original article ปัจจัยที่สัมพันธ์กับการ...

ปจจยทสมพนธกบการเขาถงบรการทนตกรรมของผสงอายในเขตภาคเหนอตอนลาง ประเทศไทย

Factors Related to Accessibility of Dental Care Service among the Elderly in Lower Northern Region, Thailand

สภาพร แสงอวม1, นทรา กจธระวฒวงษ2, ภดท เตชาตวฒน2, ชญานนท ประทมสตร2, กนยารตน คอวนช3

1นสตหลกสตรสาธารณสขศาสตรดษฎบณฑต คณะสาธารณสขศาสตร มหาวทยาลยนเรศวร 2คณะสาธารณสขศาสตร มหาวทยาลยนเรศวร จ.พษณโลก

3คณะทนตแพทยศาสตร มหาวทยาลยเชยงใหมSupaporn Sangouam1, Nithra Kitterawuttiwong2, Phudit Tejativaddhana2, Chayanin Pratoomsoot2,Kanyarat Korwanich3

1Ph.D. Student, Faculty of Public Health, Naresuan University, Phitsanulok2Faculty of Public Health, Naresuan University, Phitsanulok

2Department of General Dentistry and, Faculty of Dentistry, Chiang Mai University

ชม. ทนตสาร 2558; 36(1) : 53-61CM Dent J 2015; 36(1) : 53-61

บทคดยอ การศกษาแบบภาคตดขวาง มวตถประสงคเพอ

ประเมนระดบการเขาถงบรการทนตกรรม และระบปจจย

ทสมพนธกบการเขาถงบรการทนตกรรมของผสงอาย ใน

เขตภาคเหนอตอนลาง ในกลมตวอยางผสงอายจ�านวน

700 คน ท�าการสมแบบหลายขนตอน เครองมอทใช คอ

แบบสอบถาม วเคราะหขอมลดวยสถตเชงพรรณนา และ

สถตถดถอยเชงพหคณแบบขนตอน ผลการศกษาพบวาผ

สงอายรอยละ 75.0 มฟนธรรมชาต โดยเฉลยจ�านวน 13.8

ซ (+ - 11.8) รอยละ 58.3 ไมไดใสฟนเทยม รอยละ 50.0

ไปพบทนตแพทยเมอมอาการ รอยละ 25.9 ไมเคยพบ

ทนตแพทยเลย สวนระดบการเขาถงบรการ พบวา ดานการ

ยอมรบในบรการมคะแนนสงสด รอยละ 73.43 และดานการ

เขาถงสถานบรการ มคะแนนต�าสด รอยละ 65.46 และพบ

Abstract A cross-sectional study aimed to 1) assess the

level of access to dental care services of elderly

in Lower Northern Region and 2) identify factors

related to access to dental care services of elderly

in Lower Northern Region, Thailand. The sam-

ple of 700 elderly was sampled by multi-stage

sampling techniques. Questionnaire was used to

gather the data which were analyzed by descriptive

statistics and stepwise multiple regression analysis.

The results revealed the most of the elderly

(75.0%) retained their natural teeth and mean of

number of teeth were 13.8 (+-11.8). The majority

of 58.3 % of the elderly had no denture, 50.0% of

Corresponding Author:

สภาพร แสงอวมนสตหลกสตรสาธารณสขศาสตรดษฎบณฑต คณะสาธารณสขศาสตร มหาวทยาลยนเรศวร จ.พษณโลก

Supaporn SangouamFaculty of Public Health, Naresuan Univesity, Phitsanulok, ThailandE-mail: [email protected]

บทวทยาการOriginal Article

ชม. ทนตสาร ปท 36 ฉบบท 1 ม.ค.-ม.ย. 2558 CM Dent J Vol. 36 No. 1 January-June 201554

วามปจจย 5 ดาน ทสมพนธกบการเขาถงบรการ ไดแก 1)

การไมไดเรยนหนงสอ 2) อาชพเกษตรกร 3) อาชพรบจาง

4) การอยคนเดยว และ 5) การมรายไดของตนเอง ซงปจจย

ทงหมด สามารถรวมกนพยากรณคะแนนรวมการเขาถง

บรการทนตกรรมไดรอยละ 7.7 ขอเสนอแนะควรใหความ

ส�าคญกบการจดบรการเชงรก และการรบสงผสงอายไปรบ

บรการทนตกรรม

ค�ำส�ำคญ: การเขาถงบรการ บรการทนตกรรม ผสงอาย

the elderly visited the dentists when they had the

symptoms and 25.9 % of the elderly had never

visited the dentists. In terms of access to dental

services, the highest score was in the domain of

acceptability (73.43 %) and the lowest score was

accessibility (65.46 %). Education, occupation

(farmer and employee), living alone and income

jointly predicted 7.7 % of access to dental care

services (R2 adjusted = 0.077). This study suggests

that providers should focus on the proactive dental

care services and the transportation of the elderly.

Keywords: accessibility, dental care services,

elderly

บทน�า ในปจจบนนทงประเทศทพฒนาแลวและประเทศท

ก�าลงพฒนา มแนวโนมการเพมขนของจ�านวนผสงอายอยาง

รวดเรว(1) จากขอมลคาดการณประชากรในป พ.ศ 2557

ประเทศไทยมประชากรผสงอาย รอยละ 15.3(2) ผสงอายเปน

วยทมการเสอมถอยของประสทธภาพรางกาย โดยสขภาพชอง

ปากเปนสวนหนงของสขภาพรางกายทมความส�าคญ และม

ความสมพนธกบสขภาพทวไปอยางมาก(3) จากการศกษา

ของ Petersen และคณะ ในป คศ. 2010(4) ระบวาการสญ

เสยฟนของผสงอายในหลายประเทศลดลง แตกพบวามผสง

อายจ�านวนมากทมความจ�าเปนตองใสฟนเทยม แตยงไมได

รบการใสฟนเทยม โดยเฉพาะในกลมผสงอายทมการศกษา

ต�าหรอมรายไดนอย ซงสะทอนปญหาการเขาถงบรการทนต-

กรรม นอกจากนยงพบวาปจจยทางโครงสรางประชากร เชน

อาย เพศ ระดบการศกษา รายได ปจจยทางวฒนธรรม ลวน

มความเกยวของกบการเขาถงบรการ แมในประเทศทพฒนา

แลว เชน ประเทศสหรฐอเมรกา กมปญหาการเขาถงบรการ

ทนตกรรมในกลมผสงอาย ซงปจจยทเกยวของไดแกปญหา

ดานคาใชจาย เศรษฐสถานะ รวมถงปญหาความตระหนกถง

ปญหาสขภาพชองปาก(5) ส�าหรบประเทศไทยจากการศกษา

ของเพญแข ลาภยง และวระศกด พทธาศร ใน พ.ศ.2556(6)

เรองการใชบรการสขภาพชองปากในทศวรรษแรกของระบบ

หลกประกนสขภาพถวนหนาไทย พบวา กลมผสงอายใช

บรการเพมขนใน พ.ศ. 2550 แตลดลงใน พ.ศ. 2554 ซง

สะทอนใหเหนวาผสงอายของไทยยงมปญหาดานการเขาถง


การเขาถงบรการทต�า ท�าใหเกดความไมเปนธรรมทาง

สขภาพ(7) การใชบรการทนตกรรมมบทบาทส�าคญในการ

สงเสรมและคงไวซงสขภาพชองปากทด การเขาถงบรการ

ทนตกรรมทตอเนองจะชวยใหผสงอายไดรบการวนจฉยใน

ระยะเรมตนและไดรบการดแลรกษาตามความจ�าเปน(8) ความ

หมายของการเขาถงบรการ มผ ใหค�านยามไวหลากหลาย

เชน Gulliford และคณะ (2002)(9) ไดกลาวถงการเขาถง

บรการสขภาพ หมายถง การทประชาชนไดรบบรการดาน

สขภาพทงดานสงเสรม ปองกน รกษาและฟนฟ Aday and Andersen (1981)(10) กลาวถงเรองการเขาถงบรการทางการ

แพทยวาเปนการกระจายอยางเปนธรรมของการบรการดาน

การดแลสขภาพ Starfield (1998)(11) กลาวถงการเขาถง

บรการสขภาพวาเปนองคประกอบหนงทส�าคญของสมรรถนะ

(capacity) ของระบบบรการสขภาพ ซงการเขาถงบรการม

อยในทกระดบของระบบบรการสขภาพ ในสวนของบรการ

สขภาพแบบปฐมภมใชค�าวา “First contact” การวดการ

เขาถงบรการมความซบซอน จงพบวาการศกษาสวนใหญใช

การใชบรการ (Utilization) เปนตวแปร โดยดจากจ�านวน


ของกลมตวอยางโดยใชสตรของ Cochran (1953)(16) n = (z2pq) / d2 โดย z = 1.96 , p = 0.08 , q=0.92 , d=0.02 ไดขนาดของกลมตวอยางจ�านวน 700 คน

ท�าการสมแบบหลายขนตอน ไดมา 5 จงหวด ไดแก

จงหวดพษณโลก สโขทย อตรดตถ นครสวรรคและอทยธาน

โดยผสงอายทเปนกลมตวอยางเหลาน มคณสมบต ดงน

1) เปนผทมอาย 60 ปขนไป ทงเพศชายและหญง 2) ม

สตสมปชญญะ โดยตองผานการทดสอบภาวะสมองเสอม

ฉบบภาษาไทย (Mini-Mental State Examination,Thai version,2002)(17) และ3) ยนดและเตมใจในการเขารวม

การวจย เครองมอทใช ในการวจยครงน ประกอบดวย

แบบสอบถาม ทผ วจยสรางจากการทบทวนวรรณกรรม

ประกอบดวย 3 สวน คอ 1) ขอมลดานประชากร จ�านวน 10

ขอ 2) ขอมลดานทนตกรรม จ�านวน 21 ขอ และ 3) ขอมล

การเขาถงบรการทนตกรรม โดยประยกตจากแนวคดการ

เขาถงบรการสขภาพของผสงอายของ Penchansky and Thomas (1981)(15) จ�านวน 25 ขอ ในมตของการเขาถง

บรการทง 5 ดาน ตวอยางแนวค�าถามไดแก 1) การเขาถง

สถานบรการ เชน ระยะเวลาและระยะทางในการเดนทางมารบ

บรการ 2) ความเพยงพอของบรการ เชน ความเพยงพอของ

ทนตบคลากร เครองมออปกรณทนตกรรม รวมถงประเภท

ของบรการทนตกรรม 3) การอ�านวยความสะดวก เชน ความ

สะดวกในการรอควรบบรการ การมทนงรอ หองน�าและน�าดม

บรการ 4) ความสามารถในการจายคาบรการ เชน สทธใน

การรบบรการทนตกรรม ความเหมาะสมของคาบรการทนต-

กรรม และ 5) การยอมรบบรการ เชน ความพงพอใจในการ

รบบรการ แบบสอบถามมลกษณะเปนมาตรวด 3 ระดบ โดย

1 หมายถงเขาถงบรการนอยทสด จนถง 3 หมายถงการเขา

ถงบรการมากทสด เครองมอผานการตรวจสอบความตรงเชง

เนอหา โดยผทรงคณวฒ 5 ทาน ซงประกอบไปดวยอาจารย

แพทยดานเวชศาสตรชมชน อาจารยทนตแพทย อาจารย

พยาบาล ทนตแพทยทปฏบตงานในส�านกงานสาธารณสข

จงหวด และทนตแพทยทปฏบตงานในโรงพยาบาลชมชน

ไดคาดชนความเทยงตรงเชงเนอหาทงฉบบ (CVI) เทากบ

0.88 หลงจากนนน�าไปทดลองใชในประชากรทมลกษณะใกล

เคยงกบกลมตวอยาง จ�านวน 30 คน ไดคาความเชอมนภาพ

รวมทงฉบบ เทากบ 0.90 การเกบขอมลโดยผวจยและผชวย

วจยทผานการอบรมการเกบขอมลแลว ท�าการเกบขอมลท

ครงของการไปพบแพทยภายในระยะเวลาทก�าหนดในแตละ

การศกษา(12) สงผลใหการศกษาเรองการเขาถงบรการ (Ac-cessibility) มจ�านวนจ�ากด(13) การเขาถงบรการเปนกระบวน

การทประกอบดวยหลายมต เกยวของกบหลายองคประกอบ

เชน การเขาถงทางภมศาสตร ซงไดแก ทตงของสถานบรการ

การเดนทางไปยงสถานบรการ ระยะเวลาทใช ในการเดนทาง

เปนตน ความพรอมของประเภทบรการทสอดคลองกบความ

จ�าเปนของผรบบรการ การเขาถงทางการเงน และการยอมรบ

ในการใหบรการ(14)

ดงนนการวดการเขาถงบรการตองค�านงถงทกองค

ประกอบ ผวจยใชแนวคดการเขาถงบรการของ Penchan-sky and Thomas (1981)(15) ในการวด เนองจากมความ

ครอบคลมในมตตางๆ ของการเขาถงบรการสขภาพ ประกอบ

ดวย 1) การเขาถงสถานบรการ (Accessibility) 2) ความ

เพยงพอของบรการทมอย (Availability) 3) การอ�านวย

ความสะดวก (Accommodation) 4) ความสามารถในการ

จายคาบรการ (Affordability) และ 5) การยอมรบบรการ

(Acceptability) การศกษาในประเทศไทย สวนใหญเปนการศกษาเกยว

กบการใชบรการ สวนการศกษาการเขาถงบรการทครอบคลม

ทง 5 ดาน ในผสงอายยงมนอย ผวจยจงสนใจทจะศกษา

ปจจยทสงผลตอการเขาถงบรการทนตกรรมในผสงอายเขต

ภาคเหนอตอนลาง ประเทศไทย เพอเปนขอมลเพอน�าเสนอ

ตอผบรหารในการจดสรรทรพยากรเพอพฒนาระบบบรการ

สขภาพทจะสงผลใหผสงอายสามารถเขาถงบรการครบถวน

ทง 5 ดาน ซงมงหวงวาจะสงผลใหผสงอายไดรบบรการการ

ควบคมปองกนโรค สามารถลดอตราการสญเสยฟน คงไว

ซงทนตสขภาพ และการฟนฟสขภาพชองปากของผสงอายได

อยางมประสทธภาพ การศกษานมวตถประสงค คอ 1. เพอ

ประเมนระดบการเขาถงบรการทนตกรรมของผสงอาย ในเขต

ภาคเหนอตอนลาง 2. เพอระบปจจยทสมพนธกบการเขาถง

บรการทนตกรรมของผสงอาย ในเขตภาคเหนอตอนลาง

วสดอปกรณและวธการ งานวจยนเปนงานวจยภาคตดขวางเชงพรรณนา ศกษา

ในผสงอายคนไทยทอาศยอยใน 9 จงหวดภาคเหนอตอนลาง

ไดแก จงหวดพษณโลก อตรดตถ เพชรบรณ ตาก สโขทย

ก�าแพงเพชร พจตร นครสวรรคและอทยธาน ค�านวณขนาด


บานของผสงอาย มการตรวจสอบความถกตองและครบถวน

ของแบบสอบถามกอนน�ามาวเคราะหทางสถต ในการศกษา

นได ใชสถตทวเคราะหเชงพรรณา เชน รอยละ คาเฉลย และ

วเคราะหปจจยทเกยวของกบการเขาถงบรการทนตกรรมของ

ผสงอายในเขตภาคเหนอตอนลาง โดยใชสถตการถดถอยเชง

พหคณ (Multiple Regression Analysis) โดยใชโปรแกรม

ส�าเรจรป SPSS version 20

การแปลผลระดบการเขาถงบรการในงานวจยนผวจยได

ท�าการแปลงคาคะแนน (Transform) ใหอยระหวาง 0-100

โดยคดจากสตร [(คะแนนทได – คะแนนต�าสดของรายดาน)/

พสยของชวงคะแนนรายดาน] * 100(18) เพอใหสามารถเปรยบ

เทยบคาคะแนนรายดานและภาพรวมไดสะดวกในทางปฏบต

จากนนน�ามาจดระดบคาคะแนน โดยแบงเปน 3 ระดบ ดงน

Mean - S.D. > คาคะแนนทได หมายถง การเขาถง

บรการระดบต�า

Mean - S.D. < คาคะแนนทได < Mean + S.D. หมาย

ถง การเขาถงบรการระดบปานกลาง

คาคะแนนทได > Mean + S.D. หมายถง การเขาถง

บรการระดบสง

การวจยครงนไดผานการพจารณารบรองตามแนวทาง

หลกจรยธรรมในมนษยของคณะกรรมการจรยธรรมของ

มหาวทยาลยนเรศวร หมายเลขโครงการ 004/56 ไดรบการ

อนมตเมอวนท 25 เมษายน 2556

ผลการศกษา กลมตวอยางสวนใหญ รอยละ 63.4 เปนเพศหญง รอย

ละ 56.9 เปนผสงอายชวงตน (อายระหวาง 60-69 ป) ผสง

อายมอายต�าสด 60 และอายสงสด 92 ป อายเฉลยและสวน

เบยงเบนมาตรฐาน เปน 69.1 และ 7.2 ตามล�าดบ สวนใหญ

รอยละ 65 มสถานภาพสมรส รอยละ 79.1 จบการศกษาระดบ

ประถมศกษา รอยละ 39.1 ประกอบอาชพเกษตรกร รอยละ

45.1 มรายไดหลกจากอาชพของตนเอง นอกจากน พบวา

มากกวา 1 ใน 3 (รอยละ 47.4) ของกลมตวอยางอาศยอย

กบสาม/ภรรยา และลก หลาน สวนใหญ รอยละ 69.9 มโรค

ประจ�าตว และสวนใหญ รอยละ 83.7 ชวยเหลอตวเองไดด ใน

การท�ากจกรรมตางๆ ในชวตประจ�าวน (แทรกตารางท 1)

นอกจากนขอมลดานทนตกรรม พบวากลมตวอยางสวน

ใหญ รอยละ 75.0 มฟนธรรมชาต โดยเฉลยมฟนจ�านวน 13.8

ตารางท 1 แสดงจ�านวนและรอยละของกลมตวอยาง จ�าแนก

ตามลกษณะประชากร เศรษฐกจและสงคม (n=700) Table 1 Number and percentage of subjects classi-

fied by demographic and socioeconomics characteristics.

ลกษณะประชำกร เศรษฐกจ สงคม จ�ำนวน รอยละ

อาย60-6970-7980 ปขนไป

39823567

56.933.69.6

Mean(S.D.) = 69.10(7.18)

Median(Min-Max) = 67.00(60-92)

เพศชายหญง

25644

36.663.4

สถานภาพสมรสโสดสมรสหยารางแยกกนอยหมาย

29455912195

4.165.01.31.727.9

ระดบการศกษาไมเคยเรยนประถมมธยมปวช./ปวส.ปรญญาตรขนไป

8155446514

11.679.16.60.72.0

อาชพเกษตรกรรบจางคาขายพนกงานรฐวสาหกจขาราชการบ�านาญไมไดประกอบอาชพ

27411343 514251

39.116.16. 10.72.035.9

ทมาของรายไดหลกรายไดของตนเองเงนสงเคราะหผสงอายลกหลาน/ญาตพนอง

31631272

45.144.610.3

การอยอาศยสาม/ภรรยาลก/หลานสาม/ภรรยา และลกหลานญาตอยคนเดยว

1541593321441

22.022.747.42.05.9

โรคประจ�าตวไมมมไมร/ไมเคยตรวจ

19648915

28.069.92.1

ความสามารถในการชวยเหลอตนเองชวยเหลอตนเองไดดชวยเหลอตนเองไดบางสวนไมสามารถชวยเหลอตนเองไดเลย

5861086

83.715.40.9


ซ (สวนเบยงเบนมาตรฐาน = 11.8) สวนใหญ รอยละ 58.3

ไมไดใสฟนปลอม กลมตวอยางสวนใหญ (เฉพาะทเคยไปรบ

บรการทนตกรรม) รอยละ 50.0 ไปพบทนตแพทยเมอมอาการ

ทงนมกลมตวอยาง รอยละ 25.9 ไมเคยพบทนตแพทยหรอ

ทนตบคลากรเลย (แทรกตารางท 2)

การเขาถงบรการภาพรวม อยในระดบปานกลาง เมอ

พจารณารายดาน พบวาดานการยอมรบในบรการมคะแนน

สงสด สวนดานทไดคะแนนต�าสด คอ ดานการเขาถงบรการ

(แทรกตารางท 3)

เมอวเคราะหโดยใชสถตถดถอยเชงพห พบวาตวแปรท

สงผลตอการเขาถงบรการทนตกรรมในผสงอายเขตภาคเหนอ

ตอนลางม 5 ปจจย ไดแก 1) การไมไดเรยนหนงสอ 2) อาชพ

เกษตรกร 3) อาชพรบจาง 4) การอยคนเดยว และ 5) การม

รายไดของตนเอง ดงแสดงในตารางท 4 (แทรกตารางท 4 )

ตารางท 2 แสดงจ�านวนและรอยละของกลมตวอยาง จ�าแนก

ตามขอมลดานทนตกรรม (n=700)Table 2 Number and percentage of subjects classi-

fied by dental information.ขอมลดำนทนตกรรม จ�ำนวน รอยละ

การมฟนธรรมชาตมไมมจ�านวนฟนธรรมชาต

525175

75.025.0

Mean(S.D.) = 13.84(11.78)

Median(Min-Max) = 12.00(0-32)

การใสฟนปลอมใสไมใส

291409

41.658.4

ความถในการพบทนตแพทยไมเคยเปนประจ�าทก 3 เดอนเปนประจ�าทก 6 เดอนเปนประจ�าทกปเมอมอาการ/นานๆ ครง

181793060350

25.911.34.38.650.0

ตารางท 3 แสดงการเขาถงบรการทนตกรรมของกลมตวอยาง (n = 519)*Table 3 Accessibility of dental care services of subjects.

ดำน จ�ำนวนขอ ชวงคะแนนคะแนน

ต�ำสด-สงสด

คำเฉลย

(สวนเบยงเบน

มำตรฐำน)

คำเฉลย

(สวนเบยงเบน

มำตรฐำน)

ทแปลงคำแลว

ระดบกำร

เขำถงบรกำร

1. ดานการเขาถงสถานบรการ 4 4-12 5-12 10.21 (1.85) 65.46 (22.97) ปานกลาง

2. ดานความเพยงพอของบรการ 6 6-18 7-18 15.58 (2.42) 71.53 (20.14) ปานกลาง

3. ดานความสะดวกของบรการ 8 8-24 10-24 20.93 (3.41) 68.33 (21.30) ปานกลาง

4. ดานความสามารถในการจายคาบรการ 2 2-6 3-6 5.67 (0.67) 66.91 (16.72) ปานกลาง

5. ดานการยอมรบในบรการ 5 5-15 7-15 14.34 (1.34) 73.43 (13.42) ปานกลาง

รวมทกดาน 25 25-75 32-75 66.77 (7.39) 69.54 (14.79) ปานกลาง

n* กลมตวอยางลดลง เนองจากมผสงอายทไมเคยรบบรการทนตกรรมเลย 181 คน จงมผทสามารถใหขอมลในสวนของ

การเขาถงบรการไดเปนจ�านวน 519 คน

หมายเหต วธการค�านวณคาเฉลย (สวนเบยงเบนมาตรฐาน) ทแปลงคาแลว

ผวจยไดท�าการแปลงคาคะแนน (Transform) ใหอยระหวาง 0-100 โดยคดจากสตร [(คะแนนทได – คะแนนต�าสดของ

รายดาน)/พสยของชวงคะแนนรายดาน] * 100 (Australian adult population, 2006)(18) เพอใหสามารถเปรยบเทยบคา

คะแนนรายดานและภาพรวมไดสะดวกในทางปฏบต จากนนน�ามาจดระดบการเขาถงบรการ ดงน

Mean - S.D. > คาคะแนนทได หมายถง การเขาถงบรการระดบต�า

Mean - S.D. < คาคะแนนทได < Mean + S.D. หมายถง การเขาถงบรการระดบปานกลาง

คาคะแนนทได > Mean + S.D. หมายถง การเขาถงบรการระดบสง


ตำรำงท 4 แสดงคาสมประสทธถดถอย (regression coefficients) ในรปคะแนนดบ (B) และคะแนนมาตรฐาน (Beta) ของ

ปจจยทเกยวของกบการเขาถงบรการทนตกรรมของกลมตวอยาง (Y) โดยการวเคราะหความถดถอยเชงพหแบบ

เปนขนตอน (stepwise)

Table 4 Regression coefficients of factors related accessibility of dental care services of subjects by multiple regression analysis (stepwise technique).

ปจจย B Std. Error Beta t Sig.

(constant) 68.536 0.497 137.826 0.000

การไมไดเรยนหนงสอ - 4.068 1.069 -0.162 -3.806 0.000

อาชพเกษตรกร – 3.292 0.780 -0.219 -4.220 0.000

อาชพรบจาง – 2.858 0.950 -0.142 -3.007 0.003

การอยคนเดยว – 2.751 1.177 -0.099 -2.307 0.021

การมรายไดของตนเอง 1.657 0.725 0.110 2.286 0.023

R = 0.293 , R2 = 0.086 , R2 adjusted = 0.077 , standard error = 7.11063 , R2 change = 0.009, F change = 5.226

บทวจารณ การศกษานพบวาผสงอายรอยละ 75.0 มฟนธรรมชาต

โดยเฉลยมฟนจ�านวน 13.8 ซ ซงจ�านวนฟนเฉลยในการศกษา

นต�ากวาจากรายงานการส�ารวจสภาวะสขภาพชองปากระดบ

ประเทศครงท 7 พ.ศ. 2555(19) ทพบวาผสงอาย 60-74 ป ม

ฟนแทเฉลย 18.8 ซตอคน รอยละ 58.3 ของผสงอายในการ

ศกษานไมได ใสฟนเทยม แตกตางจากการศกษาเรองการใช

บรการฟนเทยมของผสงอายไทย พ.ศ.2552 ทพบวาผสงอาย

ใสฟนเทยมรอยละ 15.6(20) การศกษานพบวาผสงอายรอยละ

50.0 ไปพบทนตแพทยเมอมอาการ เชน ปวดฟน สอดคลอง

กบรายงานการส�ารวจสภาวะสขภาพชองปากระดบประเทศ

ครงท 7 พ.ศ. 2555(19) ทผสงอายใหเหตผลหลกในการไปรบ

บรการคอรสกปวด/เสยวฟนรอยละ 44.4 ภาพรวมของระดบ

ของการเขาถงบรการทนตกรรมของผสงอายในงานวจยน ม

คะแนนรวมทกดานในระดบปานกลาง (69.54) ซงอาจสะทอน

ใหเหนวายงตองมการพฒนาการเขาถงบรการทนตกรรมในผ

สงอายใหดขน แมวาการมนโยบายของหลกประกนสขภาพ

ถวนหนา ทไดก�าหนดใหประชากรไทยทกคน มสทธทจะได

รบบรการสาธารณสขทมมาตรฐานอยางเสมอภาค โดยมการ

ก�าหนดชดสทธประโยชนทางทนตกรรมทครอบคลมการรกษา

ทางทนตกรรมทจ�าเปนพนฐาน ตลอดจนบรการใสฟนเทยม

ฐานพลาสตกส�าหรบผสงอายโดยไมตองเสยคาใชจายอยาง

ชดเจน(21) จงท�าใหผสงอายสวนใหญ (รอยละ 80.4) ทใช

สทธหลกประกนสขภาพถวนหนา สามารถเขาถงบรการทนต-

กรรมไดเพมขน สอดคลองกบการศกษาของวระศกด พทธา-

ศร และเพญแข ลาภยง ใน พ.ศ. 2552(22) ทพบวากลมผสง

อายใชบรการทนตกรรมมากขนในป 2550 เปนผสงอายทใช

บรการของกลมหลกประกนสขภาพถวนหนา อยางไรกตาม

นโยบายหลกประกนสขภาพถวนหนา เปนการเพมการเขาถง

บรการทนตกรรม ในดานของการลดอปสรรคดานคาใชจายใน

การรบบรการทนตกรรม แตการเขาถงบรการของผสงอายยง

มมตดานอนๆ ทส�าคญ โดยเฉพาะดานการเขาถงสถานบรการ

ซงประกอบดวยระยะทางและระยะเวลาการเดนทางจากบานถง

สถานบรการ ทพบวามคะแนนต�ากวาดานอนๆ แสดงวาการเขา

ถงบรการในมตนยงมปญหา ซงอาจจะอธบายไดวาเนองจาก

ผสงอายสวนใหญมโรคประจ�าตว (รอยละ69.9) และสมรรถนะ

ของรางกายลดลง ท�าใหการเดนทางไปรบบรการดวยตนเอง

อาจไมสะดวก โดยเฉพาะสถานบรการทอยหางไกล และการ

คมนาคมไมสะดวก รวมทงยงอาจมคาใชจายอนเกดจากการ

เดนทางไปรบบรการ เชน คารถ รวมถงผสงอายทอาศยอย

คนเดยว ไมมคสมรส ลกหลาน หรอญาตพนองพาไปรบ

บรการ กจะท�าใหผสงอายเหลานนไมสามารถเขาถงบรการ

ไดเทาทควร ซงสอดคลองกบการศกษาของอรวรรณ พมพวง

(2552)(23) ทศกษาการเขาถงบรการสขภาพของผสงอายใน

เขตชมชน เทศบาลนครเชยงใหม พบวาปญหาอปสรรคดาน

การเขาถงแหลงบรการสขภาพ ไดแก ปญหาการเดนทางไป

รบบรการ จ�าเปนจะตองมคนพาไปเนองจากผรบบรการมอาย

มาก เดนไมไหว สายตาไมด เจบเขา ลกหลานไมอยากใหไป

คนเดยวเพราะมความเปนหวง ส�าหรบกลมตวอยางทอยตาม

ล�าพง มปญหาเรองการจดหาคนพาไปสงทสถานบรการ และ

รอนานกวาจะไดรบการตรวจ มความเกรงใจลกหลาน และ

สถานทบรการสขภาพอยไกล และสอดคลองกบการศกษาของ


Hanibuchi และคณะ ใน ค.ศ.2011(24) ทศกษาพบวาท�าเล

ทตงของสถานบรการ มความสมพนธกบการเขาถงบรการ

ทนตกรรมของผสงอาย โดยเฉพาะในผสงอายเพศหญง

ดานการยอมรบในบรการ มคะแนนสงสด (รอยละ 73.43)

แสดงใหเหนวาผสงอายมความพงพอใจในการบรการ ซง

ประกอบดวยความพงพอใจในตวบคลากรและคณภาพในการ

ใหบรการในระดบสง ซงสอดคลองกบการศกษาของ Johara and Hussyeen ใน ค.ศ. 2009(25) ทพบวาความพงพอใจ

ในการรบบรการเกยวของกบคณภาพในการบรการ และผ ให

บรการทเปนมตร ซงคณภาพในการบรการทนตกรรม เปน

ปจจยส�าคญทสงเสรมการใชบรการทนตกรรม นอกจากนยง

สอดคลองกบการศกษาของเอกอนงค อตประชา (2554)(26)

ทพบวาคณภาพการใหบรการและทนตบคลากรทมความสภาพ

อธยาศยด และมความตงใจใหบรการ มอทธพลตอการใช


ปจจยทสมพนธกบการเขาถงบรการทนตกรรมในผสง

อายในการศกษาน ไดแก ระดบการศกษา อาชพ (เกษตรกร

และอาชพรบจาง) การอาศยอยคนเดยว และการมรายไดของ

ตนเอง โดยระดบการศกษาเปนปจจยทสมพนธกบการเขาถง

บรการทนตกรรมในผสงอายในการศกษานมากทสด โดยพบ

วาการไมไดรบการศกษา เปนปจจยทมความสมพนธดานลบ

หรอมความสมพนธเชงผกผนกบการเขาถงบรการทนตกรรม

ของผสงอาย อาจเนองจากผสงอายทไมไดรบการศกษา อาจไม

ไดรบขอมลขาวสารดานสขภาพ สงผลใหเขาถงบรการทนต-

กรรมนอยกวาผสงอายทไดรบการศกษา และการมรายได

ของตนเอง เปนปจจยทมความสมพนธดานบวกตอการเขา

ถงบรการทนตกรรมในผสงอาย ซงสอดคลองกบการศกษา

ของ Ferreina, Antunes and Andrade (2013)(27) ทศกษา

พบวาปจจยทเกยวของกบการใชบรการทนตกรรมในผสงอาย

ชาวบราซล เปนปจจยดานระดบการศกษาและรายได โดยใน

ผสงอายทมระดบการศกษา และรายไดสง จะใชบรการทนต-

กรรมมากกวาผสงอายทมระดบการศกษาและรายไดทต�ากวา

สวนอาชพเกษตรกร และอาชพรบจาง เปนปจจยทม

ความสมพนธดานลบหรอมความสมพนธเชงผกผนตอการเขา

ถงบรการทนตกรรมในผสงอายในการศกษาน อาจเนองจาก

ผสงอายทประกอบอาชพเกษตรกรและรบจาง เปนอาชพท

ตองท�างานหนก มเวลาในการท�างานทไมแนนอน และอาจม

ความสมพนธกบรายไดทไมแนนอน อาจสงผลให ผสงอายท

ประกอบอาชพเกษตรกรหรอรบจาง มอปสรรคดานเวลาและ

คาใชจายในการเขารบบรการทนตกรรม สอดคลองกบการ

ศกษาของ Chaiyasuk (2008)(28) ทศกษาการใชบรการทนต-

กรรมของผสงอายใน อ.เชยงดาว จ.เชยงใหม พบวาปจจยดาน

อาชพมความเกยวของกบการใชบรการทนตกรรม

การอยคนเดยวเปนปจจยทมความสมพนธดานลบหรอ

มความสมพนธเชงผกผนตอการเขาถงบรการทนตกรรมในผ

สงอายในการศกษาน อาจเนองจากการทผสงอายอยคนเดยว

นน ขาดคนทจะคอยชวยเหลอหรอสนบสนนในดานตางๆ เชน

การเดนทางไปรบบรการ คาใชจายในการเดนทางไปรบบรการ

คาใชจายในการรบการรกษา จงอาจเปนสาเหตหนงทท�าให

ผสงอายเขาถงและใชบรการทนตกรรมนอย สอดคลองกบ

การศกษาของ Chaiyasuk (2008)(28) และ Rosales M.(2008)(29) ทศกษาพบวาผสงอายทอาศยอยกบครอบครว

จะมผคอยชวยดแลและเปนแรงสนบสนนทางสงคม ซงผสง

อายในกลมนจะมการใชบรการทนตกรรมมากกวาผสงอายท

อยคนเดยว และ Borreani E., Wright D., Scambler S. and Gallagher E J. ใน ค.ศ.2008(30) ทศกษาพบวาคนใน

ครอบครว เพอนบาน ตลอดจนคนในชมชนมสวนส�าคญตอ

การเออใหผสงอายสามารถเขาถงบรการไดมากขน ดวยการ

อ�านวยความสะดวกใหแกผสงอาย เชน การไปรบไปสงผ

สงอายทสถานบรการ และทางหนวยบรการจดบรการเชง

รก ดงนนในพนทควรจดใหมการดแลผสงอายดวยการจด

รถบรการรบสงใหผสงอายไปรบบรการโดยอาจขอความรวม

มอจากองคกรปกครองสวนทองถน และควรมการจดหนวย

บรการทนตกรรมเคลอนทไปใหบรการยงชมชนเพอใหผสง

อายเขาถงบรการทนตกรรมไดมากขน แมวาจากการศกษา

นผสงอายรอยละ 83.7 สามารถชวยเหลอตนเองไดด แตก

ยงมผสงอายอกรอยละ 15.4 ทยงชวยเหลอตวเองไดบาง

สวน และ รอยละ 0.9 ไมสามารถชวยเหลอตนเองไดเลย

เพอใหเกดความเปนธรรมทางสขภาพในผสงอาย ควรจดให

มบรการทนตกรรมเชงรก มการเยยมบานโดยทนตบคลากร

รวมกบสหวชาชพ รวมถงการดแลแบบเปนองครวม เนองจาก

ปญหาสขภาพชองปากมผลกระทบหรอเปนปจจยเสยงรวม

ตอสขภาพดานอนๆ ตลอดจนสงผลกระทบตอคณภาพชวต

ของผสงอายดวย นอกจากน แบบสอบถามในการศกษาครง

น สรางจากการทบทวนวรรณกรรม การน�าแบบสอบถามไป

ใช ในการศกษาตอไปมความจ�าเปนตองมการทดสอบและ


ปรบปรงใหเหมาะสมกบผสงอายในแตละพนทกอนการน�าไป

ใชจรง โดยอาจจะพฒนาแบบสอบถามใหมความสอดคลอง

กบภาษา วฒนธรรม และบรบทของผสงอายในแตละทองถน

รวมถงจ�านวนขอค�าถามใหมความเหมาะสม เพอพฒนาเครอง

มอใหมคณภาพตอไป

ขอจ�ากดในการศกษาครงน ในการศกษานมขอจ�ากด

คอยงขาดการเกบขอมลสภาวะทนตสขภาพของผสงอาย เชน

โรคฟนผ โรคปรทนตอกเสบ เนองจากผวจยเกบขอมลเฉพาะ

ในสวนจ�านวนฟนธรรมชาตทยงเหลอในชองปากและการใสฟน

เทยมของผสงอาย ซงอาจยงไมสามารถอธบายความเชอมโยง

เรองการเขาถงบรการทนตกรรมกบสภาวะทนตสขภาพของ

ผสงอายไดอยางชดเจน

ขอเสนอแนะในการวจยในอนาคต ควรมการศกษาเรอง

การเขาถงบรการทนตกรรมในกลมผสงอายทชวยเหลอตว

เองไดนอยหรอไมได ทงประเภทตดบานและตดเตยง รวม

ถงผสงอายทเปนกลมผพการ เนองจากเปนกลมทมขอจ�ากด

ดานรางกาย ท�าใหเปนอปสรรคตอการเขาถงบรการ โดยการ

ศกษาถงปญหาและอปสรรค รวมถงการแกปญหาเพอการ

พฒนาการเขาถงบรการทนตกรรมในผสงอายกลมนอยางเปน

รปธรรมดวย

บทสรป ปจจยทสมพนธกบการเขาถงบรการทนตกรรมในผสง

อายในการศกษาน ไดแก ระดบการศกษา อาชพ(เกษตรกร

และรบจาง) การอาศยอยคนเดยว และการมรายไดหลกของ

ตนเอง ดงนนการพฒนาการเขาถงบรการทนตกรรม จงควร

จดใหมบรการทนตกรรมทเออใหผสงอายกลมนไดเขาถง

บรการทนตกรรมมากขน เชน การจดบรการทนตกรรมเชง

รก การเยยมบานเพอใหความรในการดแลสขภาพชองปากแก

ผสงอาย การจดรถบรการรบสงผสงอายไปรบบรการ เปนตน

กตตกรรมประกาศ ผวจยขอขอบคณคณะทนตแพทยศาสตร มหาวทยาลย

นเรศวร ทให โอกาสในการศกษา และบณฑตวทยาลย

มหาวทยาลยนเรศวร ทสนบสนนทนวจยในครงน

เอกสารอางอง1. United Nations. World Economic and Social

Survey 2007. [Cited 2012 May 19].Available from http://www.un.org/en/development/desa/policy/wess/wess_archive/2007wess.pdf

2. สถาบนวจยประชากรและสงคม.มหาวทยาลยมหดล.

ประชากรสงอายในประเทศไทย. สบคนเมอ 11 เมษายน

2557. จาก http://www.ipsr.mahidol.ac.th/ipsr-th/download/news/Aged IPSR 10-1-57.pdf

3. World Health Organization. Oral Health In Age-ing Society. [Cited 2012 May 19]. Available from : http://www.who.int/oral_health/events/Ageing_societies/en/index.html.

4. Petersen PE, Kandelman D, Arpin S, Ogawa H. Global oral health of older people – Call for pub-lic health action. Community Dent Hlth 2010; 27,(Supplement 2): 257-268.

5. Dolan TA, Atchison K, Huynh TN. Access to Dental Care Among Older Adults in the United States. J Dent Educ 2005; 69(9): 961-974.

6. เพญแข ลาภยง, วระศกด พทธาศร. การใชบรการสขภาพ

ชองปากในทศวรรษแรกของระบบประกนสขภาพถวน

หนาไทย. วารสารวชาการสาธารณสข 2556; 22(6):

1080-1090.

7. Mark W. Stanton. Dental Care: Improving Access and Quality. [Cited 2012 June 1]. Avail-able from: http://www.ahrq.gov/.

8. Manski JR. Dental care utilization and retirement. J Public Health Dent 2010; 70(1): 67-75

9. Gulliford M, Figueroa-Munoz J, Morgan M, Hughes D, Gibson B, Beech R, Hudson M. What does ‘access to health care’ mean?. J Health Serv Res Pol 2002. Jul; 7(3),186-188.

10. Aday LA, Andersen RM. Equity of access to medical care: a conceptual and empirical over-view. Medical Care 1981; 19(12 suppl): 4-27.


11. Starfield B. Primary Care: balancing Health Needs, Services,and Technology. New York: Oxford University Press. 1998.

12. Peters DH, Garg A, Bloom G, Walker DG, Brieg-er WR, Rahman MH. Poverty and access to health care in developing countries. Ann N Y Acad Sci 2008; 11(36): 161-171.

13. Guay HA. Improving access to dental care for vulnerable elders. J Dent Educ 2005; 69(9): 1045-1048.

14. Martins A, Barreto SM, Pordeus IA. Utilization of dental services among the elderly in Brazil. Rev Panam Salud Publica 2007; 22(5): 308-316.

15. Penchansky R, Thomas JW. The concept of access: definition and relationship to consumer satisfaction. Med Care 1981; 19(2): 127-40.

16. Cochran WG. Sampling Techniques. John Wiley and Sons, New York; 1953: 50–56.

17. Mini-Mental State Examination(Thai ver-sion,2002). [Cited 2012 May 10]. Available from http://pni.go.th/cpg/dementia-2008.pdf.

18. Australian adult population (WHOQoL-Brief,Aus-tralian version,2006). [Cited 2014 October 12]. Available from http://www.acpmh.unimelb.edu.au/whoqol/whoqol-bref_14.html

19. ส� านกทนตสาธารณสข, กรมอนามย,กระทรวง

สาธารณสข. รายงานผลการส�ารวจสภาวะสขภาพ ชอง

ปากระดบประเทศ ครงท 7 ประเทศไทย 2555. ส�านกงาน

กจการโรงพมพองคการสงเคราะหทหารผานศก.

20. สณ วงศคงคาเทพ. การใชบรการใสฟนเทยมของผสงอาย

ไทย ป 2552. วทยาสารทนตสาธารณสข 2552; 17(2):

45-59.

21. วระศกด พทธาศร, จนทนา องชศกด, ปยะฉตร พชรา

นฉตร. แนวทางการจดชดบรการสขภาพชองปากท

เหมาะสมในนโยบายหลกประกนสขภาพถวนหนาของ

ประเทศไทย. วทยาสารทนตสาธารณสข 2546; 8(1-2):

20-30.

22. วระศกด พทธาศร, เพญแข ลาภยง. การใชบรการ

สขภาพชองปากของคนไทย 5 ปหลงการด�าเนนโครงการ

หลกประกนสขภาพถวนหนา.วารสารวชาการกระทรวง

สาธารณสข 2552; (18): 489-503.

23. อรวรรณ พมพวง. การเขาถงบรการสขภาพในผสงอาย

ในเขตเทศบาลนครเชยงใหม.วทยาศาสตรมหาบณฑต

มหาวทยาลยเชยงใหม, 2552.

24. Hanibuchi T, Aida J, Nakade M, Hirai H, Kondo K. Geographical accessibility to dental care in the Japanese elderly. Community Dent Hlth 2011; Jun,28(2): 128-35.

25. Al-Hussyeen AJ. Factors affecting utilization of dental health services and satisfaction among adolescent females in Riyadh City. Saudi Dental Journal 2009; 22: 19-25.

26. เอกอนงค อตประชา. พฤตกรรมของผบรโภคในการใช

บรการจากคลนกทนตกรรมพเศษ มหาวทยาลยเชยงใหม.

วทยาศาสตรมหาบณฑต มหาวทยาลยเชยงใหม, 2554.

27. Ferreira O de C, Antunes FLJ, Andrade de BF. Factors associated with the use of dental services by elderly Brazillians. Rev Saude Publica 2013; 47 : 1-7.

28. Chaiyasuk K. Dental health service utilization among the elderly people in Chiang Dao district, Chiang Mai province, Thailand. Master of Prima-ry Health Care Management. Mahidol University, 2008.

29. Rosales M. Access to health care among adults and older adults Latinos/Hispanics. Master of Science. California State University, Long Beach, 2008.

30. Borreani E, Wright D, Scambler S, Gallagher EJ. Minimising barriers to dental care in older people. BMC Oral Health 2008; 8(7): 1-15.

The Vision of the Faculty of Dentistry, Chiang Mai University

“To achieve quality academic and research work at the international level, and produce dental graduates with a good knowledge

and sense of community service”

£ Oral Biology and Diagnostic Sciences£ Family and Community Dentistry£ Orthodontics and Pediatric Dentistry

£ Restorative Dentistry and Periodontology£ Prosthodontics£ Oral and Maxillofacial Surgery

Departments

TeachingPrograms Available and Degrees Offered

£ Undergraduate Program The faculty offers a six-year program leading to a Doctor of Dental Surgery Degree (D.D.S.). Currently there are approximately 635 students working towards this degree.

£ Graduate Programs

! There is a graduate program leading to Higher Graduate Diploma in Dentistry.

! There are three more graduate programs leading to Master’s degrees in Dentistry, Orthodontics, and Periodontology.

! There is also one Doctor of Philosophy Program in Dentistry (Ph.D.)

! There will be a graduate program leading to Graduate Diploma in Dentistry in 2016

original article ปัจจัยที่สัมพันธ์กับการ...

Documents