DiYANET iŞLERi BAŞKANliGI

Dini Yayınlar Dairesi Başkanlığı

Üç Ayda Bir Yayımlanır

Cilt: 45 • Sayı: 2 • Nisan - Mayıs - Haziran 2009

Özet:

HZ. PEYGAMBER DEVRiNDE İSLAM AiLESi

Rıza SAVAŞ* ~~~~

On dört asırlık İslam toplumlan tarihine bakarak İslam ailesi ile il­gili olumsuzluklan veya olumlu taraflan öne çıkanp İslam'ın kadın ve aileye bakışının olumsuz ya da çok olumlu olduğu sonucuna varmak doğru olmaz. Demek istediğimiz, kadın ve aile tarihi bilimsel metod­larla dönem dönem incelenmeden birşeyler söylemek ve yazmak, hat­ta bu olumsuzluklan iyice anlamadan düzeltmeye kalkmak doğru de­ğildir.

Hz. Peygamber devri Medine ailesi konusunda ise şunlan söyleye­biliriz. Aile bu dönemde sağlam temeller üzerine dayandırılmıştır. Ai­le ile ilgili olarak daha önceki devirlerden gelen güzel adet ve yakla­şımlar, aynen kabul edilmiş, kadının aleyhine olan ve aile ile bağdaş­mayan tutum ve davraruşlar ortadan kaldırılmış, aile, huzurun, mutlu­luğun ve karşılıklı sevgi ve saygının yaşandığı sıcak bir yuva haline getirilmiştir. '

Anahtara Kelimeler: Hz. Peygamber, Aile.

Islamic Family in the Period of the Prophet (Pbuh)

Abstract:

Looking to Islamic Publics for fourteen century, putting forward positive and negative sides of Islam to conclude that Islam' s look to woman and family is negative or very positive is not true. W e want to say, without searching woman and family history with scientific met­hods in periods to write and say something, moreover trying to correct these negative events is not true.

About Prophet period Medinah family we can say these; family is

*Prof Dr., Dokuz Ey/ii/ Üniv. llalıiyat Fakültesi

Diyanet İlmi Dergi • Cilt: 45 • Sayı: 2

structııred on strong basics in this period. Fine faslıian and approaches related with family coming from past periods, accepted exactly, attİtu­de and behaviors against to woman and disagree with family removed, family is appointed to a hot hearth that peace, happiness and mutııal sympathy and respect is existed.

Key Words: Prophet Muhaınrnad, Family.

Hz. Muhammed, ilk vahyini aldıktan yaklaşık olarak on üç yıl Mekke'de tebliğ faaliyetlerini sürdürdükten sonra Medine'ye hicret etmek zorunda kalmış ve hayatı­nın son on yılını Medine'de geçirrniştir. Kur'an-ı Kerim'ın aile ile ilgilisureve ayet­lerinin çoğu bu devredenazil olmuştur. Konuyla ilgili Hz. Peygamber'in sünneti de büyük ölçüdeMedine'de teşekkül etıniştir. Hz. Muhammed dönemi İslam'ın 'aile ko­nusunda getirdiklerini doğru anlamak için, Medine İslam ailesinin durumunu ortaya koymak oldukça önemlidir.

Ailenin temel unsurlarından biri olan kadın, İslam'ın doğduğu dönemde Arap toplumunda genelde iyi bir konumda değildi. Hz. Muhammed'in getirdiği mesaj, fıt­ratina uygun olarak kadına özgü fonksiyonu öne çıkartılmak suretiyle onu erkeğin seviyesine çıkarmayı, onunla eşit haklara sahip bir konuma yükseltmeyi hedefliyor­du. Ancak kadın aleyhinde oluşmuş yüzyılların birikimini değiştirmek kolay olma­mıştır. Bu iyileştirme adımları çok dikkatli atılmıştır. Çünkü insanların alışkanlıkla­nndan ve kabullerinden vazgeçmeleri çok zordur.

Kur'an-ı Kerim'den anladığımıza göre, Hz. Adem ile eşi (Havva), ayın cinsten gelen ve biri diğerinin eşi olarak yaratılmış iki ayn insandır. Bu iki insandan hem Adem hem de Havva "zevc/eş" olarak isirnlendirilmiştir. Kadın ve erkeğin beraber­liği, aileyi meydana getirmiş, ailenin meyvesi olan çocuklar Allah'ın birer lütfu ola­rak aileye katılmış ve insanlık ailesi, yaratıcısıyla iletişimini sürdüregelmiştir.

Bize göre Kur'an-ı Kerim'in insanlık tarihi ile ilgili verdiği örneklerde, kadıınn erkeğe göre daha çok suçlanmasını veya .aşağı görülmesini gerektirecek hiçbir ayet yoktur. Kur'an'ın sunduğu örneklerde insanlık tarihinde hata yapan erkekler de, ka­dınlar da vardır. Hatta bu yönüyle dikkatli bir karşılaştımıa yapılırsa, insanlık tari­hinde erkeklerin kame~inde daha çok zayıflar bulunmaktadır diyebiliriz. " ... Adem Rabbisine isyan etti .... " ayeti ve "Ashabu'l-Uhdud" ile ilgili olarak verilen örnekte zalim erkek yöneticilerden bahsedilirken ayın bölgeden iyi bir kadın hükümdardan bahsedilmesi bunun ifadesidir.

2

Kur'an-ı Kerim'in verdiği kadın ve erkeklerle ilgili örnekler, Hz. Peygamber dev­rinde Müslüman kadıınn şahsiyet sahibi bir fert olmasını sağladı diyebiliriz. Hz. Mu-

Taha, 121.

2 Büruc, 4-8; Nemi, 23, 44.

HZ. PEYGAMBER DEVRİNDE İSLAM A1LES1

hammed devrinde ilk vahiyden itibaren kadın, erkeğin yanında onunla eşit konumda yerini aldı ve haklarına hep sahip çıktı.

Medine'de Müslüman kadın, artık kimlik sahibi biri olarak ailede yerini alarak daha önceki olumsuzluklarla mücadele etme gücünü gösterebildi. Mücadele suresi-

3

nin başındaki ayetler, eski anlayışın ürünü olan bir boşama şeklini Hz. Muham-med'le tartışan bir kadının başından geçenleri bize aktarır. Bu sureye de bu olaydan dolayı Mücadele adı verilmiştir. Tarih, bu konuda daha başka örnekler de bize sun­muştur.

1- AiLEYE VERİLEN ÖNEM 4

Kur'an-ı Kerim, " ... Size heHU olan kadınlarla evleniniz ... " ve "Bekarlarınızı ev-s

lendiriniz ... " gibi eınirlerle kadınla erkeğin hayatlarını belli şartlarla birleştirme ak-tİ olan evliliğe teşvik etmektedir. Evlenme çağına geliniş kimselerin, imkaniarı ve şartları uygunsa evlenmeleri emredilrniştir. Aynca imkfuıı olan Müslümanların, ev­lenme imkanı ve şartları uygun olmayanları evlendirmeleri istenıniştir.

"Dqnya bir geçimden ibarettir. Bu geçim dünyasının en güzel nimeti de iyi ka­dındır" diyen Hz. Peygamber, gençlere de "Gençler! Sizden gücü yeten evlensin, bu, gözü harama karşı korur ve namusu muhafaza eder. Evlenıneye gücü yetmeyen

8

de oruç tutsun, çünkü oruç, şehveti kırar" diye hitap ~der. Yine o, "Nikah benim sün-netimdir. Sünnetimden yüz çeviren benden değildir" buyunnaktadır.

Bu genelifadelerin yanında Hz. Peygamber' in, evlenmesi gereken insanları biz­zat evliliğe teşvik ettiği anlaşılmaktadır. Nitekim onun, AkkM b.Vedaa el-Hilili'yi

10 evlenmesi icin ikaz ettigıu· ve Cabir b. Abdillah'a, bilkire bir kadınla evlenmeyi tav-

• ll

si ye ettiği rivayet edilmektedir. Bu örneklerden de anlaşıldığı üzere Hz. Peygamber evliliği teşvik etıniş ve kolaylaştırmıştır.

Kur'an-ı Kerim' e göre, kadın ve erkek birbirilerini tamamlayan varlıkla,r olarak yaratılmıştır. "Oruç gecesi kadınlarımza cinsel yaklaşımınız size helal kılındı. Onlar sizin elbisenizdir. Siz de onların elbisesisiniz .. ;."12 ayetinden bunu anlıyoruz. Müslü-

3 Arap erkeği, İslam gelmeden evvel eşine "Sen bana anaının sırtı gibisin" deyip boşardı ve buna "Zıhar TalakJ" denirdi. Mücadele suresinin 1-4 ayetlerinde bu boşama şekli, adı geçen kadının iti-

razı üzerine kaldırılmış oldu. 4 en-Nisii, 3. 5 en-Nur, 32. 6 Süleyman Ateş, "Kur'an'ı Kerim'de Evleome ve Boşanma ile 1lgili Ayetlerin Tefsiri", A.Ü.I.F.D.,

XXIII, Ankara 1978, s. 221. 7 Thn Hanbel, Musned, İstanbul 1982, I, 378; Muslim, Salıih, İstanbul 1981, II, 1090 (Redi!, 17/64). 8 Muslim, a.g.e., II, 1018 (Nikil.lı, 1/1), Thn Mfice, Sünen,)stanbul 1981, I, 592 (Nikil.lı, 111845). 9 Thn Mace, a.g.e., I, 592 (Nikil.lı, 111846). 10 Thn Abdirabbih, el-Ikdu'l-Ferid, b.y.y.,1954!1373, VII, 76. ll ei-Buhiiıi, Sahih, İstanbul 1981, VI, 120 (Nikil.lı, 10). 12 Bakara, 187.

Diyanet nmi Dergi • Cilt: 45 • Sayı: 2

man erkek ve kadın evlenip aile kurarak karşı cinse olan ihtiyacım meşru yoldan kar­şılar. Bekar olan insanın evlenmesi, onun huzura (sükfin) kavuşmasım ve dostlukia­nn artmasını sağlar. Elbise ile vücudun bütünleşmesi gibi, kadın erkeği, erkek de ka­dını tamamlayan bir bütünü oluştururlar. ıJ

2- AİLENİN KURULMASI

İnsanın yaptıklanndan sorumlu bir varlık olduğunu her fırsatta açıklayan İslam, evlenme çağına gelmiş kimselerin, eşierini seçme hakkına sahip olduklannı kabul eder. Bir kızla evleneceğini açıklayan Muğire b. Şube'ye, Hz. Peygamber, alacağı kızı görüp görmediğini sormuş, o da görmediğini söyleyince: "Git onu gör, ileride anlaşmanızın sürekliliği için, bu ikiniz açısından da iyidir" der.ı4 Buna göre evliliğe karar veren hem erkek hem de kızın, evlenmeden önce birbirlerini görmeleri isten­mektedir. Kaynaklar böyle davranan bazı sahabilerin isimlerini muhafaza etmiştir. ı 5

Çünkü Hz. Peygamber, onlan buna teşvik etmektedir. ı 6

Kur' an' da Müslüman erkeğin, müşrik (Allah' a ortak koşan) bir kadınla evleneme­yeceği,17 fakat Kitap Ehli'nden olan bir kadınla evlenebileceği açık bir dille ifade edil­miştir.ıs Ancak Müslüman kadının, Müslüman erkekten başkasıyla evlenemeyeceği bildirilmektedir. Kimlerin, birbirleriyle evlenemeyecekleri Kur'an'da zikredilmiştir.ı9

Hz. Peygamber'in uygulamalan20 da bu konuyu aydınlatmaktadır. Hz. Peygamber'in, dindarlığı evlilikte tercih sebebi olarak tavsiye ettiği rivayet edilmektedir.2 ı

Eş seçimi konusunda, kadın da erkek gibi aynı haklara sahiptir. Kadın istemedi­ği biriyle evlendirilemez. Aynca kadın evlenmek istemezse zorla evlendirilemez. Ni­tekim Hz. Ömer'in kızı Aişe'nin hiç evlenınediği anlaşılmaktadır.22

Kızın babasının veya velisinin, onu evlendirirken çok dikkatli olmasına ve hayat boyu beraber olacağı erkeği seçerken ona yardım etmesine dikkat çekildiği anlaşıl­maktadır. Nitekim Hz. Fatıma'yı, Hz. Ali'den önce isteyenlere olumlu cevap verme­yen Hz. Peygamber, Hz. Ali, onu isteyince müsbet cevap verir.23

13 er-Rum, 21, es-Secde, ll; Mukatil b. Suleyman b. Beşir ei-Ezdi, el-Vucıih ve'n-Nezfiir, Bayezit Umumi Kütüphanesi, Tasnif No: 29.7.2.: 927 (eski kayıt: 561), vr. !Sb; Yahya b. Sellam, et-Tesfirif, Tunus 1990, s.119.

14 İbn Mace, Siinen, İstanbul 1981, I, 599 (Nikah, 9/1865). 15 İbnu'I-Esir, Usdu'l-Gfibe, Kabire 1970, VII, 35, 45. 16 Ebu Davud, Siinen, İstanbul 1981, II, 565-566 (Nikah, 19/2082). 17 el-Bakara, 221; İbn Sa'd, et-Tabakfit, Beyrut 1968, I, 263; el-Viihidi, Esbfibu'l-Nuzıi/, Kabire 1968,.

s. 45. 18 ei-Miiide, 5. Hz. Ömer'in Ehli Kitap'tan kadın almayı hoş karşılamadığı anlaşılmaktadır. Bkz. et-Ta­

beri, Tefsir, Mısır 1954, II, 377-378. I 9 en-Nisa, 22-24. 20 eş-Şafii, er-Risfi/e, Beyrut, b.t.y., s. 228; el-Vakıdi, el-Meğfizf, Beyrut 1965-6, II; 738-739; ei-Buhan,

Salıllı, III, 149 (Şehiidat, 7), VI, 27 (Tefsir, 'Ahzab', 9).

21 İbn Mace, a.g.e., I, 597 (Nikah, 611859). 22 Ez-Zubeyri, Nesebu Kureyş, Kabire 1982, s. 356. 23 İmam el-Bakır, Tezvfcu Fatıma, Beyrut, b.t.y., s. 52; İbn Abdirabbih, el-lkdu'/-Ferfd, VII, 76.

r-.JL.--> lO

HZ. PEYGAMBER DEVR!NDE İSLAM AİLESİ

3- AİLENİN KORUNMASI

A- Eşierin Hak ve Sorumlulukları

Kur' an, evliliği huzur, sükG.n ve sevgi kaynağı olarak nitelendirdiğf4 için eşier­den bu unsurları pekiştirecek davranışlar ister ve bunları sarsacak her türlü uygula­ma ve tutumu yasaklar. Kur' an·, da yer alan "Onlarla (kadınlarla) iyi geçinin ... "25 ay e­ti bunu gösteren emirlerin başında gelir.

26 "Sizin en hayırlınız, kadınlara iyi davrananlarıruzdır" ve "Kadınlar konusunda

27

Allah'tan korkun. Onları Allah'ın emaneti olarak aldınız ... " diyen Hz. Peygamber, hanııııına yumuşak ve iyi davranan kişinin, mümiıılerin iman bakımından en mükem-

28

meli olduğunu ifade ederek cahiliye devrinin kadın anlayışını kökünden yıkmaya çalışır. Ancak bu yanlış anlayışlan yıkmak pek de kolay olınarnıştır.

Kadının, erkeğe göre daha hassas ve duygusal olduğu bilinmektedir. Hz. Pey­gamber, erkeklere, onlarla ilişkiler konusunda öğüt verirken, çok dikkatli alınalarını ve onların hatalarını düzeltirken ölçülü davranmalarını ister.29 Bu hadislerin, kadın­ların psikolojik yapılarımn dikkate alınmasım ifade ettiği açıktır. Hz. Peygamber, ko­casımn kadın için çok önem arzettiğine ve en azından b~p kadınlar için kocalarırun yerini dolduracak hiç kimsenin olınadığına dikkat çeker.

Konu tek taraflı alınadığından Hz. Peygamber, kocalarıyla iyi geçinmelerini sağ­lamak için bu konuda kadınlara da emir ve tavsiyelerde bulunur. Onları cehennemle korkutarak yapılan ihsan ve iyilikleri unutmamalarını; kızdıklan zaman öfkelerine

31

hakim alınaları gereğine dikkat çeker.

Evienirken erkeğe, alacağı kadına mehir denilen bir meblağ vermesi enıredilıniş­tir. "Kadınlara mehirlerini bir hak olarak verin; eğer kendi istekleriyle o mehrin öir

32

kısmını size bağışlariarsa onu da afiyetle yiyin~' ayetinde bu açıkça görülmektedir. Bu konuda Kur'an'da kadınların haklarının korunmasını isteyen ve onlara zulınedil­mesini yasaklayan emirler bulunmaktadır. Kadına verilen mehir ne kadar çok olursa olsun geri alınmaması, yetirnlerin mehirleri konusunda adil olunması ve bu konular-

33

da çeşitli hilelere başvurulınaması istennıiştir.

24 er-Rı1m, 21. 25 en-Nisii, 19. 26 et-Tirmizi, Sünen, III, 466 (Reda, ll). 27 el-Vfikıdi, el-Meğilzi, III, 1103, 1112, 1113. 28 İbn Hanbel, Musned, VI, 47. 29 İbn Hanbel, Musned, VI, 279; ei-Buhiiri, Salıilı, IV, 103 (Enbiya, 1). 30 ei-Vfikıdl, e/-Meğilzi, I, 291; İbn Hişiim, es-Sfre, III, 104; İbn Sa' d, et-Tabakilt, VIII, 241. 31 İbn Hanbel, a.g.e., VI, 452, 453, 458; el-Buhiiri, a.g.e., I, 13 (İman, 21); el-Beliizuri, Ensilb, I, 453. 32 en-Nisii, 4. 33 el-Bakara, 229, en-Nisii, 19, 20, 21, 127; ei-Buhiiri, Salıilı, VI, 133 (Nikiih, 36, 37); Süleyman Ateş,

Tefsir, İstanbul 1989, II, 202, 377.

rJ~ ll

Diyanet Umi Dergi • Cilt: 45 • Sayı: 2

İbn Kuteybe, cahiliye devrinde velilerin, mehirlerini kadınlara vermediklerini ve 34

kendi malianna kattıklanm kaydederek Kur'an'ın bunu yasakladığıili söyler. Hz. Peygamber, bir Müslüman'ın, kızını veya kız kardeşini vererek bir kadınla evlenme-

3s sini (şiğar) yasaklar. Çünkü bu durumda kadınlar, mehir almamış oluı::lar. Hiilbuki mehir kadımn hakkıdır ve bu hakkı baba veya başka bir erkek alamaz.

Mehir şartlara göre az veya çok olabilir, Bu konuda belli bir ölçü olmadığı, Hz. Peygamber devrinde yapılan uygulamalardan anlaşılmaktadır. Kadının razı olması

36

halinde mehirin, bir elbise hatta daha az bir şey olabileceği rivayet edilriıektedir. Mehirin, evlenmeyi zorlaştıracak kadar yüksek olmasım istemeyen Hz. Peygamber, ~ehirini öden:ıe konusundaJç~disinden y;:ırdım isteyen bir kişinin vermek iıı.tediği . ·'·' .,_. n··,. . . .... ., . . m.ehirin değeririfçok bulur: Hz;;;J\li,·Hz. Fatıma:ya, sattığı zıdlinın parasını mehir oİarak·verir. Bu paranın bir kısıruyia:kÖlfu alımr, geri-khlanla da Umniu'Seleme, ona, -·

:bir kadife elbise, bir·kırba, içi 1\~e doldurulmuŞ deri döşek, ik{ el değinneni veiki su kabından oluşan çeyiz hazırlar.

el-Beliizuıi, Hz. Peygamber'in eşi olan Ummu Selerne'nin mehi.ıjnin, kış mevsi­ıninde giyilen, yaz aylannda sergi olarak kullanılan bir kadife, içi lif dolu bir sergi (döşek), un imalatı icin iki el deguirmeni, birine su diguerine un konan iki testi ve icin-

, 39 ,

de hamur ve tirit yapılan bir kaptan ibaret olduğunu yazar. ~aynaklarda Hz. Pey-gamber'in diğer eşierine verdiğimehirler de zikredilmektedir.

Calıiliye devrinin aksine Hz. Peygamber devrinde kadımn mehir hakkına yapılan tecavüzler ortadan kaldmimaya çalışılımş ve kadına bu hakkım istediği gibi kullan­ma serbestliği getirilmiştir.

Evlenen erkeğin, mehirden başka maddi harcamalarda bulunması da istemniştir. Erkek, evlendiği kadımn normal giderlerini karşılar. Yani erkeğin, nafaka, mesken

. 41

ve giyim diye ifade edebileceğiıniz harcamalan yapma görevi vardır. Bu harcama-

34 İbn Kuteybe, Tefsfnt Garfbi'l-Kur'an, Mısır 195811378, s. 120. 35 Ebii Diivud, Sünen, II; 560 (Nik1Uı, 15/2074). 36 el-Buhiiri, a.g.e., V, 189 (Tefsir, Maide, 9); Yahya b. Main, et-Tiirih, Mekke 1979, I, 256. 37 Bu mehirin 200 dirhem olduğu ifade edilmektedir. Bkz. İbn Hişiim, es-Sfre, IV, 278. 38 Muhammed el-Biikır, Tezvfc, 54-55; İbn Hanbel, Feztiil, Il, 699; İbn Hacer, el-lstibe, IV, 368. 39 el-BeH'izuri, Enstib, I, 411. 40 İbn Habib (el-Muhabbar, Beyrut, b.t.y., s. 79), Hz. Peygamber'in eşlerinden her birinin mehirinin 12

ukiyye olduğunu rivayet ederken; İbn Sa' d. bunu biraz daha açık ve net olarak yazar. Buna göre Hz. Peygamber'in hanımlanndan her birinin mehirinin 12 ukye ve bir neş olduğu, bir ukyenin 40, bir neş­şin 20 dirhem kıymetini ifade ettiği, yani 40 x 12 = 480, 480 + 20 = 500 dirhem olduğu ortaya çıkar. Bkz. İbn Sa'd, et-Tabaktit, Vill, 161-162, 115. Bu konuda daha başka rivayetler de bulunmaktadır. Muhtemelen bu rivayetlerle Hz. Peygamber'in mehir olanık genelde bu miktan verdiği ifade edilme­ye çalışılmıştır. Çünkü Ummu Habibe bint Ebi Sufyiin'a Hz. Peygamber adına Neciişi'nin 400 dinar verdiği rivayet edilınektedir. Bkz. İbn Sa'd, a.g.e., vm, 99.

41 "Anaların yiyecek ve giyeceğini uygun bir şekilde sağlamak, çocuk kendisinin olan babaya borçtur." (e1-Bakara, 233) ayeti, kadının nafaka ve giyim hakkını gösterir. Mesken hakkını ise et-Taiak, ı. ve 6. ayetlerinin gösterdiği kaydedilmektedir. Bkz. Falıru'r-Riizi, et-Tefsfnı'l-Kebfr, Taiıran, b.t.y., XXX, 32.

HZ. PEYGAMBER DEVR1NDE İsLAM AİLESİ

lara erkeğin çocuklarının giderleri de ~~enıniştir. Hatta küçük çocuğun emzirilmesi­nin giderleri varsa bu da kocaya aittir.

Hz. Peygamber, kadının, ihtiyacı olan bazı şeyleri kocasının malından, onun ha-43

beri olmadan alabileceğini söyler. Daha fazla harcamalarda ise kocanın izninin alın-44

ması istenmiştir. Çünkü kadın, kocasının evde bulunmadığı zamanlarda onun huku-kunun çiğnenmemesi için mesuliyeti olan ve evin koruyucusu olarak düşünülen bir insandır.45

Koca, kadının hakkı olan nafaka, giyim ve ev konusunda yapacağı harcamayı, bulundukları statü, çevre şartları ve örfe göre yapar. Bu konuda erkeğin cimrilik yap­masının yanlış ~~acağı, bu har<:a,.malar için ayette geçen " .. :uygun, bir şekilde"cifade-

', ' ~' 46 • .< .. ' ı;inden anlaşılniaktadır. . .. · ·

B~EşlerinMfetll Olmaları ., . ~·.

Erkek ve kadının iffetli olması ve eşinin dışında hiç kimse ile meşru olmayan iliş­kiye girmemesi jstenıniştir. Bu konuda çok serbest olan cahiliye insanına sınırlama­lar getirilmiştir.

Cahiliye döneminde, para kazanmak için cariyelerin zinaya zorlandığı ve en-Nur (24), 33. ayetiyle Müslümanların, bundan uzak durmaları istendiği kaydedilmekte­dir:8 Aynca bu ayetin, münafık Abdullah b. Ubey'in zinaya zorlanan iki cariyesinin, Hz. Peygamber' e başvurmaları üzerine nazil olduğu da rivayet edilmektedir.49

İslıwı'a göre zina ağır bir suçtur. Bu sebeple bu suçun tespiti için dört şahit isten­miştir. Bir kadını zina yapmakla suçlayıp dört şahit getirerneyen kimseye, seksen

51

değnek vurolur ve ebediyen şahittiği kabul edilmez. Hz. Peygamber, zina suçunu iş-lemiş bir kadının, sıcak bir günde susuzluktan su kuyusunun etrafında dolaşan bir kö­peğe su verdiği için affedildiğini ifade eder. Koca, eşini zina yapmakla suçlar ve ka­dın bunu yalanlarsa, araları ayrılır, eğer çocuks.ıvarsa anneye verilir.53 Bu gibi şüpheli du­rumlarda çocuğun nesebinin tespitine çalışılır. Hz. Peygamber'in eşi Hz. Aişe'ye zina

42 eş-Şiifii, er-Risiile, 517; Ali Hasbullah, ez-Ziviicji'ş-Şeriati'l-lsliimiyye, Mısır, b.t.y., s. 183-198. 43 eş-Şiifii, a.g.e., 517; İbn Sa'd, et-Tabakiit, VII, 237; Muslim, Salıflı, III, 1338-1339 (Akdiye, 17n-9). 44 el-Vilkıdi, el-Meğiizf, II, 836-837; İbn Hişilın, es-Sfre, IV, 251. 45 el-Buhfui, Sahih, III, 88 (İstikraz, 20). 46 el-Bakara, 233. Ali Hasbullah, a.g.e., 188-190. 47 1slilın, savaş sırasında da zinayı yasaklar. İbn Kayyım, zinarun hem dünya hem de ahirette kötülükler

geıireceğini kaydeder. Bkz. el-Isbehfuıi, el-Eğiinf, I, 32; İbn Kayyım, Alıbiiru'n-Nisii, Beyrut 1985, s.l68; Muhammed Harnidullah, lsliim'da Devlet idaresi, Ankara 1979, s. 319.

48 el-Ferrii, Meiini'l-Kıır'an, Beyrut 1980, II, 251. 49 Muslim, Salıflı, IV, 2320 (Tefsir, 2/27). 50 en-Nur, 4. 51 En-Nur, 4; Harndi Yazır, Tefsir, V, 3480. 52 Muslim, a.g.e., II, 1761 (Selilın, 41, 154/2245). 53 EI-Buhfui, Sahih, III, 160 (Şehadat, 21), Vl, 3, 4 (Tefsir, I, 2, 3), VIII, 8, 9, 146, 174 (Ferruz, 17,

I'tisilın, 5, Tevhid, 20); et-Tabeti, Tefsir, XVIII, 83. 54 İbn Şebbe, Tiirflı, Cidde 1979, II, 382-388.

· . .,;

Diyanet nrni Dergi • Cilt: 45 • Sayı: 2

iftirası atılmış ve bu, toplumda ~f!Işıklıklar çıkarmıştır. Daha sonra, gelen ayetlerle olayın iftira olduğu anlaşılmıştır.

Hz. Peygamber, erkeklere, kadınlar konusunda dikkatli olmalanın ve onların ca-56

zibelerine kapılıp suç işlememelerini tavsiye eder. Yine Hz. Peygamber'in, erkek-leri tahrik edecek şekilde, kadınların özelliklerinin anlatılınasım yasakladığı rivayet

S7

edilmektedir.

C- Ailede Geçiınsizlik

Ailede geçinısizlik, ya erkek, ya kadın veya her ikisinden kaynaklanabilir. Kur' an ayetlerine ve salıih hadisiere baktığımız zaman toplumun durumunun dikkate alına­rak, yuvanın dağılmaması çerçevesinde konuya yaklaşıldığım görürüz. Kadın erke­ğe, erkek de kadına ezdirilmek istenmez. Zaten adaleti esas alan İslam'a uygun olan da budur. Çünkü Kur' an, zulmün her çeşidini ortadan kaldırmayı ve huzuru getirme­yi hedeflediğini defal~ca açıkladıktan sonra, kadın ve erkeğin aym haklara sahip ol­duklarını açıklamıştır. Buna göre ailede huzursuzluğu kim çıkarırsa çıkarsın bu hoş karşılanamaz.

a- Erkeğin Geçİnısizliği 59

Eğer huzursuzluk ve geçinisizliği (nüşuz) erkek çıkarırsa, kadın bunun sebeple-rini araştırdıktan sonra, kocasının haklı olduğunu görür ve kabul ederse elbette bunu

60

ortadan kaldırmaya çalışır. Eğer kadın, kocasımn haksız yere tatsızlık çıkardığım kabul ederse onu uyarır ve yanlış yaptığım ona söyler. Çünkü inanan kadın ve erkek­ler birbirlerinin dostudur ve birbirlerini uyarırlar.61 Bu uyarıda kadın başarılı olamaz­sa, konu aile dışına taşar. Heı:ııı kadın hem de erkek ailelerinden birer hakem konuyu çözüme kavuşturmaya çalışır. Aynca kadın, doğrudan doğruya devlet başkaruna da baş vurabilir. Bu konuda Hz. Peygamber' e gelen kadınlar bulunduğu bilinmektedir. .. ~

Hatta Hz. ümer gibi sert bir halifeye bile bu konuda başvurular olmuştur.

55 En-Nur, 11-26; el-Viikıdi, el-Meğiizi, II, 426; el-Buhfui, Salıih, ID, 147, 154 (Şehadat, 2, 15). 56 Muslim, Salıih, ID, 2098 (Zikir, 26/99/2742); el-Kınnevc1, Muhanımed Sıddik Hasan Han el-Buhfui,

Husnıı'l-Usve Bimii Sebete Mine'l-Lahi ve Rasulilıl Fi'n-Nisve, Beyrut 1985, s. 325. 57 Millik b. Enes, el-Muvatta, 479 (Vasiyye, '37', 6/5); el-Viikıdi, a.g.e., ID, 933-934; el-Buhfui, a.g.e.,

VII, 55, 56 (Libas, 62); et-Tirmizi, Sünen, V, 109 (Edeb, 38); el-Isbehfini, el-Eğiini, II, 172, XIII, 200. 58 el-Bakara, 228; İbnu'l-Arabi, Ebu Bekir Muhanımed b. Abdillah, Alıkamu'l-Kur'an, Mısır 1972, I, 416. 59 Kur' an' da bu konudaki ayette geçen nuşuz, yükselmek, başkaldırmak ve hırçınlık etmek anlaınlanna

gelir. Bkz. Süleyman Ateş, Tefsir, II, 276. 60 "Eğer bir kadın, kocasının huysuzluğundan (nüşfiz), yahut kendisinden yüz çevirmesinden korkarsa,

anlaşma ile aralanru düzeltmelerinde ikisine de günah yoktur. Banş daima iyidir ... " en-Nisa, 128 ayeti, kadının kocası ile anlaşma yoluna gitmesine işaret eder.

61 '1nanan erkekler ve inanan kadınlar birbirlerinin dostlandır. İyiliği emrederler, kötülükten alı koyarlar ... " et-Tevbe, 71.

62 "Eğer kan-kocanın aralannın açılmasından korkarsanız, erkeğin ve kadının ailelerinden birer hakem gönderin. Kan-koca uzlaşmak isterlerse, Allah aralannı bulur ... " en-Nisa, 35.

63 İbnu'l-Esir, Usdıı'l-Giibe, VII, 92; İbn Ebi'l-Hadid, Şerhıı Nehci'l-Beliiğa, XII, 47; es-Suy(iti, Tfırihu'l-Hıılefii, 141.

"""'-'~ 14

HZ. PEYGAMBER DEVRlNDE İSLAM AlLESl

Erkeğin huzursuzluk çıkarnıasım önl~mek için Kur'an'ın önerdiği "erkek ve ka­dının aralanm, anlaşma ile düzeltmeleri" değişik şekillerde yorumlanabilir. Müfes­sirler genelde bunu, kadının kendi isteği ile bazı haklanndan vazgeçmesi ile oluşa-

• 65

cak bir banş olarak düşünmektedir. Kadın eğer haklanndan vazgeçmezse, erkeğ~ geçimsizlik yapma ve kadının hakianna tecavüz etme yetkisi olmadığı açıktır " ... Eğer nüşuzdan vazgeçederse artık onlann (kadınlann) aleyhine bir yol aramayın.

67

Çünkü Allah yücedir ve büyüktür" ayeti bunu açıkça göstermektedir. O halde ban-şın temini için, hiçbir tarafa, diğerinin hakianna tecavüz yetkisi verilmemiştir. Erkek, eşi yaşlandığı veya çirkinleştiği için ona zulmetme yetkisine sahip olamaz.

Hz. Aişe, en-Nisa süresi 128. ayetin nüziil sebebi konusunda özetle şöyle der: "Sevde yaşlanınca Hz. Peygamber'in kendisini boşayacağından korkarak geceleri onunla beraber olma hakkım bana verdi. Bunun üzerine bu ayet nazil oldu."68

Eğer kadın ailede geçimsizlik yaparsa, erkek bunun sebeplerini araştırır ve kadı­m haklı görürse, buna göre hareket ederek durumu düzeltir. Hz. Muharruned, ailede

69

huzursuzluk çıkmaması için eşierin gerekli hassasiyeti göstermelerini ister. Hz. Peygamber'in hürriyete kavuşturduğu Zeyd'le evli, soylu bir aileye mensup olan Zeyneb bint Cahş, kocasını sözleri ve kibirli davraruşlanyla incitir. Zeyd, durumu

70

Hz. Peygamber' e açınca o: " ... Eşini bıraJşpıa, Allah'tan kork ... " der. Fakat bu evli-lik yürümez ve Zeyd, Zeyneb'den aynlır. Müslümanlar, Hz. Muharruned'le beraber veda haccından dönerken, Medine'ye yaklaştıklan zaman Hz. Peyg~per onlara, eş­lerinin hazırlık yapmalan için, gece Medine'ye girmemelerini söyler.

73

Boş yere yapılan kıskançlık yerilmiştir. Eşinin siyah tenli bir oğlan doğurduğu-nu (kendi tenine benzemediği için) şikayete gelen bir kişiye Hz. Peygamber, bunun olabileceğini, develerio çoğalmasıyla ilgili bir misal vererek anlatır ve onu ikna

74

eder.

Hz. Ebu Bekir, hamını Esma bint Umeys'in yanına geldiği zaman orada Haşi.rrll-

64 en-Nisa, 128. 65 Muciihid, Ebu'l-Haccilc Muciihid b. Cabir el-Mabzfimi, Tefslr, b.y.y.,b.t.y., I, 177; Yahya b. Selliirn,

et-Tesfuif, 293; İbn Habib, e/-Mulıabbar, 411; el-Buhfui, Salıflı, III, 99, 100 (Meziilim, ll); Muhibbuddin, es-Sımt, Kahire 1983, s.85.

66 Reşid Rıza, Tejsfr, V, 446. 67 en-Nisa (4), 34. 68 İbn Sa' d, et-Tabakfit, VIII, 169. 69 Hz. Peygamber, takılannı (zinet) tasadduk etmek isteyen Hayre'nin bu bağışını, kocası Ka'b b.

Malik' e haber verip onun da onayını aldıktan sonra kabul eder. Bkz.lbnu'l-Esir, Usdu'l-Giibe, VII, 1 Ol. 70 el-Ahzab, 37. 71 el-Buhfui, Salıflı, VIII, 175 (Tevhid, 22); Muhibbuddin, es-Sınıt, 88. 72 el-Viik:ıdi, el-Meğfizf, III, 1115. Muhtemelen bazı ra vi! er, olayı yanlış anlayarak, başka şekillerde

ifade ettikleri için, kadınlar zan altında bırakılıruştır. Bkz. İbn Kuteybe, Uyılnu'l-Aiıbiir, I, 134. 73 Abdurrezzak, el-Musamıaf, Beyrut 1970-2/1390-2, X, 410. 74 ei-Buhfui, a.g.e., VIII, 3 I (Hudfid, 41).

Diyanet llmi Dergi • Cilt: 45 • Sayı: 2

ler'den olan bir erkeği görür ve kızar. Bu durumu Hz. Peygamber'e söyleyen Hz. Ebil Bekir, onun bu konuda bir açıklama yapmasını sağlar. Hz. Peygamber, yalnız bulunan bir kadının evine yabancı bir erkeğin tek başına girmemesini ister.75 Eşinin hacca gittiğini ve kendisini~ cihada yazıldığını söyleyen bir kişiye Hz. Peygamber, hanıınıyla gitmesini söyler.

Kadının kendini geliştirmek için yapacağı çabalara kocası engel olmamalı, hatta destek olmalıdır. Mescide devam edip Hz. Peygamberin eğitim ve öğretim halkasın­dan yararlanmak isteyen bazı kadınlara kocaları engel olmak isterler. Hz. Peygam­ber, bunu duyunca, kadınların mescitten men edilmemelerini ister. Hz.Peygamber devrinde evli olduğu halde sosyal hayatın içinde yer alan kadınlar bulunmaktadır. Hz.Peygamber, bunlara engel olmaınıştır.

b- Kadının Geçİnısizliği

Kadının geçimsizliğinin (nüşuzunun) ne olduğu konusunda değişik açıklamalar bulunmaktadır. Kadının kocasından nefret etmesi,77 hoşlanmaması78 ve kocasının

. 79

evinde oturmak istememesi gibi evlilikle bağdaşmayan tutum ve davranışlarda bu-lunması kadının, geçimsizliği/Nüşuzu olarak değerlendirilmektedir.

Erkek eşinin bu yanlış davranışlarını gördüğü zaman, onu ikna ederek düzeltebi-so

lir. Bu konuşmalar fayda vermezse, erkek, eşini yatakta yalnız bırakabilir. Hatta er-keğin, aynı yatakta eşine kızdığı için 8~ırtını dönmesinin bile, onu yatakta yalnız bı­rakma olabileceği ifade edilmektedir. Hz. Peygamber'in eşlerinin, ondan yapama­yacağı bazı isteklerde bulundukları ve bunun üzerige Hz. Peygamber' in onlardan ay­nlarak ayn bir odada kaldığı rivayet edilmektedir.

84Hz. Aişe, erkeğin, eşiyle konuş­

mamasının da onu terk (ila)83 olacağı görüşündedir.

Arap toplumunda, erkeğin eşini dövme iideti bulunmaktadır. Hz. Peygamber, bu kötü adeti ortadan kaldırmaya çalışmıştır. Hatta Hz. Peygamber'in b[ ara eşini dö­ven erkeklere kısas uygulamayı bile düşündüğü rivayet edilmektedir. Hz. Peygam­ber: "Kadınlar hakkında Allah'tan korkunuz. Onları Allah'ın emaneti olarak aldınız.

75 Muslim, Sahih, IV, 17ll (Seliiın, 8/22). 76 el-Buhiiri, Sahih, VI, 159 (Nikiilı, lll). 77 Yahya b. Selliiın, et-Tesfırif, 293. 78 Bu konuda cahiliye devri şairlerinden, Benil Temim'li bir şairin şiiri için, bkz. İbn Kuteybe, eş-Şiir,

Beyrut 198511405, s.l26. 79 Harndi Yazır, Tefsir, II, 1351; ei-Kınnevcl, Husn, 87. 80 en-Nisii, 34. 81 Et-Taberi, Tefsir, V, 63; lbnu'l Arabi, Alıkfimu'l-Kur'an, I, 418. 82 el-Buhiiri, a.g.e., VI, 148-149 (Nikiilı, 83). 83 Erkek, en fazla eşinden dört ay küsüp aynlabilir. Bundan sonra eşler aynlnuş sayılır. Koca eğer

kadınla tekrar beraber olmak isterse ve kadın da kabul ederse mehir vererek yeniden nikiilı kıyılabilir. Bkz. el-Bakara, 226; et-Taberi, Tefs'ir, II, 428-429.

84 Abdurrezziik, el-Musannaf, VI, 509-510. 85 İbn Hacer, el-lsfıbe, IV, 359; el-Viilıidi, Esbfıbıı'n-Nıızı'il, 100-101.

HZ. PEYGAMBER DEVRİNDE İSLAM A1LES1

86

Allah'ın kelimesiyle onlar size helili oldu .... " diye buyurmaktadır. Bu rivayetin baş-. 87

ka şekilleri de bulunmaktadır. Hz. Peygamber'in kadınlan dövmeye izin vermediği esierini dövenlere cok kızdıgı- ve kendisinin de hicbir esine bir fiske bile vurmadıg-ı

.;. gg:. .;. :S9

anlaşılmaktadır. Müslümanlar için en güzel örnek olan Hz. Muhammed' in, hayatı 90

boyunca hiçbir kadına ve köleye bir şiddet kullanmadığım Hz. Aişe söylemektedir. Hz. Peygamber kadınlan dövmeyi yasaklar. Hz. Peygamber' in, hamrmm döven hiç­bir erkeği haklı gördüğü rivayetine şu ana kadar okuma imkfuıım bulduğum kaynak­larda rastlamadım. Aksine Hz. Peygamber, eşierini döven kimselerin, Müslümanla-

9ı

nn hayırlılan olmadıklanm ifade eder. Konuyla ilgili başka farklı rivayetler de bu-lunmaktadır. Bu rivayetler tek başına değerlendirilmemelidir. Konuyla ilgili bütün nakiller, yorumlar ve Hz. Peygamber'in bakışı dikkate alındıktan sonra bir kanaat be­lirtilmelidir.

Hz. Peygamber, dayağı aynlık sebebi sayrmştır diyebiliriz. Nitekim kocasından dayak yiyen Ummu Cemil bint Abdillah, durumu Hz. Peygamber' e bildirir. Hz. Pey­gamber, onun kocasım karşısına alır ve: "Eşinqrn aynlmak ister misin?" diye sorar. Sonuç olarak kocası, Ummu Ceınll'den aynlır.

Abdullah b. Ömer: "Hz. Peygamber devrinde hakkımızda ayet nazil olur korku­suyla hamrnlanrmza elimizi ve dilimizi uzatmaktan sakınırdık Hz. Peygamber vefat

93

edince, ellerirnizi ve dilimizi onlara uzattık" diyerek Hz. Peygamber devrinde kadı-na haksızlık yapılınasımn nasıl önlendiğini ifade etmektedir. Hz. Peygamber devrin­deki bu anlayış, kadınların, kocalarına her konuda boyun eğmemelerini ve zulme karşı ayaklanmalarını ve haklarına sahip çıkmalarını sağlar. Hz. Ömer, kadınlardaki bu uyamşı, Ensiir kadınianna bağlamaktadır. O, bunu şöyle ifade eder: "Biz Kureyş topluluğu, kadınlardan üstündük (galiptik). Medine'ye geldiğimiz zaman kadıı::ılann, Ensiir' a galip olduklannı gördük. Bizim kadınlanrmz da onların huyunu edinmeye baş-

94 •

ladılar ... " ·

Müslüman ana ve babadan doğan ilk nesil arasında yer alan Abdullah b. ez-Zu­beyr, babası ez-Zubeyr'in, annesini dövdüğünü gördüğü zaman onu kurtarmaya yö­nelir. ez-Zubeyr, oğluna eğer annesini kurtarmaya gelirse onu boşayacağım söyler.

86 Ebfi Diivud, Siinen, II, 462 (Meniisik, 57/10905). 87 el-Viikıdi, el-Meğtizf, ill, 1103; Ya'kıibi, Tfuih, II, lll.

88 Bkz. Abdurrezziik, a.g.e., VI, 173, İbnu'l-Arabi, Ahldimu'/-Kur'an, I, 420.

89 el-Ahzab (33), 2 ı. 90 İbn Sa' d, et-Tabaktit, I, 367, Vill, 205; Muslim, Salıflı, II, 1814 (Feziiil, 20179/2328); Ebıi Davud,

Siinen, V, 142 (Edeb, 5/4786). 91 Abdurrezzfik, el-Musannaf, IX, 442-443; İbn Sa'd, a.g.e., Vill, 205; Ebfi Davud, a.g.e., II, 608

(Nikfih, 43/2146, 2147). 92 İbn Hacer, el-lstibe, IV, 420. İbnu'l-Esir, kadının kocasını affettiğini yazmaktadır. Bkz. İbnu'l-Esir,

Usdu'l-Gtibe, VII, 309. 93 el-Buhfui, a.g.e., VI, 146 (Nikfih, 80).

94 İbn Sa' d, et-Tabaktit, Vill 182-183.

Diyanet llmi Dergi • Cilt: 45 • Sayı: 2

Fakat Abdullah, buna aldırmaz ve annesini kurtarır. Bunun üzerine Esma, kocasın-9s

dan aynlır.

İbnu'l-Arab1, Ata'nın kadınlan dövme konusundaki görüşünü şöyle kaydeder: "Ata şöyle dedi: Kocası eşine bir şeyi yapmasını veya yapmamasını emretse, o da bu-

96

na göre hareket etmese, yine de erkek, eşini dövmez, ancak ona kızabilir". Bütün bu rivayetler ve görüşler sonunda şunu söyleyebiliriz: Hz. Peygamber'in, bu konudaki

97

ayeti, yaptığı yorumu dikkate alan bir erkeğin,. eşini dövme cevazını bulamaz.

4. AİLENİN YlKILMASI

Evliliklerini yürütemeyeceklerini anlayan eşlerin, birbirlerine zarar vermeden ay­nlmalan istenmiştir. Cahiliye devrinde genelde kadının bu konuda büyük haksızlık­lara uğradığı anlaşılmaktadır. Kur' an, bu yanlışlıklara işaret ederek konuya açıklık getirmiştir. 98

Kadına zarar vermek amacıyla talak (aynlma) konusunda erkeğin dalarnhaçlı yollara sapması yasaklanmıştır. "Kadınlan boşadığınızda, bekleme süreleri sona ererken, ya onlan iyilikle tutun, ya da iyilikle bırakın. Hakianna tecavüz etmek için onlan tutmayın. Kim bunu yaparsa kendine yazık etıniş olur. Allah'ın ayetlerini eğ-

99

lence yerine koymayın ... " Ayeti bunu açıkça ifade etmektedir.

Cahiliye devrinde, erkeğin eşini boşayıp sonra aldığı ve bunu istediği kadar yap­ma hakkına sahip olduğu rivayet edilir. 100 Kur'an, buna bir sınır getirmiştir. Erkek eşinden iki defa aynhp dönme hakkına sahiptir, üçüncü defa roırreceği karar artık ni­ha1dir. Ya iyilikle eşine döner ya da aynı şekilde ondan aynhr. Boşanmış kadın, ev­lenmesi yasak olan akrabalannın dışında biriyle evlenebilir; buna engel olunmaması

102

emred~ştir.

Kadın, kocasından üç talakla aynhnışsa artık bu erkekle evlenemez. Bu kadın bir başka erkekle normal bir şekilde evlenir ve onunla bir müddet yaşadıktan sonra tek­rar geçinemeyip aynlırsa ilk kocasına dönebilir. Ama üç talakla kocasından aynlan bir kadını, bu erkekle tekrar bir araya getirebilmek için hileli yollara sapmaya gerek yoktur. Bunun çareleri daha önceden düşünülmelidir. Kur'an'ın bu konuda bahsetti­ği açıklama tabii oiarak cereyan eden bir haqt~edir. Yoksa ilk kocaya, eşini helili kıl­mak için göstermelik evlilik önerilmemiştir.

95 İbn Asil.kir, Teracimu'n-Nisa, Dımaşk 1982, s.l8. 96 İbnu'l-Arabl, Alıki'imıı'l-Kıır'an, I, 420. 97 Reşid Rıza, Mecellefll'l-Meniir, Mısır 1931, sayı: x:xxn, s. 383. 98 Kur'an'da et-Talllk (65) isimli bir sıire bulunmaktadır. Hem bu silrede hem de diğer silrelerde yer alan

ayetler, eşierin aynlmalan konusunu, geniş bir şekilde ortaya koymuştur. 99 el-Bakara, 231. 100 et-Taberl, Tefsir, II, 456. 101 el-Bakara, 229. 102 el-Bakara, 232; Yahya b. Se!Hl.ın, et-Tesiirif, 204; el-Buhfu:i, a.g.e., V, 160 (Tefsir, Bakara, 40); et­

Tabeıi, a.g.e., II, 486; İbn Abdilber, el-lstiab, Kahire 1939, IV, 259; İbn Hacer, el-lsiibe, IV, 253. 103 el-Bakara, 220; İbn Sa' d, et-Tabakiit, VIII, 458; el-Buhfu:i, Sahih, VII, 43 (Liblis, 23); İbnu'l-Esir,

Usdu'l-Gabe, VII, 26, 44.

HZ. PEYGAMBER DEVRlNDE İSLAM AİLESl

Hz. Peygamber, eşini aybaşı halinde boşayan İbn Ömer'in bu davranışını beğen­mez ve ondan hanımına dönmesini, eğer aynlacaksa, eşinin ternizlik döneminde on-

lo.ı

dan aynimasını ister. "Ey Peygamber, kadınları boşayacağınız zaman iddetleri içinde (temiz oldukları devrede) onları boşayın ve iddeti sayın (üç defa adet görüp te­rnizlenmelerini bekleyin). Rabbiniz olan Allah'tan korkun. (Bekleme süreleri dolma­dan) onları evlerinden çıkarmayın, kendileri de çıkmasınlar. Ancak apaçık bir edep­sizlik yaparlarsa bu başka. Bunlar Allah'ın sınırlarıdır. Kim Allah'ın sınırlarını ge­çerse kendisine yazık etmiş olur. Bilemezsin belki Allah, bundWJ sonra bir iş ortaya çıkarır. (Bekleme süresi içinde bir anlaşma zemini oluşabilir)". Bu ayete göre, ha­nımını boşamak isteyen kimse, eşi adetten temizlendikten sonra, onunla cinsel ilişki kurmadan onu boşar, kadın bir adet görüp temizlendikten sonra ikinci kez boşar, yi­ne bekler, kadın bir adet daha görüp ternizlenir. Erkek boşamaya kararlı ise hanımı­nı boşar ve böylece evlilik bağları kopmuş olur. Kadın iddetini bekledikten sonra is-

106

tediğine varabilir. . 107

Kocası ölen kadın, kocasının evinde dört ay on gün iddet bekler. Hangi sebep-le olursa olsun kadın iddet beklerken nafakası ve oturacağı ev kocasının malından

108 . 109

sağlanır. Kadın eğer hamile ise doğum yapınca iddeti sona erer. 110

Kadın da kocasından ayrılma isteğinde bulunabilir. Hem Hz. Peygamber hem de Hulefa-i Raşidin devrinde kocasından aynlma isteğinde bulunup aynlan kadınlar bulunduğu anlaşılmaktadır.

Hz. Peygamber, bir gün sabah narnazına çıkarken Rabibe bint Sehl'i görür. Ha­hibe, kocasından aynimak istediğini ve kocasının verdiği mehirin yanında bulundu­ğunu söyler. Bu konuda Rabibe'nin kocasını da dinledikten sonra Hz. Peygamber,

lll

mehiri kocaya geri verir ve bu eşleri ayırır. Kadın ailesine döner.

Tavaf esnasında bir kadının şiir okuduğunu duyan Hz. Ömer, onun, kocasından yakındığını anlayınca kocasının nasıl bir kişi olduğunu öğrenmek için birisini görev-

104 el-Buhan, Sahih, VI, 163 (Talak, 1); et-Tabeıi, Tefslr, XXVIII, 131; İbn Hacer, el-lsiibe, IV, 248. Aynca bkz. el-Bakara, 228, 229; et-Tabeıi, Tefslr, II, 440, 458; Nureddln !tır, Ebğiizu'l-Heliil, Beyrut 1985, s. 65-68. Süleyman Ateş, "Kur'an'ı Kerim'de Evlenme ve Boşanma ile llgili Ayetlerin Tefsiri", 265.

105 et-Talak, !; Harndi Yazır, Tefslr, VII, 5046. 106 Boşanma ile ilgili olarak bkz. el-Bakara, 229, 236, 237, 241; Harndi Yazır, a.g.e., II, 786, 787, 817,

VI,3912, VII,5060,5070-5073. 107 ei-Bakara, 234. 108 Kocası ölünce kabilesine dönmek isteyen el-Furey'a hint Miilik'e, Hz. Peygamber, kocasının evin de

iddet beklemesini söyler. Bkz. Millik b. En es, ei-Muvatta, 365 (Ta! ak, '29', 31187); İbn Sa' d, et­Tabakiit, VIII, 366-368, eş-Şafii, er-Risiile, 209-210.

109 Et-Talak, 4; ei-Buban, Sabih, V, 13 (Meğil.zi, 10). 1 lO Buna hul' denir. Bkz. Süleyman Ateş, a.g.m., 274-275. 1 ll Millik b. Enes, a.g.e., 349 {Talak, '29', 11131); İbn Sa'd, a.g.e., VIII, 445; İbn Hanbel, Musned, IV,

3; Ebu Davud, Siinen, II, 668 (Talak, 18/2227); lbnu'l-Eslr, Usdu'l-Giibe, VII, 61.

Diyanet İlmi Dergi • Cilt: 45 • Sayı: 2

lendirir. Bu görevli, kadının kocasının ağzının eğildiğini görür. Hz. Ömer, bu adama

bir cariye veya hazine (fey) den 500 dirhem vererek onu eşinden ayırmak istediğini 112

söyler. Adam parayı tercih eder ve hanımından ayrılır.

Kadın, nikah sırasında boşama hakkını üzerine almayı şart koşabilir. Bu durum-m

da boşama yetkisi kadının elinde olur. Bu konuya ait çeşitli örneklere cahiliye dev-

rinde de rastlanmaktadır. Bu il.detin, İslam geldikten sonra da devam ettiği anlaşıl-114

maktadır.

· Hz. Peygamber'in, boşanan kadınlara, karşılaştıklan güçlüklerde yardımcı oldu-ııs

ğu ?:ikredilmek:t:edir. .. · · -.. .:. . ~

. .

· · 'Ta!ak1a ilgili Kur'a:rı' da bir sui-enir.ı_ bıılunmashie l;ı.fl§ka sureletde de bu konuda .

'detaya gidilmesinin degişik sebepleri olabilir. Ancak bunların bana göre en önemli­

si, kadın haklan ihlaliııin, en- çok evlilik akdinin sonlan dırılınası konusunda yaşan­

masıdır. Her halde İslam'ın geldiği çağda kadınlar en fazlachaksızlığa boşamria ko­

nusunda uğruyorlardı; 'Adaleti emreden İslam, elbette buradaki zulme seyirci kala­

mazdı.

112 İbn Kuteybe, Uyümı'l-Aiıbiir, II; 204.

113 Süleyman Ateş, a.g.m., 275: Nfireddin Itr, Ebğazu'l-Helt'il, Beyrut 1985, s.45.

114 İbn Eb! Şeybe, Musannaf, V, 55-56. 115 İbn Sa'd, et-Tabakt'it, V, 170-171, VII1,.274--275; Muslim, Salıflı, II; 1114; et-Taben, Tejsfr, XXVIII,

135.