การเขาถงแบบเปด (Open Access)

เอกพล เกาไพศาลกจ

การเขาถงแบบเปด (Open Access หรอ OA) เปนแนวคดทเรมตนขนในวงการนกวจยทตองการผลกดนใหผใชปลายทางสามารถเขาถงความรทไดจากการศกษาหรอการวจยไดอยางอสระ โดยใชอนเทอรเนตเปนชองทางในการจดเกบและเผยแพรองคความรเหลานน ท าใหการเขาถงผลงานเหลานนท าไดสะดวกรวดเรวมากขน ลดคาใชจายแกผใชปลายทาง อกทงชวยใหการกระจายความรสามารถไปไดกวางไกลขน ดวยเหตผลดงกลาวจงน าแนวคดนมาใชกบเอกสารในการจดท า OA และเรยกเอกสารนนวา “เอกสารเปดสาธารณะ” (OA Literature/ OA Publication)

ปจจยในการท า OA

การจดท า OA เรมตนขนจากนกวจยในวงการวทยาศาสตรตองการเผยแพรความรทไดจากการท าวจยไปสผอานใหไดอยางกวางขวาง โดยมปจจยทสงเสรมใหเกดการสนบสนนในการท า OAขน ประกอบดงตอไปน

1. เปนความปรารถนาของเหลานกวจยและนกวชาการทตองการใหความรทตนไดคนพบจากการศกษาหรอการวจย ไดกระจายออกไปอยางกวางขวาง อกทงมผลตอความกาวหนาใหมอาชพการงานทดขน หรอชอเสยง เปนทรจกในวงการวชาการมากขน ในอดตนกวจยและนกวชาการท าวจยหรอเขยนบทความทางวชาการจะน าบทความของตนใหส านกพมพน าไปตพมพในวารสารวชาการ ซงเปนวธการเผยแพรองคความรทงายทสด แตสทธในตวบทความน นส านกพมพจะเปนผถอลขสทธโดยผเขยนบทความตองมอบหรอบรจาคผลงานของตนใหแกส านกพมพเพอน าไปเผยแพรใหแกผอานตอไป ซงท าใหนกวจยเองมองวาเปนสงทรดรอนในสทธทตนพงมในผลงานของตน จงท าใหมความสนใจในการท า OA ทท าใหผลงานของตนเผยแพรไปไดมากกวาทจะตพมพลงในวารสารวชาการเชงพาณชยเพยงแหลงเดยว และงานวจยของตนท าไดรบการสนบสนนจากแหลงทนตางๆ รวมทงแหลงทนจากรฐซงเปนเงนภาษทไดจากประชาชน นกวจยจงเหนวาความรทไดควรกลบไปสสงคมมากกวาทจะเปนของคนใดคนหนง และแบงปน

2-A2

ประสบการณแกเหลานกวชาการและนกวจยรวมกน หรอบคคลอนๆ ทสนใจเปนสาธารณะ เพอตอยอดสการพฒนาสงคมใหดขน (Suber, 2004)

2. วารสารวชาการมราคาสงขนอยางมาก ดวยทอดตการน าเสนอความรเปนการเผยแพรในวารสารวชาการเชงพาณชย รายไดของส านกพมพจงมาจากผท ซอหรอบอกรบเปนสมาชกเพราะตองการเขาถงองคความรเหลานน แตเมอเวลาผานไปราคาวารสารเพมสงขนอยางมาก จากตารางท 1 ทวเคราะหราคาวารสารในหมวดชวการแพทย(Biomedical) จากกลมวารสารตวอยางในแตละส านกพมพ ระหวางป ค.ศ. 2000 ถง 2006 พบวามราคาทเพมสงขนตอเนอง ระหวางรอยละ 41.5 ถง 104.4 (White & Creaser, 2007, p.19) ขณะทตารางท 2 ศกษาในกลมวารสารทางดานสงคมศาสตรในแตละส านกพมพพบวามการปรบราคาเพมสงขนระหวางรอยละ 47.4 ถง 119.7 (White & Creaser, 2007, p.23) และจากการทวารสารมราคาทสงขนจงท าใหผใชบางกลมไมมก าลงซอทเพยงพอ ท าใหขาดโอกาสทจะเขาถงบทความทอยในวารสารนน ขณะเดยวกนหองสมดเองกไดรบผลกระทบจากการวารสารทสงขน จากการศกษาของ Association of Research Libraries ในป ค.ศ. 1986 พบวาเงนทใชในการน าวารสารเขาหองสมดคดเปนรอยละ 44 ของเงนทงหมด และไดปรบสดสวนเพมขนเปนรอยละ 72 ในป 1998 (Ryan, et.al, 2002) จากภาระคาใชจายคาบอกรบวารสารทสงขนท าใหบางหองสมดจ าเปนตองเลกบอกรบวารสาร ท าใหผใชหองสมดหรอตวผเขยนเองขาดโอกาสในการเขาถงบทความทตองการไดเชนกน

2-A3

ตารางท 1 แสดงราคาวารสารในหมวดชวการแพทย (Biomedical) ระหวางป ค.ศ. 2000 ถง 2006 (White & Creaser, 2007, p. 19) 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 %change

2000-06 No

incl.

Sage 182 217 220 290 339 359 372 104.4% 56 Blackwell 240 265 285 333 377 426 459 90.9% 274 Taylor & Francis 218 243 264 299 334 380 414 90.0% 202 Springer 253 268 292 321 372 435 463 83.2% 219 Nature 395 420 533 600 654 660 693 75.4% 29 Cambridge UP 115 124 151 164 162 170 198 72.2% 25 Nature excl. 350 385 442 523 561 561 589 68.3% 23 Elsevier 569 596 638 696 750 823 859 51.0% 388 Wiley 500 585 660 594 645 695 755 51.0% 42 Lippincott 195 243 274 272 254 270 394 50.2% 208 Oxford Journals 281 300 330 333 351 369 397 41.5% 54

ตารางท 2 แสดงราคาวารสารในหมวดสงคมศาสตร (Social Sciences) ระหวางป ค.ศ. 2000 ถง 2006 (White & Creaser, 2007, p. 23)

2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 %change 2000-06

No incl.

U. of Chicago 54 61 76 78 75 115 119 119.7% 16 Blackwell 127 145 167 193 219 242 269 107.1% 210 Sage 179 212 220 286 328 342 359 100.8% 162 Taylor & Francis 155 174 191 210 235 265 300 93.5% 373 Springer 147 163 180 185 210 221 243 65.5% 48 Oxford Journals 105 114 123 140 149 158 173 65.1% 48 Wiley 318 381 436 383 420 471 513 61.2% 39 Cambridge UP 79 86 95 99 100 111 122 54.5% 29 Lippincott 187 226 264 260 248 260 283 51.5% 17 Elsevier 314 337 360 394 415 436 464 47.4% 246

2-A4

3. พฒนาการของเทคโนโลย โดยเฉพาะอนเทอรเนตทเปนชองทางในการเผยแพรขอมลออกไปไดอยางรวดเรวและขณะทการน าบทความวจยไปตพมพในวารสารมกระบวนการตรวจสอบคณภาพของบทความโดยผทรงคณวฒและการจดท ารปเลมใชเวลาในแตละขนตอนนานกอนจะตพมพเผยแพร ซงอาจท าใหขอเทจจรงหรอความรทนกวจยคนพบไมมความทนสมย ท าใหผทสนใจศกษาขอมลไมสามารถน าไปใชตอยอดองคความรไดรวดเรว ขณะทความตองการของเหลานกวจยตองการใหความรทไดจากการศกษามการเผยแพรไปไดอยางรวดเรวและอนเทอรเนตนนเปนแหลงทสามารถเผยแพรไดอยางรวดเรวโดยไมจ ากดสถานทและเวลา ดวยความสะดวกของอนเทอรเนตท าใหการเผยแพรขอมลท าไดงาย เชน การท าเวบไซต การเขยนขอความหรอท าบทความสวนตวลงบนเวบบลอก (Web log หรอ Blog) ของตวเอง จากสวนนเองท าใหนกวจยใหความสนใจในการเผยแพรผลงานของตนเองโดยใชอนเทอรเนตเปนสอ ตวอยางของการเผยแพรในระยะแรกทใชอนเทอรเนตเปนสออยในรปของ Public Domain ทมลกษณะคลายคลงกบการจดท า OA คอ โครงการกเตนเบรก (Project Gutenberg) โดย Michael Hart ในป ค.ศ. 1971 มวตถประสงคในการแปรผลงานวรรณกรรมทหมดอายลขสทธใหเปนสาธารณะ ปจจบนมมากกวา 33,000 เรองทสามารถถายโอนหรอบนทกผานอปกรณตางๆ ไดเชน คอมพวเตอร โทรศพทมอถอโดยไมมคาใชจาย ท าใหเกดแรงผลกดนขนโดยเฉพาะในชวงปลายทศวรรษท 1990 มาถงตนทศวรรษท 2000 เกดแนวคดทผเขยนตองการเผยแพรผลงานออกเปนสาธารณะโดยผลตเปนดจทลและใหบรการบนอนเทอรเนต เปนทมาของ OA ในเวลาตอมา (Suber, 2010)

4. พฒนาการของเทคโนโลยแบบเปด (Open Technology) ทเปนแนวคดเบองตนทเลงเหนประโยชนอนมหาศาลจากการรวมมอกนของกลมคนในการแบงปนความรและทรพยากรรวมกน (ชยโย, ม.ป.ป.) จากแนวคดเทคโนโลยแบบเปดจงกอใหเกดแนวคดแบบเปดตางๆ เชน มาตรฐานแบบเปด (Open Standards) โปรแกรมรหสเปด (Open Source Software – OSS) เปนตน พฒนาการของเทคโนโลยแบบเปดเปนประโยชนตอการจดท า OA ไดหลายทาง เชน แนวคดของโปรแกรมรหสเปดในการเปดเผยชดรหส (Source code) ของนกพฒนาโปรแกรมเพอใหผใชสามารถน าไปศกษาเพอน าไปดดแปลงหรอพฒนาตอยอดตอไปไดโดยอยภายใตเงอนไขทก าหนดไว ท าใหมการพฒนาโปรแกรมไปอยางรวดเรว นอกจากนยงเปนสงอ านวยความสะดวกในการจดท า OA โดยบคคลทสนใจสามารถจดท าเอกสาร OA โดยเลอกใชโปรแกรมรหสเปดเปนโปรแกรมทใชจดท า OA ได เชน การจดท าคลงความร (Repository) การท าฐานขอมลออนไลน (Online Database) เพอรวบรวมเอกสารทเปนเอกสาร OA แลวใหผใชสามารถเขาถงไดอยางเสร ทงการประยกตดดแปลงใหโปรแกรมใหมขอบเขตการท างานตามความตองการในการจดท า OA และชวยประหยดงบประมาณโดยการใชโปรแกรมรหสเปดแทนการซอโปรแกรมลขสทธในการจดท าและจดเกบ

2-A5

OA อกเทคโนโลยแบบเปดทสงเสรมการท า OA คอมาตรฐานแบบเปด ทใชแนวคด Interoperability คอใหการท างานรวมกนไดแมไมไดใชโปรแกรมหรอระบบเดยวกน ท าใหสามารถเขาถงองคความรจากแหลงตางๆ ไดมากขน เมอมความเปนมาตรฐานเดยวกนแลวกท าใหการท า OA มประสทธภาพและประสทธผลมากขน (Corrado, 2005)

จากปจจยท งหมดจงท าใหเหลานกวจยเกดแนวคดทใหมการจดท า OAขน โดยใชอนเทอรเนตเปนสอในการเผยแพรผลงานของตน และไมมคาใชจายและขอผกมดทางดานลขสทธเพอเปดโอกาสใหผใชเขาถงไดอยางเสร

หลกการและแนวคดในการท า OA

OA มแนวคดทเกดขนจากความตองการใชอนเทอรเนตเปนสอในการเผยแพร หลกการเบองตนของ OA จากการประชมทส าคญ 3 แหงคอ the Budapest Open Access Initiative ในป 2002, the Bethesda Principles ในป 2003 และ the Berlin Declaration on Open Access ในป 2003 การประชมแตละแหงใหค าจ ากดความของ OA ออกมาแตกตางกนเลกนอย แตมหลกการพนฐานทตรงกนคอ “ผใชเขาถงไดทางอนเทอรเนตทงการคนหาบทความและน าไปอาน ถายโอน ท าส าเนา แจกจายตอ โดยปราศจากเงอนไขดานกฎหมายและคาใชจาย ผเขยนบทความสามารถควบคมสทธในตวบทความนนเมอถกน าไปอางถง และบทความฉบบเตมตองถกน าไปจดเกบในคลงความรเพอใหผใชสามารถสบคนผานอนเทอรเนตได” (Funk, 2007)

ในการจดท าเอกสาร OA ในระยะแรกจะเนนเกยวกบบทความวจยเปนสวนใหญ จงมค าทใชเรยกบทความหรอเอกสารทถกน ามาจดท าเปน OA เนองจากการท าเอกสาร OA นนสามารถน าเสนอไดในรปแบบทหลากหลาย เพอเปนทางเลอกส าหรบนกวชาการและนกวจย ประกอบดวย

- Preprint หมายถงบทความทเขยนขนกอนไดรบการตรวจสอบคณภาพ (Pre-peer-reviewed) หรอเปนบทความตนฉบบทเขยนขนเปนครงแรกเพอสงใหส านกพมพน าใหผทรงคณวฒพจารณาดานคณภาพกอนน าไปตพมพ และผเขยนสามารถน าไปแบงปนใหแกนกวจยคนอนผานชองทางอนเทอรเนต เชน สงทางแฟกซหรออเมลกอนสงตพมพ เปนตน

- Postprint หมายถงบทความทผานการตรวจสอบคณภาพโดยผทรงคณวฒ (Post-peer-reviewed) และผานการแกไขเรยบเรยงใหมจากผเขยนตามขอเสนอแนะของผทรงคณวฒเพอเตรยมน าไปตพมพลงในวารสาร

- E-print หมายถงบทความทอยในรปแบบดจทล ใชเรยกเอกสารทงทเปน Preprint และ Postprint

2-A6

- Grey Literature หมายถงเอกสารอนทไมใชบทความวารสาร เปนเอกสารทถกผลตขนจากรฐ สถาบนการศกษา องคกรธรกจหรออตสาหกรรม ท ง ท เ ปนสงพมพและเอกสารอเลกทรอนกส แตไมไดอยในการควบคมดแลของส านกพมพเชงพาณชย ในอดตครอบคลมเอกสารประเภทรายงานเชงวชาการ วทยานพนธ จดหมายเวยน แผนประกาศทไมไดถกจดระเบยบหรอไมไดเผยแพรสสาธารณะ มกการใชเพอเผยแพรขาวสารภายในองคกรเปนหลกหรอส าหรบใชในทจ ากด ตางกบ Preprint หรอ Postprint ทท าขนเพอเผยแพรขอมลออกสสาธารณะ

ดวยแนวคดในการเผยแพร OA ทหลากหลาย BOAI (2002) จงเสนอใหมการจดท า OA ขนมา 2 ประเภทเพอใหเปดเปนสาธารณะใหผใชเขาถงได ประกอบดวย

1. Self-archiving หรอทเรยกวา “Green OA” เกดขนระหวางกระบวนการน าบทความไปตพมพในวารสารซงมหลายขนตอนและใชเวลานานกอนไดรบการตพมพ Self-archiving เพมทางเลอกใหผเขยนสามารถน าบทความของตนไปเกบไวในคลงความรบนอนเทอรเนตเพอใหผอนสามารถดาวนโหลดเอกสารนนๆ ได โดยผานเงอนไขขอตกลงกบส านกพมพทใหอนญาตใหเผยแพรเอกสารประเภทใดลงไปบนอนเทอรเนต Self-archiving มลกษณะการเกบทงการจดเกบบนเวบไซตสวนตวของผเขยนเอง หรอมองคกรตนสงกดของผเขยนชวยดแลในการจดเกบและควบคมเอกสารในคลงความรขององคกร เอกสารทน ามาจดเกบแบบ Self-archiving เปนไดทง Preprint และ Postprint แตจะไมมการประเมนคณภาพของเอกสารเพอน ามาจดเกบ

2. Open Access Journal (OAJ) หรอทเรยกวา “Gold OA” เปน OA ทส านกพมพจะเปนผน าบทความทผเขยนไดสงมาไปจดท าเปน OA โดยทเจาของบทความหรอองคกรตนสงกดเปนผ จายคาจดท า OA ใหแกส านกพมพ ซงเอกสารทท าเปน OA รวมทงบทความทตพมพจะถกน าไปจดเกบในคลงความรบนอนเทอรเนตของส านกพมพหรอแหลงทก าหนดไวเพอเผยแพรพรอมกน ผเขยนเปนผสนบสนนคาใชจายในการจดท าทงหมด ประเดนทส าคญของการจดท าแบบ Open Access Journal คอบทความเหลานนจะมผทรงคณวฒท าการประเมนคณภาพเพอใหเนอหาในบทความมคณภาพกอนน าไปเผยแพรตอไป เพราะบนอนเทอรเนตมขอมลจ านวนมหาศาลทยงไมไดถกคดกรอง ขอมลทไดอาจไมมคณภาพหรอไมสามารถน าไปใชไดจรง ดวยเหตผลดงกลาวจงมความตองการใหเอกสารทท าเปน OA มการตรวจสอบคณภาพของเนอหาเหมอนกบบทความทตพมพในวารสารรวมถงตองเปดเปนสาธารณะเพอใหผใชสามารถเขาถงได

2-A7

ประโยชนของการจดท า OA

การจดท า OA นนมใหผลกระทบโดยตรงตอเหลานกวจยกบส านกพมพ รวมไปถงบรรดาหองสมดตางๆ เนองจากทางออกในการเผยแพรขอมลใหกระจายไปไดกวางไกลขน ซงในทนจะอธบายถงประโยชนของการจดท า OA ทมตอวงการตางๆ ดงตอไปน

1. ประโยชนตอวงการศกษา วงการศกษาไดรบประโยชนจากการท า OA อยางมาก ซงหองสมดซงเปนแหลงรวมความรส าหรบการศกษาไดรบผลกระทบโดยตรงจากภาวะวกฤตราคาวารสาร (Serial crisis) ทการบอกรบการเปนสมาชกของวารสารทางดานวชาการมราคาทสงขนอยางมาก แมวาราคาคาบอกรบเปนสมาชกจะเรมคงทแตกยงคงเพมขนอยตลอดเวลา ดวยเหตนหองสมดจ าเปนตองควบคมคาใชจายภายในหองสมดเองซงอาจน าไปสการยกเลกการบอกรบเปนสมาชก โดยเฉพาะวารสารในหมวดวทยาศาสตร เทคโนโลย และการแพทยจะมราคาทสงมากท าใหเปนปญหาในการจดสรรงบประมาณ ดวยเหตผลขางตนเองท าใหหองสมดตองมการปรบตวเพอทจะสามารถใหบรการผใชไดอยางทวถง จงท าใหเกดความรวมมอตางๆ ขน เชน ภาคหองสมด (Library consortia) บรการยมระหวางหองสมด เปนตน เพอใหมอ านาจในการเจรจาตอรองกบส านกพมพตางๆ ไดมากขน แตอยางไรกตามหองสมดเองยงคงตองการใหเอกสารทใหบรการในหองสมดมความนาเชอถอและใชอางถงได การจดท า OA จงเปนทางเลอกทดทจะเปนศนยกลางของการจดเกบขอมลดวยการท าคลงความร (Repository) การแนะน าแหลงขอมลทเขาถงไดเสร หรอการใหการสนบสนนทางการเงนแกนกวชาการหรอนกวจยในการผลต Open Access Journal การสนบสนนใหมการท า OA ในหองสมดจะชวยแกไขปญหาในเรองราคาของวารสารทมราคาสง การขยาย OA ไปในวงกวางจะท าใหหองสมดสามารถกระจายการเขาถงตวเอกสารไดทวถงขนและชวยใหหองสมดสามารถดแลการบรหารการเงนส าหรบการจดหาวารสารส าหรบใหบรการในหองสมดไดงายขนโดยทชวยลดความเสยงตอการเสยสงพมพบางฉบบทมความจ าเปนของหองสมดออกไปได อกทงยงสงผลตอการจดอนดบจากมหาวทยาลยทวโลก ทมการประเมนคณภาพของทรพยากรสารสนเทศทมบนเวบไซตของมหาวทยาลย เรยกวา Webometrics ซงการท า OA เปนการเพมโอกาสทดทจะท าใหมหาวทยาลยไดรบการจดอนดบใน Webometrics ทสงขนอกดวย (OASIS, 2009)

นกเรยน/นกศกษากเปนกลมหนงทมความตองการใชผลงานวชาการเชนเดยวกนส าหรบการน าไปใชในการคนควาหรอท าการวจยของตนเอง และเชนเดยวกนในบางครงนนนกศกษากขาดโอกาสทจะเขาถงงานวชาการบางชนเนองดวยเหตผลตางๆ เชน ไมไดเปนสมาชกของวารสารนนๆ ท าใหเขาถงเอกสารฉบบเตมไมได หรอถงแมจะเขาไดในบางฉบบแตสถาบนทนกศกษาสงกดอยก

2-A8

ไมสามารถทจะจดสรรมาใหบรการไดทกคนเนองดวยงบประมาณทมจ ากด ท งทบทความในวารสารวชาการมเปนจ านวนมาก จากการศกษาของ Jinha (2010) พบวามวารสารทมการประเมนโดยผทรงคณวฒมากกวา 26,000 ชอและบทความวชาการ/วจยกวา 50 ลานบทความทถกตพมพซงเปนแหลงขอมลมหาศาลทนกเรยนหรอนกศกษาสามารถน าไปใชในการศกษาคนควาได จากปญหาดงกลาว OA จงเปนทางเลอกทจะเปดโอกาสนกเรยน/นกศกษา มโอกาสเขาถงเอกสารหรอบทความไดมากขน ท าใหการท างานตางๆ ท าไดงายขนและมคณคามากขน ซงประโยชนของ OA ทมตอนกเรยน/นกศกษา ท าใหการเขาถงเอกสารบทความตางๆ ไดมากขนท าใหการคนควาส าหรบการท างานหรอการศกษาวจยตางๆ ท าไดอยางรวดเรวและมประสทธภาพมากขน รวมไปถงการเขาถงเอกสารเหลานนจากภายนอกสถาบนดวยการใชอนเทอรเนตซงท าใหสามารถเขาถงไดงายโดยไมมขอจ ากดดานสถานท (SPARC, 2008)

2. ประโยชนตอวงการวจย การท า OA จะเปนประโยชนวงการวจยเพราะผลงานทถกท าเปน OA จะเขาถงไดงายขน ผคนสามารถเขาถงและน าไปใชไดงายขน ท าใหมการอานและน าไปอางถงหรอพฒนาตอยอดในอนาคตทจะท าใหงานวจยหรองานวชาการเหลานนมคณคาและเปนทยอมรบในดานวชาการของผเขยน (SPARC, 2008) ท าใหเกดการขบเคลอนในการสรางผลงานดๆ อยางตอเนอง ดวยพฒนาการทางดานทางดานอนเทอรเนต ท าใหคนทสนใจในหวขอทเกยวของกบงานทมการท าการวจยหรอคนควาไวอยแลว (ทถกท าเปน OA แลว) สามารถเขาถงตวเอกสารเหลานนไดโดยผานโปรแกรมคนหา (Search engine) เชน Google หรอคลงจดเกบเอกสาร (Repository) ทงทเปนเวบไซตสวนตวหรอเปนของหนวยงาน/องคกรทเปนตนสงกดของนกวจยนนๆ ซงสรางความสะดวกแกผใชไดงายกวาการสบคนบทความทจดท าเปนฐานขอมลวารสารเชงพาณชยทหองสมดบอกรบเปนสมาชก (OASIS, 2010)

นอกจากนแลวการท าโครงการวจยแตละครงมตนทนในการท าทคอนขางสงและใชระยะเวลาในการจดท าเปนเวลานาน ดวยเหตนเหลานกวจยเองตองการใหความรทไดจากการศกษาวจยถกเผยแพรออกไปอยางรวดเรวและทวถง และในอดตเองความรวมมอระหวางเหลานกวจยทมอยทกมมโลกเองท าไดยากเพราะปญหาดานการสอสารและขอจ ากดในการเขาถงงานวจยเหลานน การทนกวจยท าผลงานการศกษาของตนใหเปน OA จะสงเสรมใหมการแบงปนขอมลไดงายและกวางไกลมากขน ซงชวยใหเหลานกวจยหรอนกวชาการทศกษางานในดานเดยวกนสามารถเขาถงเอกสารไดงายมากขน ชวยใหการศกษางานดานนนๆ มความคบหนาไดรวดเรวขน (OASIS, 2010)

2-A9

นอกจากทนกวจย/นกวชาการจะไดรบประโยชนจากการจดท า OA แลว สถาบนตนสงกดเองยงไดรบประโยชนดวยเชนกน เชนเดยวกนมหาวทยาลยซงเปนแหลงทส าคญทมการวจยและเผยแพรองคความรแหงหนง การจดท า OA ท าใหมการเขาถงผานเวบไซตซงจะชวยสรางผลกระทบ ตองานวจยทงในแงการเขาถงและการอางถง ขอมลตางๆ ทถกจดเกบอยางเปนระเบยบท าใหงายตอการสบคนและเผยแพร การประเมนคณภาพของงานวจยและบคลากรท าไดสะดวกขนและชวยใหการจดการดแลงานวจยตางๆ มประสทธภาพมากขน ถอเปนชองทางของสถาบนทางหนงในการเผยแพรงานวจยและพฒนาคณภาพของสถาบนไดเปนอยางด (OASIS, 2009)

3. ประโยชนตอองคกรธรกจ องคกรธรกจกไดรบประโยชนจากการท า OA เชนกน เรมตนจากการทส านกพมพเชงพาณชยเองปรบตวเองจากการตพมพวารสารวชาการเชงพาณชยเพยงอยางเดยว มาเปนการรบท า OA ในรปแบบ Open Access Journal มากขน ท าใหส านกพมพเองสามารถเสนอทางเลอกใหเลอกรปแบบในการจดพมพใหแกผเขยน ส านกพมพยงสามารถประหยดคาใชจายในสวนตางๆ เชน การจางผทรงคณวฒในการตรวจสอบคณภาพของเนอหา คาจดพมพ ฯลฯ เพราะเปนสวนทผเขยนเปนผสนบสนนคาใชจายในการท าเอกสาร OA นอกจากนยงเปนการสงเสรมการท าประโยชนกลบสสงคมไดอกทางหนงของหนวยงาน/องคกรธรกจตางๆ ภายใตแนวคดเดยวกบนกวจย/นกวชาการทตองการคนความรกลบสสงคมเพอการพฒนาประเทศตอไป (OASIS, 2010) รวมถงมผลประโยชนตอโอกาสทจะลดความเสยงในการผลตสนคาเกนความตองการไดเชนกน จากกรณศกษาส านกพมพ Bloomsbury ทอนญาตใหงานเขยนของส านกพมพใหสามารถเขาถงบนอนเทอรเนต ภายใตสญญาอนญาต Creative Commons และจดพมพในรปแบบ Publish-on-demand (POD) หรอตพมพตามค าสงซอ ซงพบวาสามารถขยายฐานลกคาไดกวางขนเนองจากมการเขาถงไดงายขนผานอนเทอรเนต ท าใหผทสนใจในตวเลมสามารถสงซอไดในภายหลง (Murphy, 2009)

แถลงการณเกยวกบ OA

เมอเกดแนวคด OA เกดขนจงมการประชมเพอหาความหมายและแนวทางในการจดท า OA ขน ในแถลงการณจะอธบายแนวคดและความหมายตางๆ ของค าวา Open Access เพอทจะสงเสรมใหเกดการจดท า OA ขนในอนาคต ค าแถลงการณเกยวกบ OA ทเปนทยอมรบกนในวงกวางประกอบไปดวย Berlin Declaration on Open Access to Knowledge in the Sciences and Humanities, Bethesda Statement on Open Access Publishing, Budapest Open Access Initiative แตละแหงไดมประเดนและสาระส าคญดงน

2-A10

1. Budapest Open Access Initiative เปนแถลงการณจากการประชมทจดขนในเมอง Budapest ประเทศฮงการ ในวนท 14 กมภาพนธ 2002 มสาระส าคญจากการพบวาการน าเทคโนโลยใหมประกอบกบการเผยแพรองคความรแบบเดมสามารถสรางการน าเสนอองคความรแบบใหม ซงในอดตนนนกวทยาศาสตรเองตองการน าผลการวจยไปเผยแพรเพอใหความรใหมโดยไมตองเสยคาใชจาย การเกดอนเทอรเนตขนชวยใหสามารถเผยแพรบทความทผานการตรวจสอบคณภาพได ลดการปดกนการเขาถง ชวยตอยอดการท าวจย เพมพนความร และแบงปนความรใหกระจายไปสผ ขาดแคลนเพอเสรมสรางใหมความรมากขน

จากเหตผลตางๆ ท าใหการเขาถงไดอยางอสระผานเครอขาย ซงเรยกวา OA ถกจ ากดในวงการวารสารวชาการมาอยางยาวนาน และจากการคนพบวา OA ชวยใหผอานสามารถสบคนความรทตองการรวมถงผลงานทเกยวของกน รวมถงชวยใหงานของผเขยนมการเผยแพรไปไกลขนและมผลตอ Impact factor ในวงการวชาการไดดขน และดวยความตองการทจะรกษาผลประโยชนเหลานน จงไดมการเรยกรองใหสถาบนหรอบคคลทสนใจทจะสงเสรมใหการเขาถงงานเขยนไดอยางอสระ ขจดอปสรรคตางๆ โดยเฉพาะอปสรรคทางดานราคา ยงมการสนบสนนมากขนกจะไดรบผลประโยชนจาก OA มากขนเชนกน

ดวยความตองการใหงานเขยนตางๆ สามารถเขาถงไดอสระ เหตผลหลกของการท า OA คอการใหผใชสามารถเขาถงบทความทผานการตรวจสอบคณภาพแลว และสามารถแสดงขอคดเหนเพอใหบทความมคณภาพมากขน ดวย OA นหมายถงการเขาถงไดอสระ อนญาตใหผใชน าไปใชไดอยางเสร โดยมขอก าหนดทางลขสทธทจะตองอยภายใตการควบคมของผเขยนเมอน าไปอางอง นอกจากนพบยงท าใหประหยดคาใชจายและขยายการเผยแพรองคความรไปในวงกวางในคราวเดยวกน จงไดเสนอรปแบบการท า OA เปน 2 ประเภท คอ Self-Archiving และ Open-access Journals โดยบทความเหลานนไมมขอจ ากดในการเขาถง ใชวธการตางๆ ทจะท าใหไมมการเรยกเกบคาใชจายจากผใช โดยใชการสนบสนนทางการเงนจากแหลงตางๆ ไมวาจะเปนรฐบาล หรอองคกรผใหทนสนบสนนการท าวจย มหาวทยาลยหรอองคกรตนสงกดของนกวจยนน (“Budapest Open Access,” 2002)

2. Bethesda Statement on Open Access Publishing เปนแถลงการณจากการประชมทจดขนเมอวนท 11 เมษายน 2003 ทสถาบน Howard Huges Medical ในรฐ Maryland ประเทศสหรฐอเมรกา โดยมจดประสงคเพออภปรายถงงานวจยทางดานชวการแพทย (Biomedical) เพอหาหนทางทจะท าให OA เปนแนวทางหลกส าหรบงานเขยนทางดานวทยาศาสตร โดยมจดมงหมายใหทกกลมทมสวนเกยวของไมวาจะเปน องคกรผสนบสนนการท าวจย นกวจย ส านกพมพ และผใชท

2-A11

จะชวยสนบสนนใหมการจดท า OA และใหนยามของการจดท า OA วา “ผเขยนและผถอลขสทธอนญาตใหผเขาถงผลงานไดอยางเสร อกทงผลงานฉบบสมบรณจะตองท าใหอยในรปแบบเอกสารอเลกทรอนกสทเปนมาตรฐานและจดเกบไวในคลงความรทไดรบการสนบสนนจากสถาบนหรอหนวยงานตางๆ ทตองการเปดใหเปน OA อยางนอย 1 แหง โดยไมจ ากดสทธในการเขาถง รวมถงเกบรกษาผลงานในระยะยาว” (Suber, 2003)

แถลงการณฉบบเดยวกนนยงอธบายประโยชนและแนวทางทหนวยงานทสนบสนนในการท าวจย หองสมดและส านกพมพ รวมถงนกวจยในวงการวทยาศาสตร จะชวยสงเสรมใหมการจดท า OA ได อธบายดงน

1. แถลงการณของสถาบนหรอหนวยงานผใหทนการท าวจย จากการประชมมแนวทางรวมกนวาประโยชนของการจดท า OA จ าเปนตองไดรบความรวมมอจากสถาบนหรอหนวยงานผใหทนในการท าวจยโดยการ

1. สงเสรมใหผลงานทมในหนวยงานถกจดท าในรปแบบ OA เพอใหสามารถเขาถงไดจากทกท อนเปนประโยชนตอนกวจยและนกวชาการ

2. ชวยเหลอในคาใชจายส าหรบการจดท าเปน OA ทผานการคดกรองคณภาพแลว

3. ประสงคใหเนอหาภายในชนงานของผเขยนทถกตพมพเปนสงทจะท าใหผเขยนไดรบความกาวหนาในอาชพ ไมใชจากชอวารสารทบทความนนตพมพ

4. สงเสรมใหใชจ านวนของเอกสารทถกท าเปน OA ส าหรบการพจารณาประเมนคณคาของสถาบนหรอหนวยงานนน

2. แถลงการณของหองสมดและส านกพมพ หองสมดและส านกพมพจะเปนสวนส าคญในการสงเสรมการเผยแพรงานวจยทางวทยาศาสตรทควรเปดใหเขาถงไดอยางเสร อธบายดงตอไปน

2.1 แนวทางของหองสมด 2.1.1 พฒนากลไกในการพฒนาการท า OA และกระจายไปสชมชน 2.1.2 ใหการฝกสอนรวมถงอธบายถงประโยชนของการท า OA ใหผใช 2.1.3 ท าการแนะแหลงสารสนเทศทจดท า OA

2.2 แนวทางของส านกพมพ 2.2.1 เสนอทางเลอกในการจดท าเปน OA ใหแกนกวจยทน าผลงานมา

ตพมพในวารสารทส านกพมพเปนผจดท า

2-A12

2.2.2 ประกาศถงขนตอนและระยะเวลาในการท าบทความในวารสารไปเปน OA

2.2.3 รวมมอกบส านกพมพอนในการพฒนาเครองมอทจะอ านวยการท าตนฉบบในรปแบบเอกสารอเลกทรอนกสทเปนมาตรฐานส าหรบการจดเกบและงายตอการสบคน

2.2.4 ใหการรบรองวารปแบบการจดท า OA ทผเขยนเปนผออกคาใชจายจะขจดปญหาในการเขาถงเอกสารของนกวจยทขาดแคลนการเขาถงโดยเฉพาะในประเทศทก าลงพฒนา

3. แถลงการณของนกวทยาศาสตรและกลมนกวจย งานวจยทางวทยาศาสตรมกระบวนการท างานทเปนอสระ ซงนกวทยาศาสตรเอง

มความสนใจทผลลพธของงานวจยทถกเผยแพรไปอยางกวางขวาง ดวยเหตนนกวทยาศาสตรจงมขอสรปรวมกนทวา

1. สนบสนนในหลกการของการจดท า OA 2. การจดพมพถอเปนพนฐานหลกของกระบวนการท าวจย คาใชจายของ

การตพมพจงเปนคาใชจายหลกในการท าวจย 3. ชมชนนกวทยาศาสตรเหนพองกนทจะสนบสนนการจดท า OA ในทก

งานวจยทไดตพมพ เพอแบงปนประสบการณและความรทไดรบใหแกนกวจยรวมถงบคคลอนทไดรบประโยชนจากงานวจย

4. ใหค ามนทจะสนบสนนการท า OA ดวยการตพมพ แกไขและเรยบเรยงผลงานของตนลงในวารสารทจดท า OA

5. ใหการสนบสนนทจะประเมนถงคณคาของเนอหาในบทความมากกวาชอของวารสารทบทความไดตพมพ

6. เหนพองกนวาการศกษาถอเปนสวนส าคญทจะท าใหการท า OA ประสบความส าเรจ โดยการอธบายถงความส าคญและเหตผลถงการสนบสนนใหมการท า OA (Suber, 2003)

3. Berlin Declaration on Open Access to Knowledge in the Sciences and Humanities

เปนแถลงการณทเกดขนจากการประชมนานาชาตในกรงเบอรลนในวนท 22 ตลาคม ค.ศ.2003 โดย Max Planck Society เปนองคกรทแตงตงขนเพอหาค านยามของค าวา Open Access มสาระส าคญ เปาหมายของการประชมนคอการขยายสารสนเทศเขาไปในสงคมและสามารถน าไปใชไดทงทเปนการเผยแพรขอมลแบบดงเดมและวธใหมโดยการท าเปน OA จากการประชมไดขอสรปวา OA จะเปนแหลงขอมลทครอบคลมความรและมรดกทางวฒนธรรมของมนษยทเปนทยอมรบในวงการ

2-A13

วทยาศาสตร การทจะจดตง OA ขนจ าเปนตองมความเหนพองกนวาทกๆ งานไมวาจะเปน ผลลพธจากงานวจย ขอมลดบ การน าเสนอขอมลในรปแบบดจทลตางๆ ฯลฯ จะตองรองรบเงอนไขส าคญสองประการคอ

1. ผเขยน หรอผถอสทธอนญาตใหผใชสามารถเขาถงผลงานนนไดอยางอสระ ทงการน าไปคดลอก ผลต เผยแพรสสาธารณะ ในรปแบบดจทล รวมถงท าส าเนาเอกสารเพอการศกษา

2. ทงผลงานฉบบเตมและฉบบส าเนาทไดจากขอแรกตองถกฝากไวในคลงขอมลออนไลนโดยใชเทคโนโลยการจดเกบทเปนมาตรฐาน ไดรบการดแลโดยสถาบนทางดานวชาการ หนวยงานของรฐบาล หรอองคกรทเปดใหมการใช OA โดยไมมการจ ากดการเผยแพรขอมล มการด าเนนงานอยางเปนระบบ และเกบรกษางานในระยะยาว

จากจดประสงคดงกลาวท าใหองคกรสนใจทจะน าเสนอใหมการจดท า OA เพอสรางประโยชนแกวงการวทยาศาสตร ดงนนจงมแนวทางโดย

- สงเสรมใหนกวจยน าผลงานของตนมาท าเปน OA - สนบสนนใหผทถอผลงานอนเปนมรดกทางวฒนธรรมสงเสรมใหมการจดท า

OA ดวยการน าผลงานของตนไปเผยแพรในอนเทอรเนต - หาแนวทางทจะผลต OA ใหมคณภาพทด - สนบสนนใหหนวยงานตางๆ พจารณาการจดท า OA - สงเสรมใหมการสนบสนนดานโครงสรางของ OA โดยการพฒนาระบบ

ซอฟตแวรเนอหา เมตาดาตา หรอการตพมพบทความเฉพาะดานตางๆ - ใหมเกดกฎหมายทครอบคลมการจดท า OA เพอใหเกดความสะดวกในการ

เขาถงและน าเอกสารออกไปใชไดมากขน (Berlin Declaration, 2003)

แนวคด Open อนๆ

นอกจากแนวคดการเขาถงแบบเปดแลว ยงมแนวคดอนทตองการใหเกดการเขาถงไดอยางเสรมากขน ปจจบนมแนวคด Open อนๆ อกเปนจ านวนมาก ตวอยางทแนวคดทเปดใหเปนเสรไดแก การเรยนรแบบเปด (Open Education) เนอหาแบบเปด (Open Content) และโปรแกรมรหสเปด (Open source software - OSS) สามารถอธบายไดดงน

1. การเรยนรแบบเปด (Open Education) เปนการเผยแพรความรเพอเชงการศกษาในรปแบบดจทลทมคณภาพสง โดยมการจดระเบยบในรปแบบของหลกสตรตางๆ ซงเปดใหเขาถงไดทกคน ทกท ทกเวลาผานอนเทอรเนต การเรยนรแบบเปดใหประโยชน 3 อยางคอ การเขาถงและ

2-A14

การกระจายของความรไปสภมภาคตางๆ ของโลกทซงการศกษาระดบสงยงไมสามารถเขาถง ใหการพฒนาและการฝกฝนแกนกเรยนนกศกษาในการท าการวจย และเพมความย งยนตอความรความสนใจในการศกษาในระดบสง โดยผทน าไปใชสามารถน าไปท าซ า เผยแพร แปล รวมถงดดแปลงส าหรบการเผยแพรทไมใชเพอเชงพาณชยภายใตเงอนไขวาผทน าไปเผยแพรตอตองอางองถงเจาของผลงานเดมและเผยแพรตอในลกษณะเดยวกน (Atkins, Brown, and Hammond, 2007)

2. เนอหาแบบเปด (Open Content) คอแนวคดทเปดหวขอเรองใดเรองหนง จากนนทกคนมสทธทจะเพม ปรบปรง แกไข เนอหาในหวขอนนๆ รวมทงการน าไปคดลอกหรอแบงปนขอมลนน ภายใตสญญาอนญาตทก าหนดไว (Wiley, 1998) ตวอยางแนวคดเนอหาแบบเปดทเหนไดชดคอ Wikipedia เปนสารานกรมทอนญาตใหผใชสามารถน าเอาขอมลทมไปใชได รวมถงอนญาตใหแกไข ดดแปลงเนอหาทมเพอใหมเนอหามความถกตองสมบรณ

3. โปรแกรมรหสเปด (Open Source Software - OSS) คอแนวคดในการออกแบบ พฒนาและแจกจายตนฉบบของสนคาหรอความรตางๆ โดยเฉพาะโปรแกรมคอมพวเตอรเพอใหผอนน าไปใชพฒนาตอยอดตอไป โดยท Open Source Initiative ไดใหค าจ ากดความทวา Open source นนไมไดหมายความแควาการเขาถงรหสตนฉบบ (Source Code) เพยงอยางเดยว แตยงรวมถงสทธในการน ากลบมาจดสรรใหม การเผยแพรรหสตนฉบบ การอนญาตใหสามารถท าการแกไขดดแปลงรวมถงเปลยนแปลงรปแบบโดยอาจใชในรปแบบของเวอรชนตางๆ ซงเปนการเปดโอกาสใหผอนน าโปรแกรมไปพฒนาตอยอดนนเอง (Open Source Initiative, n.d.)

สรป

OA ถอเปนแนวคดทเรมตนในวงการนกวจยทตองการสงเสรมการเผยแพรองคความรภายใตแนวคดการท าในรปแบบดจทลโดยใชอนเทอรเนตเปนสอในการเผยแพรและจดเกบอยางย งยน โดยมงหวงใหผใชสามารถเขาถงและสามารถน าไปความรไปใชประโยชนไดอยางเตมท อกทงเปนการเพมแนวทางในการกระจายความรไดมากกวาการเผยแพรทางวารสารวชาการ เปนประโยชนตอวงการตางๆ ทงวงการศกษา วจย และองคกรธรกจตางๆ เกดการตอยอดองคความรเหลานน เปนประโยชนตอการพฒนาประเทศตอไป

2-A15

บรรณานกรม

ชยโย เตโชนมต. (ม.ป.ป.). หลกการพฒนาโปรแกรมภาครฐ. คนจาก http://gdi.nic.go.th/paper.html

ปญญรกษ งามศรตระกล. (2552). Open Access (OA) คออะไร. คน จากhttp://share.psu.ac.th/blog/l-resource/12064

รตวฒน ปารศร. (2550). แหลงสารสนเทศวชาการแบบเปด (Open Access: OA). คน จาก http://gotoknow.org/blog/elibrary/196147

ศนยบรการความรทางวทยาศาสตรและเทคโนโลย. (2552ก). Open access scholarly sesources. คน จาก http://www.stks.or.th/web/index.php?option=com_content&task=view&id=1852&Itemid=132

ศนยบรการความรทางวทยาศาสตรและเทคโนโลย. (2552ข). Timeline open access. คนจาก http://www.stks.or.th/web/index.php?option=com_content&task=view&id=590&Itemid=132

สมชาย แสงอ านาจเดช. (2552). Free หรอ Open Access. คน จาก http://gotoknow.org/blog/phankam/293010

Atkins, D. E., Brown, J. S., and Hammond, A. L. (2007). A review of the open educational resources (OER) movement: achievements, challenges, and new opportunities. Retrieved from Hewlett database: http://www.hewlett.org/uploads/files/Hewlett_OER_report.pdf

Bailey, C. W. (n.d.). Key open access concepts: retrieved November 27, 2010 from http://www.digital-scholarship.org/oab/concepts.htm

Benefits of open access for research dissemination. (2010). Retrieved from Open Access Scholarly Information Sourcebook database: http://www.openoasis.org/

Berlin declaration on open access to knowledge in the sciences and humanities. (2003). Retrieved from http://oa.mpg.de/lang/en-uk/berlin-prozess/berliner-erklarung/

Budapest Open Access Initiative supported by the Open Society Institute’s Information. (2002). Retrieved from http://www.soros.org/openaccess/read.shtml

2-A16

Budapest Open Access Initiative frequently asked questions. (2010). Retrieved from http://www.earlham.edu/~peters/fos/boaifaq.htm#openaccess

Corrado, E. M. (2005). The importance of open access, open source, and open standards for libraries. Retrieved from Issues in science & technology librarianship database: http://www.library.ucsb.edu/istl/05-spring/article2.html

Funk, M. E. (2007). Open access – dreams and realities. Retrieved from IFLA database: http://archive.ifla.org/IV/ifla73/papers/98-Funk-en.pdf

Informationsplattform Open Access: what does open access mean?. (n.d.). Retrieved from http://open-access.net/de_en/general_information/what_does_open_access_mean/

Institutional advantages from open access. (2010). Retrieved from Open Access Scholarly Information Sourcebook database: http://www.openoasis.org/

Jeffery, K. G. (n.d.). Open access: an introduction. Retrieved from http://www.ercim.eu/publication/Ercim_News/enw64/jeffery.html

Jinha, A. E. (2010). Article 50 million: an estimate of the number of scholarly articles in existence. Learned Publishing, 23(3), 258-263. Association of Learned and Professional Society Publishers. Retrieved from http://www.stratongina.net/files/50millionArifJinhaFinal.pdf

Library support for open access journals. (2010). Retrieved from Open Access Scholarly Information Sourcebook database: http://www.openoasis.org/

Murphy, J. (2009). New entry tries new publishing model. Retrieved from http://www.researchinformation.info/features/feature.php?feature_id=197

Nowick, E., & Jenda, C. (2004). Libraries stuck in the middle: reactive vs. proactive responses to the science journal crisis. Science and Technology Librarianship. Retrieved from Science and Technology Librarianship database: http://www.library.ucsb.edu/istl/04-winter/article4.html

Open Access. (n.d.). Retrieved from http://www.eprints.org/openaccess/

2-A17

Open Access Journal: business models. (2010). Retrieved from Open Access Scholarly Information Sourcebook database: http://www.openoasis.org/

Open Access monographs: business issues. (2009). Retrieved from Open Access Scholarly Information Sourcebook database: http://www.openoasis.org/

Open Source Initiative. (n.d.). The open source definition: Retrieved from http://www.opensource.org/docs/osd

Promoting open access. (2010). Retrieved from Open Access Scholarly Information Sourcebook database: http://www.openoasis.org/

Ryan, J., Avelar, I., Fleissner, J., Lashmet, D. E., Miller, J. H., Pike, K. H., et al. (2002). The future of scholarly publishing from the ad hoc committee on the future of scholarly publishing. Profession 2002. Retrieved From MLA database: http://www.mla.org/pdf/schlrlypblshng.pdf

SHERPA. (2006). Opening access to research. Retrieved from http://www.sherpa.ac.uk/romeoinfo.html

Suber, P. (2004). A Primer on open access to science and scholarship. Retrieved from http://www.earlham.edu/~peters/writing/atg.htm

Suber, P. (2003). Bethesda statement on open access publishing. Retrieved from http://www.earlham.edu/~peters/fos/bethesda.htm

Suber, P. (2010). Open access overview. Retrieved from http://www.earlham.edu/~peters/fos/overview.htm

Timeline open access. (n.d.). Retrieved from http://www.saranugrom.net/index.php/Timeline_open_access

White, S., & Creaser, C. (2007). Trends in scholarly journal prices 2000-2006. Retrieved from Loughborough University database: http://www.lboro.ac.uk/departments/ls/lisu/downloads/op37.pdf

Why librarians should be concerned with open access. (2010). Retrieved from Open Access Scholarly Information Sourcebook database: http://www.openoasis.org/

2-A18

Why Students support Open Access. (2010). Retrieved from Open Access Scholarly Information Sourcebook database: http://www.openoasis.org/

Wiley, D. (1998). Open Content. Retrieved from http://web.archive.org/web/19990429221830/www.opencontent.org/home.shtml