15

Uzgoj jednogodišnje i dvogodišnje maline

UVOD

Plodovi jagodičastog voća, prije svega maline predstavljaju veoma cjenjenu sirovinu za preradu i sokove, voćne koncentrate, želea, džemove za potrošnju u svježem stanju i sl.S toga je potrošnja maline na domaćem i inostranom tržištu velika i iz godine raste, te je njihovo gajenje prije svega na individualnom sektoru vrlo rentabilno.Imajući u vidu činjenicu da se radi o proizvodnji čija tražnja na svjetskom tržištu raste iz godine u godinu a da joj je i na domaćem tržištu potrošnja značajna, nema nikakvih opasnosti da se podizanjem novih zasada, dođe u situaciju da plasman ovih proizvoda bude ugrožen.Biljke maline tipično imaju višegodišnju bazu i korijen koji proizvode dvogodišnje priraste. Specifično, novi izdanci, nazvani¨jednogodišnji¨ rastu vegetativno prve sezone rasta, prolaze kroz fazu mirovanja tokom zime, i u proljeće druge godine se nazivaju ¨dvogodišnji¨. Ovi dvogodišnji izdanci nose plodonosne mladare na kojima se nalaze cvjetovi, a kasnije i plodovi, te odumiru u drugoj sezoni rasta odmah nakon berbe. Izuzetak od ovog načina rasta je jednogodišnji tip maline, koji u proljeće proizvodi jednogodišnje izdanke,dakle producirane iz zemlje, koji rastu, cvjetaju i plodonose u istoj sezoni. Osnova ovih jednogodišnjih izdanaka može opstati i plodonositi sljedeće godine, dok vršni dio izdanka koji je proizvodio plodove prethodne jeseni odumire. Različiti tipovi maline razlikuju se jedan od drugog ne samo po boji ploda, već takođe i načinu rasta (otuda i uzgojne prakse korištene za svaki tip), problema sa štetočinama i drugim karakteristikama.

Izbor mjesta i položaja za gajenje maline Kao biljka sa plitkim korjenovim sistemom i gustim sklopom koja ostaje na istoj površini 8 do 10 godina, malina zahtjeva besprjekornu i blagovremenu pripremu zemljišta. Priprema zemljišta se sastoji od niza mjera.Očišćavanje parcele od drvenastog korova i kamena i izrade žive ograde oko parcele. Vađenje zaostalih panjeva i žila kao ostatka drvenastih biljaka, višegodišnjih korova, ravnjanje manjih depresija.Ako je parcela više godina bila zaledinjena ili se kao korov javlja bagrem i drugi višegodišnji korovi, problem korova se najefikasnije može rješiti primjenom nekih od totalnih translokacionih herbicida na bazi glifosata u dozi 7-8 l/ha. Tretiranje izvršiti u periodu avgust-septembar. Poslije 15 do 23 dana, nakon tretiranja parcelu treba poorati na dubini 30-35 cm. Pored ovih mogu se koristiti i drugi preparati na bazi dalapona u količini 15-25 kg/ha. Ako je tretirano zemljište ovim preparatima oranje izvršiti poslije 60 dana a za uništavanje višegodišnjih širokolisnih korova mogu se uspješno koristiti monosan, deherban, hosemin i dr. u količini 3-6 l/ha. Prije oranja parcelu treba nađubriti sa dobro zgorelim stajnjakom 40-50 t/ha. Uporedo sa rasturanjem stajnjaka rasuti mješana mineralna đubriva i to kombinacije sa većim sadržajem kalijuma (NPK=8:12:26+3mg, 8:16:24, 4:8:20 ili 8:15:20) u količini 600-800kg/ha. U slučaju da se ne mogu obezbjediti navedene kombinacije koristiće se kombinacija 15:15:15 koje ima na tržištu ali je to manje racionalno. Mineralno đubrivo dodati ½ prije oranja a ½ prije dopunske obrade. Oranje treba obaviti na dubini 30-35 cm zavisno od karakteristika zemljišta. Na lakšim zeljištima na manjoj dubini 25-30 cm a na težim ilovastim na većoj dubini 30-40 cm. Za sadnju u jesen oranje obaviti u toku ljeta, odmah nakon skidanja predhodne kulture, a za proljećnu sadnju tokom jeseni i zime. Oranje treba izvršiti blagovremeno (novembar-decembar). Površinsku obradu

Page | 2

treba izvršiti neposredno pred sadnju vodeći računa da se ona izvede po relativno suhom vremenu jer se u protivnom može pokvariti njegova struktura.

Podizanje malinjaka

Vrijeme sadnje Najboje je da se sadnja vrši u jesen, jer je tada obezbjeđen najbolji prijem i u toku naredne vegetacije imaju bujniji porast. Ukoliko vremenske prilike dozvole, sadnja se može vršiti i u toku zime, u drugoj polovini februara i početkom marta. Pri zimskoj sadnji treba voditi računa da sadnice ne budu izložene niskim temperaturama. Proljećno sađenje daje znatno slabije rezultate koji se manifestuju kroz znatno slabiji prijem i usporen porast u toku navedene vegetacije.

Izbor i priprema sadnica za sadnju

Za podizanje malinjaka, isključivo će se koristiti sadnice iz matičnog zasada poznatog porijekla, identiteta sorte i zdravstvenog stanja. Sadnice će biti odabrane od strane stručnog lica. Koristiti isključivo sadnice I klase sa dobro razvijenim korjenovim sistemom, sa masom sitnih žila, zrelim stablom, neoštećenih pupoljaka, bez simptoma bolesti i oštećenja od štetočina ili grada i bez mehaničkih oštećenja. Strogo voditi računa da sadnice od momenta vađenja u matičnjaku ne budu izložene isušivanju i uticaju mrazeva. Ako se sade odmah posle vađenja, voditi računa da ne dođe do isušivanja, kvašenjem i pokrivanjem. Ako se sadnja odlaže do proljeća, sadnice se moraju obavezno utapati u rastresito, ocjedito zemljište i da ne budu izložene jakim mrazevima. Za zaštitu od miševa, u kanal u zoni korjenovog sistema rasturiti cinkfosfid ili fadiran mamce. Neposredno pred sadnju sadnice treba pregledati i pripremiti za sadnju, rezidbom ukloniti polomljene žile i druge žile bez žilica. Poslije toga, svaku sandicu potpoiti u mješavinu svježe goveđe balege i ilovače (1:1) sa vodom i dodatak nekog od bakarnih preparata radi dezinfekcije.

Tehnika sadnje

Na pripremljenom zemljištu najprije izvršiti razmjeravanje i odrediti pravce redova. Najboje je da pravac redova bude sjever-jug, jer su tada najduže osunčane u toku dana. Po obilježenim pravcima napraviti kanale jednoobraznim plugom ili raonikom zaprežne kopačice sa daskama, dubine 18 do 20 cm. Prilikom sadnje obavezno koristiti kanap, da redovi budu pravi. Na parcelu iznositi samo onoliko sadnica koliko se za dva sata može zasaditi kako bi se izbejglo isušivanje. Saditi na dubini 12-15 cm. Najprije korjenov sistem pokriti sa malo rastresite zemlje i zemlju blago sabiti s tim da sve sadnice budu učvršćene vertikalno. U cilju zaštite od štetočina u kanale rasturiti neki od granulovanih insekticida (timet, geolin, galation ili neki dr.) u količini 20-25 kg/ha. Poslije toga u kanale dodati dobro zgorio stajnjak do 10 t/ha. Ukoliko se sađenje vrši u proljeće a nema dovoljno vlage, obavezno ih zaliti prije konačnog zagrtanja. Konačno zagrtanje obavlja se poslije dodavanja stajnjaka, mineralnih đubriva i eventualnog zaljevanja. Poslije sadnje sadnice skratiti na 15-20 cm od površine zemlje kako bi se izbjegao rod u prvoj godini obezbjedio bolji prijem i nicanje novih broja izdanaka.

Page | 3

JEDNOGODIŠNJE I DVOGODIŠNJE MALINE

Obzirom na plodonosne karakteristike, početnu rodnost, starost prirasta koji plodonose, te učestalost plodonošenja, sve sorte maline koje imaju crvenu boju ploda i izražen komercijalni značaj, generalnose mogu podijeliti u dvije osnovne grupe:

jednorodne, dvogodišnje ili ljetne, i dvorodne, jednogodišnje ili jesenje sorte.

Dvogodišnje sorte maline plodonose na prirastima starim dvije godine, tokom četiri sedmice perioda sazrijevanja u terminu od juna do avgusta u zavisnosti od sorte. Dakle, sorte maline iz ove grupe stupaju na rod u drugoj vegetaciji, dok prethodne iste emituju samo vegetativni rast. Dvogodišnji izdanci koji su plodonosili nakon berbe se suše i odumiru. Trenutno najzastupljenija sorta maline vi lamet (Willamette) u BiH pripada ovoj grupi, kao i nešto manje prisutan genotip miker (Meeker), te su bosanskohercegovački proizvođači u velikoj mjeri upoznati sa sistemom i tehnologijom uzgoja istih.S druge strane, jednogodišnje sorte maline plodonose tokom prve godine na drugoj-gornjoj polovini jednogodišnjih izdanaka tokom nekoliko sedmica u periodu od avgusta do oktobra, odnosno sve do pojave prvih jesenjih mrazeva, naravno, u zavisnosti od sorte.Takođe, kultivari maline iz ove grupe, na nižem dijel u izdanka koji nije plodonosio te jeseni (donja polovina), mogu donijeti rod sljedeće godine u periodu maj-juni, odnosno nešto malo ranije u poređenju sa standardnom sezonom plodonošenja koja karakteriše dvogodišnje sorte.Dakle, sorte iz grupe jednogodišnjih malina mogu plodonositi dva puta na jednom izdanku u dvije različite vegetacione sezone, u jesen prve i ljeto druge godine. Ipak, zbog niza prednosti ove sorte u intenzivnoj proizvodnji uzgajaju se samo za jednu, jesenju berbu, dakle izdanci se ostavljaju da žive samo jednu godinu. Posljednjih godina selekcijom su stvorene sorte jednogodišnjeg tipa maline koje imaju žutu ili tkzv. zlatnu boju ploda, te navedeni ciklus rasta i cjelokupna tehnologija uzgoja može se primjeniti i kod istih.

Osnovne karakteristike dvogodišnjih sorti malineKako bi se što jednostavnije shvatile osnovne morfološke osobine, ciklus rasta i razvoja, te sama tehnologija uzgoja kod jednogodišnjih, u ovom poglavlju su predstavljene najznačajnije crtice vezane za dvogodišnje kultivare maline.Sorte maline iz grupe dvogodišnjih plodonose na prirastima - izbojcima, koji se razvijaju iz generativnih pupoljaka u pazuhu lista na dvije godine starim izdancima, tokom četiri sedmice perioda sazrijevanja u terminu juni-avgust, zbog čega se iste u literaturi često nazivaju ljetne sorte maline. Obzirom da iste na jednom prirastu mogu plodonositi samo jednom tokom njegovog životnog ciklusa adekvatan naziv koji se često upotrebljava jeste i jednorodne maline. Dakle, nadzemni sistem dvogodišnjih sorti maline maksimalno živi dvije godine, s tim, da se svake godine iz vegetativnih pupoljaka na korijenu razvijaju novi -mladi prirastiizdanci koji se prve godine razvijaju vegetativno i njeguju, a tek naredne godine daju izbojke koji plodono se, odnosno nose rod. Morfogeneza grma kod dvogodišnjih sorata maline, kroz vegetacione cikluse, odvija se na sljedeći način:

Prve godine počinje rast i razvoj prirasta iz vegetativnih pupoljaka na korijenu (rast i razviće izdanaka). Početak diferencijacije pupoljaka na izdancima (svi pupoljci na izdancima u pazuhu lista su generativni).

Druga godina – rast i razvoj postranih prirasta sa rodnim elementima (plodonosni mladari) iz generativnih (rodnih) pupoljaka u pazuhu lista prošlogodišnjih prirasta (izdanaka).

Page | 4

Nakon plodonošenja i berbe prirasti sa rodnim elementima odumiru, odnosno dvogodišnji prirasti (izdanci) se prirodno i time eliminišu. Istovremeno tokom ove godine emituje se snažan vegetativni rast novih izdanaka koji će tek naredne godine plodonositi. Dakle, u svakom momentu unutar zasada dvogodišnjih sorti maline koji je stariji od jedne godine mogu se naći dvije grupe prirasta: jednogodišnji koji samo rastu i dvogodišnji koji nose rod.

Dvogodišnje sorte maline imaju priraste sklone polijeganju ka zemlji usljed vegetativne mase, tako da je za njihovo održavanje u uspravnom položaju neophodan naslon. Kako bi se olakšalo kultiviranje zemljišta u zasadu, t okom vegetacije jednogodišnji prirasti se održavaju u uspravnom položaju postavljanjem špage paralelno uz žicu naslona duž reda, te provlačenje izdanaka između njih. Ne preporučuje se jednogodišnje izdanke vezati svaki pojedinačno za žicu, obzirom da se isti tokom zimskog mirovanja moraju puštati da slobodno padnu prema zemlji. S druge strane, dvogodišnje priraste, obzirom da nose rod, kako bi se održali u uspravnom položaju pod teretom istog i na taj način pored efikasnog izvođenja agrotehničkih radnji omogućilo i ravnomjerno sazrijevanje plodova, obavezno je vezati pojedinačno, svaki uz žicu plastičnim kopčama ili drugim tipovima veziva.Ovakve morfološke i biološke karakteristike dvogodišnjih sorti maline uslovile su i adekvatan sistem uzgoja, koji podrazumjeva betonske ili drvene stubove za koje se fiksira i duž reda postavlja žica. Ovakav sistem se naziva vertikalni špalir i u praksi je najzastupljeniji kod ovog, dvogodišnjeg tipa maline. U proizvodnoj praksi kod vertikalnog špalira obično se postavljaju dva reda žice, koja je pocinčana i debljine 3 mm. Često u liter aturi ovakav tip naslona i uzgojne forme maline nosi naziv I sistem špalira. Međutim, neke dvogodišnje sorte maline, kao na primjer miker, zbog izrazite bujnosti plodonosnih mladara kod naslona zahtjevaju poprečne letve na stubovima, uz dodatne redove žice pomoću kojih se pospješuje održavanje istih u uspravnom položaju, čime iste zahtjevaju drugačiji tip naslona karakterističan za jednogodišnje genotipove maline.Pored uzgojnog sistema, spomenute biološke odlike zahtjevaju složenu rezidbu dvogodišnjih sorti maline. Rezidba se sastoji od prorjeđivanja dvogodišnjih izdanaka u proljeće druge godine , tako da se dobije adekvatan broj biljaka po jedinici dužine reda (kod vilamet a npr. 6-7 izdanaka na jedan dužni metar reda, kod mikera npr . manje), te prikraćivanje istih nakon vezanja za žicu na visinu sistema (najčešće 2 m). Ova prva rezidba naziva se proljetna rezidba maline. Druga rezidba maline podrazumjeva uklanjanje svih prirasta koji su donijeli rod neposredno nakon berbe plodova, što podrazumjeva ljetnu rezidbu maline. Sve ovo zahtjeva veliki angažman radne snage i vremena.

Obzirom na dva tipa prirasta kod je dnogodišnjih sorti maline postavlja se pitanje do kojeg vremenskog perioda treba uklanjati jednogodišnje, kako bi isti za narednu godinu dostigli kvalitetan rast i razvoj, te sljedeće godine maksimalno plodonosili. Obično se taj momenat određuje za svako područje pojedinačno, i to na osnovu intenziteta rasta mladih prirasta, tako da u momentu berbe dvogodišnjih izdanaka jednogodišnji za malo pređu visinu prve žice.Prirasti dvogodišnjih sorti maline tokom zime su izrazito osjetljivi na izmrzavanje, posebno ukoliko nisu adekvatno sazreli -odrvenili, što se često dešava u slučajevima prekasnog ostavljanja isti h, kao i prilikom prekomjernog đubrenja azotnim đubrivima pred kraj vegetacije. Iz tog razloga, u proizvodnoj praksi jednogodišnji izdanci dvogodišnjih sorti maline se obavezno pred zimu puštaju da slobodno padnu po zemlji kako bi ih snijeg, kao idealan iz olator prekrio, i na taj način isti bili zaštićeni od potencijalne mogućnosti izmrzavanja.

Page | 5

Osim toga, toplo vrijeme tokom jeseni nakon koga uslijedi nagli pad temperature može izazvati izmrzavanje izdanaka zbog toga što isti nisu dovoljno zreli i aklimatizovani na tako ekstremne izmjene.Simptomi žestokih ozlijeda izazvanih izmrzavanjem očituju se sporadičnim oštećenjem generativnih pupoljaka na izdancima, koje se primjeti u proljeće druge godine kod dvogodišnjih sorti maline. Ta oštećenja izazvana izmrzavanjem manifestovat će se kao sporadičao buđenje generativnih pupoljaka, uz isprekidane fleke izumrlog tkiva u obliku tački na izdanku.

Aktuelni sortiment jednorodnog/dvogodišnjeg tipa maline u BiH

Vilamet predstavlja najzastupljeniju sortu mali ne na području BiH. Njegovi plodovi sazrijevaju srednje rano – polovina juna u većini dijelova naše zemlje, nešto ranije u južnim, i kasnije u planinskim predjelima. Period sazrijevanja plodova traje dosta dugo, prosječno oko 30 dana, a u sušnim ljetima i duže, tako da se berba proteže do kraja jula, a u planinskim krajevima i do sredine avgusta. Plodovi vilameta su srednje krupni, prosječne mase oko 4 g, zaobljeno kupasti, tamno crvene boje, slatko nakiseli, aromatični i okusni. Pojedinačne koštunice u plodu jednovremeno sazrijevaju.Prezreli plodovi dobijaju tamno crvenu boju, gub e na vrijednosti ako se zamrzavaju, ali su zato pogodni za proizvodnju soka. Plodovi optimalne zrelosti su pogodni za zamrzavanje i druge vidove prerade, i obično se beru svaki drugi dan. Nadzemni sistem čini veći broj uspravnih zdanaka, koji su u fazi zrelosti crvenkasti sa trnovima iste boje. Snaga rasta je veoma izražena, pa jednogodišnji izdanci mogu biti dugi i preko 3 m. Plodonosni mladari su srednje dugi, savitljivi i ne lome se pod teretom roda, a isti su raspoređeni čitavom dužinom izdanka. Samooplodna je i jednorodno sorta. U sušnim godinama ponekad se dešava dvorodnost (remontantnost), odnosno plodonošenje na jednogodišnjim izdancima (plodovi sazrijev aju u oktobru i novembru). Ova pojava doprinosi iscrpljivanju izdanaka i povećanoj osjetljivosti na niske temperature tokom zime.Tolerantna je prema ekonomski najštetnijim virusima, ali je osjetljiva na sušenje izdanaka, trulež korijena i uvenuće izdanaka . Relativno dobro podnosi sušu. Izuzetno je rodna sorta. U povoljnim agroekološkim uslovima, uz intenzivnu njegu, daje prinos i preko 20 t/ha.

Perspektivni sortiment jednorodnog/dvogodišnjeg tipa malineNa tržištu se neprekidno pojavljuju nove sorte m aline, i velika većina istih ne uspije zauzeti mjesto među vodećim iz mnogo razloga, gdje se posebno ističe: slaba prilagodljivost za različita područja uzgoja, nepredviđena osjetljivost na bolesti i insekte, te pojedine osobine plodova koje nisu prihvatljive za potrošače. Nijedna sorta ne može da uspjeva na svim lokalitetima, na svim tipovima zemljišta, pod različitim sistemima uzgoja, ali mnoge od njih su se pokazale uspješnim u različitim uslovima proizvodnje. Uzgojem većeg broja sorti moguće je obezbjed iti rod od ranog ljeta pa sve do početka zimskih mrazeva. Iako je dosta teško izdvojiti prespektivne kultivare jednorodnog tipa maline, prvenstveno zbog namjene za koju se uzgajaju, samo nekoliko istih zadovoljava većinu traženih zahtjeva, te su iste u narednom tekstu i pobrojane.

Miker je američka sorta nastala ukrštanjem Vilameta i Katberta. Značajno je zastupljena u proizvodnim zasadima SAD, Kanade, Čilea, a ubrzano se širi i u zemljama Zapadne Evrope.Zbog izuzetno kvalitetnog ploda raste potražnja za plodovima ove sorte na svjetskom tržištu. Prednosti Mikera u odnosu na Vilamet su: krupniji i čvršći plodovi (oko 4,55 g u prosjeku), veća rodnost, bolja aroma, ljepši oblik, manja osjetljivost na didimelu, antraknozu, hrđu i

Page | 6

trulež korijena (fotoftoru). Na svjetskom tržištu plod mikera ima veću cijenu u odnosu na Vilamet.Nedostaci u odnosu na Vilamet su: veća osjetljivost na viruse, ima duži zimski odmor zbog čega kasnije polazi s proljeća u vegetaciju, a takođe kasnije završava, te je osjetljiv i na jake zimske mrazeve, ima duge rodne grančice zbog čega su potrebni dodatni nasloni, zahtjeva više vode i manje je otporan na sušu.Samooplodna je i veoma rodna sorta. Izdanci su vrlo bujni i dugi, ali ih formira manje u odnosu na Vilamet. Isti se u toku vegetacije prorjeđuju 1-2 puta. Ne lome se pod teretom roda. Po jednom dužnom metru ostavlja se samo 4-5 izdanaka, i orezuju se na nešto većoj visini. Plodovi sazrijevaju srednje kasno – početkom treće dekade juna, u prosjeku osam dana poslije Vilameta. Plod je srednje krupan, svijetlo crvene boje, čvrst, aromatičan, slatko do nakiselog okusa. Dobro podnosi transport, pogodan je za za mrzavanje, druge vidove prerade i potrošnju u svježem stanju. Prilikom odmrzavanja veoma se malo mijenja.

Tulameen/Tjulamin - Stvoren je 1980. godine u Vankuveru i predstavlja noviju kanadsku sortu . Srednje je rana sorta maline i ima dug period sazrijevanja. Plodovi su izuzetno krupni (za oko 2 g teži u odnosu na Vilamet), izduženo-konusnog oblika, svijetlo crvene boje, te veoma privlačnih organoleštičkih svojstava (aromatični i slatko nakiselog okusa). Plodovi su veoma pristupačni-izraženi na biljci, što olakšava berbu. Dobro se čuvaju i ostaju svježi nekoliko dana poslije berbe. Plodovi ove sorte pokazuju odličnu otpornost na oštećenja prilikom transporta, te su prvenstveno nemijenjeni za potrošnju u svježem stanju, ali i za različite vidove prerade. Kada je u pitanju zamrzavanje (IQF) ista se baš i nije dobro pokazala. Ima izrazito bujne izdanke, zelene boje, sa nepravilno raspoređenim purpurnim pjegama u baznom dijelu istih. Na početku ne obrazuje puno izdanaka, ali kako se razvija njihov broj postaje sve veći. Dvogodišnji izdanci su jaki, prilično uspravni, sivo žuti, sa uzdužnim pucanjem kore u baznom dijelu. Trnovi su takođe skoncentrisani u prizemnom dijelu. Plodonosni mladari su relativno dugi, i uspravniji u odnosu na Miker, te lagano pucaju pod teretom roda. Plodovi su na istim dobro raspoređeni i imaju relativno du gu peteljku.Relativno je osetljivija na niske zimske temperature, sivu plijesan (zbog dužeg perioda cvjetanja i sazrijevanja plodova) i trulež korijena. U razvijenim zemljama EU i SAD-a najviše se gaji u zatvorenom prostoru, gdje se tehnologija upotpunos ti razlikuje od one na otvorenom.

Reveille je rana sorta maline. Visoko prinosan je genotip, popularan već skoro 30 godina. Ova sorta odlikuje se krupnim plodovima svijetlo crvene boje sa dobrim okusom. Izrazito je bujnog rasta, uspravnih izdanaka sa dobrim razvojem korijena. Otporna je na zimu -izmrzavanje.

OSNOVNE KARAKTERISTIKE JEDNOGODIŠNJIH SORTI MALINEJednogodišnje maline, često u literaturi pominjane kao jesenje maline, maline koje plodonose u jesen, zatim stalnorađajuće maline, dvorodne maline koje plodonose dva puta na jednom izdanku, za sada su potpuna nepoznanica na području BiH. Međutim, u voćarski razvijenijim zemljama struktura proizvodnje maline predstavljena je tako da iste zauzimaju više od polovine ukupne produkcije. Primjera radi, u Poljskoj koja ima vlastite sorte jednogodišnje maline , gdje posebno mjesto zauzimaju Polka i Polana, uzgoj ove vrste voća toliko je uznapredovao da se ova zemlja po proizvodnji maline danas nalazi među vodećim, kako u EU, tako i u svijetu. Takođe, na primjer, u Australiji koja većinu svoje proizvodnje maline plasira na tržište za svježu potrošnju (čak i preko 60%), upravo zahvaljujući uzgoju jednogodišnjih sorti, proizvodnja ove vrste voćaka i prisustvo svježih plodova iste na tržištu mogući su tokom cijele godine, mada je glavna sezona skoncentrisana u ljeto i jesen.

Page | 7

Podsjećanja radi, u Francuskoj struktura sortimenta maline izgleda ovako: Meeker, Heritage, Tulameen, Glen Lyon , i ostale gdje spada i Vilamet. Dakle, glavni predstavnici su sorte dvogodišnje (Miker) i jednogodišnje (Heritidž) maline. Treba znati, da sve one zemlje, koje u svojoj proizvodnji imaju samo dvogodišnje kultivare maline , gdje spada i BiH, suočene su sa jako kratkom sezonom berbe i značajno smanjenom produkcijom, u odnosu na one koje uzgajaju oba tipa iste. Kako bi se osavremenila proizvodnja maline u BiH, posljednjih godina, izvršeni su ogromni napori na uvođenju jednogodišnjih sorti ove vrste, te prema dosadašnjim istraživanjima kultivari Polka, Polana, Heritidž i Autumn Blis pokazali su se kao veoma dobro adaptirani na agro-klimatske uslove naše zemlje. Nadzemni sistem jednogodišnjih sorti maline, iako biološki živi dvije godine, u proizvodnoj praksi, uglavnom iz više razloga, isti se ostavlja da plodonosi samo jednu godinu. Ove maline plodonose tokom prve godine na drugoj polovini jednogodišnjih izdanaka (zona plodonošenja je obično iznad 70 cm), tokom nekoliko mjeseci u periodu od avgusta do oktobra, neke čak sve do jakih mrazeva, naravno, u zavisnosti od sorte. Tako na primjer, kultivari Polana, Polka, Autumn blis (Autumn Bliss) i Redvajn (Redwing) spadaju u ranije, obzirom da plodonose tokom avgusta, a sorta Heritidž (Heritage) kasnije, jer njeni plodovi za berbu pristižu krajem septembra i početkom oktobra. Takođe, kultiva ri maline iz ove grupe, naredne, odnosno druge godine, plodonose i na preostalom dijelu izdanka (bazni dio koji nije plodonosio prve godine) iz prethodne vegetacije, a isti je sada starosti dvije godine (zona plodonošenja u baznih 70 cm). Dakle, sorte iz grupe jednogodišnjih malina prve godine plodonose u vršnoj zoni izdanka, a naredne godine na zemlji bliže položenom dijelu istog. Upravo ovakvo biološko ponašanje jednogodišnjih genotipova maline iniciralo je atribut dvorodnih, obzirom da na različitim dijelovima istog izdanka plodonose dva puta za vrijeme njegovog životnog ciklusa, ili stalnorađajućih, obzirom da ukoliko se prirasti zadržavaju dvije godine isti se tokom cijelog perioda vegetacije mogu nalaziti u rodu. Međutim, obzirom da su prinosi koje ove sorte maline postižu na jednogodišnjim izdancima u jesenjoj berbi daleko veći, te postižu bolju cijenu, jer su na tržištu prisutni u izvansezonskom periodu, kada nema dvogodišnjih sorti maline, kao i uzimajući u obzir da ljetna berba umnogome smanjuje istu u jesen, kultivari iz grupe jednogodišnjih malina uglavnom se uzgajaju za jesenji rod, a nosioci istog su jednogodišnji izdanci, te odatle proizilazi atribut jednogodišnje.Naravno, odgovarajući atributi su i jesenje maline, obzirom da je glavna berba kraj ljeta odnosno početak jeseni. Prema tome, u biološkom smislu, životni vijek jednogodišnjih sorti maline jeste dvije godine, ali z bog ekonomičnosti, kako u pogledu održavanja zasada, tako i obzirom na cijenu plodova, iste se uzgajaju samo jednu godinu. Takođe, treba znati da plodovi jednogodišnjih sorti maline imajuprvenstveno namjenu za svježu potrošnju, mada se mogu koristiti i kombinovano (kao svježi i za zamrzavanje), obzirom da poslije prerade (zamrzavanja) zadržavaju prirodni okus i čvrstoću mesa ploda, čak više nego neke sorte dvogodišnje maline koje se dominantno uzgajaju za industriju.Izdanci jednogodišnjih sorti maline imaju s nažan vegetativni rast, tako da isti veoma brzo odrvene, te u zavisnosti od genotipa imaju mogućnosti da se samostalno održavaju u uspravom položaju. Takona primjer, sorte Heritidž, Polka i Polana imaju toliko snažne izdanke koji samostalno ostaju u uspravnom položaju čak i pod težinom roda, dok genotipovi Autumn Blis i Redvajn zahtjevaju potporu-naslon, kako bi postigli zadovoljavajuće rezultate. Međutim, u intenzivnoj proizvodnji potrebno je obezbijediti adekvatan naslon samo u smislu podrše za izdanke opterećene rodom, a ne klasični, kao onaj karakterističan za dvogodišnje genotipove.Ovakva osobina ukazuje na to da izdanke jednogodišnje maline za vrijeme perioda plodonošenja, generalno, nije potrebno vezati za žicu pojedinačno, svaki ponaosob, već se istim žica postavlja samo

Page | 8

kao oslonac, odnosno potpora sa vanjskih strana reda, dakle lateralno. Prema tome i sistem uzgoja u špaliru istih značajno se razlikuje od uzgoja dvogodišnjih sorti maline. Za razliku od dvogodišnjih sorti maline koje su uzgajaju u sistemu vertikalnog špalira, jednogodišnja malina se uzgaja u špalirskom sistemu slobodnih grmova, tako da nije jasno definisan broj izdanaka po jedinici dužine reda, već se isti puštaju da slobodno rastu i ispupunjavaju cjelokupni prostor u razmjerama postavljenog naslona.Još jedna bitna karakteristika izdanaka jednogodišnjih sorti maline jeste da oni ne mogu postići visinu koju dostižu sorte iz grupe dvogodišnjih malina, te se za ostvarenje približno jednakih prinosa kao kod dvogodišnjih malina, mora ostavljati veći broj izdanaka unutar reda, što je adekvatno odgovarajućem sistemu uzgoja istih.Jednogodišnje sorte maline tolerantnije su na bolesti kao što je trulež korijena uzrokovana fitoftorom, odnosno na suvišne količine vlage u zemljištu, što ukazuje da se mogu uzgajati na onim parcelama koje nisu pogodne za uzgoj genotipova više podložnih ovoj pojavi, kao što je na primjer kultivar Vilamet. Ova otpornost posebno se odnosi prilikom tehnologije uzgoja samo za jednu, jesenju berbu, obzirom da izdanci ne prerzimljavaju čime se prekida životni ciklus većine bolesti i štetočina, i time samanjuje mogućnost inficiranja i masovnijeg širenja zaraze unutar zasada. Ipak, treba napomenuti da iste nisu u potpunosti otporne na navedene bolesti, te u ekstremnim slučajevima mogu pokazati simptome navedenih pojava

Sistem uzgoja i naslon za dvorodne malineZa razliku od dvogodišnjih kultivara maline, koji se uzgajaju u tipu vertikalnog špalira sa tipom naslona poznatim kao I-sistem, a što podrazumjeva naslon od stubova koji nose po jednu žicu u dva nivoaduž redova, te pojedinačno vezanje dvogodišnjih izdanaka za žicu tokom perioda plodonošenja, kao i jasno definisan broj izdanaka na dužinu reda (kod vilameta 6-7, kod mikera 5), sorte jednogodišnje maline se uzgajaju u špalirskom sistemu slobodnih grmova sa tipom naslona uobičajeno nazvanim T-sistem. Ovakav način uzgoja podrazumjeva da se u unutarrednom prostoru izdanci puštaju da slobodno rastu tako da oni ispune zonu po 30-40 cm s obje strane od centra reda, i to proizvoljno, bez jesno definisanog broja prirasta na dužni metar. Svi izdanci koji se pojave u traci širine 80 cm u redu se ostavljaju da rastu i plodonose. S druge strane, svi oni koji se pojave izvan ove zone obavezno se uklanjaju. Broj izdanaka koji se preporučuje po jednom dužnom metru može da iznosi od 10-15, pačak i više, s tim da se vodi računa o prenatrpanosti istih kada dolazi do pada produkcije. Kada je u pitanju naslon, isti služi samo kao podrška izdancima sa strana, kako bi se omogućio efikasniji prolaz između redova. Takav naslon podrazumjeva klasične stubove instalirane u centru duž reda na razmak od 5-7 m, a na istim postavljenu po jednu, 80 cm dugu, poprečnu letvu (dimenzija 2,0 x 2,5 cm) koja je fiksirana za svaki stub, na visini od oko 120 cm iznad zemlje. Ovakav tip naslona naziva se T-sistem.Za svaki kraj drvene letve, pružajući se u dužini cjelokupnog reda, pričvršćuje se galvanizirana, plastificirana ili pocinčana žica, debljine 3 mm, ali može se upotrijebiti i obična špaga. Širina imeđu dvije žice/špage ili dva reda žice/špage jednaka je širini poprečne letve, dakle 80 cm. Izdanci se usmjeravaju da slobodnorastu između žica, odnosno unutar redova, dakle ne vežu se pojedinačno za žice/špage već rastu slobodno, te se pod težinom vegetativne mase i roda samo oslanjaju na iste. Ovakav tip naslona je dosta sličan onom kod dvogodišnje maline sorte Miker, s tim što on obavezno na stubovima ima poprečne letve postavljene u dva nivoa, i dodatne redove žice.Obzirom da ovakav sistem uzgoja podrazumjeva razvoj izdanaka u širini do 80 cm unutar reda, dakle sa dvije strane po 40 cm, i sam razmak između redova je u odnosu na onaj kod dvogodišnje sorte maline vilamet veći, te obično iznosi 3 m.

Page | 9

Treba napomenuti, da se takav razmak preporučuje i za dvogodišnju sortu maline Miker, obzirom da ista obrazuje izrazito duge plodonosne mladare, te zahtjeva T – sistem naslona. U nekim područjima vrlo praktično rješenje naslona može se postići postavljanjem mrežastih žica u redove, tako da se izdanci prilikom rasta provuku kroz ćelijice mrže i tako zadržavaju uspravan položaj.Ovo se obično praktikuje prilikom proizvodnje jednogodišnjih malina u plastenicima i staklenicima za izvansezonsku proizvodnj u. Mada su najčešće u primjeni, osim drvenih stubova i poprečnih letvi mogu se koristiti i metalni ili betonski stubovi za različitim izvedbama poprečnih prečaga.U proizvodnoj praksi veoma često prilikom uzgoja jadnogodišnjih sorti maline praktikuje se sistem uzgoja koji se naziva alternativni špalir. Po konstrukciji naslona isti je u potpunosti identičan sa T - sistemom špalira. Međutim, razlike su u tipu izdanaka koji se ostavljaju u pojedinim redovima. Naime, planataža jednogodišnje maline organizovana je tako da se svaki drugi red uzgaja za berbu u jesen, dok se ostali uzgajaju za berbu u ljeto.

Tehnologija uzgoja i rezidba jednogodišnjih kultivara malineU zavisnosti od tempiranja perioda plodonošenja, razlikuju se dva osnovna načina rezidbe, a time i uzgoja jednogodišnjih sorti maline:

za dvije berbe (jesen prve i ljeto druge godine) i

za jednu berbu (jesen prve godine).

Kod uzgoja jednogodišnjih sorti maline za jesenju berbu prve i ljetnu berbu druge godine tehnologija uzgoja i rezidba podrazumjevaju: tokom maja prve godine nakon sadnje, koja je bila u jesen ili u proljeće, za vrijeme intenzivnog vegetativnog rasta izdanaka vrši se odabir najjačih, najkvalitetnijih i najboljih prirasta za plodonošenje ujesen, tako da se ostavlja obično 10-15 istih na dužni metar. Svi izdanci, kao i oni koji izrastaju izvan zone 80 cm širine reda (s jedne i druge strane po 40 cm) uklanjaju se do osnove. Nakon maja intenzitet rasta opada, a dolazi do debljanja i odrvenjavanja izdanaka, diferencijacije i razvoja generativnih pupoljaka, te konačno plodonošenja na vršnom dijelu izdanka tokom jeseni (avg ustseptembar- oktobar u zavisnosti od sorte). Nakon toga, obzirom da se dio izdanaka koji je plodonosio prirodno suši, isti se makazama uklanja odmah nakon berbe na dužinu zone plodonošenja. Preostali dijelovi izdanaka tokom zime se ostavljaju u uspravnom položaju, usljed prirodnog rasta, i obzirom da ne postoji opasnost od izmrzavanja istih. Istovremeno se sa uklanjanjem vršnog dijela izdanaka koji su donijeli rod elminišu i svi drugi jednogodišnji izdanci koji su se pojavili te godine. U proljeće druge go dine na ostavljenom dijelu prošlogodišnjeg izdanka koji nije plodonosio nastupa fenofaza cvjetanja krajem maja i početkom juna, te plodonošenje koje se poklapa sa periodom plodonošenja dvogodišnjih sorti maline (juni - juli). Nakon berbe dolazi do prirodnog sušenja izdanaka koji su plodonosili, te se isti uklanjaju do osnove. Istovremeno, tokom maja vrši se selekcija novi-mladih izdanaka koji se razvijaju iz korijena, a koji će plodonositi u jesen te godine. Dakle, u ovakvim sistemu uzgoja kod jednogodišnjih sorti mali ne postižu se dvije berbe tokom godine. Međutim, treb a napomenuti da će ovaj ljetni rod značajno smanjiti prinos u jesen, te se jednogodišnje sorte maline u praksi veoma rijetko gaje u ovakvom sistemu uzgoja i rezidbe. Kod uzgoja jednogodišnjih sorti za jednu berbu koja se obavlja u jesen, period avgust–oktobar, tehnologija uzgoja i rezidba podrazumjevaju: u proljeće kada počinje rast izdanaka vrši se selekcija, odnosno odabir i ostavljanje najboljih u

Page | 10

skladu sa definisanim sistemom uzgoja, a koji će plodonositi u jesen. Nakon berbe, obzirom da se izdanci počinju sušiti odmah od vrha prema dnu isti se uklanjaju tako da se ostavi 5 cm od zemlje. Ovo uklanjanje trebalo bi odgoditi do kraja zime, obzirom da isto omogućava da se određene rezerve koje ostaju u izdancima mobiliziraju u korijen, što će imati za posljedicu snažniji rast s proljeća.Uklanjanje izdanaka može se obavljati ručno - običnom kosom, ili pak mašinski – kosilicama koje supodešene na određenu visinu. Takođe, u područjima gdje postoji opasnost od ekstremnih temperatura pokošeni izdanci mogu da se ostavljaju u zasadu sve do proljeća kada se uklanjaju čim se snijeg otopi, ali dok još zemlja ne odmrzne. Međutim, ovakav način omogućava veću pojavu bolesti i štetočina, te se zbog toga manje preporučuje. Novi izdanci koji se u proljeće razvijaju iz pupol jaka ubazi biljke ili na korijenu druge godine, kada se temperatura podigne iznad tačke smrzavanja, služit će za plodonošenje u jesen. Ovakav način rezidbe ima za posljedicu razvoj jednogodišnjih izdanaka visine do 1,8 m čiji će vrhovi u jesen iste godine biti opterećeni rodom.

Sortiment jednogodišnjeg tipa maline

Autumn bliss (Otem Blis) -Engleska je sorta jednogodišnje maline, nastala 1984 godine u Ist Molingu. Srednje je bujnosti, kratkih izdanaka koji nose mali broj trnova na sebi. Ranije je epohe zrenja u odnosu na ostale dvorodne sorte (sazrijeva otprilike 10-14 dana prije Heritidža). Najveći dio roda iznese prve dvije nedjelje berbe, što je prednost za sjevernija područja. Plodovi su krupni, sa krupnim koštunicama. Prijatnih je organoleptičkih karakteristika.Plodovi su pogodni za upotrebu u svježem stanju i za preradu. Otporna je na trulež korijena koju izaziva Phytophthora fragariae .

Autumn Britten – (HRI East Malling, Engleska) Ovo je rana sorta maline, krupnih i čvrstih plodova, koji imaju dobar okus. Ista se odlikuje dugom sezonom plodonošenja. Sazrijeva dan ili dva poslije sorte Autumn Bliss. U poređenju sa istom, izdanci ove sorte postižu veću visinu, plodovi su boljeg kvaliteta, prinos je sličan ili veći. Ima veoma širokurasprostranjenost u pogledu uzgoja.

Polana - Veoma je popularna Poljska sorta jednogodišnje maline, stvorena 1991 godine. Jedan od roditelja joj je Heritidž, a drugi Zeva jesenja. Odlikuje se bujnim izdancima. Sazrijeva otprilike 2 nedjelje prije Heritidža. Odlične je rodnosti. Ima krupne plodove, prij atnog okusa. Plodovi iste se često mogu prepoloviti. Pogodna je za različite vidove upotrebe. Iz jednog pupoljka daje dvije rodne grančice. Osjetljiva je na trulež korijena . Ova jednogodišnja sorta maline vrlo je jednostavna za uzgoj,obzirom da ne zahtjeva velika ulaganja, posebno zato što se uspješno gaji bez naslona. Redovno i dobro rađa, a plodovi dugo zadržavaju svježinu, te i zbog vremena sazrijevanja lako nalaze put do potrošača. Veliki je ljubitelj vode, pa je i proizvodnja iste gotovo nezamisliva bez navodnjavanja. Odovara joj plodno, rastresito, dobro drenirano i od korova očišćeno zemljište na ravnim parcelama.Poželjno je da isto bude neutralno do blago kiselo. Istovremeno formira cvjetove i plodove. Prvi cvjetovi pojavljuju se kada izdanak d ostigne najveću visinu, oko 170 centimetara. Cvetanje počinje od vrha biljkei traje sve do kasne jeseni, zbog čeka ova malina uvijek ima cvjetova, zrelih i zelenih plodova. Pun i rod dostiže u drugoj godini. Plodovi sazrijevaju krajem jula ili početkom avg usta. Beru se svaki drugi ili treći dan. Boju, okus i miris zadržavaju nekoliko dana. Poslije prvog mraza izdanci se suše i tada prestaje berba. Ostave se petnaestak dana da se sokovi "smire" i potom pokose, odnosno

Page | 11

odstrane do zemlje. "Polana" je odlične rodnosti. Ako je posađena na odgovarajućem zemljištu i dobro negovana, po hektaru može da se ubere preko 12 t. Plodovi su konični, tamnocrveni, okusni kad su svježi, ali pogodni i za preradu. Zahtjeva minimalnu zaštitu, jer se košenjem izdanaka smanjuju uslovi za pojavu bolesti i štetočina. Jedan izdanak "polane" u prvojvegetaciji daje do osam novih biljaka. Svake godine taj broj se udvostruči. Međutim, optimalno je da u punoj rodnosti na dužnom metru bude dvadesetak biljaka.

Polka - Sorta je iz istog istraživačkog centra kao i Polana (Poljska). Veoma je kvalitetna, izraženije otpornosti na nepovoljne biotičke i abiotičke uslove sredine. Svijetlo crvene je boje ploda. Plod se odlikuje izrazitom čvrstoćom i konzistencijom bobica, te izvrsne arome i okusa.

Karolina (Caroline, University of Maryland, SAD) – Široko rasprostranjena i jedna od standardnih jednogodišnjih sorti maline. Posjeduje izrazito krupne plodove kupastog oblika sa izuzetnim okusommaline. Vrlo je produktivna sorta i može se uzgajati u različitim područjima. U južnim područjima plodovi mogu pristići već u junu. Izrazito je bujnog rasta, izdanci su visoki i uspravni, a tolerantna je na fitoftoru i sivu plijesan. Ranije sazrijeva od heritidža. Branje plodova sa kratkih bočnih rodnih grančica može biti otežano, ali daje dobre jesenje prinose. Posle dužeg skladištenja plodovi dobijaju tamniju boju. Otporna je na trulež korena koju izaziva Phytophthora fragariae .

Heritage (Heritidž) – Ova sorta maline nastala je 1969 godine u SAD-u (Cornell University, Njujork). Smatra se standardnom dvorodnom sortom. Karakteriše se bujnim, hrapavim i trnovitim izdancima izražene visine. Visoko prinosna je sorta. Plod je srednje krupnoće, privlačnog izgleda, dobrog okusa ičvrstoće, te je pogodan za upotrebu u svježem stanju i za preradu. Plodovi na jednogodišnjim izdancima sazrijevaju veoma kasno, te u višim predjelima često ne uspije iznijeti cjelokupan rod zbog pojave jakih mrazeva. Otporna je na većinu bolesti.

Sistem uzgoja

Gustina sadnje mora obzbjediti optimalni životni prostor za biljke. Redove prvenstveno postaviti u pravcu sjever-jug. Time se postiže maksimalna osunčanost biljaka i smanjuju uslovi za razvoj bolesti i štetočina. Na krajevima redova ostaviti odgovarajući prostor za okretanje mašina (3-4m). Predvidjeti i jedan prostor za praznu i punu ambalažu, repromaterijal i sl. (sabirno-distributivno mjesto).

U osnovi postoje dva sistema uzgoja maline, i to: sistem grmova - sa kvadratnim i pravougaonim rastojanjem, i sistem špalira (žive ograde) - vertikalni špalir i V-špalir (sistem)

Sistem vertikalnog špalira za proizvodne zasade maline predstavlja najbolji i danas standardni sistem uzgoja ove vrste. Naime, uzgoj maline u formi žbuna danas se vrlo rijetko primjenjuje, i isti je odlikaamaterskog voćarstva. Špalirski način gajenja maline između ostalog obezbjeđuje, kako dovoljno manipulativnog prostora u malinjaku, tako i visoke prinose i dobar kvalitet ubranih plodova. Izdanci maline rastu uspravno, ali su skloni povijanju prema zemlji kada dozriju i počnu plodonositi. Iz tog razloga sistem špalira trebao bi biti konstruisan kao podrška

Page | 12

izdancima kako bi održali uspravan rast. Kod sistema vertikalnog špalira naslon čine stubovi od drveta, ili betona čija je dužina 2-2,5 m, a širina 8-12 cm, i među kojima se učvršćuje pocinčana žica, prečnika 2-3 mm. Drvene stubove prije postavljanja naslona, u cilju zaštite, odnosno produžetka vremena trajanja, neophodno je do polovine njihove ukupne dužine nagorjeti, potopiti u motorno ulje, u rastvor bordovske čorbe ili premazati masnom bojom.

Stubovi se u zemlju ukopavaju 50-70 cm, a razmaci istih, pri postavljanju naslona, kreću se od 6-10 m, što prvenstveno zavisi od bujnosti sorti koje se žele uzgajati i sistema uzgoja koji je odabran. Postoje dva osnovna tipa naslona kod sistema uzgoja u vertikalnom špaliru u zavisnosti od položaja žica u istom, koji su danas zastupljeni u voćarskoj praksi kada je u pitanju uzgoj maline, a to su:

stubovi na kojima se nalazi dvospratno/trospratno jedna žica tzv. I-sistem, stubovi koji nose dvospratno/trospratno duplu žicu u horizontali tzv. t-sistem

Sistem I-špalira je obično u upotrebi kod dvogodišnjih kultivara, dok T-sistem je posebno praktičan kod jednogodišnjih kultivara, ali i malog broja dvogodišnjih, kao što je sorta miker. Kod I špalir sistema izdanci su pojedinačno vezani za svaki red žice i na taj način ne poliježu ka zemlji pod težinom roda. Obično su u ovom sistemu prisutna dva reda žice, prvi na visini 0,9 m, a drugi na 1,8 m, dok je visina stuba iznad zemlje 2,0 m. Rastojanja između redova kreću se 2,5 m, a u redu broj dvogodišnjih izdanaka, dakle koji plodonose na jedan dužni metar treba da je 6-7. Ovo je standardni način uzgoja sorte vilamet.

Page | 13

Sl. I - sistem špalira

Kod T-sistema špalira na stubovima se postavljaju dvije oko 60 cm duge poprečne letve (dimenzija 2,0 x 2,5 cm x 60 cm) koje su fiksirane za svaki stub na visini od približno 80 cm i 1,7 m iznad zemlje (slika). Galvanizirana žica ili plastificirana treba biti pričvršćena za svaki kraj drvene prečage pružajući se u dužinu cjelokupnog reda. Širina između dvije žice ili dva reda žice je 60 cm. Izdanci se usmjeravaju da rastu između žica ili redova žica. Kod dvogodišnje sorte maline mikeer broj izdanaka na jedan dužni metar u ovom sistemu uzgoja iznosi 5, a razmak između redova treba da je minimalno 3 m.

Sl. T - sistem špalira

Postavljanje armature

Armatura će se sastojati od bagremovih stubova i pocinčane žice. Bagremovi stubovi treba da budu dužine do 2.20-2.50 m a najmanji prečnik na tanjem kraju 5-8 cm. Žica mora biti pocinčana, dovoljno elastična Ø 2-2.5 mm. Stubovi se pripremaju tako što se kora skine za dio koji ide u zemlju i 10 cm iznad toga a ostatak se naparava. Naparavanje se može zamjeniti hemijskom dezinfekcijom, jačim rastvorom nekih od bakarnih preparata. Ako se donji dio naparava onda preostalu dužinu treba premazati prerađenim uljem. Stubove postaviti na svakih 6 m u pravcu redova. Predhodno napraviti rupe 50-70 cm dubine (najbolje traktorskom bušilicom). Visina stubova iznad zemlje treba da je 1.70-1.80 m.

Page | 14

Stubove postaviti strogo vertikalno, u istoj liniji po pravcu i visini i dobro ih učvrstiti. Na krajnjim stubovima, sa unutrašnje strane redova ostaviti stubove podupirače (kosnike) a u dužim redovima kosnici se postavljaju i na stubu u sredini ili na dva stuba u redu, zavisno od dužine reda. Pocinčana žica se postavlja u dva reda, jednostruko i to na 70-80 cm od zemlje prvi red, a drugi, na 140-150 cm. Prilikom postavljanja žice, najprije kraj žice pričvrstiti (obavijanjem oko pvog stuba) a zatim je na drugom kraju dobro zategnuti aparatom za zatezanje ili autodizalicom. Žicu na svakom stubu pričvrstiti ''U'' ekserima.

PREDRAČUN TROŠKOVA PODIZANJA MALINJAKA

a).Materijal Red. broj

Vrsta troškova j.m Kol.za 1ha cijena iznos

1 Sadnice maline Kom. 120002 stajnjak T 403 Mješana min. đubriva kg 7004 KAN kg 2005 Bakarni kreč s-50 kg 26 Timet G-5 kg 207 Bagremovi stubovi kom 5808 Poc. žica 2.2-2.5 mm kg 2409 U ekseri kg 10

10 Prerađ. ulje (bak.prep.) lit. 120Svega materijal-

b) Mašinski radovi1. Prevoz stajnjaka rad.dan 3 2. Prevoz miner. đubriva rad.dan 0.5 3. Oranje rad.dan 1 4. Tanjiranje rad.dan 1 5. Drljanje rad.dan 0.5 6. Otvaranje kanala rad.dan 0.25 7. Prevoz stubova rad.dan 2 8. Bušenje rupa rad.dan 1 9. Ostali radovi rad.dan 1 Svega mašinski rad

c). Rad radnika

1. Pripremanje-krčenje na parceli

rad.dan 3

2. Utovar stajnjaka rad.dan 8 3. Rastur. stajnjaka rad.dan 4

Page | 15

4. Priprema min. đubriva rad.dan 1 5. Razmjeravanje rad.dan 2 6. Otvaranje kanala brazdi rad.dan 2 7. Priprema sadnica rad.dan 5 8. Sadnja rad.dan 18 9. Rezidba rad.dan 1 10. Priprema insekticida rad.dan 0.50 11. Zaljevanje rad.dan 2 12. Zagrtanje rad.dan 4 13. Bušenje rupa rad.dan 1 14. Manip.stubovima rad.dan 4 15. Postavka stubova rad.dan 12 16. Postavka žice rad.dan 3 17. Ostali radovi rad.dan 5 Svega rad radnika

d) ostali troškovi

1. Stručne usluge rad.dan 2

Njega maline u uzgojnom periodu

Malina rađa već u prvoj godini. Međutim, ovaj rod treba sprječiti rezidbom kako bi se obezbjedio bolji prijem nicanja i porast većeg broja izdanaka. U drugoj godini ukoliko se dobro obavi sadnja i njega u prvoj godini dobija se rod koji može, pri povoljnim uslovima na tržištu, pokriti tekuće troškove. Punu vrjednost malina postiže u trećoj godini. Iz navedenih razloga period njege-uzgoja (investicioni period) traje jednu ili dvije godine u zavisnosti od uslova (prirodnih i ekonomskih) i primenjene tehnologije.

Zaljevanje U proljeće prve godine, pogotovu ako je proljećna sadnja, u slučaju suše neophodno je malinu zaliti jedanput ili dvaput, zavisno od potrebe. Zaljevanje bi dobro došlo i u drugoj godini ukoliko nedostaje vlage u zemljištu.

Đubrenje

Pošto se pripremom parcele i prilikom sadnje upotrebe dovoljne količine organskog i mineralnog đubriva, u proljeće prve godine ne treba đubriti. Pratiti razvoj novih izdanaka i ako treba izvršiti prihranjivanje nitromonkolom u maju. U jesen prve godine, prije oranja u redove i pored redova rasturiti 150-200 kg/ha mineralnih đubriva sa više kalijuma kao što su 8:12:26:+3MqO 8:16.24, 10:20:30. U drugoj godini đubriti na isti način s tim što količine treba povećati za 30%.

Održavanje zemljišta

Page | 16

Zemljište se stalno mora održavati u rastresitom i nezakorovljenom stanju. Ukoliko se primjeni herbicid prije sadnje problem korova je rješen ili ublažen za 2 godine. Poslije sadnje, prve 2 godine izbjegavati primjenu herbicida. Međuredni prostor treba održavati oranjem u jesen i drljanjem u proljeće. U toku vegetacije povremeno se može koristiri raofreza ili izbegavati često freziranje pošto se njima kvari struktura zemljišta i umnožavaju korovi iz podzemnih organa. Unutar redova prve dvije godine raditi ručno.

Rezidba i vezivanje izdanaka

U prvoj i drugoj godini krajem jula i početkom avgusta rezidbom do zemlje ukloniti prošlogodišnje izdanke i spaliti ih. Sem toga, ukloniti i nove izdankle koji su oštećeni od pretenora, galice, didimele, leptosferne i dr. Ukoliko se u prvoj godini ne primje sve sadnice, neprimljene iščupati i na prazna mjesta zasaditi novim zasadima ili razmjestiti ih sa mjesta gdje ih ima više. Do kraja vegetacije u drugoj godini trba obezbjediti 8-10 biljaka po dužnom metru za rod u trećoj godini. Ukoliko ima više izdanaka obavezno ih izvaditi. Visina izdanaka na kraju vegetacije druge godine biće takva da ih treba vezati. Vezivanje obaviti PVC vezivom putem obavijanja veziva oko svakog izdanka i žice naizmjenično. Vezivo ne sjeći već ga ostaviti u jednom komadu za cio red ili u 2-3 komada. Za vezivanje izdanaka mogu se koristiti plastične kopče, kojih ima na tržištu, čime se vrši ušteda u radnoj snazi a kopče se sa sigurnošću mogu koristiti više godina.

Zaštita od bolesti i štetočina

U cilju zaštite od bolesti i štetočina (didimela, leptosferija, pjegavost lista, prstenar galica, lisne uši i sl.) u prvoj godini upotrjebiti program od 3-5 prskanja. Početi kada novi izdanci dostignu visinu 15-20 cm. A završiti krajem jula. U drugoj godini zaštita se mora pojačati zbog pojave štetočina i bolesti cvjetova i plodova (malinova buba, trulež plodova i dr.). Potrebu, rokove prskanja i vrste preparata određivaće angažovana stručna služba. Za suzbijanje štetočina mogu se koristiti jedan od insekticida: fenitrotion, reldan ili fosfolid a za suzbijanje bolesti: bakarni kreč, mankogal, bakracid i dr.

Tehnologija redovne proizvodnje

Đubrenje

Za visoke prinose i dobar kvalitet plodova neophodno je redovno i obilno đubrenje. Svake druge godine u jesen, na kraju vegetacije, pored redova rasturiti 10 do 15 t/ha zgorelog stajnjaka. Mineralna đubriva se dodaju svake godine. Prvenstveno koristiti magnifert (8:12:26:3 MqO) ili neko drugo đubrivo sa više klijuma. Stajnjak i mineralna đubriva u zemljište treba unijeti obradom. U proljeće vršiti prihranjivanje azotnim đubrivima. Norma za đubrenje mineralnim đubrivima je 300-400 kg/ha kombinovanim đubrivima i do 200 kg/ha azotni đubriva. Međutim, treba pratiti razvoj biljaka pa prema tome određivati količine i kombinacije đubriva. Za prihranjivanje preko lista, koje se obavlja pri zaštiti od bolesti i štetočina treba koristiti folijarna đubriva Vuksal, Sal 12, Fertigal i dr.

Održavanje zemljišta

Page | 17

Zemljište održavati u rastresitom i nezkorovljenom stanju u toku cjele vegetacije. U jesen, obavezno izvršiti oranje ili podrivanje cjele međuredne površine a u toku vegetacije, od proljeća do berbe vršiti kultiviranje po potrebi. Održavanje zemljišta u redovima vršiti ručno ili primjenom nekih od granulovanih herbicida u periodu mirovanja u proljeće prije kretanja(prije listanja maline) kao što je kaosorang oko 60 kg/ha ako se tretiranje vrši na površini unutar redova. Pored ovoga, mogu se kretanja vegetacije i poslije osnovne i dopunske obrade, po cijeloj površini, primjeniti Simozin 50 ili Atrazin 50, 5 kg/ha uz utrošak 300 litara vode po 1 ha. Prema potrebi, poslije nicanja korova, može se koristiti kompleksni herbicidi uz strogo čuvanje rodnih izdanaka koji ostaju za sledeću godinu.

Rezidba i vezivanje izdanaka Svake godine odmah poslije berbe ukloniti sve izdanke koji su donijeli rod. Takođe odstraniti i nove izdanke koji su napadnuti prstenarom, galicom, didimelom i dr.bolestima i štetočinama. Sve isječene izdanke iznijeti van malinjaka i spaliti. U toku vegetacije između redova uništavati sve izdanke čim niknu. Unutar redova ostaviti samo izdanke koji služe za zamjenu a sve ostale uklanjati čim niknu. Za rod u narednoj godini potrebno je ostaviti 8-10 izdanaka na 1 dužni metar s tim što se u proljeće uklanjaju polomljeni i izmrzli. U pogledu skraćivanja izdanaka pridržavati se pravila da one do 2 m visine treba skratiti 20% a preko 2-2.5 m 25% dok duže od 2.5 m skratiti 30%. Optimalna dužina izdanaka za rod u tekućoj godini je 160-165 cm. Izdanke vezivati za žice PVC vezivom obavijanjem svakog izdanaka i oko žice. Vezivo se ne siječe, već koristiti neprekidnu dužinu za svaki red posebno. Vezivo posle berbe se skida i može se koristiti u narednoj godiji. Ako se za vezivanje koriste plastične kopče, svaki izdanak se veže na prvoj i drugoj žici sa po jednom kopčom. Vezivanjem sa plastičnom kopčom štedi se na radnoj snazi, a kopče se mogu koristiti više godina.

Zaštita od bolesti i štetočina

Malina je izložena napadu velikog broja bolesti i štetočina.Sve sorte su osetljive na didamelu. Na pjegavost lista dosta je otporna sorta Vilamet, dok su ostale sorte dosta osetljive. U kišnim godinama dolazi do truleži plodova.Od štetočina nadzemnih organa redovno su prisutni: lisne uši, prstenar, galica a na pupoljcima i cvjetovima malinova buba, surlaš, cvjetojedi i dr.Korjenov sistem može biti napadnut od grcica gundelja, žičnjaka i poljskih miševa. Da bi se malina zaštitila od napada bolesti i štetočina nužno je vršiti zaštitu.Potrebno je da se od strane proizvođača i stručne službe prati pojava i razvoj bolesti i štetočina i da se prema tome određuju mjere zaštite i zaštitna sredstva.

Navodnjavanje

U slučaju sušnog perioda navodnjavanje-zaljevanje jedino obezbjeđuje visoke prinose i kvalitet ploda. Zbog toga je neophodno da se ova mjera prijmeni u kritičnim periodima.

Berba i transport plodova

Da bi se očuvao odgovarajući kvalitet i cjelina plodova, berba se mora obavljati strogo po utvrđenim pravilima. Ne smije se sačekati da plodovi prezru pa se s toga na istoj parceli berba mora obavljati svakog drugog dana a pri višim temperaturama svakog dana. Berbu obavljati po

Page | 18

suhom vremenu a izbjegavati velike podnevne žege. Ambalaža treba da bude zdrava i čista. Ambalažu sa plodovima do transporta, držati na hladnom mjestu van direktne sunčeve svjetlosti. Obaveza je da se malina I –og kvaliteta bere u plitke holendeze 2-3 reda. Ubrani plodovi treba da se isporučuju dva puta dnevno. Prilikom utovara i transporta strogo voditi računa da se plodovi ne zaprljaju i oštete.

Page | 19