root canal irrigation

BÖLÜM VIII

KÖK KANAL İRRİGASYONU

Root Canal Irrigation

Dr. Öğr. Üyesi Yahya Güven1

1 Afyonkarahisar Sağlık Bilimleri Üniversitesi Diş Hekimliği Fakültesi, Endodonti ABD

e-mail: [email protected]

0000-0001-7895-8241

GİRİŞ

Endodontik tedavinin temel amacı hastalıklı dokuyu kaldırmak,

bakterileri kök kanal sisteminden uzaklaştırmak ve yeniden kontamine

olmasını önlemektir.1 Kök kanal sistemindeki bakteri sayısını azaltmak ve

periapikal hastalığı kontrol altına almak için irrigasyon işlemi

yapılır.2Endodontik irrigasyon, kök kanal duvarlarında mekanik

şekillendirme ile temizlenemeyen alanları temizlemenin tek yoludur.3

Yapılan araştırmalarla sadece mekanik şekillendirme ile kök kanallarının

tamamen temizlenemediği gösterilmiş ve irrigasyon işleminin son derece

önemli olduğu belirtilmiştir. 4, 5

Başarılı bir irrigasyonla pulpa ve dentin kaynaklı debrisler,

mikroorganizmalar ve ürünleri, mikroorganizmalara besin kaynağı

olabilecek enfekte ya da enfekte olmayan doku atıkları ve smear tabakası

kök kanal sisteminden uzaklaştırılmaya çalışılır.6

İdeal bir irrigasyon solüsyonun özellikleri;7

Doku ve debrisleri eritebilmeli

Smear tabakasını kaldırabilmeli

Düşük yüzey gerilimi göstermeli

Lubrikant özellikte olmalı, kanal aletlerinin kayarak ilerlemesine

yardım etmeli

Dezenfektan özellikte olmalı

Endotoksinleri elimine etmeli

Düşük toksisite göstererek periradiküler dokulara zarar vermemeli

Dolgu malzemelerinin kavite duvarlarına bağlanmalarını olumsuz

etkilememeli

Kök Kanal İrrigasyonu

154

Kullanıcıya zarar vermemeli

Uzun raf ömrü olmalı

Saklaması kolay olmalı

Kanalda etkinliğini çabuk kaybetmemeli

Tadı ve kokusu kabul edilebilir olmalı

Düşük maliyetli olmalı

İRRİGASYON SOLÜSYONLARI

SODYUM HİPOKLORİT

NaOCl, antibakteriyel kapasitesi ve nekrotik dokuları , vital pulpa

dokusunu, dentin ve biyofilmlerin organik bileşenlerini çözme yeteneği

olan, en yaygın kullanılan irrigasyon solüsyonudur.8, 9 NaOCl solüsyonu

sıklıkla dezenfektan veya ağartma maddesi olarak kullanılır. Pulpa

dokusunu çözmesi ve patojen organizmalara karşı etkinliği nedeniyle

endodontik tedavilerde tercih edilir.8

Sodyum hipoklorit doku proteinleriyle temas ettiğinde nitrojen,

formaldehit ve asetaldehit oluşur. Peptit bağları parçalanır ve proteinler

çözülür, amino gruplarındaki (-NH-) hidrojen klorin(-NCl-) ile yer

değiştirir ve kloramin oluşur bu antimikrobiyal etkinlikte rol oynar.

Nekrotik doku ve pü formasyonunu çözer, antimikrobiyal ajanın enfekte

alanlara ulaşması kolaylaşır.10

2002 yılında Estrella sodyum hipokloritin etki mekanizmalarını şu

şekilde sınıfladı:10

1. Sabunlaştırma reaksiyonu: Sodyum hipoklorit yağlı asitleri

çözerek sabuna ve gliserole dönüştürür ve kalan solüsyonun

yüzey gerilimini düşürür. Bu sayede organik doku ve yağları

çözer.

2. Nötralizasyon reaksiyonu: Amino asitleri nötralize ederek su ve

tuza dönüştürür hidroksil iyonların ortamdan çıkması ile pH bir

miktarı düşer.

3. Hipokloröz asit oluşumu: Klor suda çözündüğünde ve organik

madde ile temas ettiğinde hipokloröz asit oluşur. Hipokloröz asit

(HOCl−) ve hipoklorit iyonları (OCl−) amino asit bozulmasına

ve hidrolize yol açar. Hipokloröz asit sodyum hipokloritin aktif

komponentidir ve organik doku çözer.

4. Çözücü etkisi: Protein amino grupları ile birleşen klor,

kloraminasyon reaksiyonu ile kloraminleri oluşturur. Kloraminler

Y. Güven

155

hücre metabolizmasını engeller; klor güçlü bir oksidandır ve

temel bakteri enzimlerinin SH gruplarını (sülfidril grubu) geri

dönüşü olmayan oksidasyonu ile inhibe eder.

5. Yüksek pH: Sodyum hipoklorit güçlü bir bazdır (pH> 11).

Yüksek pH hücre zarını ve DNA ‘yı bozar ve proteinleri denatüre

eder.

Alerjik reaksiyonlarla ilgili birkaç rapor yayınlanmış olmasına

rağmen, gerçek anlamda NaOCl'e karşı alerjilerin meydana gelmesi olası

değildir.11

Sodyum hipokloritin doku çözme özelliğini artırmak için çeşitli

yöntemler uygulanmaktadır. Düşük konsantrasyonlu NaOCl çözeltilerinin

sıcaklığının artırılması doku çözüme kapasitelerini geliştirir. Ayrıca,

ısıtılmış hipoklorit çözeltileri, organik artıkları dentin talaşlarından daha

verimli bir şekilde temizler.6 NaOCl, kök kanallarının irrigasyonunda

%0,5 ile %6 arasındaki konsantrasyonlarda kullanılır. Kanal tedavisi

sırasında önerilen sodyum hipoklorit konsantrasyonları konusunda

tartışma vardır. Bazı in vitro çalışmalar, yüksek konsantrasyonlardaki

NaOCl'nin Enterococcus faecalis ve Candida albicans'a karşı daha etkili

olduğunu göstermiştir.12, 13 Daha yüksek konsantrasyonlardaki NaOCl,

daha iyi bir doku çözme kabiliyetine sahiptir.14 Bununla birlikte, yüksek

hacimlerde kullanıldığında daha düşük konsantrasyonlarda eşit derecede

etkili olabilir.15 Sodyum hipokloritin doku çözücü etkisini sağlayan klorin

stabil değildir ve kısa sürede biter bu nedenle kanaldaki sodyum hipoklorit

sık sık tazelenmelidir.15

KLORHEKSİDİN (CHX)

Klorheksidin (CHX) İngiltere'de geliştirildi ve ilk olarak antiseptik

krem olarak pazarlandı. Hem insanlarda hem de hayvanlarda genel

dezenfeksiyon amacıyla deri, göz ve boğaz enfeksiyonlarının tedavisinde

kullanılmıştır.16 Endodontide irrigasyon ve kanaliçi medikament olarak

kullanılmaktadır.

Klorheksidin, pH’ı 5.5 ve 7.0 arasında olan suda iyi çözünen bir

katyonik bisguaniddir17 ve içerdiği katyonik yüklerden dolayı, bakterilerin

negatif yüklü yüzeylerine elektrostatik olarak bağlanabilir, hücre duvarının

dış katmanlarına zarar verebilir ve geçirgen hale getirebilir.18

Konsantrasyonu antibakteriyel özelliğini etkiler: Düşük konsantrasyonda

bakteriyostatik yüksek konsantrasyonda bakterisidaldir.19Substantif


156

özelliği vardır, katyonik yapısı nedeniyle ağız mukozası ve diş yapısı gibi

anyonik yüzeyler tarafından emilir.20 Bu uzun süreli antibaktiyel etki

göstermesini sağlar. %2’lik Klorheksidin kök kanal irrigasyon solüsyonu

olarak tercih edilen formudur.19 Yumuşak doku çözücü etkisi yoktur. Bu

nedenle sodyum hipokloritin yerini alamaz ve smear tabakasının

kaldırılmasında kullanılamaz.21 Basrani ve ark.19 yaptığı bir çalışmaya göre

sodyum hipokloritle teması sonucu toksik yapıda kırmızı çökelti (para-

kloroanilin)meydana gelmektedir. Klorheksidin-EDTA etkileşimi ise

beyaz bir tuz çökeltisi oluşturur.22

Yapılan araştırmalar klorheksidinin dentin-rezin bağlantısını

güçlendirdiğini bildirmişlerdir. Kollajen matriksin otodegradasyonu

rezinle dolmuş bir dentin yüzeyi oluşturur. Bu durum klorheksidin gibi

sentetik proteaz inhibitörleri ile önlenebilir. Klorheksidinin matriks

metalloproteinazları inhibe etmesi rezin dentin bağlantısını güçlendirir.23

CHX'e alerjik yanıtlar nadirdir ve CHX ile kök kanal irrigasyonunu

takiben herhangi bir reaksiyon bildirilmemiştir.24 Çeşitli çalışmalar

duyarlılık oranının yaklaşık %2 olduğunu bildirmiştir.25 Ancak mukozal

doku veya açık yaralarla doğrudan temas sonrasında anafilaksi gibi bazı

alerjik reaksiyonlar, kontak dermatit ve ürtiker bildirilmiştir.26, 27

EDTA (ETİLENDİAMİN TETRAASETİK ASİT)

Etilendiamin tetra-asetik asit, yaygın olarak EDTA olarak kısaltılır,

bir poliaminopolikarboksilik asittir renksiz ve suda çözünen katı bir

yapıdadır.28 Antibakteriyel etkinliği oldukça sınırlı olup konsantrasyonuna

ve ve pH’ına bağlıdır. Hücre zarındaki metal iyonları ile bağlanarak

bakterinin yüzey proteinlerini çeker ve bakterilerin ölümüne sebep olur.2

EDTA, kalsiyuma şelasyon ile bağlanarak dekalsifikasyon yapan bir

şelatördür. EDTA’nın dekalsifikasyon etkisi kendi kendini kısıtlar. Her

şelat molekülü bir kalsiyum ile bağlanabilir ve tüm şelatörler kalsiyumla

bağlandığında reaksiyon durur. Bu nedenle işlemler sırasında sık sık

kanalda tazelenerek uygulanmalıdır.2 Şelatörler temizleme kabiliyetlerinin

yanı sıra kök kanal duvarlarına tutunan biyofilmleri de ayırabilirler. Bu

antiseptik özelliğinin düşük olmasına rağmen kanal içi mikrobiyatanın

uzaklaştırılmasında etkili olmasını sağlar.28

Normalde tek başına EDTA smear tabakasını etkili bir şekilde

çıkaramaz; bu nedenle proteolitik etkili sodyum hipoklorit ile birlikte

kullanılmalıdır, çünkü EDTA organik doku çözemez.29 EDTA, kök

Y. Güven

157

kanallarının irrigasyonu sırasında % 17'lik konsantrasyonda kullanılır ve 1

dk’dan kısa süre içerisinde smear tabakasında etkili olur.29

EDTA’nın çeşitli kimyasallarla elde edilmiş preparatları mevcuttur.

Antimikrobiyal etkinliğini arttırmak için içeriğine Cetavlon/Cetrimid

eklenerek EDTAC elde edilmiştir.30 Üre peroksit eklenerek jel formunda

Rc-Prep elde edilir. Yapılan araştırmalar EDTA ve NaOCl'nin ayrı ayrı

kullanılması gerektiğini düşündürmektedir.31 Modern endodontide EDTA;

temizlik ve şekillendirme tamamlandıktan sonra yaklaşık 1 dakika

boyunca kök kanallarına uygulanır. Dentin tübüllerinde daha iyi

penetrasyon sağlamak için ultrasonik aktivasyon ile aktive edilebilir

ardından EDTA kalıntılarını yıkamak için bol miktarda NaOCl

uygulanmalıdır.32

HEBP- ETİDRONİK ASİT

Etidronik asit (HEBP) zayıf bir şelatördür. Dokulara karşı irritan

etkisi olmadığından kemik hastalıklarında sistemik olarak

uygulanmaktadır.33 EDTA’ ya alternatif bir irrigant olarak literatürde

yerini almıştır.34 Sodyum hipokloritle birlikte kullanıldığında etkileşime

girmemektedir, bu nedenle NaOCl ile beraber ve kombine olarak tek

irrigasyon solüsyonu halinde kullanımı önerilmektedir.6 Kök kanal

irrigasyonunda önerilen konsantrasyonları %9 ve %18’dir. Yapılan

çalışmalar bu konsantrasyonlarda kullanılan etidronik asit apikal üçlüdeki

smear tabakasını EDTA’ya göre daha etkin şekilde uzaklaştırmaktadır.35

MTAD VE TETRACLEAN

Antibiyotik, sitrik asit ve bir deterjandan oluşan bu solüsyon,

enfekte olmuş kök kanal sisteminden hem smear tabakasını hem de organik

dokuyu uzaklaştırabilir.36 MTAD; 2003 yılında Torabinejad ve Johnson

tarafından tanıtılmıştır. İçeriğinde %3 Doksisiklin, %4.25 sitrik asit ve

%0.5 polisorbat (Tween80) bulunmaktadır.36 MTAD, geleneksel

kemomekanik preparasyonun tamamlanmasından sonra final irrigasyon

solüsyonu olarak klinik uygulamada tavsiye edilmiştir.35, 37

MTAD İçeriğindeki doksisiklin antibakteriyel etki gösterir.

Tetrasiklin grubu olan doksisiklin geniş spektrumlu bir antibiyotiktir ve

bakterilerin protein sentezini inhibe eder. Tetrasiklinler yüksek

konsantrasyonda bakteriyostatik etki gösterirler.38 % 0.5 polisorbat ise

yüzey gerilimini düşürerek MTAD’ın dentine penetrasyonunu sağlar.

Klinik uygulamada smear tabakasını tamamen uzaklaştırmak için kök


158

kanalları %1.3’lük NaOCl ile yıkanır, ardından 1ml MTAD kanalda 5 dk.

bekletilir ve en son yıkama işlemi 4 ml MTAD ile tamamlanması

önerilmektedir.37

QMİX

2011 yılında tanıtılan QMix; EDTA, Triclosan ve klorheksidin

karşımından oluşan kombine bir irrigasyon solüsyonudur.39 Sodyum

hipokloritten sonra final irrigasyonunda kullanımı önerilmektedir.39 PCA

oluşumunu önlemek amacıyla kanal içerisinde kalan sodyum hipoklorit

salin solüsyonu ile durulanmalıdır. Smear tabakası kaldırma etkisi EDTA

ile benzerdir.40

İYODİN POTASYUM İYODİD(IKI)

IKI, %2 ile%5 arasında değişen konsantrasyonlarda kullanılan

endodontik bir irrigandır. IKI, bakteriyel enzimlerin serbest sülfidril

grupları ile reaksiyona girerek, disülfid bağlarını bölerek oksitleyici bir

ajan olarak işlev görür.41 Dirençli E. Faecalis enfeksiyonlarına karşı IKI ve

klorheksidin kombinasyonu oldukça etkili olmaktadır.42 En önemli

dezavantajı ise oldukça alerjen olmasıdır.43

İRRİGASYON TEKNİKLERİ

GELENEKSEL ŞIRINGA İRRİGASYONU

İrrigasyonun enjektörlerle kanal içine uygulandığı konvansiyonel

yöntemdir. Etkili bir irrigasyon ve sıvı değişimin sağlanabilmesi için iğne

ucu çalışma boyuna yakın yerleştirilmelidir.6 Ancak apikal bölgeden debris

çıkışını önlemek amacıyla bu yakınlık kontrol edilmelidir.44 İrrigasyon

sırasında iğne ucu apikla bölgede sıkıştırılmamalı ve aşırı basınç

uygulanmamalıdır.45

Dental anestezide kullanılan enjektöreler uçları açık olduğundan

dolayı kanal irrigasyonu sırasında solüsyonu apikal alana taşırma riski

mevcuttur.46 Bunu önlemek amacıyla bazı firmalar iğne uçlarını kapalı

tutup, uç kısmın yaklaşık 1 mm koronal bölgesinden delikli iğneler

üretmişlerdir. Ucu kapalı iğneler kanal irrigasyonu sırasında hidrodinamik

aktivasyonu da artırmaktadır.47

İrrigasyon iğnesinin kanal içerisinde ileri-geri hareket ettirilmesi,

solüsyonun mekanik olarak dokunulmamış alanlara ulaşmasına ve daha

etkin bir temizliğe olanak sağlar.45

Y. Güven

159

SONİK İRRİGASYON

Kanal içerisinde 2-6 kHz frekansta çalışan irrigasyon aktivasyon

sistemleridir.48 Kesici olmayan polimer uçlar kullanılarak irrigasyon

solüsyonlarını aktif hale getirirler. Frekansının düşük olması etkinliğinin

ultrasoniklere göre düşük olmasına yol açabilir ancak ultrasoniklerle

kıyaslandığında etkinlikleri benzer ya da ultrasonikleri daha başarılı bulan

çalışmalar mevcuttur.49, 50 Endoactivator,Vibringe ve EDDY başlıca sonik

aktivasyon sistemleridir.

PASİF ULTRASONİK İRRİGASYON

Sonik sisteme nazaran daha yüksek frekansa sahip irrigasyon

aktivasyon sistemleridir.51 Frekansları 25000-30000 Hz arasındadır.

Ultrasonik sistemler kök kanal preparasyonunda da kullanılmaktadır.52

Ultrasonik sistemler kök kanallarından blok şeklinde dentin kaldırdığı için

kanal içi irrigasyonda pasif olarak kullanılırlar.53 Pasif ultrasonik

aktivasyon tekniğinde kullanılan uçlar incedir ve kesici özellikleri yoktur.

Kanal duvarlarına temas ettiğinde kırılma riskleri vardır özellikle eğimli

kanallarda dikkatli kullanılması gerekir.

İrrigasyon solüsyonunda akustik dalgalanmalar yaparak etki

gösterir. Bu dalgalanma sıvının akış hızını arttırarak etkin bir temizlik

yapar.53, 54 Yapılan çalışmalarda, geleneksel irrigasyona nazaran pasif

ultrasonik irrigasyonun smear tabakasını kaldırmada ve bakteri sayısını

azaltmada çok daha başarılı olduğu görülmüştür.55

NEGATİF BASINÇLI İRRİGASYON

İrrigasyon solüsyonu apikal bölgeye kadar dağıtılıp daha sonra bir

kanül yardımıyla çekilmesi prensibine dayanır.56 İrrigasyon solüsyonu

kanala verilirken ünite bağlanmış özel emici uç ile aspire edilir. Bu şekilde

hem debris toplanır hem de apikalden taşma engellenir.56 Geleneksel

şırınga irrigasyonuna göre, kök kanal sisteminin daha iyi temizlenmesini

sağlamaktadır.56

EndoSafe, EndoVac ve RinsEndo bu prensiple çalışan

sistemlerdir.EndoVac apikal bölgeden solüsyon çıkışı olmadan irrigasyona

izin vermektedir.56 Yapılan araştırmalar EndoVac ile yapılan irrigasyonda

geleneksel şırınga tekniğine göre kök kanallarından daha fazla debris

kaldırıldığı bildirilmiştir.56


160

GENTLE WAVE SİSTEMİ

Standart kök kanal tedavisine minimal invaziv bir alternatif olarak

ortaya çıkmıştır. Multisonic Ultracleaning teknolojisi sayesinde irrigasyon

solüsyonunun tüm kök kanal sistemine ulaştığı ve karmaşık kök kanal

anatomilerinin verimli bir şekilde temizlenmesini sağladığı

belirtilmektedir.57

Yapılan araştırmalara göre; GentleWave Sistemini kullanmak için,

dişlerin minimum düzeyde preparasyonu yeterlidir (Örn: Boyut 15/04).

Sistemin oluşturduğu multisonik ses dalgaları, irrigasyon solüsyonunun

apikal bölgeye, isthmuslara, lateral kanallara, dentinal tübüllere ve diğer

anastomozlar gibi karmaşık alanlara nüfuz etmesini ve ulaşmasını sağlar.58

LAZERLE İRRİGASYON AKTİVASYONU

Diyot, Nd: YAG, erbiyum ve CO2 lazerler diş hekimliğinde en sık

kullanılanlardır.52 Er: YAG lazer (dalga boyu 2940 nm), suda en yüksek

absorpsiyona ve hidroksiapatite yüksek afiniteye sahiptir, bu da onu kök

kanal tedavisinde kullanıma uygun hale getirir.59 Etki mekanizması

sıvıların genişlemesi ve içe doğru patlaması ile sonuçlanan sekonder

kavitasyon oluşturmaktır.60 Özel fiber uçlar sayesinde uygulanan

PİPS(Photon-İnduced Photoacoustic Streaming) tekniği kök kanal

irrigasyonunda başarılı sonuçlar elde etmiştir.61 PİPS tekniği Er:YAG

modunda kullanılır ve fiber uç kanal ağzının 2-3 mm koronalinden kanal

içine doğru yön verilerek irrigasyonun aktivasyonu yapılır.61 Ultrasonik,

sonik ve geleneksel şırınga irrigasyonuna göre oldukça başarılı olduğu

çalışmalar mevcuttur.62, 63

FOTOAKTİVASYONLA DEZENFEKSİYON

Fotodinamik tedavi (PDT) veya ışıkla aktive edilen tedavi (LAT)

antimikrobiyal etkinliği nedeniyle endodontik uygulamalarda tercih

edilebilir64. Etki mekanizması; enfekte dokunun fotosensitizasyonu ve

fotosensitif dokunun ışınlanmasıdır. Bu durum hedef hücrede lizise yol

açar.65

Y. Güven

161

KAYNAKLAR

1. Calt S, Serper A. Time-dependent effects of EDTA on dentin

structures. Journal of endodontics. 2002;28(1):17-19.

2. Hülsmann M, Heckendorff M, Lennon A. Chelating agents in root

canal treatment: mode of action and indications for their use.

International endodontic journal. 2003;36(12):810-830.

3. Haapasalo M, Shen Y, Qian W, Gao Y. Irrigation in endodontics.

Dental Clinics. 2010;54(2):291-312.

4. Abou-Rass M, Piccinino MV. The effectiveness of four clinical

irrigation methods on the removal of root canal debris. Oral Surgery,

Oral Medicine, Oral Pathology. 1982;54(3):323-328.

5. Mohammadi Z, Abbott PV. Antimicrobial substantivity of root canal

irrigants and medicaments: a review. Australian Endodontic

Journal. 2009;35(3):131-139.

6. Zehnder M. Root canal irrigants. Journal of endodontics.

2006;32(5):389-398.

7. Alaçam T. Kök Kanallarının İrrigasyonu. Özyurt Matbaacılık;

2012:529-588.

8. Mohammadi Z. Sodium hypochlorite in endodontics: an update

review. International dental journal. 2008;58(6):329-341.

9. Senia ES, Marshall FJ, Rosen S. The solvent action of sodium

hypochlorite on pulp tissue of extracted teeth. Oral Surgery, Oral

Medicine, Oral Pathology. 1971;31(1):96-103.

10. Estrela C, Estrela CR, Barbin EL, Spanó JCE, Marchesan MA,

Pécora JD. Mechanism of action of sodium hypochlorite. Brazilian

dental journal. 2002;13(2):113-117.

11. Habets J, Geursen‐Reitsma A, Stolz E, Van Joost T. Sensitization to

sodium hypochlorite causing hand dermatitis. Contact Dermatitis.

1986;15(3):140-142.

12. Gomes B, Ferraz C, ME V, Berber V, Teixeira F, Souza‐Filho F. In

vitro antimicrobial activity of several concentrations of sodium

hypochlorite and chlorhexidine gluconate in the elimination of

Enterococcus faecalis. International endodontic journal.

2001;34(6):424-428.

13. Radcliffe C, Potouridou L, Qureshi R, et al. Antimicrobial activity

of varying concentrations of sodium hypochlorite on the endodontic

microorganisms Actinomyces israelii, A. naeslundii, Candida

albicans and Enterococcus faecalis. International endodontic

journal. 2004;37(7):438-446.

14. Hand RE, Smith ML, Harrison JW. Analysis of the effect of dilution

on the necrotic tissue dissolution property of sodium hypochlorite.

Journal of endodontics. 1978;4(2):60-64.


162

15. Moorer W, Wesselink P. Factors promoting the tissue dissolving

capability of sodium hypochlorite. Int Endod J. 1982;15(4):187-96.

16. Fardai O, Turnbull RS. A review of the literature on use of

chlorhexidine in dentistry. The Journal of the American Dental

Association. 1986;112(6):863-869.

17. Greenstein G, Berman C, Jaffin R. Chlorhexidine: an adjunct to

periodontal therapy. Journal of periodontology. 1986;57(6):370-

377.

18. Davies A. The mode of action of chlorhexidine. Journal of

Periodontal research. 1973;8:68-75.

19. Basrani B. Chlorhexidine gluconate. Australian Endodontic

Journal. 2005;31(2):48-52.

20. Magnusson B, Heyden G. Autoradiographic studies of 14C‐

chlorhexidine given orally in mice. Journal of Periodontal

Research. 1973;8:49-54.

21. Ringel AM, Patterson SS, Newton CW, Miller CH, Mulhern JM. In

vivo evaluation of chlorhexidine gluconate solution and sodium

hypochlorite solution as root canal irrigants. Journal of Endodontics.

1982;8(5):200-204.

22. Malkhassian G. Antibacterial effectiveness of a final rinse with

MTAD and intracanal medication with 2% chlorhexidine gel in teeth

with apical periodontitis. 2007.

23. Carrilho M, Carvalho RM, De Goes M, et al. Chlorhexidine

preserves dentin bond in vitro. Journal of dental research.

2007;86(1):90-94.

24. Autegarden J-E, Pecquet C, Huet S, Bayrou O, Leynadier F.

Anaphylactic shock after application of chlorhexidine to unbroken

skin. Contact Dermatitis. 1999;40(4)

25. Krautheim A, Jermann T, Bircher A. Chlorhexidine anaphylaxis:

case report and review of the literature. Contact dermatitis.

2004;50(3):113-116.

26. Ebo DG, Stevens WJ, Bridts CH, Matthieu L. Contact allergic

dermatitis and life-threatening anaphylaxis to chlorhexidine.

Journal of allergy and clinical immunology. 1998;101(1):128-129.

27. Pham N, Weiner J, Reisner G, Baldo B. Anaphylaxis to

chlorhexidine. Case report. Implication of immunoglobulin E

antibodies and identification of an allergenic determinant. Clinical

and experimental allergy: journal of the British Society for Allergy

and Clinical Immunology. 2000;30(7):1001-1007.

28. Spencer NC, Sunday JJ, Erifeta O, et al. Comparative stabilizing

effects of some anticoagulants on fasting blood glucose of diabetics

and non-diabetics, determined by spectrophotometry (glucose

oxidase). Asian Journal of Medical Sciences. 2011;3(6):234-236.

Y. Güven

163

29. Goldman M, Kronman JH, Goldman LB, Clausen H, Grady J. New

method of irrigation during endodontic treatment. Journal of

endodontics. 1976;2(9):257-260.

30. Gulabivala K, Ng Y, Gilbertson M, Eames I. The fluid mechanics of

root canal irrigation. Physiological Measurement. 2010;31(12):R49.

31. Grawehr M, Sener B, Waltimo T, Zehnder M. Interactions of

ethylenediamine tetraacetic acid with sodium hypochlorite in

aqueous solutions. International Endodontic Journal.

2003;36(6):411-415.

32. Zehnder M, Paque F. Disinfection of the root canal system during

root canal re‐treatment. Endodontic Topics. 2008;19(1):58-73.

33. Paqué F, Rechenberg D-K, Zehnder M. Reduction of hard-tissue

debris accumulation during rotary root canal instrumentation by

etidronic acid in a sodium hypochlorite irrigant. Journal of

endodontics. 2012;38(5):692-695.

34. Tartari T, Vila Nova de Almeida B, Carrera Silva Júnior JO, Facíola

Pessoa O. A new weak chelator in endodontics: effects of different

irrigation regimens with etidronate on root dentin microhardness.

International Journal of Dentistry. 2013;2013

35. Ulusoy Öİ, Zeyrek S, Çelik B. E valuation of smear layer removal

and marginal adaptation of root canal sealer after final irrigation

using ethylenediaminetetraacetic, peracetic, and etidronic acids with

different concentrations. Microscopy research and technique.

2017;80(7):687-692.

36. Torabinejad M, Johnson WB. Irrigation solution and methods for

use. Google Patents; 2007.

37. Shabahang S, Pouresmail M, Torabinejad M. In vitro antimicrobial

efficacy of MTAD and sodium hypochlorite. Journal of

endodontics. 2003;29(7):450-452.

38. Haznedaroğlu F, Ersev H. Tetracycline HCl solution as a root canal

irrigant. Journal of Endodontics. 2001;27(12):738-740.

39. Haapasalo M. Composition and method for irrigation of a prepared

dental root canal. Google Patents; 2014.

40. Stojicic S, Shen Y, Qian W, Johnson B, Haapasalo M. Antibacterial

and smear layer removal ability of a novel irrigant, QMiX.

International endodontic journal. 2012;45(4):363-371.

41. Sirén EK, Haapasalo MP, Waltimo TM, Ørstavik D. In vitro

antibacterial effect of calcium hydroxide combined with

chlorhexidine or iodine potassium iodide on Enterococcus faecalis.

European journal of oral sciences. 2004;112(4):326-331.

42. Baker NE, Liewehr FR, Buxton TB, Joyce AP. Antibacterial

efficacy of calcium hydroxide, iodine potassium iodide, betadine,

and betadine scrub with and without surfactant against E faecalis in


164

vitro. Oral Surgery, Oral Medicine, Oral Pathology, Oral

Radiology, and Endodontology. 2004;98(3):359-364.

43. Popescu I, Popescu M, Man D, et al. Drug allergy: incidence in

terms of age and some drug allergens. Medecine interne.

1984;22(3):195-202.

44. Boutsioukis C, Lambrianidis T, Kastrinakis E. Irrigant flow within

a prepared root canal using various flow rates: a computational fluid

dynamics study. International Endodontic Journal. 2009;42(2):144-

155.

45. Hülsmann M, Hahn W. Complications during root canal irrigation–

literature review and case reports. International endodontic journal.

2000;33(3):186-193.

46. Mehdipour O, Kleier D, Averbach D, Kleier DJ, Averbach RE.

Anatomy of sodium hypochlorite accidents. choice. 2007;5(8):9.

47. Pasricha SK, Makkar S, Gupta P. Pressure alteration techniques in

endodontics-a review of literature. Journal of clinical and

diagnostic research: JCDR. 2015;9(3):ZE01.

48. Tronstad L, Barnett F, Schwartzben L, Frasca P. Effectiveness and

safety of a sonic vibratory endodontic instrument. Dental

Traumatology. 1985;1(2):69-76.

49. Jensen SA, Walker TL, Hutter JW, Nicoll BK. Comparison of the

cleaning efficacy of passive sonic activation and passive ultrasonic

activation after hand instrumentation in molar root canals. Journal

of Endodontics. 1999;25(11):735-738.

50. Sabins RA, Johnson JD, Hellstein JW. A comparison of the cleaning

efficacy of short-term sonic and ultrasonic passive irrigation after

hand instrumentation in molar root canals. Journal of Endodontics.

2003;29(10):674-678.

51. Walmsley A, Williams A. Effects of constraint on the oscillatory

pattern of endosonic files. Journal of Endodontics. 1989;15(5):189-

194.

52. Gu L-s, Kim JR, Ling J, Choi KK, Pashley DH, Tay FR. Review of

contemporary irrigant agitation techniques and devices. Journal of

endodontics. 2009;35(6):791-804.

53. Ahmad M, Ford TRP, Crum LA. Ultrasonic debridement of root

canals: acoustic streaming and its possible role. Journal of

Endodontics. 1987;13(10):490-499.

54. de Gregorio C, Estevez R, Cisneros R, Paranjpe A, Cohenca N.

Efficacy of different irrigation and activation systems on the

penetration of sodium hypochlorite into simulated lateral canals and

up to working length: an in vitro study. Journal of endodontics.

2010;36(7):1216-1221.

Y. Güven

165

55. Baker NA, Eleazer PD, Averbach RE, Seltzer S. Scanning electron

microscopic study of the efficacy of various irrigating solutions.

Journal of endodontics. 1975;1(4):127-135.

56. Nielsen BA, Baumgartner JC. Comparison of the EndoVac system

to needle irrigation of root canals. Journal of endodontics.

2007;33(5):611-615.

57. Haapasalo M, Wang Z, Shen Y, Curtis A, Patel P, Khakpour M.

Tissue dissolution by a novel multisonic ultracleaning system and

sodium hypochlorite. Journal of endodontics. 2014;40(8):1178-

1181.

58. Shon W-J. Introducing the GentleWave System. Restorative

dentistry & endodontics. 2016;41(3):235.

59. Coluzzi DJ. Fundamentals of dental lasers: science and instruments.

Dental Clinics of North America. 2004;48(4):751-70, v.

60. Blanken J, De Moor RJG, Meire M, Verdaasdonk R. Laser induced

explosive vapor and cavitation resulting in effective irrigation of the

root canal. Part 1: a visualization study. Lasers in Surgery and

Medicine: The Official Journal of the American Society for Laser

Medicine and Surgery. 2009;41(7):514-519.

61. DiVito E, Peters OA, Olivi G. Effectiveness of the erbium: YAG

laser and new design radial and stripped tips in removing the smear

layer after root canal instrumentation. Lasers in medical science.

2012;27(2):273-280.

62. Li D, Jiang S, Yin X, Chang JWW, Ke J, Zhang C. Efficacy of

needle, ultrasonic, and endoactivator irrigation and photon-induced

photoacoustic streaming in removing calcium hydroxide from the

main canal and isthmus: an in vitro micro-computed tomography

and scanning electron microscopy study. Photomedicine and Laser

Surgery. 2015;33(6):330-337.

63. Keleş A, Arslan H, Kamalak A, Akçay M, Sousa-Neto MD, Versiani

MA. Removal of filling materials from oval-shaped canals using

laser irradiation: a micro–computed tomographic study. Journal of

endodontics. 2015;41(2):219-224.

64. Hamblin MR, Hasan T. Photodynamic therapy: a new antimicrobial

approach to infectious disease? Photochemical & Photobiological

Sciences. 2004;3(5):436-450.

65. Shrestha A, Kishen A. The effect of tissue inhibitors on the

antibacterial activity of chitosan nanoparticles and photodynamic

therapy. Journal of endodontics. 2012;38(9):1275-1278.

root canal irrigation

Documents