1

Visoka škola strukovnih studija za obrazovanje vaspitača „Mihailo Palov“

Seminarski rad

iz

evropskog konteksta nacionalnih kultura

Tema:

Ženska istorija u usmenim istorijskim izvorima

Mentor: dr Mirča Maran Student: Jelena Smiljanid 23/2011

Vršac, januar, 2012.

2

Sadržaj:

Sadržaj: .......................................................................................................................................... 2

Uvod .............................................................................................................................................. 3

Ženska istorija ................................................................................................................................ 4

Položaj žena kroz istoriju ............................................................................................................... 5

Feministički pokret ........................................................................................................................ 8

Pojam feminizma ......................................................................................................................... 11

Razvoj feminističkog pokreta kod nas ......................................................................................... 13

Ženska istorija u nastavnom sadržaju istorije ............................................................................. 16

Zaključak ...................................................................................................................................... 17

Literatura ..................................................................................................................................... 18

3

Uvod

Pitanje ženske istorije u usmenim istorijskim izvorima je malo zastupljeno kod nas,

kao i u nastavnim sadržajima istorije, te istovremeno i tema kojoj je potrebno

posvetiti znatno više pažnje. U ovom radu bide predstavljena kroz društveni

položaj žena koji je od praistorijskog doba do današnjih dana pretrpeo brojne

promene. Bitan segment ženske istorije je osnivanje feminističkog pokreta, a

posebno njegov razvoj u Srbiji i bivšoj Jugoslaviji.

4

Ženska istorija

Žena još od antičkog doba ima podređenu ulogu u društvu. Smatrana je bidem niže

vrste čija je uloga jedino da rađa. Ona je još tada bila možda samo za lestvicu

iznad roba, za razliku od muškaraca koji su imali glavnu ulogu u vedini važnih

istorijskih događaja. Zbog toga je prikazivanje same istorije ženskog roda

poprilično otežano, uz to i stavljeno u drugi plan od strane tradicionalne istorijske

nauke. Tek sedamdesetih godina prošlog veka počela je da se razvija nova

disciplina koja se bavi izučavanjem položaja žena kroz istoriju. Ova nova naučna

oblast koju nazivamo „ženskom istorijom“, stvara se prevashodno pod uticajem

feminističkog pokreta, ali i kao rezultat sveobuhvatnog razvoja društva i nauka.

Uprkos tome, poslednjih decenija postaje sve zastupljenija, a stvaraju se i nove

discipline, kao što je, na primer, istorija rodova, koja se bavi istraživanjem

istorijskog konteksta odnosa među polovima.

Bez obzira na viševekovnu potlačenost u društvu, u odnosu na muškarce, žene su

odigrale izuzetno značajnu ulogu u istoriji, mnogo vedu od one koju nam prikazuju

razni udzbenici, istorijska literatura, kao i dostupni istorijski izvori. Zbog toga se u

poslednjim decenijama na Zapadu, u savremenoj istorijskoj n auci, ali i u

nastavnom predmetu istorija, posveduje mnogo veda pažnja ženskoj istoriji, u

čemu se u našoj zemlji poprilično kasni.

5

Položaj žena kroz istoriju

U praistorijsko doba, tačnije ranom neolitu, kada dolazi do pojave zemljoradnje,

žena obavlja razne poslove – bavi se poljoprivrednim radom, uzgajanjem dece,

pripremanjem hrane, a kao posledica te značajne uloge koju je žena imala,

prisutan je kult “boginje - majke”, čiji de se jači ili slabiji uticaji osedati i u mnogim

kasnijim verovanjima i običajima starih naroda. Daljim razvojem proizvodnih

snaga, usled pojave pluga i potrebom za jačom fizičkom snagom, ovo

matrijarhalno uređenje bide prevaziđeno.

U antičkim društvima, osim u slučaju Etruraca, žena je igrala podređenu ulogu u

društvu. Rimski car Marko Aurelije u II veku nove ere dodeljuje ženama određena

prava, među kojima je mogudnost razvoda i ponovnog stupanja u brak, kao i

učestvovanja u nasleđivanju porodične imovine zajedno sa bradom . Takođe, dao je

ženama pravo na podnošenje peticija, kao i pravo da se bave advokaturom.

U srednjovekovnoj Evropi, hrišdanska vera je proklamovala ravnopravnost i

slobodnu volju oba supružnika. Uprkos tome, žena u najvedem broju slučajeva nije

svojevoljno stupala u brak, a takođe se najčešde nalazila po d apsolutnim

autoritetom svoga supruga. Nakon raspada Franačkog carstva, otvorene su neke

mogudnosti da žene koje su pripadale visokim društvenim kategorijama ostvare

određeni položaj u političkom, ekonomskom, pa čak i u vojnom smislu. Jačanje

centralizovane države u XII veku zatvorilo je te perspektive, osim u retkim

slučajevima, kao što je slučaj čuvene francuske vojvotkinje Elinor Akvitanske, koja

je svoju titulu nasledila od svog oca, a zatim se tri meseca po stupanju na svoje

funkcije udala za princa Luja VII. Nakon razvoda se udala za vojvodu Normandije,

Henrija II, koji kasnije postaje kralj Engleske, a ona time kraljica Engleske.

6

Restitucijom rimskog prava u renesansnom dobu, omogudena je i obnova

pojedinih ženskih prava u svim oblastima. U XVII i XVIII veku dolazi do porasta

značaja porodice i dece, što je imalo protivrečne posledice na sam položaj žene,

čija je uloga u vaspitavanju priznata, ali istovremeno i ograničena na ulogu majke i

supruge. Jedino u elitnim krugovima pripadnice aristokratije utiču na intelektualni

život, te se povedava broj književnica i žena koje se bave naukom.

Tek u XX veku, u pojedinim razvijenijim delovima sveta, položaj žena se znatno

poboljšava, a njena društvena uloga raste , između ostalog i kao posledica

dešavanja u svetskim ratovima. Naime, vedina muškaraca biva mobilisano u

vojsku, tako da teret brojnih obaveza u društvu, do tada rezervisanih samo za

muškarce, sada preuzima žena. To omogudava brže emancipovanje žene u

visokorazvijenim državama, a takođe raste i broj visokoobrazovanih žena koje tada

stiču značajne funkcije u upravljanju raznim institucijama, ekonomiji, pa i

obrazovanju čiji nivo u pojedinim slučajevima postaje čak povoljniji nego kod

muškaraca. U nerazvijenim zemljama koje su tek pre nekoliko dece nija stekle

državnu nezavisnost, položaj žene je i dalje nezadovoljavajudi, a strategije

društvenog razvoja su pre svega orijentisane na obrazovanje žene i na pokušaj

njenog bržeg integrisanja u društvene tokove.

Proces emancipacije žene se objašnjava bro jnim faktorima, donekle i slabljenjem

crkve, te porastom značaja ženskog rada u svim oblastima, kao i jačanjem

liberalnih koncepcija koje se odnose na način ponašanja pojedinca. Sedamdesetih

godina XX veka u Francuskoj je izvojevana pobeda u borbi za legal izaciju abortusa,

a tokom devedesetih godina, usvojeni su zakoni protiv seksulanog zlostavljanja na

radnom mestu, protiv nasilja u porodici, a ravnopravno učešde u političkom životu

je uneto i u Ustav ove zemlje iz 1999.

7

Iako je status žene danas značajno poboljšan, čak ni u najrazvijenijim državama on

nije rešen do kraja. Još uvek nisu u potpunosti rešena neka pitanja, kao što je, na

primer, „podela uloga“ kada je reč o brizi nad decom. Sv akodnevni poslovi vezani

za dom, koji čekaju ženu kada se vrati kudi nakon završetka dnevnih obaveza na

radnom mestu, sprečavaju njeno napredovanje u profes ionalnoj karijeri i donose

stres, bolest modernog doba koja se javlja zbog brojnih obaveza, a malo vremena,

zbog čega se javlja teskoba, nemir, napetost koja na duže staze može izazvati

ozbiljnije poremedaje i ugroziti zdravlje žene. Uspeh žena najviše je prisutan u

onim oblastima koje manje interesuju muškarce, a u velikom broju važnih

delatnosti žene još uvek nisu dovoljno zastupljene. Recimo, poražavajudi je

podatak da svega 5% funkcija u upravi naučnih ustanova u zemljama Evropske

Unije zauzimaju žene. Sa druge strane, u nekim profesijama su žene itekako

prisutne, a da time njihova vrednost i značaj nisu ugrožene – zdravstvo,

pravosuđe, novinarstvo itd.

8

Feministički pokret

Prvi pokušaji da se ženama obezbedi bolji položaj u društvu vezani su za ideologije

i pokrete koji su obeležili važne događaje u istoriji ljudskog društva, među kojima

je i Francuska revolucija. Po uzoru na čuvenu Deklaraciju prava čo veka i građanina

iz 1789, francuska književnica Olimp de Guže (Olympe de Gouges), samo dve

godine kasnije je objavila takozvanu Deklaraciju prava žene i građanke , kojom želi

da dokaže da sve što važi za muškarce, važi i za žene . Ovaj tekst je izazvao burnu

reakciju i pobudio veliku pažnju kako u Francuskoj, tako i u inostranstvu. Olimp de

Guže je autorka još jednog sličnog teksta, ovog puta po uzoru na Rusoov

„Društveni ugovor“, a nosi naziv „Društveni ugovor između muškarca i žene“. U

njemu je autorka pred lagala da brak predstavlja ugovor između muškarca i žene,

pri čemu su obe strane ravnopravne. Njena ideologija i isuviše revolucionarna

koncepcija nije odgovarala duhu toga vremena, čak i kada je reč o francuskim

revolucionarima. Pogubljena je na giljotini za vreme jakobinske diktature 1793.

god. Njeni spisi su privremeno zaboravljeni, da bi ponovo postali predmet

interesovanja boraca za ženska prava, u drugoj polovini XIX veka, sa pojavom

feminističkog pokreta.

Olympe de Gouges

9

1848. godine, u SAD-u, preduzet je slededi značajan korak u borbi za prava žena,

kada su Elizabet Kedi Stenton i Lukrecija Mot (Elizabeth Cady Stanton, Lucretia

Mott) organizovale sastanak u Njujorku na kome se raspravljalo o diskriminaciji

žena. Vedina žena koje su prisustvovale tom sastanku su pre toga bile uključene u

borbu protiv diskriminacije crnaca. Angažovane u borbi protiv ropstva, spoznale su

da se nalaze u sličnom, podređenom položaju. Između ostalog, one su tražile

pravo na sopstvenu svojinu i prihode, pravo na b rigu o svojoj deci u slučaju

razvoda, vede mogudnosti prihvatanja razvoda, veda prava za razvedene žene, bolji

pristup obrazovanju i profesionalnim aktivnostima, kao i pravo glasa. Tom prilikom

je proglašena takozvana Declaration of Sentiment , koja se zasnivala na Deklaraciji

nezavisnosti SAD iz 1776. godine. Polazilo se od ideje da su svi muškarci i žene

rođeni sa podjednakim pravima na život, slobodu, sredu i da bi obezbeđivanje tih

prava trebalo da predstavlja jedini zakoniti cilj države. Svi zakoni koji su ženu

stavljali u podređen položaj proglašeni su nelegalnim. Pored toga, objavljeno je

još 12 rezolucija u kojima se tražila ravnopravnost za žene u privatnom, verskom,

ekonomskom i političkom kontekstu. Uprkos činjenici da je deklaracija naišla na

sarkastične i nepravedne komentare i interpretacije, ovaj događaj predstavlja

početak feminističkog pokreta u SAD, koji je započeo borbu za ostvarivanje

ženskih prava znatno ranije nego u Evropi i koji je u tom smislu predstavljao uzor.

„Prvi feministički pokret“ nastaje u SAD (1848 - 1914), zalagao se za gore

pomenute zahteve. Feministkinje su se udružile u posebne, manje ili više

samostalne organizacije, koje su polako, ali sigurno, počinjale da osvajaju teren u

javnom mnjenju, a vremenom i u samom političko m životu. Razvijao se u sklopu

abolicionističkog pokreta za oslobođenje crnih robova, a kada su bivši crni robovi

dobili pravo glasa, feministkinje su samostalno nastavile borbu za ženska prava,

osnovano je više ženskih udruženja među kojima su i NWSA 1 i AWSA2, koje su se

kasnije spojile i prvenstveno zalagale za ostvarivanje prava glasa žena .

1 „National Woman Suffrage Association“

2 „American Woman Suffrage Association“

10

U Engleskoj se prvi nagoveštaji borbe za ostvarivanje ženskih prava javljaju u vezi

sa izbornom reformom iz 1832. godine, ali je prava politička borba počela krajem

šezdesetih godina tog veka. Članice novonastalnog pokreta učestvovale su u nizu

akcija, među kojima su najznačajnije peticije, a pripadnice radničke klase su

osnovale sopstveno udruženje pod nazivom „Women’s Trade Union Provident

League“. I ono se, međutim, kasnije priključilo pokretu za ostvarivanje prava glasa

žena, koje je u jednom trenutku pristupilo i nekim spektakularnim akcijama i

razaranjima, što je rezultiralo brojnim hapšenjima i brutalnim ponašanjem prema

zatvorenicama. Izbijanjem Prvog svetskog rata, ovaj pokret je u Engleskoj prestao

sa radom.

U Nemačkoj, prvi oblik feminističkog pokreta javlja se za vreme Revolucije 1848.

godine. Žene gube neka ranije ostvarena prava, među kojima je i pravo na

učestvovanje u radu pojedinih udruženja, pravo uređivanja listova i sl.

Liberalizacija koja je usledila tokom šezdesetih godina rezultirala je osnivanjem

prvog ženskog udruženja u Nemačkoj 1865. god. pod n azivom „Das Allgemeine

Deutsche Frauenverein“ (ADF).

U Francuskoj su, nakon prvih postignutih rezultata u borbama za prava žena.

jakobinci zabranili rad ženskih udruženja, što je potvrđeno i kasnije Napoleonovim

kodeksom. Do obnavljanja ženskog pokreta dolazi tek za vreme i posle Revolucije

1848, kada se ponovo postavlja pitanje prava glasa za žene, kao i druga pitanja

značajna za položaj i prava žena u društvu. Posebno se ističe u jednom periodu

ženski pokret koji se rzvija pod uticajem ideologije utopis te Šarla Furijea. Rezultati

su stizali sporo, tako da je u Francuskoj pravo glasa za žene uspostavljeno u

potpunosti tek 1944. godine.

11

Pojam feminizma

Sam pojam feminizma, odnosno, feminističkog pokreta koji predstavlja lingvističku

invenciju i polit ičku inovaciju, pojavio se u Njujorku oko 1880. god. U početnoj fazi

razvoja feminističkog pokreta, obično se izdvajaju tri pravca u smislu zahteva i

načina borbe za ostvarivanje postavljenih ciljeva:

umerene;

radikalne;

socijalistkinje.

„Umerene“ predstavljaju heterogenu grupaciju raznih ženskih udruženja, koja su

tražila manje ili više postepene promene u okviru postojedeg društvenog

uređenja. U ovu kategoriju su, između ostalog, ulazila hrišdanska dobrotvorna

društva i slična udruženja, sa liberalnim i li konzervativnim uverenjima. Neka od

ovih grupacija se čak i nisu zalagala za opšte pravo glasa koje bi važilo i za žene,

smatrajudi da slabiji pol nije spreman za tako nešto. Postojala su shvatanja da

pravo glasa za žene, kao i u slučaju muškaraca, treba da zavisi od društvenog

položaja, odnosno, da ono treba da važi samo za imudnije slojeve društva.

„Radikalne“ su zahtevale konkretnije i korenitije promene, ali je njihov broj bio

manji. One su predstavljale osnovnu pokretačku snagu u borbi za pravo glas a

žena, zalažudi se otvoreno za ravnopravnost polova, a često su vodile zajedničku

borbu sa socijalistkinjama, posvedujudi posebnu pažnju borbi za ravnopravnost

žena iz ugroženih društvenih slojeva, poput radnica ili prostitutki. Za vreme Prvog

svetskog rata, one su osnovale „Međunarodnu ligu žena za mir i slobodu“, čije su

članice bile žene pripadnice svih nacija koje su bile uključene u rat.

12

„Socijalistkinje“ su bile organizovane u okviru socijalističkog, kasnije i

komunističkog pokreta, imale su zahteve koji su se u suštini poklapali sa opštim

socijalističkim zahtevima o ukidanju razlika među klasama i privatne svojine nad

sredstvima za proizvodnju. Među pretečama ovog pokreta izdvaja se Klara Cetkin

(Klara Zetkin), koja se zalagala za ekonomsku nezavi snost žena kao osnovnog

ulova za sticanje ravnopravnosti. Tražilo se poboljšanje ekonomske situacije

radnica i njeno podizanje na nivo koji je postojao kod muških radnika (jednake

plate za isti posao, učlanjenje radnica u sindikate), a kasnije je dodat zah tev za

opštim pravom glasa. One su bile i inicijatori predloga da se 8. mart slavi kao

Međunarodni dan žena, na drugoj međunarodnoj konferenciji žena koja je održana

u Kopenhagenu 1910. godine.

Klara Zetkin

II svetski rat i godine koje su usledile nakon n jega donele su određeni zastoj u

feminističkom pokretu , koji de se obnoviti tek krajem šezdesetih godina u vidu

takozvanog „novog feminističkog pokreta“. On je pokrenut tokom studentskih

protesta koji su potresali zapadni svet tih godina, usled nezadovolj stva

studentkinja načinom na koji su ih tretirale kolege, koji su smatrali problem

ravnopravnosti polova „sporednim pitanjem“. One su počele organizovati „ženske

odbore“, bavedi se intenzivno problemima uloge žene u društvu.

13

Razvoj feminističkog pokreta kod nas

Još pre Prvog svetskog rata, u našim zemljama su postojale ženske organizacije

koje su bile organizovane na nacionalnoj osnovi, bavedi se prvenstveno

humanitarnim, verskim, prosvetnim i profesionalnim pitanjima, dok su osnovni

problemi položaja žena u društvu stavljani u drugi plan. Među njima se svojim

patriotskim, humanitarnim i kulturno-prosvetiteljskim radom izdvajalo Kolo

srpskih sestara, osnovano 1903. godine kao trede žensko društvo u Srbiji.

Nadežda Petrovid, slikarka,

jedan od osnivača Kola srpskih sestara

U vreme stvaranja nove, jugoslovenske države, postojali su brojni, nerešeni

problemi nasleđeni iz prošlosti. Pored ekonomskih, društvenih i kulturnih pitanja,

bilo je i, svakako, pitanje položaja žena koji je bio nepovoljniji nego u ostalim

evropskim državama. U našoj zemlji bilo je snažnih ostataka patrijarhalnog načina

života i mentaliteta, jak uticaj religije na shvatanje uloge žene u društvu, kao i

nedovoljna razvijenost demokratskih sloboda.

14

Prvo feminističko udruženje osnovano u jugoslovenskoj državi bilo je 1919. god. u

Beogradu i nosilo je naziv Društvo za prosvedivanje žene i zaštitu njenih prava .

Bilo je nestranačkog karaktera, a imalo je i sopstveni list Ženski pokret.

Od posebnog značaja je i osnivanje Narodnog ženskog saveza Srpkinja, Hrvatica i

Slovenki, koji je objedinio sva predratna udruženja žena. 1922. godine ovaj savez

postaje član Međunarodnog ženskog saveza (ICW) i tada utvrđuju svoj program.

One su se zalagale, između ostalog, za rad na narodnom jedinstvu, izj ednačavanje

žene i muškarca u privatnom i javnom pravu, za zaštitu ženske radne snage,

ravnopravno obrazovanje i vaspitanje muške i ženske dece u školi i kudi, za jednak

moral itd. Iz ovog saveza su se izdvojila dvadesetšest ženskih društava koja de

kasnije, na kongresu u Ljubljani, održanog 1923. godine , osnovati Alijansu ženskih

društava u Državi SHS i pre svega se zalagati za politička prava žena, pravo glasa

itd. 1929. god. savez menja ime u Jugoslovenski ženski savez , a od 1936. izdaje i

svoj list Glasnik Jugoslovenskog ženskog saveza .

I druga ženska udruženja osnovana u godinama koje su usledile imala su slične

ciljeve i delovala su na razne načine – održavanjem predavanja o položaju žena,

organizovanjem tečajeva, priredbi i sl. Sve su se one prvenst veno zalagale za

ostvarivanje programa ravnopravnosti žena, podstičudi aktivistkinje da svuda, u

svojim organizacijama, na radnim mestima i u sredini u kojoj žive, postavljaju

pitanje ženskih prava. Neka od tih udruženaj osnovanih dvadesetih godina su i

Društvo studentkinja Beogradskog univerziteta (1922), Ženska stranka (1927) koja

je zabranjena uvođenjem šestojanuarske diktature (1929), Udruženje

univerzitetski obrazovanih žena (1927), Liga žena za mir i slobodu (1931),

Omladinska sekcija Ženskog pokreta (1935), kao i niz drugih.

15

Sva udruženja prestala su sa radom i pala pod stranu okupaciju nakon raspada

Kraljevine Jugoslavije. Feministkinje i druge žene sada učestvuju u

Narodnooslobodilačkom pokretu. U decembru 1942. godine osniva se

Antifašistički front žena (AFŽ), čiji je cilj bilo mobilisanje žena radi pomaganja

jedinicama NOVJ, organima nove vlasti koju su komunisti osnovali na oslobođenim

teritorijama. Fočanskim propisima iz iste godine je prvi put uspostavljeno pravo

glasa za žene pri izborima za Narodnooslobodilačke odbore, što je kasnije uneto i

u posleratna pravna akta – ustave i razne zakone. To nije predstavljalo pravu

pobedu u borbi za ostvarivanje ženskog prava glasa, imajudi u vidu postojanje

jednopartijskog sistema uspostavljenog u posleratnim godinama u socijalističkoj

Jugoslaviji. Međutim, komunističke vlasti su proglasile potpunu ravnopravnost

žena i muškaraca, što je u svakako predstavljalo napredak, premda je sa druge

strane priroda novog uređenja onemogudavala slobodu misli, udruživ anja i slično.

Njihova celokupna aktivnost bila je podređenima interesima partije na vlasti i

vladajude ideologije.

Tek krajem sedamdesetih godina pokrenute su prve, prave feminističke inicijative

u socijalističkoj Jugoslaviji. Kao prekretnica uzima se M eđunarodni feministički

skup Drug-ca žena, održan u Beogradu 1978. god. Pored domadih učesnica,

prisustvovale su i feminstkinje iz Francuske, Italije, SAD, Velike Britanije itd. Prvi

put, otvoreno se raspravljalo o pitanjima položaja žena, pre svega o njih ovoj

diskriminaciji. Ovaj skup je uticao na sveukupno brži razvoj feminističkog pokreta.

16

Ženska istorija u nastavnom sadržaju istorije

Učenje o ženskoj istoriji razvija kritičko mišljenje kod učenika i njihov kritički stav

prema nehumanim odnosima u društvu, kao i spoznaju da žena pripada posebnoj

društvenoj grupi, koja može biti ugrožena. Kroz različite istorijske izvore, kao što

su život poznatih naučnica kakva je bila Marija Kiri (Marie Curie) ili život neke od

poznatih književnica, npr. Virdžinija Vulf (Virginia Woolf), može se sagledati uloga

žene u društvu na kritički način, što bi trebalo da bude jedan od ciljeva nastave

istorije, ali i upoznavanje sa drugim kulturama, različitim običajima, pored

istorijskog razvoja društvenog položaja žena.

Nastavni planovi i programi istorije vrlo površno govore o društvenoj ulozi žene u

prošlosti. U udžbenicima se pominju žene poznate u političkom životu ili kulturi,

kao što su: Elizabeta I, Katarina II, Marija Terezija, Marija Antoaneta, ali i

Virdžinija Vulf i srpska književnica Isidora Sekulid. Od domadih poznatih žena, koje

se vezuju za politički život, tu su žene vladara, koje su ili uticale na politička

kretanja preko svojih muževa ili su organizovale društveno – zabavne aktivnosti.

Jedna od žena srpskih vladara bila je Persida Karađorđevid koja je živela u XIX

veku. Autor udžbenika je karakteriše kao hrabru ženu koja je iskazivala više

borbenosti od svoga muža i brinula se da se dinastija vrati na presto, pa je

novčano pomogla ubice protivničkoga srpskoga kneza Mihaila (Ljušid, 2007).

Spominju se i žene poznatih vladara Napoleona ili srpskog kneza Mihaila. Autori

udžbenika veliki značaj pridaju političkoj istoriji i to je razlog zašto je ženska

istorija malo zastupljena u nastavnim planovima i pro gramima, te i u udžbenicima.

Ženama se pridaje značaj samo u koliko su učesvovale u političkom životu i to

najčešde uz pomod svojih muževa. Nastavni planovi i programi su opteredeni

polnim stereotipima. Sadržaji označavaju tradicionalne razlike između devo jčica i

dečakai utiču na pravilan razvoj samoprocene, odnosno, slike o sebi i time

onemogudavaju da se u društvu raviju ravnopravni partnerski odnosi.

17

Zaključak

Borba za ravnopravnost žena nije dovršena ni do današnjih dana. Još uvek su

otvorena brojna pitanja, koja se razlikuju u razvijenim zemljama od onih

nerazvijenih zemalja, gde se žene još uvek bore za neka elementarna prava, kao

što je pravo na osnovno obrazovanje, na učešde u javnom životu i zaštitu svih

ljudskih prava.

Trebalo bi poraditi na uklanjanju stereotipa i predrasuda, takođe, žene bi trebalo

da imaju jednak pristup obrazovanju, zapošljavanju, učestvovanju u političkom

životu, trebalo bi češde sprovoditi kampanje protiv nasilja nad ženama i

devojčicama, izmeniti nastavni program i udžbenike istorije u kojima se nalazi

nedovoljno podataka o istoriji žena, itd.

U proteklom veku žene su zabeležile izuzetan napredak u borbi za ravnopravnost i

ostvarile mnoga prava koja je nekada bilo nemogude zamisliti. I pored toga, mora

se nastaviti dalje, a sve u cilju opšteg poboljšanja odnosa u društvu i ostvarenja

prava koja ima svaki čovek, bez obzira na pol, rasu, veru i sl.

18

Literatura

Maran, Mirča; Petrovid, Aleksandra; Usmeni izvori i ženska istorija u

savremenoj nastavi , Visoka škola strukovnih studija za obrazovanje

vaspitača „Mihailo Palov“, Vršac, 2010.

Dirkovid, Sima; Istorija za II razred gimanzije prirodno-matematičkog smera,

Zavod za udžbenike i nastavna sredstva Beograd, 1991.

Ferjančid, Snežana; Katid, Tatjana, Istorija za I razred gimnazije, Zavod za

udžbenike Beograd, 2003.

http://en.wikipedia.org/wiki/Feminism, 23.01.2012.

http://www.womenngo.org.rs/content/blogcategory/28/61/ , 23.01.2012.