PRISHTIN2017

Zgjodhi dhe prgatiti akademik Rexhep Ismajli

IDRIZ AJETI

Vepra t zgjedhura

STUDIME PR GJUHN SHQIPE

AKADEMIA E SHKENCAVE DHE E ARTEVE E KOSOVSACADEMIA SCIENTIARUM ET ARTIUM KOSOVIENSIS

BOTIME T VEANTA CLXISEKSIONI I GJUHSIS DHE I LETRSIS

LIBRI 57

Approved for publication at the meeting of the ASHAK Presidency

held on 18 January, 2017.

Editor: Academician Eqrem Basha, Secretary of the Section of Linguistics and Literature.

PRISHTINA2017

th

KOSOVA ACADEMY OF SCIENCES AND ARTSACADEMIA SCIENTIARUM ET ARTIUM KOSOVIENSIS

SPECIAL EDITIONS CLXISECTION OF LINGUISTICS AND LITERATURE

BOOK 57

Selected and prepared by academician Rexhep Ismajli

Selected Works

ALBANIAN LANGUAGE STUDIES

IDRIZ AJETI

U miratua pr botim n mbledhjen e Kryesis s ASHAK-ut

mbajtur m 18 janar 2017.

Redaktor: Akademik Eqrem Basha, Sekretar i Seksionit t Gjuhsis dhe t Letrsis.

PRISHTIN2017

Zgjodhi dhe prgatiti akademik Rexhep Ismajli

IDRIZ AJETI

Vepra t zgjedhura

STUDIME PR GJUHN SHQIPE

AKADEMIA E SHKENCAVE DHE E ARTEVE E KOSOVSACADEMIA SCIENTIARUM ET ARTIUM KOSOVIENSIS

BOTIME T VEANTA CLXISEKSIONI I GJUHSIS DHE I LETRSIS

LIBRI 57

Copyright ASHAK

Idriz Ajeti

Studime pr gjuhn shqipe 7

PRMBAJTJA

PARATHNIE ............................................................................................................................................... 9

ZHVILLIMI HISTORIK I S FOLMES GEGE T ARBNESHVE T ZARS ............ 19

PAMJE HISTORIKE E LIGJRIMIT SHQIP T GJAKOVS N FILLIM T SHEKULLIT XIX ......................................................................................................................... 223

RRETH VEHBIJES S TAHIR EFENDI BOSHNJAKUT ........................................................ 309

GJUHA E DIVANIT T SHEH-MALIQIT ................................................................................. 321

RRETH DISA VEORIVE T T FOLMEVE T SHQIPTARVE T RRETHIT T PRESHEVS DHE T BUJANOVCIT ....................................................... 361

HISTORIA GJUHS SHQIPE (Morfologjia historike) .............................................................. 381

FORMIMI I FJALVE DHE PASURIMI I GJUHS SHQIPE ................................................. 511

VSHTRIM I SHKURTR I PUNS N STUDIMET ETIMOLOGJIKE T GJUHS SHQIPE ..................................................................................................................................... 541

ARRITJET KRYESORE T STUDIMEVE ETIMOLOGJIKE T SHQIPES ................... 557

MBI DISA FJAL E SHPREHJE SHQIPE N DIALEKTET E SLLAVVE T JUGUT ................................................................................................................................................... 581

PR GJALLRIMIN E STUDIMEVE GJUHSORE BALLKANIKE DHE PR DISA HUAZIME SHQIPTARE N T FOLMET SERBOKROATE .................................. 595

SHQIPJA E VSHTRUAR NGA ASPEKTI I STUDIMEVE BALLKANISTIKE ........... 609

SHQIPJA DHE GJUHT FQINJE ...................................................................................................... 619

RRETH ZVENDSIMIT T TOGUT BASHKTINGLLOR LATIN CT N GJUHN SHQIPE .................................................................................................................................... 629

KONTRIBUT PR STUDIMIN ONOMASTIKS MESJETARE N TERRITORIN MALIT T ZI, BOSNS HERCEGOVINS DHE T KOSOVS ................................ 633

RRETH DISA EMRAVE TOPIK ME PREJARDHJE SHQIPTARE N MAL T ZI N VSHTRIM GJUHSOR ......................................................................................................... 649

ZHVILLIME PARALELE FONETIKE DHE NDIKIME T NDRSJELLA T DIALEKTEVE SHQIPTARE DHE SERBE T KOSOVS .................................. 657

EMRTIME GJEOGRAFIKE N SHQIPEN DHE SERBOKROATISHTEN .................. 665

MBI ORIGJINN ILIRE T GJUHS SHQIPE ............................................................................ 679

Idriz Ajeti 8

NJ FUSHAT FILLZEZ KUNDR SHQIPTARVE ........................................................... 689

AUTOKTONIA E SHQIPTARVE NGA PIKPAMJA LINGUISTIKO-HISTORIKE 693

MBI DISA PROBLEME T FORMIMIT T GJUHS SHQIPE DHE PRPJEKJET E KEQPRDORIMIT T REZULTATEVE SHKENCORE .................................................... 701

TEKST I BOTUAR N ENCIKLOPEDIN JUGOSLLAVE................................................... 707

SHQIPTART E GJUHA E TYRE .................................................................................................... 715

PATOLOGJIA E NJ SIMETRIE ....................................................................................................... 727

DISA MENDIME MBI SHKRIMET E DISA SHKENCTARVE N SHTYP E N PUBLICISTIKN TON MBI GJUHN SHQIPE DHE KULTURN SHQIPTARE .... 735

VREJTJET E PROFESORIT DHE PRGJIGJET TONA ........................................................ 743

VROJTIME MBI FORMIMIN E POPULLIT SHQIPTAR DHE T GJUHS S TIJ ..... 747

RRUGA FORMIMIT T GJUHS LETRARE SHQIPE ....................................................... 751

PR NGRITJEN E KULTURS GJUHSORE ............................................................................ 771

SHTJE T GJUHS LETRARE SHQIPE .................................................................................. 793

TOSKRISHTJA DHE BAZA DIALEKTORE E SHQIPES LETRARE ............................. 797

PARATHNIE

Akademia e Shkencave dhe e Arteve e Kosovs dhe institucionet shkencore dhe kulturore t Kosovs, Universiteti i Prishtins, Instituti Albanologjik i Prishtins dhe mbar opinioni shkencor n Kosov e m gjer sivjet shnojn 100-vjetorin e lindjes s intelektualit dhe gjuhtarit t shquar, albanologut akademik Idriz Ajeti.

Akademik Idriz Ajeti sht nj nga albanologt m t shquar t sh. XX dhe t fillimit t sh. XXI. Veprimtaria e tij intelektuale dhe studimore, arsimore dhe organizuese n fushn e shkencs dhe t dijeve, studimet e tij frymgjata pr gjuhn dhe veprimtaria e tij n fushn e mbrojtjes s t drejtave t njeriut dhe t politiks rezistuese n Kosov e bjn at nj nga personalitetet me rndsi t jets shkencore, intelektuale e publike ndr shqiptart e Kosovs, t ish-Jugosllavis dhe t tr bots shqiptare. Idriz Ajeti sht shquar po ashtu n studimet e raporteve t shqipes me gjuht fqinje dhe me kt edhe n studimet ballkanistike, duke e afirmuar veten dhe dijen ton prtej suazave kombtare. E gjith veprimtaria e tij publike-shkencore e prej dijetari bie n nj faz dinamike t zhvillimeve kulturore e kombtare t shqiptarve t ish-Jugosllavis, ndrsa ndihmesa e tij n kto zhvillime ka qen gjithnj e rndsishme.

Prania e Idriz Ajetit n t gjitha zhvillimet shkencore-kulturore n kto 7 dekada ka qen e dukshme dhe thelbsore. Puna e tij sht shtrir dhe n fushn e t drejtave t njeriut e n veprimtarin shoqrore si Kryetar i Kuvendit t Republiks s Kosovs n periudha t vshtira n fund t viteve 90, n Delegacionin e Rambujes, etj.

Duke e vlersuar lart veprn dhe veprimtarin e tij shkencore, kul-turore e qytetare, ASHAK ka vendosur q me kt rast t botoj nj vllim jubilar me vepra t zgjedhura t Idriz Ajetit.

Idriz Ajeti i takon brezit t intelektualve t Kosovs q me tr veprn albanistike e tjetr, me tr punn e tyre prej pedagogu, me gjith veprimtarin n udhheqje t institucioneve t larta arsimore e shkencore,

Idriz Ajeti 10

me tr prezantimin e tij t autoritetshm n kongrese e simpoziume ndrkombtare, t gjitha i ka mbshtjell me nj ndjenj t ngroht, njerzisht t ndritshme pr prosperitetin e popullit t vet.

Krijimtaria e trsishme shkencore e Idriz Ajetit tregon se ai iu qas studimit t shqipes duke e kuptuar gjuhn n frym t teoris s Humboldt-it, q ajo sht emanacion specifik i shpirtit t popullit. Iu qas, pra, me nj dashuri e respekt t till, me kujdesin e veant q t mos lndohej e q t mos e lndonin as si t folme t nj krahine, as si gjuh kombtare e letrare, as si kontinuitet q nga lashtsit e saj t thella. E mund t thuhet se gjuha shqipe e pati Idriz Ajetin nj ndr kujdestart e dalluar t pastrtis s saj, nj ndr spikatsit e begatis s saj. E do t jet ky respekt q do ti impononte t prdorte jo nj metagjuh shkencore t that e krejtsisht t ftoht akademike, por nj metagjuh me frymmarrje t lir t gjuhs amnore, q u mor si model nga mjaft gjuhtar ndr ne. Me kt ndjenj jan t lidhura edhe shkrimet e tij pr ndikimet e shqipes n fjalorin e gju-hve sllave n kontakt, kontributi i tij n krijimin e gjuhs standarde gjith-kombtare e pr prsosjen s saj, si dhe me shkrimet udhzuese pr kultu-rn e gjuhs etj.

N tezn e doktorats Zhvillimi historik i s folmes gege t shqipta-rve t Zars s Dalmacis, Idriz Ajeti trajtoi me kompetenc t lart nj tem q e kishin shtruar para tij gjuhtart fammdhenj Gustav Weigand-i e Carlo Tagliavini dhe, jo vetm q nxori n shesh pasaktsist dhe mang-sit e prezantimit t ksaj t folmeje dhe t mjaft prfundimeve e sqarime-ve t tyre, por, duke i dhn punimit t tij nj strukturim dialektologjik historik krahasues, ai arriti t prcaktonte masn e evoluimit e t ndryshi-mit t ksaj t folmeje nga t folmet e Briskut e t Shestanit t Krajs. Punimi sht vlersuar nga W. Cimochowski m t drejt si monografi tepr interesant e me vler n dialektologjin historike, nj fush q zako-nisht sht paraqitur tepr pak edhe n shum gjuh t tjera t hulumtuara m rrnjsisht. Ai ka thn gjithashtu se gjuhsia dhe dialektologjia i detyrojn Ajetit mirnjohje t veant pr t dhnat mbi t folmen e Krajs dhe vendosjen e pozits s saj n kuadr t t folmeve fqinje t shqipes veriore. Kjo mnyr e trajtimit t materies dialektologjike i cakton nj vend t veant Idriz Ajetit n dialektologjin shqiptare t deritashme.