Het probleem van probleemwijken

Seminar EFFECTORY‘Hoe ziet de toekomst eruit voor

woningcorporaties?’

Amsterdam, 28 januari 2010

Wim Ostendorf Stadsgeografie GPIO, UvA

Het probleem van probleemwijken

Drie delen: het discours over probleemwijken de analyse (de snijtafel): de visies tegen

het licht gehouden conclusies

Het probleem van probleemwijken: discours

Vraag aan de zaal: het GSB richt zich opprobleemwijken;wat is nu het probleem?

Het probleem van probleemwijken : discours

Enkele voorbeelden uit dit discours: In zijn columns in De Volkskrant van 6 en 13

september 2007 schrijft Marcel van Dam over:

De vloek van de segregatie’. ‘De onderklasse wordt daarmee een gesloten klasse waaruit

ontsnapping niet mogelijk is.’ ‘de verloedering kleeft aan de concentratie van mensen met een

achterstand.’ ‘ons grootste sociale probleem, de segregatie en de daarmee in

stand gehouden achterstand’.

Het probleem van probleemwijken : discours

In Het Parool van 8 september 2007 spreekt minister Vogelaar van een “parallelle samenleving”

In antwoord op Kamervragen spreekt ze over ‘de betekenis van cumulatie van problemen en de erkenning dat juist de optelsom van problemen de ernst en urgentie vergroot’

Het probleem van probleemwijken : discours

In het Nederlands Dagblad van 11 februari 2008: voormalig minister, nu VVD-kamerlid Kamp, logeert twee dagen in Slotervaart te Amsterdam:‘Als je in zo’n omgeving opgroeit zit je op een achterstand.’

Het probleem van probleemwijken : discours

In februari 2008 bezoekt minister Vogelaar onder meer Harlem in New York: klaarblijkelijk is het Amerikaanse zwarte ghetto haar referentiepunt (ook hier een ‘tunnelvisie’?)

Het probleem van probleemwijken : discours

Het discours, de gangbare denkbeelden, kan aldus samengevat worden:

Segregatie is hoog Segregatie neemt toe Dit leidt tot tweedeling Dit is nadelig voor de integratie

Het probleem van probleemwijken : discours

Daarom is ingrijpen nodig: via wijkverbetering

Hierbij is de woning aangrijpingspunt: via sloop en nieuwbouw komt er een andere woningmix

Dit resulteert in sociale stijging van de kansarmen

Zeven denkbeelden of vooronderstellingen: op de wetenschappelijke snijtafel!

Het probleem van probleemwijken: snijtafel

Segregatie is hoog

0 20 40 60 80 100

Paris Portugese Dept. 75Frankfurt TurksMilan non-Italian

Frankfurt AmericansParis Algerians Dept. 75

Lille non-FrenchRotterdam Surinamese

Oslo 3rd w orld immigrantsDüsseldorf Turks

Leicester Black CaribbeanVienna Foreigners

Amsterdam SurinameseBirmingham Black AfricanOldham Black Caribbean

Bradford Black CaribbeanAmsterdam Moroccans

Amsterdam Turks 93 neighb.Amsterdam Turks metro areaBirmingham Black Caribbean

Rotterdam MoroccansLondon Black Caribbean

Leicester PakistaniLondon PakistaniRotterdam Turks

Manchester PakistaniBristol Black Caribbean

Stockholm Iranian 14 mun.Brussels MoroccanBradford Pakistani

Bristol PakistaniLondon Bangladeshi

Manchester BangladeshiBirmingham Pakistani

Birmingham BangladeshiAntw erp N. African, Bosnian, metro

Bradford BangladeshiLeicester Bangladeshi

London Bangladeshi EDOldham Bangladeshi

Oldham PakistaniBirmingham Bangladeshi ED

USA large cities Blacks

0 10 20 30 40 50

Copenhagen 1st quintile

Amsterdam 1st quintile metro

Bern unemployed

Berlin hh income < € 900

Birmingham income support

Milan blue collar w orkers

Manchester income support

Manchester unemployed

Amsterdam 1st quintile

Berlin hh income > € 3500

Lille unemployed vs employed

Rotterdam 1st quintile

Amsterdam 5th quintile metro

Oslo social assistance

Birmingham unemployed

Leeds unemployed

Sheff ield unemployed

Milan professionals

Copenhagen 10th decile

Amsterdam 5th quintile

Rotterdam 5th quintile

USA Portland OR MSA poor

Antw erp 'poor'

USA 100 largest cities poor

USA Rochester NY MSA poor

Het probleem van probleemwijken : snijtafel

Segregatie neemt toe

1980 1998 2000 2004 1980 1998 2000 2004 1980 1998 2000 2004

Turks 37.3 40.1 41.2 42.4 - 50.1 47.8 44.1 66.4 51.3 51.3 51.1

Moroccan 38.6 39.0 39.5 40.0 - 44.5 42.6 39.7 64.7 48.7 48.8 48.3

Surinamese 27.8 33.7 33.3 32.9 - 25.9 24.1 21.1 - 37.8 37.0 33.5

Antillean 26.2 36.6 37.1 33.3 - 27.8 30.2 29.7 - 26.2 27.3 28.1

Amsterdam Rotterdam The Hague

Het probleem van probleemwijken : snijtafel

Dit leidt tot tweedeling

0

10

20

30

40

50

60

70

AmsterdamKolenkit

RotterdamSpangen

The HagueSchilderswijk

%

1st quintile

middle

5th quintile

Dit leidt tot tweedeling

Wijken zijn al gemengd

Het probleem van probleemwijken : snijtafel

Dit is nadelig voor de integratie

Carriére van etnische minderheden: er ontstaat een etnische middenklasse!

Wooncarriére etnische minderheden Buurteffect wordt niet gevonden in Nederland

Het probleem van probleemwijken : snijtafel

Sociale mobiliteit van etnische minderheden: de opkomst van een etnische middenklasse

Tabel Eerstejaars studenten in het HBO naar etniciteit 1995-2006 (als % van het gemiddeld aantal 18-20 jarigen)

HBO 1995/96 2000/01 2005/06Nederlanders 31 34 37Turken 11 17 24

Eerste generatie 10 14 17Tweede generatie 12 18 27

Marokkanen 11 20 27Eerste generatie 10 18 25Tweede generatie 14 22 28

Surinamers 20 26 31Eerste generatie 22 29 31Tweede generatie 19 25 31

Dynamic Moroccans 2004

1973

Marokkanen in de Amsterdamse regio 2000

Marokkanen in de Amsterdamse regio 2006

Huishoudens die in 1989 en in 1994 nog steeds van een uitkering leven naar de sociale samenstelling van hun woonomgeving in 1989, straal 250 meter

% uitkeringsafhankelijke huishoudens in de woonomgeving in 1989

Aantal huishoudens Als % van alle huishoudens die nog niet met pensioen zijn

0 – 2 2 – 4 4 – 6 6 – 8 8 – 1010 – 1212 – 1414 – 1616 – 2020 – 3030 – 4040 – 5050 – 7575 – 100

totaal

7603603675184859139921289408638

1336621777

7654667380464

99836

47.757.259.260.060.661.161.560.761.862.564.370.697.899.6

62.0

Het probleem van probleemwijken : snijtafel

Daarom is ingrijpen nodig: via wijkverbetering

Waarom 40 wijken? Er is geen kloof tussen no 40 en no 41 Vraag:

Welk deel van de achterstandsbevolking in Nederland woont in een Vogelaarwijk?

Het probleem van probleemwijken : snijtafel

Meer dan 90% van de achterstandsbevolking in Nederland woont buiten de 40 wijken! Deze overgrote meerderheid bereik je dus niet via de aanpak van Vogelaarwijken!

De scores van de 4.367 buurten op de twee dimensies: leefbaarheid en achterstand.

Het probleem van probleemwijken : snijtafel

Hierbij is de woning aangrijpingspunt: via sloop en nieuwbouw komt er een andere woningmix

Uitgangspunt van denken: geef ze een andere woning, dan worden/zijn het andere mensen. Maar het woningbestand in Nederland is al goed! De sociale huursector ook! En een oudere woning is niet automatisch slecht (cf binnensteden!)

Het probleem van probleemwijken : snijtafel

Dit resulteert in sociale stijging van de kansarmen (cf familie Flodder)

TvdV no 6 2007, van Eijk:Beleid verwacht dat de fysieke nabijheid van kansrijke bewoners de sociale integratie van kansarmen bevordert.Onderzoek in twee Rotterdamse buurten laat echter zien, dat de sociale netwerken in een concentratiebuurt niet verschillen van die in een gewone buurt.

Het probleem van probleemwijken : snijtafel

TvdV no 1 2008, Boonstra, Duyvendak, Kleinhans & Veldboer:weinig of geen sociale stijging van minder succesvolle bewoners bij herstructurering dankzij de hulp van middengroepen, de succesvolle bewoners.‘De gedachte dat doorstroming en binding van sociale stijgers aan de stad cruciaal is voor sociale stijging van andere bewoners, wordt door ons onderzoek niet bevestigd.’

Het probleem van probleemwijken : snijtafel

SCP-studie ‘Aandacht voor de wijk’ (2007):… de veronderstelling(en) (over) … versterking van de sociale cohesie en vergroting van het sociale kapitaal … moeten worden getemperd (p 67-68)

Van Wilsem et al, M&M 2003:herstructurering roept het risico op van verlies aan sociale cohesie door het heterogeen worden van de bevolkingssamenstelling en de sociale desorganisatie die daarmee gepaard gaat.

Het probleem van probleemwijken: conclusie

De onderliggende gedachte van het GSB en van de wijkaanpak van minister Vogelaar en van der Laan is: achterstand is een probleem van de wijk.

Het probleem van probleemwijken : conclusie

Mijn standpunt als sociaal geograaf: dit is determinisme; de visie dat de mens een product van zijn omgeving is. Determinisme is verkeerd. De wetenschap gaat uit van possibilisme: de omgeving is wél belangrijk, maar niet allesbepalend; afhankelijk van zijn persoonlijke situatie benut de mens de mogelijkheden die de omgeving biedt. Dus ook de persoonlijke situatie is essentieel. De Nederlandse verzorgingsstaat heeft al voor veel omgevingskwaliteit gezorgd: in geval van achterstand is in Nederland de persoonlijke situatie (opleiding, werk) veelal belangrijker dan de omgevingssituatie.

Het probleem van probleemwijken : conclusie

Maatschappelijk relevant onderzoek en de financiering

Gedegen onderzoek is onmisbaar om de gangbare denkbeelden uit het discours tegen het licht te houden en zo nodig bij te stellen.

Maar er gaapt een peilloze kloof tussen de kosten van het GSB en onderzoek ter fundering hiervan: de hiervoor noodzakelijke onderzoeksagenda ontbreekt volledig!

Het probleem van probleemwijken : conclusie

Wat kun je op wijkniveau doen? Zaken aanpakken die met de wijk verbonden zijn. Dit geldt wel voor leefbaarheidsproblemen, maar niet voor problemen van achterstand. Verder is het belangrijk dat de bewoners erbij betrokken zijn en het ook willen. Probeer bewoners een positieve keuze voor hun buurt te laten maken; dit versterkt de betrokkenheid.

Het probleem van probleemwijken : conclusie

Wat is het nut van het slopen van woningen? Een woning kan bouwvallig zijn of onverhuurbaar. Maar een nieuwe woning levert geen nieuwe bewoners op! En een oude of kleine woning is niet per definitie slecht.

Is het fijn om Vogelaarwijk te zijn? De verwachtingen krachtwijken te maken, zijn hoog of te hoog gespannen. Beter is het om nauwkeurig omschreven problemen gericht en doordacht aan te pakken. Dat vergroot ook de transparantie van het resultaat (je kunt het meten), een groot probleem voor Vogelaar en nu voor van der Laan.