UNIVERSITETI “ALEKSANDER MOISIU” DURRES

FAKULTETI I SHKENCAVE POLITIKE-JURIDIKE

PROGRAMI MASTER PROFESIONAL

ADMINISTRIM PUBLIK

ORGANIZATA

DHE MARREDHENIE

NDERKOMBETARE MIKROTEZE DIPLOME

PUNOI

EDVIN REXHEPI

UDHEHOQI

FATBARDHA KADIU

PHD CANDIDATE

2

ABSTRAKTI NE SHQIP DHE ANGLISHT

Ky punim është konceptuar në katër kapituj kryesorë me nëntemat përkatëse në bazë të

kësaj strukture jam përpjekur që të bëj një paraqitje gjithpërfshirëse të nocioneve

themelore te marrëdhënieve ndërkombëtare si dhe të kuptimeve kyçe ku përfshihen

organizatat ndërkombëtare. Fillimisht kam paraqitur një historik të shkurtër të zhvillimit

të marrëdhënieve ndërkombëtare në kohët moderne si dhe etapat më të rëndësishme të

procesit të formësimit dhe ngritjes se marrëdhënieve ndërkombëtare në statusin e

disiplinës akademike. Jam përpjekur që në kapitullin e dytë të jem sa më gjithë përfshirës

dhe konçiz në trajtimin e teorive shumë të ndryshme nga njëra tjetra, si nga origjina e

burimit të tyre ashtu dhe në pikpamjet që ato trajtojnë, por se tepër të rëndësishme në

mënyrën e analizimit dhe funksionimit të marrëdhënieve ndërkombëtare dhe aktorëve qe

marrin pjesë në to. Pjesa e tretë na jep paraqet konceptet kryesore teknike që përbëjnë

marrëdhënieve ndërkombëtare si shkence teorike. Pjesa e katërt dhe e fundit na njeh me

konceptet kryesore te organizatave ndërkombëtare, natyra e tyre dhe llojet e njohura nga

ligjet dhe tradita ndërkombëtare.

ABSTRAKTI NE ANGLISHT

This paper is structured in four main chapters with its relevant sub topics. Under this

structure , I have tried to make a comprehensive presentation of the basic elements of

international relations and the key meanings where the international organizations are

apart. First I have represented a short historic passage of the evolution of the

international oraganization , during the modern period and the main steps of the forming

and holding process of international relations in the status of academic discipline. I am

tried that in the second chapter to be allinclusive and in the iterpretiation of the theories,

very different from each-other considering the source of the origin and the points of view,

but too important about the way of analysing and funcioning of international relations

and of the actors that are included.The third chapter gives us the main technic concepts

that holds international relations as a theoric science. The fourth chapter and the last one

too, shows us with the main concepts of international relations, their nature and the typies

known by laws and international tradition.

3

DEKLARATA STATUTORE

4

FUSHA DHE FJALËT KYÇE

FUSHA: Marrëdhënie Ndërkombëtare

FJALET KYÇE: Teoritë e Marrëdhënie Ndërkombëtare, Organizata ndërkombëtare

MIRENJOHJE

I jam shumë mirënjohësë dhe falenderoj sinqerisht prof. Fatbardha Kadiu e cila më ka

ndihmuar në ketë punim. Kurdoherë ështe treguar e gatshme dhe e duruar për të ndarë me

mua këtë eksperiencë. Njëkohësisht falenderoj stafin e universitetit UAMD të cilët më

dhanë mundësinë që të studioja dhe të përfundoja studimet master pranë këtij universiteti.

Gjithashtu falenderoj bashkëshorten time për ndihmën e paçmuar që më ka dhënë në çdo

moment.

Faleminderit!

5

TABELA E PERMBAJTJES

SHKURTESA TË PËRDORURA ................................................................................ 7

HYRJA .......................................................................................................................... 8

PËRMBLEDHJE EKZEKUTIVE ................................................................................ 9

KAPITULLI I – FILLESAT E MARRËDHËNIEVE NDËRKOMBTARE

1.1 Historia e marrëdhënieve ndërkombëtare ........................................................ 15

1.2 Studimi i marrëdhenieve ndërkombëtare ......................................................... 17

KAPITULLI II – TEORITË E MARRËDHËNIEVE NDËRKOMBTARE

2.1 Dy fushat epistemologjike të teorisë së marrëdhënieve ndërkombëtare ........... 17

2.2 Studimi i marrëdhenieve ndërkombëtare si teori ............................................. 18

2.3 Teoritë Pozitiviste .......................................................................................... 19

2.3.1 Realizmi .......................................................................................... 19

2.3.2 Neo-realizmi .................................................................................... 21

2.3.3 Liberalizmi ...................................................................................... 22

2.3.4 Neo-liberalizmi ................................................................................ 23

2.3.5 Teoria e Regjimit ............................................................................. 25

2.4 Teoritë Post-Pozitiviste / Reflektiviste ............................................................ 26

2.4.1 Teoria e Shoqërisë Ndërkombëtare ose Shkolla Angleze .................. 27

2.4.2 Konstruktivizmi ............................................................................... 29

2.4.3 Teoria Kritike dhe Marksizmi .......................................................... 30

6

2.5 Teoritë Post-Strukturaliste .............................................................................. 31

2.5.1 Feminizmi ........................................................................................... 31

2.5.2 Post-kolonializmi ................................................................................ 32

2.5.3 Post-Liberalizmi ................................................................................. 33

2.6 Teori të tjera ................................................................................................... 34

2.6.1 Funksionalizmi ................................................................................... 34

2.6.2 Teoria e Gjelbër .................................................................................. 35

2.6.3 Teoria e Kartelit Shteteror ................................................................... 36

KAPITULLI III – KONCEPTE TË MARRËDHËNIET NDËRKOMBËTARE

3.1 Koncepte dhe nocione themelore të Marrëdhëniet Ndërkombëtare .................. 37

KAPITULLI IV – ORGANIZATA NDËRKOMBËTARE

4.1 Organizata Ndërkombëtare .................................................................................... 41

4.2 Organizata Ndërqeveritare ..................................................................................... 42

BIBLOGRAFIA .......................................................................................................... 47

7

SHKURTESA TË PËRDORURA

MN ‒ Disiplina Akademike e Marrëdhënieve Ndërkombëtare

EPN ‒ Ekonomia Politike Ndërkombëtare

LSE ‒ London Shcool of Economics (Shko

AJSH ‒ Aktorë jo Shtetërorë

ONQ ‒ Organizatat Ndër-Qeveritare

ONJQ ‒ Organizatat Ndërkombëtare Joqeveritare

OJQ ‒ Organizatat Joqeveritare

KM ‒ Korporata Multinacionale

OKB ‒ Organizata e Kombeve të Bashkuara

USA ‒ Shtetet e Bashkuara të Amerikës

BE ‒ Bashkimi Europian

KE ‒ Këshilli i Europës

OSBE ‒ Organizata për Siguri dhe Bashkëpunim në Europë

OECD ‒ Organizata për Bashkëpunim dhe Zhvillim Ekonomik

OBT ‒ Organizata Botërore e Tregtisë

OPEC ‒ Organizata e Vëndeve Eksporuese të Naftës

FMN ‒ Fondi Monetar Ndërkombëtar

8

HYRJE

Te nderuar anëtarë te komisionit

Te nderuar lexues

Mora shkas në trajtimin e kësaj teme meqënëse, tema e përzgjedhur është një ndër fushat

e studimeve akademike më tërheqin më së shumti dhe ngaqe nga vetë natyra e re e

studimeve akademike të marrëdhënieve ndërkombetare, fillimi i shekullit të XX-të, janë,

për shkaqe të pavarura dhe të kuptueshme, jo shumë të njohura dhe të arritshme për

lexuesin e gjërë tematikat e trajtuara nga studimet e marrëdhënieve ndërkombetare e

sidomos teoritë e marrëdhënieve ndërkombetare që tentojne të na japin mjetet dhe teorite

me gjithëpërfshirëse ne kuptimin dhe analizimin e saktë faktorëve, aktorëve dhe

ndërveprimin e tyre ne arënën e marrëdhënieve ndërkombetare. Marrëdhëniet

ndërkombetare janë fusha e studimit të marrëdhënieve ndermjet shteteve, duke perfshire

rolet e shteteve, organizatat ndër-qeveritare (ONQ), organizatat ndërkombëtare

joqeveritare (ONJQ), organizatat joqeveritare (OJQ) dhe korporatat multinacionale (KM).

Është një fushë e përbashkët e studimeve akadamike ashtu si dhe e politikave publike në

terren, dhe mund të jetë normative ose pozitive pasi të dyja synojnë të analizojnë ashtu si

dhe të formulojnë politikën e jashtme të shteteve të vecanta. Marrëdhëniet ndërkombetare

janë konsideruar shpeshhere si nje degë e shkencave politike, por megjithatë nje pjesë e

rëndësishme e akademikëve e konsiderojnë si një fushë ndërdisiplinore të studimit.

Aspekte të marrëdhënieve ndërkombëtare janë studiuar për mijëra vjet, që nga koha e

Tukididit, por u bë një disiplinë shkencore e vecantë dhe e përcaktueshme vetëm në fillim

të shekullit të 20-të.

9

PËRMBLEDHJE EKZEKUTIVE

Historia e marrëdhënieve ndërkombëtare e bazuar në shtetet sovrane është gjurmuar

shpeshhere në Paqen e Vestfalisë të 1648, një gur themeli në zhvillimin e sistemit

shtetëror modern. Sistemi i veçantë Europian që supozon barazinë sovrane të shteteve,

ishte eksportuar në Amerikë, Afrikë dhe Azi nëpërmjet kolonializmit dhe "standarteve

qytetëruese" Europiane. Sistemi ndërkombëtar bashkëkohor mori formën e tij

përfundimtare nëpërmjet procesit të dekolonizimit gjatë Luftës së Ftohtë. Çka është e

njohur në mënyrë eksplicite si teoria e marrëdhënieve ndërkombëtare nuk është zhvilluar

deri pas Luftës së Parë Botërore dhe është trajtuar në mënyrë të detajuar në vazhdim.

Përdorimi i kapitalizimeve të "M" dhe "N" në Marrëdhëniet Ndërkombëtare synon të

dallojë disiplinën akademike të Marrëdhënieve Ndërkombëtare nga fenomenet e

marrëdhënieve ndërkombëtare.

Fillimisht, marrëdhëniet ndërkombëtare, si një fushë e veçantë e studimit ishin pothuajse

tërësisht Britaniko-centriste. MN u shfaqën si një “disiplinë akademike” formale vetëm

në vitin 1918 me themelimin e ‘karriges’së parë (katedres universitare) në MN, Karrigia

Woodrow Wilson në Aberystwyth, Universitetin e Uellsit.

Teoritë e MN mund të ndahen përafërsisht në njërën nga dy fushat studimore ose

epistemiologjike: "pozitiviste / racionaliste" dhe "post-pozitiviste / reflektiviste". Teoritë

pozitiviste kanë për qëllim të replikojne metodat e shkencave natyrore duke analizuar

ndikimin e forcave materiale dhe janë teori që fokusohen kryesisht në analizën në nivel

shtetëror. Teoritë post-pozitiviste refuzojnë idenë se bota sociale mund të studiohet në

mënyrë objektive dhe pa vlera, këtu përfshihen ato teori që na japin kuptime më të

zgjeruara për sigurinë, duke variuar nga klasa, gjinia dhe deri tek siguria postkoloniale.

Një dallim i rëndësishëm mes dy pozicioneve është se ndërsa teoritë pozitiviste, të tilla si

neo-realizmi, ofrojnë shpjegime shkakësore (të tilla si, pse dhe sesi pushteti ushtrohet),

teoritë post-pozitiviste përqëndrohen në pyetjet konstituive, për shembull se çfarë

nënkuptohet me "pushtet"; çfarë e bën atë, se si perjetohet dhe se si pushteti riprodhohet.

Studimi i marrëdhënieve ndërkombëtare si teori mund të gjurmohet në dy punime

themelore, i pari "Kriza e viteve njëzet" i E.H. Carr, u botua në vitin 1939 dhe së dyti

10

punimi "Politika ndermjet kombeve" i Hans Morgenthau, botuar në vitin 1948. Teoria e

marrëdhënieve ndërkombëtare është studimi i marrëdhënieve ndërkombëtare nga një

perspektivë teorike, ajo tenton të siguroje një kornizë konceptuale mbi të cilat

marrëdhëniet ndërkombëtare të mund të analizohen. Megjithatë, dy shkolla pozitiviste të

mendimit janë më të përhapurat deri më sot: realizmi dhe liberalizmi, edhe pse gjithnjë e

më shumë, konstruktivizmi është duke u bërë më tradicional. Gjatë klasifikimit të teorive

të marrëdhënieve ndërkombëtare bëhet një dallim ndërmjet qasjeve shpjeguese dhe

qasjeve konstituive. Teoritë shpjeguese janë ato të cilat e shohin botën si diçka e jashtme

për të teorizuar në lidhje me të. Ndërsa një teori konstituive beson se teoritë realisht

ndihmojnë në ndërtimin e botës.

Realizmi bën disa supozime kryesore, së pari, supozon se shtetet kombe janë unitare dhe

se janë aktorë gjeografikisht të percaktuar në një sistem ndërkombëtar anarkik, pa asnjë

autoritet mbi të, që të jetë i aftë për të rregulluar ndërveprimet mes shteteve pasi nuk

ekziston asnje autoritet që luajë rolin e një qeverie botërore. Së dyti, supozon se shtetet

sovrane janë aktorët kryesorë në çështjet ndërkombëtare dhe jo organizatat e ndryshme si

ONQ, OJQ-të apo KM. Kështu, shtetet si të rendit më të lartë, janë në konkurrencë me

njëri-tjetrin. Për pasojë, një shtet vepron si një aktor autonom racional, në ndjekje të

interesave të veta me qëllim primar për të mbajtur dhe për të garantuar sigurinë e vet dhe

kështu sovranitetin e tij dhe mbijetesën.

Në marrëdhëniet ndërkombëtare, idealizmi është një shkollë mendimi që i permbahet

idesë se një shtet duhet që filozofine e saj të brendshme ta bëje synimin e politikës së saj

të jashtme. Liberalizmi mendon se preferencat shtetërore, në vend të aftësive shtetërore,

janë përcaktuesi kryesor i sjelljes shtetërore. Ndryshe nga realizmi, ku shteti është parë si

një aktor unitar, liberalizmi lejon pluralizmin në veprimet shtetërore. Kështu, preferenca

do të ndryshojnë nga shteti në shtet, në varësi nga faktorë të tillë si kultura, sistem

ekonomik apo llojin e qeverisë. Liberalizmi gjithashtu thotë se bashkëveprimi midis

shteteve nuk është i kufizuar për sigurinë/politikën (‘politika e lartë’), por edhe

ekonominë / kulturorën (‘politika e ulët’) qoftë përmes firmave tregtare, organizatave apo

individëve.

11

Teoria e regjimit rrjedh nga tradita liberale që argumenton se institucionet ndërkombëtare

apo regjimet, ndikojë në sjelljen e shteteve (apo aktorë të tjerë ndërkombëtarë). Ajo

supozon se bashkëpunimi është e mundur në sistemin anarkik të shteteve, pasi regjimet

për definicion janë instanca të bashkëpunimit ndërkombëtar.

Në teorinë e marrëdhënieve ndërkombëtare, post-pozitivizmi i referohet teorive të

marrëdhënieve ndërkombëtare, të cilat kundërshtojnë epistemologjikisht pozitivizmin ose

idenë se vëzhgimi empirik i shkencave natyrore mund të aplikohet në shkencat sociale.

Teoritë post-pozitivist (ose reflektiviste) tentojnë të integrojnë në MN një

shumëllojshmëri më të madhe të shqetësimeve mbi sigurinë. Mbështetësit thonë se nëse

MN është studimi i punëve të jashtme dhe marrëdhënieve, ajo duhet të përfshijë aktorë

joshtetërorë ashtu si dhe shtetin. Në vend që të studiojë vetëm politikën lartë të shtetit,

MN duhet të studiojnë politikën botërore të botës së përditshme, e cila përfshin politikën

lartë dhe të ulët.

Shkolla Angleze fokusohet në normat dhe vlerat e përbashkëta të shteteve dhe se si ata

rregullojnë marrëdhëniet ndërkombëtare, gjithashtu pohon se ekziston një ‘shoqëri e

shteteve’ në nivel ndërkombëtar, pavarësisht nga kushtet e anarkisë. Teoricienët janë

përqendruar veçanërisht në ndërhyrjet humanitare, dhe janë të ndarë ndërmjet

solidaristëve, të cilët tentojnë ta mbrojnë atë më shumë, dhe pluralistëve, të cilët vendosin

vlerësim më të madhe tek rendi dhe sovraniteti.

Parim kryesor i konstruktivizmit është besimi se "politika ndërkombëtare është formuar

nga idetë e bindës, vlerat kolektive, kulturën dhe identitetet sociale". Konstruktivizmi

argumenton se realiteti ndërkombëtar është ndërtuar shoqërisht nga strukturat konjitivei

që i japin kuptim botës materiale. Michael Barnett e përshkruan teorinë konstruktiviste të

marrëdhënieve ndërkombëtare si të shqetësuar me faktin se si idetë përcaktojnë

strukturën ndërkombëtare, si kjo strukturë përcakton interesat dhe identitetin e shteteve

dhe se si shtetet dhe aktorët joshtetërorë e riprodhojnë këtë strukturë.

Teoritë marksiste dhe neo-marksiste të marrëdhënieve ndërkombëtare janë paradigma

strukturaliste që refuzojnë pikpamjet realiste apo liberale mbi konfliktin shtetërore apo

bashkëpunimin, në vend duke u fokusuar në aspektet ekonomike dhe materiale. Qasjet

12

marksiste argumentojnë pozicionin e materializmit historik dhe bëjnë supozimin se

shqetësimet ekonomike kapërcejnë të tjerët, për të lejuar ngritjen e klasës si fokusin e

studimit.

Poststrukturalizmi ndryshon nga qasjet e tjera në politikën ndërkombëtare për shkak se

ajo nuk e sheh veten si një shkollë, teori apo paradigmë e cila prodhon një llogari të

vetme të lëndës. Teoritë Poststrukturaliste në MN u zhvilluan në vitet 1980 nga studimet

postmoderniste në shkencat politike. Poststrukturalizmi shqyrton dekonstruksionin e

koncepteve tradicionalisht jo problematike në MN, të tilla si 'fuqi' dhe 'agjenci' dhe

shqyrton se si ndërtimi i këtyre koncepteve formëson marrëdhëniet ndërkombëtare.

Një organizatë ndërkombëtare është një organizatë me anëtarësim ndërkombëtar, me

qëllim dhe prani ndërkombëtar. Një organizatë ndërqeveritare, e quajtur ndonjëherë

si organizatë ndërkombëtare qeveritare, ose shkurt si ONQ, është një organizatë e përbërë

kryesisht nga shtete sovrane (të referuara si shtetet anëtare), apo të organizatave të tjera

ndërqeveritare. Organizatat ndërqeveritare janë quajtur shpesh organizatat

ndërkombëtare, edhe pse ky term mund të përfshijë edhe organizatë ndërkombëtare

joqeveritare të tilla si organizatat jofitimprurëse ndërkombëtare apo korporatat

multinacionale.

13

QËLLIMI

Qëllimi i përzgjedhjes se kësaj teme pasi është një ndër fushat e studimeve akademike më

pak të studiuara pranë shkollave tona dhe ngaqe nga vetë natyra e re e studimeve

akademike të marrëdhënieve ndërkombetare, fillimi i shekullit të XX-të, janë, për shkaqe

të pavarura dhe të kuptueshme, jo shumë të njohura dhe të arritshme për lexuesin e gjërë

në vëndin tone tematikat e trajtuara nga studimet e marrëdhënieve ndërkombetare.

HIPOTEZAT

Si lindën marrëdhënievt ndërkombetare?

Cilat janë teoritë kryesore të marrëdhënieve ndërkombetare?

Çfarë kuptojmë me organizata ndërkombëtare dhe si ndahen ato?

METODOLOGJIA

Në proçesin e hartimit të këtij punimi kam zbatuar këtë rrugë:

Për hartimin e këtij punimi është përdorur metoda analitike e të dhënëve teorike dhe

aplikative të disiplinës akademike të marrëdhënieve ndërkombëtare. Vend të rëndësishëm

zë trajtimi teorive të marrëdhënieve ndërkombëtare brënda fushes akademike të MN

Interpretimi i koncepteve bazë të marrëdhënieve ndërkombëtare. Njohja me nocionet

themelore te organizatave ndërkombëtare.

14

KAPITUJT

Ky punim është strukturuar në katër kapituj dhe sejcili nga kapitujt ka nëntemat

përkatëse si më poshtë:

Kapitulli I – Fillesat e marrëdhënieve ndërkombtare përfshin: 1. Historia e

marrëdhënieve ndërkombëtare, 2. Studimi i marrëdhenieve ndërkombëtare

Kapitulli II – Teoritë e marrëdhënieve ndërkombtare përfshin: 1. Dy fushat

epistemologjike të teorisë së marrëdhënieve ndërkombëtare, 2. Studimi i marrëdhenieve

ndërkombëtare si teori, 3. Teoritë pozitiviste, 4. Teoritë post-pozitiviste / reflektiviste, 5.

Teoritë post-strukturaliste, 6. Teori të tjera

Kapitulli III – Koncepte të marrëdhëniet ndërkombëtare përfshin: 1. Koncepte dhe

nocione themelore të marrëdhëniet ndërkombëtare

Kapitulli IV – Organizata ndërkombëtare përfshin: 1. Organizata ndërkombëtare 2.

Organizata ndërqeveritare.

15

KAPITULLI I – FILLESAT E MARRËDHËNIEVE NDËRKOMBTARE

1.1 Historia e marrëdhënieve ndërkombëtare

Historia e marrëdhënieve ndërkombëtare mund të gjurmohet mijëra vjet më parë, Barry

Buzan dhe Richard Little, për shembull, e konsiderojnë ndërveprimin e qytet-shteteve te

lashtë sumere, duke filluar në 3500 PES, si sistemi i parë ndërkombëtar me te drejta të

plota. 1 Historia e marrëdhënieve ndërkombëtare e bazuar në shtetet sovrane është

gjurmuar shpeshhere në Paqen e Vestfalisë të 1648, një gur themeli në zhvillimin e

sistemit shtetëror modern.2 Para kësaj, organizimi i autoritetit politik ne Europen

mesjetare ishte i bazuar në mbi nje hierarki të vagullt fetare. Por ndoshta më shumë se

Paqja e Vestfalisë, Traktati i Utrehtit i 1713 është menduar që pasqyron më mirë një

normë të zhvilluar në periudhën në fjalë, atë që sovranët nuk kishin asnje të barabartë

brenda një territori të percaktuar dhe nuk ekzistonte asnjë epror i jashtëm, si autoritet

përfundimtar brënda kufijve sovrane të këtij territori. Epoka ndërmjet viteve 1500-1789

pa një rritje të shteteve të pavarura dhe sovrane si dhe një institucionalizim në rritje, të

diplomacisë dhe ushtrisë. Revolucioni francez i shtoi kësaj ideje të re, frymen, që asnjë

princ apo oligarki nuk duhet të percaktohën si sovrani, por vetëm qytetarët e një shteti, të

përcaktuar si komb. Të tilla shtete në të cilët kombi është sovrani do të cilësohen si

shtete-komb, në të kundërt të një monarkie apo një shteti fetar. Termi republikë u bë

gjithnjë e më shumë sinonim i shtetit-komb. Një model alternativ i shtetit komb u

zhvillua si reagim ndaj konceptit republikan francez nga gjermanët, të cilët në vend të

dhënies së sovranitetit qytetarëve, mbajtën princat dhe fisnikërinë, por përcaktuan

nocionin e shtetit komb në aspektin etniko-gjuhësor, duke vendosur parimin ideal,

ndonëse rrallëhere të arritur, që të gjithë njerëzit që flasin një gjuhë duhet ti perkasin një

shteti të vetëm. Kërkesa e njëjtë për sovranitetin është bërë për të dy format e shtetit

komb. (Vlen të përmendet se sot në Europë, pak shtete janë ne përputhje me ndonjërin

nga përcaktimet e shtetit komb: disa vazhdojnë të mbajnë sovranë mbretërore, dhe

vështirë se janë etnikisht homogjenë.)

1 Barry Buzan, Richard Little. International Systems in World History: Remaking the Study of International Relations. published 2000 2 Kissinger, Henry. Diplomacy (1995), p 21

16

Sistemi i veçantë Europian që supozon barazinë sovrane të shteteve, ishte eksportuar në

Amerikë, Afrikë dhe Azi nëpërmjet kolonializmit dhe "standarteve qytetëruese"

Europiane. Sistemi ndërkombëtar bashkëkohor mori formën e tij përfundimtare nëpërmjet

procesit të dekolonizimit gjatë Luftës së Ftohtë. Megjithatë, kjo është disi e mbi

thjeshtuar. Ndërsa sistem i shtetit komb është konsideruar si "modern", shumë shtete nuk

e kanë inkorporuar sistemin dhe janë quajtur "pre-moderne". Më tej, një numër i vogël i

shteteve kanë lëvizur përtej ngulmimit në sovranitetin e plotë, dhe mund të konsiderohen

si "post-modern". Aftësia e diskursit bashkëkohor të MN për të shpjeguar marrëdhëniet e

këtyre llojeve të ndryshme të shteteve është e diskutueshme. "Nivelet e analizës" është

një mënyrë për të shikuar në sistemin ndërkombëtar, i cili përfshin nivelin individual,

shteti perkatës si një njësi, nivelin ndërkombëtar i çështjeve transnacionale dhe

ndërqeveritare, si dhe nivelin global. Çka është e njohur në mënyrë eksplicite si teoria e

marrëdhënieve ndërkombëtare nuk është zhvilluar deri pas Luftës së Parë Botërore dhe

është trajtuar në mënyrë të detajuar në vazhdim. Teoria MN, megjithatë, ka një traditë të

gjatë të marrjes nga punimet e disiplinave të tjera të shkencave shoqërore. Përdorimi i

kapitalizimeve të "M" dhe "N" në Marrëdhëniet Ndërkombëtare synon të dallojë

disiplinën akademike të Marrëdhënieve Ndërkombëtare nga fenomenet e marrëdhënieve

ndërkombëtare. Shumë studjues përmendin veprat: “Arti i Luftës” i Sun Tzu-se (shek. 6

PES), “Historia e Luftës së Peloponezit” të Tukididit (shek.5 PES), “Arthashastra” i

Chanakya (shek. 4 PES), si frymëzim për teorinë realiste, ndërsa “Leviathani” i Hobbes-it

dhe “Princi” i Machiavelli-it siguruan përpunim të mëtejshëm të teorisë. Në mënyrë të

ngjashme, liberalizmi frymezohet mbi vepren e Kantit dhe Rousseau, ku teoria e të fundit

shpesh citohet si elaborimi i parë i teorisë së paqes demokratike. Edhe pse të drejtat e

njeriut bashkëkohor janë shumë të ndryshme nga lloji i të drejtave të parashikuara nën

ligjin natyror, Francisco de Vitoria, Hugo Grotius dhe John Locke ofruan qasjet e para të

drejtave universale të të gjithe njerezimit për disa të drejta të caktuara mbi bazën vlerave

të përbashkëta humane. Në shekullin e njëzetë, përveç teorive bashkëkohore të

internacionalizëmit liberal, marksizmi ka krijuar nje bazë te re studimore për

marrëdhëniet ndërkombëtare.

17

1.2 Studimi i marrëdhenieve ndërkombëtare

Fillimisht, marrëdhëniet ndërkombëtare, si një fushë e veçantë e studimit ishin pothuajse

tërësisht Britaniko-centriste. MN u shfaqën si një “disiplinë akademike” formale vetëm

në vitin 1918 me themelimin e ‘karriges’së parë (katedres universitare) në MN, Karrigia

Woodrow Wilson në Aberystwyth, Universitetin e Uellsit3(tani Aberystwyth University),

nga një dhuratë e dhënë nga David Davies, duke u bërë pozita e parë akademike e

dedikuar tërësisht për MN. Kjo u pasua shpejt nga themelimi i MN në universitetet

Amerikane dhe në Gjenevë të Zvicrës. Në fillim të viteve 1920, në London School of

Economics, Departamenti i Marrëdhënieve Ndërkombëtare u themelua me kerkese të

Çmimit Nobel për Paqen, Philip Noel Baker, dhe ishte instituti i parë që ofronte një gamë

të gjerë të diplomave në këtë fushë. Për më tepër, Departamenti i Historise

Ndërkombëtare në LSE u zhvillua kryesisht për tu përqendruar në historinë e MN në

periudhat e kohëve moderne, koloniale dhe të Luftës së Ftohtë. Universiteti i parë

kushtuar tërësisht në studimin e MN ishte Graduate Institute of International Studies

(tani Graduate Institute of International and Development Studies), e cila u themelua në

vitin 1927 për të formuar diplomatët e parë të asocjuar me Lidhjen e Kombeve, e

themeluar në Gjenevë disa vjet më parë. Graduate Institute of International Studies, ishte

nder të paret që ofroi diplomë Doktorature në marrëdhëniet ndërkombëtare.

2.1 Dy fushat epistemiologjikeii të teorisë së marrëdhenieve ndërkombëtare

Teoritë e MN mund të ndahen përafërsisht në njërën nga dy fushat studimore ose

epistemiologjike: "pozitiviste / racionaliste" dhe "post-pozitiviste / reflektiviste". Teoritë

pozitiviste kanë për qëllim të replikojne metodat e shkencave natyrore duke analizuar

ndikimin e forcave materiale dhe janë teori që fokusohen kryesisht në analizën në nivel

shtetëror. Ato zakonisht përqëndrohen në tiparet e marrëdhënieve ndërkombëtare, të tilla

si ndërveprimet shtetërore, madhësinë e forcave ushtarake, balanca e forcës. Teoritë post-

pozitiviste refuzojnë idenë se bota sociale mund të studiohet në mënyrë objektive dhe pa

vlera, këtu përfshihen ato teori që na japin kuptime më të zgjeruara për sigurinë, duke 3 http://www.aber.ac.uk/en/interpol/ Department of International Politics, Aberystwyth University

18

variuar nga klasa, gjinia dhe deri tek siguria postkoloniale. Teoritë post-pozitiviste

kundërshtojnë idetë qendrore të neo-realizmit apo liberalizmit, të tilla si teoria e zgjedhjes

racionale, për arsye se metodat shkencore nuk mund të aplikohen në botën shoqërore dhe

se një "shkencë" e MN është e pamundur. Një dallim i rëndësishëm mes dy pozicioneve

është se ndërsa teoritë pozitiviste, të tilla si neo-realizmi, ofrojnë shpjegime shkakësore

(të tilla si, pse dhe sesi pushteti ushtrohet), teoritë post-pozitiviste përqëndrohen në

pyetjet konstituive, për shembull se çfarë nënkuptohet me "pushtet"; çfarë e bën atë, se si

perjetohet dhe se si pushteti riprodhohet. Kjo është diçka që ka qenë shpesh e injoruar

nën MN ‘tradicionale’ pasi teoritë pozitiviste bëjnë një dallim themelor ndërmjet

‘fakteve’ dhe gjykimeve normative apo ‘vlerave’. Gjatë viteve 1980 dhe 1990, debati mes

pozitivistëve dhe post-pozitivistëve u bë debati dominuese dhe ka qenë përshkruar si

pjesë përbërëse e të tretit "Debati i Madh" (Lapid 1989).

KAPITULLI II – TEORITË E MARRËDHËNIEVE NDËRKOMBTARE

2.2 Studimi i marrëdhënieve ndërkombëtare si teori

Studimi i marrëdhënieve ndërkombëtare si teori mund të gjurmohet në dy punime

themelore, i pari "Kriza e viteve njëzet" i E.H. Carr, u botua në vitin 1939 dhe së dyti

punimi "Politika ndermjet kombeve" i Hans Morgenthau, botuar në vitin 1948. 4

Teoria e marrëdhënieve ndërkombëtare është studimi i marrëdhënieve ndërkombëtare nga

një perspektivë teorike, ajo tenton të siguroje një kornizë konceptuale mbi të cilat

marrëdhëniet ndërkombëtare të mund të analizohen. 5 Shumë mënyra, shpesh

kontradiktore të menduarit ekzistojnë në teorinë MN, duke përfshirë konstruktivizmin,

institucionalizmin, marksizmin, neo-gramshizmin, dhe të tjera. Megjithatë, dy shkolla

pozitiviste të mendimit janë më të përhapurat deri më sot: realizmi dhe liberalizmi, edhe

pse gjithnjë e më shumë, konstruktivizmi është duke u bërë më tradicional. 6 Në fillim,

studimet e para në MN në vitet midis dy luftërave u perqendruan në nevojën për të

zëvendësuar sistemin e balancës së forcës me një sistem të sigurisë kolektive. Këta 4 Burchill, Scott and Linklater, Andrew "Introduction" Theories of International Relations, ed. Scott Burchill ... [et al.], p.1. Palgrave, 2005. 5 http://www.irtheory.com/ 6 Reus-Smit, Christian. "Constructivism." Theories of International Relations, ed. Scott Burchill ... [et al.], pp.209, 216. Palgrave, 2005.

19

mendimtarë u përshkruan më vonë si "idealistë".7 Kritika kryesore ndaj kësaj shkolle të të

menduarit buronte nga analiza “realiste” e ofruara nga E.H. Carr. Gjatë klasifikimit të

teorive të marrëdhënieve ndërkombëtare bëhet një dallim ndërmjet qasjeve shpjeguese

dhe qasjeve konstituive. Teoritë shpjeguese janë ato të cilat e shohin botën si diçka e

jashtme për të teorizuar në lidhje me të. Ndërsa një teori konstituive beson se teoritë

realisht ndihmojnë në ndërtimin e botës. 8

2.3 Teoritë pozitiviste

Në teorinë e marrëdhënieve ndërkombëtare, pozitivizmi i referohet një shkollë të

mendimit që beson se metodologjitë e shkencave natyrore mund të ndihmojnë në

shpjegimin e botës sociale.

2.3.1 Realizmi

Realizmi ose realizmi politik ka qenë teoria dominuese e marrëdhënieve ndërkombëtare

që nga ngjizja e disiplinës. Teoria pretendon që mbështetet mbi një traditë të lashtë të

mendimit që përfshin studjues si Tukididi, Machiavelli dhe Hobbes. Realizmi i hershëm

mund të karakterizohet si një reagim kundër mendimit idealist liberal të periudhës

ndërmjet dy luftrave botërore. Shpërthimi i Luftës së Dytë Botërore u pa nga realistët, si

një dëshmi e të metave të mendimit idealist liberal. Ka disa rryma të mendimit modern

realist, megjithatë parimet kryesore të teorisë janë identifikuar si statizmi, mbijetesa dhe

vetë-ndihma ose ndryshe autarkia.9

7 Burchill, Scott and Linklater, Andrew "Introduction" Theories of International Relations, ed. Scott Burchill ... [et al.], p.6. Palgrave, 2005. 8 Smith,Owens, "Alternative approaches to international theory", "The Globalisation of World Politics", Baylis, Smith and Owens, OUP, 4th ed p176-177 9 Dunne, Tim and Schmidt, Britain, The Globalisation of World Politics, Baylis, Smith and Owens, OUP, 4th ed,

20

• Statizmi: Realistët besojnë se shtetet-kombe janë aktorët kryesorë në politikën

ndërkombëtare.10 Si e tillë ajo është një teori e marrëdhënieve ndërkombëtare

shtet-centrike. Kjo natyrë e realizmit bie në kontrast me teoritë liberale që njohin

pozitën e veçantë për aktorët jo-shtetërorë dhe institucionet ndërkombëtare.

• Mbijetesa: Realistët besojnë se sistemi ndërkombëtar qeveriset nga anarkia, çka

do të thotë se nuk ka asnjë autoritet qendror.11 Prandaj, politika ndërkombëtare

është një luftë për pushtet në mes të vetë të interesuarve, që janë shtetet.12

• Vetë-ndihma ose ndryshe autarkia: Realistët besojnë se një shtet nuk mund të

mbështet mbi shtetet e tjera për kërkuar ndihme dhe per të garantuar mbijetesën e

shtetit në fjalë.

Realizmi bën disa supozime kryesore, së pari, supozon se shtetet kombe janë unitare dhe

se janë aktorë gjeografikisht të percaktuar në një sistem ndërkombëtar anarkik, pa asnjë

autoritet mbi të, që të jetë i aftë për të rregulluar ndërveprimet mes shteteve pasi nuk

ekziston asnje autoritet që luajë rolin e një qeverie botërore. Së dyti, supozon se shtetet

sovrane janë aktorët kryesorë në çështjet ndërkombëtare dhe jo organizatat e ndryshme si

ONQ, OJQ-të apo KM. Kështu, shtetet si të rendit më të lartë, janë në konkurrencë me

njëri-tjetrin. Për pasojë, një shtet vepron si një aktor autonom racional, në ndjekje të

interesave të veta me qëllim primar për të mbajtur dhe për të garantuar sigurinë e vet dhe

kështu sovranitetin e tij dhe mbijetesën. Realizmi thekson se në ndjekje të interesave të

tyre, shtetet do të përpiqen të grumbullojnë burime, dhe se marrëdhëniet midis shteteve

përcaktohen nga nivelet relative të fuqisë e tyre. Se niveli i fuqisë përcaktohet nga ana

vet, nga aftësitë ushtarake, ekonomike dhe politike të shtetit. Disa realistë (realistët e

natyrës njerëzore) besojnë se shtetet janë në thelb agresive dhe që zgjerimi territorial i

tyre kufizohet vetëm nga fuqia e shteteve kundërshtare, ndërsa të tjerët (realistët

ofensive/difensive ) besojnë se shtetet janë të obsesionuar me sigurinë dhe vazhdimsinë e

ekzistencës së shtetit.13

10 Snyder, Jack, 'One World, Rival Theories, Foreign Policy, 145 (November/December 2004), p.59 11 http://www.iep.utm.edu/polreal/ 12 Snyder, Jack, 'One World, Rival Theories, Foreign Policy, 145 (November/December 2004), p.55 13 Mearsheimer, John (2001). The Tragedy of Great Power Politics. New York: W.W. Norton & Company. pp. 25–26.ISBN 978-0-393-07624-0.

21

2.3.2 Neo-realizmi

Neo-realizmi apo realizmi strukturor14 është një zhvillim i realizmit të parashtruar nga

Kenneth Waltz në vepren e tij “Teoria e politikës ndërkombëtare”.15 Kjo është,

megjithatë, vetëm një pjesë e neorealizmit. Joseph Grieco ka kombinuar mendimin

neorealist me mendimin realist tradicional. Kjo fillesë e teorisë është quajtur nganjëherë

si "realizmi modern".16 Neorealizmi u zhvilluar kryesisht brënda traditës së shkencave

politike Amerikane dhe kërkon të riformulojë traditën klasike realist të E.H. Carr, Hans

Morgenthau dhe Reinhold Niebuhr në një shkenca sociale pozitiviste rigoroze.

Neorealizmi i Waltz pretendon se efekti i strukturës duhet të merren parasysh në

shpjegimin e sjelljes shtetërore. Waltz argumenton në favor të një qasjeje sistematike:

struktura ndërkombëtare vepron si një pengesë për sjelljen e shtetit, në mënyrë që vetëm

ata shtete rezultatet e të cilëve bien brenda një gamë të pritshme, të jenë të aftë për të

mbijetuar. Ky sistem është i ngjashëm me një model mikroekonomik, në të cilin firmat

vendosin çmimet dhe sasinë të bazuar mbi tregun. Struktura e dyfishtë është përcaktuar

si:

1. Parimi ordinator i sistemit ndërkombëtar që është anarkia

2. Shpërndarja e aftësive nëpër njësi

Neo-realizmi shmang përdorimin e koncepteve klasike të realizmit dhe

shpesh esencialiste të tilla si "natyrës njerëzore", për të shpjeguar politikën

ndërkombëtare. Në vend të kësaj, mendimtarët neorealistë zhvilluan një teori që

privilegjon kufizimet strukturore përmbi strategjitë e agjentëve dhe motivimet e tyre.

Neo-realizmi thotë se struktura ndërkombëtare është përcaktuar nga parimi i saj

ordinator, që është anarkia dhe nga shpërndarja e aftësive të matura me numrin e fuqive

të mëdha brenda sistemit ndërkombëtar. Parimi urdhërues anarkik i strukturës

ndërkombëtare është i decentralizuar, duke mos pasur autoritet qendror formal dhe është i

përbërë nga shtete sovrane zyrtarisht të barabarta. Këto shtete veprojnë në përputhje me

14 http://www.oup.com/uk/orc/bin/9780199298334/dunne_chap04.pdf 15 Kenneth Waltz Theory of International Politics (1979) 16 Lamy,Steven, Contemporary Approaches:Neo-realism and neo-liberalism in The Globalisation of World Politics, Baylis, Smith and Owens, OUP, 4th ed,p127

22

logjikën e vetë-ndihmës, shtetet kërkojnë interesin e tyre dhe nuk do të nënshtrojë

interesin e tyre ndaj njëri-tjetrit. Waltz sfidon theksin e madh që realizmi tradicional vë

tek fuqia tradicionale ushtarake, në vend që të karakterizojë fuqinë në drejtim të aftësive

të kombinuara të shtetit.17

2.3.3 Liberalizmi

Parardhësi i teorisë liberale të marrëdhënieve ndërkombëtare ishte "idealizmi". Idealizmi

(ose utopizmi) ishte një emërtim kritike nga ana e atyre që e panë veten si "realistë", për

shembull E.H. Carr.18 Në marrëdhëniet ndërkombëtare, idealizmi (i quajtur edhe

‘Wilsonianism’ për shkak të lidhjes së tij me Woodrow Wilson i cili personifikuar atë)

është një shkollë mendimi që i permbahet idesë se një shtet duhet që filozofine e saj të

brendshme ta bëje synimin e politikës së saj të jashtme. Idealizmi i Wilson ishte

prekursor për teorinë liberale të marrëdhënive ndërkombëtare e cila do të lindte në mesin

e ‘institucion ndërtuesve’ pas Luftës së Dytë Botërore. Liberalizmi mendon se

preferencat shtetërore, në vend të aftësive shtetërore, janë përcaktuesi kryesor i sjelljes

shtetërore. Ndryshe nga realizmi, ku shteti është parë si një aktor unitar, liberalizmi lejon

pluralizmin në veprimet shtetërore. Kështu, preferenca do të ndryshojnë nga shteti në

shtet, në varësi nga faktorë të tillë si kultura, sistem ekonomik apo llojin e qeverisë.

Liberalizmi gjithashtu thotë se bashkëveprimi midis shteteve nuk është i kufizuar për

sigurinë/politikën (‘politika e lartë’), por edhe ekonominë / kulturorën (‘politika e ulët’)

qoftë përmes firmave tregtare, organizatave apo individëve. Kështu, në vend të një

sistemi anarkik ndërkombëtar, ka shumë mundësi për bashkëpunim dhe nocione të gjera

të pushtetit, të tilla si kryeqyteti kulturor. Një tjetër supozim është se fitimet absolute

mund të arrihen nëpërmjet bashkëpunimit dhe ndërvarësisë, kështu mund të sigurohet

paqja. Teori e paqes demokratike argumenton se demokracitë liberale nuk kanë (ose

pothuajse kurrë) bërë luftë njëri-tjetrit dhe aq më pak kanë konflikte mes tyre. Kjo shihet

si në kundërshtim, veçanërisht me teoritë realiste dhe ky pretendim empirike është tani

17 Lamy, Steven, "Contemporary mainstream approaches: neo-realism and neo-liberalism", The Globalisation of World Politics, Smith, Baylis and Owens, OUP, 4th ed, pp.127-128 18 Brian C. Schmidt, The political discourse of anarchy: a disciplinary history of international relations, 1998, p.219

23

një nga debatete mëdha në shkencat politike. Shpjegime të shumta janë propozuar për

paqen demokratike. Ajo ka qenë gjithashtu argumentuar, si në librin “Kurrë në luftë” të

studjuesit Spencer R. Weart, se demokracitë e drejtojnë diplomacinë në përgjithësi shumë

ndryshe nga jodemokracitë. Neo-realistë nuk pajtohen me liberalët mbi teorinë, shpesh

duke përmendur arsye strukturore për paqen, në kundërshtim me qeverisjen e shtetit.

Sebastian Rosato, një kritik i teorisë së paqes demokratike, argumenton se USA me

sjelljen e tyre ndaj demokracive me prirje të majtë në Amerikën Latine, gjatë së Ftohtë

Lufta e sfiduan paqen demokratike.19 Një argument tjetër thekson se ndërvarësia

ekonomike e bën luftë në mes partnerëve tregtarë me pak te mundshme.20 Në kontrast

realistët pretendojnë se ndërvarësia ekonomike i rrit sesa ti zvogëlojë gjasat për konflikt.

2.3.4 Neo-liberalizmi

Neoliberalizmi kërkon të rinovojë liberalizmin duke pranuar supozimin neorealist se

shtetet janë aktorët kyç në marrëdhëniet ndërkombëtare, por ende i mbështeten idesë se

aktorët jo shtetërorë (AJSH) dhe organizatat ndërqeveritare (ONQ) kanë rëndësi.

Përkrahësit si Maria Chattha argumentojnë se shtetet do të bashkëpunojnë pavarësisht

nga përfitimet relative, dhe janë të shqetësuar kështu me fitimet absolute. Kjo gjithashtu

do të thotë se kombet janë, në thelb, të lirë të bëjnë zgjedhjet e tyre se si ata do të

veprojnë në lidhje me drejtimin e politikave pa ndonjë organizata ndërkombëtare për ti

bllokuar të drejtën e një kombi ndaj sovranitetit. Neo-liberalizmi gjithashtu përmban një

teori ekonomike që është e bazuar në përdorimin e tregjeve të hapura dhe të lira me sa më

pak ndërhyrje të qeverisë, për të parandaluar formimin e monopoleve dhe

konglomerateve të tjera. Ndërvarësia në rritje gjatë dhe pas Luftës së Ftohtë përmes

institucioneve ndërkombëtare çoi në definimin e neo-liberalizmit si institucionalizëm, kjo

pjesë e re e teorisë po përballohet nga Robert Keohane dhe gjithashtu Joseph Nye.

Robert O. Keohane dhe Joseph S. Nye, në përgjigje të neorealizmit, zhvilluan një teori

kundërshtare të titulluar ‘ndërvarësi komplekse‘. Robert Keohane dhe Joseph Nye

19 Rosato, Sebastian, The Flawed Logic of Democratic Peace Theory, American Political Science Review, Volume 97, Issue 04, November 2003, pp.585-602 20 Copeland, Dale, Economic Interdependence and War: A Theory of Trade Expectations, International Security, Vol. 20, No. 4 (Spring, 1996), pp.5-41

24

shpjeguan që, "... ndërvarësia komplekse ndonjëherë vjen më afër realitetit se sa vetë

realizmi".21 Duke shpjeguar këtë, Keohane dhe Nye mbulojnë tre supozimet e mendimit

realist:

1. Shtetet janë njësi koherente dhe janë aktorët dominuese në MN;

2. Forca është një instrument i përdorshëm dhe efektiv i politikës;

3. Supozimi se ekziston një hierarki në politikën ndërkombëtare;22

Zemra e argumentit të Keohane dhe Nye është, që në politikën ndërkombëtare janë të

shumta në fakt, kanalet që lidhin shoqëritë, duke tejkaluar sistemin konvencional

‘Vestfalian’ të shteteve. Kjo manifestohet në forma të ndryshme duke filluar nga lidhjet

joformale qeveritare deri tek korporatat multinacionale dhe organizatat. Këtu ata

përcaktojnë terminologjinë e tyre, marrëdhëniet ndërshtetërore janë ato kanale të

supozuara nga realistët; marrëdhëniet ndërqeveritare ndodhin kur njëra pale shtendos

supozimin realist se shtetet veprojnë si njësi koherente; termi transnacional vlen kur hiqet

supozimi se shtetet janë njësitë e vetme të MN. Dhe është me anë të këtyre kanaleve që

ndodhin shkëmbimet politike, dhe jo përmes kanalit të kufizuar ndërshtetëror siç

pretendohet nga realistët. Së dyti, Keohane dhe Nye argumentojnë se nuk ka në fakt, një

hierarki ndermjet çështjeve, që do të thotë se fuqia nuk mund të jetë mjeti suprem

nepërmjet të cilit të permbushet agjenda e një shteti, por që ka një numër të ndryshëm

agjendash me të cilat duhet të ballafaqohemi. Vija ndarëse midis politikës së brendshme

dhe asaj të jashtme, bëhet e paqartë në këtë rast, pasi realisht nuk ka agjendë të qartë në

marrëdhëniet ndërshtetërore. Së fundi, përdorimi i forcës ushtarake nuk mund të

ushtrohet, kur mbizotëron ndërvarësia komplekse. Pra është zhvilluar ideja, që në mesin e

atyre vendeve që ekziston një ndërvarësi komplekse, roli i fuqisë ushtarake në zgjidhjen e

mosmarrëveshjeve është mohuar. Megjithatë, Keohane dhe Nye percaktojnë se roli i

ushtrisë është në fakt i rëndësishëm në rastin e "marrëdhënieve politike dhe ushtarake të

një aleance përkundër një blloku rival."

21 Robert O. Keohane and Joseph S. Nye, Power and Interdependence: World Politics in Transition (Boston: Little, Brown and Company, 1977): p 23. 22 Ibid,p 23-24.

25

2.3.5 Teoria e Regjimit

Teoria e regjimit rrjedh nga tradita liberale që argumenton se institucionet ndërkombëtare

apo regjimet, ndikojë në sjelljen e shteteve (apo aktorë të tjerë ndërkombëtarë). Ajo

supozon se bashkëpunimi është e mundur në sistemin anarkik të shteteve, pasi regjimet

për definicion janë instanca të bashkëpunimit ndërkombëtar. Ndërsa realizmi parashikon

se konflikti duhet të jetë normë në marrëdhëniet ndërkombëtare, teoricienët e regjimit

thonë se ekziston një bashkëpunim pavarësisht anarkisë. Shpesh ata përmendin

bashkëpunimin në tregti, të drejtat e njeriut dhe sigurinë kolektive ndërmjet çështjeve të

tjera. Këto raste të bashkëpunimit janë regjime. Përkufizimi më së shpeshti i përmendur

për regjimet vjen nga Stephen Krasner. Krasner përkufizon regjimet si "institucione që

posedojnë norma, rregulla dhe procedura vendimmarrëse, të cilat lehtësojnë një

konvergjencë të pritjeve".23 Jo të gjitha qasjet në teorinë e regjimit, megjithatë janë

liberale apo neoliberale, disa realistë si studjuesi Joseph Greico kanë zhvilluar teori

hibride të cilat marrin një qëndrim realist megjithëse duke u bazuar në këtë teori

krejtësisht liberale.

Teoria e Regjimit në Ekonominë Politike Ndërkombëtare

Siç u tha më lart nga Stephen D. Krasner, një regjim është përcaktuar si një grup

"parimesh, normash, rregullash dhe procedurash vendim marrëse rreth të cilit

konvergojnë pritjet e aktorëve në një çështje të dhënë." Ky përkufizim është qëllimisht i

gjerë, dhe mbulon ndërveprim njerëzore që variojnë nga organizatat formale

(p.sh. OPEC) deri tek grupet joformale (pra, bankat e mëdha gjatë krizës së borxhit). Vini

re se një regjim nuk duhet të jetë i përbërë nga shtetet. Brenda EPN ka tri qasje kryesore

perkundrejt teorisë së regjimit: dominanti, qasjet me derivacion liberal bazuar në interes,

qasjet e kritikës realiste të bazuar në interes dhe në fund qasjet të bazuar në njohuri që

23 Krasner, Stephen D. 1982. “Structural Causes and Regime Consequences: Regimes as Intervening Variables." International Organization 36/2 (Spring). Reprinted in Stephen D. Krasner, ed., International Regimes, Ithaca, NY: Cornell University Press, 1983.

26

vijnë nga shkolla të mendimit konjitivist.24 Dy të parët janë qasje racionaliste, ndërsa i

treti është qasje sociologjike. Edhe pse realizmi është ndoshta shkolla dominuese e

mendimit në fushën e marrëdhënieve ndërkombëtare në përgjithësi, brenda teorisë së

regjimit në mënyrë të veçantë kjo nuk vlen, për shkak se teoria e regjimit është për

përkufizim një teori që shpjegon bashkëpunimin ndërkombëtar (dmth. ky është një

koncept i tradicionalisht liberal) prandaj qasjet liberale triumfojnë brenda literaturës.

2.4 Teorite Post-pozitiviste / Reflektiviste

Post-pozitivizmi në marrëdhëniet ndërkombëtare

Në teorinë e marrëdhënieve ndërkombëtare, post-pozitivizmi i referohet teorive të

marrëdhënieve ndërkombëtare, të cilat kundërshtojnë epistemologjikisht pozitivizmin ose

idenë se vëzhgimi empirik i shkencave natyrore mund të aplikohet në shkencat sociale.

Teoritë post-pozitivist (ose reflektiviste) tentojnë të integrojnë në MN një

shumëllojshmëri më të madhe të shqetësimeve mbi sigurinë. Mbështetësit thonë se nëse

MN është studimi i punëve të jashtme dhe marrëdhënieve, ajo duhet të përfshijë aktorë

joshtetërorë ashtu si dhe shtetin. Në vend që të studiojë vetëm politikën lartë të shtetit,

MN duhet të studiojnë politikën botërore të botës së përditshme, e cila përfshin politikën

lartë dhe të ulët. Kështu, çështje të tilla si gjinia (shpesh në drejtim të feminizmit që në

përgjithësi mbart si problem themelor varësinë e grave ndaj burrave) dhe etniciteti (të

tilla akorë pashtetësi si Kashmirasit apo Palestinezët) mund të problematizohen dhe të

bëhen çështje të sigurisë ndërkombëtare, duke spostuar (jo zëvendësuar) shqetësimet

tradicionale të MN për diplomacinë dhe luftën e drejtpërdrejtë. Qasja post-pozitiviste

mund të përshkruhet si mosbesim ndaj metanarrativësiii së MN, kjo do të përfshijë

refuzimin e të gjitha historive gjithëpërfshirëse që pretendojnë për të shpjeguar sistemin

ndërkombëtar. Ajo argumenton se as realizmi dhe as liberalizmi nuk mund të jenë

shpjegime të plota. Një qasje postpozitiviste ndaj MN nuk pretendon të japë përgjigje

universale, por perkundrazi kërkon që të bëjë pyetje. Një dallim i rëndësishëm është se,

ndërsa teoritë pozitiviste të tilla si realizmi dhe liberalizmi nxjerrin në pah se si pushteti

24 Hasenclever, Andreas, Peter Mayer, and Volker Rittberger. 1997. Theories of International Regimes. New York: Cambridge University Press.

27

ëshë ushtruar, teoritë post-pozitiviste përqëndrohen në mënyrën se si pushteti është

përjetuar. Shpesh, teoritë post-pozitiviste haptazi nxitin një qasje normative të MN, duke

konsideruar etikën si themelore. Kjo është diçka që ka qenë shpesh injoruar nën MN

tradicionale pasi teoritë pozitiviste bëjnë një dallim ndërmjet fakteve pozitive dhe

gjykime normative, ndërsa post-poztivistët argumentojnë se diskursi është përbërës i

realitetit, me fjalë të tjera, se është e pamundur që të jesh me të vërtetë i pavarur pasi

pushteti pa njohuri nuk mund të ekzistojë. Teoritë post-pozitiviste nuk përpiqen që të jenë

shkencorë apo një shkencë shoqërore. Në vend të kësaj, ata përpiqen për të analizuar në

thellësi rastet, në mënyrë që të "kuptojnë" fenomenet politike ndërkombëtare duke bërë

pyetje të rëndësishme për të përcaktuar në çfarë mënyre ‘status-quo’ promovon disa

marrëdhënie të fuqisë.25

2.4.1 Teoria e Shoqërise Ndërkombëtare ose Shkolla Angleze

Teoria e shoqërisë ndërkombëtare, gjithashtu e quajtur Shkolla Angleze, shoqëria

ndërkombëtare, realizmi liberal, racionalizmi ose institucionalistët Britanikë, përkundër

duke u quajtur Shkolla Angleze shumë prej akademikëve të kësaj shkollë nuk ishin as

anglezë, e as nga Mbretëria e Bashkuar. Shkolla Angleze fokusohet në normat dhe vlerat

e përbashkëta të shteteve dhe se si ata rregullojnë marrëdhëniet ndërkombëtare, gjithashtu

pohon se ekziston një ‘shoqëri e shteteve’ në nivel ndërkombëtar, pavarësisht nga kushtet

e anarkisë.26 Shembuj të normave të tilla përfshijnë diplomacinë, rendin dhe ligjin

ndërkombëtar. Ndryshe nga neo-realizmit, nuk është domosdoshmërisht pozitiviste.

Teoricienët janë përqendruar veçanërisht në ndërhyrjet humanitare, dhe janë të ndarë

ndërmjet solidaristëve, të cilët tentojnë ta mbrojnë atë më shumë, dhe pluralistëve, të cilët

vendosin vlerësim më të madhe tek rendi dhe sovraniteti. Nicholas Wheeler është një

solidarist shquar, ndërsa Hedley Bull dhe Robert H. Jackson janë ndoshta më të njohur

pluralistëve. Një pjesë e madhe e punës së Shkollës Angleze ka të bëjë me ekzaminimin e

traditave të kaluarara të teorisë së marrëdhënieve ndërkombëtare, duke e ndarë atë, siç

bëri në Wight Martin leksione e tij në LSE gjatë epokës 1950-së, në tri ndarje:

25 Pettman, Ralph (2001): World Politics: Rationalism and Beyond, Palgrave, London and New York. 26 Buzan, Barry (2004). From international to world society? English school theory and the social structure of globalisation. Cambridge: Cambridge University Press. ISBN 978-0-511-18590-8.

28

1. Realiste ose Hobsiane (sipas Thomas Hobbes)

2. Racionaliste ose Grotiane (sipas Hugo Grotius)

3. Revolucionare ose Kantiane (sipas Immanuel Kant).

Në terma të përgjithshëm, Shkolla Angleze vetë ka mbështetur traditën racionaliste ose

Grotian, duke kërkuar një rrugë të mesme ndërmjet ‘politikës së fuqisë’ të realizmit dhe

‘utopizmit’ të revolucionizmit. Shkollës Angleze refuzon qasjet behavoraliste në teorinë e

marrëdhënive ndërkombëtare. Hedley Bull argumentoi se shtetet ndajnë një interes të

përbashkët të caktuar (zakonisht ‘frika e dhunës pakufizuar’), që të çojë në zhvillimin e

një grup të caktuar të ‘rregullave’.27 Ai ka përcaktuar kështu një shoqëri ndërkombëtare si

ekzistuese, kur një grup shtetesh (ose, më në përgjithësi, një grup komunitetesh politike të

pavarurua), të cilat jo vetëm formojnë një sistem, në kuptimin që sjellja e secilit është një

faktor i domosdoshëm në llogaritjet e të tjerëve, por edhe kanë krijuar me dialog dhe

konsenus rregulla dhe institucione të përbashkëta për zhvillimin e marrëdhënieve të tyre

duke njohur interesin e tyre të përbashkët në ruajtjen e këtyre marrëveshjeve.28

Këto rregulla janë të ruajtur nga një sërë institucionesh: lufta, fuqitë e mëdha, diplomacia,

ekuilibri i forces dhe e drejtandërkombëtare, sidomos në njohjen e ndërsjellë të

sovranitetit nga shtetet. Meqë këto rregulla nuk janë ligjërisht të detyrueshme dhe nuk ka

institucione urdhëruese që të detyrojnë zbatimin e tyre, termi më përshtatshëm për ti

emërtuar ato mund të ishte ‘norma’. Shtetet që respektojnë këto rregulla themelore

formojnë një shoqëri ndërkombëtare. Brown dhe Ainley e përcaktojnë shoqërinë

ndërkombëtare si një "marrëdhënie e drejtuar nga normat, anëtarët e të cilit pranojnë se

ata kanë të paktën përgjegjësi të kufizuara ndaj njëri-tjetrit dhe të shoqërisë në tërësi".29

Kështu, shtetet ndjekin interesat e tyre, por jo me çdo kusht.30

2.4.2 Konstruktivizmi

27 Hedley Bull Anarchical Society (New York: Columbia University Press, 1977) 28 Bull, H. & Watson, A. The Expansion of International Society, Oxford: OUP. (1984). pp. 1. 29 Brown, Chris (2009). Understanding International Relations. Basingstoke: Palgrave. pp. 48–52. ISBN 978-0-230-21311-1. 30 Dunne, Tim (1995). "The Social Construction of International Society". European Journal of International Relations 1 (3).

29

Konstruktivizmi ose social konstruktivizmi31 ka qenë përshkruar si një sfidë ndaj

dominimit neoliberal dhe neorealist në teorinë e marrëdhënieve ndërkombëtare.32

Michael Barnett e përshkruan teorinë konstruktiviste të marrëdhënieve ndërkombëtare si

të shqetësuar me faktin se si idetë përcaktojnë strukturën ndërkombëtare, si kjo strukturë

përcakton interesat dhe identitetin e shteteve dhe se si shtetet dhe aktorët joshtetërorë e

riprodhojnë këtë strukturë.33 Parim kryesor i konstruktivizmit është besimi se "politika

ndërkombëtare është formuar nga idetë e bindës, vlerat kolektive, kulturën dhe identitetet

sociale". Konstruktivizmi argumenton se realiteti ndërkombëtar është ndërtuar shoqërisht

nga strukturat konjitiveiv që i japin kuptim botës materiale.34 Teoria doli nga debatet rreth

metodës shkencore në teorinë e marrëdhënieve ndërkombëtare dhe në rolin e teorive në

prodhimin e fuqisë ndërkombëtar.35 Emanuel Adler thotë se konstruktivizmi zë një terren

të mesëm, në mes të teorive racionaliste dhe atyre interpretative të marrëdhënieve

ndërkombëtare. Dështimi i realizmit apo liberalizmit, që të parashikojë fundin e Luftës së

Ftohtë, rriti ndjeshëm besueshmërinë e teorisë konstruktiviste. Teoria konstruktiviste

kritikon supozimet statike të teorisë tradicionale të marrëdhënieve ndërkombëtare dhe

thekson se marrëdhëniet ndërkombëtare janë një ndërtim shoqëror. Konstruktivizmi është

një teori kritike e bazës ontologjikv të teorive racionaliste të marrëdhënieve

ndërkombëtare. Ndërsa realizmi merret kryesisht me sigurinë dhe fuqinë materiale dhe

liberalizmi merret kryesisht me ndërvarësinë ekonomike dhe të faktorëve të nivelit të

brendshëm, konstruktivizmi shqetësohet më vetë rolin e ideve në formësimin e sistemit

ndërkombëtar (në të vërtetë ka disa mbivendosje midis konstruktivizmi, realizmit dhe

liberalizmit, por ato mbeten të ndara shkolla të mendimit). Me "ide" konstruktivistët i

referohen qëllimeve, kërcënimeve, frikëve, identiteteve dhe elementëve të tjerë të

realitetit të perceptuar që influencojnë shtetet dhe aktorët joshtetërorë brenda sistemit

ndërkombëtar. Konstruktivistët besojnë se këta faktorë konceptual shpesh mund të kenë

31 http://www.oup.com/uk/orc/bin/9780199285433/jackson_chap06.pdf 32 Hopf, Ted, The Promise of Constructivism in International Relations Theory, International Security, Vol. 23, No. 1 (Summer, 1998), p.171 33 Michael Barnett, "Social Constructivism" in The Globalisation of World Politics, Baylis, Smith and Owens, 4th ed, OUP, p.162 34 Alder, Emmanuel, Seizing the middle ground, European Journal of International Relations, Vol .3, 1997, p.319 35 K.M. Ferike, International Relations Theories:Discipline and Diversity, Dunne, Kurki and Smith, OUP, p.167

30

efekte të gjera, dhe se ata mund të trondisin shqetësimet materialiste për fuqinë. Për

shembull, konstruktivistët shohin se një rritje në madhësinë e ushtrisë amerikane ka të

ngjarë të shihet me shqetësim shumë të madh në Kubë, një kundërshtar tradicional i

SHBA, se sa në Kanada që është një aleat i ngushtë i SHBA. Prandaj, duhet të jenë

perceptimet në punë në formësimin e rezultateve ndërkombëtare. Si të tillë,

konstruktivistët nuk shohin anarkinë si themel i pandryshueshëm i sistemit

ndërkombëtar,36 por argumentojnë me fjalët e Aleksander Vendt, se "anarkia është ajo

çka shtetet bëjnë".37 Konstruktivistët gjithashtu besojnë se normat sociale formësojnë dhe

ndryshojnë politikën e jashtme me kalimin e kohës, në vënd të sigurisë të cilën e citojnë

realistët.

2.4.3 Teoria Kritike dhe Marksizmi

Teoritë marksiste dhe neo-marksiste të marrëdhënieve ndërkombëtare janë paradigma

strukturaliste që refuzojnë pikpamjet realiste apo liberale mbi konfliktin shtetërore apo

bashkëpunimin, në vend duke u fokusuar në aspektet ekonomike dhe materiale. Qasjet

marksiste argumentojnë pozicionin e materializmit historik dhe bëjnë supozimin se

shqetësimet ekonomike kapërcejnë të tjerët, për të lejuar ngritjen e klasës si fokusin e

studimit. Marksistët e shohin sistemin ndërkombëtar si një sistemin të integruar kapitalist

në ndjekje të akumulimit të kapitalit. Një nën-disiplina marksiste e MN është Studimet

Kritike mbi Sigurinë. Qasjet Gramshiane mbështeten në idetë e italian Antonio Gramsci

shkrimet e të cilit shpalosnin shqetësimin mbi hegjemoninë që kapitalizmi mban si

ideologji. Qasjet marksiste kanë frymëzuar edhe teoricienët kritik të tillë si Robert W.

Cox i cili argumentonte se "teoria është gjithmonë për dikë dhe për një qëllim".38

Një qasje dukshëm marksiste për teorinë e marrëdhënieve ndërkombëtare është dhe

Teoria e Sistemit Botëror e Immanuel Wallerstein i cili mund të ndiqet në idetë e

shprehura nga Lenini në veprën e tij “Imperializmit: Faza më e lartë e kapitalizmit”.

Teoria e sistemit botëror argumenton se kapitalizmi i globalizuar ka krijuar një bërthamë 36 http://www.irtheory.com/know.htm 37 Wendt, Alexander, "Anarchy is what states make of it: the social construction of power politics" in International Organization, vol. 46, no. 2, 1992 38 Cox, Robert, Social Forces, States and World Orders: Beyond International Relations Theory Cox Millennium - Journal of International Studies.1981; 10: 126-155

31

të vendeve moderne të industrializuara të cilat shfrytëzojnë në periferi vendet e ‘botës së

tretë’. Këto ide u zhvilluan më tej nga shkolla e varësisë, Amerikanolatine. Qasjet "neo-

marksiste", janë kthyer në shkrimet e Karl Marksit për gjetjen e frymëzimit të tyre.

Ndër neo-marksistët kyç përfshihen, Justin Rosenberg dhe Benno Teschke. Qasjet

marksiste kanë gëzuar një rilindje që prej rënies së komunizmit në Evropën Lindore.

Kritika ndaj qasjeve marksiste në teorinë e marrëdhënieve ndërkombëtare përfshijnë

fokusimin e tyre të ngushtë në aspektet materiale dhe ekonomike të jetës.

2.5 Teoritë Post-strukturaliste

Poststrukturalizmi ndryshon nga qasjet e tjera në politikën ndërkombëtare për shkak se

ajo nuk e sheh veten si një shkollë, teori apo paradigmë e cila prodhon një llogari të

vetme të lëndës. Teoritë Poststrukturaliste në MN u zhvilluan në vitet 1980 nga studimet

postmoderniste në shkencat politike. Poststrukturalizmi shqyrton dekonstruksionin e

koncepteve tradicionalisht jo problematike në MN, të tilla si 'fuqi' dhe 'agjenci' dhe

shqyrton se si ndërtimi i këtyre koncepteve formëson marrëdhëniet ndërkombëtare.

2.5.1 Feminizmi

Qasjet feministe në marrëdhëniet ndërkombëtare u bënë popullore në fillim të viteve

1990. Qasjet të tilla theksonjnë se përvojat e grave vazhdojnë të jenë të përjashtuar nga

studimi i marrëdhënieve ndërkombëtare.39 Feministet e marrëdhënieve ndërkombëtare

argumentojnë se marrëdhëniet gjinore janë pjesë përbërëse të marrëdhënieve

ndërkombëtare të përqëndrohet në rolin e grave diplomatike dhe marrëdhënie martesore

që lehtësojnë trafikimin e seksit. Qasjet e hershme feministe në MN ishin pjesë e "Debatit

të tretë të Madh"midis pozitivistëve dhe post-pozitivistëve. Ato argumentuan kundër asaj

që ato e shihnin si pozitivizmin dhe shtet-centrizmin e marrëdhënieve të rregullta

ndërkombëtare. Christian Reus-Smit argumenton se këto qasje nuk përshkruajnë se si do

dukej politika botërore nën një perspektivë feministe. Studjuesi i feminizmit në

39 Zalewski, Marysia, Do We Understand Each Other Yet? Troubling Feminist Encounters With(in) British Journal of Politics & International Relations, Volume 9, Issue 2 p.304

32

marrëdhëniet ndërkombëtare, Jacqui True, dallon midis feminizmit empirik, feminizmit

analitik dhe feminizmit normativ. Feminizmi empirike sheh gratë dhe gjininë si aspekte

empirike të marrëdhënieve ndërkombëtare. Është argumentuar se marrëdhëniet

ndërkombëtare tradicionale vihet theksi në anarkinë dhe artin e qeverisjes, çka do të thotë

se fusha e studimit që e bëjnë të mundshme riprodhimin e sistemit shtetëror janë të

margjinalizuara.40 Feminizmit analitik pretendon që kuadri teorik i marrëdhënieve

ndërkombëtare ka një paragjykim gjinor. Këtu termi gjinor i referohet jo me "biologjike"

dallimet në mes të burrave dhe grave, por ndërtimit social të identitetit mashkullor dhe

femëror. Është pohuar që në marrëdhëniet ndërkombëtare tradicionale mashkuliniteti

është i lidhur me objektivitetin. Feministet analitike do të shihnin antipatinë e

Neorealizmit për shpjegimet e brendshme për të shpjeguar sjelljen ndërshtetëror si një

shembull i këtij paragjykim. Feministe normative e shohin teorizimin si pjesë e agjendës

për ndryshim. Kritikat e teorisë feministe të marrëdhënieve ndërkombëtare përfshijnë

portretizimin e grave të botës së tretë.41

2.5.2 Post-kolonializmi

Teoria post-koloniale e marrëdhënievendërkombëtare, parashtron një qasje kritike ndaj

teorisë së marrëdhënieve ndërkombëtare (MN) dhe është një organizatë jo-zona e

përgjithshme bursë marrëdhëniet ndërkombëtare. Sipas Baylis, Teoria post-koloniale e

MN ka qenë e injoruar nga teoricienët kryesore të marrëdhënieve ndërkombëtare dhe

vetëm kohët e fundit ka filluar të ketë një ndikim mbi disiplinën e MN. Post-

kolonializmit fokusohet në vazhdimsinë e formave koloniale të pushtetit dhe ekzistencen

e vazhdueshme të racizmit në politikën botërore.42 Teoria post-koloniale e

MN sfidon euro-centrizmin e MN dhe veçanërisht supozimin e ngushtë, që idete e

Iluminizmit Perëndimor janë superiore, progresive dhe universalisht të

aplikueshme. Post-kolonialistët argumentojnë se kjo është mundësuar përmes ndërtimit

40 Grant, R. and Newland, K. (eds) (1991) Gender and International Relations, (London). 41 Mohanty, C, (1991) "Under Western Eyes:Feminist Scholarship and Colonial Discourses" in C. Mohanty, T.A. Russo and L.Torres (ed), Third World Women and the Politics of Feminism, Bloomington 42 Baylis, Smith and Owens, The Globalisation of World Politics, OUP, 4th ed, p187-189

33

të ‘tjetrit’, si të paarsyeshëm dhe prapambetur.43 Teoria post-koloniale e MN tenton të

ekspozojë supozime të tilla të kufizuara të marrëdhënieve ndërkombëtare, për shembull,

në zhvillimin e popujve të bardhë përkundrejt atyre me ngjyrë. Shpesh kjo teori është

lidhur me teoritë e tjera post-pozitiviste, për shembull, me feminizmin, pasi të dyja këto

teori analizojnë çështjet e marrëdhënieve ndërkombëtare përmes lenteve të përbashkëta si

gjinia dhe kultura. Shembuj të natyrës së ngushtë të marrëdhënieve ndërkombëtare

përfshijnë provincializmin gjeografik dhe shovinizmin kulturor. Për studjuesin tradicional

të MN, zhvillimi që pasoi gjatë epokës së Luftës së Ftohtë si një kohë paqeje, injoron

realitetin se konfliktet kryesore u zhvilluan dhe vazhduan në vëndet në zhvillim. Për më

tepër, historia e marrëdhënieve ndërkombëtare është ndërtuar mbi terma perëndimore dhe

MN janë përdorur për të justifikuar çdo gjë, nga imperializmi e gjer tek sheshi lojrave për

perleshjet mes dy superfuqive të Luftës së Ftohtë. Për teoricienët r post-kolonializmit,

Perëndimi (përmes ONQ të tilla si FMN-ja nxitojnë me shpejtësi për të "shpëtuar" Azinë

si pasojë e krizës financiare Aziatike të 1997-8) i njerëzve të bardhë synon të riformulojë

kapitalizmin Aziatik sipas imazhit perëndimor.

2.5.3 Post-Liberalizmi

Teoria post-liberale argumenton se në botën moderne dhe të globalizuar, shtetet në fakt

detyrohen që të bashkëpunojnë, në mënyrë që të garantojnë sigurinë dhe interesat

sovrane. Largimi nga teoria klasike liberale është ndjerë më së shumti në riinterpretimin

të koncepteve të sovranitetit dhe autonomisë. Autonomia bëhet një koncept problematik,

duke u zhvendosur larg nga nocioni i lirisë dhe vetëvendosjes për një përgjegjësi të

rënduar dhe koncept të ngarkuar në detyrë. Në mënyrë të rëndësishme autonomia është e

lidhur me aftësitë për një qeverisje të mirë. Në mënyrë të ngjashme, edhe sovraniteti

përjeton një ndryshim, nga një e drejtë kthehet në një detyrë. Në ekonominë globale,

organizatat ndërkombëtare i kërkojnë llogari shteteve sovrane, duke çuar në një situatë ku

sovraniteti bashkë-prodhohet ndërmjet shteteve sovrane. Koncepti bëhet një kapacitet

variabël i qeverisjes së mirë dhe nuk mund të pranohet më si një e drejtë absolute.

43 Edward Said (1979), Orientalism, New York: Vintage Books

34

Një mënyrë për të interpretuar këtë teori, është ideja se në mënyrë që të ruajmë

stabilitetin dhe sigurinë globale dhe të zgjidhim problemin e sistemit botëror anarkik në

MN, nuk duhet të krijohet një autoritet sovran, gjithëpërfshirës dhe global. Në vend të

kësaj, shtetet kolektivisht, duhet të braktisin disa të drejta për të arritur një sovranitet dhe

autonomi të plotë.

2.6 Teori te tjera

Funksionalizmi, Teoria e Gjelber dhe Teoria e Kartelit

2.6.1 Funksionalizmi

Funksionalizmit është një teori e marrëdhënieve ndërkombëtare që u ngrit gjatë periudhës

së ndër-luftës kryesisht nga shqetësimi i fortë në lidhje me vjetërimin e shtetit, si një

formë e organizimit shoqëror. Në vend të interesit vetjak të shteteve-kombe që realistë e

shohin si një faktor motivues, funksionalistët përqendrohen në interesat e përbashkëta dhe

tek nevojat e përbashkëta të shteteve (por edhe të aktorëve jo-shtetërorë) në një proces të

integrimit global të shkaktuar nga erozioni i sovranitetit shtetëror dhe nga pesha në rritje

e njohurive dhe për pasojë e shkencëtarëve dhe ekspertëve në procesin e hartimit të

politikave (Rosamond, 2000). Rrënjët e saj mund të ndiqen në traditën liberale / idealist

që filloi me Kant dhe shkon gjer në "katërmbëdhjetë pikat" e famshme të Woodrow

Wilson. Funksionalizmit është pionier në teorinë e globalizimit dhe strategji. Shtetet e

kishin ndërtuar strukturën e tyre të autoritetit mbi një parim të territorializmit. Teoritë

shtetërore ishin ndërtuar mbi supozime që identifikonin shtrirjen e autoritetit me territorin

(1996 Held, Scholte: 1993, 2000, 2001), të ndihmuar nga territorializmi metodologjik

(Scholte 1993). Funksionalizmi propozoi për të ndërtuar një formë të autoritetit të bazuar

në funksionet dhe nevojat, të cilat lidhin autoritetin me nevojat, shkencore, njohuritë e

ekspertëve dhe teknologjisë, pra na jep një koncept supraterritorial të autoritetit. Qasja

funksionaliste përjashton dhe refuzon idenë e pushtetit dhe ndikimit politik (teorisë

realiste) në interpretimin e shkakut për një përhapjen të tillë të organizatave

ndërkombëtare gjatë periudhës ndërmjet dy luftrave (e cila u karakterizua nga konflikti

35

shtetiti-komb) dhe në vitet e mëvonshme.44 Sipas, Funksionalizmi, integrimi

ndërkombëtar, qeverisja kolektive dhe 'ndërvartësia materiale' (Mitrany, 1933:101) midis

shteteve ,zhvillon dinamikë vet të brendshme pasi shtetet integrohen në zonat kufizuara

funksionale, teknike, dhe / ose ekonomike. Agjencitë ndërkombëtare do të plotësojnë

nevojat e njeriut, të ndihmuar nga njohuritë dhe ekspertiza. Përfitimet e arritura nga

agjencitë funksionale do të tërheqin besnikërinë e popullatës dhe do të stimulojnë

pjesëmarrjen e tyre për të zgjeruar fushën e integrimit. Tre janë supozime të forta që

mbështesin funksionalizmit:

1. Që procesi i integrimit bëhet brenda një kuadri të lirisë njerëzore

2. Kjo njohuri dhe ekspertizë janë aktualisht në dispozicion për të plotësuar nevojat

për të cilat agjencitë funksionale janë ndërtuar

3. Se shtetet nuk do të sabotojnë procesin.

2.6.2 Teoria e gjelbër

Teoria e gjelbër në marrëdhëniet ndërkombëtare është një nën-fushë e teorisë së

marrëdhënieve ndërkombëtare që ka të bëjë me bashkëpunimin ndërkombëtar mjedisor.

Shumica e literaturës shkencore në marrëdhëniet ndërkombëtare i qaset problemeve

mjedisore nga një këndvështrim liberal institucionalist duke u fokusuar në regjimet

ndërkombëtare ambjentaliste. Ekziston një marrëdhënie mes Globalizimit dhe

Ambjentalizmit e cila është forca shtytëse e lindjes së teorisë së gjelbër. Megjithatë një

teori të unifikuar është e humbur. Kontradiktat e specieve njerëzore si menaxherët e botës

ku ‘konservimi’ është ‘përdorimi i drejtë’ i natyrës dhe ‘prezervimi’ është ‘e drejtë mos-

përdorimi’ e natyrës dhe njerëzimit si mbrojtës i natyrës kundër vetvetes duke lënë pak

vend për dinamikën ekologjikem, është pjesë e qështjeve për disa koncepte të kontestuara

në thelb, ku edhe "zhvillimi i qëndrueshëm" është kontestuarndonjëherë. "Problemi i

veprimit kolektiv" është në qendër të bashkëpunimit. Ajo është diskutuar nga Michael

Laver (1997) në "Dëshira private, veprimit politik". Shkëputje në mes qëllimeve

44 Wolf, Peter. "International Organization and Attitude Change: A Re-examination of the Functionalist Approach." International Organization. Vol.27. (July 1973): pp. 347-371

36

individuale dhe qëllimeve të grupit sugjeron një rol për udhëheqjen dhe më shumë se

menaxhimi i thjeshtë. Teoria e gjelbër ka kerkuar vendime konsensuale për të bërë sa më

mirë atë mund të bëhet. Fuqizimi i të pafuqishmëve është një tjetër parim i teorisë së

Gjelbër. Ndërveprime janë të rëndësishme për teorinë e Gjelbër. Nga libri "Teoritë e

komunikimit njerëzor" (1983) i Stephen W. Littlejohn, ne gjejmë një diskutim të

‘macronetworks’ me anëtarë dhe lidhje.

Të pesë vetitë e lidhjeve janë:

1. simetri (sa shumë kush lidhet me kë dhe sa i barabartë është komunikimi)

2. forca (sa shpesh kush lidhet me kë)

3. reciprocitet (marrëveshje midis anëtarëve të lidhjeve)

4. përmbajtje (cila është zona ose konteksti i komunikimit)

5. mënyra (cili është kuptimi apo konteksti i komunikimit).

2.6.3 Teoria e kartelit shteteror

Teoria e kartelit shtetëror është një koncept i ri në fushën e teorisë së marrëdhënieve

ndërkombëtare (MN) dhe i takon grupit të qasjeve institucionaliste. Deri tani ka qenë

kryesisht teoria specifikuar në lidhje me Bashkimin Evropian (BE), por mund të bëhen

shumë më të përgjithshme. Prandaj teoria e shtetit karteli duhet të konsideroni të gjitha

organizatat ndërkombëtare qeveritare ( ONQ ) si kartelet e bëra nga shtetet.

Termi karteli në karteleve shtetërore teori anë - me fjalë shumë të shkurtër - një aleancë e

rivalëve. Ajo është përdorur në një mënyrë neutrale, rreptësisht analitike, jo si një

degradim. Terminologjia është miratuar kryesisht nga teoria e vjetër kartelit historike të

para - Luftës së Dytë Botërore Evropë. Por përveç kësaj këto terma janë kontrolluar dhe

rregulluar ndonjëherë në kuptimet e tyre të jetë në gjendje për të përfshirë funksione

politike dhe qeveritare si funksionet karteleve të shteteve të kombinuara. konkluzionet

qendrore dhe instrumentet themelore The Faza rrugë dalje : Origjina historike e një

cartelization gjerë politik është identifikuar në krizën e sistemit kapitalist, pas Luftës së

Dytë Botërore. Ndarja e anarkik - apo imperialist - Sistemi botëror në 1945 shënon

fillimin e ndër- gjithëpërfshirës cartelization shtet të botës perëndimore. Materiali

ekstreme, humbje politike dhe njerëzore dhe flijimet e udhëhequr kombet - ose më saktë:

37

klasat e tyre në pushtet - në përfundimin se lufta dhe proteksionizmi nuk duhet të

përdoret më si armë kundër njëri- tjetrit për të siguruar mbijetesën e botës së lirë

perëndimore. Marrëdhënia karteli : Analiza e marrëdhënieve midis shteteve të kombinuar

është një instrument themelor i teorisë kartelit shtetëror. Qëllimi është për të identifikuar

shkallën e bashkëpunimit të tyre, e interesave të përbashkëta në njërën anë, dhe sasia e

konkurrencës së tyre, dimensioni i divergjenca e interesave të tyre në anën jetër. Kjo

është kryer në kundërshtim me deklaratat në thelb ekzistuese të teorive konvencionale të

MN, p.sh. argumenti i ndërshtetëror, miqësisë '- e cila është idealist apo pozita

funksionaliste - ose një makinë të njeriut për pushtet - e cila është pozicioni realist. Në

këtë mënyrë, marrëdhëniet themelore ndërmjet të bashkëpunimit kërkojnë shtetet

kapitaliste mund të njihet si një mjaft racional, por edhe e vështirë miqësia - rivaliteti, një

marrëdhënie të bashkëpunimit dhe armiqësi. miqësisë franko - gjerman mund të shihet si

një paradigmë për këtë dhe shumë shembuj të kundërthënie të tij janë cituar. Analiza

hegjemonia : Epërsia e shteteve më të madhe - si ajo e ndërmarrjeve të mëdha - çon në

influencën overproportional dhe kështu të privilegjeve për këta aktorë. Në integrimin ana

tjetër sjell varësi për të gjithë pjesëmarrësit. Pra, ka një strukturë të lidhjeve simetrike dhe

asimetrike, të cilat mund të gjenden si brenda dhe jashtë karteleve shtetërore përkatëse.

Analiza e këtyre formave komplekse të marrëdhënieve ndërkombëtare është në fokusin e

teorisë kartelit shtetëror dhe mund të çojë në një analizë globale e karteleve shtetërore

dhe efektet e karteleve shtetërore.

KAPITULLI III – KONCEPTE TË MARRËDHËNIET NDËRKOMBËTARE

3.1 Koncepte dhe nocione themelore të Marrëdhëniet Ndërkombëtare

Konjuktura

Në vendim-marrjen e marrëdhënive ndërkombëtare, koncepti i konjukturës, së bashku me

lirinë e veprimit dhe barazinë janë elemente të rëndësishme. Vendimmarrësit duhet të

marrin parasysh tërësinë e kushteve ndërkombëtare në marrjen e iniciativave që do të

krijojnë lloje të ndryshme të përgjigjeve.

38

Konceptet të nivelit të sistemit

Marrëdhëniet ndërkombëtare shihen shpesh në drejtim të niveleve të analizës.

Konceptet të nivelit të sistemit janë ato koncepte të gjera që përcaktojnë dhe formojnë një

ambient ndërkombëtar, i karakterizuar nga anarkia.

Fuqia

Koncepti i fuqisë në marrëdhëniet ndërkombëtare mund të përshkruhet si niveli i

burimeve, aftësive dhe influencës në çështjet ndërkombëtare. Ajo shpesh herë është e

ndarë në nënkonceptet e fuqisë së fortë dhe fuqisë së butë, fuqia e fortë lidhet kryesisht

me pushtetin detyrues, siç është përdorimi i forcës, fuqia e butë zakonisht mbulon

ekonominë, diplomacinë dhe influencen kulturore. Megjithatë, nuk ka asnjë vijë të qartë

ndarëse mes dy formave të fuqisë.

Polariteti

Polariteti në marrëdhëniet ndërkombëtare i referohet organizimit së fuqisë brenda sistemit

ndërkombëtar. Koncepti u gjenerua nga bipolaritetit përgjatë Luftës së Ftohtë, me

sistemin ndërkombëtar të dominuar nga konflikti midis dy superfuqive dhe është përdorur

si term, në mënyrë retrospektive nga teoricienët.45 Megjithatë, termi bipolar është

përdorur sidomos nga Stalini, i cili tha, se ai e pa sistemin ndërkombëtar si dypolar, me

dy ideologji dhe baza fuqie kundërshtare. Rrjedhimisht, sistemi ndërkombëtar para 1945

mund të përshkruhet si multi-polar, me fuqinë të ndarë ndërmjet Fuqive të Mëdha.46

Kolapsi i Bashkimit Sovjetik në vitin 1991 kishte çoi në idenë që disa do ta quanin

unipolaritet, me USA si një superfuqi e vetme.47 Megjithatë, për shkak të rritjes së

shpejtë dhe të vazhdueshme ekonomike të Kinës (në vitin 2010 u bë ekonomia e dytë më

e madhe në botë), e kombinuar me pozicionin e respektuar ndërkombëtar që ata mbulojnë

brenda sferave politike ndërkombëtare si dhe fuqinë që ushtron qeveria kineze mbi

popullin e vet (vendi me popullsi më të madhe në botë), lind natyrshëm debati nëse Kina

nuk është që tani një superfuqi, apo një kandidat i mundshëm në të ardhmen. Disa teori të

marrëdhënieve ndërkombëtare tërhiqen nga ideja e polaritetit. Balanca e fuqisë ishte një 45 Kissinger, Henry. Diplomacy (1995),p 423-473 46 ibid,p 246-288 47 Adam Chapnick, The Middle Power

39

koncept i përhapur në Europë para fillimit të Luftës së Parë Botërore, mendimi i përhapur

ishte se, balancimi i blloqeve të fuqisë do të krijont stabilitet dhe do të parandalonte

luftën.48 Teoria e balancës së fuqisë fitoi rëndësi përsëri gjatë Luftës së Ftohtë, duke qenë

një mekanizëm qendror i teorisë Neorealiste të Kenneth Waltz. Këtu, konceptet e

balancimit (rritja e fuqisë për t'iu kundërvënë një tjetri) dhe bandwagonningvi (përkraje e

një tjetri) janë zhvilluar. Teoria e Stabilitetit Hegjemonik (zhvilluar nga Robert Gilpin)

gjithashtu tërhiqet nga ideja e polariritetit, posaçërisht nga gjendja e unipolaritetit.

Hegjemonia

Hegjemonia është epërsia e fuqisë në një nga polet e sistemit ndërkombëtar dhe teoria na

argumenton që ky është një konfiguracion i qëndrueshëm për shkak të përfitimeve

reciproke si nga fuqia dominuese, ashtu dhe nga fuqitë më të dobëta brënda sistemit

ndërkombëtar. Kjo bie në kundërshtim me shumë nga argumentet Neorealiste,

veçanërisht me ato të Kenneth Waltz, duke deklaruar se fundi i Luftës së Ftohtë dhe

gjendjen e unipolaritetit është një konfiguracion jo i qëndryeshëm dhe që do të ndryshojë

në mënyrë të pashmangshme me kalimin e kohës. Kjo mund të shprehet në teorinë e

tranzicionit të fuqisë, i cili thotë se është e mundshme që një fuqi e madhe do të sfidojë

hegjemoninë e superfuqisë, pas një periudhe kohe të caktuar, duke rezultuar në një luftë

të madhe. Ajo sugjeron, që ndërsa hegjemonia mund të kontrollojë shfaqjen e luftërave,

ajo gjithashtu çojë në krijimin e një të tille. Ithtar kryesor i kësaj ideje, A.F.K. Organski,

argumentoi këtë në bazë të shfaqjes së luftërave të mëparshme gjatë hegjemonisë

Britanike, Portugeze dhe Holandeze.

Ndërvarësia

Shumë studjuesa mbrojnë idenë se sistemi aktual ndërkombëtar është i karakterizuar nga

ndërvarësi në rritje, përgjegjësi të ndërsjelltë dhe të varësisë nga të tjerët. Mbrojtësit e

kësaj ideje theksojnë ndikimin e globalizimit në këtë proces, veçanërisht nëpërmjet

ndërveprimit ekonomik ndërkombëtar. Roli i institucioneve ndërkombëtare dhe pranimi i

gjërë i një numri parimesh që operojnë në sistemin ndërkombëtar, përforcon idenë se

marrëdhëniet janë të karakterizuara nga ndërvarësia.

48 Kissinger, Henry. Diplomacy (1995),pages 56-137

40

Varësia

Teoria e Varësisë është një teori më së shpeshti e lidhur me marksizmin, duke deklaruar

se një grup i shteteve kryesore shfrytëzojnë një grup të shteteve periferike të dobëta, për

prosperitetin e tyre. Versionet e ndryshme të teorisë sugjerojnë se kjo është e

pashmangshme (teoria e varësisë standarde), ose përdorin teorinë për të nxjerrë në pah

nevojën për ndryshim (Neomarksistët).

Mjetet sistematike të marrëdhënieve ndërkombëtare:

• Diplomacia është praktikë e komunikimit dhe bisedimeve ndërmjet përfaqësuesve

të shteteve. Në një farë mase, të gjitha mjetet e tjera të marrëdhënieve

ndërkombëtare mund të konsiderohen si dështimi i diplomacisë. Duhet mbajtur

parashysh, që përdorimi i mjeteve të tjera është një pjesë e qenësishme e

komunikimit dhe negocimit brenda diplomacisë. Sanksionet, fuqia dhe ndryshimi

i rregullimeve tregtare, ndërkohë që nuk konsiderohen zakonisht si pjesë e

diplomacisë, në të vërtetë janë mjete mjaft të vlefshme në interes të përdorimit të

tyre si leva gjatë negociatave diplomatike.

• Sanksionet janë zakonisht mjeti i parë që përdoret pas dështimit të diplomacisë,

dhe janë një nga mjetet kryesore të përdorura për të zbatuar traktatet. Ata mund të

marrin formën e sanksioneve diplomatike dhe ekonomike dhe përfshijnë prerjen e

lidhjeve diplomatike dhe vënien e barrierave ndaj komunikimit apo tregtisë.

• Lufta, përdorimi i forcës, është përmendur shpesh si mjeti i fundit i

marrëdhënieve ndërkombëtare. Një përkufizim i pranuar gjerësisht mbi luftën

është ai i dhënë nga Clausewitz, që lufta nuk është gjë tjëtër se "vazhdimi i

politikës me mjete të tjera". Ka një rritje të studimeve të aktorë ‘luftërave të reja’

që përfshijnë aktorë të tjerë përveç shteteve. Studimi i luftës në MN është i

mbuluar nga disiplinat e ‘Studimeve të Luftës’ dhe ‘Studimeve Strategjike’.

• Mobilizimi i turpit ndërkombëtar mund të mendohet si një mjet i marrëdhënieve

ndërkombëtare. Kjo arrihet nëpërmjet përpjekjeve të mëdha të OJQ në mbrojtje të

drejtave të njeriut, për të ndryshuar veprimet e shteteve nëpërmjet ‘naming &

shaming’vii në nivel ndërkombëtar. Kjo është bërë kryesisht nga OJQ e mëdha si

41

Amnesty International (për shembull, kur ajo e quajti Guantanamo Bay një

‘Gulag’),49 ose Human Rights Watch.

• Dhënia ose caktimi i përfitimeve ekonomike dhe / ose diplomatike. Një shembull

i kësaj natyre janë politikat e zgjerimit të Bashkimi Europian. Vendet kandidate

lejohen të hyjnë në BE vetëm pas përmbushjes së kritereve të Kopenhagenit.50

KAPITULLI IV – ORGANIZATA NDËRKOMBËTARE

4.1 Organizata Ndërkombëtare

Një organizatë ndërkombëtare është një organizatë me anëtarësim ndërkombëtar, me

qëllim dhe prani ndërkombëtar. Ka tre lloje kryesore organizatash ndërkombëtare:51

• Organizatat joqeveritare ndërkombëtare (OJQN): dhe janë organizata

joqeveritare (OJQ) që operojnë në nivel ndërkombëtar. Ndahen në dy kategori:

o Ndërkombëtare jo-fitimprurëse. Si shembuj përfshihen, Komiteti

Ndërkombëtar i Kryqit të Kuq dhe Médecins Sans Frontieres.

o Korporatat Ndërkombëtare, të referuara si korporata multinacionale. Si

shembuj përfshihen, The Coca-Cola Company dhe Toyota.

• Organizatat ndërqeveritare, të njohura gjithashtu si organizata ndërkombëtare

qeveritare (ONQ): Këto janë lloji i organizatës të lidhur më ngushtë me termin

‘organizatë ndërkombëtare’, këto janë organizata që përbëhen kryesisht nga shtete

sovrane (të referuara si shtetet anëtare ).Shembuj të dukshëm të përfshinë Kombet

e Bashkuara(OKB), Bashkimi Evropian (BE, e cila është një shembull primar i

një organizate mbikombëtare), Këshilli i Evropës (KE), Organizata për

Bashkëpunim dhe Zhvillim Ekonomik (OECD), Organizata Botërore e

Tregtisë (OBT) dhe Organizata për Siguri dhe Bashkëpunim në Europë (OSBE).

OKB ka përdorur termin ‘organizatë ndërqeveritare’ në vend të ‘organizatë

ndërkombëtare’ për qartësi.52

49 http://www.amnesty.org/en/library/info/POL10/014/2005/en 50 E.g., Donald Markwell, John Maynard Keynes and International Relations: Economic Paths to War and Peace, Oxford University Press, 2006. Donald Markwell, Keynes and International Economic and Political Relations, Trinity Paper 33, Trinity College, University of Melbourne. 51 Evans, Graham, and Richard Newnham. The Penguin Dictionary of International Relations. Penguin, 1998, p. 270.)

42

4.2 Organizata Ndërqeveritare

Një organizatë ndërqeveritare, e quajtur ndonjëherë si organizatë ndërkombëtare

qeveritare, ose shkurt si ONQ, është një organizatë e përbërë kryesisht nga shtete

sovrane (të referuara si shtetet anëtare), apo të organizatave të tjera

ndërqeveritare. Organizatat ndërqeveritare janë quajtur shpesh organizatat

ndërkombëtare, edhe pse ky term mund të përfshijë edhe organizatë ndërkombëtare

joqeveritare të tilla si organizatat jofitimprurëse ndërkombëtare apo korporatat

multinacionale. Organizatat ndërqeveritare janë një aspekt i rëndësishëm i së drejtës

publike ndërkombëtare. ONQ themelohen nga traktatet që veprojnë si një statut

për krijimin e tyre. Traktatet janë formuar kur përfaqësuesit e ligjshëm (qeveritë) e disa

shteteve të kalojnë nëpër një ratifikimit proces, duke siguruar ONQ me një personalitet

juridik ndërkombëtar. Organizatat ndërqeveritare në një kuptim juridik duhet të dallohen

nga grupimet e thjeshta apo koalicionet e shteteve, të tilla si ‘G8’ apo ‘Kuarteti’. Grupe të

tilla nuk janë themeluar nga një dokument themelues dhe ekzistojnë vetëm si grupe pune.

Organizatat ndërqeveritare duhet të diferencohen edhe nga traktatet e tyre

themelues. Shumë traktate (të tillë si Marrëveshja Amerikano-veriore e Tregtisë së Lirë,

ose Marrëveshjes e Përgjithshme mbi Tarifat dhe Tregtinë para themelimit të Organizatës

Botërore të Tregtisë) nuk krijojnë një organizatë dhe thjesht mbështeten tek palët anëtare

për administrimin e tyre, duke u bëre të njohur ligjërisht si komisione ‘ad hoc’. Traktatet

e tjera mund të kenë krijuar një aparat administrativ, por vlerësohet që nuk u ka dhënë

personalitet juridik ndërkombëtar.

Llojet dhe qëllimet

Organizatat ndërqeveritare ndryshojnë në funksione, në anëtarësim dhe kriteret e

anëtarësimit. Ata kanë qëllime të ndryshme, shpesh të përcaktuara në traktatin

ose statutin e themelimit. Disa ONQ janë zhvilluar për të përmbushur nevojën për forume

neutrale gjatë zgjidhjes së mosmarrëveshjet nëpërmjet procesit të negociatave. Të tjerë u

zhvilluan për të përmbushur interesa të përbashkëta me synime të unifikuara për të ruajtur

52 "Intergovernmental organizations having received a standing invitation to participate as observers in the sessions and the work of the General Assembly and maintaining permanent offices at Headquarters." United Nations Department of Public Information,United Nations Secretariat.

43

paqen me anë të zgjidhjes së konflikteve dhe marrëdhënieve ndërkombëtare më të mira,

promovimin e bashkëpunimit ndërkombëtar në çështjet: siç janë mbrojtja e mjedisit, për

të promovuar të drejtat e njeriut, për të promovuar zhvillimin social (arsimi, kujdesi

shëndetësor ), të dhënë ndihmë humanitare si dhe për zhvillimin ekonomik.53 Disa janë

më të përgjithshme në fushën që mbulojnë (OKB), ndërsa të tjerët mund të kenë misione

specifike (si Interpoli apo Organizata Ndërkombëtare për Standardizim).

Llojet më të zakonshme përfshijnë:

• Organizatave botërore apo globale - përgjithësisht të hapura për vendet në mbarë

botën për aq kohë sa plotësohen disa kritere. Kjo kategori përfshin Kombet e

Bashkuara (OKB) dhe agjencitë e saj të specializuara, Universal Postal

Union, Interpoli, Organizata Botërore e Tregtisë (OBT), Organizata Botërore e

Doganave (OBD), dhe Fondit Monetar Ndërkombëtar (FMN).

• Organizatat rajonale - të hapura për anëtarë nga një rajon i caktuar apo kontinent i

botës. Kjo kategori përfshin Këshillin e Evropës (CoE), Bashkimi

Evropian (BE), NATO, Organizata për Siguri dhe Bashkëpunim në Evropë ,

Bashkimit Afrikan (BA), Organizata e Shteteve Amerikane (OAS), Shoqata e

Kombeve të Azisë Juglindore (ASEAN ), Lidhja Arabe dhe Bashkimi i Kombeve

të Amerikës së Jugut.

• Organizatat kulturore, gjuhësore, etnike, fetare apo historike - të hapura për

anëtarët e bazuar në disa lidhje kulturore, gjuhësore, etnike, fetare apo

historike. Shembujt përfshijnë Komonuelthin e Kombeve, Frankofonia ,

Komuniteti i Vendeve Gjuhësore Portugeze, Unioni Latin apo Organizata e

Bashkëpunimit Islamik.

• Organizatat ekonomike - në bazë të organizimit ekonomik. Disa janë të dedikuar

ndaj tregtisë së lirë, reduktimin e barrierave tregtare si Organizata Botërore e

Tregtisë dhe Fondi Monetar Ndërkombëtar. Të tjerët janë fokusuar në zhvillimin

ndërkombëtar. Kartelet ndërkombëtare , të tilla si Organizata e Vendeve

Eksportuese të Naftës (OPEC), ekzistojnë gjithashtu. Organizata për

53 Claude, I.L. (1959). Swords into Plowshares: The problems and progress of international organization. New York: Random House

44

Bashkëpunim Ekonomik dhe Zhvillim, u themelua si një organizatë e fokusuar tek

ekonomia.

• Organizatat arsimore - Përqëndrohen rreth studimeve të nivelit terciar. Akademia

e Ligjit Europian ofron trajnime në ligj europian për avokatët, gjykatësit,

prokurorët.54

Historia

Ndërsa traktatet, aleancat, dhe konferencat multilaterale kanë ekzistuar për shekuj me

radhë, ONQ nisën të themelohen veç në shekullin e 19-të. Ndër parë ishin Komisioni

Qendror për lundrim në lumin Rin, i iniciuar në periudhën e Luftërave Napoleonike dhe e

ardhshmja, Bashkimi Telegrafik Ndërkombëtar, e cila u themelua nga nënshkrimi i

Konventës Ndërkombëtare Telegrafike nga 20 vende maj 1865. I një rëndësie të dukshme

ishte dalja e Lidhjes së Kombeve, pas Luftës së Parë Botërore, i projektuar si një

institucion për të nxitur sigurinë kolektive, në mënyrë që të mbonte paqen.

Zgjerimi dhe rritja

Aktualisht ekzistojnë më shumë se 250 ONQ në mbarë botën, dhe ky numër vazhdon të

rritet. Kjo rritje mund t'i atribuohet globalizimit, e cila rrit dhe inkurajon bashkëpunimin

midis dhe brenda shteteve. Globalizimi ka krijuar mjete më të lehtë për rritjen e ONQ, si

pasojë e rritjes së marrëdhënieve ndërkombëtare. Kjo është parë ekonomikisht,

politikisht, ushtarakisht, ashtu si dhe në nivelin e brendshëm. ONQ gjithashtu sigurojnë

më shumë stabilitet politik si brenda shtetit ashtu dhe ndërmjet shteteve të ndryshme.

Aleanca ushtarake janë formuar edhe nga vendosjen e standardeve të përbashkëta në

mënyrë që të garantojnë sigurinë e anëtarëve duke shmangur kërcënimet e jashtme. Së

fundmi, formimi i tyre ka inkurajuar shtetet autokratike për t'u zhvilluar në demokraci në

mënyrë që të formojnë një qeveri të brendshme efektive.55

54 ASIL-RIO reports Reports on the activities of various intergovernmental organizations maintained by the American Society of International Law. 55 Shannon, Megan. "The Expansion of International Organizations" Paper presented at the annual meeting of the American Political Science Association, Hilton Chicago and the Palmer House Hilton, Chicago, IL, Sep 02, 2004

45

Pjesëmarrja dhe përfshirja

Ka disa arsye të ndryshme përse një shtet mund të zgjedh që të anëtarësohet në një

organizatë ndërqeveritare. Por ka edhe arsye sepse një anëtarësim mund të refuzohet.

Arsyet për pjesëmarrje:

1. Shpërblime ekonomike: Në rastin e Marrëveshjes Amerikano-veriore e Tregtisë

së Lirë së (NAFTA), shumë vende të ndryshme marrin përfitime ekonomike nga

anëtarësimi në marrëveshjet e tregtisë së lirë. Për shembull, kompanitë meksikan

janë dhënë qasje më të mirë në tregje e SHBA për shkak të anëtarësimit të vendit.

2. Ndikimi politik: vendet më të vogla, të tilla si Portugalia dhe Holanda, të cilët nuk

kanë ndikim të madh politik në skenën ndërkombëtare, u është rritur në mënyre të

konsiderueshme ndikimi përmes anëtarësimit në ONQ, të tilla si Bashkimi

Evropian. Edhe për vendet me më shumë ndikim tilla si Franca dhe Gjermania

është e dobishme rritja e ndikimit në punët e brendshme vendeve të vogla dhe

zgjerimin e varësisë të kombeve të tjera ndaj tyre, kështu që për të ruajtur

besnikërinë.

3. Siguria: Anëtarësimi në një ONQ të tilla si NATO jep përfitime të sigurisë për

vendet anëtare. Kjo siguron një arenë ku dallimet politike mund të zgjidhen.

4. Përmirësim i demokracisë dhe mundësisë së mbijetesës demokratike: Është

vërejtur se vendet anëtare të ONQ përjetojnë një shkallë më të madhe të

demokracisë dhe ato demokraci mbijetojë më gjatë.56

Arsyet për refuzimin e anëtarësimit:

1. Humbja e sovranitetit : Anëtarësimi shpesh vjen me një humbje të sovranitetit

shtetëror, pasi traktate e nënshkruara kërkojnë bashkëpunim nga ana e të gjitha

vendeve anëtare.

2. Përfitimet e pamjaftueshme: Shpesh anëtarësimi nuk sjell përfitime të

konsiderueshme, të mjaftueshme për të garantuar anëtarësimin në organizatë.

56 Walker, Gloria. "Consolidation and Corruption: The Effect of IGO Membership on Level of Corruption in Emerging Democracies" Paper presented at the annual meeting of the American Political Science Association, Hilton Chicago and the Palmer House Hilton, Chicago, IL, Sep 02, 2004

46

Përparësitë dhe dobësitë

Këto janë disa nga pikat e forta dhe të dobëta të ONQ:

Përparësitë:

1. Ata mbajnë autoritetin shtetëror.

2. Institucionet e tyre janë të përhershme.

3. Ato ofrojnë një forum për diskutim.

4. Merren me çështje specifike.

5. Ato japin informacion.

6. Ato lejojnë bashkëpunimin shumëpalësh.

Dobësitë:

1. Anëtarësimi është i kufizuar. Ndalon anëtarësimin e shtetasve privatë. Kjo e bën

ONQ jodemokratike. Përveç kësaj, jo të gjitha ONQ lejojnë anëtarësim universal.

2. ONQ shpesh mbivendosen duke rezultuar në një rrjet kompleks.

3. Shtetet duhet të heqin dorë nga një pjesë të sovranitetit të tyre, e cila dobëson

aftësinë e shtetit për të mbrojtur autoritetin e tij.

4. Pabarazia midis anëtarëve shtetërore krijon paragjykime dhe mund të çojë shtetet

e fuqishme drejt keqpërdorimit të këtyre organizatave.

ONQ mund të konsiderohen të padrejta, pasi vendet me një përqindje më të lartë të fuqisë

votuese kanë të drejtën e vetos ndaj çdo vendimi që nuk është në favor të tyre, duke i lënë

vendet më të vogla të pafuqishme.

47

BIBLOGRAFIA

-ASIL-RIO reports Reports on the activities of various intergovernmental organizations

maintained by the American Society of International Law.

-Adam Chapnick, The Middle Power

-Alder, Emmanuel, Seizing the middle ground, European Journal of International

Relations, Vol .3, 1997

-Baylis, Smith and Owens, The Globalisation of World Politics, OUP, 4th ed, p187-189

-Brian C. Schmidt, The political discourse of anarchy: a disciplinary history of

international relations, 1998,

-Burchill, Scott and Linklater, Andrew “Theories of International Relations”, ed. Scott

Burchill ... [et al.], Palgrave, 2005.

-Bull, H. & Watson, A. The Expansion of International Society, Oxford: OUP. (1984).

- Bull, Hedley Anarchical Society (New York: Columbia University Press, 1977)

ISBN 978-0-230-21311-1.

-Brown, Chris (2009). Understanding International Relations. Basingstoke: Palgrave.

- Buzan, Barry, Little, Richard. International Systems in World History: Remaking the

Study of International Relations. published 2000

-Buzan, Barry (2004). From international to world society? English school theory and

the social structure of globalisation. Cambridge: Cambridge University Press. ISBN 978-

0-511-18590-8.

-Claude, I.L. (1959). Swords into Plowshares: The problems and progress of

international organization. New York: Random House

-Cox, Robert, Social Forces, States and World Orders: Beyond International Relations

Theory Cox Millennium - Journal of International Studies.1981

-Copeland, Dale, Economic Interdependence and War: A Theory of Trade Expectations,

International Security, Vol. 20, No. 4 (Spring, 1996)

-Donald Markwell, John Maynard Keynes and International Relations: Economic Paths

to War and Peace, OUP, 2006.

-Donald Markwell, Keynes and International Economic and Political Relations, Trinity

Paper 33, Trinity College, University of Melbourne.

48

-Dunne, Tim and Schmidt, Britain, The Globalisation of World Politics, Baylis, Smith

and Owens, OUP, 4th ed,

-Dunne, Tim (1995). "The Social Construction of International Society". European

Journal of International Relations

-Edward Said (1979), Orientalism, New York: Vintage Books

-Evans, Graham, and Richard Newnham. The Penguin Dictionary of International

Relations. Penguin, 1998

-Grant, R. and Newland, K. (eds) (1991) Gender and International Relations, (London).

-Hasenclever, Andreas, Peter Mayer, and Volker Rittberger. 1997. Theories of

International Regimes. New York: Cambridge University Press.

-Hopf, Ted, The Promise of Constructivism in International Relations Theory,

International Security, Vol. 23, No. 1 (Summer, 1998)

-Kenneth Waltz, Theory of International Politics (1979)

-Kissinger, Henry,Diplomacy (1995)

-Krasner, Stephen D. 1982. “Structural Causes and Regime Consequences: Regimes as

Intervening Variables." International Organization 36/2 (Spring). Reprinted in Stephen

D. Krasner, ed., International Regimes, Ithaca, NY: Cornell University Press, 1983.

-K.M. Ferike, International Relations Theories:Discipline and Diversity, Dunne, Kurki

and Smith, OUP

- Lamy,Steven, Contemporary Approaches:Neo-realism and neo-liberalism in "The

Globalisation of World Politics, Baylis, Smith and Owens, OUP, 4th ed,p127

-Owens, "Alternative approaches to international theory", "The Globalisation of World

Politics”

-Rosato, Sebastian, The Flawed Logic of Democratic Peace Theory, American Political

Science Review, Volume 97, Issue 04, November 2003,

-Mearsheimer, John (2001). The Tragedy of Great Power Politics. New York: W.W.

Globalisation of World Politics, Baylis, Smith and Owens, OUP, 4th ed

-Mohanty, C, (1991) "Under Western Eyes:Feminist Scholarship and Colonial

Discourses" in C. Mohanty, T.A. Russo and L.Torres (ed), Third World Women and the

Politics of Feminism, Bloomington

49

-Michael Barnett, "Social Constructivism" in The Globalisation of World Politics, Baylis,

Smith and Owens, 4th ed, OUP

-Pettman, Ralph (2001): World Politics: Rationalism and Beyond, Palgrave, London and

New York.

-Robert O. Keohane and Joseph S. Nye, Power and Interdependence: World Politics in

Transition (Boston: Little, Brown and Company, 1977)

-Snyder, Jack, 'One World, Rival Theories, Foreign Policy, 145 (November/December

2004)

-Shannon, Megan. "The Expansion of International Organizations" Paper presented at the

annual meeting of the American Political Science Association, Hilton Chicago and the

Palmer House Hilton, Chicago, IL, Sep 02, 2004

-Wendt, Alexander, International Organization, vol. 46, no. 2, 1992

-Walker, Gloria. "Consolidation and Corruption: The Effect of IGO Membership on

Level of Corruption in Emerging Democracies" Paper presented at the annual meeting of

the American Political Science Association, Hilton Chicago and the Palmer House

Hilton, Chicago, IL, Sep 02, 2004

-Wolf, Peter. "International Organization and Attitude Change: A Re-examination of the

Functionalist Approach." International Organization. Vol.27. (July 1973)

-Zalewski, Marysia, Do We Understand Each Other Yet? Troubling Feminist Encounters

With(in) British Journal of Politics & International Relations, Volume 9, Issue 2 p.304

-United Nations Department of Public Information,United Nations Secretariat.

-http://www.aber.ac.uk/en/interpol/ Department of International Politics, Aberystwyth

University

-http://www.iep.utm.edu/polreal/

-http://www.oup.com/uk/orc/bin/9780199298334/dunne_chap04.pdf

-http://www.irtheory.com/

-http://www.amnesty.org/en/library/info/POL10/014/2005/en

-http://www.oup.com/uk/orc/bin/9780199285433/jackson_chap06.pdf

50

Shpjegime fundore

i Njohëse ii Epistemolgji – teori e njohjes. Degë e filozofisë që merret me natyren dhe kufijte e njohjes. iii Metanarrativa – i referohet në teorine kritike, në menyrë të vecantë posmodernizmit, një shpjegimi gjoja gjithëperfshirës, një tregim në lidhje me tregimet që nënkupton pervojën historike dhe që i ofron një shoqërie legjitimim nëpërmjet përfundimit të parashikuar të një ideje madhore (si ende të parealizuar). iv Njohëse v In international relations ontology refers to the basic unit of analysis that an international relations theory uses. For example for neorealists humans are the basic unit of analysis vi Termi përdoret në teoritë Realiste për të pershkruar veprimin e shteteve më të dobeta që i bashkohen aleances me një fuqi më të fortë brenda politikës së balancës së forcës. Termi përdoret në të kundert të termit balancim. vii Veprimi i akuzimit publikisht të një personi, firme apo shteti, që ky person, firmë apo shtet po sillet ne menyre te gabuar ose ilegale.