reinigen en desinfecteren van handen en materialen

2 Infectiepreventie: reinigen endesinfecteren van handen enmaterialen

2.1

Inleiding

Handhygiene is een van de belangrijkste middelen om te voorkomen dat er in zorg-instellingen onnodige infecties (kruisinfecties) optreden. De Werkgroep Infectiepre-ventie (WIP) (www.wip.nl) heeft richtlijnen samengesteld ten aanzien van het desin-fecteren en wassen van de handen. Wanneer iedere verzorgende volgens voorschriftwerkt, zal dit leiden tot vermindering van het aantal kruisinfecties.Doelen van hand desinfectie en handreiniging zijn:. het voorkomen dat micro-organismen verspreid worden naar zorgvragers, bezoe-kers en personeel;

. het voorkomen dat micro-organismen het eigen lichaam binnengaan, bijvoorbeeldvia een wondje of via het eten.

In dit hoofdstuk leer je over het juist desinfecteren en reinigen van de handen enmaterialen. Bovendien verdiep je je ook in de keuze van wel of niet desinfecteren ofreinigen.

2.2

Beginvereisten en voorkennistoets

beginvereisten

Daar waar het gaat om hygienische maatregelen, is het van belang dat je kennis hebtvan en inzicht in de anatomie en fysiologie van micro-organismen.Maak de voorkennistoets om te controleren of je over de vereiste voorkennis beschikt.

voorkennistoets

Deze toets bevat tien waar/niet waar-vragen. Kruis aan of de uitspraak waar of nietwaar is.

Bewering waar niet waar

1 De meeste ziekteverwekkers zijn niet met het blote oog waar te

nemen.

& &

2 Alle micro-organismen zijn ziekteverwekkers. & &

3 Virussen zijn kleiner dan bacterien. & &

4 Bacterien behoren tot het plantenrijk. & &

5 Virussen planten zich voort door te delen. & &

6 Als iemand besmet wordt, wordt hij of zij niet altijd ziek. & &

7 Via voedsel kunnen micro-organismen zich verspreiden. & &

BSL - WB_A4_1KMM 013

Bewering waar niet waar

8 Schimmels en gisten behoren niet tot de micro-organismen. & &

9 Antibiotica zijn niet werkzaam tegen virussen. & &

10 Een koude omgeving is ideaal voor het vermenigvuldigen van bac-

terien.

& &

In hoofdstuk 12 staan de antwoorden. Ga na welke vragen je goed of fout hebtbeantwoord. Lees van de foutief gegeven antwoorden de betreffende leerstof nogeens door.

2.3

Casus

Casus


p e r s o on l i j k e h y g i e n e14

Alice deelt samen met de afdelingsassistent de broodmaaltijden van de zorg-vragers rond. Als zij bij meneer Roughaert komt, begroet deze hem met eenopgewekt ‘Goedemorgen’. Meneer Roughaert is al gewassen en gekleed. Alicereageert hier verrast op, zij vindt het een ware prestatie van meneer Roughaert.Meneer Roughaert vertelt dat hij er een hekel aan heeft om zijn ontbijt op bed tegebruiken en dat hij daarom zijn uiterste best heeft gedaan om gezellig in deconversatieruimte te kunnen ontbijten. Als Alice zijn wond nu nog even wilverzorgen, dan belemmert niets hem meer om in de conversatieruimte te gaanontbijten! Alice weifelt even, maar besluit dan toch dat zij meneer Roughaert nietkan teleurstellen. Zij haalt snel de verbandkar. Zij rijdt de kar de kamer vanmeneer Roughaert binnen zodat het op de gang niet zo vol is, daar staat immersook nog de ontbijtkar! Wat haastig verzorgt zij de wond van meneer Roughaert.Alice besluit de verbandkar maar even te laten staan en eerst de ontbijten verderrond te delen. In haar haast vergeet zij het vieze verbandmateriaal op te ruimenen haar handen te wassen.

2.4

Studieactiviteiten

Maak de in dit hoofdstuk geformuleerde studieactiviteiten zo veel samen mogelijkmet een of meer medeleerlingen. Raadpleeg verschillende handboeken, tijdschriftenen websites over verpleegkunde/verzorging om verschillen, overeenkomsten, tegen-strijdigheden en dergelijke te bespreken. Vergeet niet om antwoorden, vragen endiscussiepunten voor de contacturen te noteren.

2.4.1

Wat is wat?

De verhoging van de kwaliteit van zorg aan zorgvragers in zorginstellingen staatsteeds meer in de belangstelling. In de inleiding is aangegeven dat hygiene een nietweg te denken begrip is in de gezondheidszorg. Kennis van hygiene is voor allemedewerkers in de gezondheidszorg van groot belang wil men goede zorg verlenen.Maak voor de beantwoording van de volgende vragen mede gebruik van de website.a Ga op de website of in studieboeken na wat het verschil is tussen persoonlijke

hygiene en ziekenhuishygiene.

b Verklaar de volgende begrippen:

sepsis

studietaak


2 i n f e c t i e p r e v e n t i e 15

asepsis

antisepsis

kruisinfectie of ziekenhuisinfectie

2.4.2

Persoonlijke hygiene

Je kent vast wel het oude gezegde ‘verbeter de wereld en begin bij jezelf’. In het kadervan hygiene in de gezondheidszorg zou je dit gezegde kunnen ombuigen naar‘voorkom kruisinfecties en begin bij je persoonlijke hygiene’. Persoonlijke hygiene iseen van de algemene preventieve maatregelen ter voorkoming van kruisinfecties.a Ga bij jezelf na wat jij verstaat onder persoonlijke hygiene in je dagelijks leven en

wat je doet om voor jezelf aan deze eisen te voldoen.

b Ga vervolgens na, met behulp van de website en handboeken verpleegkunde/verzorging wat men daar verstaat onder persoonlijke hygiene van de verzorgende.Geef voor jezelf aan welke zaken je met betrekking tot je persoonlijke hygiene kunthandhaven en welke je zult moeten aanpassen wanneer je in de gezondheidszorggaat stagelopen en werken.

Handhaven

orienteringstaak



Aanpassen

c Lees de casus en benoem alle aspecten met betrekking tot de hygiene die hierinnaar voren komen; denk aan zowel persoonlijke als ziekenhuishygiene.

2.4.3

Desinfectie

Een veelvoorkomende maatregel is desinfecteren.a Wat wordt verstaan onder desinfectie?

b Wat wordt verstaan onder desinfectantia?

2.4.4

Handen desinfecteren en/of wassen?

Het desinfecteren en wassen van de handen is een van de maatregelen die je neemtom overdracht van ziektekiemen via de handen te voorkomen. Het is daarom vangroot belang om precies te weten wanneer en waarom je je handen moet desinfec-teren en/of wassen. Maak voor de beantwoording van de volgende vraag mede ge-bruik van de website.

studietaak

studietaak



a Ga in de literatuur na wanneer en in welke situaties je je handen moet desinfec-teren en/of wassen.

b Lees de casus nogmaals. Had Alice voor de wondverzorging haar handen moetendesinfecteren en/of wassen? Wat had zij na de wondverzorging moeten doen?

voor verzorging

reden

na verzorging

reden

2.4.5

Systematiek van het handen wassen

De wijze waarop ieder gewend is zijn handen te wassen varieert. De een houdt dehanden even onder de kraan en de ander wast grondig met water en zeep. Was jehanden zoals je dat normaal doet. Bekijk vervolgens de inhoudelijke analyse Handenwassen. Bepaal de verschillen tussen het handen wassen door jezelf en zoals dat in deinhoudelijke analyse aangegeven wordt. Word je bewust van je eigen methode vanwassen en pas deze waar nodig aan.

toepassingstaak



Noteer je eigen methode van handen wassen (bijvoorbeeld wel of geen vaste volgordehanteren, wel of geen behoorlijke hoeveelheid zeep gebruiken, polsen wel of nietwassen en dergelijke).

Lees ook de analyse Handen desinfecteren. Noteer vragen.

2.4.6

De infectieketen

Besmetting van een individu verloopt in een aantal stappen: de zogenoemde infec-tieketen. De verschillende stappen zijn: verwekker, besmettingsbron, porte de sortie,besmettingsweg, porte d’entree (toegangsplaats) en gastheer. Ga na wat de verschil-lende begrippen betekenen. Zoek ook op websites.

verwekker

besmettingsbron

porte de sortie

studietaak



besmettingsweg

porte d’entree

gastheer

2.4.7

Kruisinfectie

In de beschreven casus is het risico van een kruisinfectie niet denkbeeldig.a Geef aan op welke meest voor de hand liggende wijze hier een kruisinfectie kan

ontstaan. Maak gebruik van de termen die in de infectieketen zijn genoemd (zie devraag in 2.4.6).

b Het is goed voor te stellen dat een kruisinfectie nogal wat consequenties zouhebben voor meneer Roughaert of een van zijn medezorgvragers, zowel in licha-melijk, psychisch als sociaal opzicht. Schrijf van elk aspect een voorbeeld op.

lichamelijk

toepassingstaak



psychisch

sociaal

2.4.8

Reiniging en desinfectie van materialen

Naast het desinfecteren en/of wassen van de handen zijn er ook meer specifiekemaatregelen ter voorkoming van kruisinfecties. Dit betreft onder andere het reinigenen desinfecteren van materialen. Zoals we thuis materialen schoonmaken wordt erook in instellingen schoongemaakt. Dit noemen we huishoudelijk reinigen. In in-stellingen onderscheiden we regels met betrekking tot de volgende drie categorieen:. voorwerpen rond de zorgvrager;. oppervlakten (bijvoorbeeld vloeren);. instrumentarium.a Welke algemene voorschriften tref je in de literatuur aan met betrekking tot deze

drie categorieen? Raadpleeg ook de website.

voorwerpen rond de zorgvrager

oppervlakten

instrumentarium

studietaak



b Had Alice, behalve hygienische maatregelen voor haar handen, ook nog maat-regelen moeten nemen met betrekking tot de omgeving van de zorgvrager enhetgebruikte instrumentarium?

c Het desinfecteren kan op verschillende manieren plaatsvinden; onder andere doorgebruik te maken van verhitting, straling (gammastraling of ultraviolette straling)en door toepassing van chemische middelen. Schrijf van elk een voorbeeld op.Raadpleeg ook de website.

verhitting

straling

chemische middelen

d Schrijf ten minste vijf belangrijke aandachtspunten bij een efficient gebruik vandesinfectantia op. Raadpleeg behalve de website ook je boeken en beroepstijd-schriften.



2.4.9

Verschillen

Na deze opdrachten uitgewerkt te hebben, kun je wellicht aangeven waarom er inandere instellingen dan het algemeen ziekenhuis op een minder intensieve maniermaatregelen worden getroffen ter voorkoming van infecties. Schrijf een aantal rede-nen hiervoor op.

2.5

Inhoudelijke analyses Handhygiene

2.5.1

Handen desinfecteren

In het algemeen worden handreiniging met water en zeep en het inwrijven van dehanden met handalcohol voor de preventie van kruisinfecties als gelijkwaardig aanelkaar beschouwd. De keuze voor handen wassen of handen desinfecteren zal danworden bepaald door de praktische uitvoerbaarheid (zoals de aanwezigheid van eenwastafel) en de mate van bevuiling van de handen. Om een optimaal effect vanhandalcohol te bereiken moeten de handen tevoren goed droog zijn.

Procedure Werkwijze Toelichting Aandachtspunten/

kritieke punten/

observaties

Voor

1 Controleer en verzamel

benodigdheden.

Pak en/of controleer dis-

penser met handalcohol.

De voorkeur gaat uit naar

een muurdispenser met

handalcohol waar wat vet

aan is toegevoegd, om

uitdrogen van de handen

door veelvuldig desinfec-

teren te voorkomen.

Handalcohol heeft een

onmiddellijk kiemdo-

dende werking. Toevoe-

ging van chloorhexidine

of een andere desinfec-

tans geeft een langerdu-

rend effect.

discussietaak




kritieke punten/

observaties

2 Controleer en inspec-

teer handen en polsen.

Verwijder sieraden van de

handen en polsen.

Bacterien kunnen zich

nestelen op en onder sie-

raden.

In het verpleeghuis, de

thuis- en de kraamzorg is

het dragen van handen

polssieraden niet toege-

staan. In psychiatrische

centra en instellingen

voor zorgvragers met een

verstandelijke beperking,

kunnen andere regels gel-

den.

Controleer de lengte van

de nagels. Verwijder

nagellak.

Korte nagels zijn beter

schoon te maken en voor-

komen sterke ophoping

van bacterien onder de

nagels.

Controleer de huid en

nagelriemen op beschadi-

gingen.

Huidbeschadigingen kun-

nen tot ontstekingen lei-

den.

Per instelling zijn afspra-

ken gemaakt over wat te

doen bij huidbeschadigin-

gen. Ga deze afspraken

na. Veelal wordt geadvi-

seerd gebruik te maken

van wegwerphandschoe-

nen.

Rol – indien van toepas-

sing – de mouwen tot

boven de ellebogen op.

Dit voorkomt dat micro-

organismen van de han-

den op mouwen en/of ar-

men komen.

3 Controleer of handen

en polsen droog zijn.

Check of je handen en

polsen droog zijn; zo niet

droog deze dan met bij

voorkeur een papieren

handdoekje.

Bij natte handen wordt de

handalcohol met water

vermengd en werkt daar-

door niet effectief.

Tijdens

4 Voorzie de handen van

handalcohol.

Vorm met een van je han-

den een kommetje.

Druk met je andere elle-

boog/hand op de dispen-

ser zodat er ten minste

3 ml vloeistof in het kom-

metje komt.

Het bedienen van de dis-

penser met de elleboog

verdient de voorkeur, zo-

dat de handalcohol mak-

kelijker op de handen

kunt laten komen.




kritieke punten/

observaties

5 Wrijf de handalcohol

uit.

Verdeel de handalcohol

zorgvuldig over zowel de

handpalm, handrug, vin-

gers, vingertoppen, duim

en pols van beide handen

en blijf wrijven tot de

handalcohol opgedroogd

is.

Let er ook op de gebieden

tussen de vingers in te

wrijven. Verder werken

met natte handen geeft

micro-organismen een

kans om te groeien.

Voor een optimale kiem-

dodende werkingstijd van

handalcohol geldt 30 se-

conden desinfecteren met

handalcohol.

2.5.2

Handen wassen

In deze analyse werken we het wassen van de handen uit, zo wel het wassen metbehulp van een kraan met elleboog-/voetbediening of met behulp van een gewonekraan en het wassen met behulp van een zeepdispenser met elleboog-/voetbediening.Wanneer de handen zichtbaar verontreinigd zijn, worden ze altijd gewassen metwater en vloeibare zeep. De duur van de handeling is afhankelijk van de verontreini-ging van de handen en het doel van het handen wassen. Over het algemeen wordt 10seconden als minimum genomen en varieert de aanbevolen tijdsduur tussen de 1 en 3minuten.


kritieke punten/

observaties

Voor

1 Controleer en verzamel

benodigdheden.

Pak en/of controleer: In verband met efficient

werken.

Speel vroegtijdig in op

mogelijke beperkingen

van de omgeving, maar

houd daarbij altijd het

doel van handen wassen

voor ogen, namelijk voor-

komen van (kruis)infec-

ties.

zeepdispenser met vloei-

bare zeep (bij voorkeur

voet- of elleboogbedie-

ning)

Het gebruik van een ge-

woon stuk zeep in een

zeepbakje kan snel een

bron van bacteriegroei

vormen, evenals het ge-

bruik van een katoenen

handdoek.

eventueel nagelborstel Borstelen van nagels ge-

beurt alleen bij ernstige

verontreiniging. Normaal

gesproken zul je met

‘schone’ handen/nagels op

het werk komen.




kritieke punten/

observaties

warm/koudwaterkraan

(zo mogelijk met voet- of

elleboog-bediening)

Minder kans op kruisin-

fecties, omdat je bij het

(af)nemen van zeep/wa-

ter niet met de handen

aan de dispenser/kraan

komt.

papieren handdoekjes

pedaalemmer

In verband met hygiene.

eventueel handcreme. Om de handen gaaf en

soepel te houden.

2 Controleer en inspec-

teer handen en polsen.

Verwijder sieraden van de

handen en polsen.

Zeepresten en bacterien

kunnen zich nestelen op

en onder sieraden.

Afhankelijk van de zorgs-

etting, wordt het dragen

van handen polssieraden

wel of niet toegestaan.

Controleer de lengte van

de nagels, knip deze zo

nodig bij. Verwijder

nagellak.

Korte nagels zijn beter

schoon te maken en voor-

komen sterke ophoping

van bacterien onder de

nagels (normaal gespro-

ken heb je dit thuis al ge-

daan!).

Controleer de huid en

nagelriemen op beschadi-

gingen.

Huidbeschadigingen kun-

nen tot ontstekingen lei-

den.

Per instelling zijn afspra-

ken gemaakt over wat te

doen bij huidbeschadigin-

gen. Ga deze afspraken

na. Veelal wordt geadvi-

seerd gebruik te maken

van wegwerphandschoe-

nen.

Rol – indien van toepas-

sing – de mouwen tot

boven de ellebogen op.

Dit voorkomt dat micro-

organismen van de han-

den op mouwen en/of ar-

men komen.

Tijdens

3 Open de watertoevoer. Openmet elleboog of voet

de watertoevoer en stel

de water temperatuur in

op handwarm. Gebruik bij

een gewone kraan hier

een papieren handdoekje

voor.

Om het overbrengen van

micro-organismen te

voorkomen.

Neem handwarm water,

omdat hierdoor de huid-

porien zich openen en

transiente huidflora mak-

kelijker verwijderd kan

worden.




kritieke punten/

observaties

4 Maak handen en pol-

sen goed nat.

Houd de polsen en han-

den onder de kraan, houd

daarbij de handen van het

lichaam af gericht.

Voorkomt het nat worden

van de kleding tijdens het

wassen en voorkomt con-

tact van de kleding met

de wastafel.

Voorkom dat er water op

de vloer spat; micro-orga-

nismen verspreiden zich

gemakkelijk op natte op-

pervlakken. Bovendien

kan men op gladde vloe-

ren uitglijden.

Raak met de handen en

polsen de wasbak niet

aan.

I.v.m. micro-organismen

op de wasbak.

5 Sluit de watertoevoer. Sluit met voet-/ elleboog-

bediening of papieren

handdoekjes de water-

toevoer.

Uit milieuoogpunt ver-

spillen we geen water.

Waterbesparing is een

goede zaak, maar deze

mag nooit ten koste gaan

van de hygiene.

6 Neem zeep. Vorm met een van beide

handen een kommetje.

Druk met de andere elle-

boog of met de voet op de

bediening van de zeepdis-

penser.

Houd de hand(en) een

paar centimeter onder de

dispenser.

Handcontact met der

zeepopening van dispen-

ser bevordert de versprei-

ding van micro-organis-

men.

Laat minimaal 1 pomp-

slag (= 1 ml zeep) op de

hand(en) komen.

Neem voldoende zeep om

schuimvorming mogelijk

te maken.

Bij gebruik van een stuk

zeep: de zeep voor en na

gebruik afspoelen.

Om vuil van de zeep af te

spoelen.




kritieke punten/

observaties

7 Was handen en polsen. Wrijf de handpalmen over

elkaar, zodat de zeep gaat

schuimen.

Door zowel de zeep als de

wrijving komen de micro-

organismen vrij uit de

porien.

Was de rug van de ene

hand met de palm van de

andere.

Zorg ervoor dat je je aan-

went in een vaste volg-

orde te wassen, dit voor-

komt dat je gedeelten

overslaat.

Was een voor een de duim

en de vingers.

Was de rug van de andere

hand met de palm van de

eerste hand.

Was een voor een de duim

en de vingers van de

andere hand.

Was goed tussen de vin-

gers.

Besteed extra aandacht

aan het gebied onder de

nagels en rondom nagel-

riemen, de duimen, de

knokkels en de zijkanten

van de handen, omdat

hier veel micro-organis-

men aanwezig zijn.

Plaats vingers om de pols,

eerst bovenlangs daarna

onderlangs, terwijl je

draaiende bewegingen

maakt met de pols (doe

dit bij beide polsen).

Houd de handen tijdens

het wassen lager dan de

polsen.

Het water loopt dan van

het minst besmette deel

naar het meest besmette

deel (de handen) en via de

vingertoppen van de han-

den af.

8 Open de watertoevoer. Zie 3. Zie 3. Zie 3.

9 Spoel de handen en

vingers af.

Laat met stromend water

de zeepresten wegspoe-

len.

Stromend water spoelt

vuil en organismen weg.

Spoel de huid goed af,

omdat zeepresten de huid

kunnen irriteren.

Laat het water van de

vingertoppen naar de pol-

sen aflopen.

Hierdoor voorkom je dat

er micro-organismen van

de onderarmen op de

schone polsen en handen

komen.




kritieke punten/

observaties

10 Sluit de watertoevoer. Sluit met behulp van de

voet- of elleboogbedie-

ning de kraan.

Voorkom kruisinfectie

door handcontact met de

kraan.

Bij een handbediende

kraan draai je de kraan –

met een papieren hand-

doekje – pas dicht nadat je

je handen gedroogd hebt.

11 Droog de handen en

polsen.

Sla het water van de han-

den af.

Voorkom contact met de

wasbak.

Droog – zacht wrijvend en

deppend – de vingers en

polsen zorgvuldig af.

Wrijven geeft sneller be-

schadigingen van de

huid.

Vergeet niet goed tussen

de nagelranden en vingers

te drogen.

Neem een papieren hand-

doekje uit de houder.

Zorg ervoor dat de handen

goed droog zijn, gebruik

zo nodig meerdere hand-

doekjes.

Droog vanaf het meest

schone deel (de vingers)

naar het minst schone

deel (de polsen en ellebo-

gen).

Vochtige plekken zijn

broedplaatsen voor bac-

terien.

Deponeer het papieren

handdoekje in de pedaa-

lemmer.

Vermijd huidcontact met

de afvalemmer.

Vermijd handcontact met

de afvalemmer.

Herhaal deze methode

met telkens een nieuw

papieren handdoekje tot

alle vingers en beide pol-

sen droog zijn.

Na

12 Controleer en verzorg

zo nodig de handen.

Ga na of de handen en

nagels schoon zijn.

Indien de huid er uitge-

droogd uitziet, overweeg

dan het gebruik van een

handcreme.

Handcreme uit tube op

hand brengen creme ver-

delen en inwrijven.

Ruwe handen, kloven en

dergelijke zijn moeilijker

te reinigen en te drogen

en vormen daardoor een

broedplaats voor micro-

organismen.

Herhaaldelijk wassen kan

ruwe handen veroorza-

ken, maar ga in geen ge-

val minder de handen

wassen.

Gebruik handcreme alleen

voor pauzes, daarna (dus

voor het werk) handen

wassen. Ook na werktijd

handcreme aanbrengen.



2.6

Leerresultaten

Controleer en vul de volgende leerresultaten aan met eigen, meer specifieke leer-ervaringen.

Ik kan:1 de begrippen hygiene, ziekenhuishygiene, sepsis, antisepsis, asepsis en

kruisinfectie omschrijven;2 aangeven welke consequenties een kruisinfectie voor een zorgvrager kan

hebben;3 de infectieketen verklaren en uitleg geven aan de begrippen: besmettings-

bron, besmettingsweg, porte d’entree (toegangsplaats) en gastheer;4 aangeven wat het nut is van je eigen persoonlijke hygiene ter voorkoming van

infectie;5 vertellen op welke wijze ik mijn handen was;6 de doelen van handen desinfecteren en wassen vertellen;7 criteria aangeven waarmee je kunt bepalen of je in een bepaalde zorgsituatie

de handen dient te desinfecteren en/of te wassen;8 beschrijven wat er bij reinigen en bij desinfecteren gebeurt;9 vertellen en toelichten hoe je je handen moet desinfecteren en wassen als

maatregel ter voorkoming van infecties;10 twee vormen van desinfectie beschrijven en van beide vormen voorbeelden

geven;

11

12

13



reinigen en desinfecteren van handen en materialen

Documents