Filiz YURTAL**, Kazım ARTUT***

ÖZETAmaç: Bu araştırmanın amacı çocukların şiddeti nasıl algıladıkları ve nasıl ifade ettiklerini yaptıklarıresimlere göre belirlemektir. Bu amaçla çocukların resimlerinde şiddetle ilgili ele aldıkları konular, şidde-ti uygulama ve şiddete maruz kalma açısından çizdikleri karakterlerin özellikleri, resimlerdeki karakter-lerin şiddet uygulama biçimleri belirlenmeye çalışılmıştır. Yöntem: Araştırmaya orta sosyo-ekonomikdüzeyi temsil eden bir ilköğretim okulundan 11-12 yaş grubunda 47 kız (%61) ve 30 erkek (%39) olmaküzere toplam 77 çocuk alınmıştır. Çocukların şiddeti nasıl algıladıklarını ölçmek için şiddet uygulayan veşiddete maruz kalan kişi/kişileri konu alan bir resim çizmeleri istenmiştir. Çalışmaya katılan çocuklarınyaptıkları resimler ele aldıkları konulara göre anlamsal açıdan incelenmiş ve resimler üzerinde içerikanalizi yöntemi uygulanmıştır. Sonuç: Çocukların resimlerinde genellikle aile içi şiddeti daha fazla yan-sıttıkları görülmüştür. Bu bulguyu sırasıyla genel kavga-tartışma, kapkaç, çete, savaş ve töre gibi konu-lardaki şiddet olayları izlemiştir. Resimlerin genelinde şiddeti uygulayan kişiler erkek olarak çizilmiştir.Kadınlar ve çocuklar en fazla şiddete uğrayan kişiler olarak resmedilmiştir. Fiziksel zarar vermeye yöne-lik şiddet yönteminin daha fazla ifade edildiği görülmüştür. Tartışma: Çizilen resimler çocuklarınçevrelerinde gelişen şiddet olaylarının farkında olduğunu göstermektedir. Çocukların içinde yaşadıklarıortamların şiddetten uzak olması ve bu konuda aile, okul ve toplumun diğer kurumlarında şiddetinzararlı etkilerine yönelik duyarlılıkların oluşturulması çocukların ruh sağlığı gelişimi açısından önemligörülmektedir.Anahtar sözcükler: Şiddet, saldırganlık, resim çizme, ilköğretim okuluSUMMARY: THE REFLECTIONS OF CHILDREN’S PERCEPTION OF VIOLENCE ON THEIR DRAWINGSAim: This study investigated children’s perception of violence as expressed through their drawings. Inline with this overall objective, violence themes, properties of characters in their drawings in terms ofexposure to violence, using violence and ways of violence used by the characters drawn were identified.Method: 77 children of approximately eleven/twelve years old -47 girls (61%) and 30 boys (39%)- froma mid socio-economic elementary school participated into the study. Children were instructed to draw apicture of a person using violence or a person being exposed to violence in order to reveal their percep-tion of violence. Then, these pictures were analysed according to their contents. Results: It was foundthat children generally expressed domestic violence in their drawings. The violent themes followeddomestic violence were quarrel-fighting, mugging, gang, war and traditions. In most of the pictures,males were drawn as individuals using violence; whereas females and children were mostly depicted asthe ones being exposed to violence. Physical damage was expressed more frequently. Discussion:Pictures drawn by children showed that children were aware of violent events in their environment. Theresults showed that collaboration between family, school and society was quite important for children’spsychological well-being and for the establishment of precautions against violent incidents.Key words: Violence, aggression, drawing, primary school

Çocuk ve Gençlik Ruh Sağlığı Dergisi : 15 (3) 2008

ÇOCUKLARIN ŞİDDETİ ALGILAMA BİÇİMLERİNİN ÇİZDİKLERİRESİMLERİNE YANSIMALARI *

149

GİRİŞ

Şiddet insan yaşamının her alanında görülebilenve dünyada giderek artan önemli bir toplumsalsorundur. Dünya Sağlık Örgütü (WHO) şiddeti,“fiziksel kuvvet ya da gücün kasıtlı olarak,tehdit etme ya da fiili olarak kişinin kendisine,bir başkasına, bir grup ya da topluluğa karşı

yaralama, ölüm, psikolojik zarar verme, yoksunbırakma şeklinde kullanılması” olarak tanımla-maktadır. Şiddet kişinin kendine yönelik, kişilerarası veya toplum düzeylerinde farklı nedenlerebağlı olarak fiziksel, cinsel, psikolojik veya yok-sun bırakma şeklinde ortaya çıkabilir (Krug veark. 2002).

Çocuklar toplumda, ailelerinde ya da medyadasunulan şiddete tanık olmakta ya da bizzat şid-dete maruz kalmaktadır (Brown ve Bzostek2003, Catron ve Allen 2008). Şiddete maruzkalan çocuklar bu durumdan her yaşta etki-

* Bu makale 16. Ulusal Eğitim Bilimleri Kongresindebildiri olarak sunulmuştur.** Yrd. Doç. Dr., Çukurova Üniv., Eğitim Fak., İlköğretimBölümü, Adana.***Öğr. Gör., Çukurova Üniv., Eğitim Fak., İlköğretimBölümü, Adana.

150

lenirken, erken yaşlarda etkilenme ve uzun süre-li sonuçları hakkında çok fazla şey bilinmemek-tedir. Yetişkinler erken yaşlarda çok fazla etki-lenmenin olmadığını varsaymaktadır. Birçokinsan çocuğun olanları anlamadığına ve hatırla-madığına ilişkin yanlış bir inanca sahiptir. Ancakyapılan çalışmalar çocukların tüm yaşları süre-since şiddete maruz kalma ve olumsuz dav-ranışlar arasında bağlar olduğunu göstermekte-dir (Osofsky 1999). Şiddetin herhangi bir türünemaruz kalan çocuklar saldırganlık ve suçlulukgibi davranışsal bozukluklar; depresyon vekaygı gibi duygusal ve ruhsal bozukluklar, aşırıkorkma, kabus görme ve geriye dönme gibipost- travmatik stres belirtileri; uyku bozukluk-ları, akademik ve bilişsel bozukluklar gibisomatik belirtiler sergileyebilir (Edleson 1999,Margolin ve Gordis 2004).

Televizyon ve internet aracılığıyla ulusal olarakrapor edilen felaketler ve krizler karşısındayetişkinlerin yaşanan bu olaylarla ilgili korku,üzüntü veya duygusal tepkiler vermeleri, çocuk-ların kendisi ve ailesinin güvenliği konusundakorkuya kapılmasına neden olmaktadır. Bukorkular çocukların uyku, yemek yeme vetuvalet örüntülerinde bazı sorunlar ortaya çıkar-makta, oyun ve sosyal ortamlardan kendileriniçekebilmekte, daha saldırgan davranışlar gös-terebilmekte veya başkalarıyla ilişkilerinde dahahuzursuz olabilmektedirler (Catron ve Allen2008). Uydu teknolojisi ile şiddetin belli türleri(terörizm, savaşlar, kargaşalar ve sivil rahatsızlıkvb.) günlük haberlerle televizyon izleyicilerinegösterilirken, şiddetin çok daha fazlası kamu-oyunun görüş alanının dışında, işyerlerinde,evlerde meydana gelmektedir (Krug ve ark.2002). Yapılan araştırmalarda aile içinde yaşananşiddetten kadınlar ve çocukların daha fazlazarar gördüğü ifade edilmektedir (Edleson 1999,Güler ve Kaymak Özmen 2004, Osofsky 1995,Tel ve Tuncay 2005).

Edleson (1999) evde yetişkinler arasında geçenşiddete maruz kalan çocukların bu durumdannasıl etkilendiğine ilişkin yapılan araştırmaların,az bilinen birçok alana işaret ettiğini belirtmek-tedir. Genellikle bu konuda bilgi toplarkenyetişkinlerin verdikleri raporlara, kriz durum-larında çocukların verdikleri ifadelere ve stan-dart ölme araçlarından elde edilen verilerebağımlı kalındığı için, bu durum çocuğun yaşa-

mındaki birçok sorunun cevaplanamamasına vebirçok önemli faktörün gözden kaçmasınaneden olduğu belirtilmektedir. Osofsky (1995)ailedeki şiddetin çocuk üzerindeki etkilerinibelirlemek için hem şiddete maruz kalma hemde ailedeki şiddeti çocukların nasıl algıladığınıanlamaya yönelik daha güvenilir verilere ihtiyaçolduğunu ifade etmektedir.

Çocukların şiddeti nasıl algıladıklarına ilişkinaraştırmalar yapılmaktadır. Bu araştırmalardagözleme dayalı değerlendirmeler, sosyometrikprosedürler, anketler, görüş alma, öğretmendeğerlendirme listeleri ve kendini ifade etmeyedayalı yöntemler kullanılmaktadır (Crothers veLevinson 2004). Birçok araştırmada şiddet ileilgili bilgi toplama ve analiz etmede nicel yak-laşımlara daha fazla yer verildiği görülmektedir.Bu yaklaşımlar önemli ve temel bilgileri sağla-makla birlikte çalışmaya katılanları, araştırma-cının sorduğu soruları cevaplamak zorundabırakması açısından önemli bir engelle de karşıkarşıya getirmektedir (Bosacki ve ark. 2006).Şiddet ile ilgili nicel araştırmaların yanında niteldeğerlendirmelere de yer verilmesi konu ileilgili daha derin ve daha kapsamlı bilgiler eldeedilmesini sağlayacaktır. Bu konuda yapılanbazı araştırmalarda çocukların şiddeti nasılalgıladıklarını ortaya çıkarmak için yaptıklarıresimler ve resimle ilgili oluşturdukları hikaye-ler incelenerek nitel analizlerin yapıldığı görül-mektedir (Bosacki ve ark. 2006, Rezo ve Bosacki2003).

Çocuğun kendini ifade etmesinin en etkili yol-larından biri resim çizmektir. Resim çizmek,çocuğun önceden öğrenmiş olduğu bazı sözcükve ifade biçimlerinden daha güçlü, daha yalınbir anlatım ve iletişim aracıdır (Artut 2007).Çocuk, genellikle ailesi, kendisi ve arkadaşlarıy-la ilgili yoğun duygusal konuları veyadüşüncelerini sözlü olarak anlatamaz ya daanlatmak istemez. Ancak sanat yoluyla buduygu, düşünce, korku ve hayal kırıklarınınaçığa çıkması ve ifadesi olanaklı hale gelir(Schirrmacher 2001). Çocukların sanat etkinlik-leri sürecinde kullandıkları duygusal tepkileriveren simgeler, onların gördükleri, duydukları,bildikleri, dokundukları ve algılayıp kavradık-ları olguların artistik-çizgisel betimlemeleridir.

Çocuk resimlerinin sağlıklı incelenebilmesi,

YURTAL VE ARTUT

yorumunun yapılabilmesi için çocuğun, özellik-le artistik gelişim düzeyinin iyi anlaşılmasıgerekir. Dolayısıyla çocuğun resimlerinin analizisonucunda elde edilen bulgular, birçok yönüylebirlikte onun duygusal ve sosyal düzeyinin anla-şılmasında önemli bir araç olarak görülebilir. Buaraştırmada çocukların şiddet ile ilgili algıla-maları, yaptıkları resimler ve bu resimlerde yerverdikleri konulara göre incelenmesi esas alın-mıştır. Buna göre araştırmanın amacı 11-12 yaşgrubundaki çocukların şiddeti algılama biçim-lerini yaptıkları resimler yoluyla anlamaya çalış-maktır. Bu nedenle aşağıdaki sorulara cevaparanmıştır:1. Çocuklar çizdikleri resimlerde hangi tür şid-dete yer vermiştir?2. Resimlerde şiddet uygulayan ve şiddete ma-ruz kalan kişilerin özellikleri nasıl resme-dilmiştir?3. Resimlerdeki şiddet uygulama biçimleri neler-dir?

YÖNTEM

Çalışma Grubu

Araştırmaya orta sosyo-ekonomik düzeyi temsileden bir ilköğretim okulunun beşinci sınıfşubelerinden tesadüfi olarak belirlenen 11-12 yaşgrubundaki 47’i kız (%61) ve 30’u erkek (%39)olmak üzere toplam 77 çocuk alınmıştır. Çalış-mada 11-12 yaş grubunun seçilmesinde artistikgelişim düzeyleri dikkate alınmıştır. Bu dönemçocuğu dikkatini daha uzun süre devam ettire-bilir ve yönergeleri daha bağımsız olarak takipedebilir. Çalışmalarında düşüncelerini ifadeetme ihtiyacını hisseder. Sosyal farkındalık,toplum ve dünya sorumlulukları, çevreselkirlilik, sosyal yapılar, insan vücudununfonksiyonları, aile içi ilişkiler, savaş, ilaçlar,hastalık vb. konulara ilginin artması bu dönemçocuğun özellikleri arasındadır (Linderman1997). Bu dönem çocukları çizimlerinin gerçekgörüntüyü yansıtmasını ya da bir fotoğraf gibiaynısı olmasını ister (Isbell ve Raines 2003).

Ölçme Aracı

Çocukların şiddet ile ilgili algılamalarını belir-lemek için, çocuklardan şiddet uygulayan veşiddete maruz kalan kişi/kişileri konu alan birresim çizmeleri istenmiştir. Bunun için çocuklara

“Şimdi sizden daha önce gördüğünüz, duy-duğunuz ya da tanık olduğunuz bir şiddetolayını çizmenizi istiyoruz. Çizdiğiniz resimdeşiddet uygulayan ve şiddete maruz kalan kişi yada kişiler olacak. Resimlerinizi size verilensürede tamamladıktan sonra resmin arkayüzüne adınızı, soyadınızı, cinsiyetinizi, yaşınızıve yaptığınız resimde neyi anlatmak istediğinizikısaca yazmanızı istiyoruz.” şeklinde yönergeverilmiştir. Ayrıca çocuklara bu resimlerinsadece bir araştırma için kullanılacağı, isim-lerinin ve kimlik bilgilerinin kullanılmayacağıkonusunda bilgi verilmiştir. Daha sonra resimçizmeleri için her çocuğa pastel boya seti ve30x40 cm ölçülerinde resim kağıtları verilmiştir.Çocukların resimlerinin arka yüzüne resimlerinianlatmak için yazdıkları yazılar, araştırmacılarınresimleri değerlendirmelerinde kullanılmıştır.

İşlem

Çalışmaya başlamadan önce çalışmanın yapıla-cağı okulun yönetimi ile görüşülmüş ve çalış-manın amacı açıklanmıştır. Daha sonra okulunhaftalık ders programında resim derslerininsaatleri ve yeri belirlenmiştir. Okulun resimöğretmeni ile birlikte araştırmacılar veri toplamasürecine başlamıştır. Önce çalışmaya katılanöğrencilerin hepsi bir sınıfa alınmış ve uygula-ma sürecinin nasıl olacağı açıklanmıştır. Dahasonra çocukların resim yaparken birbirlerindenetkilenmemeleri için farklı dersliklerde sıralarabirer kişi oturacak şekilde yerleştirilmiştir.Resimlerini tamamlamaları için 60 dakikalıksüreleri olduğu bildirilmiştir. Her çocuğa pastelboya seti ve 30x40 ölçülerinde resim kağıdı veril-miştir. Resimlerini tamamladıktan sonra resminarka yüzüne resimde ne yapmak istediklerinikısaca yazmaları istenmiştir. Çalışma bitirildik-ten sonra resimler toplanmış ve analiz edilmiştir.

Verilerin Analizi

Çalışmaya katılan çocukların çizdikleri resimleranlamsal açıdan incelenmiş ve içerik analizi yön-temi kullanılmıştır. Çalışmada çocuğun şiddeteyönelik hangi öğeleri dikkate aldığına odak-lanıldığı için, çizilen resimlerin estetik değer-lendirmeleri dikkate alınmamıştır. Öncelikle re-simler tek tek gözden geçirilmiş ve bazı resimkağıtlarında şiddetle ilgili birden fazla temayayer verildiği tespit edilmiştir. Bu durum görsel

151

Çocukların Şiddeti Algılaması ve Resim

152

gerçekçiliğin tipik özelliklerinden biri olarakkabul edilir. Özdoğan’a (1997) göre çocuk, kağı-dı üç bölümde kullanır, bazen de diziler halindeyapar, dizilerin sayısını çoğaltabilir. Araştırmadabu şekilde olan ve bir resim kağıdında farklıtemalara yer verilen resimlerdeki her tema ayrıayrı incelemeye alınmıştır. Her temaya numaraverilmiş ve resim kağıtlarında ele alınan temalarüzerinde sırasıyla değerlendirme yapılmıştır.Buna göre toplam 77 resim kağıdında 117 temaele alınarak incelenmiştir. Konusu yazılmayan,ne olduğu anlaşılmayan resimler tespit edilmişve analize alınmamıştır.

İçerik analizinde çocukların çizdikleri resimler,şiddetin konusu, şiddet uygulayan/şiddetemaruz kalan kişilerin özellikleri ve şiddet uygu-lama biçimleri olmak üzere üç tema belirlenmişve iki araştırmacı belirlenen temalar kapsamın-da resimleri analiz etmiştir. Araştırmacılarinceledikleri resimlerin üçünde şiddet uygu-lanırken kullanılan aracın ne olduğu konusundafarklı yorumlamalarda bulunmuştur. Bu du-rumda üçüncü kişinin yorumuna başvurularakresimlere yönelik anlam birliğinin oluşmasısağlanmıştır. Daha sonra iki araştırmacı resim-leri ayrı ayrı inceleyip sonuçları çıkardıktansonra bir araya gelerek sonuçlar üzerindeyeniden değerlendirme yapılmıştır.

BULGULAR

Araştırma bulguları içerik analizinde belirlenenüç temaya göre ele alınmıştır:1. Şiddet konuları2. Şiddet uygulayan ve şiddete maruz kalanlarınözellikleri3. Şiddet uygulama biçimleri

1. Şiddet Konuları

Resimlerde ele alınan konular incelendiğindeaile-içi şiddete yönelik konunun diğer konularagöre daha fazla (41 tema, 41/117) çizildiği tespitedilmiştir. Bu resimlerde 41 temanın 27’sindeanne-baba arasında geçen şiddete yer verilmiş-tir. Anne-baba arasında geçen şiddete yönelikresimlerin tamamında (27 tema) babanın anne-ye şiddet uygulaması resmedilmiştir. Resim 1incelendiğinde babanın anneye şiddet uygu-ladığı görülmektedir. Kadının yüzünde morluk-lar var ve ağlarken resmedilmiştir. Resimdedikkati çeken bir başka noktada çocuğun bu

olayı izliyor olmasıdır. Olaya tanık olan kızçocuğunun babasını durdurma çabası içindeolduğu görülmektedir. Resmi çizen çocuğunresim ile ilgili açıklaması “eşini döven kocası eşiniçalıştırıyor, eşinin maaşını alıp içki sigara alıyor,eşine para vermiyor” şeklindedir. Aileye yönelikçizilen resimlerin bir kısmında ço-cuk/çocuklarınizleyici olarak resmedildiği ve babanın içki içiyorolarak resmedildiği veya açıklama kısmındayazıldığı dikkati çekmektedir.

Aile içindeki şiddete yönelik 14 temada ise annebaba tarafından çocuğa yöneltilen şiddete yerverilmiştir. Anne-babanın çocuğa şiddet uygula-ması konusunda 10 resimde babanın çocuğunaşiddet uygulaması resmedilirken, 4 resimdeannenin çocuğuna uyguladığı şiddet gösteril-miştir. Aile-içi şiddet konusundan sonra en fazlaişlenen konu, genel kavga-tartışma durum-larıdır. Resimlerin 33’ünde yetişkinler arasındageçen şiddete yönelik resimlere yer verilmiş, 15resimde ise yetişkinin çocuğa karşı şiddet uygu-laması, 4 resimde ise çocuğun çocuğa karşı şid-det uygulaması konusu işlenmiştir.

Yetişkinler arasında geçen şiddet olaylarınıgösteren resimler incelendiğinde, resimlerdeerkekler (31 kişi) kadınlara (4 kişi) göre dahafazla şiddet uygulayan kişiler olarak gösteril-miştir. Şiddete maruz kalanlar arasında yineerkeklerin (24) kadınlara göre (10) daha fazlasayıda resmedildiği görülmüştür. Sadece bir re-simde kadın erkeğe şiddet uygularken göste-

YURTAL VE ARTUT

Resim 1 : Babanın Anneye Şiddet Uygulaması

rilmiştir. Diğer resimlerde erkeğin, erkeğe, kadı-na ve çocuğa şiddet uygulaması resmedilmiştir.Çocuğa yönelik şiddet uygulayan kişiler açısın-dan incelendiğinde erkeklerin (11 kişi) kadınlaragöre daha fazla şiddet uygulayan kişiler olarakçizildiği saptanmıştır.

Resimlerde yukarıda belirtilen konuların dışın-da kapkaç (4 resim), savaş (4 resim), çete (4resim), soygun (2 resim), sporda şiddet (2 resim)ve diğer (istismar, uyuşturucu verme vb) konu-lara (6 resim) yer verildiği saptanmıştır.

2. Şiddet uygulayan ve şiddete maruz kalan-ların özellikleri

Resimlerde şiddet uygulayan kişilerin özellikleriincelendiğinde 107 erkek, 11 kadın ve 4 çocukçeşitli durumlarda şiddet uygularken res-medilmiştir. Şiddete maruz kalanlar ince-lendiğinde 34 erkek, 35 çocuk ve 47 kadın çeşitlidurumlarda şiddete maruz kalırken resme-dilmiştir.

Şiddet uygulayan kişileri betimleyen resimlerincelendiğinde şiddet uygulayan kişinin elindesigara, masada rakı şişesi, bıçak, sopa ve ateşlisilahlar çizilmiş, bazı resimlerde de öfkeli biryüz ifadesi çizilerek tema güçlendirilmiştir(Resim 2). Şiddete maruz kalanların resim-lerinde ise yüzde morluklar, kişilerin üzerle-rinde kırmızı renkli kan izleri, gözyaşları (Resim3) ile gösterilmiştir. Bununla birlikte birçokfigürde anlamsız ifade biçimleri görülmüştür.

Çizimlerindeki anlatımlarında başarısız olduk-larını düşünen bazı çocukların ise anlatımıpekiştirmek için figürlerinde “konuşma balon-cukları”na yer verdikleri gözlenmiştir (Resim 2).

3. Şiddet uygulama biçimleri

Resimlerde şiddet uygulama biçimleri ince-lendiğinde çoğunlukla dayak, boğazını sıkma,darp gibi kaba kuvvete dayalı şiddet uygulamabiçimleri resmedilmiştir. Resimlerdeki temaların39’unda kaba kuvveti kullanma, 28’inde ateşlisilah kullanma, 25’inde bıçaklama, 7’sinde sopaile vurma ve 2’sinde ise sözlü saldırıya yer veril-diği tespit edilmiştir. Resimlerde genellikle fizik-sel zarar vermeye yönelik şiddet uygulamabiçimlerinin daha fazla ifade edildiği görül-müştür. Sözlü şiddet ise resimlerde sözcükbalonları ile gösterilmiş olup bu konuya çok azyer verdikleri saptanmıştır.

TARTIŞMA

Bu araştırmada çocukların şiddete yönelikalgılamalarını ortaya çıkarmak için, diğeraraştırmalarda görülen ölçme araçlarının kul-lanılmasından kaynaklanan sınırlamaları en azaindirmek ve şiddeti daha serbest bir şekildeifade etmelerini sağlamak için resim çizdirme

153

Çocukların Şiddeti Algılaması ve Resim

Resim 2 : Şiddeti Betimleyici Ortam

Resim 3 : Şiddete Maruz Kalan KişininBetimlenmesi

154

yoluna gidilmiştir. Bu yorumlamaya dayalı yön-tem ile çocukların algıları hakkında daha kap-samlı ve doğal bilgiler elde edilmesinin olanaklıhale gelmesi amaçlanmıştır. Çocuklardan konu-su şiddet olan resim çizmeleri istendiğindeçocukların en fazla aile içi şiddeti konu alan re-simleri çizdikleri saptanmıştır. Bu durumusırasıyla genel kavga-tartışma durumları olmaküzere kapkaç, çete, savaş vb. konular izlemiştir.Aile içi şiddete yönelik resimler incelendiğindegenellikle baba şiddeti uygulayan kişi olarak,anne ve çocuk ise şiddete maruz kalan kişilerolarak resmedilmiştir. Çocuk şiddete maruzkalanların fiziksel olarak zarar gördükleriniifade etmiştir. Resimlerin bazılarında çocuğunşiddeti durdurmak için çaba içinde olduğutespit edilmiştir. Resimlerin birçoğunda çocuğunşiddetin olduğu ortamda bulunduğu ve olayıizlediği görülmüştür. Resimlerde çocuklar şid-dete tanık olmaktadır. Bu araştırmada resimçizdirme yoluyla veri toplanılmış çocukların,çoğunlukla aile içinde geçen şiddet olaylarınayer verdiği görülmüştür. Bu dönem çocuklarınınartistik gelişim düzeyi dikkate alındığında bubulguların düşündürücü olduğu söylenebilir.Çünkü bu dönem çocukları çizimlerinde gerçeğiolduğu gibi yansıtma çabası içinde olduklarıgörülür (Isbell ve Raines 2003, Linderman 1997).

Yazın incelendiğinde de Myers (1999) toplumdaen fazla şiddet yaşanan kurumların içindeailenin bulunduğunu ifade etmektedir (Akt.Eisenbraun 2007). Bazı kaynaklar, aile içi şiddetetanık olan okul çağı çocukların dışsallaştırmaya(saldırgan, suçlu) ve içselleştirmeye (çekingen,endişeli) yönelik davranış problemlerini, şiddetolmayan ailelerden gelen çocuklara göre dahafazla gösterdiğini ifade etmektedir. Yapılan birçalışma çocuğun ebeveyninin şiddete uğradığı-na tanık olmasının, bir yabancıya karşı uygu-lanan şiddette tanık olmasından daha fazla etki-lendiğini ortaya koymuştur. Bu durum, şiddetolayı anne babayı ya da çocuğun bakımını yapankişiyi kapsadığında çocukların daha olumsuztepkiler verme eğiliminde olduğunu göstermek-tedir (Osofsky 1995).

Bu araştırmada ortaya çıkan bir başka sonuçtaşiddeti uygulayan kişiler olarak daha çok erkekfigürüne yer verilmiş olmasıdır. Şiddet ve zor-balığa yönelik yapılan birçok çalışmanınsonuçlarında şiddeti uygulayan kişinin dahafazla erkek olduğu bulunmuştur (Bosworth veSimon 2000, Delfabbro ve ark. 2006, Espelago ve

ark. 2003, Koç 2006, Pateraki ve Houndoumadi2001, Pereira ve ark. 2004). Bu durum çocuklarınşiddet uygulayan kişiler olarak daha çok erkek-leri gözlemediğinin ya da tanık olduğunun birgöstergesi olabilir. Çalışmada aile içinde yaşa-nan şiddette şiddet mağdurları çoğunluklakadınlar ve çocuklar olarak resmedilmiştir. Kırkdokuzuncu Dünya Sağlık Toplantısında tümdünyada kasıtlı zarar verme olaylarında artışolduğu ve bu durumdan her yaşta ve cinsiyetteinsanın etkilendiği özellikle kadın ve çocuklarındaha fazla etkilendiği bildirilmiştir (Krug ve ark.2002). Çocukların çizdikleri resimlerdeki yansı-maların şiddet konusunda yaşanan gerçekler-den uzak olmadığı görülmektedir.

Ayrıca araştırmada ele alınan resimlerde şiddetuygulama biçimleri incelendiğinde en fazla kabakuvveti kullanma, ateşli silah kullanma, bıçakla-ma ve sopa kullanma gibi fiziksel zarar vermeyedayalı şiddet uygulama biçimlerinin daha fazlakullanıldığı görülmüştür. Sözlü ifadeleri içerenşiddet türüne çok az yer verildiği saptanmıştır.Bu durum iki nedenden kaynaklanabilir.Birincisi bu araştırmada şiddeti incelemek içinseçilen resim çizdirme yöntemi, sözel şiddetinifade edilmesini sınırlayıcı bir etken oluştura-bilir. Çocuklar sözlü şiddeti resimlerde ifadeetmede zorluk yaşamış olabilir. İkinci bir nedenide çocukların şiddeti, kişilerin birbirlerine karşıfiziksel olarak zarar vermesi şeklinde algıla-masından, yorumlamasından ya da fiziksel şid-detin çocuklar üzerinde daha fazla etki bırak-masından kaynaklanabilir.

Resimler incelenirken, konuya sosyal bir olgu vegerçekçi bir anlayışla yaklaşılmış olup, estetikkaygılardan öte çocuğun şiddeti algılamasınınplastik yansımaları (anlatım öğeleri) esas alına-rak değerlendirilmiştir. Çocukların resimlerindeortaya koydukları şiddet öğelerinin, insanpsikolojisi üzerinde gerginliği artırıcı imlerinolması; örneğin, şiddete uğrayan bir insanınsaçının dağınık, gözünün mor, kan izleri ve sal-dırı aletleri; saldıran kişilerin ise kızgın görü-nümlü olmaları, soğuk renklerin sıkça kullanıl-masına yönelik ifade biçimleri onların artistikgelişim düzeyleriyle de örtüşmektedir. Çocuk-ların doğasında var olan duyarlılığın ve çizmegüdüsünün bir yansıması olan resimlerindekibazı şiddet öğeleri ciddiye alınmalıdır. Çünküonlar, yaşamdaki duygu ve düşüncelerin önemliçelişkilerini içeren sosyal gerçeklikleri, değerleri(kültürel öğeleri) yansıtmaya çalışmışlardır.

YURTAL VE ARTUT

Araştırma sonuçları, çocukların çizmiş olduğuresimler, çevrelerinde gelişen şiddet olaylarınınfarkında olduklarını göstermektedir. Ailede vetoplumun diğer kesimlerinde yaşanan şiddetolaylarının resimlenmesi, şiddet uygulayan kişiolarak erkek figürüne ağırlıklı olarak yer veril-mesi ve fiziksel şiddetin daha fazla çizilmesiçocukların sosyal sistem içinde gördüğü, izlediğiya da maruz kaldığı gerçeklerin betimlemeleriolarak düşünülebilir. Şiddetin, uygulayanlaraçısından meşru sayılması onun belli inançları,idealleri ya da saplantıları temsil ettiği, başka birdeyişle bu değerlere uygun düşen kültürel birortamın varlığıyla açıklanabilir. Böylece“başkalarına verilmiş fiziksel zarar” gibi bir ta-nımlama, ister istemez sosyal bağlamıyla birlik-te düşünülmesi zorunlu görülmektedir (Esmer2001). Bu durumda çocukların içinde yaşadıklarıortamların şiddetten uzak olması ve bu konudaaile, okul ve toplumun diğer kurumlarında şid-detin zararlı etkilerine yönelik duyarlılıklarınoluşturulması çocukların ruh sağlığı gelişimiaçısından önemli görülmektedir.

Ayrıca araştırmada kullanılan resim çizdirmeyöntemi, çocuklarla ilgili çalışmalarda şiddetitanımlama, olası nedenleri açığa çıkarma vemüdahale programı geliştirmede ruh sağlığıalanında çalışan uzmanlar ve araştırmacılartarafından etkili bir şekilde kullanılabilir.

KAYNAKLAR

Artut K (2007) Sanat Eğitimi Kuramları ve Yöntemleri.Anı Yayıncılık, Ankara.

Bosacki SL, Marini ZA, Dane AV (2006) Voices from theclassroom: Pictorial and narrative representations ofchildren's bullying experiences. J Moral Educ 35:231-245.

Brown BV, Bzostek S (2003) Violence in the lives of chil-dren. Cross Curr. http://www.childtrendsdatabank.org/PDF/Violence.pdf

Catron CE, Allen J (2008) Early Childhood Curriculum:A Creative Play Model. Pearson Education Inc, NewJersey.

Crothers LM, Levinson EM (2004) Assessment of bully-ing: a review of methods and instruments. J Couns Dev82:496-503.

Delfabbro P, Winefield T, Trainor S ve ark. (2006) Peerand teacher bullying/victimization of South Australiansecondary school students: Prevalence and psychoso-cial profiles. Br J Educ Psychol 76:71-90.

Edleson JL (1999) Children's witnessing of adult domes-tic violence. J Interpers Violence 14:839-870.

Eisenbraun KD (2007) Violence in schools: Prevalence,prediction, and prevention. Aggr Viol Behav 12:459-469.

Esmer H (2001) Şiddet İmgeleri ve Çözülmeler.Yayımlanmamış Sanatta Yeterlik Tezi. HacettepeÜniversitesi, Ankara.

Espelago O, Bosworth K, Simon T (2000) Examining thesocial context of bullying behaviors in early adoles-cence. J Couns Dev 78:326-333.

Güler N, Tel H, Özkan Tuncay F (2005) Kadının aileiçinde yaşanan şiddete bakışı. C.Ü. Tıp FakültesiDergisi 27:51-56.

Isbell RT, Raines SC (2003) Creative and The Art WithYoung Children. Delmar Learning, Canada.

Kaymak Özmen S (2004) Aile içinde öfke ve saldırgan-lığın yansımaları. Ankara Üniversitesi Eğitim BilimleriFakültesi Dergisi 37:27-39.

Kepenekçi YK, Çınkır Ş (2006) Bullying among Turkishhigh school students. Child Abuse Negl 30:193-204.

Koç Z (2006) Lise öğrencilerinin zorbalık düzeylerininyordanması. Yayınlanmamış Doktora Tezi. Gazi Üniver-sitesi, Ankara.

Krug EG, Dahlberg LL, Mercy JA ve ark. (2002) WorldReport on Violence and Health. World HealtyOrganization, Genova.

Linderman MG (1997) Art in the Elementary School. McGraw Hill, New York.

Margolin G, Gordis EB (2004) Children’s exposure to vio-lence in the family and community. Curr Dir Psychol Sci13:152-155.

Osofsky JD (1995) Children who witness domestic vio-lence: The invisible victims. Soc Policy Rep 9:1–16.Osofsky JD (1999) The impact of violence on children.Future Child 9:33-49.

Özdoğan B (1997) Çocuk ve Oyun: Aile Rehberliği,Davranış Terapisi, Bilişsel Terapi. Anı Yayıncılık,Ankara.

Pateraki L, Houndoumadi A (2001) Bullying among pri-mary school children in Athens, Greece. Educ Psychol21:167-73.

Pereira B, Mendonça D, Neto C ve ark. (2004) Bullying inPortuguese schools. Sch Psychol Int 25:241-254

Rezo GS, Bosacki S (2003) Invisible bruises:Kindergartners’perception of bullying. Int J ChildSpirituality 8:163-177.

Schirrmacher R (2001) Art and Creative Development forYoung Children. Delmar Learning, USA.

155

Çocukların Şiddeti Algılaması ve Resim