oyun ve senaryo yazma tekniği

7/29/2019 oyun ve senaryo yazma teknii

1/58

1

TURGUT ZAKMAN

OYUN VE SENARYO

YAZMA TEKN

t i y a t r o

r a d y o

televizyon

s i n e m a

Bilgi Yaynevi

Ayrntl zet :


2/58

2

NDEKLERHAZIRLIK ........................................................................................................... 7Yaratc Dnce ve Yarat Sreci .................................................................... 7

Baz neriler.................................................................................................. 7YNELM........................................................................................................... 8

1. Hedef Kitle .................................................................................................. 8Hedef Kitlelerin Sralanmas ....................................................................... 8

a) Yaa Gre........................................................................................... 8b) renime Gre ................................................................................... 8c) TRTnin snflandrmas....................................................................... 8

Hedef Kitlenin zellikleri............................................................................. 9a) Dil, bilgi ve kavray dzeyi ................................................................ 9b) zleme yetisi ........................................................................................ 9c) Hedefin ilgileri, sorunlar ..................................................................... 9d) Duyarl konular.................................................................................... 9

2. letiim Ortam ............................................................................................ 9a) Tiyatro .................................................................................................... 9b) Radyo ..................................................................................................... 9

Yalnz iitme duygusu ile alglanmasndan kaynakl zellikler............... 9Gl, yaygn, srekli bir KA olmasndan kaynakl zellikler................. 9

c) Televizyon .............................................................................................. 9d) Sinema ................................................................................................. 10

3. Yaklam .................................................................................................. 104. Dramatik Mantk ....................................................................................... 10

Z VE BM LKLER ................................................................................ 10Z .................................................................................................................... 11

1. Tema ........................................................................................................ 11Temann zellikleri................................................................................... 11Temann levleri ...................................................................................... 12

2. Konu ......................................................................................................... 12Dramatik Bir Konunun zellikleri.............................................................. 12Konu Kaynaklar ....................................................................................... 12Konu Oluturma Yntemleri ..................................................................... 13

Bir temadan yola karak tarama yntemiyle konu oluturma. ............. 13Konu kalplarndan ve tarama ynteminden yararlanarak konuoluturma .............................................................................................. 14Mekandan yola karak konu oluturma ............................................... 17Baz kavramlardan yola karak konu oluturma .................................. 17


3/58

3

Kiiler (Karakterler) ...................................................................................... 18Kiiliin oluum ve geliim evreleri ........................................................... 18Kiilik zellikleri........................................................................................ 19

1 - Fizyolojik/biyolojik zellikler......................................................... 192 - Psikolojik zellikler ....................................................................... 193 - Toplumsal zellikler..................................................................... 19

Kiilikle ilgili baz terimler.......................................................................... 20Engellerle Baa kma ............................................................................. 20Heyecansal (Cokusal) / Duygusal hayat................................................. 21

Huy ........................................................................................................ 21Alkanlklar........................................................................................... 21Tutum (tavr) ......................................................................................... 21nanlar................................................................................................. 21Anormallikler, patolojik haller ................................................................ 21

Kiiliin Sergilenmesi................................................................................ 22BM ............................................................................................................... 23

1. KLETRME ........................................................................................ 23Karakter Olutururken Dikkat Edilmesi Gerekenler.................................. 23

Ad Seerken ......................................................................................... 23Karakter Yaratma Yntemleri ................................................................... 23

Hayat Hikayesi Yazmann Yararlar ...................................................... 24Dramada Karakter ve Kar Karakter....................................................... 24Dramatik Karakter Kategorileri ................................................................. 24

Dier Dramatik Karakter Kaynaklar ve Karakteri lginletirmeYntemleri............................................................................................. 25

Karakterin Gelimesi/Deimesi............................................................... 25Karakterden karak Konu Bulma Yntemleri.......................................... 26

2. OLAYLAR RGS (Plot / Kurgu) ......................................................... 26Olaylar rgsn oluturan eler: .......................................................... 26

1. Ana Kalp (ateleyici sebep) ............................................................. 272. Geliim.............................................................................................. 28

Ya (Eugene ONeill) Oyununun Aamalar...................................... 28Oyun yazarken geliimi nasl ayarlamal?......................................... 31Geliimin Sergilenmesi...................................................................... 31Geliim eitleri ................................................................................ 32

3. likiler Dzeni................................................................................... 324. Durum ............................................................................................... 335. Serim................................................................................................. 35

- nceki olaylar.............................................................................. 35


4/58

4

- Sahne dnda veya perde aralarnda geen olaylar................... 35- Kiiler........................................................................................... 35- n Serim...................................................................................... 36- zleyiciyi yanltma......................................................................... 36Serimle ilgili Genel Kurallar ............................................................... 36

5. Hazrlk ................................................................................................. 36Hazrlk Yntemleri ............................................................................ 36

6. atma............................................................................................. 37atma biimleri............................................................................... 37atma Trleri.................................................................................. 38atma ile ilgili baz noktalar............................................................ 38

7. Doruk Sahne ......................................................................................... 398. Final (zm) ....................................................................................... 399. Sahne ................................................................................................... 40

1. Balang Sahnesi ............................................................................ 402. Sralamayla ilgili dzenekler............................................................. 413. Bir birim olarak sahne ....................................................................... 414. levler............................................................................................... 42

Olaylar rgsne ilikin Ek eler ve aklamalar................................... 43D Kurgu.................................................................................................. 43Dm (complication)............................................................................... 43Gerilim (suspense) ................................................................................... 43Alan emberi kapatmak ......................................................................... 43Dramatik Ssleme .................................................................................... 44Rastlant ................................................................................................... 44Baz neriler............................................................................................. 44Drama Yazarken Plan karma ................................................................ 45

3. Oyuncu ..................................................................................................... 454.Yntem...................................................................................................... 465. Tr............................................................................................................ 476. Sre.......................................................................................................... 477. Blmleme ............................................................................................... 478. Sessel Anlatm Aralar............................................................................ 48

Efekt ......................................................................................................... 48Mzik ........................................................................................................ 48Diyalog ...................................................................................................... 49

9. Grsel eler........................................................................................... 50Dekor ........................................................................................................ 50

neriler................................................................................................. 51


5/58

5

Giysi .......................................................................................................... 51Makyaj ve sa biimi................................................................................. 51Aksesuar ................................................................................................... 51Ik ............................................................................................................ 52Projeksiyon ............................................................................................... 52Yaz .......................................................................................................... 52Grsel efektler.......................................................................................... 52Dans ......................................................................................................... 52Kukla ......................................................................................................... 52Dier baz grsel eler........................................................................... 52

10. Sahne Dzeni......................................................................................... 53SON BLGLER ................................................................................................ 54

Yazm ekli .................................................................................................. 54Tiyatro ....................................................................................................... 54Radyo Oyunu ............................................................................................ 54Senaryo .................................................................................................... 55

Grntnn Nitelikleri ........................................................................... 55Sahneden Sahneye Gei .................................................................... 56

Uyarlama ...................................................................................................... 57TV Dizisi ....................................................................................................... 58Son Sz........................................................................................................ 58


6/58

6


7/58

7

HAZIRLIKDramatik yazarlk bir uzman yazarlk daldr. Yetenek yetmez. Kurallar

bilmek gerekir.Teknie sanat katmak iin eski yeni eserler incelenmeli, izlenmeli,zmlenmelidir.

Zevki inceltmek iin sanat tarihi ve dier sanatdallar ile ilgilenmek gerekir.

nsan ve toplumu tanmak gerekir.

Hayal gcn gelitirmek iin bilgi artrlmaldr.

Dili iyi kullanmak, kelime daarcn gelitirmek gerekir.

Birka eserle yetinme niyetinde deilse azimli ve sabrl olmaldr.

Bir usta yazar taklit edilebilir ancak bu sadece balangta olmaldr.Sanatn iinde yaamak, dnyay o sanatn gzyle grmek gerekir.

Balangta malzeme tannan evre ve kiilerden seilmelidir.

Yaratc Dnce ve Yarat SreciSfrdan bir eser yaratmak isteyen biri unlar yapabilir.

1. Esin bekler

Ama esin gkten inmez, bir altyap gerekir. Bu da bilgi biriktirmeklemmkndr.

2. Bir d etkiyle harekete geerBir olay, bir sahne, bir trk vs. insan harekete geirebilir.

3. Mitoloji, din, tarih, haber, yaz, an, biyografi, roman, masal, efsanevb. bir kayna kullanr.

4. Sfrdan konu yaratma tekniklerini kullanr.

Baz nerilerKk bir not defteri tayn. Grdnz, duyduunuz ilgin, dikkate deerher eyi ve aklnza gelenleri not edin (szler, ive zellikleri, tavrlar,

giysiler, taklar, olaylar, sylentiler, anlar, ayrntlar, bilgiler vb.)Yatanzn banda, uyku ncesi uucu dnceleri hapsetmek iin bir notdefteri bulundurun.

Her gn bir gazete, her hafta bir dergi aln. lgin yaz ve resimleri arivleyin.

Eski dnemlerle ilgili oyun, roman, rportaj vs. okurken mekan, giysi,aksesuar, davran ve adetlere; kiilerin nasl konutuklarna dikkat edin.Not aln.

Tarih kitaplar ve benzer kaynaklardan ilgin olaylar, kiileri, bilgileri notedin.


8/58

8

Konu gelitirme ve karakter oluturma oyunu oynayn.

Zihninizde ilkel, mphem bir konu belirirse kendiliinden olgunlamayabrakmayn. zerinde dnp gelitirin, n taslak oluturun.

Notlarnza zaman zaman gz atn.

YNELMzleyiciyle iletiim kurmak iin nceden dikkate alnmas gereken

hususlar ve sergileme mantna denir.

1. Hedef KitleKimin iin yazld nemlidir? Herkes iin birden yazlamaz. Hedef kitle

aadaki ekillerde sralanabilir.

Hedef Kitlelerin Sralanmas

a) Yaa Gre

a) ocuk

a. Okul ncesi (3-6 ya)

b. lkokul 1. dnem (7-9 ya)

c. lkokul 2. dnem (10-12 ya)

b) Gen

a. lk genlik dnemi (12-15 ya)

b. Asl genlik dnemi (16-21 ya)c. Uzam genlik dnemi (21-25 ya)

c) Erikin (25-70 ya aras)

d) Yal (70 ya ve sonras)

b) renime Gre

1 - Hi renim grmemi

2 - lkokula balam, bitirememi

3 - lkokul mezunu

4 - Ortaokula balam, bitirememi

5 - Ortaokul mezunu (genel ve zel okullar, meslek okullar)6 - Liseye balam, bitirememi

7 - Lise mezunu (genel ve zel liseler, meslek liseleri)

8 - niversiteye balam, bitirememi.

9 - niversite mezunu

10 - Ek renim yapm

c) TRTnin snflandrmas

1- Genel (haberler, elence programlar, zel programlar)

2- ocuklar3- Genler


9/58

9

4- Aileler (kadn arlkl)

5- Yallar

6- zrller

7- ifti ve kyller

8- iler-iverenler9- Kalknmada ncelikli yrelerde yaayanlar

10- Yurt dndaki vatandalar.

Hedef Kitlenin zellikleria) Dil, bilgi ve kavray dzeyi

Hedef kitlenin bildii kelime says ve bir duyuta kavrayabildii cmleuzunluu nemlidir. rnein ocuklarda soyut dnce yoktur.

b) zleme yetisi

Bir konumay dikkatle izleme sresi radyoda 5, TVde 10 dakikadr.Tiyatro ve sinemada daha uzundur ama en iyi koullarda bile bir filmin % 40ayrnts gzden kaar.

c) Hedefin ilgileri, sorunlar

d) Duyarl konular

rnein ak saklk, din gibi konulara dikkat edilmelidir.

2. letiim Ortam

a) TiyatroBtn iletim ara ve yollarndan sahne ve aktrn olanaklaryla snrl

olarak yararlanlabilir. En uzak sralar her eyi gremez. En basit dekordeiiklii 15 saniyede yaplr. Bunlara dikkat edilmelidir.

b) Radyo

Yalnz iitme duygusu ile alglanmasndan kaynakl zellikler

Konular ancak sesle aktarlabilir. aprak ayrntlara yer verilmez,anahtar kelimeler uygun biimde tekrarlanr, karakter says 12yi gemez,

sese ztlklar olan karakterler seilir (gen-yal, erkek-kadn), her cmle ilkduyuta anlalmaldr, olaylar rgs sadedir, yan ykler ya yoktur ya okazdr.

Gl, yaygn, srekli bir KA1 olmasndan kaynakl zellikler

Kamu hizmeti niteliindedir. Genel yarar dikkate alnarak, adil, eit,tarafsz bir yayn yaplmaldr.

c) Televizyon

Btn iletiim ara ve yollarndan yararlanlabilir. Balca trler unlardr:

1Kitle letiim Arac


10/58

10

TV Oyunu: Az mekanl, dekorlu ve kiili, yaln konulu, 60 dakikaygemeyen, ucuz ve kolay yapml, bir eit tiyatro oyunudur.

TV Filmi: Sinema teknik ve estetiine uygun, sinemadan daha az masraflbir trdr. Kalabalk grntler vb. ihmal edilebilir.

TV Dizisi: tr vardr.o Balca kiileri deimeyen, birbirine bal olaylarn blmler halinde

sunulduu diziler (Dallas)

o Balca kiinin/kiilerin deimedii, her blmde balayp bitenbamsz bir konunun ilendii diziler (Grevimiz Tehlike)

o Yukardaki trn arlkl olarak bir mekana (karakol, hastane, okulvb.) dayand diziler (Lise Defteri)

d) Sinema

Kamera hareketleri, film hileleri, hzl-ar ekimler vb. bir ok ynteminkullanld tr.

3. YaklamKonuyu nasl ileyeceiz, sorusunun cevabdr. Bu cevap objektif,

sbjektif; sakin, heyecanl; soyut, somut gibi olabilir.

Yarn dnya gr ve slubunun yan sra hedef kile, iletiim ortam veeldeki malzeme ile ilgili bir konudur.

4. Dramatik Mantkzleyicinin izledii eyin oyun (taklit/mimesis) olduunu bilmesine

dayanr. Ak Biim ve Kapal Biim, bu mantn eitli grngleridir.

Bir olay btn iinde nerelerin seilecei; duygularn, dncelerinnasl yanstlaca gibi konular vardr.

Z VE BM LKLER2Aada incelenecek genel tablo yledir:

1- z

a. Tema

b. Kiiler/Karakterler

c. Konu

2- Biim3

a. Kiiletirme (ham karakteri dramatik karakterler haline getirme)

2 Bu ilikinin ierik-biim eklinde konulmas daha doru olur. Ancak burada zakmann

snflandrmasna sadk kalyoruz.3Yukardaki z ileme yollar


11/58

11

b. Olaylar rgs (ham konuyu ilemek, geliimi aamalara blereksahneleri sralamak)

c. Oyuncu (ayrca glge oyununda figrler vd.)

d. Yntem (kapal biim/ak biim)

e. Tr (trajedi, komedi, dram, kabare, fars vb.)f. Sre

g. Blmleme

h. Sessel anlatm aralar(diyalog, mzik, efekt vb.)

i. Grsel anlatm aralar(dekor, k, giysi, makyaj, aksesuar vb.)

j. Sahne dzeni(sinemada ayrca ekimlere blme ve ereveleme)

Btnl, tema bata olmak zere, l, atmosfer ve slup birlii,eler aras dengeve uyumsalar.

- z dramatik llere uygun seilmise biimle ilgili birok zm ierir.

- Tema ve teki baz eler oluurken ve alma srasnda birbirlerinietkiler, kaynarlar.

- Ama bu hep olmaz. Bunun eserin btnn kapsamas iin yazarnuyumu salamas gereklidir.

Z

1. TemaYazarn ana dncesi anlamna gelir. Ana fikir, asal dnce,

neri,nerme, mesaj, ileti, temel dnce, temel ynelim, ama, tez, motif,ynlendirici dnce gibi adlarla da bilinir.

Tema, yazarn, izleyiciye iletmekistedii, eserini yazp bitirene kadar dauymakzorunda olduu ana dnceyi belirten bir cmledir.

Temann zellikleri- Yazarn mutlaka bir temas olmaldr

- Temann yan sra yan ve kar temalar da olabilir.- Bir tema mantkl, ak seik ve kesin olmaldr.

- En nemli deilse de olmazsa olmaz bir edir

- Mmknse hemen bata saptanmaldr. Balarda da olabilir. Ama herdurumda btn eseri temann mihengine vurmak gerekir.

- zleyiciye mutlaka aklanmaz. Eserin btnne sindirilir.

- Sadece ilgin bir konudan yola klsa bile bir tema bulunmaldr

- Roman uyarlamalar iin yeni tema bulmak deil var olan temay anlamak

gerekir- Temasz eserler vardr ama kalc ve uzun soluklu deillerdir.


12/58

12

Temann levleri1- Geni bir konuyu snrlandrr. Tema yoluyla ayklama, seme ilemi

yaplabilir.

2- Yazar ynlendirir, bir hedefe doru yrtr, btn elerin bu dorultuda

olmasn ve eserin i birliini salar.3- Ynetmenlerin, oyuncularn, dekoratrlerin ve teki uygulayclarn oyunu

yorumlamasn salar

4- Temadan yola karak konu da bulunabilir.

2. KonuEserde ilenen ykdr.

Dramatik Bir Konunun zellikleri

Mutlaka atmaiermelidirlginya da ilginletirmeye yakn olmaldr

lgin kiileriermeli ya da kiiler ilginletirilebilmelidir

Geliken olmaldr. Gelimeyen, kprmeyen, akmayan bir konu dramatikdeildir.

Grsel olarak aktarlabilirolmaldr (TV, sinema, tiyatro)

Dramatik trn zelliklerin uygun olmaldr. rnein batan aakaranlkta geen bir konu ancak radyo oyununa elverilidir.

Sahnenin teknik olanaklarna uygun olmaldr.

Konu Kaynaklar

Mitolojiler

Din

Uzak ve yakn tarih

o Tarihi bir olay ya da kii olduu gibi aktarlabilir (tiyatro dilineevrilmedii iin hareketli tarih dersi olur. rnein TV dizisi Kurulu)

o Tarihi olay ve kiileri dramatik dile aktararak anlatmak (PotemkinZrhls)

o Tarihi olay ve kiileri yeni bir bak as ve yorumla ilemek (GalileoGalilei, Brecht)

o Tarihi dnemi fona alarak ne zgn, o dnemle balantl ya dabalantsz bir konu yerletirmek (Cesaret Ana, Brecht)

o Bir dnemin yalnz bir kesimini ya da tarihi bir kiinin hayatndakidramatik bir blm ilemek (Parti Pehlivan, Erol Toy)

o Gnmzden birileri gemie gider ve oradaki olaylara karr(Resimli Osmanl Tarihi, zakman)

o Gemiten birileri gnmze gelir (lmszler, M.C. Anday)

o Gelecekten birileri gnmze dner


13/58

13

o Birileri Gelecee Gider

o Tarihi bir olay hakkndaki deiik yorumlar ya da deiik dnemlereilikin ortak olaylar birlikte ilenir

o Tarihi bir olay ya da kii komedi olarak ilenir, olaylar rgs aka

iin deitirilir (ahlar da Vururlar, Ferhan ensoy)o Tarihi bir kii adalatrlr

o Tarihi bir dnemi, gerek olay ve kiilere tarihte olmayan yapntkiiler ekleyerek iler (vayk Hitlere Kar, Brecht)

o Tarihi bir dnemin zellikleri zgn konu ve kiiler araclyla anlatlr

o ada bir olay, benzer eski bir olayla birletirilip gemie kaydrarakya da ada bir anlay ve kiileri tarihletirerek ilemek (GlnAd)

o Yaamn birinin hayatna yapnt olaylar, maceralar ekleyerek ( ngiliz

Kemal, Lawrense Kar)o Yakn gemie ilikin gerek bir olay ya da kiiyi ilemek (Sakncal

Piyade)

Haberler, yazlar, gncel olaylar

Anlar

Sanatlarn, nllerin hayatlar ya da hayatlarndan dramatik bir blm

Konusu gerekli zelliklere sahip roman ve hikayelero Kimi yazarlar kendi roman ve hikayelerini oyunlatrr (72. Kou,

Orhan Kemal)

o Bir romann konusu bir baka zamanda ve ortamda geen bir olayauyarlanabilir

Masal, efsane, destan ve halk hikayeleri

Bir fkradan yola klarak yazlm oyunlar vardr

iirler, arklar kaynak olabilir

Bilinen bir karakterin ocukluu yazlabilir

Geleneksel Trk tiyatrosundan kaynak alnabilir

Sinema, her tr sahne oyunlarndan yararlanr

Dramatik trler birbirinden yararlanabilir (radyo oyunundan tiyatro,tiyatrodan TV oyunu vs.)

izgi romanlar

Konu Oluturma Yntemleri

Bir temadan yola karak tarama yntemiyle konu oluturma.

Bir tema ele alnr (rnein El elden stndr).

Bu tema iin asl karakter, kar karakter, bunlara yanda olan karakterleraranr.


14/58

14

Bunun iin nce asl karakterin ya ve cinsi saptanr.

Asl karakterin zellikleri saptanr (irin, gsterisiz, sakat/deil, zengin/fakirvs.)

Kar karakter/ler bulunur.

zellikleri saptanr.Yanda karakter/ler ve e/ler bulunur.

Bunlar bir araya getirerek, eitli trlerde, eitli ynlerden ilenebilecekeitli konu taslaklar oluturulabilir.

Konu kalplarndan ve tarama ynteminden yararlanarak konuoluturma

eitli konu kalplar vardr. Bunlar:

1. Yalvarma. (Esaslar: zalim, yalvaran, kararsz kuvvet)2. Kurtarma (talihsiz, tehdit eden, kurtarc)

3. ntikam (intikam alan, sulu)

4. Yakndan yakna intikam(intikam alan akraba, sulu akraba)

5. Takip (ceza, firar)

6. Felaket(galip dman, fena haberci)

7. Kurban(kuvvet, zaaf)

8. syan (mstebit, suikast)

9. Cretkarteebbs(cret eden, gaye, kar taraf)

10. Karma (karan, karlan, muhafz)

11. Muamma (bilmece, sr) (aratrp soruturan, arayan, halledemeyen)

12. Ele geirme(talep eden, reddeden, hkm, mukabil taraf)13. Yakna kar kin(kin gden akraba, kin gdlen akraba, karlkl kin)

14. Yaknlar arasnda rekabet(tercih edilen yakn, reddedilen yakn, rekabetkonusu)

15. Kan dktren zina(zina eden, su orta, aldatlan koca)

16. Delilik (deli, delinin kurban)

17. lme sebebiyet verme(ihtiyatszlk yapan, ihtiyatszlk kurban)18. fkeyle ilenen ak cinayeti(seven, sevilen, ak aklayan)

19. Tanmad bir yaknn ldrme(ldren, ldrlen)

20. Bir ideale kendini feda etme (feda eden, ideal, feda edilen ey)

21. Kendini yaknlarna feda etme(feda eden yakn, feda olunan ey)

22. Her eyi ihtirasna feda etme (ihtiras duyan, ihtiras duyulan ey, fedaolunan ey)

23. Akrabasn feda etmek mecburiyeti(feda eden, feda edilen akraba, fedaetme mecburiyeti)

24. Eit olmayan rekabet(aa rakip, yksek rakip, rekabet esaslar)


15/58

15

25. Zina(aldatlan erkek, aldatlan kadn, su orta)

26. Ak uruna cinayet(seven, sevilen)

27. Sevilenin namussuzluunu renme(renen, gnahkar)

28. Yasak ak(seven, engel)

29. Dmann sevme(sevilen dman, seven, nefret eden)30. htiras (Tutku) (ihtiras duyan, ihtiras duyulan ey, kar olan taraf)

31. Tanrlarla mcadele(lml olan, ebedi olan)

32. Aldanan kskanlk (kskan, kskanlan ey, phelenilen su orta,aldanma vesilesi)

33. Adli hata (aldanan, hatann kurban, aldatan veya aldanmaya sebepolan, hakiki sulu)

34. Vicdan azab(kabahatli, kurban veya hata, istintak eden)

35. Buluma(bulunan, bulan)

36. Bir yaknn kaybetme(len yakn, bunu gren yakn, cellat)

Yukardaki kalplardan koyu dizilenler hl geerlidir. Dierleri (italikdizilenler) o lde kapsaml deildir. Bunlardan 1332 eitleme yaplabileceisaptanmtr.

Ronald B. Tobiasa gre konu kalplar:

Gce dayanan eylem kurgusu

Akla, zekaya, manta, kandrmaya dayanan zihinsel kurgu

Bunlardan yola kan konu kalplar1. Aratrma

2. Serven

3. Kovalamaca

4. Kurtarma

5. Ka

6. ntikam

7. Bilmece

8. Rekabet

9. Hakszlaurayan kii

10. Ayartma

11. Metamorfoz

12. Deiim

13. Olgunlama

14. Ak

15. Yasak ak

16. Fedakarlk

17. Keif

18. Gereksizarlklar

19. Ykselme

20. Dme

Baz baka konu kalplar1. Eitim (birini kendini ya da birilerini bir eye hazrlamas)

a. Eiten-eitilen arasnda byk ya fark olabilir

b. Eitilen yeteneksiz ya da ok yetenekli olabilir

c. Eiten-eitilen ilikisi aka, dostlua, dmanla dnebilir

d. Eiten de eitilenden bir eyler renip grn deitirebilir

2. Yanlg (birinin, kimsenin yanltma abas olmadan, geliimi etkileyecekekilde yanlmas)

a. Kiileri birbirine kartrma

b. Birini kahraman, nl, casus, asil vs. sanma


16/58

16

c. Kurtarc diye dmana ya da tehlikeli birine snma

d. Sevdii kimsenin kendini sevip beendiini sanma

3. Yanltma-aldatma / yanltlma-aldatlma (birinin bir amala birini iyi ya dakt niyetle aldatmas)

a. Bey-uak yer deitirirb. erkek-kadn klk deitirir

c. Birini ei olarak gsterme

d. Erkein sevdiini vb. grmek iin doktor, dad vs. klna girmesi

e. Kamak, soymak iin papaz, polis vb. olma

f. Bir dnceyi kantlamak iin klk deitirme

g. Klk deitirerek 2 kii eklinde grnme

h. Yanl bilgi verme, kuku uyandrma, bilgi vermeme, sahtebelge/tank kullanma

i. Birinin yerine geme, birinin yerine ona benzeyen birini geirme

j. Hata, deli, aptal, dilsiz vb. taklidi yapma

k. Aldatlma, yanltma

4. Mcadele (vahetle, uyuturucuyla, bir eteyle, hayatla vs.)

a. Bir kii, birka kii ya da topluca

b. Hemen ve birlikte ya da yava yava oalarak

c. Tehlikeden nce ya da sonra

d. Bar yoldan ya da zorla

5. Dna. ldkten sonra hayata dn

b. Savatan, hapisten vb. sonra eve, hayata dn

c. Doup byd yere dn

d. Eski meslee dn

e. ocuklua, genlie dn

6. Birini korumak/birine gz kulak olmak

a. Grev olarak

b. Gnll olarakc. Hatr iin

d. Korunan-koruyan arasnda ak, dmanlk, atma7. Miras/vasiyet

a. lgin bir arta baldr

b. Kalan miras varisin karakterine ters bir kurulutur

c. Miras srpriz olur

d. Miraslar birbirine der

e. Hak edenin hakk verilmezf. Miras iin cinayet


17/58

17

8. Yllarca sonra buluma/birleme

a. Okul arkadalar

b. Silah arkadalar

c. Eski iarkadalar

d. nceden kararlatrlarak / rastlant eseri / bir ama iin9. Kart/uyumaz/aykr karakterlerin ayn mekanda bir araya gelmesi

a. Zorunlu olarak

b. Rastlant sonucu

c. Yanlg yznden

10. Biri rendii/bildii bir gerei syler, yetkilileri uyarr ama k imseinanmaz

11. stenenin/beklenin/iddia edilenin tam tersi olur

12. Kuaklar aras atma13. Bir yerde sarl/kapal kalma

14. Birini ldrmeyi planlama

a. Para iinb. ntikam iin

c. Kurtulmak iin

d. Psikolojik sebeple

15. Doal afet, salgn, hastalk, sava, kaza16. Yol filmleri

17. Birkavram, nesne ya da mekana bal ya da bir temaya, kiilere balolarak, eitli epizotlardan oluan karma kalp

18. Parodi (nl eserleri alaya alma)

Mekandan yola karak konu oluturma

Hastane, hapishane, fabrika, gemi, ev vb. yerler; esrarl mekanlar konubarndrr.

Baz kavramlardan yola karak konu oluturmaBir kavram ile iki karakteri bir araya getirmektir.

1. Ak

ocuklar aras, ocuk bye, genler aras, gen-yal, orta yallar aras,yallar aras, ayn cinsten kiiler arasnda, insan-hayalet, insan-olaanstyaratk

2. Dostluk, arkadalk

nsan-bir canl, insan-doa, insan-bir nesne, insan-doast bir g ya dayaratk, ocuk-ocuk, ocuk-gen, ocuk-yal, genler aras, gen-orta

yal/yal, yal-yal3. Dayanma


18/58

18

ocuklar aras, genler aras, kadnlar aras, erkekler aras, orta yallararas, yallar aras, aile dayanmas, meslektalar ve gruplar aras, btntoplumun dayanmas

4. Srdalk

ocuklar arasnda, genler arasnda, anne-baba arasnda, aile bykleriarasnda, aile arasnda, bir grup arasnda5. Dmanlk

Kardeler aras, aile ii, arkadalar, aileler, kadn-erkek, meslektalar, st-ast, mahalleler, dnce ve inan gruplar, milletler arasnda

6. Rekabet/yarma

ocuklar, genler, okullar arasnda, takmlar-klpler, kadnlar, i adamlar,gl-zayf, aileler arasnda

Kiiler (Karakterler)nsan ilke olarak evrenin ve soyaekimin rndrKarakter,evrensel, genel ve kiisel nitelikleriyle ilenir. Tip,baz belirgin,ortak zellikler tayan ama kiisel zellikleri ve psikolojik boyutlar olmayankiilerdir.

Btn karakterler ayn lde ilenmez. nem sralarna gre: Asalkarakterler, yardmc karakterler, yan karakterler, hizmet karakterleri.

Bir karakter, kendine zg niteliklerinin yan sra tipik (birok kii iin ortakve benzer olan) nitelikler de tar. Tipik zellikleri vurgulu ilenmise,

bunlara tipik karakterler diyebiliriz.

Kiiliin oluum ve geliim evreleri1. nsan trne zg evrensel niteliklerle doar.

2. Soyaekim dolaysyla genel fizyo-biyolojik nitelikler tar (beden yaps,rka zg genel nitelikler)

3. Anne-babadan genler yoluyla gelen baz fizyo-biyolojik nitelikler tar (yzbiimi, gz rengi vs.)

4. Anne-baba ve atalardan gelen baz kusurlar ve hastalklar da gelir

5. Gebelik srasnda annenin rahatszlklar, ruhsal durumu yansr6. inde yaad doal evre ve yakn ve uzak toplumsal evre bu kiiyi

etkiler. Bu evrenin iklim yaps, mimarisi, geim yollar, bykl etkieder. Toplumsal evre eitli dairelerden oluur (aile, sokak, ehrin dierblgeleri, lke, dnya). Bu ortamda dil renilir, ive kaplr, birtakmnlemler, deyimler, jestler yerleir.

7. Belli bir yatan sonra zeka, bilin, st benlik gibi yetiler devreye girer vekiiliin evrensel, genel ve kiisel nitelikleri netleir.


19/58

19

Kiilik zellikleri1 -Fizyolojik/biyolojik zellikler

a) Cinsiyet

b) Ya

c) Beden zellikleri, grnmd) Bedensel beceriler

e) Hastalklar, beden kusurlar, sakatlklar vs.

2 -Psikolojik zellikler

a) Cinsel hayat

b) Ahlak anlay

c) Tutumlar, inanlar

d) Zihinsel yetileri (dikkat, alg, bellek, dnme, d gc)

e) Heyecansal, duygusal hayat, tutkularf) Huy

g) Zevk

h) Zihinsel beceri ve yetenekler

i) Alkanlklar (davran kalplar)

j) Patolojik eilimler, kompleksler, fobiler vs.

3 -Toplumsal zellikler

a) Milliyet

b) Doduu yerc) imdi yaad yer

d) Snf, meslei, konumu

e) Eitimi

f) Geliri

g) Ailesi, zellikleri

h) Ei ve einin ailesi, zellikleri

i) ocuklar, torunlar, zellikleri

j) Mahalle, arkada, meslek, inan ve dnce evresi, zellikleri

k) Hobileri, meraklar

l) Gelecee dnk tasarlar, emelleri, idealleri

Kiilik bu zelliin ve onlarn alt zelliklerinin bileimi olan karmak vedinamik bir yapdr. Bir insan bakalarndan ayran fizyo-psikolojik,psikolojik ve toplumsal zelliklerin btndr.

Bu zellik ve alt zellikler birbirlerini ve kiilii srekli etkiler,davranlara yn verir

Kiilik deiir, duraan deildir. Ama zelliklerde deiiklik olmadan kiiliktebyk deiiklik olmaz


20/58

20

nsanlar beden, yz, huy vs. yaplarna gre snflandrma abalar fazlasonu dourmamtr.

Kiilikle ilgili baz terimlerKarakter: anlam vardr. Kiilik, bir kiiliin belirgin zellii, kiiliinahlaki yn ve tutarll (seciye)

Benlik:Bir kiinin kendi kiili hakkndaki kan ve grleri. Ben neyim? Neyapabilirim? gibi sorulara verilen cevap.

gd:Doutan gelen, istem d temel yetiler.

Motiv (gd, saik):Kiiyi davrana iten i ve d sebepler

1 - Fizyo-biyolojik motivler: doutandr (cinsel drt vs.)

2 - Psikolojik motivler: Fizyo-biyolojik motivlerin yceltilmi,toplumsallatrlm, kiiletirilmi biimleri. Sahip olma, gvende

olma, baar/stnlk elde etme, bamsz/zerk olma, varlnkoruma, serven, duygu ve dnceleri eitli biimlerleaklama/anlatma motivleri

3 - Toplumsal motivler:Birlikte olma/yalnzlktan kurtulma, beenilme/ilgiekme/nemsenme, sevme/sevilme, iyilik yapma, saldrganlkmotivleri

4 - Bilinmeyen motivler:Bilinaltna atlm motivlerdir.

Engellerle Baa kmanne engel kan kii

- Engele itirazsz boyun eebilir

- Mcadele edip engeli aabilir.

- Kii istedii halde engeli aamaza ya da aamayacan fark ederek geridnerse bu kiide duruma gre hayal krkl, huzursuzluk, fke, korku,intikam duygusu vs. retir. Gerginliklere yol aar.

- Engellenme halinde savunma mekanizmalar devreye girer. Bunlar:

o Bilinli kontrol (durum gerekiekilde deerlendirilir, baka doyumyollar arar)

o

akaya vurmao Yceltme (cinsiyet, saldrganlk gibi ilkel eilimler

toplumsallatrlarak yksek bir ideale vs. ynlendirilir)

o Telafi etme (aalk duygusundan kurtulmak iin olumlu ya daolumsuz bir alanda n, baar kazanmaya ynelir)

o Uslatrma (akla yatkn bir sebep, mazeret, bahane uydurma)o Yanstma (baarszln sebebini bakalarn ykleme)

o Bastrma (stei bastrmaya, bilinaltna itmeye alma. Bunlarkomplekslere dnr)


21/58

21

o Kama/snma (hlyayakama, gemiteki bir dneme kama, iesnma, zevk ve elenceye kama, organizmann gelitirdiihastalklara snma...)

o zdeletirme (kendini bakasnn yerine koyma, baka birini rnekalma)

o fkesini bakasndan karmao Ktleme (elde edemedii nesneyi ktler)

o Kar saldr (engel olan kiinin hakllna bakmakszn onunkiiliine saldrr)

o Gerekleri arptma (gerei iine geldii gibi grp aktarma)

o Sembolletirme (yerine getirilemeyen bir istei sembolletirme)

Heyecansal (Cokusal) / Duygusal hayat

Heyecan ve duygular da motivler gibi birok davrann sebebidir.Bunlar bireysel veya ortak; doutan veya sonradan renilme; basitveya karmak; d etken kkenli ya da i kkenli; yararl veya zararl olabilir.Kimi duygular zamanla iddetlenerek srekli heyecanlara dnr.

Baz heyecanlar: hayal krklna uramak, gcenmek, tereddt etmek,sevmek, ekememek, gpta etmek, nazlanmak, utanmak

Baz temel duygular: Yaama sevgisi, eref duygusu, gzellik duygusu,gerek duygusu, iyilik yapma duygusu

Heyecan ve duygularn yol at baz bilinli ve bilind davran

rnekleri: Glmsemek, glmek, kekelemek, irenmek, kfretmek, hrszlkyapmak, bir eteye katlmak

Huy

Kiinin, ilke olarak fizyo-biyolojik zelliklerine bal psikolojik zellik.Karmak bir yapdr. Baz eleri ok zel koullar ve etkiler dndadeimez. Kiiliin baz eleri ile birleerek baz davranm biimlerini belirler.

Alkanlklar

Kuaktan kuaa geen davran kalplar eitim, grg, taklit gibiyollarla edinilir. Durum ve koullara gre bu kalplar deiip yenileri ortayakabilir. Ya da toplumsal hayat zorlatrma pahasna bunlarda srar edilebilir.

Tutum (tavr)

Bir kiinin kiiler, nesneler, dnceler vb. karsndaki olumlu ya daolumsuz, duygusal/dnsel eilimidir.

nanlar

Kiinin bir kanta gereksinin duymadan benimsedii deerler, yarglar.

Anormallikler, patolojik haller

Alg bozukluklar, sabit dnceler, kompleksler, ar kaytszlk, abukfkelenme, zeka anormallikleri vs.


22/58

22

Kiiliin Sergilenmesi- Drama kiileri hareket halinde gsterir. Bu hareket bazen hareketsizlik de

olabilir.

- Bir karakter btn zellikleriyle bir seferde sergilenmez.

- Davranlarn kayna d evreden ve i dnyadan gelen uyarclardr. Duyarclar be duyumuzla algladmz her eydir. uyarclar drtler,heyecanlar, duygular, alkanlklar vb.dir.

o Baz uyarclar hemen i ve d davranlara yol aar (ister istemezterlemek, keyfi kamak vs.)

o Baz tepkilerin hepsi gzlenmeyebilir. Bunlarn grsel ya da szelsergilenmesi arttr.

o Davranmlarn gerisinde mantkl, gereki bir gereke bulunmal veizleyici bu gerekeyi bilmelidir.

o Karakter patolojik deilse, etki-tepki arasnda denge olmaldr.


23/58

23

BM

1. KLETRME

- Karakter ve kar karakterler, figranlar dnda btn karakterler iinyaplr.

- Yan karakterler ile hizmet karakterleri fazla ayrntlandrlmaz.

Karakter Olutururken Dikkat Edilmesi Gerekenler- zellikler uyumlu olmaldr.

- zellikleri temaya, tre ve konu geliimine uygun olmaldr.

- Kar karya gelecek karakterler atmay ilerletecek yapda olmaldr.(Olaylar karakterler balatr ve gelitirir.)

- Salt olumlu ya da salt olumsuz olmamaldr.

- Temel kural karakteri davranlaryla anlatmaktr.

- Balca karakterlerin kiilikleri hemen ve bir seferde aklanmaz, gerektikeve fazla da ge kalmadan belirtilir.

- Birinin kiilik zellikleri, kart bir karakterin varl ile daha etkili anlatlabilir.

- Kiiler birbirine benzememeli, kart olmasalar bile farkl olmaldr.

- Tema ve tr deiecek olursak karakterler btnyle gzden geirilmelidir.

- Srdrc zellik: Asal karakter ve kar karakterde mutlaka srdrc

zellik bulunmaldr. Bu, karakterlerin srarc olmasn yani dramnilerlemesini salar. Bu zellik azim, srar, inat, direnme, sabr, kararllk, okisteme, kar koyma, kin vb. davranmlardan oluur.

- Tandmz birini model seebiliriz. Ancak bu kiiye dramatik baz zelliklerkatmal, baz olumluluk ya da olumsuzluklar vurgulamalyz.

- zleyici sevmedii, tanmad kiinin kaderiyle ilgilenmez. Kiilerikusurlaryla da olsa sevdirmeliyiz.

- yice tannmayan, incelenmeyen ortamlar mekan olarak sememeli, buortamlarn kiilerini ba ve yardmc karakter olarak ilememeliyiz.

- Baz hizmet karakterlerini temaya aykr olarak ilginliklerinden tr arne karmamalyz.

Ad Seerken

- Kartlktan komiklik karmak iin zayf adama Grbz adn vermek gibiyntemler ucuz yntemlerdir.

- Tandmz kiilerin adlarn, radyo oyunlarnda benzer adlar sememeyealmalyz. lki aklmz hep o kiiye yneltir, ikincisi karklk yaratr.

Karakter Yaratma Yntemleri

- Karakterin hayat hikayesi yazlr. Bu, gerek bir insann hayat hikayesidir.Kiinin fizyolojik, biyolojik, toplumsal zelliklerine ek olarak, ailesinin ve


24/58

24

yakn d evresinin zelliklerini, buralarda yaayanlarn karaktereetkilerinin, karakterin bu kiilerle ilikilerinin, karakterin istek ve beklentilerinive dramann balangcnda iinde bulunduu durumu ierir.

- Yazlan btn yk kullanlmaz, bu ykdeki ilgin ve ilevsel bazzelliklerle bazayrntlar seilip birletirilir.

Hayat Hikayesi Yazmann Yararlar

- Karakter ok yakndan tannr.

- Bylece bu kii, kiiliine uygun davrandrlr, konuturulur. Yaratlankarakter kiilii gibi davranmaya ve konumaya alr. Oyun yazarkenoyuncu gibi, karakterin kiiliine brnmeye almak ok yararldr.

- Ham karakter boyutlu hale gelir.

- Hikaye yazlrken akla gelen olaylar, ilikiler, durumlar vb. konunungelimesine katk sunar.

- Karakterler ile konunun tema dorultusunda ve i ie geliip olgunlamasnsalar.

- Hikaye evre kiileri de kapsad iin ilikiler dzeni ana hatlaryla ortayakar.

Dramada Karakter ve Kar Karakter- Kar karakter bulunmas art deildir. Doayla ya da kendisiyle atan bir

karakter de olabilir.

- Kar karakter mutlaka kt, zararl vb. olmayabilir. atma durumdan,artlardan, duygu-dnce ayrlklardan da kaynaklanabilir. Ama yazarnasal karakter lehine davranarak izleyiciyi seim yapmaya zorlamas iyi olur.

- ada dramada tek kahraman bulunmak zorunda deildir. Birden ok veeit derecede olumlu baroller bulunabilir.

Dramatik Karakter Kategorileri

1. nl Kiiler

a. Hayat atma ieren tarihi kiiler (Spartakus)

b. Hayat atma ieren destan, efsane, masal kiileri (Krolu,Robin Hood)

c. Hayat atma ieren, bilinen gerek kiiler (sanatlar, bilginler,mucitler, ncler, kahramanlar vb.) (Namk Kemal, eyhBedreddin)

2. Tipik Karakterler (Elektra, Cimri, Tartuffe vb.)

3. leri, grevleri ilgin olan kiiler (dedektif, denizci, astronot)

4. Konumlar zel kiiler (st yneticiler, politikaclar, patron, airet reisi)

5. Olaanst zellikler tayan kiiler

a. Byle bir nitelii hep bulunanlar (Sementha)

b. Bu nitelii sonradan kazananlar (Bilgisayar ocuk, Biyonik Adam,rmcek Adam)


25/58

25

c. Olaanstln bir nesneden (yzk) ya da bir varlktan (peri,cin) alanlar.

d. Karaktere yardm eden ya da kar kan bir hayvan ya da nesnede olaanst olabilir. (Sihirli Kpek)

6. Patolojik/sorunlu/saplantl/sapk kiilera. Zararszlar

b. Tehlikeliler

7. zrl/sakat/hasta/farkl/irkin kiiler

8. Baml kiiler (alkol, kumar)

9. Renkli, garip, izgi d kiiler (palavraclar, sevimli sahtekarlar, aptalapknlar, geimsizler, bir durumu belirtmek iin oluturulmu yapntkiiler)

10. Yasa d kiiler (katiller, mafya babalar)

11. Aklar12. Ayrca; servenciler, iktidar tutkunlar, saldrganlar, banazlar,

terristler, intikamclar vb.

Dier Dramatik Karakter Kaynaklar ve Karakteri lginletirmeYntemleri

- ncelikle, kim olursa olsun, srdrc zellii olmaldr.

- Gelime salayacak, atma yaratacak baz kk ama ilgi ekici kiiselzellikleri olmaldr. (Sekreter ama ok i yapt iin yorgun ve sinirlisekreter ya da isizlikten srekli kitap okuyan sekreter.)

- Baz kk grsel farkllklar eklenebilir (srekli apka takar)- En etkili yok sradan bir kiiyi beklenmedik bir durum yardmyla ilgin hale

getirmektir. Sradan bir kii, sradan olmayan bir durum dolaysyla dramatikbir kiilik kazanr. (rnein bir fotoraf bir cinayet resmi ektiini farkeder.)

- Dier yntemler:o Esere karakterin ad verilebilir.

o Baka karakterler, ya da koro, ya da anlatc asl karakter hakkndanceden bilgi verir, onu tantr, ver ya da ktler, izleyicinin ilgisini

salar.o Karakter eitli kiilerce tantlr ama uzun bir sre sonra sahneye

kar.

- Kiilere 1. Delikanl, Kyl ocuk gibi isimler verilmemeli. Ancak kkroller iin ya da tiplerden oluan oyunlarda bu yntem kullanlabilir.

Karakterin Gelimesi/Deimesi- Asal karakterler ile baz yardmc karakterler oyun boyunca eitli

deiiklikler yaarlar.

- Bu deiiklikler srf yazar istedi diye olmamal, sebebi ciddi olmaldr.- Bir karakterin deimesi unlara bal olabilir:


26/58

26

1. Kiilii oluturan fizyo-biyolojik, psikolojik ve toplumsal zelliklerin birindeolumlu-olumsuz, nemli bir deiiklik olur.

2. Karakter bir zm bulmak iin bilinli olarak baz olumlu-olumsuz kararlaralr.

3. Baz d etkenlerle deiebilir (iyilik, sevgi, anlay, efkat, drstlk, tedavi,konuma, dostluk ya da aldatlma, aresizlik, tehdit, telkin, bask, mitsizartlar vb.)

4. Konunun geliimi srasnda atma, durum, artlar, ilikiler dzenindekideiiklik dolaysyla bilmediimi bir zellik ortaya kabilir.

Karakterden karak Konu Bulma Yntemleri1. Hayat hikayesi yazlrken konu ipular kabilir.

2. Oluturduumuz bir karakter ile

a. Konu kalplarn

b. Dramatik mekanlar

c. Baz kavramlareletirerek konular bulabiliriz.

3. Asal karakterle birlikte kar karakter de oluturulur. Bylece iki konutasla kar. ki tasla tek temada birletiririz.

4. Srdrc zellii olanbir karakteri, temay saptadktan sonra hareketlibir ortama yerletiririz.

2. OLAYLAR RGS (Plot / Kurgu)Bir dramatik yazar, baarl olabilmek iin konusunu

- usta bir anlatc gibi usulyle,

- tadn kara kara,

- vurgulanacak yerleri vurgulayarak,

- kiileri iyi canlandrarak,

- olaylar gerektii gibi sralayarak,

- bo laf etmeden,- izleyicilere yneldiini bir an bile ihmal etmedenaktarmal ve

- dramay tam zamannda ve arpc bir biimde bitirmelidir.

Olaylar rgsn oluturan eler:1. Ana kalp (kararllk hali, ilikiler dzeni)

2. Gelime/geliim

3. likiler dzeni

4. Durum

5. Serim

6. Hazrlk

7. atma, bunalm


27/58

27

8. Dm

9. Doruk sahne

10. Final / zm

11. Sahne (balang sahnesi/noktas, sralama ile ilgili dzenekler,

bir birim olarak sahne)12. Olaylar rgsne ilikin ek eler

a. D kurgu

b. Gerilim

c. Alan emberi kapatmak

d. Srpriz

e. Dramatik sslemef. Fon

g. Rastlant13. Ek bilgiler, uyarlar, hatrlatmalar

1. Ana Kalp (ateleyici sebep)

Kararllk hali bir etki sebebiyle bozulunca hareket4 (gelime/dramatikaksiyon) balar.

- Elverili bir ortamda bir gn bir ey olur ve kararllk hali bozulur.

- Geliimi balatan ateleyici sebep iddetli olmaldr ya da etkisi giderek

artmaldr.- Ateleyici sebebin geliimi balatabilmesi iin karakterler aras ilikiler de

geliime yatkn olmaldr. (rnein Learn btn kzlar drst olsayd,Learn lkeyi paylama karar bir drama dourmazd.)

Kararllk halini bozan ve bylece ilikiler dzenini olumlu ya da olumsuzetkileyen, tepkilere, sorunlara ve atmalara, olaylar dizisine yol aan ei tlietkenlerden bazlar yledir:

a. Karakterden kaynaklanan etkenler (byme, buluu, bor, bir sr

renme vs.)b. D evreden kaynaklanan etkenler (birinin gelmesi, bir haber

alnmas, afetler vb.)

c. Olaanst etkenler (hayalet, hortlak vs.)Ateleyici sebep

a. lk admda etkili olmayabilir, etkisi giderek anlalabilir

b. Etkisi giderek byyebilir

4Hareket dramaturgide iki anlamda kullanlr:

1. Kiilerin grsel devinimleri (jest, mimik, yrme vb.)

2. Geliim (dramatik aksiyon)


28/58

28

c. Karakterleri deiik iddet ve biimde etkileyebilir

d. Karakterler kiiliklerine gre bu sebebe deiik tepkilergsterebilir. (Umursamayan da olur, gruplamalar da olabilir)

e. Bir sre iinde birikim sonucu ortaya kabilir

f. Ana geliimi balatan ateleyici sebepten sonra geliimihzlandran yeni ateleyici sebepler devreye girebilir.

g. Aile iin ilikileri vb. ileyen kimi dizilerde ateleyici sebep okiddetli olmayabilir.

2. Geliim

Kararlln bozulmas zerine durum ve ilikiler dzeni deiir,atma/lar kar. Bylece konu akmaya balar, ilerler ve sonuca ular. Busrece geliim denir.

- Konu btn ayrntlaryla tek para olarak sergilenemez. Konuyu dorudan

etkilemeyen gereksiz ayrntlar, konumalar, olaylar vs. ayklanr, gerekliolanlar seilir. Yani geliim eklinde kesiksiz bir izgihalinde deil - - - - - - - para para, aama aama ilenir.

- Tek geliim ieren konular fazla deildir. Baskn geliim olan asal geliiminyan sra yan, alt, yardmc ve kart geliimlerde vardr.

Ya (Eugene ONeill) Oyununun Aamalar

1. Asal Geliim (3 aama)

o kaptann kararll

o karsnn yakar zerine dnmeye raz olmas

o kuzeydeki buzlar zlnce yeniden balina avna devam etmeyekarar vermesi

2. Annienin Bunalm (5 aama)

o Annienin bunalma dmesio Kaptann kararlln renerek yakarmas

o Kaptan geri dnmeye raz olunca umutlanmas

o Kaptann dnmekten caymas zerine yklmas

o ldrmas

3. Tayfalar (3 aama)o Tayfalarn szlanmalar

o syana yeltenip yenilmeleri

o Korkuyla iba yapmalar

4. Buzlar (3 aama)

o Gneydeki buzlarn zlm olmaso Kuzeydeki buzlarda zlme belirtilerinin grlmesi

o Kuzeydeki buzlarn da zlmeye balamas


29/58

29

SAHNE ERK AAMALAR LEVLER

1.Sahne

Kaptannkamarasndakamarot ile kamarot

ocuun konumalar

u bilgileri ierir:

- Gemi bir yldr buzlar iinde

- Gneydeki buzlar zld, kuzeydekilerzlmedi

- Annienin ruh sal bozuldu- Tayfalar durumdan memnun deil

- Kaptan kuzeydeki buzlarla ilgileniyornk av srdrmeye kararl

- Kaptan korkulan bir kii

- Geminin, tayfalarn ve Annienin durumu ilekaptann kiilii arasnda serim

+ tayfalarn isyan etmesine hazrlk

+ Annienin ldrmasna hazrlk

2.Sahne

Kaptan ve ikincikaptan girer. Bir araAnnie de girer kar.

Bilgi:

- Kaptan ok sert bir kii ve mrettebat ondan okkorkuyor.

Aamalar:- Tayfalarn isyan etme olasl

- Kaptann kararll, ava devam etmeisteinin sebepleri

- Org emberinin almas- Annienin bunalm

- kinci kaptan hakknda serim+ tayfalarla ilgili alt geliime hazrlk

+ Annie ile ilgili geliimin srmesi+ Annie ile kaptan arasnda atma

+ Org emberinin almas: KaptannAnnieye org alarak oyalanmasnnermesi

3.Sahne

Tayfa temsilcilerikonumak iingelirler.

Aamalar:- Tayfalarn isyan ve yenilgisi

- Annienin kaptann kararllna tankolmas

- Kuzeydeki buzlarda da zlmebelirtileri

- Kaptan ile tayfalar arasnda sertatma

+ buzlarla ilgili alt gelime+ buzlarn zlmesine hazrlk+ Annie ile kaptan arasnda atma


30/58

30

4.Sahne

Kaptan ve Annieyalnz kalrlar

Aamalar:- Annienin uzunca yakar

- Kaptann dnmeye raz oluu

- Annie ile kaptan arasnda atma vebunalm+ Kaptanda geici deime

5.Sahne

kinci kaptanheyecanla gelir ve

buzlarn zlmeyebaladn habereder.

Aamalar:- Buzlar zlmeye balad

- Kaptan geri dnmekten cayar ve avadevam karar alr

- Annienin son kar k, kaptannbocalamas

- Balina srsnn grldn haberverilmesi

- Bunun zerine karsn brakpgverteye frlamas

- Buzlarla ilgili gelimenin sonu+ Asal gelimenin sonu

+ Kaptanda yeni deime+ Doruk sahne

+ Annie ile ilgili gelimenin hzlanmas

6.Sahne

Annie

- Annie ldrr ve lgnca org almayabalar (Org emberinin kapanmas)

- Final

+ Annie ile ilgili gelimenin sonu+ asal gelimenin sonu+ Org emberinin kapanmas


31/58

31

Oyun yazarken geliimi nasl ayarlamal?

- Konu iyice incelenir.

- Ka geliimden olutuu saptanr

- Asal geliim aamalara ayrlr (geliimin ka aamada anlatlacadnlr ve belirlenir)

- kincil geliimler aamalara ayrlr (asal geliimden daha basknolmamalarna dikkat edilir)

- Btn aamalar listelenir

- Aamalar; mekan, zaman ve kiilerin katlmlar dnlerek sahnelereyerletirilir.

- Konu kendiliinden gelimez. Asal geliimi ve dier geliimleri sonucaulatrmak iin etkenler gereklidir (Karakterler, engeller, etkiler ve tepkiler,elikiler, kartlklar, ilikiler dzeninin sarslmas vb.)

- Geliim, karakter ile kar karakterin/gcn son defa atacaklar doruksahneden hemen sonra tema dorultusunda sona erer (final)

- Bu elerin hepsinin bir dramada bulunmas art deildir. Temaya,karakterlere, konunun ve trn zeliklerine gre gerekli ve uygun olanlarkullanlr.

- GELMN SREKLL

o Geliim yava ya da hzl olmaldr ama baladktan sonradurmakszn belir bir sonuca doru ilerleyip akmaldr.

o Her sahnede geliimin yalnz bir aamas olmamaldr. ie gemiekilde teki geliim aamalar da olmaldr.

o Geliim her sahnede bir adm ileriye gitmelidir.

o Geliimi salamak ya da oyunu uzatmak iin ilevsiz, az ilevli yeniki ve olaylar esere katmamaldr. Yeni bir e katlacaksa kurgubatan yaplmaldr.

o Geliim hep ayn hzda olursa tekdzelik olur. Baz sahneler hzl,bazs yava, bazs ksa, bazs uzun tutulur.

Geliimin SergilenmesiGeliim karakterlerin davranm ve szleri, ayrca sessel-grsel anlatm

aralaryla sergilenir. Sergileme yollar unlardr:1. Ses ve sz: Btn trler iin geerlidir. Konuma, diyalog, susma,

mzik, efekt, i ses, fon mzii vs. buna dahildir.2. Grnt: Radyoda olmaz. Oyuncu, beden dili, hareketsizlik, dans,

dekor, makyaj, aksesuar, k , grsel efektler, fotoraf, yaz, geriyedn vs. buna dahildir.

- Bir dnce veya duygu hareketler, jestle, mimikle aktarlabilecekse,

zellikle sinemade sz kullanmaktan kanlr.- Sadece hareketle anlatmak da pantomim olur. Szn deeri bilinmelidir.


32/58

32

Geliim eitleri

Yan Konu (Yan geliim): Ana konunun yan sra gelien, asalkarakterleri ya da yaknlarn ya da dier karakterleri ilgilendiren ikincilkonudur.

o Ana konuyla birlikte ya da ondan nce sonulanr. Birliktesonulanrlarsa etki artar.

o Baz yan konular ayrntl ilenebilir.o Yan konunun ilevleri unlardan biri olmaldr:

gereklik kazandrmak

ana konuyu destekleyip gelimesine yardmc olmak

ana konudan farkl geliip kartlk yaratmak

ana konunun iddetini yumuatmak, hzn azaltmak

dnemle ilgili bilgileri aktarmak

zme yardmc olmak

vb.

o Ana konu srerken yan konu zaman zaman devreye girer. Ana veyan konular izleyicinin ilgi ve merakn ayakta tutmak iin kritik birnoktada kesilir ve dier konuya geilir.

Alt geliim: Bir geliim birbiriyle ilintili birka alt geliimden oluabilir(Ya oyununda olduu gibi)

Yardmc geliimler:Asal geliimi besleyen, younlatran, ssleyen,hzlandran, dntren geliimlerdir. (rn. Anne-baba atmasnaocuklar da katlr)

Kart Geliim: Geliimle birlikte balayabilir, iki geliim bir noktadakesiir ve atmalara yol aar.

D geliim: Konunu grnen hareketlerle gelimesi, sergilemeningrsel yan

geliim: Karakterlerin i dnyasnn deimesi

3. likiler Dzeni

Drt kiilik bir aile iinde en azndan alt deiik ve farkl kiisel ilikilerdzeni vardr. (Baba-anne, baba-erkek ocuk, baba-kz ocuk, anne-erkekocuk, anne-kz ocuk, erkek ocuk-kz ocuk). Bir kii eklersek bu say onakar.

- Eserde arlkl ilenen kiiler varsa (rnein bir ev) bu kiiler arasndakibtn ilikiler nemlidir ve bunlar ayrntl olarak saptanmaldr.

- Baka kiiler yer alacaksa, dierleriyle balca karakterler arasndaki ilikiana izgileriyle belirlenir.

- likiler dzen ya, durum, kar, d etkiler, duygu-dnce dalgalanmalar,zaman gibi sebeplerle deiir. likiler dzeninin sarsmayacak kk


33/58

33

geliimler TV dizilerinde vb. olur. Dram ilikiler dzenini sarsan, bozan,kkten deitiren eylerle ilgilenir. Kk geliimler de byk sarslmalarayol aabilir.

- Kiiler arasndaki ilikiler kiiliklere, amalara, iyerinin-ailenin vb.zelliklerine gre deiebilir (rn. Sevgi dolu, resmi, laubali, dengeli, kurald, bozuk, kuku verici, ikiyzl vs.) ve bunlar tek tarafl ya da karlklolabilir.

- likiler dzen ateleyici sebebe, kiilere, sonraki durumlara, atmaiddetine, gelimeler vb. bal olarak dalgalanabilir, geveyebilir.

4. Durum

Olaylar dizisindeki ya da ilikiler dzenindeki bir aamay belirtir.

- Pasif Durum:Kararllk halidir. Bozlulnca yeni bir durum ortaya kar.

- Aktif Durum: Geliimi balatan, atmalara ve deiimlere yol aandurumdur. Her yeni aktif durum taraflar arasndaki ilikileri, ilikiler dzeninietkiler (sarsar, dzeltir, pekitirir, ykar vb.), yeni bir bilgi retir, bir ynndaha aa kmasna sebep olur vs.

- Ortaya kan yeni eyler de yen bir durumyaratr.- Dm: Bir aktif durum eididir.


34/58

34

Ay (ehov) oyunundaki durumlarn zmlenmesi

SAHNE ER K DURUMLAR

1.

Sahne

Kocas len Bayan Popov yas iinde vekapanmtr ve yasna devam edeceini syler

- Pasif durum+ kararllk hali+ serim+ Bayan Popovun deimesi iin hazrlk

Uaa, kocasnn at Tobiye her zamankindenfazla yulaf vermelerini syler.

- Finale hazrlk+ Tobi emberinin almas

2.Sahne

Uak bir bayn geldiini bildirir. Popov yastaolduu iin kabul etmeyeceini syler. Uakadamn zorla girdiini syler, Popov aresizcekabul eder

- Kararllk hali sryor+ Ziyaretinin karakteri hakknda serim+ geliim iin hazrlk

3.

Sahne

Smirnov girer. Borcunu ister. -Ateleyici sebep

Popova imdilik deyemeyeceini bildirir.- Smirnovda srdrc zellik olmasa oyunburada biter.

Smirnov srar eder- Srdrc zellik+ birinci durum+ atma balamak zere

Popova deyemeceini yinelerse de Smirnovister, tartma byr.

- atma

Popova oday terk eder - likiler dzeni olumsuz olarak deiir.

Smirnov alacan alncaya kadar evdedurmaya karar verir

- kinci durum+ geliim+ dm (imdi ne olacak?)

Uak kmasn istese de Smirnov szdinlemez.

- Yan atma: Uak-Smirnov atmas

4.Sahne

Popova odaya dner. - Geliim sryor.Popova kocasn dnerek erkekleri, Smirnovsevgililerini dnerek kadnlar aalar

- kinci ve daha iddetli atma.

Kadn-erkek eitliinden sz alr - Dello sahnesine hazrlkPopova, Smirnovu kovar. - likiler dzeni iyice bozulur.

Smirnov kadn-erkek eitliini ne srerekPopovay delloya davet eder ve kabul grr.

- nc durum+ atma bunalma dnr+ ilikiler dzen tmyle alt st olur

+ gelime hzlanrPopova, tabancalar getirmeye gider. - Geliimsryor.

5.Sahne

Kadnlar aalayan Smirnov, Popovannyrekliliine hayran kalmtr.

- Drdnc durum+ karakterlerde deimenin balamas

Smirnovun fkesi hayranla dnr.- Karakterin duygusu basamak basamakdeimeye devam ediyor

6.

Sahne

Popova tabancalarla dner.- Doruk sahne balar: Karakterler arasnda sonhesaplama

Smirnov, tabanca kullanmay retir amaondan holand iin havaya ate edeceinisyler

- likiler dzeni Smirnov asndan iyice deiti.- Popovada deiiklik izi yok.

Smirnova kapy gsterir fakat Smirnov aknhaykrr, evlenme teklif eder.

- Beinci durum+ Smirnovda ilikiler dzeni ve duygularndeimesinde son aama

Popova silah brakr. - Popovadaki deimenin ilk belirtisi.Bir gidin, bir kaln der. - Duygusal gelime bocalama halinde sryor.

Ksa ve son bir direnmeden sonra Smirnovunsarlmasna izin verir. prler.

- Deimenin grsellemesi+ Popova bakmndan ilikiler dzeninde sonaama+ doruk sahne ve geliimin sonu+ Son durum: ikisi de galip ya da ikisi de yenik.

7.Sahne(Finalzm)

Uak ve adamlar ellerinde eitli silahlarla(balta vs.) girerler ve bunlarn sarma dolaolduunu grrler. Popova, Tobiye hi yemverilmemesini syler.

- Tobi emberini kapatma- Oyunun sonu


35/58

35

5. Serim

Her konu srecin bir parasdr ve mutlaka bir ncesi vardr. Konununanlalmas iin nceki olaylar da iletilmelidir.

Konun ncesini, kiileri, ilikileri, gerekiyorsa zaman ve mekan, sahne

dnda ve perde aralarnda geen olaylar vs. aktaran bilgilerdir.

- nceki olaylar biimde anlatlabilir

a. SZEL ANLATIM: Tiyatroda anlatc, radyo oyunlarnda i spikerve btn trlerde karakterler nceki olaylar uygun bir biimdeszel olarak anlatabilirler. Bu, ak yavalatmamak iin ekonomikanlatmla yaplr. Bir ya da birka kii tarafndan bir seferde ya dapara para analtlabilir.

b. GERYE DN: Geriye dnlerek, bir seferde ya da para

para, sahneler halinde sergilenebilir.c. N BLM: Filmlerde tantma yazlar balamadan nce bir n

blmle ya da tantma yazlarnn altndan akan szsz sahnelerlede aktarlabilir.

d. N YAZI: Filmin banda ksa bir yaz ile.

Bu serim dramann hemen banda olmak zorunda deildir. Geliiminuygun yerinde yaplr. Ama ilk frsata yaplmas iyidir.

- Sahne dnda veya perde aralarnda geen olaylar

a. HABERC ve KARAKTER: Antik tiyatroda haberci anlatrd.Tiyatroda da baz karakterler aktarr.Sahne dndaki olaylar dahasonra sahneye giren bir karakter tarafndan anlatlabilir.

b. EFEKT VE TANIK: O anda efektle, daha sonra da olaya tankolanlar tarafndan anlatlabilir.

c. DORUDAN ANLATIM: Sahne dnda o anda geen olay, olayo anda izlemekte olan biri ya da birileri tarafndan teki kiilere,bylece de izleyicilere aktarlabilir. Efekt, aktarm glendirir.

d. RADYODA EFEKT ve SZ: Olmakta olan olay efekt ve szleaktarlr.

- Kiiler

a. Karakter kendini birine tantrken, biriyle konuurken gereklibilgileri verebilir.

b. Birini birine tantarak serim yaplabilir.

c. Karakterler konuma srasnda bir karakter hakknda bilgiverebilir.

d. Sorgulama ve bilgi isteme yoluyla yaplan serim en hzl veayrntl serim yoludur.

e. Tiyatroda bir karakter arkyla da tantlp sergilenebilir.


36/58

36

f. Gstermeci oyunlarda bir karakter kendini izleyiciye dorudantantabilir.

- n Serim

Radyo oyunlarnda ve filmlerde, bir nceki sahnenin son replii ile ok ksabilgi verilerek, gelecek sahnedeki yeni kii/ler ya da mekan ya da harekethakknda serim yaplabilir.

- zleyiciyi yanltma

Meraka dayal dramalarda baz bilgiler (katil, sulu, sr, gemie ait bir bilgi)izleyicilerden saklanr, hatta izleyici yanl bilgi verilerek uzun sreyanltlabilir, bakalarndan kukulanmas ya da merakta kalmas salanabilir.

2. Mekan:Mekan da bulunulan yer ve oradaki kiilerin zellikleri hakknda serim yapar.Ayrca bazen bulunulan yer serimle de anlatlabilir (rn. ekspir)

3. Zaman:Zaman da serimle verilir.

Serimle ilgili Genel Kurallar

- Serim drama boyunca devam eder

- Her bilgiyi bir seferde aklamak gerekmez, frsat dtke para parabilgi verilebilir.

- Uygun anda, geliimin ve konumann doal ak iinde, denk drp yada frsat yaratp yaplmal, serim kokmamaldr.

- ki karakterin bilip yaad eyleri birbirine anlatmas en byk yanltr.Bilmeyen birine (srda) anlatlarak serimlenir.

- Karakterin bilinmesi gereken gizli duygu ve dnceleri, planlar vs. yaolaylar ya da srdaa yapt aklamalar yoluyla iletilir.

- Bir karakter ve durum hakknda nceden verilmi ksa bir bilgi bile,izleyicinin durumu ve karakteri abuk ve doru kavramasn salar.

- Serim bir karakteri aklamaya yetmez. Szl serimi, giyim, makyaj,davranm ve kendi szleri tamamlar.

5. HazrlkHazrlk baz gelime ve davranlarn inandrc olmasn, anlalmasn,

doal karlanmasn ve benimsenmesini salamak iin, ilerisi iin hazrlkolduunu belli etmeden, belli n bilgi ya da ipularn yerletirmek demektir.

rnein: Fareler ve nsanlarda, Lennienin yumuak eyleri tutuncabrakmamas, kz bomasna hazrlktr.

Hazrlk Yntemleri

- Karakterdeki deiim ve geliim de, deiim ve geliim sebeplerini ieren

eitli hazrlk sahneleriyle sergilenir. rnein oyun banda kesinlikle silah


37/58

37

kullanmadn bildiimiz bir karakter (hazrlk), eline silah alrsa bunun zelbir anlam vardr.

- Bir nesneye, bir ezgiye zel bir anlam yklenmesi (hazrlk), grsel veekonomik anlatm salar. rnein bir adamn alkol istei arttka aynmzik alar; bir delikanl oyun banda ak olduu kzn krmz beresiylegeleceini aklar (hazrlk), sonunda da o bereyle gelir, arkada olmaybaarmtr.

- Bir karakterin bir zellii hakknda (yznde yara izi, parmanda yzk vs.)nceden yaplan aklama, onu grr grmez tanmamz salar.

- leride ilevli olacak bir karakteri bir vesile ile nceden tantmak dahazrlktr.

- Srprizler iin hazrlk gerekir. rnein, adam karsn yurtdna gnderir,sevgilisini eve alr. Kap alnr, rahata aar. Gelen, karsndan tehlikelibiri, kaynvalidesidir. Kaynvalideyi nceden tanmazsak bu srpriz

anlamsz kalr.- Hazrlk ilk yazta unutulabilir ya da eksik kalabilir, geriye dnp uzun bir

sahneye eklemek, yetersizse tamamlamak, uzunsa ksaltmak gerekebilir.

6. atma

Biri ya da bir ey, gl bir istein, amacn, dncenin, beklentinin ya dabir iin nne engel kartr ya da srmekte olan ilikiler dzeninin, durumusarsarsa atma ortaya kar. Kiinin kendisi de kendisiyle atabilir.Engelleri yeni engeller izler.

zleyicilerin atmalar ilgiyle izlemesi iin asal karakterlerin amacn bir annce renmesi ve benimsemesi gerekir. zleyici bo bir ama iin harcananabalar niye ilgiyle izlensin.

Engeller

atma iin engeller olmaldr. Bunlar:

- Kiinin kendi (stbenlik, yetersizlik, bilgisizlik, gurur vb.)

- Baka kii/ler

- Toplumsal kurumlar, kurallar, artlar, dzen, hayat

- Doa

- Fiziksel engeller, kazalar

- Tanr, yazg, zaman, doast gler

atma biimleri

ok eitlidir. Aktif ve pasif olabilirler. Bazlar kolayca izlenir, bazlarderindedir. Karakter dorudan amacna varmak iin abalayabilir ya da araaamalardan geerek ulamaya alabilir.

Baz atma rnekleri:


38/58

38

Susmak, hareketsiz kalmak, oday terk etmek, sessizce ya da jestlereddetmek, mzklanmak, nefretle bakmak, konumamak, mahcup etmek,tokatlamak, dvmek, ikence etmek, ldrmek, sarsmak vs.

Rekabet ve yarma da bir eit atmadr.

Gzel kadnn ba dman zamandr.atma Trleri

1. Kiinin kendisi ile atmas (i atma)

a. iddeti ve nemi eit iki motifin birbirini engellemesi ve atmas(ak ve aileye kar sorumluluk)

b. kilem: karakterin birbiriyle elien iki olaslk karsnda kalmas.(Ya asker kaybedip tepe alnacak ya da yenilgi kabul edilecek)

c. ki olumsuzdan birini seme: Bu yzden kararszlk, bocalama,aciz kalma vb.

2. Bir kiinin baka kiiyle atmas (kar-koca, sulu-polis)

3. Bir kiinin birden ok kiiyle atmas (ocuk-aile, sulu-polisler)

4. Bir kiinin bir toplumla, toplumsal kurumlarla, kurallarla, dzenle, birdurumla atmas (aydn retmen-kydeki gericilik)

5. Birden ok kiinin birden ok kiiyle atmas (iki aile, iki ete)

6. Birden ok kiinin toplumla, toplumsal kurumlarla, kurallarla, dzenle, birdurumla atmas

7. Bir snfn, bir topluluun, bir halkn dier snfla, toplulukla, halkla

atmas (snf savalar)8. Doa ile atma (sel, deprem)

9. Fiziksel engelle atma (maden oca knts)

10. Tanrsal istem, yazg, eytan, doast gler/yaratklar vecanlanan nesnelerle atma.

atma ile ilgili baz noktalar

- atma pek ok sebeple balayabilir. iddetli de balayabilir, kk biratmann bymesi de grlebilir.

- Bir dramda tek atma olmaz, ilk atmayla balayan, gelien bir diziatma yer alr. Her atmann izleyiciyi hoplatmas da gerekmez. Birsouk bak barmaktan daha etkili olabilir.

- Bir engel alrken yeni engel, bir sorun zlmeden yeni sorun balayabilir,bir eliki srerken yeni eliki belirebilir. Ama bunlar aralksz olmamal veabartlmamaldr. Yoksa melodrama dner (adam iten atlr, eve dnerkenkaza geirir, dndnde evi soyulmu olur!)

- Ana atma dizisinin dnda baka yan atmalar da belirebilir.

- Ayn amala hareket edenler arasnda da atma kabilir.

- Yan konu da atma ierebilir. Ancak ana konu atmas ok hzlysa yankonulardaki daha hafif ve yava olmal, ksa srmelidir.


39/58

39

- Etki ve tepkinin iddeti oranl olmaldr.

- atma ilke olarak gelimeye/gelimelere yol amal, her atma dahaileri bir atmay hazrlamaldr. Aile komedilerindeki gelimeye yolamayan kk atmalarn amac konuyu renklendirmek, doallkyaratmaktr.

- Bunalm: atmann geliip derinlemesidir. atmann ileri biraamasdr.

- atma hafiften iddetliye, basitten karmaa doru gider.

- Tahterevalli kural: atmalar dizisinde sadece asal karakterin ya dasadece kar gcn galip gelmesi doru olmaz. Kimi zaman biri, kimizaman dieri galip gelmelidir.

- atma trlerinden yararlanarak konu taslaklar oluturulabilir.

7. Doruk Sahne

Taraflarn son kozlarn oynadklar, son defa attklar, atmann enhzl, iddetli ya da en incelikli ve sonucun kesin olduu, bu yzden heyecannykseldii sahnedir.

Ya asl karakter (g/dnce) ya da kar karakter (g/dnce) galipgelir. Ya da uzlama/beraberlik olur (daha ok aile ii komedilerde vb.).

Bu, temaya gre belirlenir.

atmalar dizisi sona erer, karakter amacna ulamsa yeni birkararllk hali balar.

zellikleri

- Ksa veya uzun olabilir. Uzun olursa tahterevalli kural geerlidir.

- Tek ya da bal bir dizi sahne olabilir

- Karakter tek bana ya da destekileriyle atabilir. Toplumsal destekdramaya genilik kazandrr.

- Kar karakter (g) baka karakter

o asal karakterin iinde bulunmad bir grupa da yenilebilir.o kendi yandalarndan biri tarafndan da etkisiz hale getirilebilir.

- Karakter bir hi uruna yenilmez. Karakterin abalar, hatta yenilgisi birmidi yeertir, en azndan bir anlam olur.

8. Final (zm)- En etkili son, doruk sahnenin zm de iermesi, btn dmleri

zmesidir.

- Ancak bu her zaman olmaz. Akta kalan baz sorunlar finalde zlr.

- Final doruk sahneden hemen sonra gelmeli ve ksa srmelidir. Asalkarakter amacna ulatktan sonra drama uzatlmamaldr.

- Kapal son (gelien olay kesin olarak zmlenir) ya da ak son (sonuizleyicinin hayaline braklr) olabilir.


40/58

40

9. Sahne

- Sahne,

o

konu tek geliimden oluyorsa geliimin bir aamasn ierir.o birka geliim varsa dier geliimlerden baz aamalar da ierir.

- Bir sahnede bir geliimin ancak bir aamas bulunur.

- eitli sahne yaplar:

o Yalnz asal geliim var (1 aama)o Asal geliim ve ikincil geliimin bir aamas (2 aama)

o sttekilerle birlikte, bir baka geliimin bir aamas (3 aama)

o sttekilerle birlikte, nc, drdnc geliimlerin birer aamalar(4 ya da 5 aama)

o Asal gelimenin bulunmad, yalnz bir ikincil geliimin bulunduusahne (1 ikincil aama)

o Asal gelimenin bulunmad, baka geliimlerin bireraamalarnn bulunduu sahne (2, 3, 4, 5 ikincil aama)

- Her aamay ilerken dramamzn trn, izleyeceimin geliimle ilgilikiiler ve geliimin anlam ve amac gzetilir. Bu kiiler, anlam ve amabakmndan en gzel, en ilgin, en ekonomik, genele en uygun ilemednlr. Sahneye hangi geliimleri katacamz grmek iin taramayntemine bavururuz.

(rnein ks bir kar kocann barmas onlarca ekilde kurgulanabilir:Dorudan dargn deilmi gibi konuurlar, erkek kz yumuatmak iin arksyler, kz surat asar ya da nazik ve souk kalr. Erkek zmek iin ackl biryalan uydurur. Eve konuk gelir, hazrlk esnasnda barrlar vs. vs.)

1. Balang Sahnesi

Yava ya da hzl olabilir ama hep ilgi ekici olmaldr. Sonraki sahnelerarsa ok da vurucu olmamaldr.

Oyun nerede balayabilir?

a) ateleyici sebeple ya da ateleyici sebepten hemen sonra (RumuzGoncagl)

b) Ateleyici sebep, bir ya da birka serim ve hazrlk sahnesinden sonradevreye girer (kiileri ve tepkilerini iyi anlamakiin nceki baz olaylarngsterilmesi amacyla) (Taziye, Murathan Mungan)

c) Ateleyici sebep, birok hazrlk, serim ve geliimden sonra, birikimsonucu ortaya kar (rn. Nora)

d) Ateleyici sebep balangtan bir sre nce ortaya kmtr, balaypsren geliimin son aamalar sergilenir (Tartuffe)


41/58

41

e) lk ateleyici sebep bir sre nce ortaya km, pasif durumoluturmutur. Son geliim bu durumu deitirecek yeni bir ateleyicisebeple balar. (Hamlet, Ay-ehov)

2. Sralamayla ilgili dzeneklera) Zaman

i. Dz anlatm (kronolojik)

ii. Dz anlatm srerken geriye dnler (ka kere geri dnlecek?)

iii. Finalden balayp olayn bana dnme (geriye dn / flashback)

iv. Paralel anlatm (sinema iin) (e zamanl ya da e zamanl olmayan ikiya da olayn sral olarak verilmesi. Tiyatroda da sahne iki mekanablnp srasyla bir taraf aydnlatlarak olay sergilenebiliyor).

b) Aktarm / gr as

i. Dorudan sergilenmeii. Birinin gzyle anlatma

iii. Olaylar iinde yer almayan ama olaylar bilen ya da sonradan renenbirinin zerinden anlatma (Kafkas Tebeir Dairesinde, olaylar Ozanaktarr)

iv. Birbirlerini tamamlayan birka kiinin anlatmas

c) Genel kurgu

i. D kurgu olacak m?

ii. Prolog/epilog olacak m? (Prolog/epilog noyun/sonoyun- ilke olaraktiyatroda yer alr)

3. Bir birim olarak sahne

Her aama ilke olarak bir sahnedir. Yeni oyunlarda sahne belirtilmiyor fakatvardr.

Her sahne bir ya da birka oyun kiisinin yneliini gsteren bir aksiyon(geliim) birimidir. Herhangi bir oyun kiisi mutlaka bir noktaya (amaca/araamaca) ynelir. te bu yneliin belli bir kesimin gsteren ve o ynelii oukez tamamlayan aksiyon birimi sahne denilen biimsel blm ortaya karr.(zdemir Nutku, Tiyatro Ynetmeninin almas)

Aama dnda sahneyi belirleyen ek eler unlardr:

- Mekan: Btn trlerde her yeni mekan, ilke olarak, yeni bir aamay ierdiiiin yeni bir sahnedir. Srf deiiklik olsun diye mekan deitirilmez.

- Zaman: Btn trlerde, kesintisiz olduu iin, bir sahnenin sresi, gerekzamanla ayndr. Her sahne arasnda zaman sramas olabilir.

- Kiiler: Zaman ve mekan aynysa, her yeni kiinin gelmesi sahneyideitirmez (zellikle sinemada). Tiyatroda ise, -eskinin aksine- eerkiilerin geli gidii yeni bir aamaya yol ayorsa sahne deiir.


42/58

42

4. levler

Her sahne eitli ilevler ierir. Aadaki koyu yazlm ilevlerzorunludur. Her sahnede en az iki ilevin bulunmas zorunludur.

1. Geliim (asal geliimin bir aamas)

2. Varsa, alt ve yardmc geliime ilikin, sahneye uygun decekaama/lar

3. Varsa, yan konuyla / geliimle ilgili bir aama4. Serim

5. Hazrlk

6. Dmler, zmler

7. atma

8. Varsa yan atma

9. Gerilim

10. Srpriz

11. Dramatik ssleme

12. Fondaki olay (siyasi, toplumsal olaylar, gelimeler, doal olaylarvb.) hakknda bilgi verme(Bu olay gelitike, ksaca belirtilir)

13. Gsteri (ark, dans, akrobasi, teknik gsteri k, dekor vb.)Mzikli oyun ve kabare gibi trlerin zelliklerindendir. Be amalayaplr:

a. Konuyu gelitirme

b. Konuyu yorumlama

c. zleyiciyi elendirme

d. zleyiciyi dinlendirme

e. Sergilemeyi zenginletirme

(Doruk sahne ve final sahnesi, bir dramada tek sahne olarak bulunduklariin listeye alnmamlardr.)

(Bkz. Ya oyununun zmlenmesi: Sayfa 29)

Grld gibi asal gelime ile alt gelimeler- bazen bir arada,

- bazen ayr ayr,

- st ste ylmadan,

- uygun biimde rlm olarak,

- birbirlerini etkileyerek ve tamamlayarakyryorlar.

Baz geliimler aama aama sergilenirken, bazlar hemen geliipsonulanyor.


43/58

43

Olaylar rgsne ilikin Ek eler ve aklamalar

D KurguAsl oyun birileri tarafndan anlatlr, biz anlatlan izleriz (rnein Kafkas

Tebeir Dairesinde bir ozan).

D kurguyu, btnln salanmas iin ayn kii/kiiler kapatr.

Dm (complication)zleyicinin imdi ne olacak?, imdi ne yapacak?, bu amazdan nasl

kurtulacak? diye merakland durumdur.

- Bir dramada irili ufakl birok dm olabilir

- Dm atyorsak zmn gstermeliyiz

- Dm konunun doasndan kaynaklanmaldr. Srf merak iin gereksizdmler atmak konuyu mekanikletirir.

- Bu tr hileler yerine insan dorudan ya da dolayl olarak anlatma kaygsnemlidir. Az dml eserler vardr. Ancak radyo oyunlar ve dizilerdeska kullanlr.

- Merak uyandrmann tek yolu dm deildir. Baka yntemler de vardr.

o Yarm bilgi verip gerisini erteleme

o bir geliimi en kritik yerinde kesip baka sahneye geme

o Bir eyin sr barndrdn syleyip bunu aklamama

o rnein biri ieriye girince bir ey saklama vb.

Gerilim (suspense)

- Youn sert atmalar

- Dmanlarn kar karya gelmesi

- Olumlu karakterin tehlikeye dmesi

- zleyicinin, geliimin bir aamasndan sona, karakterin amacna varpvaramayaca konusunda kukuya dmesigibi eyler gerilim yaratr.

Etkili gerilim iki trl salanr.

1. zleyici tehlikenin yaklatn bilmekte, karakter bilmemektedir.2. Karakter uzun mcadelelerden sonra tam amacna varrken son ve ciddi

bir engelle karlar. Bu engel oyun sonuna ne denli yaknsa o denligerilim yaratr. Drama bandaki engeller fazla gerilime yol amaz.

Alan emberi kapatmakBalattmz bir atmay, serimi, hazrl, yan konuyu, yan gelimeyi

tamamlayp sonulandrmaktr. Bir srdan sz edilmise onu aklamak, birayrnt zerinde durmusak bunu bir yere balamak gibi eylerdir.

Ayrca bir geliimi balatp noktalamak, gstermek, durumun deitiiniya da bir duyguyu belirtmek, bir eyi vurgulamak iin de ember alp


44/58

44

kapatlabilir. (rnein Ay oyununda Tobiye nce ok yulaf verilmesini isteyen(ember alr) kadnn, sonunda hi yulaf verilmemesini (ember kapanr)sylemesi emberdir ve kadnn kocasnn ansna olan ballnn bitiminisimgeler.

Srpriz

Karakterin ve izleyicinin umulmadk, beklenmedik, iyi ya da kt birdurumla karlamasdr.

Bir olayn, haberin, durumun, hareketin, gelimenin srpriz etkisiyapabilmesi iin izleyici srprizi oluturan elerden bir hakkndabilgilendirilmi olmaldr. pucu olmadan yaplan bir srpriz, srpriz deil,gelimedir.

ki trl srpriz vardr.

1. zleyiciye nceden, zerinde durmadan bir bilgi verilir ve beklemediianda olay patlatlr.

2. zleyici bir sze, bir harekete, bir tepkiye altrlr ve beklemedii andatersi yaplr.

Dramatik SslemeDiyaloglara ve konu akna sindirilen baz konu d sz, hareket ve

grntlerle gerekletirilir (rnein ciddi konuda konuan iki kiiden birininayna ka eker istersin? diye arada sormas).

Temaya ve kiiliklere aykr, gereksiz ayrntlar olsun diye deil, eseredoallk ve gereklikkazandrmak iin yaplr.

FonKonunun zerine oturduu zaman birimindeki kimi olaylar verilebilir.

Eer konu nemli bir zaman dilimindeyse ya da konu ile fondaki olaylararasnda bir balant varsa fon verilir.

Fondaki olay tiyatroda ilke olarak diyalog (bilgi verme), tepki (nlem,jest, mimik) ve efektle (silah sesi, siren sesi, halkn uultusu) iletilir. Radyooyununda ve filmde fondaki olaylar fonu yanstan sahnelere geilerekdorudan verilebilir. Gerekirse fon bir sreliine n plana alnabilir.

RastlantRastlantya dikkat edilmelidir. Oyunda, yaamdaki kadar rastlantya yer

yoktur. Bir zm yolu olarak bavurmamaldr.

Baz neriler- Eserin genel slubuna ve mantna aykr sahnelere ve anlatm aralarna

yer verme

- Olumlu karakteri sevdirecek kk sahnecikler var olabilir. Ama onayklenen kusur ve zaaflar onu antipatik yapmamaldr. Ayn ey olumsuzkarakteri antipatik gsterme konusunda da geerlidir.

- Drama ve komediyi iki ayr tr olarak ilemeden ziyade, ikisi de birlikteolmaldr ve bu doal yaplmaldr.


45/58

45

- Tekdzelik dramay ldrr. Sahneler hz, uzunluk, younluk, kii says,diyalog dzeni, gerginlik, (sinema iin ak-kapal mekan, gece-gndz) vb.eler bakmndan hep ayn olmamaldr.

- Tekrar tekdzelik yaratr ama baz nemli bilgiler ve ayrntlarn tekrarndayarar vardr.

- Ayn sz ya da hareket bir sonuca balanmak artyla, deiik sahnelerdeamal olarak yinelenebilir.

- Kiilerin giri ve klarnn akla yakn gerekesi olmaldr.

- Hzl, youn, sert, yorucu sahnelerden sonra izleyiciye soluk aldrmaldr(ksa bir sessizlik, kk bir aka, yumuak bir sahneye gei, gerginliigiderecek birinin gelmesi vb.)

- Baz iyi kurulu oyunlarn eletirilmesi iyi kurulu olduklar iin deildir.Bundan baka deerleri olmad iindir. O dnemin kurgu anlay entrika,dm, srpriz, rastlant, sr, aldatma, yanl anlama gibi elerlesalanrd.

Drama Yazarken Plan karma1. Konuyu geliimlere ayrrz

2. Geliimlere gre aamalara ayrrz

3. Aamalar sahnelere yerletiririz

4. Aama ve sahneleri ileriz

5. Sahnelerin sralan ile ilgili daha ayrntl bir izelge yapar, her sahneyeyerletirilecek ilevleri saptarz.

6. Sahneleri ve sralan, geliim, sahnelerin hz ve uzunluu (tempo veritim), ierdikleri ilevler, birbirine balan, akclk ve ilginlikbakmndan denetleriz. Gerekiyorsa sahnelerdeki bu eleri deitirir,gerekenleri ksaltr ve uzatr, ilevsel olmayan sahneleri birletirir,bazlarn karrz.

3. Oyuncu- Oyuncudan yapamayaca davranlar istenemez- Tutarsz, elikili, zensiz bir karakter iyi oynanamaz

- Oyuncular renksiz, dz ayak, ilevsiz rollerden nefret ederler.- Usta ynetmenin tavsiyeleri dikkate alnmaldr. Usta olmasa bile hakl

olabilir.

- Tuluat yanl bir yntemdir. Eklenecek karlacak eylerin yazarn onay ileyaplmas gerekir.

- Provalarda sahneye younlan.

- Sadece son provaya katlarak genel yorumu deitiremezsiniz.

- Son prova sorunlu geer, takmayn.

- lk gece en nemli gecedir. Tiyatrocu ilk gecede heyecanlanr.


46/58

46

- Anlatc, ak biim oyunlara zgdr. Radyo oyunlarnda ve filmlerdeanlatc bir ak biim esi deil, sergileme-anlatma kolayl salayan biredir. Anlatcnn grevi yalnz anlatmakla snrl olabilecei gibi birkarakter olarak da ilenebilir.

4.YntemKapal biimde, izleyicinin oyunu o an olan gerek bir olay gibi izlemesi

istenir.

Ak biimde ise izlenenin oyun olduu belirtilir.

Ak biim oyunlarda epizotlar kapal biimdir.

Kapal biim / Benzetmeci / Dramatik Ak biim / Gstermeci / Epik

zleyiciye dorudan bilgi verilmez zleyiciye dorudan bilgi verilebilir

(anlatc, yaz, ark vb.)zleyici yok saylr zleyiciye ynelinir.

zlenen eyin oyun olduu belirtilmez zlenenin oyun olduu belirtilir

Her sahne ncekine neden-sonuilikisiyle baldr

Her sahne bamsz olabilir (epizot)

Zaman sramas ancak tablo veperde aralarnda olabilir

Zaman sramas her zamanyaplabilir

Mekan says snrldr Mekan says snrl deildir

Dekor, ilke olarak, gerekidir Dekor, ilke olarak, simgeseldir.

Konu, ilke olarak, btndr Konu, eitli alardan ve para parasergilenebilir

Konu organik olarak geliir Konunun organik gelimesi zorunludeildir

Serim, geliim iinde, dolayl olarakyaplr

Serim, anlatyla ve dorudan dayaplabilir

Oyun dna klmaz Gerekirse oyun dna klabilir

Gereki bir oyunda yaz, resim vb.anlatm aralar kullanlmaz

Her trl anlatm aracndanyararlanlabilir


47/58

47

5. TrTiyatroda: Komedi, mzikli komedi, kabare, fars, vodvil, kara komedi,

oyun (komedi ve dram alam), mzikli dram, trajedi vb.

Sinemada: Komedi, mzikli film, dram, macera, polisiye, gerilim, parodi,bilim-kurgu vb.

Tr,temaya, ynelime, yaklama ve konuya gre saptanr.

Komedi zordur. Akla ilk gelen, basmakalp, prltsz, sradan bululardankanmal, semeli olmaldr.

6. SreALAN TR SRE

Radyo

Skeler (ksa komedi) 10-30 dk

ocuklara veyetikinlere ynelikdiziler

15-20 dk

Radyo oyunlar 55-60 dk

TVTV filmleri 60-90 dk

TV dizileri 20-30-45 dk

Sinema Filmler ortalama 90 dk

Tiyatro

ocuk oyunlar en ok 80 dk (perdearalar dahil)

Oyunlar 90-120 dk (aan eserlervardr)

Sre llrken: yazdka oynanr, hareketler de hesaplanarak saattutulur.

7. Blmleme- Perde bir aamann sonunda, bir dnemecin eiinde ya da kritik bir

noktada bitirilir. Perde sonu o perdenin finalidir. Etkili olmaldr.

- Oyun perde saysna ve perde sonuna gre kurgulanr.

Radyo Dizileri:

Blmler, ilke olarak, her gn yaynlanr. Blm balarnda ncekiblmlerin zetinin yer almas yararldr. 6 blm (Pazar hari) ya da 7blm ve katlar olur.Televizyon Dizileri:

13 (3 aylk) ve katlar.

13 blmden az dizilerin standart says yoktur.

- Her blm sonu o blmn finalidir.Etkili olmaldr.


48/58

48

- Uzun dizilerin her blm birka geliim ierir. Blm iinde baz aamalarsonlanr, biri ise, br blmn merakla beklenmesi iin en kritik noktadabraklr.

- 13. blmn ucu ak braklnca uzama ihtimali olur.

8. Sessel Anlatm Aralar

Efekt

1. Mekan belirler (trafik uultusu, tren sesi vs.)

2. Zaman belirler (saatin vuruu, horoz)

3. Radyoda sahne geilerini salar (bir replik yarn iskelede bulualmder, teki blm vapur ddyle alr.)

4.Olay, hareketi, konumay destekler (ayak sesler, frtna sesi vs.)

5. Hareketin srdn belirtir (Kes almay, uyuyamyorum Gitar sesidevam eder.)

6. Sahneyi gelitirir (dikkat et arpacaksn. arpma sesi.)7. Atmosfer yaratr (ku sesleri)

8. Kartl salar (kahraman ac iinde kerken yan evden neeligrltler gelir)

9. Geri plan yanstr (arka planda kalabalk uultusu)

10. Komiklik yaratr (kadn konuur makineli tfek sesi gelir)

11. Doa d sesler (bir adam frlar, vijjt diye ses gelir)12. Biten bir hareketi noktalar (kapnn kapan)

13. gerginlik yaratr (gcrdayan kap sesi)

14. Baz szler, banttan verilebilir (kant, serim, anlatm-diyalog yoluvb. olarak)

15. maj yaratr (iki kii bu sel kpry ykacak diye konuurkenyklma sesi)

Notlar:

- Telefondan, diyafondan gelen ses doal ses olarak duyulmaz. Bunun iin

(ses telefondan gelir) aklamas yeterlidir.- Sesi yanklandrmak iin aletler kullanlr. Ama yank belirtilmelidir (ok

hafif, orta, yksek vb.)

Mzik1. Jenerik mzii: vokalli ya da vokalsiz, tantma yazlarna elik eder.

Filmin konusu ve tr ile uyumlu olur.

2. Dorudan mzikolarak kullanlabilir: ark, trk, bir orkestrann mzii,bale vb.


49/58

49

3. Fon mzii: Film boyunca, sahnelerin anlamna ve hzna gre srer.Olay destekler, vurgular, yorumlar, heyecan ykseltir, gerginlik salar,atmay pekitirir, atmosfer yaratr, duygulandrr vb.

4. Nokta mzik: Bir duyguyu, kaygy, amaz, tehlikeyi, ge

oyun ve senaryo yazma tekniği

Documents