buntinx
Omgaan met het syndroom van Korsakov
Verpleegkundige Kristel De Brucker
Omgaan met personen met het syndroom van Korsakov
Situatie proberen te begrijpen
Moeilijk om mee samen te leven
Beangstigend voor patiënt
Je hebt zelf geen besef van je eigen mogelijkheden, laat staan je beperkingen
Plannen en organiseren
Moeite met plannen en organiseren
Er is een gebrek aan inzicht en overzicht
Even belangrijk als de geheugenstoornissen op zich
Lijkt het wel of ze nergens geen zin meer in hebben, (apathisch zijn)
De activiteiten die we dagelijks organiseren zijn voor ons vanzelfsprekend, voor hen is dat niet zó
Plannen niet in overeenstemming met mogelijkheden
Ontkennen en bagatelliseren de ernst van de stoornissen waarmee ze te kampen hebben
Het is ‘onvermogen’ om dit te kunnen zien, ook al beseffen ze wel dat ze niet meer functioneren zoals vroeger
Vergeten dat ze vergeten, de geheugenstoornissen verhinderen het inzicht juist in die cognitieve stoornissen
Wat doen we wel en wat niet
Een vaste dagstructuur
Geduld
Herhalen
Benaderen op een normale gelijkwaardige manier
Geen geheugentraining, wel associaties
Een empathisch directieve methode ( 5-K model)
Het 5K model (Gebaseerd op Lindenhoff 1990)
�Uitgangspunt bij de benadering van personen met het syndroom van Korsakov
Kort
K - Concreet
K - Consequent
K - Continu
K - Creatief
Voorbeelden bij het 5K model
Korte zinnen
K - Concreet � letterlijk
K - Consequent zijn
K - Continu � ‘inslijten’
K - Creatief
Empathisch directieve benadering (EDB)
Aanwijzend, kordaat, (empathisch) respectvol
Sturend, structurerend zonder dwang
EDB met vriendelijkheid, begrip, geduld en respect
Begrip tonen
Ondersteuning bieden
Individuele benadering
Het non-verbale gedrag overtreft het verbale
Lichaamstaal is belangrijk
Bewust zijn van non-verbaal gedrag, je houding, gezichtsuitdrukking…
Luisterend oor te bieden en te ondersteunen
Eventueel gerust te stellen
Zelf kalm en vermijd dan aanhoudend oogcontact bij toegenomen boosheid
Omgaan met de geheugenstoornissen
Individuele aanpak
Positieve bekrachtiging
Plaats een probleem in een ‘positieve’ context
Opbouwen in kleine stapjes
Vorm zelf ‘de harde schijf’ voor het verloren geheugen
Verdere tips en tricks
Bied enkel de informatie die werkelijk nodig is
Geef zelf aanvullend informatie
Vermijd een confronterende benadering
Nagaan of alles goed begrepen is
Inventief omgaan met beperkingen
Automatisme door herhaling
Teveel geheugenverlies � leert niet door fouten
Pas de omgeving aan
Hulpmiddelen: agenda, grote kalender, ...
AgendatrainingPsycholoog Kirsten Heuvelmans
Oriëntatie en training
Agenda
• ‘Vervangt’ het geheugen, waar de patiënt niet meer op kan vertrouwen
• Wordt intensief getraind (inslijting)
• Bevat: persoonlijke gegevens, alcoholcontract, afdelingsregels, therapieschema, foto’s personeelsleden
Oriëntatie en training
• 3-6 maanden de tijd om de agenda te beheersen
• Afdelingsagenda> bij ontslag zakagenda
• Na ontslag het (zorg)netwerk mee met de agenda, continuïteit garanderen!
• Agenda is in principe ‘levenslang’
Oriëntatie en training
Agendatraining
• Regelmatig
• Oefenen met een aantal vragen die men moet opzoeken in de agenda. Herhalen, herhalen, herhalen!
Welke dag van de week is het vandaag?
Welke datum is het vandaag?
In welk seizoen leven we? En in welk jaartal?
Wat is je opnamedatum?
Wat staat er op het programma vandaag?
Waar zijn we nu?
Plaats
Naam ziekenhuis
Afdeling
Oriëntatie en training
Kan je me het adres geven van dit ziekenhuis?
Welke datum is het morgen?
Wat staat er morgen op het programma?
Wat is je geboortedatum?
Wie je is mentor?
Wanneer ben je hier opgenomen? (exacte datum)
Kan je me vertellen waarom je hier bent opgenomen (welke
diagnose er werd gesteld)? Wat houdt deze diagnose in?
Wat houdt IT in?
Wat staat er woensdag op het programma? Zijn er
uitzonderingen?
Oriëntatie en training
Agendatraining: wanneer wel en wanneer niet?
• Bij iedereen die nood heeft aan structuur en moeite heeft met zijn geheugen
• Werkt in principe ook bij andere cognitieve problemen, zoals bij NAH
• Contra-indicaties: een zeer verwarde patiënt of totaal geen realiteitsbesef
Realiteitsoriënterende training
ROT
• Realiteitsoriënterende training: sessies maar ook 24 uurs ROT-klimaat
• Verwarde personen stimuleren en activeren om het verloren contact met de werkelijkheid terug te vinden en oriëntatie te bevorderen
• Oriëntatie in ruimte: wegwijzers, routetraining
• Oriëntatie in tijd: klokken, ROT borden (dag, datum, jaargetijde), lezen van de krant, grote druivelaar, agenda en agendatraining
Routetraining
• Op indicatie kan er routetraining worden gedaan op het domein
• Pt. krijgt een boekje mee met elke stap in de route uitgelegd en gevisualiseerd (foto’s)
• Traint het impliciete (non-verbale) geheugen; mensen lopen op den duur de route maar weten dit zelf niet altijd bewust
Wonen in RekemOrthopedagoog Rob Volders
Vraag �
�
Kortetermijn
geheugen
Planning
organisatie
Ziekte-inzicht Lichamelijke
kwaaltjes
Isolement Antwoord
�
Concreet
Groep
Consequent
ContinuSubgroep
Kort
Creatief Individu
Vraag � Psychisch Lichamelijk Sociaal
Dagopening/ dagafsluiter
VasteDagstructuur
Dagkalender
Vaste dagstructuur
Dagopener
Weekactiviteiten
Agenda
Agenda
Familie en netwerkenHoofdverpleegkundige Ronny Blockken
Voorstelling PVT Rekem
23 bewoners
Chronische problematiek
Huiselijke omgeving
Psycho-sociale rehabilitatie
5 bewoners met Korsakov-syndroom
Uitbreiding in de toekomst
Netwerk PVT Rekem
Ouderenzorg
PVT RADO Lanaken
Rehabilitatie
ZOL
Huisartsenkring Lanaken
WZC
VZW Menos
Mané, Lafelt en Nederheem
Families
Visie PVT Rekem
Chonos-visie: Rehabilitatievisie
Menselijkheid/goed woonklimaat met rust en structuur
Niet gelijkaardig wel gelijkwaardig
Stimuleren van integratie en zelfredzaamheid
Bewoners zijn mensen met mogelijkheden en niet
onmogelijkheden of handicaps
Familie als belangrijke derde in de trialoog
Rol familie
Belangrijke bron van informatie
Hulp bij het rehistoriseren
Continuïteit in de thuissituatie
Partner bij zorgplanbesprekingen
Deel van het multidisciplinaire team
Praktisch
Mei 2013: informatie Korsakov
Groepsgesprek over de familiale situaties, ervaringen uitgewisseld met andere families, samen met andere leden multi-disciplinair team
Herhalen in de toekomst, blijven inspelen op veranderende omstandigheden
Uitnodiging van families afzonderlijk op zorgplanbespreking
Resultaat
Familieleden tevreden over de informatie vanuit het team en omgekeerd
Uitwisseling van ervaringen met lotgenoten geeft goed gevoel
Relatie met team is verstevigd
Basis om op verder te bouwen a.d.h.v. regelmatige bijeenkomsten
Getuigenis van een familielid
Mevrouw Mia Van Otterdijk-Claes (74j.)
WereldcaféBespreking van stellingen