Lucjusz Anneusz Seneka

SATYRA NA MIER

KLAUDIUSZA CEZARA

2

I.

Co dziao si w niebie dnia trzynastego padziernika pierwszego roku nowego panowania,

na progu najszczliwszej epoki, chc przekaza pamici potomnych. Nie bd si przy

tym kierowa motywami ani wrogoci, ani przyjani takie to wszystko bdzie

prawdziwe. Gdyby mnie kto zapyta, skd zaczerpnem t pewn wiadomo, to przede

wszystkim jeeli nie zechc, nie odpowiem. Kto by mnie zmusi do tego? Wiem przecie,

e staem si wolny, odkd kres przyszed na czowieka, ktry dowid prawdy

przysowia, e trzeba si rodzi krlem lub gupcem". Lecz jeli spodoba mi si

odpowiedzie, mwi bd, co mi przyjdzie do gowy. Kto i kiedy da od piszcego

histori przysigych wiadkw? Jeli ju jednak trzeba koniecznie postawi wiadka,

zapytajcie o to czowieka, ktry widzia Druzyll wstpujc do nieba. On rwnie

potwierdzi, e widzia Klaudiusza zdajcego t sam drog nierwnym krokiem". Ten,

chce czy nie chce, musi widzie wszystko, co dzieje si w niebie. Jest przecie nadzorc

drogi Appijskiej, ktr, jak wiadomo, boski August i Tyberiusz Cezar powdrowali do

bogw. Jeeli go spytacie, bdzie wam mwi

w cztery oczy, ale przy wiadkach nie powie ani sowa. Odkd przysig w senacie, e

widzia Druzyll wstpujc do nieba, a nikt nie uwierzy! w t zbyt szczliw wiadomo,

uroczycie zapewni, e nigdy wicej nie wyjawi tego, co widzia, nawet gdyby by

wiadkiem, jak na rodku rynku zabijaj czowieka. Co wic swego czasu syszaem od

niego, to, jak pragn dla niego szczcia i zdrowia, powtarzam jako wit i niezawodn

prawd.

II.

Ju Febus krtsz drog przemierza krg ziemi,

Cyntia krlestwa swego rozszerza granice,

Zima bero wydziera bogatej jesieni,

Mgy si snuj, w nie duszym wiat tul ciemnice.

Bakchus starze si musi,

3

Pora mocno spniona,

Wyszed wieniak na pola,

Zbiera rzadkie ju grona.

Ale kady chyba lepiej zrozumie, jeeli powiem po prostu: byo to w padzierniku, w dniu

trzynastym tego miesica. Godziny nie potrafi dokadnej okreli, poniewa atwiej jest

o zgod midzy filozofami ni midzy zegarami, ale byo tak okoo dwunastej czy

pierwszej w poudnie. Zbyt banalne okrelenie odpowiesz. aden przecie poeta

nie poprzestaje na samych opisach wschodu i zachodu soca, ale stara si nadto, aby

opiewa urok poudnia. A ty miaby pomin t nastrojow por?

Ju Febus min zenit i po nieba skonie

Zblia si w stron nocy, a zmczone konie

Ci biczem, skonym szlakiem ogniste lc blaski

III.

Gdy w tym czasie Klaudiusz zapad w ago- ni i nie mg wyzion ducha. Wtedy

Merkury, ktry zawsze zachwyca si bystroci jego umysu, wzi jedn z trzech Park na

stron i powiedzia: Dlaczego, okrutna kobieto, do- puszczasz, aby si mczy ten biedny

czowiek? Czy nie ma nigdy dozna ulgi w cierpieniach? Mija ju szedziesity czwarty

rok, jak si mocuje ze mierci. Dlaczego jeste taka zawzita na niego i pastwo

rzymskie? Pozwl, niech raz wreszcie speni si przepowiednia gwiadziarzy, poniewa

odkd zosta cesarzem, kadego roku, kadego miesica przepowiadaj mu dat zgonu.

Cho waciwie nic w tym dziwnego, e myl si i e nikt nie zna jego godziny, jeeli nikt

nie wie, czy i kiedy on si waciwie urodzi. Czy, co naley ci czyni:

Tnij gow! A po Jego zgonie

Niech kto lepszy zasidzie na zwolnionym tronie.

Na to odpowiedziaa mu Kloto: Ja wanie chciaam mu jeszcze doda par lat ycia, aby

obdarzy obywatelstwem tych nielicznych ju wprawdzie barbarzycw, ktrzy go

jeszcze nie otrzymali. Postanowi przecie uzna za obywateli rzymskich wszystkich Gre-

4

kw, Gallw, Hiszpanw, Brytanw. Ale poniewa jest rzecz wskazan, aby cho kilku

barbarzycw zostawi na rozmnoenie, ty za yczysz sobie, by tak si stao, niech wic

si stanie!" Po tych sowach otworzya szkatu i wyja z niej trzy wrzeciona jedno

Auguryna, drugie Baby, trzecie Klaudiusza. Tym

trzem powiedziaa ka umrze jednego roku w krtkich odstpach czasu. Nie

pozostawi Klaudiusza bez towarzystwa. Nie wypada, aby on, ktry do niedawna widzia

tyle tysicy ludzi idcych za nim, tyle tysicy przed nim, tyle gromadzcych si dokoa

niego, zosta naraz osamotniony. Chwilowo niech bdzie zadowolony z towarzystwa tych

dwch kolegw."

IV.

Tak powiedziaa, i nawijajc ni na straszliwe wrzeciono, przecia pasmo ycia

nierozumnego wadcy. Tymczasem Lachesis z przepask na gowie, z utrefionymi

wosami, laurem Muz wieczy swe loki i skronie i snuje szczliw doni z jasnej przdzy

srebrzyste nici. W jej wprawnych rkach pasmo mieni si blaskiem nowych kolorw. Ten

widok budzi w siostrach zdumienie. Zwyczajna wena zmienia si w drogi metal. Z

kdzieli wiotk nici snuj si wieki zote, bez koca. Parki przd cudowne runo, z

radoci napeniaj nim donie. Rozkoszna przdza! Ju samo przez si, bez trudu,

spenia si dzieo. Mikkie pasmo nici spywa z wirujcego wrzeciona. Dusze od lat

Tytona, dusze od lat Nestora. Febus jest obecny przy pracy. Wspomaga pieni.

Radoci napawa go przyszo. W podniosym nastroju raz w struny uderza, raz przdz

podaje. Melodi urzeka Parki. Nie s wiadome swej pracy. I kiedy z wielkim zachwytem

suchaj dwikw lutni i piewu brata, ponad miar naprzdy ich donie. Wspaniae

pasmo snuje si ponad okrelon przez losy miar ludzkiego ycia. Nic nie ujmujcie z

dugoci, siostry powiedzia

Febus. Niech przekroczy granic miertelnego istnienia ten, ktry jest do mnie podob-

ny z postawy, podobny z urody, nie gorszy w grze, nie gorszy w piewie. On ludziom

zmczonym przywrci wiek zoty, do ycia wskrzesi moc prawa. Jak Jutrzenka rozprasza

gasnce gwiazdy, albo jak wschodzi gwiazda wieczorna, kiedy gwiazdy pojawiaj si

5

znowu na niebie, jak ponie purpurowa Zorza, kiedy po rozpro. szeniu ciemnoci wprowa-

dza jasny poranek, jak Soce opromienia wiat, kiedy na rydwanie wyruszy w drog

takim jawi si Neron, takiego Cezara wkrtce Rzym ujrzy: z jego promiennej twarzy bij

agodne blaski, bujne wosy spywaj na szyj." Tak mwi Apollon. Lachesis, ktra i sa-

ma sprzyjaa bardzo urodziwemu miertelnikowi, hojn rk spenia yczenie i jeszcze od

siebie dodaa Neronowi wiele lat ycia. Klaudiusza natomiast ka wszyscy z radoci i

ze sowami bogosawiestwa prowadzi do grobu". On za rzeczywicie wyzion ducha i

przesta wreszcie czyni wraenie, e yje. Skona w chwili, kiedy sucha aktorw ko-

micznych; mwi o tym, by wiedzia, e nie bez powodu czuj lk przed tymi ludmi.

Jego ostatnie sowa syszano na wiecie, kiedy silniejszy huk wyda t czci ciaa, ktr

najatwiej si wypowiada. Brzmiay one: Biada mi! Myl, e si zapaskudziem!" Czy

byo tak rzeczywicie, nie wiem, to pewne, e zapaskudzi wszystko, co czyni.

V.

Co potem si dziao na ziemi, o tym opowiada byoby rzecz zbyteczn. Sami najlepiej

wiecie, e nie ma obawy, by si zataro w pamici to, co w niej utrwalia powszechna

rado. Nikt nie zapomina chwil swego szczcia. Co natomiast dziao si w niebie,

posuchajcie. Za prawdziwo sam rcz.

Oznajmiono Jowiszowi, e przyby kto o tgiej budowie ciaa, dobrze ju osiwiay, i nie

wiadomo komu czym wygraa, bo cigle potrzsa gow. Na praw nog kuleje. Zapy-

tany, do jakiej naley narodowoci, nie wiadomo co odpowiedzia niewyranym gosem i

niezrozumiaym jzykiem. Z jego mowy nie mona wywnioskowa, kim jest Grekiem,

Rzymianinem czy jakiej innej znanej narodowoci. Wtedy Jowisz wzywa Herkulesa, ktry

zwdrowa cay glob ziemski i pozna wszystkie narody, i kae mu i i dowiedzie si, z

jakich przybywa stron wiata. Na pierwsze wejrzenie Herkules bardzo si przelk. Jak z

tego wida, nie zmierzy si jeszcze z kadym potworem. Kiedy wic ujrza niespotykany

wygld twarzy, stwierdzi dziwaczny sposb chodzenia, kiedy usysza gos chrapliwy i

niewyrany, jaki nie wychodzi od adnej bestii na ziemi, ale jest waciwy potworom mor-

6

skim, myla, e przysza kolej na wykonanie trzynastej pracy. Kiedy jednak przyjrza mu

si dokadnie odnis wraenie, e jest on czym w rodzaju czowieka. Zbliy si wic

do niego i przemwi ulubionym pytaniem Greczyna:

Z jakiego ludu, miasta?

Mw mi, gdzie si rodzi.

Syszc to, uradowa si Klaudiusz, e i tutaj s ludzie uczeni, i ju nadzieja w nim rosa,

e i w niebie znajdzie si jakie pomieszczenie dla jego dzie historycznych. Zatem i on

take odpowiada wierszem Homera, dajc do zrozumienia, e jest Cezarem:

Z Ilionu

Wiatr mi zagna przez morze do kraju Cykonw.

Wicej jednak prawdy wyraziby zaraz nastpnym wierszem Homera:

Tam zburzyem ich miasto, ludzi w pie wysikiem.

VI.

I ju niewiele brako, a wprowadziby w bd atwowiernego Herkulesa, gdyby nie bya

przy tym obecna bogini Febra, ktra opucia sw wityni, sama jedna z nim przysza,

wszystkich innych bogw pozostawiajc w Rzymie. Wszystko rzeka co opowiada

ten czowiek, jest czystym kamstwem. Ja, ktra tyle lat razem z nim yam, zapewniam

ci, e przyszed na wiat w Lyonie, jest wsprodakiem Marka. Tak, jak ci mwi, urodzi

si w odlegoci szesnastu mil od Vienny, Gali czystej wody, i jak przystao na Galia, za-

wadn Rzymem. Daj ci sowo, e si urodzi w Lyonie, tam, gdzie przez dugie lata rz-

dzi Licynus. Ty, Herkulesie, ktry zwdrowae wicej krajw ni zawodowy poganiacz

muw, musisz zna mieszkacw Lyonu i nie moesz nie wiedzie, jak wiele tysicy mil

drogi jest od Ksantu do Rodanu." W tym momencie Klaudiusz unis si gniewem i na ca-

y gos krzykn co niewyranie, dajc wyraz wciekoci, ale nikt nie zrozumia, co chcia

powiedzie. W rzeczywistoci kaza wie Febr na stracenie. Zwyczajnym sobie ruchem

bezsilnej rki, do silnej jedynie do przekazywania takich polece, rozkaza, aby cito

7

jej gow. Patrzc na to, mona by sdzi, e wszyscy obecni s jego wyzwolecami, tak

bardzo nikt nie zwraca na niego uwagi.

VII.

Wtedy powiedzia Herkules: Posuchaj mnie, przesta mwi od rzeczy. Przyszede na

miejsce, gdzie myszy gryz elazo. Mw mi czym prdzej prawd, abym ci tych dziwactw

nie przegna z gowy." I aby sta si jeszcze groniejszym, uderza w ton tragiczny i tak

mwi:

Wyjaw natychmiast, gdzie si urodzi, jakie twe imi, bo jak ci uderz tym kijem,

martwy padniesz na ziemi. Ta maczuga ju nieraz umiercaa zuchwaych krlw. Co

takiego mwisz niezrozumiaym jzykiem? Jaki kraj, jaki nard wyda t trzsc si

gow? Odpowiedz szczerze. Kiedy zdaem do dalekiego krlestwa trjksztatnego

Geriona, skd przez Morze Hesperyjskie uprowadziem do Argos wspaniae woy,

widziaem

midzy dwiema rzekami szczyt gry wysoki;

Zawsze patrzy w krg soca, siga pod oboki.

Tam Arar nie jest pewny, gdzie zwrci wd biegi,

Pynie cicho, spokojnie i podmywa brzegi,

Rodanu bystre nurty grzmi nawa wielk,

Powiedz: ta ziemia bya twoj karmieielk?"

Mwi te sowa z oywieniem i si, lecz nie by pewny siebie i obawia si uderzeniaz rki

gupca". Kiedy wic Klaudiusz zobaczy przed sob mocarza, zapomnia o fraszkach i zro-

zumia, e w Rzymie nikt wprawdzie nie by mu rwny, ale tutaj nie ma tego samego

znaczenia. Bo kogut tylko na wasnej mierzwie jest wielkim zuchem. I jeli go w ogle

mona byo zrozumie, zacz mwi, jak si zdaje, nastpujco: Miaem nadziej, e ty,

Herkulesie, najpotniejszy z bogw, bdziesz moim obroc u innych, i gdyby kto za-

da ode mnie wiadka, wtedy bym wskaza na ciebie, poniewa znasz mi najlepiej. Je-

eli signiesz pamici w przeszo, to ja wanie przed twoj wityni w Tyburze od-

bywaem sdy caymi dniami, nawet w najwiksze upay lata. Wiesz, ile wycierpiaem tam

8

mki, suchajc adwokatw we dnie i w nocy. I gdyby sam zetkn si z nimi, to cho

wydaje ci si, e jeste wielki bohater, wolaby stokro oczyszcza stajnie Augiasza,

cho prawd mwic, to ja jeszcze wicej wyprztnem mierzwy. Ale poniewa chc...

VIII.

...Nic w tym dziwnego, e si wtargn na zgromadzenie bogw. Dla ciebie nie ma

adnej bariery. Powiedz nam tylko, jakim chcesz, aby on zosta bogiem. Nie moe by

bogiem epikurejskim, poniewa ten ani sam nie ma zmartwie, ani nie sprawia ich

innym. Stoickim? Ale jak moe by cay okrgy jak uczy Warron bez gowy, bez

brzucha? Chocia jest w nim troch ze stoickiego boga, owszem, ju widz nie ma w

nim serca ni gowy. Naprawd, gdyby o ask apoteozy prosi nawet samego Saturna,

ktrego wito nie w jednym miesicu, ale przez cay rok obchodzi ten saturnijski

wadca, nie otrzymaby tego, a co dopiero od Jowisza, ktrego, jak dalece leao to w

jego mocy, potpi za kazirodztwo. Zicia bowiem swojego, Sylana, zabi z tego powodu,

e ten sw synn z urody siostr, ktr wszyscy nazywali Wener, wola nazywa

Junon. Ale dlaczego zapytasz nazywa tak siostr? Ucz si, gupcze, rozumu. W

Atenach wolno z siostr przyrodni, w Ale ksandrii z rodzon. Czy dlatego powiesz

e w Rzymie myszy li mk z kamieni myskich, ten ma w nas naprawi to, co nie jest

prawe? Nie wiem, co sam czyni we wasnej komnacie, to pewne, e bada regiony

nieba.Chce zosta bogiem, ale czy mao mu tego, e w Brytanii ma wityni i e mu

tam bosk cze oddaj barbarzycy i jak do boga modl si do niego o szczcie, ktre

jest udziaem gupiego?"

IX.

W kocu Jowiszowi przyszo na myl, e poniewa w kurii niebieskiej znajduj si nie-

upowanione osoby, nie powinno by wolno wypowiada zdania ani prowadzi dyskusji.

Ja mwi zgromadzeni ojcowie pozwoliem wam tylko stawia pytania, a wy tym-

czasem czynicie zamt jak pasterze w namiotach. Rozkazuj, abycie przestrzegali dys-

9

cypliny obowizujcej w senacie. Kimkolwiek jest ten przybysz, co sobie o nas pomyli?"

Po wyprowadzeniu Klaudiusza jako pierwszego pytaj o zdanie ojca Janusa. By on wy-

znaczony popoudniowym konsulem na dzie pierwszego lipca. Czowiek nad wyraz prze-

biegy, ktry zawsze patrzy w przd i do tyu zarazem". Ten mwi wiele i pynnie, jako

e si obraca na rynku. Jego jednak mowy nie zdy protokolant zapisa, i dlatego nie

przytaczam jej tutaj w caoci, abym nie przeinaczy w sowach tego, co powiedzia. Mwi

wiele tak o wielkoci bogw, jak i o tym, e nie naley byle komu przyznawa takiej god-

noci. Dawniej mwi wielk rzecz byo zosta bogiem. Dzi z rzeczy powanej

czynicie komedi. Aby wic nie wydao si komu, e wystpuj przeciw osobie, nie prze-

ciw zasadzie, stawiam wniosek, aby poczynajc od jutra nie mg zosta bogiem nikt

spord tych, ktrzy spoywaj owoce roli, ani z tych, ktrych karmi chlebodajna

ziemia>>. Kto by wic wbrew tej uchwale senatu by bogiem wybrany, nazwany lub ma-

lowany, tego radzibym wyda Larwom i wysmaga rzgami na najbliszych igrzyskach

publicznych pomidzy wieo powoanymi gladiatorami." Nastpnie zapytano o zdanie

Diespitera, syna Wiki Poty. On take by konsulem wyznaczonym. Z zawodu drobny ge-

szefciarz, y z zyskw i prcz tego najzwyczajniej sprzedawa obywatelstwa. Do niego z

kurtuazj podszed Herkules i co mu szepn do ucha. Ten wypowiada swe zdanie w na-

stpujcych sowach: Biorc pod uwag, e boskiego Klaudiu-sza cz zwizki krwi z

boskim Augustem nie mniej ni z jego babk Augusta, ktr on sam kaza zaliczy w po-

czet bogi, ponadto e wszystkich miertelnych o niebo przewysza mdroci, w inte-

resie za pastwa ley, aby by kto, kto by wraz z Romulusem mg zjada gotujc si

rzep, zgaszam wniosek, aby z dniem dzisiejszym boski Klaudiusz by uznany za boga,

podobnie jak kady inny, kto sobie przed nim w peni prawa na ten zaszczyt zasuy, i

aby to wydarzenie zamieci w Prze mianach Owidiusza". Podzielone byy zdania i ju

wydawao si, e Klaudiusz odniesie zwycistwo. Herkules bowiem wiedzc, e jego ela-

zo pray si w ogniu, biega to do jednego, to do drugiego i mwi: Nie bd mi wro-

giem. O moj chodzi tu spraw. A jeli ty zechcesz kiedy czego ode mnie, odwdzicz ci

si tym samym. Rka rk myje."

10

X.

Wtedy podnis si boski August, aby w kolejnoci wypowiedzie swe zdanie, i z bardzo

wytworn swad wygosi mow. Ja mwi zgromadzeni ojcowie, was bior na

wiadkw, e odkd zostaem bogiem, nigdy jeszcze nie zabieraem gosu. Zawsze

zajmuj si tylko wasnymi sprawami. Ale nie mog ju duej si wstrzyma ani

opanowa blu, ktry przez doznan zniewag staje si jeszcze silniejszy. W tym celu

ustanowiem pokj na ldzie i morzu? Po to umierzyem wojny domowe? Po to

umocniem pastwo na fundamentach prawa? Po to Rzym ozdobiem gmachami, eby...

i tu sam nie wiem, co dalej mwi, ojcowie. Ale te wszystkie sowa s za sabe dla

wyraenia gniewu. Musz si zatem posuy znanym powiedzeniem Messali Korwina,

znakomitego mwcy: Wstrt czuj do wadzy.

Ten Klaudiusz, zgromadzeni ojcowie, ktry, jak by si wam mogo wydawa, nie byby

zdolny sposzy muchy, ten Klaudiusz mordowa ludzi z tak atwoci, jak pies, gdy

przysiada. Ale po co miabym wymienia tylu i tak znakomitych ludzi? Nie czas opakiwa

klsk publicznych, kiedy si widzi nieszczcia domowe. I dlatego te pierwsze pomin, te

drugie rozwiod. Bo chocia rzepa nie rozumie po grecku, ja w kadym razie rozumiem:

Kolano blisze goleni. Ten Klaudiusz, ktrego widzicie, przez tyle lat kry si pod moim

imieniem i za to tak mi si odwdziczy, e zamordowa dwie Julie, moje prawnuczki,

jedn mieczem, a drug godem, i jednego praprawnuka, Sylana tutaj to ju sam

rozwa, Jowiszu, czy za z, bo z pewnoci za twoj spraw, jeeli chcesz by

sprawiedliwy. Odpowiedz mi, boski Klaudiuszu, dlaczego kadego i kad z

zamordowanych skazae na mier bez uprzedniego rozpatrzenia ich sprawy, bez

przesuchania? I gdzie to takie bezprawie si dzieje? Na pewno nie dzieje si w niebie.

XI.

Oto Jowisz, od tylu lat panujcy, zaledwie jednemu Wulkanowi zama gole, kiedy go po-

rwa za nog i rzuci z niebieskiego dachu, a innym razem, kiedy unis si srogim gnie-

wem na on, wzi j i zawiesi w obokach. I jak? Zabi j moe? A ty zabi on sw

11

Messalin, ktrej ja byem wujecznym dziadkiem, jak i twoim. Odpowiesz, e nie wiesz.

Niech ci ukarz bogowie! To twoje nie wiem jest jeszcze wiksz dla ciebie hab, ni

to, e zabi. A Gajusza Cezara nie przesta naladowanawet po mierci. Tamten zabi

tecia, ten zicia w dodatku. Tamten zakaza nazywa syna Krassusa Wielkim, ten da mu

to imi, a zabra gow. Wytraci w jednej rodzinie Krassusa, Pompejusza, Skryboni,

Trystoni, Assariona, pomimo e wszyscy byli szlachetni rodem, Krassus ponadto mia

rozum do tego stopnia tpy, e miao mg zosta Cezarem. I z niego chcecie teraz

uczyni boga? Popatrzcie na jego ciao, z gniewu bogw zrodzone. W ostatecznoci jeeli

wypowie trzy sowa jednym cigiem, niech mnie wemie za swego niewolnika. Kto zechce

go czci jako boga? Kto w niego uwierzy? Jeeli takich uczynicie bogami, nikt was samych

nie bdzie uznawa za bogw. Streszczam si, dostojni ojcowie, jeeli szlachetnie spra-

wowaem si w waszym gronie, jeeli do nikogo nie odniosem si szorstko, pomcijcie

me krzywdy! Ja za zgodnie ze swym przekonaniem stawiam nastpujcy wniosek." Tu

zacz czyta z arkusza: Biorc pod uwag, e boski Klaudiusz zamordowa swego tecia

Appiusza Sylana, dwch ziciw Wielkiego Pompejusza i Lucjusza Sylana, tecia swej

crki Krassusa Frugi, czowieka tak podobnego do siebie jak jajo do jaja, Skryboni,

wiekr swej crki, on sw Messalin i wielu innych, ktrych liczb jest niepodobie-

stwem ustali uwaam za suszne, aby go pocign do odpowiedzialnoci wedug ry-

gorw prawa i ani na chwil nie odwleka postpowania karnego, lecz w trybie doranym

skaza go na wygnanie, z nieba w terminie do dni trzydziestu, z Olimpu do dni

trzech." Wniosek zosta przyjty jednogonie.

I nie zwlekajc ni chwili, Merkury uchwyci go za szyj i cignie do pieka tam, skd nie

jest dane powrci nikomu.

XII.

Kiedy schodzili w d drog wit, za- pyta Merkury, co by miao znaczy tak wielkie

zgromadzenie narodu. Czyby to mia by pogrzeb Klaudiusza? By to rzeczywicie po-

grzeb, najokazalszy ze wszystkich. Nie szczdzono pienidzy ni trudw, tak aby kady

12

dobrze wiedzia, e jest to pogrzeb boga. Tak wielki by tum muzykantw, grajcych na

fletach, trbach i rnych instrumentach, takie zewszd rozlegay si piewy, e nawet

Klaudiusz mg to usysze. Wszyscy byli w radosnym i podniosym nastroju. Nard

rzymski chodzi swobodnie jak nard wolny. Tylko Agaton i kilku adwokatw pakali, ale

to z gbi duszy pakali. Prawdziwi natomiast prawnicy wychodzili z mrocznych kryjwek

bladzi, wychudli, ledwie dyszcy, tak jakby przed chwil powstali z grobu. Jeden z nich

widzc grup adwokatw, smutnych i opakujcych swe losy, zbliy si i powiedzia: A

mwiem wam nie zawsze bd trwa wita Saturna!" Kiedy wic Klaudiusz zobaczy

wasny pogrzeb, zrozumia, e umar naprawd. Bo wanie potny chr gosw zawodzi

treny pogrzebowe: Paczcie i narzekajcie! Niechaj gos smutku rozbrzmiewa na rynku,

bo oto poleg na polu chway czowiek wielkiego umysu i serca, najwikszy bohater na

caym wiecie! On szybkim krokiem zwycia w biegu nawet najszybszych, abuntowni-

czych Partw rozgromi w boju, i razi Persw w pocigu lotnymi strzaami. On pewn r-

k swj uk napina i trafia w najszybciej uciekajcych wrogw, w tchrzliwych Medw z

barwnymi tarczami, zadajc im lekkie rany. On si zmusi Brytanw, zamieszkaych po

drugiej stronie znanego morza, do zgicia karku pod jarzmo rzymskiej niewoli, oraz Bry-

gantw, ktrzy nosz bkitne tarcze. Sam nawet Ocean zadra ze zgrozy przed niezna-

n potg rzymskich toporw. Opakujcie takiego wadc, od ktrego nikt szybciej nie

rozpatrywa spraw w sdzie. Raz tylko jednej, czsto ni jednej nie sucha strony. Gdzie

teraz znajdzie si taki sdzia, ktry by cay rok zechcia rozstrzyga spory? Dla ciebie

wic teraz Eak, sdzia w krainie umarych, niegdy wadca stu miast na Krecie, zejdzie ze

swego tronu i ustpi ci miejsca. Paczcie i szaty drzyjcie wy, adwokaci, sprzedajne ple-

mi! Paczcie i narzekajcie i wy, marni poeci, a przede wszystkim wy, szulerzy, ktrzy z

gry w koci czerpiecie ogromne zyski."

XIII.

Klaudiusz by zachwycony, syszc tyle pochwa o sobie, i chcia jeszcze duej przypa-

trywa si widowisku, ale go Merkury, posaniec bogw, cignie przez Pole Marsowe, z

13

osonit gow, aby nikt nie mg go pozna, i pomidzy Tybrem a drog Kryt zstpuje

z nim do podziemia. Wyprzedzi go tam ju skrcon drog jego wyzwoleniec Narcyz, aby

przywita swego pana. wiey i wypoczty, tak jak wyszed z kpieli, wybieg na spotka-

nie nadchodzcego Klaudiusza i zawoa: Po co zstpujbogowie do ludzi?" Ruszaj szyb-

ciej odpowiedzia Merkury i oznajmij nasze przybycie". Narcyz pomkn chyej ni

strzaa. Spadzista jest kada droga do pieka i atwo jest po niej zstpowa. Cho wic by

podagryk, w oka mgnieniu stan przed bram boga krainy umarych, gdzie lea Cerber

albo jak go nazywa Horacy stugowa bestia". Troch przelk si Narcyz, nie przy-

zwyczajony do takiego widoku, kiedy zobaczy czarnego i kudatego brytana, jakiego by

nikt nie yczy sobie spotka w ciemnoci, i wielkim gosem zawoa: Klaudiusz nadcho-

dzi!" Zaraz gromada duchw wychodzi naprzeciw wrd oklaskw, ze sowami pieni:

Znalelimy go, radujmy si!" Byli wrd nich: Gajusz Syliusz, konsul wyznaczony, Jun-

kus, dawny pretor, Sekstus Traulus, Marek Helwiusz, Trogus, Kotta, Wettiusz Walens,

Fabiusz, wszystko rycerze rzymscy, ktrych Narcyz kaza straci. W rodku tej rozpie-

wanej gromady znajdowa si Mnester, aktor pantomimiczny, ktrego Klaudiusz, aby wy-

tworniej wyglda, skrci o gow. Do Messaliny bo wie o przybyciu Klaudiusza roz-

niosa si byskawicznie zbiegaj si zewszd, najpierwsi z wszystkich, wyzwolecy:

Polibiusz, Miron, Harpokras, Amfeusz, Feronakt. Ich wszystkich Klaudiusz powysya na-

przd, aby wszdzie mia przygotowane dla siebie przyjcie. Nastpni byli dwaj prefekci

Justus Katomiusz Rufriusz Pollion, dalej przyjaciele Saturnin Luzjusz i Pedo Pompe-

jusz, Lupus i Celer Azyniusz, dawni konsulowie. Na kocu bratanica, siostrzenica, zicio-

wie, teciowie i teciowe, i krtko mwic wszyscy najblisi krewni. Ustawiaj si w

procesji i wychodz na spotka nie Klaudiusza. Na ich widok Klaudiusz zawoa: Wszystko

jest pene przyjaci! W jaki sposb przybylicie tutaj?" Na to odpowiedzia Pedo Pom-

pejusz: Co mwisz, okrutny tyranie? Pytasz, w jaki sposb? Kto inny wysa nas tutaj,

jeeli nie ty, morderco wszystkich przyjaci? Do sdu z nami! Tam na sdowych awach

porozmawiamy ze sob!"

14

XIV.

Zaprowadzi go przed trybuna Eaka. Ten rozpatruje spraw wedug ustawy Korneliusza o

skrytobjcach. Pompejusz da, by przyj akt oskarenia. Podaje list z wykazem:

zamordowanych senatorw 35, rycerzy rzymskich 221, wszystkich innych ile

piasku i prochu nad brzegiem morza". Nie znalaz Klaudiusz dla siebie obrocy. Wreszcie

wystpi Publiusz Petroniusz, jego stary towarzysz biesiadny, wadajcy biegle jzykiem

Klaudiusza, i chce przemawia w jego obronie. Nie otrzymuje zgody. Oskara wic Pedo

przy wtrze gromkich okrzykw. Ju chce obroca gos zabra, by odeprze zarzuty, ale

Eak, sdzia najsprawiedliwszy, zabrania, i po wysuchaniu jednej tylko strony wydaje

wyrok na Klaudiusza w tych sowach:

Sd sprawiedliwy zakoczony godnie.

Niech cierpi kar za spenione zbrodnie.

Zapado gbokie milczenie. Zdumieli si wszyscy, zaskoczeni niezwykoci procedury

sdowej. Mwili, e co podobnego nie zdarzyosi jeszcze nigdy. Tylko Klaudiuszowi

rzecz ta wydaa si bardziej niesuszna ni nadzwyczajna. Dugo dyskutowano nad

rodzajem kary, jak by naleao wymierzy Klaudiuszowi. Byli wrd sdziw tacy, ktrzy

mwili, e Syzyf ju do dugo toczy sw ska, e Tantal zginie z pragnienia, jeeli mu

si nie uly, e wreszcie trzeba zatrzyma koo biednego Iksjona. Nie zgodzono si

jednak na uwolnienie ktrego ze starych skazacw, aby i Klaudiusz nie mg si nigdy

spodziewa podobnej aski. Uznano za waciwe, by ustanowi now kar, wymyli jaki

trud nadaremny, zudn mar jakiej dzy bez koca i bez moliwoci spenienia.

Wtedy rozkaza Eak, aby Klaudiusz gra w koci w dziurawej puszce. I nie zwlekajc

zacz Klaudiusz zbiera cigle rozlatujce si kostki, by nigdy nie dopi celu.

XV.

Ile bowiem razy wrzuci kostki do puszki, przez dziurawe dno wypadaj ze stukotem, a

kiedy wszystkie pozbiera i znowu stara si je woy do rodka, znowu wysiek jest bez-

skuteczny: kostki w tajemniczy sposb wymykaj mu si i bez ustanku rozlatuj si mi-

15

dzy palcami. Zwodnicza kostka wci rozwiewa nadziej. Klaudiusz podobny jest do czo-

wieka, ktry wci daremnie usiuje zagra. Dzieje si z nim tak jak z Syzyfem, ktry gdy

ju ma wytoczy na szczyt gry ska, trud idzie na marne skaa swym ciarem sta-

cza mu si na barki.

Nagle zjawia si Gajusz Cezar i da zwrotu swego niewolnika. Stawia wiadkw,

ktrzywidzieli, jak bi go biczem, rzgami, piciami.

Przysdzaj go Gajuszowi Cezarowi. Cezar oddaje go Eakowi. Ten przekazuje Klaudiusza

swemu wyzwolecowi Menandrowi, aby by sdzi ledczym.

KONIEC

Strona pierwsza - 3.pdfKORNEL UJEJSKI - SKARGI JEREMIEGO I WIERSZE PO 1863SOWO JEREMIEGOPIE ZEMSTYNOC NATCHNIENIAModlitwa wstpnaI.OJCZE NASZII.SMUTNO NAM,BOE!III.ELI,ELI,LAMA SABACHTANI?IV.SUPLIKACJEV.DO BOGARODZICYVI.W CZE UMARYMVII.MODLITWA WINIAVIII MODLITWA OJCA PRZY CHRZCIE SYNAX.ZA ZBKANYCHX.CHORAXI.CHWAA TOBIE,PANIE!XII.AKT WIARYPIEZ WIERSZY PO ROKU 1863 OSTATNIA STROFAPOWSTACOWI POLEGEMU W ROKU 1863NA ZGON ROZSTRZELANYCH W IRKUCKU*PAMICI TRAUGUTAWETERANOM Z ROKU 1831TOASTNA DRUKARSKI JUBILEUSZ

Dedykacja.pdfWOJCIECH BOGUSAWSKI "CUD MNIEMANY CZYLI KRAKOWIACY I GRALE"W S T PNOTA BIBLIOGRAFICZNA"CUDMNIEMANY" czyli "K R A KOWIACY I GRALE "OSOBYAKT ISCENA ISCENA IISCENA IIISCENA IVSCENA VSCENA VISCENA VIISCENA VIIISCENA IX

AKT IISCENA ISCENA IISCENA IIISCENA IVSCENA VSCENA VISCENA VIISCENA VIIISCENA IXSCENA X

AKT IIISCENA ISCENA IISCENA IIISCENA IVSCENA VSCENA VISCENA VIISCENA VIIISCENA IX

AKT IVSCENA ISCENA IISCENA IIISCENA IVSCENA VSCENA VISCENA VIISCENA VIIISCENA IX I OSTATNIA