Slayt 1

ORGANZMA VE EVRE LKLER

Burin Ekinci

1http://burcincin.blogspot.com.tr/

1) ORGANZMA VE EVRE

2) UYARILMA HTYACI VE GDLENME

3) DUYUM VE ALGI

2

1) ORGANZMA VE EVREa)Organizma: Her trl canl organizmadr. Psikolojide organizma deyince daha ok insan ve hayvan anlalr. Dier canllar gibi insan da bir evre iinde yaar. evreden etkilenir. Bazen bu etki karlkl olur.

b) evre: Canllar ve dolaysyla insanlarn yaam ve geliimini etkileyen, kapsad canllarla srekli bir madde, enerji alverii iinde bulunan, isel ve dsal tm etkenlerin karmdr. nsann evresi ile etkileimi dier canllara gre daha karmaktr. nsann evresi ile etkileimi fizik, psikolojik, sosyal trden olur. Ayrca etkiletii alan daha genitir.

3

c) Fizik evrenin organizmay etkilemesi: Organizma tm evre trlerinden etkilenir. Organizma ile evre etkileiminin olabilmesi, hem fizik koullara hem de organizmann alclna baldr. Uyarc: Organizmaya etki eden, duyu organlarn harekete geiren her trl etkiye uyarc denir. Ik, ses, tat, basn, koku vb. gibi adlar alrlar. Duyuma neden olan uyarclar d uyarclardr. Davranm nedeni olarak uyarcdan sz edecek olursak; alk, susuzluk, yorgunluk, uyku gereksinimi gibi birok i etkende organizmay harekete geirir.4

Tepki: Uyarclarn organizmay etkiledii anda organizma tarafndan yaplan yaln davranma tepki denir. Refleks (tepki) denilen yaln davranmlar uyarc etkisi ile isten (irade d) ortaya karak devinim, salg gibi tepkilere neden olurlar.

Uyarm: Uyarc-Tepki ilikisine uyarm denir. Basit refleks davranmlarnda uyarm U-T ilikisi biiminde formle edebiliriz. Daha karmak davranlarda organizmann eitli zellikleri etkili olur. Ayn uyarclar farkl tepkilere, farkl uyarclar da ayn tepkiye yol aabilir.

5

5

Duyum: Herhangi bir fizik enerji, bedenimizin o trden bir enerjiye duyarl olan ksmn, yani reseptr (gz, kulak, burun, dil vs.. gibi bir alc organ-duyu organn ) uyarabilir. Uyarclarn duyu organn uyarmas durumuna duyum denir. Duyum eii: Uyarclarn organizmay etkileyebilmesi iin belirli iddet dzeyinde olmas gerekir. Organizmann bir uyarcy almaya balad en alt ve artk alamad en st snr arasndaki blme, duyum eii denir. En alt seviyeye alt eik, st seviyeye de st eik denir. 6

Yetersiz uyarm:

Yetersiz uyarm uyarcnn iddetine ya da alnan toplam uyarm miktarnn azlna bal olmak zere iki biimde ortaya kar.Uyarclarn iddeti, duyum eii snrlar dnda ise uyarm olmaz. Duyum eii snrlar iinde fakat alt eie yakn uyarclar da organizmada yeterli etki yapmad iin uyarma neden olmaz. nk uyarm yetersizdir.

7

Ar uyarm:

iddeti yksek uyarclar ar uyarma neden olur.iddetli grlt, yksek s, basn, iddetli ar vb. gibi durumlarda organizma gereinden ok uyarlr. Bu durum ar uyarmdr.Uzun sren youn alma, byk kentlerin trafik karmaas, hava kirlilii, grlt, i yaamndaki zorluklar vb. Durumlar ar uyarma neden olur.8

Ar uyarm:

Organizma ar uyarm altnda zorlanr ve bu durumdan kurtulmaya alr, diren gsterir.Baarl olamazsa organizma yorgun der, uyumu bozulur.Bozulan uyumu yeniden salamaya alr . Bu duruma dengeleme (homeostasis) denir.

9

Alma, duyarszlama:

Uzun sre ayn uyarc ile kar karya kalan organizmada uyarcnn ilk etkisini, iddetini yitirmesi anlamna gelir.Karanla, kokuya, grltye alma gibi.rnein, bir fabrikaya ilk kez giden kii makinelerin grltsnden rahatsz olur. Bir sre sonra duruma, grltye alr.

10

2) UYARILMA HTYACI VE GDLENMEUyarm canllar iin zorunludur.Hibir i ya da d uyarcnn etki etmedii, hibir uyarmn olmad durumda yaamdan sz etmek mmkn deildir.

11

htiya, drt, gd, gdlenme

htiya (gereksinme): Rahatlk ve uyum salayan, dzenli davranlar kolaylatran isel ya da dsal kimi eylerden yoksun olma durumudur.Homeostatik dengenin bozulmas bir ihtiya, bir yoksunluk olarak duyurulur. Organizma, ihtiya durumunda bir sknt hali, bir i gerginlii duyar.rnein; susuzluk halinde az kurur. Alk halinde mide kaslar kuvvetli bir ekilde gerilip bzlr.

12

htiya (gereksinme):

Dengenin yeniden salanmas iin, ihtiyalarn giderilmesi gerekir.Organizma tarafndan eksikliin hissedilmesi ihtiya; eksiklii gidermek iin organizmada ortaya kan gce drt (drive); organizmann ihtiyac gidermek iin belli bir ynde etkinlik gstermesi eilimine gd (motive, saik) denir.

13

htiya (gereksinme): Gdler organizmada eitli davranlara yol aar.Organizma amacna ulanca doyuma ular. Bu srecin tmne gdlenme (motivation, saiklenme) denir.

14

Gd Trleri Fizyolojik gdler

Organik gdler de denir. Organizmann yaamas, trn devam ettirmesi ile yakndan ilgilidir.Alk, susuzluk, oksijen eksiklii, gereksiz maddelerin atlmas, uyuma dinlenme ihtiyac, cinsellik, uyarlma ihtiyalar fizyolojik gdlere yol aar.Fizyolojik gdler temel gdlerdir, mutlaka tatmin edilmeleri gerekir, ertelenemezler.

15

Toplumsal gdler

Toplumsal gdler insana zgdr.Benliin savunulmas, baka kiilerle iliki kurulmas ile ilgili gdlere toplumsal gdler denir.nsanlarn, baka insanlarla iliki kurmak, toplumda kabul grmek, stat kazanmak, gvenlikte olmak, baarl olmak gibi ihtiyalar vardr.Bu ihtiyalar toplumsal gdlere neden olur.16

3) DUYUM VE ALGIa) Alg

Duyumlar yorumlama, onlar anlaml hale getirme srecidir.Bir olay ya da nesnenin varl zerine duyumlar yoluyla edinilen yaln bilin durumunu ifade eder.Duyum fizyolojik bir olaydr. nsanda grme iitme, tatma, koklama, dokunma, organ duyumlar vardr. Alglama, duyumlarn eitli biimlerde rgtlenip anlam kazanmas, yorumlanmasdr.

17

b) Duyum ve alg

Ik dalgasnn organizmay etkilemesi uyarm, gz etkileyerek renkli grmeyi salamas duyumdur.Alg duyuma baldr. Duyum olmazsa alg da olmaz fakat alg duyumdan te bireydir.lk kez duyumladmz bir eyin ne olduunu bilemeyiz. Belki daha nce duyumladmz baka eylere benzetebiliriz ama onun ne olduunu tam bilemeyiz.18

c) Grme duyumu ve grme algs

Grme duyumunu oluturan enerji ktr.nsan gz 380-760 milimikron dalga boyundaki k nlarn grr. Yani prizmadan geen, gne n grebildiimiz ksmdr. Krmz ve mor aras renkleri grebiliriz.

19

Nasl gryoruz

Cisimlerden gelen n, gzn renkli ksmnn (irisin) evreledii gz bebeinden girip, gz merceinde krlarak a tabaka zerine der.A tabakann zerinde sar leke denen 3mm2 lik bir alanda cismin ters grnts oluur.Sinirler bunu beyne gtrrler ve orada grme ilemi dz olarak tamamlanr.20

Grmenin beyin mekanizmas

Grme merkezi, arka yumrunun zerinde bulunur.Her iki gzn a tabakasnn sa yans, beynin sa yarmkresinin grme merkezine, sol yans da sol yarm kresinin grme merkezine baldr.Beynin her iki yarm kresindeki grme merkezleri almadnda insan gremez.Grme merkezlerinden biri almadnda ise, her iki gzn a tabakalarnn o yanda bulunan yans almaz. Bu durumda gz, ancak gr alannn yarsn grr.21

Renk algs

Young-Helmholtz kuramna gre insan gznn retinasnda tr lif vardr.Bu lifler farkl dalga boylarna farkl duyarllk gsterirler.Bu kurama gre krmz, yeil, mavi ad verilen tr farkllam duyarllmz vardr, teki renkler, bu temel rengin belirgin ekillerde birlemesiyle meydana gelmitir.

22

Renk krl

Kimi insanlar doutan baz renkleri grmezler. Bunlara renk kr denir (daltonizm). ki trl renk krl vardr:Btn renklere kar renk krl. Bunlar dnyay siyah-beyaz filmler gibi grrler.Krmz-yeil renklere kar renk krl. Bunlar da krmz-yeil renkleri gri olarak grrler.Renk krl kaltm yoluyla geer. Erkeklerde grlme skl kadnlardan daha fazladr. 23

d) itme duyumu ve iitme algs

itme duyumu organ kulaktr. Kulan; d, orta ve i kulak olmak zere blm vardr.itme duyumu uyarcs sestir. Cisimlerin titreimi ile oluan basncn hava molekllerine arpmas sonucu ses oluur. Ses dalgalar halinde yaylr.En saf ve en basit ses sins dalgalardr. Temiz ses de denilir.24

Sins dalgalarnn iki zellii vardr:Sesin frekans: Saniyedeki titreim saysn gsterir.Dalga genilii: Sesi oluturan dalgalarn geniliini ve basncn gsterir. Basn arttka ses daha iddetli ya da yksek olur.

25

Ses uyarcsnn zellikleri

Sesin ykseklii: Frekans yksek seslere tiz ses, frekans dk seslere pes ses denir.Sesin iddeti: Ses dalgasnn basncna baldr. Basn arttka ses daha iddetli ya da yksek (land) olmaktadr.Sesin tns: Sesin tns sesin temizliini gsterir. Asl titreimle birlikte meydana gelen baka titreimlerin sese katlmasyla ortaya kar.Ses: ykseklii, iddeti, tns karmak olduunda grlt; dzenli olduunda ise kulaa ho gelen bir nitelik kazanr.

26

Nasl iitiriz

D kulak (kulak kepesi) tarafndan toplanan ses dalgalar orta kulak araclyla (kulak zar, rs, zengi ve eki kemikleriyle) i kulaktaki sinir ularna iletilir.Uyarclar hassas hcrelerce alnr, bu hcreler ses etkilerine duyarldr ve bunlar elektriksel, kimyasal iaretlere evirerek beyne iletirler.Beyne iletilen uyarclar eitli sesler olarak alglanr.27

e) Tatma duyumu ve tatma algs

Tatma duyusu organ dildir.Tat uyarcs ise tkrkte eriyebilen ve sv halde olan her tr maddedir.Tatma ile ilgili alclar dilimizin zerine yerlemitir.Aza alnan sv haldeki maddeler dil zerindeki ukurlara girerek buradaki tat etkilerine duyarl hcreleri uyarr.Bu uyarmlar beyne iletildiinde tat duyumu meydana gelmi olur.Dil yediimiz eylerin prtkl, kaygan, souk, scak.. vb. olmalarna kar da duyarldr. Bylece lezzet duyumu oluur.

28

f) Koklama duyumu ve koku algs

Koklama duyusu organ burundur.Koklama uyarcs hava iindeki gaz haline gelmi kimyasal maddelerdir.Koku, hava ve dier gaz yapl maddeler vastasyla nakledilir ve burun deliklerinden girerek burnun st ksmndaki alc hcreler yoluyla beyne gtrlr.29

g) Dokunma duyumu ve algs

Dokunma duyumu organ deridir.Dokunma duyumu uyancs, deriye deen ya da basn yapan her eydir.Vcudun her yan dokunmaya ayn hassasl gstermez.Dokunma duyumunun olumas iin uyarcnn alnmasndan sonra mesajn sinirlerle beyne tanmas gerekir.Scaklk-soukluk: Scaklk-soukluk duyumlar deri ile alglanrlar ama yalnzca dokunmaya bal deillerdir!!Derimizin soukluk-scaklk etkilerine duyarl olan noktalar dokunmaya duyarl noktalardan farkldr.

30

Ac ve sz: Ac ve szya duyarl olan sinir iplikikleri derinin derin ksmlarnda bulunur. iddetli bask, arpma, yanma, ac, sz derinin derinliklerindeki iplikikleri uyarr.

Ar: Vcutta herhangi bir rselenme ya da yaralanmayla birlikte olan duyumdur.Ar duyumu organizmaya zarar veren etkenlerden kanmay salamas nedeniyle bir savunma mekanizmasdr.

31

h) Dier duyumlar:

Organik duyum: organlardan gelen alk, tokluk, bulant, yorgunluk... vb. gibi duyumlardr.Denge uyumu: Ban duruu, beden hareketlerini denetleme, yer ekimine kar durma ve tm denge ile ilgili duyumlarn beyincik ve i kulaktaki yarm daire kanallaryla ilgisi vardr.Kas duyumu: Kassal duyuma kinestezi de denir. Bu duyumla organlarmzn, bedenimizin ne durumda olduunu anlarz.

32

i) Zaman algs

Zaman algmz greli bir algdr.Objektif zaman ls, gnein hareketlerine gre dzenlenmitir.Subjektif zaman ise yaadmz an iyi, ho grmemize baldr.Yaadmz sre zevkli ise zaman ksa, zevksiz ise uzun olarak alglanr.

33

j) Algda organizsayonu (rgtlenmeyi) etkileyen etmenler

Duyumlarmz srekli yorumlarz, duyumlar youmlarken de onlar bir dzene sokuyoruz.D dnyadaki nesneleri organize btnler olarak alglyoruz.Alglarn biime, dzene sokulmasna algda rgtlenme denir.34

-GruplamaGruplamada nesnelerin birbirlerine yaknl, uzakl, benzerlii, benzemezlii, sreklilii, sreksizlii etkili olur.

-Tamamlamansanlar, grsel dnyalarn uyarmdaki boluklar doldurarak rgtlerler. Bu durum, kopuk paralar yerine btn bir nesne alglamasna yol aar.

35

-Figr-Fon (ekil-zemin) algs

nsanlarn nesne alglamalarndaki balca rgtleyici, eilimdir.Bu, nesnelerin zemine gre gze arpmalarna neden olur.Duvardaki tablo duvara gre ekil, duvar da zemin olarak alglanr.ekili zemin alglar grme alglar dnda da geerlidir.

36

k) Algnn zellikleri

1) Alg alanBelirli bir sre iinde insann ayrt edici tepkiler yapabildii evre, zellik ve varlklarn tmdr.

2) Alg dayanaAlglarmzn, inan ya da fikirlerimizin, davranlarmzn altnda yatan ve bunlar denetleyip snrlandran deerler sistemidir.

37

3) Algda btnlk Bir cismin, bir varln soyut zellikler ya da ayrntlar toplam olarak deil, tmyle alglanmasndan oluan btnlktr.

4) Algda deimezlikBir nesnein evresindeki uyaranlara, yapsndaki deikenlere karn algsal niteliini korumas, ayn nesne olarak alglanamsna algda deimezlik denir.38

5) Figr-fon ilikisi

Figr ya da ton olma durumu bazen deiik alglara yol aar, Khler pervanesinde olduu gibi.Beyaz zemin olarak alglarsak siyah pervane grrz.Siyah zemin olarak kabul ettiimizde beyaz pervane grrz.

39

6) Derinlik algs

Derinlik algsnn olumasnda gemi yaantlarn etkisiyle renilmi olan birtakm kurallar vardr.Grsel derinlik alglamasna neden olan evresel etmenler:1. Biniim: Bize yakn olan eya, uzakta olan kapatr.2. Ik ve glge: Nesneye yaknsak, aydnlk, parlak, uzaksak glgeli grrz.

40

3. izgisel perspektif: Birbirine paralel izgiler bizden uzaklanca kesiiyor gibi grnr.4. Orantl byklk: Nesneler uzaklatka grme orannda kaplad yer klr.

41

41

7) Algda seicilik (dikkat)Organizmaya ayn anda birok uyarc etki eder. Ancak organizma bunlardan bazlarn alglar, bazlarn alglamaz.

8) Alg yanlmalarnsanlarn d dnyadan edindii alglarn bazlar doru deildir. Yanl alglamalarda duyu organlarnn yapsnn ya da gemi yaantlarnn etkisi vardr.

42

llzyonlar (yanlsama)Var olan bir nesne veya canly organik ya da psikolojik nedenlerle yanl alglamadr.

Halsinasyon (sanr)Gerek alg yanlmas deildir. nk sanrlar tamamiyle zihnin icad olan imgelerdir. evrede uyum olmakszn meydana gelirler.

43

l) Algy etkileyen etmenler

a) Algy etkileyen i etmenlerBunlar, duygularmz, gereksinimlerimiz, zihni tutumumuz,hazr bulunma, telkin gibi etmenlerdir. Fizyolojik ya da psikolojik kkenlidirler.b) D etmenlerAlglarmz fiziksel ya da toplumsal kaynakl d etmenlerde etkiler.44

m) Duyum ve alg bilgilerinin uygulama alanlar

Felsefenin temel konularndan biri, bilginin kayna ve geerliliini ele alan bilgi felsefesidir. Bu nedenle alglama konusu felsefenin konusu olmutur.llzyonlarla ilgili bilgiler sinemada kullanlr.Ar duyumu aratrmalar tp alannda uygulanr.45

BEN DNLEDNZ N TEEKKR EDERM!!

46