psihologija

Psihologija

Sanja Olbina Bori, prof

Zagreb, 2014.

Autor: Sanja Olbina Bori, prof Naslov: Psihologija Izdanje: 1. izdanje Urednik: Ivan Jurii Voditelj projekta: Domagoj Mak Nakladnik: Algebra d.o.o., 2014. Za nakladnika: mr.sc. Mislav Balkovi Mjesto i godina izdanja: Zagreb, 2014. Sva prava pridrana. Niti jedan dio ove knjige ne smije se reproducirati ili prenositi u bilo kojem obliku, niti na koji nain. Zabranjeno je svako kopiranje, citiranje te upotreba knjige u javnim i privatnim edukacijskim organizacijama u svrhu organiziranih kolovanja, a bez pisanog odobrenja nositelja autorskih prava. Copyright Algebra d.o.o.

SADRAJ:

1. POGLAVLJE: ODREENJE PSIHOLOGIJE....................................................................................... 7

1.1 to je psihologija ................................................................................................................................................................... 8 1.1.1 Znanstveni i neznanstveni pristup .............................................................................................................................. 9

1.2 Povijest psihologije ............................................................................................................................................................... 9 1.3 Teorijski pristupi u psihologiji ........................................................................................................................................ 10 1.4 Grane suvremene psihologije ......................................................................................................................................... 11

1.4.1 Najznaajnije teorijske grane psihologije ............................................................................................................. 11 1.4.2 Primijenjene grane psihologije ................................................................................................................................. 12

1.5 Metode psihologije ............................................................................................................................................................ 13 1.5.1 Samoopaanje ................................................................................................................................................................ 14 1.5.2 Opaanje u prirodnim uvjetima ............................................................................................................................... 14 1.5.3 Korelacijska metoda ..................................................................................................................................................... 15 1.5.4 Metoda eksperimenta ................................................................................................................................................. 16 1.5.5 Prouavanje sluajeva .................................................................................................................................................. 17 1.5.6 Anketa ............................................................................................................................................................................... 17

1.6 Tehnike prikupljanja podataka ....................................................................................................................................... 19 1.7 Pitanja za ponavljanje ........................................................................................................................................................ 21

2. POGLAVLJE: BIOLOKE OSNOVE PONAANJA ............................................................................. 29

2.1 ivani sustav ....................................................................................................................................................................... 30 2.1.1 Graa ivane stanice .................................................................................................................................................. 30

2.2 Prijenos poruka kroz ivani sustav .............................................................................................................................. 31 2.2.1 Vrste neuroprijenosnika .............................................................................................................................................. 32

2.3 Podjela ivanog sustava ................................................................................................................................................. 33 2.3.1 Periferni ivani sustav ................................................................................................................................................ 33 2.3.2 Sredinji ivani sustav ................................................................................................................................................ 35

2.4 Sustav lijezda s unutranjim izluivanjem ................................................................................................................ 41 2.5 Pitanja za ponavljanje ........................................................................................................................................................ 43

3. POGLAVLJE: OSJETI I PERCEPCIJA ........................................................................................... 51

3.1 Osjeti ....................................................................................................................................................................................... 52 3.1.1 Kako nastaju osjeti ........................................................................................................................................................ 52 3.1.2 Receptori .......................................................................................................................................................................... 53

3.2 Mjerenje osjetljivosti .......................................................................................................................................................... 54

3.2.1 Neke pojave vezane uz osjete .................................................................................................................................. 55 3.3 Osjetni sustavi ...................................................................................................................................................................... 56

3.3.1 Vid ....................................................................................................................................................................................... 56 3.3.2 Sluh ..................................................................................................................................................................................... 58 3.3.3 Njuh .................................................................................................................................................................................... 59 3.3.4 Okus ................................................................................................................................................................................... 59 3.3.5 Koni osjeti ...................................................................................................................................................................... 59 3.3.6 Osjeti za ravnoteu ....................................................................................................................................................... 61 3.3.7 Kinestetiki osjeti ........................................................................................................................................................... 61

3.4 Percepcija ............................................................................................................................................................................... 61 3.4.1 Znaajke percepcije ...................................................................................................................................................... 62 3.4.2 Funkcije percepcije: ...................................................................................................................................................... 63 3.4.3 Getaltistika naela ..................................................................................................................................................... 63 3.4.4 Percepcija dubine .......................................................................................................................................................... 65 3.4.5 Perceptivna konstantnost ........................................................................................................................................... 66 3.4.6 Percepcija pokreta ........................................................................................................................................................ 66 3.4.7 Perceptivne varke .......................................................................................................................................................... 67

3.5 Pitanja za ponavljanje ........................................................................................................................................................ 69

4. POGLAVLJE: UENJE I PAMENJE ............................................................................................ 77

4.1 Pamenje ................................................................................................................................................................................ 78 4.1.1 Vrste pamenja ............................................................................................................................................................... 78 4.1.2 Metode za ispitivanje pamenja .............................................................................................................................. 81

4.2 Zaboravljanje ........................................................................................................................................................................ 82 4.2.1 Uzroci zaboravljanja ..................................................................................................................................................... 83 4.2.2 Smetnje pamenja ........................................................................................................................................................ 84

4.3 Uenje ..................................................................................................................................................................................... 85 4.3.1 Teorije uenja: ................................................................................................................................................................. 87

4.4 Kako organizirati vlastito uenje ................................................................................................................................... 94 4.5 Pitanja za ponavljanje ........................................................................................................................................................ 96

5. POGLAVLJE: INTELIGENCIJA I KREATIVNOST ............................................................................ 105

5.1 Inteligencija ......................................................................................................................................................................... 106 5.1.1 to je inteligencija ....................................................................................................................................................... 106 5.1.2 Mjerenje inteligencije ................................................................................................................................................ 106 5.1.3 Doprinos nasljea i okoline u formiranju inteligencije .................................................................................. 108

5.1.4 Teorije inteligencije .................................................................................................................................................... 109 5.1.5 Razvoj inteligencije ..................................................................................................................................................... 110 5.1.6 Razlike u inteligenciji .................................................................................................................................................. 111 5.1.7 Procjenjivanje inteligencije ...................................................................................................................................... 112 5.1.8 Emocionalna inteligencija......................................................................................................................................... 114

5.2 Kreativnost........................................................................................................................................................................... 114 5.2.1 Odnos inteligencije i kreativnosti .......................................................................................................................... 114 5.2.2 Kako mjeriti kreativnost ............................................................................................................................................ 115 5.2.3 Karakteristike kreativnih ljudi .................................................................................................................................. 115

5.3 Pitanja za ponavljanje ...................................................................................................................................................... 116

6. POGLAVLJE: EMOCIJE I MOTIVACIJA ....................................................................................... 123

6.1 Emocije ................................................................................................................................................................................. 124 6.1.1 Vrste emocija ................................................................................................................................................................ 124 6.1.2 Sastavnice emocija ...................................................................................................................................................... 126

6.2 Stres ....................................................................................................................................................................................... 131 6.2.1 Suoavanje sa stresom .............................................................................................................................................. 133 6.2.2 Posttraumatski stresni poremeaj (PTSP) ........................................................................................................... 134

6.3 Motivacija ............................................................................................................................................................................ 134 6.3.1 Podjela motiva .............................................................................................................................................................. 135 6.3.2 Hijerarhija motiva ........................................................................................................................................................ 136 6.3.3 Motivacijski ciklus ........................................................................................................................................................ 137 6.3.4 Sukob motiva ................................................................................................................................................................ 139

6.4 Frustracija ............................................................................................................................................................................. 141 6.4.1 Obrambeni mehanizmi .............................................................................................................................................. 141

6.5 Pitanja za ponavljanje: ..................................................................................................................................................... 143

7. POGLAVLJE: RAZVOJNA PSIHOLOGIJA .................................................................................... 151

7.1 Metode istraivanja u razvojnoj psihologiji ............................................................................................................. 152 7.2 Razvojna razdoblja ........................................................................................................................................................... 154

7.2.1 Prenatalni razvoj i roenje ....................................................................................................................................... 154 7.2.2 Novoroene prva dva tjedna ............................................................................................................................ 156 7.2.3 Razdoblje dojeneta i djetinjstva (do 12. godine) ........................................................................................... 157 7.2.4 Adolescencija (otprilike od 12. do 20. godine) ................................................................................................. 163 7.2.5 Odraslost (od 20-ih do 65. godine) ...................................................................................................................... 165 7.2.6 Starost (od 65. godine) .............................................................................................................................................. 166


8. POGLAVLJE: LINOST I PSIHIKI POREMEAJI .......................................................................... 175

8.1 Linost ................................................................................................................................................................................... 176 8.1.1 Tumaenje pojma linosti kroz povijest .............................................................................................................. 176 8.1.2 to oblikuje linost ..................................................................................................................................................... 178

8.2 Teorijski pristupi u psihologiji linosti ....................................................................................................................... 179 8.2.1 Psihoanalitiki pristup ................................................................................................................................................ 179 8.2.2 Bihevioristiki pristup (pristup socijalnog uenja) ........................................................................................... 182 8.2.3 Humanistike teorije linosti ................................................................................................................................... 184 8.2.4 Teorije o crtama linosti (osobinski pristup) ..................................................................................................... 186

8.3 Metode ispitivanja linosti ............................................................................................................................................. 187 8.3.1 Skale procjene .............................................................................................................................................................. 187 8.3.2 Upitnici linosti ............................................................................................................................................................. 188 8.3.3 Projektivne tehnike ..................................................................................................................................................... 188 8.3.4 Situacijski testovi ......................................................................................................................................................... 189

8.4 Psihiki poremeaji ........................................................................................................................................................... 189 8.4.1 Anksiozni poremeaji ................................................................................................................................................. 190 8.4.2 Somatoformni poremeaji ....................................................................................................................................... 191 8.4.3 Psihotini poremeaji ................................................................................................................................................. 191 8.4.4 Poremeaji raspoloenja ........................................................................................................................................... 191 8.4.5 Poremeaji hranjenja .................................................................................................................................................. 191 8.4.6 Poremeaji uzrokovani uzimanjem sredstava ovisnosti ................................................................................ 192 8.4.7 Poremeaji linosti ...................................................................................................................................................... 192

8.5 Lijeenje psihikih poremeaja .................................................................................................................................... 192 8.5.1 Medicinska terapija ..................................................................................................................................................... 192 8.5.2 Psihoterapija .................................................................................................................................................................. 193 8.5.3 Psihike bolesti u razliitim kulturama ................................................................................................................ 194


9. POGLAVLJE: SOCIJALNA PSIHOLOGIJA .................................................................................... 203

9.1 Socijalna psihologija ........................................................................................................................................................ 204 9.2 Grupa ..................................................................................................................................................................................... 204

9.2.1 Nastanak grupe ............................................................................................................................................................ 205 9.2.2 Karakteristike grupe ................................................................................................................................................... 205

9.3 Socijalni utjecaji ................................................................................................................................................................. 208

9.3.1 Prisutnost drugih i uinak ........................................................................................................................................ 208 9.3.2 Socijalno besposliarenje (grupno zabuavanje) ............................................................................................. 209 9.3.3 Grupno odluivanje .................................................................................................................................................... 210 9.3.4 Konformizam ................................................................................................................................................................. 211 9.3.5 Utjecaj manjine ............................................................................................................................................................. 212

9.4 Sukobi meu grupama ................................................................................................................................................... 213 9.4.1 Kako dolazi do sukoba .............................................................................................................................................. 213 9.4.2 Miroljubivo rjeavanje sukoba ................................................................................................................................ 214

9.5 Stavovi ................................................................................................................................................................................... 214 9.5.1 Predrasude i stereotipi .............................................................................................................................................. 215 9.5.2 Odnos stava i ponaanja ........................................................................................................................................... 217

9.6 Oblikovanje dojmova ili impresija ............................................................................................................................... 218 9.6.1 Atribucijski procesi ...................................................................................................................................................... 220

9.7 Agresivno i prosocijalno ponaanje ........................................................................................................................... 221 9.7.1 Agresija ........................................................................................................................................................................... 221 9.7.2 Prosocijalno ponaanje ............................................................................................................................................. 223


U ovom poglavlju nauit ete:

to je psihologija Povijest psihologije Teorijske pristupe u psihologiji Grane psihologije Metode psihologije

1. poglavlje: Odreenje psihologije

Str. 8 1. poglavlje: Odreenje psihologije

1.1 to je psihologija Naziv psihologija dolazi od grke rijei PSYCHE (dua) i LOGOS (razum, rije, znanost). Sam naziv znaio bi da je psihologija znanost o dui. Kako je dua religijsko-filozofski pojam i za razliite ljude ima razliita znaenja, ne moe biti predmet znanstvenog istraivanja.

Psihologija je znanost o psihikim procesima i ponaanju i njihovim fizikalnim, biolokim i socijalnim uvjetima i uincima.

Psihiki procesi subjektivni, unutarnji doivljaji koji se dogaaju u pojedincu (opaanje, uenje, pamenje, miljenje, uvstva ili emocije, motivacija)

Psihiki procesi mogu biti:

spoznajni (kognitivni) opaanje, percepcija, uenje, pamenje, miljenje, kreativnost emocionalni (afektivni) emocije ili uvstva (strah, gnjev, radost, alost, ljubav, mrnja) motivacijski (konativni) motivi, potrebe, elje, interesi, vrijednosti

Ponaanje objektivne, vidljive reakcije, moemo opaati i mjeriti (aktivnosti, reakcije, izraz lica, pokrete)

Psihiki procesi i ponaanje su povezani, jedno utjee na drugo.

Fizikalni, bioloki i socijalni uvjeti i uinci: Uvjeti drugi procesi koji utjeu na psihike procese i ponaanje Uinci posljedice koje izazivaju psihiki procesi i ponaanje

fizikalni podraaji iz fizike okoline (slabo osvjetljenje u prostoriji u kojoj uimo moe djelovati na bre umaranje psihiki proces pa odluimo promijeniti prostoriju ponaanje)

bioloki podraaji koji dolaze iz organizma (glad utjee na koncentraciju psihiki proces pa kreemo pripremati veeru ponaanje)

socijalni podraaji koji dolaze od drugih ljudi (utjecaj kulture u kojoj osoba ivi na njeno ponaanje i njezine psihike procese)

Ciljevi psihologije:

Pripreme za dravnu maturu Psihologija Str. 9

- opisati - objasniti - predvidjeti ljudsko ponaanje i psihike procese - promijeniti

1.1.1 Znanstveni i neznanstveni pristup Znanstvena se psihologija po svom predmetu i metodama kojima se koristi razlikuje od psihologije kojom se ljudi svakodnevno bave u ivotu. Psihologija je, za razliku od drugih znanosti, bliska i zanimljiva obinim ljudima. esto razmiljamo o svojim iskustvima, osjeajima, pratimo svoje miljenje, pokuavamo razumjeti druge i slino. Jednako tako, esto mislimo da dobro poznajemo i tue osjeaje, njihov nain miljenja i razumijemo zato se ponaaju na odreeni nain. Nekada smo i u pravu, ali nae laiko tumaenje psihikih procesa i ponaanja moe moda biti primijenjeno na neku konkretnu situaciju bez nalaenja opevaeih zakonitosti i mogunosti predvianja. Naa opaanja razlikuju se u procjenama jedne te iste osobe ili situacije. Laiki pristup je nesustavan, subjektivan i nekontroliran, a objanjenja mogu biti i tona i netona. Razlikuje se od znanstvenog jer mu nedostaje objektivna, rigorozna empirijska podrka i kontrola.

Svaka je znanost definirana predmetom i metodama. Predmet predstavljaju pojave kojima se ta znanost bavi, a metode su naini otkrivanja i prouavanja tih pojava.

Osnovna obiljeja znanstvenog pristupa su: 1. sustavnost razlikuje se od opaanja u svakodnevnom ivotu po tome to je sustavno,

sukcesivno upravljeno na ograniena podruja i vri se u precizno definiranim uvjetima 2. objektivnost istraivanje ne smije biti pod utjecajem subjektivnih stavova istraivaa 3. kontroliranost znanstveni pristup mora biti pod neprekidnom kontrolom, i to ne samo

tijekom prikupljanja podataka ve i prilikom dodatnih provjeravanja pomou ponovljenih istraivanja

4. oprez u generalizaciji potreban je velik broj provjerenih i jednoznanih podataka da bismo izveli ope zakljuke, naela i zakone.

1.2 Povijest psihologije Psihologija ima dugu prolost, ali kratku povijest. H. Ebbinghaus, 1907.

Odnosi se na neznanstveno Znanstveni pristup razdoblje (spekulativne, (psihologija kao samostalna filozofske metode i znanost) razliita praznovjerja)


Povijesno gledano, psihologija se razvijala u okviru filozofije, a iz nje se izdvojila tek 1879. godine kada je Wilhelm Wunt osnovao prvi psihologijski laboratorij u Leipzigu. U Hrvatskoj je 1920. Ramiro Bujas osnovao prvi takav laboratorij na Medicinskom fakultetu u Zagrebu. Prva katedra za psihologiju osnovna je 1929. na Filozofskom fakultetu u Zagrebu.

Suvremena je psihologija nastala iz dvaju izvora, jedan je filozofija, a drugi su prirodne znanosti (fizika i fiziologija). U staroj su se Grkoj pojavile neke osnovne psiholoke spoznaje, kao to su Aristotelovi zakoni asocijacija, Hipokratova teorija o etirima temperamentima (kolerik, sangvinik, melankolik i flegmatik) te Platonova ideja o vanosti oslanjanja na razum, a ne na osjetila. Doprinos prirodnih znanosti razvoju psihologije bilo je dvojak, metodoloki i sadrajni. Prirodne su znanosti razvile metode istraivanja, kao to su opaanje, mjerenje i eksperiment, te ih prenijele na psihologiju. Tijekom 18. i 19. stoljea fiziologijska istraivanja unaprijedila su svoju metodologiju i dola do vanih spoznaja o funkciji ivanog sustava.

1.3 Teorijski pristupi u psihologiji Psiholozi se bave razliitim granama psihologije, ali mogu pripadati i razliitim pravcima ili kolama. Tijekom razvoja psihologije javljali su se razliiti teorijski pristupi koji su na razliite naine objanjavali psihike procese i ponaanje. Obiljeava ih skup uvjerenja o tome to bi psihologija trebala prije svega istraivati i na koji nain.

Glavni pristupi su:

1. Biheviorizam ponaanje je jedini mogui predmet znanstvene psihologije (engl. behaviour). Bihevioristi odbacuju samoopaanje kao metodu psihologije jer je doivljavanje subjektivno i ne moe biti predmet istraivanja objektivne znanosti. Znanstvene metode mogu se primjenjivati samo na ona ponaanja koja se mogu opaati i mjeriti. Prema njima bol se primjerice ne moe prouavati tako da ljude pitamo kako doivljavaju ubod injekcije, ve promatranjem njihovih reakcija pri ubodu. Biheviorizam naglaava utjecaj okoline na ponaanje. U okviru tog pristupa psiholozi analiziraju kako ljudi ue neka ponaanja i kako se to ponaanje moe mijenjati. Osnivaem se smatra ameriki psiholog John B. Watson.

2. Kognitivni pristup usmjeren je na kognitivne (spoznajne) psihike procese. Engleski izraz cognition znai spoznaja. Istrauje kako ljudi primaju i obrauju informacije. Za razliku od biheviorista, kognitivni psiholozi usmjereni su na prouavanje psihikih procesa i njihova utjecaja na ponaanje. Bave se ponajvie procesima panje, percepcije, pamenja i miljenja te emocijama i rjeavanjem problema.

3. Psihoanalitiki pristup pristup koji je poetkom 20. stoljea razvio beki lijenik Sigmund Freud. Utemeljen je na metodi klinikog opaanja, a u sreditu Freudove teorije je pojam nesvjesnog koji se odnosi na misli, stavove, elje, motive i emocije kojih nismo svjesni, a upravljaju naim ponaanjem. Psihoanalitiki orijentirani psiholozi u svom terapijskom radu pokuavaju otkriti te nesvjesne impulse koji utjeu na ovjekovo ponaanje.


4. Humanistiki pristup nastao je sredinom 20. stoljea, izmeu ostalog, i kao reakcija na psihoanalitika gledita o ljudskoj podsvjesnoj destruktivnosti. Za humanistiki orijentirane psihologe najvanije je kako ovjek pojedinac doivljava sam sebe i svoju okolinu, svatko na svoj nain. Istiu da ljudi imaju mogunost izbora i u povoljnom e okruenju teiti pozitivnim drutvenim ciljevima. Naglaavaju ljudsku potrebu za kreativnou i samoostvarenjem. Optimistino gledaju na ovjeka. Utjecali su na razvoj pozitivne psihologije, novijeg pravca u psihologiji.

5. Meukulturalni pristup usmjeren na prouavanje razlika u ponaanju i psihikim procesima u razliitim kulturama. Opisuje raznolikost ljudskog ponaanja, pokuavajui povezati individualno ponaanje s kulturalnim okruenjem u kojem se ono zbiva. Meukulturalni psiholozi istrauju kako su temeljne osobine i procesi oblikovani u razliitim okolinama.

6. Bioloki pristup usmjeren je na otkrivanje i opisivanje biolokih osnova ponaanja i psihikih procesa. Istrauje fizioloke procese koji se nalaze u pozadini psihikih procesa. Zanimaju se za aktivnost mozga (npr. koja je polutka mozga aktivna dok itamo, koja su podruja mozga aktivna pri snanim emocijama, u kojima su aktivnostima podjednako aktivne obje modane polutke i slino).

1.4 Grane suvremene psihologije Psihologija je jedinstvena znanost koja prema svojoj prirodi moe biti i temeljna i primijenjena znanost.

1.4.1 Najznaajnije teorijske grane psihologije Teorijske grane psihologije bave se otkrivanjem osnovnih zakonitosti ponaanja i doivljavanja ljudi, a zadatak im je opisati i objasniti psihike procese i ponaanje.

1. Opa/eksperimentalna psihologija

Nastoji utvrditi opa naela i zakonitosti psihikoga ivota i ponaanja, koje se odnose na normalnog i prosjenog ovjeka. Glavna istraivaka metoda je eksperiment (npr. zato zaboravljamo, na koliko podraaja moemo istodobno reagirati).

2. Bioloka/fizioloka psihologija

Bavi se istraivanjem organskih osnova psihikih procesa i ponaanja, odnosima izmeu grae i funkcije dijelova ivanog i endokrinog sustava te doivljavanja i ponaanja (npr. bioloke osnove uenja i pamenja, kako hormoni utjeu na ponaanje).

3. Komparativna psihologija (zoopsihologija)

Kree od pretpostavke da su ljudi i ivotinje u odreenom smislu slini pa se mogu usporeivati. Prouava ponaanje ivotinja i na temelju njega pokuava razumjeti ljudsko ponaanje (npr. inteligentna ponaanja kod ivotinja).

4. Socijalna psihologija


Prouava psihike procese i ponaanje pojedinca u drutvenom okruenju utjecaj grupe na pojedinca, predrasude, stavove, altruistiko i agresivno ponaanje. Sociologija se bavi drutvom i razliitim grupama kao cjelinama, a psihologija je usmjerena na pojedinca u grupi. Neki od problema kojima se bavi socijalna psihologija su to uzrokuje agresivno ponaanje, razlozi pojave predrasuda i sklonost poslunosti autoritetu.

5. Razvojna psihologija

Prouava psihiki razvoj ovjeka od zaea do smrti. Zanimaju je psihike promjene u razliitim ivotnim razdobljima tj. karakteristike svakog razdoblja. Problemi kojima se bavi su kakve su intelektualne sposobnosti djece razliitih dobi, uzroci privrenosti djece majkama i drugi.

6. Psihometrija

Bavi se problemom mjerenja u psihologiji te konstrukcijom mjernih instrumenata psihologijskih testova, skala i upitnika te njihovim vrednovanjem (bodovanjem). Neki od mjernih instrumenata su testovi linosti, inteligencije i emocionalnog doivljavanja.

7. Diferencijalna psihologija

Prouava individualne razlike meu ljudima u sposobnostima (npr. inteligenciji), osobinama linosti i slino (primjerice crtama linosti, motivaciji i inteligenciji).

1.4.2 Primijenjene grane psihologije Primijenjene grane psihologije bave se primjenom spoznaja teorijskih grana u razliitim podrujima. Ima jako puno primijenjenih grana psihologije, a neke od najvanijih su:

1. Psihologija rada i organizacijska psihologija

Nastoji primijeniti psiholoka znanja radi poboljanja uinkovitosti i zadovoljstva ljudi u radu (npr. kako osvjetljenje djeluje na uinkovitost, odabir kadrova i planiranje karijere, umor i motivaciju zaposlenika).

2. kolska psihologija i psihologija obrazovanja

Nastoji primijeniti psihologijske spoznaje u kolskom sustavu. Psihologija obrazovanja je grana psihologije koja se u prvom redu bavi problemima uenja i pouavanja (organizacijom kolskog uenja, utvrivanjem primjerenog oblika kolovanja djece, pomaganjem djeci u rjeavanju kolskog neuspjeha i postizanju uspjeha, strahom od ispitivanja i slino).

3. Klinika i savjetodavna psihologija

Nastoji pomoi ljudima u rjeavanju njihovih emocionalnih problema i problema u ponaanju.

Razlika izmeu klinikog psihologa i psihijatra


Psihijatar je lijenik, osoba koja je zavrila medicinski fakultet, a potom i specijalizaciju iz psihijatrije, znanosti koja se bavi emocionalnim poremeajima (tzv. psihikim bolestima) i njihovim lijeenjem. Psihijatar radi u zdravstvenoj ustanovi (ili u privatnoj praksi) te lijei i lijekovima i psihoterapijom.

Kliniki psiholog zavrio je studij psihologije, znanosti koja prouava ljudsko ponaanje i psihike procese te se bavi razliitim aspektima psihikog ivota (npr. kakve stavove imamo, kako pamtimo, to utjee na nae ponaanje i osobine). Psiholozi su jedini osposobljeni za koritenje psihodijagnostikim sredstvima. Uz dodatno obrazovanje provode psihoterapiju, ali ne smiju propisivati lijekove.

1.5 Metode psihologije Svaka je znanost odreena predmetom istraivanja i metodama kojima se koristi u istraivanju. Predmet prouavanja psihologije poblie smo upoznali u prethodnom poglavlju, a sada emo se upoznati s glavnim metodama istraivanja u psihologiji. Upravo je uvoenje znanstvene metode omoguilo psihologiji da se odvoji od filozofije i postane samostalna znanost.

Psihologija je kao empirijska znanost utemeljena na sustavnom istraivanju, eksperimentiranju i mjerenjima. Svako znanstveno istraivanje u svojoj provedbi ima osnovne korake:

Redoslijed postupaka u psihologijskim istraivanjima

Odabir problema prvi korak u provoenju istraivanja. Vano je da problem bude jasno definiran, da se na njega moe odgovoriti istraivanjem. Moe biti formuliran u obliku pitanja, npr. postoje li razlike u emocionalnoj inteligenciji izmeu nastavnika i nastavnica?

Formuliranje hipoteze hipoteza je misaona pretpostavka o tome koji je mogui odgovor na postavljeni problem. Hipoteza moe biti postavljena na osnovi dosadanjih istraivanja o konkretnom problemu ili na temelju vlastitih razmiljanja. Hipoteza moe glasiti: Izmeu nastavnica i nastavnika postoje razlike u emocionalnoj inteligenciji budui da su nastavnice u prosjeku bolje u prepoznavanju i razumijevanju emocija kod uenika.

Odabir metode psihologija je razvila metode istraivanja, a razliite metode primjerene su razliitim problemima.


Prikupljanje i analiza podataka nakon to provedemo samo istraivanje i prikupimo podatke, analiziramo ih statistikim i matematikim postupcima. Takva analiza omoguuje odgovor na problem koji je postavljen na poetku istraivanja.

Odgovor na problem analiza podataka koju smo proveli daje nam odgovor na problem koji smo postavili na poetku istraivanja. U naem primjeru moemo zakljuiti da smo potvrdili postavljenu hipotezu i da su nastavnice stvarno bolje u prepoznavanju i razumijevanju emocija kod uenika.

Metode su naini istraivanja predmeta odreene znanosti. Glavne metode psihologijskog istraivanja su: 1. samoopaanje 2. opaanje u prirodnim uvjetima 3. korelacijska metoda 4. eksperiment 5. prouavanje sluajeva 6. anketno ispitivanje.

1.5.1 Samoopaanje Samoopaanje ili introspekcija je sustavno opaanje vlastitih psihikih procesa. Ta je metoda svojstvena samo psihologiji. Omoguuje nam izravan uvid u vlastite psihike procese. Bihevioristi je ne priznaju kao znanstvenu metodu.

Prednosti: - dobivamo izravan uvid u psihike procese - opaaju se psihiki procesi koji ne moraju biti vidljivi u ponaanju - omoguuje nam razumijevanje psihikih stanja drugih ljudi - neki njezini oblici primjenjuju se u drugim metodama psihologije (anketna ispitivanja i neki

iskazi ispitanika u eksperimentima) - koristi se kao komplementarna metoda kojom se upotpunjuju spoznaje dobivene

objektivnim metodama Iako se psihologija njome koristi kao metodom u znanstvenom pogledu, valjanost ove metode upitna je zbog njenih nedostataka:

- subjektivnost doivljaji o kojima ispitanik izvjetava dostupni su samo ispitaniku, ne postoji mogunost njihove provjere (kontrola)

- rijei su esto neprikladne i nedovoljne za opis bogatstva psihikih procesa - samoopaanje moe izmijeniti doivljavanje (npr. prilikom samoopaanja ljutnje ona nestaje) - neki se doivljaji ne mogu istodobno doivljavati i opaati (npr. afekti) - nema mogunosti uzrono-posljedinog zakljuivanja.

1.5.2 Opaanje u prirodnim uvjetima Vanjsko opaanje ili ekstrospekcija je opaanje i mjerenje tueg vidljivog ponaanja na osnovi kojeg zakljuujemo o psihikim procesima u njihovoj podlozi.

Koja je razlika izmeu svakodnevnog opaanja i opaanja kao znanstvene metode?


- Znanstveno opaanje usmjereno je prema tono odreenom predmetu promatranja, izvodi se prema planu od strane dobro uvjebanih opaaa.

Moramo jednoznano definirati TO e biti predmet opaanja tako da svaki opaa promatra jednako. Ako odluimo opaati agresivno ponaanje djece u vrtiu, moramo se tono dogovoriti koja emo ponaanja smatrati agresivnim. Treba definirati GDJE e se sve opaanje odvijati (u prostoriji u vrtiu ili na igralitu), KADA e se provesti (ujutro ili nakon ruka), IME, tj. kojim e se sredstvima opaati (sam opaa ne smije djelovati na opaanu pojavu jednosmjerno staklo, kamere i slino) te KAKO e se biljeiti podaci (npr. unaprijed pripremljen liste).

Prednosti: - opaanje ponaanja kada se samo pojavljuje, onakvo kakvo zaista jest - vea prirodnost od opaanja u eksperimentalnim uvjetima. Nedostaci: - moe biti dugotrajno - moramo ekati da se ponaanje spontano pojavi (neka se ponaanja rijetko pojavljuju) - ne moemo kontrolirati sve uvjete u kojima se ponaanja pojavljuju (nema uzrono-

posljedinog zakljuivanja) - opaa moe djelovati na predmet opaanja.

1.5.3 Korelacijska metoda Probajte razmisliti jesu li visina i teina uenika povezane. Kakav je odnos izmeu stresa i zdravlja? Postoji li povezanost izmeu kolskih ocjena i poremeaja u ponaanju? Psiholozi se metodom korelacije koriste za prouavanje odnosa meu varijablama. Varijabla je u psihologiji psiholoka pojava, karakteristika ili osobina koja je predmet mjerenja ili istraivanja.

Psiholozi nastoje saznati je li opaeno ponaanje ili mjerena osobina u odnosu ili korelaciji s drugim ponaanjem ili osobinom. Povezanost dviju pojava ili karakteristika moe biti vea ili manja ili je uope ne mora biti. Veliina povezanosti u psihologiji izraava se brojem koji se naziva koeficijent korelacije. Koeficijent korelacije moe se kretati u rasponu od +1, preko 0, do -1.

NUTLA KORELACIJA: mijenjanje jedne varijable nije praeno mijenjanjem druge

Primjerice, ako bismo promatrali povezanost veliine zjenice oka i inteligencije, mogli bismo zakljuiti kako nema povezanosti.

POZITIVNA KORELACIJA: karakteristike ili pojave iji se odnos ispituje mijenjaju se u istom smjeru

Istraivanja u psihologiji pokazuju da korelacija izmeu inteligencije i kolskog uspjeha iznosi +0,7 za vrijeme osnovnokolskog obrazovanja. Podatak o povezanosti inteligencije sa kolskim ocjenama omoguuje nam da predvidimo neije ocjene na temelju poznavanja njegove inteligencije.

Ako bismo proveli istraivanje o uincima vjebanja i fizike aktivnosti na osjeaj sree i dobili koeficijent korelacije 0,8, to bi znailo da je vjebanje dobar pokazatelj ljudske sree.

NEGATIVNA KORELACIJA: karakteristike ili pojave mijenjaju se u suprotnim smjerovima


Negativna korelacija znai da porast vrijednosti jedne mjerene karakteristike uvjetuje pad vrijednosti druge ili obrnuto. Za primjer negativne korelacije moemo uzeti depresivnost i zadovoljstvo ivotom. to je netko vie depresivan, to je manje zadovoljan ivotom. Ili drugi primjer: vea vlanost u zraku u negativnoj je korelaciji s dobrim raspoloenjem ljudi.

Prednosti metode korelacije: - omoguuje nam predvianje (tonost predvianja ovisi o veliini korelacije) - jednostavna je za koritenje. Nedostaci: - koeficijentom korelacije moemo opisati smjer i veliinu povezanosti dviju pojava ili

karakteristika, ali ne moemo zakljuivati o uzrono-posljedinom odnosu promatranih varijabli.

1.5.4 Metoda eksperimenta Svaka znanost, pa tako i psihologija, tei spoznavanju uzroka i posljedica. Metoda koja to omoguuje psihologiji je eksperiment i najvanija je metoda psihologije.

Eksperiment u psihologiji je postupak u kojem se namjerno, u strogo kontroliranim uvjetima, izaziva neka pojava u svrhu njena opaanja. Glavna svrha eksperimenta je provjeriti djeluje li odreeni imbenik ili varijabla na neki jasno definirani fenomen. Tijekom provoenja eksperimenta eksperimentator mijenja nezavisnu varijablu i opaa utjee li ta promjena na pojavu koju istrauje (zavisna varijabla).

zavisna varijabla varijabla koja je predmet prouavanja nezavisna varijabla varijabla koja se u eksperiment namjerno unosi da bi se provjerilo utjee li na zavisnu varijablu Nekoliko primjera: U eksperimentu u kojem bismo promatrali odnos izmeu temperature i agresije, temperatura bi bila nezavisna, a agresivno ponaanje zavisna varijabla. Kada bismo eljeli saznati utjee li sluanje glazbe na poveanje radnog uinka, glazba bi bila nezavisna varijabla, a radni uinak zavisna. U istraivanju o povezanosti razliitih naina pouavanja na uinak u testu, zavisna bi varijabla bila uinak u testu, a nezavisna razliiti naini pouavanja.

1.5.4.1 Primjer eksperimenta u psihologiji

Problem: Amerikog psihologa Harlowa zanimalo je zbog ega su mala djeca privrena svojim majkama. Hipoteza: Mala su djeca privrena majkama zato to im one omoguuju zadovoljenje potreba za hranom. Metoda: Eksperiment je proveo na malim majmunima koje je 6 12 tjedana nakon roenja odvojio od njihovih majki. Stavio ih je u kavez gdje su se nalazile dvije umjetne ili zamjenske majke. Jedna je imala tijelo od ice i drvenu glavu, a drugoj je tijelo od ice bilo prekriveno frotirnim runikom i imala je glavu sliniju majmunskoj. Dio majmunia hranila je jedna, a dio druga majka.


Zavisna varijabla: ponaanje majmunia (izbor zamjenske majke) Nezavisna varijabla: razliit izgled zamjenskih majki

Analiza podataka: Kada su mali majmuni mogli birati s kojom e majkom provoditi vrijeme svi su birali onu prekrivenu runikom (mekanu). To je vrijedilo i za majmune koje je hranila iana majka. Kada su bili prestraeni, svi su majmuni birali obuenu majku.

Odgovor na problem: Kada bi polazna hipoteza bila tona, majmuni bi trebali biti privreni onoj majci koja ih je hranila. Eksperiment nije potvrdio hipotezu

Prema mjestu provoenja eksperiment moe biti: 1. eksperiment u prirodnim uvjetima (bolja mogunost kontrole) 2. eksperiment u laboratorijskim uvjetima (vea slinost eksperimentalne situacije sa stvarnim

ivotom). Prednosti eksperimenta: - sami izazivamo pojavu, ne moramo ekati da se spontano pojavi - moemo mijenjati i kontrolirati uvjete - moemo mjeriti, opaati i ponavljati - moemo zakljuiti o uzrono-posljedinoj vezi.

1.5.5 Prouavanje sluajeva U studiji sluaja detaljno i temeljito prouavamo jednog ili vie sudionika istraivanja u vezi s problemom koji ispitujemo radi dobivanja cjelovitog uvida u tijek i razvoj reakcija povezanih s tim problemom. Naziv je podrijetlom iz klinike psihologije gdje se kao jedna od najstarijih metoda pojavilo praenje pojedinanog sluaja, ali takvo praenje koje ulazi u dubinu i sloenost promatranog procesa. Najvei dio Freudova opisa rada su bile studije sluaja.

Nedostaci: - manja objektivnost metode od eksperimentalnih (rezultati ovisni o opaau) - oduzima previe vremena, dugotrajna je - manja mogunost generalizacije. Prednosti: - prikupljanje velikog broja detaljnih informacija - pridonosi boljem razumijevanju specifinih sluajeva.

1.5.6 Anketa Prema nekim podjelama, anketu moemo smatrati i metodom i tehnikom za prikupljanje podataka.

to bi bila razlika izmeu metoda i tehnika za prikupljanje podataka? Metoda je ispred tehnike prikupljanja podataka. Tehnika je zapravo sastavni dio odreenoga metodolokog postupka. Ako elimo ispitati socijalnu prilagodbu studenata studiranju u drugom gradu, primijenit emo tehnike prikupljanja bitnih podataka anketom, ali i drugim metodama, primjerice vanjskim promatranjem.


Anketa je skup pitanja kojima ispitujemo ljude s ciljem dobivanja uvida o njihovim stavovima, miljenjima, interesima, motivima i sklonostima. Ovom se metodom mogu prikupiti podatci o miljenjima i stavovima tono odreenih ispitanika, na strogo definirani nain, postavljajui precizno formulirana pitanja u obliku anketnog upitnika.

Anketa je vrlo popularna i vjerojatno ste tijekom svog ivota bili sudionik anketnog ispitivanja. Moda ste popunjavali anketu o kvaliteti nastave u svojoj koli ili anketu o koritenju razliitim sredstvima ovisnosti? Moda ste sudjelovali u anketi kojom se eli ispitati javno mnijenje prilikom izbora u Republici Hrvatskoj ili u anketi kojom razliiti proizvoai ispituju zadovoljstvo kupaca?

Ako nas zanima kako e glasai glasati na sljedeim izborima u Republici Hrvatskoj, ne moemo anketirati sve glasae, kojih ima preko 3 milijuna, nego emo ispitati samo jedan dio glasaa i zakljuiti o cijeloj populaciji (svim glasaima). Ako nas zanimaju stavovi maturanata o dravnoj maturi, neemo ispitati sve maturante u Hrvatskoj nego samo uzorak odabran iz populacije. Ispitivanje cijele populacije bilo bi dugotrajno i preskupo.

Populacija svi mogui lanovi neke skupine sa zajednikim obiljejima.

Uzorak dio populacije (osnovnog skupa) koji e biti podvrgnut istraivanju.

Osnovna namjena uzorka je da se na osnovi rezultata mjerenja ili ispitivanja na njemu zakljuuje o populaciji. Da bismo na osnovi uzorka mogli to bolje zakljuivati o populaciji, uzorak mora dobro predstavljati ili reprezentirati populaciju iz koje je izabran reprezentativni uzorak. Prednost ankete:

- brzina, ispitujemo velik broj ispitanika u kratkom vremenu. Nedostatak ankete: - iskrenost ispitanika ili pogreno shvaanje pitanja od strane ispitanika.

psihologija

Documents