obras completas y referencias - habe.euskadi.eus · obras completas y referencias - vicente amezaga...

OBRAS COMPLETAS y REFERENCIAS - VICENTE AMEZAGA ARESTI

Traducciones - Volumen – 6 – Pagina - 1


Traducciones desde la lengua Origen

Autor: Vicente Amezaga Aresti

Volumen 6.

Editorial Ediciones Impresas Xabier Iñaki Amezaga Iribarren

2013



Contenido - Traducciones - Volumen – 6 –

Indice

Vicente Amezaga-Obras Traducciones – Indice...........................................3

Shakespeare William - Hamlet Danimarkako erregegaia.............................. 8

Shakespeare William - Hamlet Danimarkako erregegaia..(Fe de Erratas)....... 99

Juan Ramon Jimenez - Platero y Yo.......................................................... 103

Eskilo - Prometeu burdinetan.................................................................. 177

Oscar Wilde - Reading baitegiko leloa ...................................................... 212

Indice De Los 9 Volumenes De La Presente Publicacion............................... 228



INGELESA-EUSKARA: 1920-1967

CHAUCER, Geoffrey: Aholku onaren balada. Euzko Deya (Buenos Aires) 1943.

CRONIN, Archivald: Veronako bi zaldun. Egan (Donostia) 1967.

Egile ezezaguna: Kwai ibai gaineko zubiaren abestia [1]

EMERSON, Ralph Waldo: Agur. Euzko Deya (Buenos Aires) 1944.

KHAYYAM, Omar: Rubaiyat. Egan (Donostia) 1975 [2]

KILMER, Joyce: Zuhaitzak. Euzko Deya (Buenos Aires) 1943.

LINCOLN, Abraham: Gettysburg-eko hitzaldia. Caracas, 1963.

MARLOWE, Christopher: Artzain maiteminduak bere maiteari. Euzko Deya(Buenos Aires) 1943.

MILTON, John: Zurekin hizketan (Paradise Lost poemaren zati bat). Euzko Deya(Buenos Aires) 1944 [3]

POPE, Alexander: Bakartasuna. Euzko Deya (Buenos Aires) 1944 [4]

SHAKESPEARE, William: Hamlet, Danimarkako erregegaia. Ekin (Buenos Aires)1952.

SHAKESPEARE, William: Uda gau bateko ametsa. Argitaratu gabea.

SHAKESPEARE, William: Juli Kaisar. Argitaratu gabea.

SHAKESPEARE, William: Macbeth. Argitaratu gabea

SHAKESPEARE, William: LXVIgarren hamalaukoa. Euzko Gogoa (Guatemala)1954.

STEVENSON, Robert Louis: Treasure island [5]

TAGORE, Rabindranath: Txori biak. Euzko Deya (Bilbo) 1918.

TURGENEV, Ivan: Errusiako mintzoa [6]

WHITMAN, Walt: Ontziburu!, nire ontziburu! Euzko Deya (Buenos Aires) 1944.

WILDE, Oscar: Reading Bahitegiko Leloa. Euzko Gogoa (Guatemala) 1954.

WORDSWORTH, William: Bihotza jauzten jat. Euzko Deya (Buenos Aires) 1944.



GAZTELERA-EUSKARA:

Abesti bulgariarra (zatiak). Euzko Deya (Bilbo) 1920.

AGIRRE, Domingo: Zer Pakea! Argitaratu gabea.

Angelus. Alsina itsasontzian mezak ospatzeko euskaratua 1941ean.

Asele bulgariarra (zatiak). Euzko Deya (Bilbo) 1920.

BAROJA, Pío: Elizabide arlotea. Egan (Donostia) 1964 [7]

BAROJA, Pío: Mari Beltza [8]. Argitaratu gabea.

BAROJA, Pío: Angelus [9]. Argitaratu gabea.

BOLÍVAR, Simón: Carta de Jamaica. Hego amerikar batek uharte honetakozaldun bati egiten dion erantzuna. Revista de la Sociedad Bolivariana (Caracas-1966)

CALDERÓN DE LA BARCA, Pedro: Loreei.

CERVANTES, Miguel de, El Licenciado Vidriera [10]Egile ezezaguna: No me mueve mi Dios para quererte. Ez nakar, ene Jaun, zumaitatzera. Euzko Deya (Bueno Aires) 1943 [11]

IRIARTE, Tomás de: Burintza eta zaldia. Euzko Deya (Buenos Aires) 1944.

ITURRALDE Y SUIT, Juan: Errotazuriko Urretxindorra [12]

JIMÉNEZ, Juan Ramón: Platero eta biok. Florensa & Lafon (Montevideo) 1953.

JIMÉNEZ, Juan Ramón: Betiko lorea. Egan (Donostia) 1956.

LEÓN, Fray Luis de: Jauna donokiratziau. Euzko Deya (Bilbo) 1920.

LEÓN, Fray Luis de: Salinas itsuari (zatiak).

LEONARDO DE ARGENSOLA, Bartolomé: Andere bati.

LEONARDO DE ARGENSOLA, Bartolomé: V. Hamalaukoa.

MARQUÉS DE SANTILLANA: Finojosako neska behizaina. Euzko Deya (BuenosAires) 1943.

PALACIO VALDÉS, Amando: Deunen ibilaldia. Euzko Deya (Bilbo) 1920.

VEGA, Lope Félix de: Bihar (XVIII. hamalaukoa).

VILLEGAS, Esteban Manuel de: Al Cefiro. Apirilaren lagun elkarra... [13]Zenbait egile: Sentencias. Itz oroigarriak. Euskal Esnalea (Donostia) 1927 eta



FRANTSESA-EUSKARA:

BELLAY, Joachim du: Herrimina eta Urrundik (Heureux qui, comme Ulysse, a faitun beau voyage poemaren bi moldaketa) [15]BÉRANGER, Pierre-Jean de: Errimiña. Euzko Deya (Bilbo) 1920.

DAUDET, Alphonse: Gaucher aita agurgarriaren elixirra [16]

DESCARTES, Renè: Ikasbideari buruzko itzaldia. Egan (Donostia) 1963 eta 1964

Egile ezezaguna: Orhoit gutaz. Euzko Deya (Buenos Aires) 1947 [18]

RACINE, Jean: Athalie antzerkiko zati bat.

ITALIERA-EUSKARA:

ALIGHIERI, Dante: Infernua. Argitaratu gabea.

BOCACCIO, Giovanni: Hiru eraztunak. Egan (Donostia) 1965.

SALGARI, Emilio: Bukaneru zaharra. Argitaratu gabea.

SALGARI, Emilio: Argi Mendia. Argitaratu gabea.

ALEMANERA-EUSKARA:

GOETHE, Johann Wolfang: Lur-miña (Mignon poemaren moldaketa). Egan(Donostia) 1960.

GREKOA-EUSKARA:

ESKILO: Prometeo Burdinetan. Euzko Gogoa (Guatemala) 1959.

ESKILO: Agamenon [19]

PLATON: Ion [20]

LATINA-EUSKARA:

HORAZIO FLAKO, Kinto: Odae. Galdutakoa.

LUKREZIO KARO, Tito: Aeneadum genetrix. Galdutakoa.

PLINIO GAZTEA: Plini gaztearen idazkiak. Euzko Gogoa (Guatemala) 1951.

VIRGILIO MARON, Publio: O Fortunatis. Galdutakoa.

VIRGILIO MARON, Publio: Artzai elkarrizketak [21. Galdutakoa.



VIRGILIO MARON, Publio: Lurgintza-kantak (Georgikak, itzulpen zati txiki bat).

ZIZERON, Marco Tulio: Adiskidetasuna. Euzko Gogoa (Guatemala) 1952 eta 1954.

ZIZERON, Marco Tulio: Zahartzaroa. Argitaratu gabea.

EUSKARA-GAZTELERA:

ELIZANBURU, Jean Baptiste: El ciego de Solferino. Euzko Deya (Buenos Aires)1944.

Herrikoia: La Torre de Alos. Argitaratu gabea.

LOPEZ MENDIZABAL, Ixaka, Xabiertxo. Argitaratu gabea,

ORIXE, Nikolas Ormaetxea: Los Vascos. Argitaratu gabea.

INGELESA-GAZTELERA:

CARL, George, «The boundary dispute between British Guiana and Venezuela».«Orígenes del conflicto de límites de Venezuela y Guayana», Caracas, 1966.

FRANKEL, B., «Venezuela and the United States». «Venezuela y los EstadosUnidos». Caracas, 1964.

LOMBARDI, J., «Slaves in the republican legislation of Venezuela». «Losesclavos en la legislación de Venezuela». Caracas, 1967.



WILLIAM SHAKESPEARE

HAMLET

Danemark'eko Erregegaia.

Ametzaga Aresti tar Bingen'ek euskeratua.

Capitulo 2.



ANTZERKIAREN ARIA

I ATALAElsinore'ko errege gazteluka begirariek, Hamlet Danemark'eko erregegaiari, onen aita zanaren antz antzeko mamu bat arresietan agertu dalako berria ematen diote. Au dala ta, Hamlet'ek mamua arkitu ta, zer zala ta bere aita il zan, argandik yakitea erabakitzen du: baititu susmoak aren eriotzari buruz. Urrengo gabean, Iratxoa ikasi ta arekin izketan, egia ezautzen du: Kauldi, errege zanaren anaia ta orain erregiña alargunarekin ezkonduak, errege edendu zun, au lotan zegolarik, yauratkia ta emaztea bereganatzeko. Iratxoa, Hamlet'i asperkundera aizatu ta itzaltzen da. HAMLET' ek zin eragiten die bere lagunai gertatuaz itz ez dagiten.

I I ATALAIkasitako berriak eta buraratu bear dun lankizun ikaragarria dirala bide, Hamlet'ek burua nastuxe ta eroarena egiten du bere asmoak obeki estaltzeko. Eskutitz eragabe ta leratsuak idazten dizkio Opele bere maiteari (Poloni, yauregiko nagusiaren alaba). Garai ortan, antzezlari talde bat iristen da gaztelura ta, Hamlet'en aginduz, alako antzerki (komeri) bat antolatzen dute Errege, Erregiña, ta yauregikoen aurrean emateko.

III ATALAAntzerhi orrek, Venezi'ko duke baten eriotzea du gai Eriotze onen gora berak, Danemark'eko erregearen eriotzaren oso idurikoak dira. Komeria antzeztutzen duteño. Hamlet bere osabaren aurpegiari ta igikunai begira begira dago. Erregea, bere oben estaliaren erredurak bulizatua bai'litzan, irtetzen da eriosuar, antzerkizuna geldi araziz. Hamlel'ek ez du arrezkero ezmezean yartzen Iratxoak esanaren egia, ta zin egin dun apena bururatzeko gertu egiten da.Erregiña, bestaldez, antzerkiaren esanaiaz oso kezkoturih, dei egiten dio Hamlet'i oni akar egiteko. Hamlet'ek, ordea, akarra akar ordain ematen dio ta bere ama lotsaturik eta biotz zimikoz yosita uzten du, Bitartean, Hamlet'ek, elkarizketa kuzkuzka zegon Poloni iltzen du, erregea dalakoan.

IV ATALAGuzi ori dalata, Erregeak Hamlet erbestetzea erabaki ta Engianderrira bialtzen du. Bi ikaskide (Rosencrantz eta Guildenstern) ditu bidaide ta auek daramaten erregearen agi¬ rien arauz, Hamlet il bear dute England'en; baiñan, ura il ordean, aren ikaskideak iltzen dira, alabearrez. Anartean, Opele, bere aitaren eriotzak, Laerte bere anaiaren urrutiratzeak eta Hamlet'en erbestetzeak yota, burutik yoaten da. Kantuzta lore sortak egiten ari dalarik, lats baten ertzera yoan eta ito egiten da. Etorri berria dan Laerte gazieuk, erria matxinatu ta badoa yauregira. Erregeak ,ordea, emarazten du ta, azkenik, bien artean, Hamlet'en eriotza asmatzen dute.

V ATALAHamlet'ek Danemark'a itzultzen dala. Opele'ren eortzeta topatzen du. Atsegabeaz beretik irtenda, illobira yauzi ta Laerte'rekin burrukan ari da. Lagunek bananlzen ditute. Erre¬ geak, ordea, gerturik dauka dagoneko, bece malmuzkeria: Hamlet eta Laerte'ren arteko ezpatayokoaldi bat. Laerte'ren ezpata mutur zorroitza ta edendua da. Erregeak, gaiñera, edari edentsu bat atondu du Hamiet'entzat, bada ezpadan. Ezpataketa asi ra bereala, Erregiñak Hamlet 'en osasunerako edan nai ta edontzi edendutik artzen du. Laerte'k Hamlet zauritzen du ta biok sumindurik, gogorrean ari dirala, ezpatak trukatu ta Hamlet'ek, aldiz, Laerte, beronen ezpata edenauaz sakailtzen du. Erregiña iltzen da ta Laerte erortzen ere. II baiño len, ordea, bere asmo beltza aitortu ta barkamena eskatzen dio Hamlet i, Erregearen errua agertuz. Hamlet'ek, ordun, zuzentzen du ezpata edendua Erregeagana au it ürazir. Hamlet iltzen da.



ANTZEZ LAGUNAK

KAULDI. Danemark'eko Errege.

HAMLET, Errege zanaren semea ta otaingoaten illoba.

FORTIMBRAS, Noruai'ko erregegaia.

POLONl, yauegiko nagusia.

LAERTE, lengoaren semea.

ORATI, Hamtet'en adiskidea.

VOLTIMAN, . Yauregikoak

KORNELI ....... Yauregikoak.

ROSENCRANTZ, Yauregikoak

GUILDENSTERN, Yauregikoak

OSRIC, ..................... Yauregikoak

zaldun bat. .............. . Yauregikoak BEÑAT, …………………………. Gudalburuak

MARKEL, ………………………….Gudalburuak

praisku, Gudaria.

erreinal, Poloni'ten otseiña.

buruzagi bat.

england erriko ordezkariak.

antzezlarjak.

Bi obigille.

gerturde, Danemark'eko Ercegiña ta HAMLET1 en ama.

OPELE, Potoni'ren alaba.

HAMLET'en altaren IRATXOA.

yaunak, andreak, gudalburuak, gudariak, itsasgi



zonak, geznarjak eta, morroiak.

AGERTOKIA: Elsinore'n. (Danematk'en).

LENBIZIKO ATALA

AURRENENGO AGERRALDA

Elsinore'n.— Gaztelu aurteko zelaia.

PRAISKU, bere lekuan begirari. BEÑAT sartzen. da, arganadioala (1).

BEÑAT: Nor da?

PRAISKU Ez zuk erantzun. Gel eta burua agertu

BEÑAT: "Gora erregea!".

PRAISKU Beñat?

BEÑAT: Ura ta bera.

PRAISKU Zure ordu ordutan zatoz.

BEÑAT: Amabiak yo berriak dira. Oa lotara, Praisku.

PRAISKU Eskerrik asko aldika onengatik. Otz gorria ari da ta biot zesturik nago.

PRAISKU Berririk ote?

PRAISKU Sagu bat ere ez da igitu.

BEÑAT: Ederki. Gau on. Orati ta Matrkel, nere begiraldilagunak arki ba'ditzazu, esaiezu laster egiteko.

BEÑAT: Entzuten bide ditut. Gel! Nor da?

ORATI ta MARKEL sartzen dira,

PRA1SKU; Erriaren adiskideak.

MA.RKEL: Eta Erregeren menpekoak.

praisku: Gau on zuei.



MARKEL; Agur, gudari zintzo ori. Nork ordeto zaita?

ORATI: Beñat duzute nere lekuan.

(Irtetzen da).

MARKEL: Kaixo, Beñat!

BEÑAT: Eup! Orati al dago or?

ORATI: Aren zati bat

BEÑAT: Ongi etorria, Orati Ongi etorria. MARKEL zintzoa

MARKEL: Agertu al da, berriz, zer ori gau ontan?

BEÑAT: Nik ez dut ezer ikusi,

MARKEL: Gure ameskeri utsa dala dio Orati'k. eta birritan ikusi dugun iratxo ikaragarri orrekikoa ez du ziñetsi nai. Eskatu diot, beraz. gurekin gaualdi emateko, mamu oii berriz ba'dator. gure begiak ontzat eman eta itz dagion.

ORATl: Ba, ba! Ez da agertuko.

BEÑAT: Eseri zaitez apur batez, bi gautan ikusi dugunaren ixtoriari orren siñesgogor zazkion zure belarriak eraso ditzagun berriz.

ORATI: Ea, bada; eseri ta entzun dezaiogun Beñat'i.

BEÑAT: Lengo gabean, sarkaldean agiri dan izar ura bera, orain dirdiratzen dan ortze aldea argitzeko bere bidea egiña zunean, Markel eta biok, yoaleak ordu bata yotzean... (2).Iratxoa sartzen da.

MARKEL: Ixil! Gel! Ara nundik datorran berriz ere!

BEÑAT: Errege zanaren irudia bera du.

MARKEL: Itz egiozu, Orati; ikastuna zera ta.

BEÑAT: Ez al dirudi erregea? Gomazu. Orati.

ORATI Irudi ere, ba dirudi: Arrimen eta bildurrez ikaratzen nau.

beñat: Itz dagiotela nai edo du.

MARKEL: Galdeiozu, Orati.

ORATI: Nor zera zu, gau ordu au ta eortzitako errege danetarrak zun irudi agurgarri ta martzala zuretzen dituzun ori? Yainkoaren izenean larderiatzen zaitut, mintza!



MARKEL: Aserre dago.

BEÑAT: Begirazute! Ba doa buruzut.

ORAT1; Tenk; mintza, mintza! Mintzatzeko agintzen dizut!Iratxoa sartzen da.

MARKEL: Yoana da, erantzun nal ezik.

BEÑAT: Zer diozu, Orati? Dardarka ta zurbil zakust. Ameskeria baiño zertxobait geiago ez al dugu au? Zer deritzazu?

ORATI; Ala Yainkoa, ez nun au iñoz ere siñetsiko nire begi auen aitor argi ta nabaria gabe.

MARKEL: Ez al da errege zanaren antzeko?

ORATI; Zu zerorren antzeko zeran aiña. Orrelakoxe altzairu yantzia zeraman, Noruai'ko errege aundinaiarekin gudakatu zanean. Orrelaxe zimartu zun bekokia, elkarikuste garrratz batean, poloniarrak aien lerratik izotzeratu zitunean. Arritzeko da au.MARKEL: Orrelaxe, ba, dagoneko birritan eta ordu isil ontan bertan, gure begiraldian agertu zaigu bere ibillera martzalaz.

ORATI: Ez dakit zer uste izan onetzaz. Nire iritzi apalez, ordea, naspil bakanen bat gure aberrian iragartzen du onek.

MARKEL: Ongi, bada Eseri gaitezan eta dakianak diostala: zergatik begiraldi zorrotz eta latz auek nekaratzen ditute onela, gabero, erri ontako menpekoak? Eta zergatik eguneanegunean orrenbeste burniorizko suaga galdatzea ta atzerrian erositako gudaaba¬ sen biltze au? Zertako, igandea astegunetatik beren lan zaillaz berezten ez duten istinkari talde oriek? Nolako galtzorian gaude, ariketa izerditsu orrek gaua egunaren lankide egin bear dezan? Nork azal dezadake?

ORATl: Nik dezaizuket; dabillan zurrumurrua, beiñikbein, au da. Dakizutenez, Fortimbras Noruai'koak iñartzi gorrienak akullutu ta, oraintsu irudia agertu zaigun gure atzeneko erregeari aup egin zion. Aupaka artan, gure Hamlet kementsuak ezaguna dugun lur alde ontan orrelakotzat artua izan baitzan Fortinbras il zun. Onek, zildaikatu ta ongi sendetsitako itun baden bidez ta iskillo legez, bizitza galtzean, bere nagusitzako lur guziak garaileari zemazkion. Gure, errege, ordaiñez beste ainbesteko lur zatia Fortinbras'i ematera beartu zan, au gaiñetik irten ezkero. Aitatutako itunez ta izenpetutako idazkaien arauera, bada, guzia Hamlet'engana zan. Orain, yauna, Fortinbras gaztea, izatez sutsua ta azturak ez ikasia, Noruai'ko mugaetan, anemen biltzen ari da, yanari ta egunari orde, lege gabeko laguntalde bat egikizun galbidetsu baterako ausartua. Egikizun ori ez duzu besterikgure yaurlaritzak ongi ulertu dunez, aren aitak orrela galduriko lurraldeak, guregandik esku gogorrez ta zemai bidez berriz artzea baizik. Eta auxe duzute, nire gardiz, gure gertakuntzaen eragille nagusia, gure begiraldioen yatotria ta aberrian dabiltzan ariketa sutsu ta zaratatsu auen iturburua.

BEÑAT: Orixe da, nik Uste, ta orretxek adiraz dezake zergatik agertzen dan iskilludun, gute begiraldi erdian, guda auen bidea zan eta dan erregearen irudi arrigarri ori.

ORATI: Adimenaren begia lausotzen dun izpitxo bat daori. Erroma orrilloan zegonean, Yuli altsua erori baiño lentxeago, ilyantzitako gorpuak, illobiak utzi



ta kaleetatik zear noraezean zebiltzan intzirika ta zitzipuzika. Zeruan ere, arrigarrizkoak ikusi ziran; suzko isatsdun izarrak, odoleuria ta eguzkian elkaitzak; Itsasoen nagusi dan izar ezatsua itzaldu zan, Ebazteguna eldu bailitzan. Eta gertari izugarrien aurretiko auetxek, alabearraren aintzindariak eta urbilleko dordoen iragarleak, zeruak eta lurrak batera agertu dizkiote gure erriati (3). .Iratxoa sartzen da berriz.Baiñan, ixo! Begira. Ara nundik datorran ostera. Bideak autsiko dizkiot. naiz ta tximistaz yotzen ba'nau ere. Gel, itzal ori! Aotsik ba'duzu edo mintzo aribiderik, itz egidazu! Zuri laguntza ta niri Yainko adeia ekarri ditzaiguken lanen bat egikizun ba'dago. itz egidazu! Aberrian gaitzurre isillen bat ba' dugu, zuk ageri egin ezkero, eragotzi dezakeguna, oi, itz egizu! Edo, bizi ziñala, gaizki zureganatu urreta, lur erraietan gorde ba'zenun, —orregatik, bada, zuek illok, alderrai ornen zabiltzate askotan— esaidazu! Tenk eta itz egizu!. . . (Ollarrak yotzen du) Geldieraz ezazu, Markel.

MARKEL: Yoko al dut nere aztamakillaz?

ORATI: Yo, geldiiu nai ez ba'du.

BEÑAT: Emen da!

ORATI: Emen da!iratxoa yoaten da.

MARKEL: Yoana da! Gaizki ari izan gera, ain itzalgarridala, indar erakutsiak ari egiñik. Aizea bezelako zaurieziña da, ta gute alperreko ukaldiak, iseka zital bat.

BEÑAT: Mintzatzeko ari arian zegon oillarrak yo zunean,

ORATI: Eta ordun dardaratu da, erruduna galde zorrotz baten azpian bezela. Oillarrak, goizaren turutak, bere aots zoli ta zorrotzaz eguzkia iratzartzen du: dei ontara, naiz itsasoan, naiz legorrean, naiz suan, naiz aizean, noragabe dabiltzan mamuak, zein berera ci doa lasterka. Oraintsu ikusi dugunak orren egia sendesten du.

MARKEL: Izan ere, oillarrak yotzean aienatu da. Gure Yaregillearen yaiotzaren yaia urbiltzen dan aldi oro, eguantzeko egaztia gau osoan yotzen ari omen da. Ta ordun, diotenez, mamu bat ere ez da kanpora ausartzen; gauak osasuntsuak dira; ordun, ez izar kaltetsurik, ez maitagarriren lilluratzerik, ez zorginketirik: ain gurena ta eskarrez betea da aldi ura.

ORATI: Orrelaxe entzuna dut nik ere ta, aldez, siñesten dut. Baiña, begira; gorriz yantzitako ortzargia, sorkaldeko muru artako intza oinkatuz dator. Utzi dezagun begitaldia. Nire aolkua on baldin ba'zaizue, goazan. gau ontan ikusi dugunaren berri Hamlet gazteari ematera. Arimaren gain!; guretzako mintzul dan mamu ori, mintzatuko zaio ari. Ongi deritzazute ura yakitun ipintzea, gure maitasarreak eta bearkiak eskatzen dutenez?

MARKEL: Bai. Ori dagigun, arren. Badakit, goiz ontan, ura nun arki dezakegun.

BIGARREN AGERRALDIAGasteluko yauralkigela. Turutotsa, ERREGE, ERREGIÑA, HAMLET,



POLONI, LAERTE, VOLTIMAN, KORNELL,YAUNAK eta YAUREGOKOAK.

ERREGE; Hamlet gure anai maitearen eriotzoroia oraindik bizirik bada ere, ta gure biotzari oiñazea ta gure

KORNELU ta VOLTIMAN: Oman, guzian bezela, gure menpetasuna agertuko dugu.

ERREGE: Ez dugu aloterik. Gure biotzetiko agurra,

VOLTIMAN era KORNELLI irtetzen dira.Ta orain, Laerte, zer berri? Ez dezaiokezu erregeri gauza bidezkorik eskatu alpcirik. Eskatzen didazuna dana dala, nire eskaiñak aurrea aftuko dio eskariari, Ez baita burua biotzaren bakideago, ez eskua agoari naipekoago, Dancmarkerriko yau~ ralkia zuce aitari baiño. Zer nai duzu, Laerte?

LAERTE: Zure baimena ta onespena, Franlzi'ra itzultzeko, nire yaun itzalgarri ori Pozik etorri nintzan andik zure buruntzatzean nire ziña egiteko; baiñan eginbear au beteta, egia esan, nire gogamenek eta eraspenek Frantzi'ra yotzen dute, apalik zure baimena eskaturik.

ERREGE: Ba al duzu zure altaren baia? Zer dio Poloni'k?

POLONI: Badu, yauna; ekitearen ekitez, nire bai berandua idoki du, ta azkenik, aren guraria, nire baietz zaillaz zildaikatu dut. Emaiozu, arren, yauna, irtetzeko baimena.

ERREGE: Aukera ezazu on zaizun ordua, Laerte. Zurea duzu aldia; goza ezazu zure gogora. Ta orain, Hamlet, nire semea, nire lenbiziko .

HAMLET: (Berekiko). Ez lenbiziko, ez irebiziko (4).

ERREGE: Beti odeiak zure bekoki gaiñean?

HAMLET: Ez orrelakorik, yauna; eguzkibegian nauzu beti.

ERREGIÑA: Hamlet maitea; gaumargo ori astandu, ta begira ezazu erregea adiskidez. Ez egon beti betazaibera, autsean zure aira zindoa billatzen duzularik. Guzien zoria izan du, Bizi dana il bearra da, eriotzabidez, bizi ontatik betikora doala.

HAMLET: Bai, andrea, guzien zoria da.

ERREGIÑA: Ala ba'da, zergatik, orren bereziki artzen duzula dirudi?

HAMLET: "Dirudi''! Ez, andrea; da. Nik ez dakit irudi egiten. Ez da soillik nire txabuxa illuna, ama on ari, ez dira oiturazko yazkera beltz zorrotzak, ez itotako arnasaren adia lurrintsuak, ez begien ibai ugaria, ez aurpegiaren aieru beeratua, oiñazearen era, bide ta erakuski guziekin batera, nire egizko gogoa adiraz dezaketenak. Guzi ori antz utsa da, egiaz, gizonak irudi dagitziken gauzak baitira; harnean dudanak, ordea, agerpen guziok gaindiatzen ditu: orrako oriek oiñazearen apain eta edergarriak baizik ez dira ta.

ERREGE: Eder ta goragarri duzu, Hamlet, zure aitarekiko eginbear ilun ori betetzea. Alabaiñan ausnartu bear duzu, zure aitak bere aita galdu zula, aita onek berea, ta bizi dana illarekiko miñera beartuta dagola, seme zor pean, aldi batekotz.



Amaigabeko goibelaldian irauteak, ordea, mukerkeri dongea aitortzen du; gizonari ez dagokion lorra. Yainkoari buruzko olde biurria, biotz aula, menpetasun gabeko gogoa, adimen urri ta ezikasia darakusaz. Gertabearra izanik eta nunaikoa ta noiznaikoa dala dakigun ezkero, zergatik, orrelako mukeikeriaz ta orren estuan artu? Uf! Zeruaren kaltezko ogena duzu ori, illarentzako iraina, izaeraren aitzikoa ta oso nekagarria gogamenari; au bada, gurasoen eriotza, gauzak berak dakarrena izanik, lenbiziko zanduagandik asi ta gaur iltzen danaganaiño, ez da aspertu ots egitez: "Orrela bearra da". Baztertu, bada, arren, alperriko atsegabe ori ta aitatzat ar nazazu. Izan ere, gure yauralkiaren urbiliekoena zera, bekite au guziek, eta aita samrrenak bere semeari dion aifiako maitasun aratzaz maite zaitut. Wittenberg'eko (6) ikastetxera itzultzeko duzun asmoari buruz, gure naiaren aitzikoena da. Emen ekuratzeko daskaizugu, beraz, gure yauregiko aurrena, gure illoba ta semea.

ERREGIÑA: Ez zaiozu mzi amari alperiik eskatzen, Hamlet. Gelditu, arren gurekin; ez yoan Wittemberg'a.

HAMLET: Zure esanera yarriko naiz gogo oroz, andrea.

ERREGE: Orixe dugu erantzuera maitagarri ta atsegiña! Izan zaitez Danemark'en nerau bezelaxe. Zaioz, andrea. Hamlet'en erabaki zintzo ta oldezko ori; parrekoi kokatzen zait biotzean. Ori dala ta, ez da gaur edaldi alairik Danemark'en izango, suagaaundiak odeiai iragartzen ez diela, ta erregearen zurrut bakoitzean zeruak burrunbatzen ez dirala lurraren ostotsa berriz egiñik. Goazan.(Turutotsa. Hamlet ez guziak irtetzen dira)

HAMLET: Ene, aragi au, aragi trinkoegi au, urtu, gesaldu ta intzatu al ba'ledi! Betikoaren legeak nork bere burua iltzea gebendu ez ba'leza! Ene Yainkoa, Yainkoa! Bai gogaikarri, igazi, utsal eta alperrikoak iruditzen zazkidala bizi ontako egintza guziak! Au mundu nardagarria! Belartzar garratza ta zakarra azitutzen dan baratza zera; ez dago zugan besterik. Au gertatu bearra! Bi illabete il zala. . Ez, ez orrenbeste, bi ere ez. Errege ain guzizko bat, onen aldean Hiperion (6) aker gizon ba¬ ten aldean zana; nire amarekiko ain raaitekorra, zeruko aizeak aren aurpegia gogorregi ukitzea yasaten ere ez zuna. Zeru ta Lur! Oroitu bear dut? Erregegandik zintzilikatzen zan bera, bere irriskeria asea¬ ren asez geitu bai'litzan. Eta ala ere, illabete buruan. . . Ene, ez dut gogoratu nai. Yauskortasuna, emea zera!!. Illabetea ez dala, negar ba¬ tean, Niobe (7) bat iduri, aita gaisoaren gorpuaren atzetik ibiliitako oskiak zaibaildu baino len. Be¬ ra, bai, ura ta bera . Ene Yainkoa! adunen ga¬ fo eko üze batek luzaroagoko miña izango zun. Osabarekin ezkondua, altaren anaia, bai, baiñan ez airaren antzekoago ni Erkule'na naizana baiño. Illabetea ez dala! Bere gezurrezko malkoen gatzak

bere begi gorrituen yarioa utzi baiño len. . . ezkondua! Ori arintasun dongea, oe kutsutura orren laster egitea! Au ez da on eta ez diteke ongi bukatu ere. . Baiñan, autsi zaitez, ene biotza, mingaiñari eutsi bear baitiot.

ORATI , MARKEL eta BEÑAT sartzen dira.

ORATI: Agui, yaun ori!

HAMLET: Zu ongi ikusteaz poztutzen naiz: Orati . . ala neronen buruaz aztu naiz.

ORATI: Berbera, yauna, ta zure morroi apala beti.



HAMLET: Nire adiskide ona, esazu, ni zurea naizan bezela Eta, zerk ekarri zaitu Wittenberg'etik, Orati?. . Markel?

MARKEL Ene yaun ona

HAMLET: Asko poztutzen naiz zuek ikusita. (Beñat'i) Arratsalde on. yauna. Baiñan, egiaz, Orati, zerk ekarri zaitu Wittenberg'etik?

ORATI: Nire arloteriak, yauna.

HAMLET: Ez nioke ori esaten utziko zure etsaiten bateri, ta nire belarriari indar dagiozu zerorren burua orrela iraindurik. Ba dakit arlote ez zerana. Zer ari zera Elsinor'en? Irakatsiko dizugu atsarraldi batez edaten, itzuli zaitezan baiño len!

ORATI: Zure aitaren elizkarietara etorria nauzu, yauna.

HAMLET: Arren, ez egidazu irri, ikaskide; nire amaren ezteietara esan bear duzu.ORATI: Urbilletik yarraiki zazkie, egitan.

HAMLET: Zurtasuna, Orati, zurtasuna! Illeta orritserako egositako yakiak, sakote izan ziran ezteimaiean. Nire etsai kutunena zeruan yarrugitzea naiago mike, alako eguna ikusi izatea baiño len, Orati! Nire aita. . dakustala iruditzen zait.

ORATI: Nun ote, yauna?

HAMLET: Nire gogomenaren begietan, Orati.

ORATI: Bein ikusi nun; errege guzizkoa zan.

HAMLET: Gizon oso ta betea zan; ez dut aren idekorik iñoiz. ikusiko

ORATI: Yauna, bart ikusi nula Uste dut.HAMLET: Ikusi? nor?

ORATI: Erregea, zure aita, yauna.

HAMLET: Erregea, nire aita!

ORATI; Neurri ezazu apur batez zure arridura ta burubelarriak ipiñi, zaldun auen aitorpean, arrigarria azaltzen dizudaiño.

HAMLET: Yainkoaren izenean, mintza zaitez!

ORATI: Bi gau yarraikitan, Markel eta Beñat zaldun auek, gau erdiko bakartasun isillean begirari zeudela.zure aitaren idekoxe irudi bat, burutik oiñetara burniz yantzia, aurrean yairi ta ibilkera itzalgarriz aien albotik igaro zan geldi ta aundikiro. Irutan igaro da, aien begi arritu ta ikaratuen aurrean, bere aiztagaren irispidean, aiek, beldurrak izoztu ta mintzulik, itz bat esateta awsartzen ez zirala. Orren berri eman zidaten isil aundi pean eta, irugarren gauean egon nintzan aiekin begirari. Ta antxe, esan zidaten ordutan doidoi, ta era berean, iratxoa agertu zan, aien itz guziak egizko ta zeatzak irtenik. Zure aita ezaguna mm; ez dira eskuok elkarren antzekoagoak,



HAMLET: Ntm izan zan ori?

MARKEL: Begirari geunden zelaiean, yauna,

HAMLET: Ez al zenion itz egin?

ORATI: Egin nion, yaana. Ez zidan, ordea, ezer ere erantzun. Alaz ere bein batean, burua yaso ta mintzatzekoa egin bide zun; une artantxe, ordea, ciliar goiztarrak yo zun ozenki ta, onen otsaz, iratxoa ikaratu ca laster egin zun, gure begietatik itzaltzen zala.

HAMLET: Aundia da ori!

ORATI: Ta egi utsa, nire yaun itzalgarria, arimaren gain! Eta aren berri eman bear duzugula Uste izan dugu,

HAMLET: Bene benetan, yaunak, kezkaratzen ñau orrek. Be¬ girari al zaudete gau ontan?

MARKEL eta BEÑAT: Ba gaude, yauna. HAMLET: Burniz yanlzia zegola diozute? MARKEL eta

BEÑAT: Burniz yantzia yauna

HAMLET: Oiñetatik bururaiño?

MARKEL eta BEÑAT: Burutik beatzera. HAMLET: Ez zenioten auipegia ikusi, beraz? ORATI: Bai, yauna; egala yasodk zeraman eta.

HAMLET: Kopet illun al zegon?

ORATI: Bere betarteak, aserrea baiño geiago, miña zerakusan.

HAMLET; Zurbil alagorririki

ORATI: Ez, oso zurbil.

HAMLET: Ta zugan begiak tinkatu al zilun?ORATI: Ari ta ari.

HAMLET: Üi, an egon ba'nintz!

ORATI: Txundioak artuko zinun.

HAMLET: Baiki, baiki. Luzaro ekuratu al zan?

ORATI: Neurriz eun arte zenbatzen daiño.

MARKEL eta BEÑAT: Geiago, geiago.

ORATI: Ez nik ikusi nunean.

HAMLET: Bere bizarra urdiña zan, ez?



ORATI: Bai, urdiñarrea; bizi zala ikusi nion bezelaxe.

HAMLET: Zain nagoke gau ontan. Berriz datorke, apika.

ORATI: Egingo nuke baietz etorri.

HAMLET: Baldin aitaren irudia ba'du, mintzatuko natzaio, naiz Ta sulezeak orroaka isiltzeko agintzen ba'dit ere. Ikusi duzutena oraiñokoan isillean euki ba'duzute, eukazute oraindik ere, arren; ta gau ontako gerraria dana dala, gogora emaiozute, ez mingaiñera. Ba dakiket zuen maitasarreari erantzuten. Agur. bada. Amaika ta amabien artean yoango naiz zelaira zuek ikustera.

GUZIAK: Gure menpetasuna zuri.

HAMLET Zure adiskidetasona, nirea zuei bezela. Agur, (Hamlet ez, guziak inetzen dira). Aitaren iratxoa iskillutan! Au ez dabü ondo. Belzkeriten bat sumatzen dut. Gaua ai ba'litz! Ordurarte, narerik, ene gogoa. Egin zikiñak agertuko dira giza begienaurrean, naiz ta lurraren ondoan eortzirik ba'daude ere.(lrtetzen da)

IRUGARREN AGERRALDIAPoloni´ren etxeko gela bat.laerte ta opele sartzen dira.

LAERTE: Nire tresnak ontzian zeuden. Agur. Arreba, aizea aldeko ta ontzia gertu zegon guzian, ez lokartu ta izkidan ire berriak.

OPELE: Uste ona izan.

LAERTE: Hamlet eta aren itz mitzai buruz, ar itzan apeta ta odeletiko naikeri bat bczela, gaztetasunaren udaberriko lili bat, goiztarra, baiñan ez luzaroko, leguna, ez iraukorra, ordea, une bateko usai ta atsegiña; besterik ez.

OPELE: Ori besterik ez ote?

LAERTE: Ez Uste besterik, Izatea azitzean ez baitun azkuz ta esteriz soilki aunditzen; yauretxea zabaltzen dunan giñoan, ordea, gogoaren eta adimenaren barneko ariketa edatzen dun ere. Orain maite au, agian, eta oraindaiño ez orbanek, ez biuikerik ez din aren asmoen garbitasuna loitzen. Beldur izan bear den, ordea, aren aunditasunari begiratu ta, erregegaia ez dunala bere naimenaren yabe, bere yaiotzaren menpeko dun eta. Ez zaion zillegi, mail apaleko lagunai bezela, beretzat aukeratzea, bere aukerari baitagozkio, yaurerri osoaren osasuna ta zoriona Bere aukera, beraz, burua zaion gorputzaren aupide ta baietzaz mugatu bearra da. Orrela, bada, maite aula baldin ba'zion, gurbilki ariko aiz siñesten ez ba'dion, bere mail eta aginbidearen barrenan, bere itza bete dezakeneraiño baizik; ots, Danemarkerriaren autarkiak laketzen duna baiño ez aruntzago. Ausnartu, bada, nolako galtzea izango litzaken, ire izen onerako, belarri siñeskorregiz, aren leloak adituko ba'itun, ire biotza arganatuz edo aren gaizki yaurritako ausarkeriai ire garbitasunaren altxorra zabalduz. Beldur adi. Opele, beldur adi, ene arreba maitea, ire leiaren atzean gelditu adi, naiaren irispide ta galtzoritik at. Neska zogiena, zarrastelegi dun bere zoragarriak illargiari agertzen ba'dizkion. Garbitasunak berak, ezin din iraiñaren ukalditik iges



egin. Arrak maizegi orzkatzen zetin udaberrialabak, (9) auen kuskuak zabaldu baiño lenago ere, ta gaztetasunaren intza, goiztarrago ta garbiago dan giñoan, errazago ere aize itsaskorrak igartzen. Ernai ago, bada; beldurra baiño begirale oberik ez dun. Gaztetasuna berez dun matxintzale, naiz ta alboan zirikatzaillerik ez euki.

OPELE: Gogoan eukiko zetikat esakun osasuntsu oriek, nire biorzaren zaintzat. Baiñan, ene neba ona, ez adi ari aldarrikari zorrotz batzuen antzera; zerurako bide latz, lartsua besteai erakutsi, ta aiek, galuts arroak bezela, atsegiñen lorezko inda oinkatzen ditekenak, beren onuai ez axolak.

LAERTE: Ez beldur izan neregatik. Geiegi luzatu naiz, ordea, ta ona emen aita.(Poloni sartzen da)

LAERTE: Onespen bikoitza, esker bikoitza; birritan agui egin al izatea zorionekoa da,

POLONI: Oraiño emen, Laerte! Ontzira, ontziral Au lotsa! Aizeak zure ontziaren txopan putz dagi ta lagunak zure begira dituzu. Zatoz onara; nire onespena zurekin! Eta alegin zaitez zure gogoan tinkatzen arau gutxiok. Ez eman zure gogamenai mingaiñik,, ez gogamen egokiezai egiterik. Izan zaitez lagunartekoa; iNolaz ere lagunabarra. Zure adiskide artuak lotu ezaiezu zure gogoari altzairuzko kakoez, ez mazkurtu, ordea, zure eskua, edozein lagun berri laztanduz. Liskarrean sartzetik begira zaitez; sartuzkero, ordea, ekin.aitzikoa zuregandik begira bear dedin eraz. Eman guziai zure belarria, gutxiai ordea, zure mintzoa. Entzun besteen espenak, baiñan ezkutatu zure iritzia. Yantzi zai¬ tez zure zizkuak ordain lezaken bezain garesti; geikeri gabe, ordea; yoririk, baiñan ez nabarmenki; izan ere, yanzkeratik ezagutzen da gizona sarritan, eta Frantzi'n, mail eta nare goinetako lagunak agoxuriak dituzu gai ontan. Ez artu, ez eman mailleguz: mailleguz emateak, dirua ta adiskidea erabat galdu erazten baititu maiz; eta yesateak, zurtasunaren sorbatza kamusten du. Eta guziz ere:

izan zaitez zure buruarekiko egitia, ta ortatik datorke, egunetik gaoa bezelaxe, inorekiko gezurtia ezin izango zerala. Ongi ibilli; nire onespenak on¬ dú dezala guzi au zuregan!

LAERTE: Nire agur apala, yauna.

POLONI: Aldiak dei gagizu: zoaz, morroiak zure begira daude.

LAERTE: Agur, Opele, ta oroi zaitez nire esanaz.

OPELE: Nire oroimenean itxia duk eta erorrek daukakek giltza.

POLONI: Zer zesaizun, Opele?

OPELE: Harnlet yaunari buruzko zerbait.

POLONI: Ongi esana, alegia! Esan didate oraiñagotik, gero ta sarriago ari dala zurekin berezian eta zerorrek oso atsegiñez ta zabalik artu duzula. Au onela baldin ba'da —oarpentzat yakin erazi didatenez— esan bear dizut, ez duzula zure buruaz, nire alabari ta zure ospe onari dagokion Uste garbia. Zer dago zuen arrean! Aitor ezadazu egia.

OPELE: Bere maitasarrearen eskain asko egin dizkit oraiñagotik, yauna.

POLONI: Maitasarrea! Bo! Orrelako galbideak ez dazagutzin neska elduez bat bezela mintzatzen zera. Eta aren eskaiñak, deitzen dituzunez, siñesten al dituzu?



OPELE: Ez dakit zer Uste izan bear dudan, yauna.

POLONl: Aladonea! nik esango dizut: Uste ezazu, eskain oriek legezko dirutzar artu ditun aur bat zerala; eskain ezazu zure burua sari goragoan, ala —esakuntza gaisoa ez ler eragiteko— ni naukakezu zuri eskainka (10).

OPELE: Irudi onez agertu dit bere maitasuna, yauna.

POLONI: Irudi, bai, ongi diozu; utikan!

OPELE: Ta bere irzak, zeruko zin aundienez, sendetsi zitun, yauna.

POLONl: Bai, istingorretarako arteak. Ba dakit zein opato damazkion ziñak gogoak mingaiñari, odolak dirakinean. Ez artu, ene alaba orrek, sutzat, bero baiño argi geiago damaten pirrinta oriek, geien agintzen duten unean bertan erabat itxugintzen diranak. Zurrago izan zaitez, gaurdanik, zure neskatxa ageriari buruz; ez merkatu zurekin yardukitzeko eskerra, erausteko dei uts bateri amor dagiozularik. Hamlet erregegaiari buruz, gogora ezazu gaztea dala ta zuri ematen zaizun baiño ibützeko soka lasaiagoa dula. Labur, Opele, es ziñetsi aren eskeintzak, beren yanzkiak darakusan margoaren bitartekoak ez baitira; obeki lilluratzeko sainduki mintzatzen diran andrekari malmutzak baizik. Bein ta betiko: ez dut gaurgero nai, argi ta garbi mintzatuz, Hamlet yaunarekin izketan edo solasketan astirik gal dezazula. Begira gero; agintzen dizut. Zoaz.

LAUGARREN AGERRALDIAZelaia.

HAMLET. orati ta MARKEL sartzen dira.

HAMLET: Aizeak suminki ausikitzcn du; otz aundia da. ORATI: Aize gorrigorria dago.

HAMLET: Ze ordu da?

ORATI: Amabiak zintzilikan daude, nik uste.

MARKEL: Ez., yoak dira.

ORATI: Bai ote? Ez ditut entzun. Oitela ezketo, urbil du¬ gu katxoa egurastu oi dan garaia. (Urrutiko turuta otsa ta suaga danhotsa) Zer da ori, yauna?HAMLET: Erregea gau guzia xuritzen ari da, zurrut ugariz ta dantza zaratatsuz alderoka. ta, edontzi bat Rhin ardo ustutzen dun bakoitzean, arratzak eta turutak irrintzi dagite aren apalondokoa goraipatzeko.

ORATI: Oitura al da ori?

HAMLET: Bai, oitura dugu. Alabaiñan, emengoa naizan arren eta orrelako ekanduetara egiña oitura ori yarraitzea baiño austea egokiagotzat daukat. Yan edan zakar oriek dirala bide, beztutzen eta iraintzen: gaitute erriek, ekeratik oixezkiraiño; gu ordiak deitu ta gure omena esakuntza zikiñez orbantzendute. Ta, egiz, naiz ta gure egitsariak arrigarriak izan, beren aintzaren muiña ta mamia galtzen dute orrekin. Orrelaxe gertatu oi da sortzezko akatsen bat duten gizakumeetan, bai yaiotzez ta ontan ez dira errudun, nork bere yatorria ez baitezake aukeratu, bai, sarritan, gogamenaren esiak



lurreratzen ditun olderen baten nagusitzagatik, edo ta, aien gizabidea garraztutzen dun aztura batengatik. Onako lagun auek, diot, alako akats ba¬ ten xakia daramatenak (11), naiz ta aien ekandunak oro, Yainkoaren eskerra bezain garbiak eta gizonak izan ditzaken bezain ugariak ba' dira ere, gulxietsiak izango dira guzien iritzian, noku berezi argatik. Gaitz tanta batek beeratzen du, bere antzera, gorputz bikain osoa.Iratxoa sartzen da.

ORATl: Ara, yauna, ba dator!

HAMLET: Aingeruak eta zeruko artekariak, babes gaitzazute! Naiz gogo ongille, naiz mamu gaiztoa izan; zeruko atsa, naiz sulezeko putza; zure asmoa dala ontsua, dala dongea; orrelako itxuratan agertzen zera ta mintzatu nai dizut: zuri nago, Hamlet, errege, aita, Danemark'eko bakaldun, erantzuidazu! Ez nazazu oiñazetu ez yakiteaz; esaidazu, arren; bizigabe eortzitako zure ezur donetsiek, zergatik urratu dute beren ilyantzia?; zer dala ta, bakez ezarria ikusi ziñuzagun illobiak, bere aitzurdiñezkoautz aztunak zabaldu ditu zu egozteko berriz? Zer esan nai du, zu altzairuz yantzitako illotz ori, illatgitara itzultzeak, gana izuikaraz bete ta gu, izadiaren yostailluok, gure gogoen irispidean ez dauden oldozkai minkorrez dardaratzen gaituzula? Esazu, zergatik guzi au? Zer dala ta? Zer egin bear dugu.?Iratxoa'a kiñuak dagizkio Hamlet'i.

ORATI: Berekin yoateko aieruak dagizkizu, bakarrean zerbaiten berri eman nai bai'lizun.

MARKEL: Begira nolako eskuketa adeitsuz, dei dagizun leku baztertuago hatera; E? zaitez argana!

ORATI: Ez, iñolakoz.

HAMLET: Ez du mintzatu nai; narraikioke, beraz.

ORATt: Ez egizu orrelakorik, yauna.

HAMLET: Zergatik? Zeren beldur naiteke? Ez nuke eskimel bat emango nire biziaren orde; nire gogoari buruz: berriz zer legioke, bera bezelako illeziña izanda? Berriz ere, yarraitzekoa egiten dit... Banoa.orati: Ta uiñetarantz ba'zarakar, yauna, ala itsaso gaiñean aurreratzen dan arkaitz orren tontor ikatagarriruntz eta an, beste itxura izugartiren bat artu ta, zure adimenaren nagusigotik erotasuneta amiltzen ba'zaitu? Gogotan artu ori. Lekuak bakarrik,beste ezer gabe, etsipenezke usteak sortu litzake, itsaso sakona begiratu ta aren orroa azpian entzun duken edozein gan.

HAMLET:Dei egiten dit oraindik ere. Ots, narraikizu.

MARKEL: Ez zera yoango, yauna.

HAMLET: Kendu eskuok!

ORATl:Izan zaitez zentzuzko, ez arganatu.

HAMLET: Nire alabearrak deadarka diñardu, nire soiñaren ari samurrena Nemai'ko leoiaren (12) kirioak bezain sendoa egiten dularik. Dei dagidat oraindik ere! Ken eskuok, yaunak! Ala Yainkoa, iratxo biurtuko dut eragozten nauna! Alde, desaizuet! Zoaz, ba narraikizu.



iratxoa ta Hamlet irtetzen dira.ORATI: Irudimenak beretik ateratzen du.

MARKEL: Garraizkion; ez diogu ontan men egin bear.

ORATI: Goazan aren atzetik. Nora yoko du guzi onek?

MARKEL: Zerbait ustelik dago Danemark'eko yaurerrian.

ORATI: Yainkoak ongitu dezala.

MARKEL: Ots, garraizkion.(Irtetzen dira)

BOSGARREN AGERRALDIAZelaiho beste leku bat. iratxoa ta Hamlet sartzen dira.

HAMLET: Nora naramazu? Mintza. Ez noake aruntzago.

IRATXOA: Entzun nazazu.

HAMLET: Ba dantzut.

IRATXOA: Urbil dago, sulburrezko gar oiñazgarriatara bea~ rra naizan ordua.

HAMLET: Ene, arima gaisoa!

IRATXOA Ez errukitu nitzaz; ipiñi, bai, ordea, buru belarriak agertuko dizudanari.

HAMLET: Mintza! Zuri entzuteko beartua nago.

IRATXOA: Nire apentzaillea izateko zaudeke entzungo duzunean.

HAMLET: Zer?

IRATXOA: Zure aitaren arima naiz: aldi batekotz, gauez noragabe ibiltzera ta egunez garretan barutzeta epaitua, bizitan egin nitun ogen iguingarriak xiratu ta garbitu ditezan arte. Nire espetxeko zadorrak ageri egitea gebendua ez ba'legokit, esango nizukenaren itz xumeenak zure gogoa ikaratu, zure odol gaztea izoztu, zure begiak izarrak antzo, aien betzuloetatik erauzi ta zure lakain estu ta zizurrok bañatu egingo lituke, ille bakoitza laztuz, arantzurde suminduaren ziak iduri. Betikotasunaren barne ostenok, ordea, ez dira aragizko belarrietarako, Adizu, adizu, oi, adizu! Iñoz maite ba'zenun zure aita laztana.

HAMLET: Ene Yainkoa. .

IRATXOA: Apendu ezazu aren eriotze zital, zikiña.

HAMLET: Eriotze!

IRATXOA: Eriotze zitala, eriotzea beti danez; auxe duzu, or¬ dea, zitalena, zikiñena, ta izaera kaltekoena.



HAMLET: Yakin eraz eradazu bereala, irudimena edo maitegogoetak bezain ego arin asperkunderaegaz dagidan

IRATXOAAdoretsu zakust. Eta Letai'ko (13) ertzetan berez zustraitzen dan belar lodia baiño sorgorragoa izango ziñake nire esan onek eragingo ez ba'ziñu. Adi¬ zu, Hamlet: nire loretegian lotan nengola suge batek ziztatu omen niñun. Danemarkerri osoaren belarriak atzipetu ditute zakarki gezur esan orren bidez. Yakizu, ordea, nire mutil zindo orrek; aitari orzkatu zion sugeak nire buruntza dauka orain.

HAMLET: Nire gogo igarle au! Osaba!

IRATXOA: Bai, pizti ezkontza nasle ta aidekeri egille orrek, bere sorgin antzeaz ta bere emai maltzurren bidez, —antze ta emai madarikatuak lilluratzeko orrelako almena dutenak— nire erregiña guziz garbia zirudinaren gogoa, bere lizunkeri alkegarriaren yopu egin zun. Oi, Hamlet, aren erorikoaren aundia! Ni ta ezkontzean egin nion agintzarekin beti bat etorri zan nire maitasun gatbia utzi, ta aren izatezko tasunak nireen aldean ain azpikoak diran doillor batenganaiño beeratu! Baiña garbitasuna beti ustelezina izango dan bezela, nai ta ari aragikeriak zeruko itxuraz zirikatu, orrela lasaikeria, aingem distikor bateri lotua ba'dago ere, oe zerutarrean gogaitu ta sastegira bearra da bazka billa. Baiña, geldi! goizeko aizea sumatzen dut eta labur izan bear. Nire loretegian, oi bezela, abaro negin; nire atsarte artan, zure osaba sartu zan gerizka, irabeiarrezko gerli aiñenekoa ontziño batean zekarrela ta nire belarri atarian erion ustelkorra isuri egin zidan. Orren eragiteak, giza odolarekiko ain arerioa izanik, gorputzaren bide ta odietan barna, zillarbizia bezain laster dagi ta, beingozko indarraz, esnean isuritako tanta garratzek bezela, odol me ta osasuntsua ziatu ta gantzagitu egiten du, Orrela yazo zittzaion nire ari ta, sostean, legenar zikiñak nire aragi legunean sartu ta zanar nazkagarriz yosi zun.

Eta orrelaxe nik, lotan nengola, bizia, buruntza ta erregiña galdu nitun batera. anaiaren eskuz. Nire ogenen loraldi betean igitaitua, elizakoak artzeke, atontzerik gabe, nire garbiketa egiteke, buru gaiñean nire utsegite guziak nitula. ebazkuntzara bidali niñun. Izugarria! Izugarria! Oi izugarriegia! Biotzik ba'duzu ez ezazu yasan. Ez utzi Danemark'eko errege oea lizunkeri ta aidekeri nardagarrizko etzangia izatea. Baiñan egikizuna nolanai bururatzen duzula, ez kutsutu zure biotza ,ez utzi zure gogoari amaren aurkakorik asmatzen. Ernan ura Yainkoari ta ari zauritu ta ziztatzeko aren bularrean erne diran arantzai. Orain. agur! Ipurtargiak, zurbiltzen asi dan bere nirnir kolokaz, goizaldearen urbilla iragartzen du; agur, agur, agur! Otoi zaitez nitzaz.(Irtetzen da)

HAMLET: Zeruko gudari taldeak! Lur ori! Aski da, ala sulezea gaiñeratu bear dut? Ez, ez. Eutsi, ene biotza: zuek, ene zaiñok, ez auldu ziztakoan eta zutik euki nazazute. Zutzaz oroitzeko! Baiki, arima zorigabe ori, buru nastu ontan oroimenak yarlekurik dukeño. Zutzaz oroitzeko! Bai, ezabatu egingo ditut nire oroimenaren lerrokadan gaztetasunak eta oartzeak irarri zituten edozein gomuta alperrikako, liburuetako esan mesanak oro, igazitako bulko ta zirrara guziak, zure agindua bakarrik bizi dedin nire burumuiñaren idaztian, gai azpikoren nasterik gabe; bai, ala Yainkoa! Zu emakume zinausle ori! Zu, doillor, doillor, doillor irribera madarikatu ori! Nire oltxoak! On izango da idaztea, beti irriparrez egon ta ere, zitala izan daitekela gizona. Danemark'errian, beiñik bein, ori ikusi daiteke (Idazten du). Ots, osaba, emen zaude. Orain nire itzera: "Agur, agur! Oroi zaitez nitzaz!" Zin egotzi dut.

ORATI ta MARKEL: (Barrenan) Yauna, yauna!



MARKEL: (Barrenan} Hanilet yauna!

ORATI; (Barrenan) Yainkoak lagun dagiola!

MARKEL: (Barrenan) Ala biz!

ORATI: (Barrenan) Eup, eup, yauna!

HAMLET: Urra, txikitxo ori! ator, txoritxo, ator! (14)Morati ta M arkel sartzen dira.

MARKEL: Zer gertatu da, yauna?

ORATI: Zer berri?

HAMLBT: Ene! arritzekoa.

ORATI: Esaiguzu, yaun maite orrek.

HAMLE Ez, ageri egingo zenukete.

ORATI: Ez nik, ala Yainkoa!

MARKEL: Ez nik ere, yauna.

HAMLET: Zer deritzazute, bada? Zein giza buruk ziñetsi lezakean iñoiz? Baiñan, aopean daukakezute ?

ORATI ta MARKEL: Bai, Yainkoarren, yauna.

HAMLET: Ez dago Danemark osoan doillor bat. . . zital oso ta betea ez dana.

ORATI: Ori guri esateko ez d« iratxo batek bere illobitik irten bearrik, yauna.

HAMLET: Bai, egia; egian zaude. Geiagokorik gabe, beraz, eskuak elkar estutu ta yoatea dagokigula uste dut: zerok, zeron egiteko ta atsegiñetara edozeiñek baitauzka bere egiteko ta atsegiñak eta ni gaiso au, aldiz, otoi egitera.

ORATI Oriek ez dituzu adin eta zentzun gabeko itzak baizik, yauna

HAMLET: Mintzen zaituzcelako garbai naiz 'biotzez; bai, biotzez.

ORATI Ez dago miñik, yauna.

HAMLET Bai, Orati, ba dago, ala Patrizi gurena (15), ta aundiegia gero. Agerkari orretzaz esan bear dizuet ira¬ txo agurgarri bat dala. Bera ta bion artean gertatua ezagutzeko zuen yakinmiñari buruz, ordea, beza ezazute al duzuten eraz. Eta orain, adiskide onak, adiskide ta iskillu lagunak zaituztan ezkero, indazute eskei txiki bat.

ORATI Zein, yauna? Zaude guri.



HAMLET Ez agerrarazi, egun ta beti, gau ontan ikusi duzutena.

ORATI ta MARKEL: Iñoz ere ez, yauna.

HAMLET: Ongi da, alabaiña, zin egizute.

ORATI: Nire itza damaizut

MARKEL: Bai ta mk nirea ere.

HAMLET: Nire ezpata gaiñean.

MARKEL: Zin egin dugu, yauna,

HAMLET: Ots, nire ezpata gaiñean, ots.

IRATXOA: (Lurpean) Zin egizute.

HAMLET; A, a, mutil! zerorrek diozu ori? ortxe zaitugu, lagun ona? Ots, ba dantzuzute adiskidea azpian. Zin egizute, arren.

ORATI: Erakutsaiguzu zin egikera.

HAMLET: Ez mititzatu iñoiz ere ikusi duzutenaz; zin egi¬ zute nire ezpata gaiñean

IRATXOA: (Lurpean) Zin egizute!

HAMLET: "Hic et ubique?" (l6) Lekuz alda dezagun, bada. Bertara zaitezte, zaldunok. Ezarri itzazute eskuak nire ezpata gaiñean: ez mintzatu iñoiz ere entzun duzuten onetzaz: zin egizute nire ezpataz.


HAMLET: Ongi esana, sator zar. Orren laster dagikezu lurpean? Ori aitzurlari sekulakoa! Beste lekura gaitezan, berriz ere, adiskide onak.

ORATI: Eguna ta gaua! Andia da au, arritzeko beste!

HAMLET: Bestekoari bezela, bada, txera ona egiozu. Badira zeruan eta lurrean, Orati, zure pillosopiak ames dagitziken baiño gauza geiago. Zatozte, ordea. Zin egizute len bezela, ta Yainkoaren ederra zuekin bego, nire yarduera guziz bakana ta nabarmena izan ta ere gaurgero gisa oiesak irudi egitea egokitzat eukiko ditut, apika; zin egizute, dasaizuet, orrelako gertarietan ikusiko nauzutenetan, iñoiz adiraziko ez duzutela, onela besoak uztartuz edo onako zirkin au buruari eraginda, edo onelako: "Bai, bai, yakin badakigu", edo "Nai ba'genu, bagenezake...", edo "Baldin itz ba'genegi.... edo "Bide ba'litzakio. Ba dago norbait. . ." edo beste orrelatsuko itzerdiren bidez, nitzaz zertxobait ba dakizutela. Zin egizute ta Yainkoaren onginaiak eta errukiak lagun dagizuetela zuen larrialdietan.




HAMLET: Nare zaitez, nare zaitez, arima erratua! (Zin daqite) Onela, bada, yaunok, zerongan yartzen dut nire ustekaria biotz biotzez. Eta Hamlet bezelako gizon apal batek bere onerizko ta adiskidetasuna zuei erakusteko dagiken guzia, ez zaizue peituko. Yainkoa lagun. Sar gaitezan elkarrekin. Eta eukazute beti, arren, atza ezpain gaiñean. Gizartea naspildurik dago, Oi, nire zorigaitza ura zuzentzeko yaioa naiz ta (17). Ots, zatozte, goazan elkarrekin.(Irtetzen dira).

BIGARREN ATALALenengo AgerraldiaPoloni'ren etxeko gizategi bat.

POLONI ta erreinal sartzen dira.

POLONI: Emazkiokezu diru au ta idazki auek, Erreinal.

ERREINAL: Bai, yauna,POLONI: Gurbil gurbilki ariko ziñake, Erreinal on ori, ura ikusi baiño len aren ibilbidearen berri artuko ba'zenu.

ERREINAL: Orrelakoxe asmoa nun, yauna.

POLONI: Ongi esana, alajaiña!; guziz ongi esana. Adizu, adiskide: aztondatu aurrenik zein ta zein danemarkar dauden Paris'en; nortzu diran, Nola ta non bizi diran, zelako bizibideak, nolako lagunak eta zeinbateko igorpenak dituten. Itzulinguru ta zearitaun auen bidez, nire semea ba dazagutela yakiñik, zerorren galdekuntzaz baiño askoz geiago aurreratuko zeta. Egizu aurpegiz ezaguna duzulako

irudia, esanaz, esate baterako: "Bai, ezagunak ditut aten aita ta adiskide batzu, bai ta ura ere pixkat". Oartu al zera, Erreinal?

ERREINAL: Bai, yauna, oso ongi.

POLONI: "Bai ta ura ere pixkat"; "ez ongi, ordea", esai dezakezu. "Baiña arako uste dudan ura baldin ba'da. txoriburu aundia da ta ontara edo artara; oso emana"; ta emen egotziozu gogoak ematen dezaizun bezainbat gezur; ez ordea, gerendu lezaken doillorkeririk. Begira gero orri ta gazte buru yabeek oi dituten zorakeri, txoriburukeri ta; utsetatik ez igaro.

ERREINAL: Yokoa bezela, yauna?

POLONI: Bai edo edaria, ezpataketa, biraok, liskarrak, ematxarrak; onaiño luza zaitekez.

ERREINAL: Orrek laidotu lezake, yauna.

POLONI: Ez, alafede, zure salakuntza gozatzen ba'dakizu. Ez ezarri ari beste muetako utsik, lizunkerira emana dala edo orrelakorik. Ez dut ori esan nai. Erakutzizu, ordea, aren utsak arteziz, buruyabetasunaren geikeriak, gogo sutsu baten oiñaztargi ta zartadak odol ezigaitz baten oldarrak baiño irudi ez ditezan

ERREINAL: Baiña, nire yaun ona. ..



POLONI: Zertako dan guzi ori?

ERREINAL; Bai, yauna, yakin nai nuke.

POLONI: Auxe duzu, bada, nire asmoa, malmuzkeri uts gabekoa, nik Uste: nire semeari orban oriek egotziz, erabiltzeak loituxetako gauza bat bai'litzan gomazu aztertu nai duzun zure mintzaidea, gaztea aitatutako okerkerien ogendun dala etsita ba'dago, zurekin bat etorriko da esanaz: "Nire yauna" edo orrelako zerbait: edo "Adiskide", edo ta "Zalduna", lagunaren eta erriaren mintzoera edo izengoitia nolakoa dan.

ERREINAL: Ederki, yauna.

POLONI: Eta ordun, adiskide, ori ba'dagi. . , ori ba'dagi. . zer esateko nengon ni.' Aladonea! zerbait esateko nengon . non gelditu naiz?

ERREINAL:"Nerekin bat etorriko dala" esanaz: "Ene adiskide" edo "Zalduna edo orrelako zerbait".

MARKEL: "Zurekin bat etorriko dala" bai, orixe. Ba datorke zurekin bat ontan: "Zaldun ori ezaguna dut; atzo edo lengo batean, onelako edo orrelako aldian, onekin edo arekin ikusi nun eta, diozunez, yokoan ari zan; antxe idoro nun zurrutetan, beste aldean pi¬ lotan eztabaidaka; edo, bearbada: "alako etxean, videlicet, urdangetxe batean edo, sartzen ikusi nun. Ikusazu, bada, gezurraren garrangaz egiaren amurraia atzitzen duzu. Onelaxe guk, lagun zentzudun eta oartun geranok, inguruka ta saieska oldartuz zuzenbidera yotzen dugu. Orobat zuk, nire aolkuta irakaspen zurren bidez, nire semearenera yoko • duzu. Nire esanaz yabetu al zera?

ERREINAL: Yabetu egin naiz, yauna.

POLONI: Zoaz, bada, Yainkoarekin, eta ongi ibilli.erreinal: Nire yaun ona.

POLONI: Aren yaierak azterkatzen ari zaitez.erreinal: Orixe egingo dut, yauna.

POLONI: Ta bere gogora yosta dedilla.erreinal Bai, yauna.

POLONI: Agur (ERREINAL irtetzen da).Opele sartzen da.

POLONI: Zer da ori, Opele? Zer berri?

OPELE: Ene, yauna, nik dudan izua!

POLONI: Zer dala ta? Mintza, arren.

OPELE: Yauna, nere gelan yosten ari nintzala, Hamlet yau¬ na aurkeztu zitzaidan burutsik, soiñekoa lazatuta, galtzerdiak zikin, lokai gabe ta orkatilla gaiñera eroriak, oinbillurrak'iduri: zurbil, bere alkandora bezela, bete belaunak elkar yoka ta aurpegian alako oiñazezko aierua zeukala. gorriak iragaitzeko sulezetik igesia bai'litzan.

POLONI: Zure maitasunarren burutik egiña?



OPELE: Ez dakit, yauna; baiñan orten beldur naiz.

POLONI: Zer esan zizun?

OPELE: Eskurrmturretik eldu niñun, gogor estutuz; alde egin zun gero, bere besoaren luzeran eta, beste eskua bekoki gaiñean onela yarrita, nere aufpegia azleftu zun adiadi, irudi egin nai bai'luken. Luzaro egon zan orrela. Gero, nere besoa legnnki astindurik, eta onela irutan buruari goitik beta eragiñaz, bere Izate gima zatikatu ta bere biziaren amaira iritxia zala zirudin; alako asperen barna ta mingarria egin zun. Berealaxe, utzi egin ni¬ ñun eta, bizarra lepoan, ateruntz yoan zan, begien iaguntza gabe, ta azken uneraiño aiek netegan tinka zitularik.

POLONI: Zatoz nirekin. Errege ikusi bear dut. Maitasunezko zorakeria da au, beraren indarraz bere burua ezerezturik, zenKugabeko ekintzetara naimena daroana, gu nekerazten gaitutenetako edozein griñak baiño geiago. Damu naiz. Itz gogorren bat esan al dizu oraiñago?

OPELE: Ez, yauna. Agindu zenidanez, ordea, aren idazkiak itziüi ta neregana urreratzea eragotzi egin diot.

POLONI: Orretxek zororazi du. Garbai naiz ardura ta zentzu geiagoz ura oartu es izana. Zu galtzeko asmotan baizik ez zebillala ta beldur izan nintzan. Baiña madarikatuak nire susmoak! Ala Yainkoa, gazteai zentzugabe izatea bezain berezko zaigu gure adiñekoai, gure iritzietan lerrotik aragotzea. Goazan erregegana. Yakin bear du guzia. Maitasun au estaltzeak naigabe geiago ekarri baititzake, bere agertzeak gorroto baiño.

BIGARREN AGERRALDIA Gazteluko areto bat.Turutotsa, ERREGEA, ERREGIÑA, ROSENCRANTZ. GUILDENSTERN era laguntza.

ERREGE: Ongi etorriak, Rosencrantz eta Guildenstern maiteok! Zuek ikusteko genun gogo biziaz gaiñera, zuen laguntzaren bearrean ba gaude ere; orregatik eratorri zaituzagu eriosuar. Ba duzute noski, Hamlet'en aldatzearen berri. Onela diotsat, ez barre¬ nean, ez azalez, ez dalako manaren antzekorik, Ezin iduri dezaket zer ote liteken, bere aitaren eriotza ez ba'da, orrela burutik eragin duna. Eskatzen dizuet, arren, bioi, txiki txikitatik arekin azi ta zuen gaztetasun eta atsegiñetan orren aldekoak zatzazkioten eskero, emen gure yarraigoan egoteko aldi batekoz. Lagundu ezazute, atsegiñetara zirikatu ta, garaiak eskeiñiko dizkizuen zantzuak oro biiduz, atsekabetzen dun isil gaitzaren berri eman dezaigukezute; ura agertu ezkero, senda dezakegun.erregiña: Zaldun onak, bera asko mintzatu da zuetzaz, ta etsita nago ez daudela ludian bi gizon maiteago ditunik. Zuen gizabide ta gogo ona agertuta, gurekin aldi bat igaro nai ba'duzute gure itxatoa bizkortu ta zuzpertzeko, zuen gizakerak, errege baten biotzari dagokion eskarrona artuko du.

ROSENCRANTZ: Znek, errege erregiña oriek, gure yaun eta yabeak zerate ta zuen nai itzalgarriak agindutzat dauzkagu; ez dago arren bearrik.

GUILDENSTERN: Gertu gaude biok men egitera, ta emen gauzkazute, oso ta bizi, zuen oiñetan agindu dezaguzutenerako.

ERREGEA: Eskerrik asko, Rosencrantz eta Guildenstern zintzo ori.

ERREGIÑA: Eskerrik asko, Guildenstern eta Rosencrantz zintzo ori. Nere geiegi aldatutako semea ikusazute, arren, laster. Zoazte. zuetako batzu, ta bidatu zaldun auek Hamlet dagon lekura.



GUILDENSTERN: Yainkoak naiko al du gure lagungoa ta ardurak atsegin eta on dakizkiola.erregiñak: Bai; ala biz!

(ROSENCRANTZ eta GUILDENSTERN irtetzen dira yarraigoar en lagun baizakin).Poloni sartzen da.

POLONI: Nire yaun ona. geznariak poz pozik itzuliak dira Noruai'tik.

ERREGEA:Beti izan zera berri zorionekoen aita.

POLONI: Benetan, yauna? Egitzat euki, nire bakaldun on orrek, nire morroi lan guziak, nire gogoa bezela, Yainkoari ta nire errege maiteari eskeintzen dizkiedala, ta, nire burumuin onek, oi bezain eskierki, azpikeri baten aztarnak artzen aztu ez ba'du, Hamlet'en zorotasunaren egizko erroa atzeman dúdala Uste dut.

ERREGEA:Oi. esaidazu; entzun miñez nago.

POLONI: Aditu, arren, Icnago, geznariei; nire berriak, orrits aundi orren maiazken izango dituzu.

ERREGEA:Emaiezu zerorrek ongi etorria ta sarrerazi itzazu. (POLONI irtetzen da'). Zure semearen nasduraren iturburua idoro dula ziraustan, ene Gerturde maitea,

EüREGIÑA: Bere aitaren criotza ta gure ezkontza lasterra besterik ez dagola Uste dut.

ERREGE: Ongi da, aztertuko dugu.

(POI.ONI sartzcn da berriz, VOLTIMAN eta KORNELLl rekin)Ongi etorriak, nire adiskide onak! Esaidazu, Voltiman, zer berri gure anai (18) Noruai'ko erregeagandik?

VOLTIMAN: Agui eta opa atsegiñenak biurtzen dizkizu biotzez. Aurrenik, bete lobaren iskillutza, poloniarren aurkako gerkuntzat zeukana, baiñan, obeki begiraiuta, egtfan Zure kalte zala oartu zana, geldi erazteko agintza eman zun. Orregatik, bere eria, bere adiña ta eziña dirala ta egindako geikeriak suminduta, Fortimbras giltzapean sartzeko agindu du. Onek, bereala malguturik, erregearen akarra artu ta Zure kaltezko iskillu ekintzak iñoiz ere ez dituia asmatuko zin egin du bere osabaren aurrean. Ori dala ta bakaldun zarrak, pozez be¬ te rik, iru milla koroa urleroko zergatzat eman dizkio ta bildu zitun gudariak, poloniarren aitzi erabilteko eskubidea. Orobat. ementxe zeatz azaltzen dan eskaria (idazki bat damaio) egiten dizu: egikizun ortarakc damaiozula, arren, zure yaurerrian barna igarotze zabala, ortxe idatzitako berme ta segurantzazko baldintzen pean. errege: Ongi deritzagu. Mugone?. irakurn ta, arloa gogoan irauli ezkero, erantzungo dugu,

Anartean, af itzazute eskerrak, orren edeiki bururam duzuten lanagatik, Zoazte atseden egitera. Gau ontan rnaikide izango zaituzt oluruntzean. Orngi itzuliak.

(VOLTIMAN eta KORNELLI irtetzen dira).

POLONI: Ongi burutua dugu aziorrazi au. Nire nagusia ta nire andre ori: erregetza zer izan bear ützaken, menpetasuna zer dan, nergatik eguna egun, gauagau ta aldia aldi dan ta yardutzea, gaua, eguna ta aldia galtzea besterik ez litzake izango. Beraz,



laburtasuna adimenaren atsa dan ezkero, ta bere atzbegi ta ateko apaiñak gogaikarriak dirala, labur izango naiz. Zuen seme zintzoa ero dago: ero esaa bear dana; izan ere, egizko erotasuna xedatzeko, zer besterik da, norbera ero egotea baizik? Baiñan, utzi dezagun ori.erregiña: Mami geiago ta itzedei gutxiago.

POLONI; Ez naiz ati itzederretan, andrea; zin dagizut. Ero dagola egia da; egia da tamala dala, ta tamala da egia izatea; irudi uts bat dugu au, baiñan agur ari, ez baitut itzederrik erabilli nai. Ar dezagun, ba, ero dagola ta orain billatu bear dugu, ondo onen ondapea edo, obe esateko, uts onen ondapea, utsdun ondo au, ondape batetik baitator. Orrela, ba, gaiñerakoa gaiñeratuko dut i10) ; gomazute. Nikbadut alaba bateta ba dut nirea daiño —bere menpetasun bearra beteta, adizute, au eman didana. Oartu ta ausnartu orain:(Irakurtzen du)

"Nire gogoaren kutun zerutarrari, Opele ederedertuari". Esakera txar bat da au, esakeira zakarr bat. "Edertua" esakera zakar bat da, baiñan adizute:(Irakurtzen du)

"Bere kolko bikain elurrezkoan",.. auek eta abar. ERREGIÑA: Hamlet'engandik artu al zun ori?

POLONI: Itxaron apur batez, andre on ori; irakurriko dut zinki.(Irakurtzen du)"Zalantzata izarren suaz ta eguzkian atgiaz; zalantzatu egiaz beraz; ez nere maitasunaz",

"Ene Opele maitea! gutxitarako nauzu izneurtuetan: nire intziriak ainbatzeko artezirik ez dut; maite matite zaitut, ordea. Oi, bai, maitena; smetsidazu. Agur! Zurea betiko, biotzeko kutuna, tramankulu au nire dukedan artean. Hamlet "

Nire alaba esanginak erakutsi dit au, niri agertuz, gaiñeraaren maiteketak, aldi, leku, ta erazko zeatz guziekin.

ERREGEA:Nola artu du berak, ordea, aren maitasuna?

POLONI: Nortzat naukazu?

ERREGEA: Gizon zintzo ta zindotzat.

POLONI: Egiztatu nai nizuke ori. Zer uste izango zenuten, ordea nitzaz, maitasun gartsu ori aurreratuz zioala ikusi ta ikusi nun bezda, esan bear dizuet,nire alabak orretzaz itz egin zidan baiño len, zer Uste izango zenun nitzaz, Yauna, edo zer Uste izango zun nire erregiña maiteak, idazkola naiz oroikidazti bat iduri, nire biotzaren begiak itxi ta, ez yakin. ez entzun eta ez ikusi egin baldin ba'nu orrelako maiteketan? Ez, zuzenzuzen arira yoan eta, nire neskatillari orrela esan nion: " Hamlet vauna, erregeseme bat da ta ez dagokizu; ezin izan liteke ori". Ta berealaxe, aren agertuak ukatzeko, me zuak ez onartzeko ta oparirik ez artzeko agindu nion zorrozki. Berak, nire aolkuen zitua yaso ta, bete du esana ta Hamlet'ek, bere burua ezetsia ikusirik labur esateko beltzurara yo zun, gero gogorik ezera, andik logabera, ontatik makaltasunera, geroago, buruarinkerira, ta gainbera au artuta, orain burutik eragiten dun eta guziok negar dagigun zorotasunera.

ERREGEA:Ori dala Uste al duzu? ERREGIÑA: Izan liteke, noski.



POLONI: Iñoiz gertatu al da —yakin nai nuke—, "Ori orrelaxe da" nik argi ta garbi esan eta gero bestela agitzea ?

ERREGEA:Bein ere ez, nik dakidala.

POLONI: Onako au bestelakoa ba'da, au ontatik berezi ezazute (burua ta saina beotzaz erakutsiz). Gertakariak lagun ba'ditut, agerreraziko dut egia, nonnai ezkutatzen dala, lurraren pean ba'da ere.

ERREGEA:NoIa auteman genezake areago?

POLONI: Ba dakizute, emen sollairuon egurastmzen orduak ematen ditula, batzutan.

ERREGIÑA: Orrela egiten du, egin ere.

POLONI: Garai ortan, ba, alaba arenganako dut; zu ta biok ordun, kurtxoiñen ostean yarri ta elkar arkitzeati kirika gagozkio. Maite ez ba'du ta adimena galdu dulako karia au ez ba'da, edozein yauilaritza lanbide utzi ta yoan nadin landetxe batera uztar beiak zaintzera.

ERREGEA:Saiatuko dugu ori.

ERREGIÑA: Begirazute, ordea. gizagaisoa zein goibelik datorran irakurtzen.

POLONI: Alde egizute, arren, alde egizute biok. Oraintxe alboratuko natzaio. (ERREGEA ta

ERREGIÑA irtetzen dira laguntzatekin)(Sartzen da Hamlet irakitrtzen ari dala). O, barka nazazu: Nola zaude. yaun orii1

HAMLET: Ongi, Yaungoikoari eskerrak.

POLONI: Ba nazaguzu, yauna?

HAMLET: Oso ongi. Arraindun (2I)) bat zera.

POLONI: Ni ez, yauna.

HAMLET: Izango al zera, bada, ain eskugarbia!POLONI: Eskugarbi, yauna!

HAMLET: Bai, yauna. Eskugarbi izatea, gaur, gizartea dabillan eraz, amar milla artean autatutako gizon bat izatea da.

POLONI: Ori oso egia da.HAMLET: Eguzkiak, bada, zakur il batengan arrak sorerazten ba'ditu, aragi ustelari musu damaion yainko bat izanik. . . Alaba bat al duzu?

POLONI: Ba dut, yauna.

HAMLET: Ez ezaiozu utzi, bada, eguzkitan egurasten. Sortzea goi eskerra da; ez, ordea, zure alabak sortu lezaken eraz. Begira gero ori, adiskide.



POLONI: Zer esan nai duzu orrekin? (Berezian) Beti nere alabaren leloa! Asieran, ordea, ez niñun ezagun. Arrainduna nintzala esan zun. Ero yokatua dago! Ta, egia esateko, ni ere gaztetan, maitasunagatik gorriak ikusi ta, orrelatsu ibilli nintzan. Mintzatuko natzaio, berriz ere. Zer ari zera irakurtzen, yauna?

HAMLET: Itzak, itzak, itzak. . .

POLONI: Zeri buruz. yauna?

HAMLET: Nortzuen artean?

POLONI: Irakurten duzuna, zeri buruzkoa dan, esan nai dut, yauna.

HAMLET: Iraiñak, yauna. Idazie mardaillart onek baitio, zarrek bizarra urdiñarrea daukatela, beren betarteak zimurrez yosirik daudela, beren begiek anbar lodia ta aranondo geriia dariotela ta senean uts aundia. bai ta ere ipurmamietan lazokeria ditutela. Guzi au, nire yauna, nik begi itsutan ziñesten ba'dut ere, ez deritzat egoki itz auen bidez esatea. Zerori, bada, yauna, ni bezain zarra izango ziñake, kartamarroen antzera atzeruntz ibilli ba'zeintekez.

POLONI: (Berezian) Nai ta guzi au erokeria izan, ba dago. alabaiñan erabide artan. Etorri nai duzu aize ezkutura?

HAMLET: Nire illobira?

POLONI: Egon ere, aize ezkutuan dago ori. (Berekiko) Bai arirakoak dirala bere yardetsiak batzutan! Erotasunak maiz asmatzen ditun bulko zorionekoak, zentzunak eta gogamenak ain alabearrez argitara ezin emango litzatekenak. Utziko dut orain eta ura ta nire alaba elkar arkitzeko bideak atonduko ditut bereala. (Hamlet'i) Nire yaun itzalgarri ori, apalik artzen dut zuregandik alde egiteko baia.

HAMLET: Ezin dezakezu, yauna, niregandik. artu, nik gogotikago eman nezaken gauzarik. . . nire bizia ez ba'da, nire bizia ez ba'da, nire bizia ez ba'da.

POLONI: Ongi izan, yauna.

HAMLET: Auek agure kaiku gogaikarriok!(Rosencrantz eta Guildenstern sartzen dira)

POLONI: Hamlet yaunaren billa zabiltzate? Ortxe duzute.ROSENCRANTZ: (Poloni ri). Yainkoak lagun dagizula, yauna,(Poloni irtetzen da)GUILDENSTERN: Nire nagusi itzalgarri ori! ROSENCRANTZ: Ene yaun rnaitea!

HAMLET: Nire adiskide on, bikaiñak! Zer modu, Guildenstern? Kaxo, Rosencrantz! Nola zaudete biok, mutil yatorrak?

ROSENCRANTZ: Lurreko seme nolanaikoak bezela.

GUILDENSTERN: Zoriontsuak zoriontsuegiak ez baikera. Zoriaren buruko gaillurrean ez gaude.

HAMLET: Ez, ta aren oski azpietan ere? ROSENCRANTZ: Ezta ere, yauna.



HAMLET: Ortara ezkero, aren gerri aldean bizi zerate, ots,aren kutunkerien erdokian. GUILDENSTERN: Aren kutunak gera, beraz.

HAMLET: Zoriaren toki ezkutuenak? Oi, egia da ori; urdanga bat da. Zer berri?

GUILDENSTERN: Bat ere ez, yauna; gizartea zintzotuz doiala baizik.

HAMLET: Ebazteguna urbil dugu, orrela ezkero. Berti ori, ordea, ez da egia. Utzidazute zeatzago zuei galde egiten; zer egin diozute Zoriari, ene adiskide onak, ark espetxe ontara zuek bidaltzeko?

GUILDENSTERN: Espetxera, yauna?

HAMLET: Danemark espetxe bat da.

ROSENCRANTZ: Lubilla ere izango da, geroztik.

HAMLET: Bai ta espetxe eder bat gero: gela, leotz eta ziega asko dituzute bertan eta Danemark txatrenetariko bat da.

ROSENCRANTZ: Ez dugu orrelako usterik, yauna.

HAMLET: Ez da, beraz, zuentzako izango. Ez baitago ezer onik ez txarrik gogamenak alako egiten ez ba'du. Niretzat espetxe bat da.

ROSENCRANTZ: Zure aundinaiak orrela iruditzen du, ordun. Estuegia da zure gogorako.

HAMLET; Ene Yainkoak! Intzaur kusku batean ertsirik egon ninteke ta leku bazter —gabeko bakalduntzat eukiko nuke nere burua, amets txarrok ez ba'nitu.

GUILDENSTERN: Amets otiek ez dituzu, noski, aundinaia baizik; aundinaiaren gaia bera, amets baten itzala besterik ez baita.

HAMLET: Ametsa bera ez da rizal bat baizik.

ROSENCRANTZ: Baiki; ta aundinaia, itzal baten itzala baizik ez dala Uste dut: ain aizezko ta utsezko dugu ura.

HAMLET: Gure eskaleak gorputzak dira, beraz ,eta gure bakaldunak eta gizaguren arroputzak eskaleen itzalak. Yoango gera yauregira? Nire burua, egia esan, ez dago gogoketan aritzeko.

ROS. eta GUILD. S Zure agindu pean gauzkazu.

HAMLET; Ez, orrelakorik. Ez zaituzt nire gaiñerako otseiñakin bat egin nai: oso gaizki ari dira gero nire morroitzan, egia garbi esateko. Baiñan, emen lagun artean, zertara etorri zerate Elsinor'a?ROSENCRANTZ: Zu ikustera, yauna, ez beste edozertara.

HAMLET: Beartsua naiz, eskerretan ere urri; esker dagizuet, ordea, adiskide maiteok; nere eskerrek lauziriko bat balio ez ba'dute ere. Ez al dizuete agindu etortzeko? Zerorren oldez ta eragitez etorriak zerate? Ots, ots, zabal zaitezte nerekin. Tira, tira, itz egizute.



GUILDENSTERN: Zer esango dizugu, yauna?

HAMLET: Edozein gauza, baiñan arira datorrana. Zuek deituak izan zerate ta baduzute begietan, zuen erabeak estaltzeko antze naikoa ez dun aitor alako bat. Badakit errege ta erregiña onak agindu dizuetela etortzeko.

ROSENCRANTZ: Zertarako, yaunak

HAMLET: Zerok azaldu beai didazute ori. Baiña gure laguntasunaren izenean, adiñaren kidetasunagatik, gure etengabeko adiskidetasunaren eginbearragatik, eta legegizon trebeagü balek goratu dezazueken edozer ere maiteagogatik, zabal eta egitiak zakizkidatela daskaizuet, arren: deituak izan zerate ala ez?

ROSENCRANTZ: (Berezian Guildenstern' i) Zer diozu zuk?

HAMLET: (Berekiko) O, ez zaituzt begitik kenduko! Maite ba'nauzute, ez egidazute ezer ere estali.

GUILDENSTERN: Yauna, eratorri gaituzte.

HAMLET: Nik esango dizuet zergatik. Onela, nire esanaz zuen aitorrai aurrea arruta, errege ta erregiñarekiko zuen ixilpekoak ez da luma batez bipilduko. Oraiñagotik —zergatik ez dan ez dakidala—, poza osoro galdu ta nire oiturazko ariketak utzi ditut. Eta nire aldartea ain goibela da ta egintza arrigarri au, lurra konkor elkor bat iruditzen zait. Trozel edereder ori, eguratsa, gure gaiñean zintzilika dakusazuten ortze disdiratsu ori, urrezko txindarrez yositako goi edef ori, lurrun pil zikin eta izurritsu bat baizik ez zait iruditzen. Gizona bai dala lan betegiña! Bai aundia gogamenez! Egimenetan bai amaigabe! Bere tankera ta igikunetan bai argi ta arrigarria! Bere egipenetan bai aingeniantzeko! Adimenez bai Yainko iduriko! Lubillaren edertasuna! Izakien eredua! Ori ta guzi ere, zer da niretzat auts pil ori? Ez ñau gizonak gorazazten, ez. eta emakumeak ere, naiz ta zuen irriparreaz, znek baietz adirazi.

ROSENCRANTZ: Ez nun orrelakorik gogoan, yauna.

HAMLET: Zergatik barre egin duzu, ba, "ez nau gizonak gozarazten" esan dudanean?

ROSENCRANTZ: Gizonatengandik atsegiñik artzen ez ba'duzu, antzezlariai garizuma txera egingo diezuia gogoratu ta. Bidean yarrugi ditugu ta onuntuz ba datoz, beren lanak zuri eskeintzeko.

HAMLET: Errege iduria dagiña, ongi etorria izango da; bere erregetzak ariuko du nire zerga. Zaldun ibilkariak bere ezpata ta babeskiña erabilliko ditu; maitalea ez da alperrik adiakatuko; agolarriak narerik bnkatuko du bere egikizuna; yostariak par eragingo die birika karkaberak (21) ditutenai ta andereak zabalki agertuko digu bere gogamena ala neurtitzak motz egingo du orregatik. Zein antzezlaritsu dira oriek ?

ROSENCRANTZ: Beti ain gogoko izaten zitzazki.7un aiek berak; iriko trajikoak.HAMLET: Zer dala ta alderrai dabiltz? Obe izango litzakie, bai beren izen onerako, baita beren onurako ere, leku batean egotez egotea.

ROSENCRANTZ:: Uste dut oraitsuko berrizteak galerazten diela,



HAMLET: Irian egon nintzanean bezain goragarriak al dira? Ain billatuak?

ROSENCRANTZ; Ez, egitan, ez.

HAMLET: Zer dala ta? Ondatu al dita?

ROSENCRANTZ : Ez, yauna, alegiñean ari dira, oi bezela. Badago, ordea, aur kabialdi bat (22), arrautz kuskutik irten berria, ezin geiagoraiño oiu egin eta orrengatik izugarritzko txaloak aitzen dituna. Sa¬ pa aundia dute orain, eta antzoki zarrak orrela dasaiete— ainbeste gaiziritzen ditute ezpatadun lagun asko ate lumaen beldurrez, ozta ozta ausartzen dira aietara yoaten.

HAMLET: Aurrak dira, beraz? Eta nork elikatzen? Nola ordaintzen? Ez ote dute beren bizibidea mintzaldatzeaz batera galduko? Ta gero, antzezlari noiznaikoak egiten ba'dira —ta noski baiño noskiago da ori .eskuartez obetzen ez ba'dira— ez al dute esango beren idazlariek gaitz egin dietela beraien etorkizunaren kalte aiei ots eragin ta?ROE.

HAMLET: Ba liteke ori?

GUILDENSTERN: Ene! buru ausi asko izan dira, izan ere.

HAMLET: Ta mutikoak gaiñetik irtetzen al dira?ROSENCRANTZ: Baiki, yauna, baila Erkule'n gaiñetik ere, aren makiltzarra ta guzi (23).

HAMLET: Ez da arritzeko; nire osaba baila Danemark'eko errege ta iseka zegiotenek, nire aita bizi zala, ogei, berrogei, berrogeitamar ta eun dukat ere, badamazkite aren antzezkiño baten orde. Yainkoaren odola! badago ontan izatezkoa baiñoago dan zertxobait, yakintzak argitu al ba'leza.(Turutotsak barrenan). GU1LDENSTERN: Baditugu emen antzezlariak.

HAMLET: Zaidunok, ongi etortiak Elsinor'a. Ots, ekartzitute bosteko oriek. Adeia ta gizabidea abegiaren lagunak dira. Ari nadin onela zuekin, antzezlariekiko nire gizakera (zabalki agertuko dudana, esan dizuedanez), zuekikoa baiño aundiagoa irudi ez dedin. Ongi etorriak, ba. Nire osaba aita ta nire izeba ama, ordea, oker daude.

GUILDENSTERN: Zertan, ene yaun maitea?

HAMLET: Ni ez nago ero, ipar ipar sarkaldekoaz baizik; ego aizea danean, ba dakit aztorea ta mirotza zein zeiri dan.(Poloni sartzen da berriz).

POLONI: Zorionak, zaldunak.

HAMLET: Adizu, Guildenstern; bai ta zuk ere; belarri bakoitzari entzule bat. Or dakusazuten aur aundikote ori ez da oraindik pizoialetatik atera.

ROSENCRANTZ: Aietara itzuli edo da; agurea birritan aurra baita, esaten danez.

HAMLET: Antzezlariez mintzatzera datorkidala iragartzen dizuet. Gomazute. Egia diozu, adiskide, astelen goizean izan zan, izan ere.

POLONI: Yauna, ba ditut zuretzako berriak.



HAMLET: Yauna, ba ditut zuretzako berriak "Erroski Roma'n antzezlari zaneanHAMLET: Atx, atx!

POLONI: Alafede!. .

HAMLET: "Antzezlari bakoitza iritxi zan, bere astearen gaiñean..."

POLONI: Eguzkiaren azpian ez duzu antzezlari oberik: ikarazko, parrezko ixtori ta artzain antzerkietan: artzain par antzerki, ixtoriartzain antzerki, ta parikara ixtori artzain antzerkietan. Agerraldi ataldueziña naiz poema mugagabea. Aientzat Seneka ez da sakonegi ez Plaut ariñegia. Naiz idatziaren arabera, naiz gertu gabe esateko, berdin gabeko dituzu. HAMLET: "O Jepte (24)Israel´go ebasle, ori altxorra zeneukana "

POLONI: Zer altzor zeukan, yauna.HAMLET: "Maite maite zun alaba

Oder bat, besterik ez"POLONI: (Berekiko) beti nire alabarekin!

HAMLET: Ez al naiz artez Jepte zarra?

POLONI: Zer darraio, ba, yauna?

HAMLET: "Zoritxarrean, ordea,Yainkoak ala nai ta.. "

Ta gero ba dakizu:"Bildur izateko izan,

Eta ala gertatu zan…"Eresi yainkotiar onen lenbiziko ahapaldiak zerbaitGeiago irakatsiko dizu. Baiña orra or nire laburtzailleak: begira.(Lau bost Antzezlari sartzen dira)

ikusi indukadanetik. Bizarretara igoko ote atzait Danemark'en? Agur ,ene andereño ta yabe ori! Aladonea! azkenalditik oskizola baten goibez zerutik uibillago zaude. Yainkoak detsala zure aotsa (25), ez dabillan urrediru bat antzo, estunaren barneraiño ez zartatzea. Maisuak, ongi etorriak, guziak Ots, goazan atira, ikusten dan edozertara egaz dagiten Frantzi'ko aztoredunak iduri (26) betor, berberean, esaldi bat; tira, zuen antzearen erakuski bat emaiguzute; ots, zati leratsu bat.

LEINBIZIKO Antzezlaria: Zein zati nai duzu, yauna?

HAMLET: Bein batez, entzun nian esaten, iñoiz ez edo, izatekotan ere, bein baizik ez antzeztutako bat; antzerkia. ba, oroitzen naukanez, ez ukan oztearen gogoko izan, ez ukan lagunabarraren aorakoa; ba ukan, ordea, —nire iritziz ta orrelako gaietan nire gaiñeko besteen aburuz— antzerki bikaiña, bere agerraldietan ongi eratua, ta neurriz bezain antzez idatzia. Oroitzen nauk norbaitek esan ziala ez zegokala neutitzetan gaia ontzeko bear ukan gatza, ezta esakuntzan ere, egillea irudiduntzat salatzeko ezer; baiñan ezautzen zian, era egokiz idatzia zegokala, sendoa bezain apaindua ta askozaz politagoa dizdaritsua baiño. Ba zegok artan, atsegin atsegin dikadan zati bat; Enea'k Dido'ri zegiokan yaulkia; ta, batez ere, Priam'en eriotzeazko idazkunea. Gogoan bizi ba'daukak, asi adi neurtitz ontatik: ia, ia



"Pir uzua, Hirkaniko piztia antzo. . " (27) Ez, ez da orrela, Pir'ez asten duk bai "Pir uzuak, gau antzerko bere iskillu illunekin bere asmoa bezain beltzak zirudirenak etzin zanean arako zaldi gaizkiñaren harnean. (38) bsre irudi ikagarri tu illuntsua, oraingoan, are beltzago daralcus, guzia zikindua taburutik oiñetara gorri gorri eginda, aita, ama, seme ta alabaen odolaz margotutik; beren yaunaren eriotz ankerrari gaiztorik argi dagion karrika irazekien sutzar gorriak gogortutako odola. Eta, su ta gar, odolguriz loitu eta begiak ikatz gori, Pir gaizkiñak Priam zarra billatzen laster dagi". Orain ik.

POLONI: Ala Yainkoa, yauna, ongi esana, oguzkera on eta adirazkera bikaiñez.

LEINBIZIKO Antzezlaria: "Bereala idoroizsn du gerkarrak aulik yotzen,besoari ezpata zarrak uko diola egiten,etori ta hertan datza, ezigaitza agintzari.Pir, liskar ez berdiñean, oldartzen zaio Ptiam i.Amurruah itsutirik, arbel dagio, baiña,bere ezpataren burunba eta aize bolada utsaz,agure erbala da erortzen. Ilion gorrak ordun,kaskada orrek bere biotz erdian uki bai'lun,aien oiñarri gaiñean arresi ta sapaiakmalgutu ta crroiztcn ditu dunbotsez. BelarriakPir'i menpetzen dizkiola; begira, ba, Priam'en hura zuñan qaiñean. anker erortxeho unen zegon bere ezpata, aizean ilizatua dirudi. Orrela, tirano baten itxuradun, asmoari ta egiñari ez axola, Pir gelditzen da igige. Baiña, sarri ikusten danez, ekaitz aurrean, bare isilla zeruan dago, odei lodiak geldi, ipar aizea mintzulik, bean Iurra illa irudi; ta batbatetan. ostotsak eztanda dagi ortzean aiz.ea urratuz; onda, geldune otren ondoan, esnaturiho asper naiak, berriz Pir du eragiten, ta, beti irauteko landu Mart'en bumi antziaren qatñean, iñoiz ez zifan 'eroti qogorraqo tartaren mailiuak, orain Pir en ezpata baiño Priam'en gaiñean. Ut, ut! zu, Zoria, zirrilda! Zuek. yainkoak, batzarre nagusian bildu ta ken ezaiozute almena, zatitu aren gurpil uztai eta erro gusiak eta gurpegia amil zazute bera suleze barneriaño" . .

POLONI: Luzeegia da ori.

HAMLET: Bizargiñenera doakc zure bizarrekin. Yarraitu arren, narritak edo izkirimiri lizunak bear ditu onek; bestela loak artzen du. Yarrai, gatozan Hekube'gana.

LEINBIZIKO Antzezlaria: "Baiña, ondikotz! erregiña zabarñk estalia. . ."

HAMLET: "'Erregiña zabarrik estalia?"

POLONI: Ongi dago ori; "Erregiña zabarrik estalia", ongi dago.

LEINBIZIKO Antzezlaria: "An ikusi lukeanak, oiñutsik, lasterketan, itsutzen zun negar uraz garrekin gudaketan, len bucuntzaz esturiko burua zapi batez yantzia ta, soiñeko orde, erditzearen erditzez zimedu alboen ingurun burasi bat daroala, ikara la iskanbillaren erdian atzitua; auxe ikusi iukeanak, zitalkatu mingaiñez. Zoria'ren almen aurka, asiko zan iraiñez Yainkoek berek, ordea, ikusi ba'lute ordun, senarraren soin atalak zeatuz Pirk artzen zun poz gaiztoa zekusala. egin zun alarao otsak, (lur gauzai ez ba dirade osoro ez axolak) Yainkoak bigundu eta zeruko begi gartsuai negar eragingo zien". . .



POLONI: Ikusazute nola aldatu dan margoz! Eta ba du begietan negarra... Aski da, arren.

HAMLET: Ongi da. Cero esango didazu gaiñerakoa. Nire adiskide ona, zure gain antzezlariai ostatu ona ematea. Entzuten nauzu:1 Ongi artu itzazu, aldiaren laburgoa ta ixtori gutxitua dira ta. Obe zenuke illartiz txar bat eriotzaz ostean, aien esan maltznrrak bizi zeraiño baizik (29).

POLONI: Merezi duten bezelaxe ariko naiz aiekin, yauna.HAMLET: Arren, gizona, askozaz obeki; edozein gizoni merezi duna ba'damaiozu, nork igesi astiñaldi batetik? Ar itzazu, zerorrcn zintasun eta nausitasunaren arauz; aiek gaiezago ta zure eskuzabaltasuna sarigarriago agiriko da. Eramazkizu.

POLONI: Zatozte, yaunak.

HAMLET: Zarraizkiote, adiskideak; biar dukegu antzerkiyaia. (Irtetzen da Poloni antzezlari guziakin, lenbizikoaz landa) Entzun, lagun zarra, antzeztu al zenezake "Gonzago'ren eriotzea?"

LENBIZI Antzezla:: Bai, yauna.

HAMLET: Antzeztu egingo dugu biar gabean. Nik idatzi ta antzerkian artetuko nuken amabi amaseitsu neurtitzeko itzaldi bat, ikasi zenezake, bear ba'litz, ezta?

LENBIZIKO ANTZEZLARI: Bai, nere ugazaba.

HAMLET: Ederki. Zoaz zaldun orrekin eta ez egiozu irri, gero. (LENBIZ1KO ANTZEZLARIA irtetzen da). Nire adiskide onak, uzten zaituzt gaberarte; ongi etorriak Elsinor'a.

ROSENCRANTZ: Nere yaun ona!

HAMLET: Bai, zoazte Yainkoarekin! (ROSENCRANTZ eta GUILDENSTERN irtetzen dira), Ba nago bakarrik. Ene, bai gaizo errukaria naizala! Ez al da ikatagarria gero, antzezlari orrek, irudi utsez baizik,.ametsezko griñaz, bere gogoari beraren oldearen arabera orrela indar egin al izatea, alik eta aurpegia zurbildu, begiak negarrez bete, betartea bestetu, mintzoa moteldu ta bere izate osoa azalez bere gogomenarekin bat etorri erazteraiño? Ta guzia utsagatik! Hekube'gatik! Zer da Hekube bererzat edo bera Hekube'ntzat, onen elkaitzak ne¬ gar egiteko? Zer egingo luke berak, nik ditudan griña bultzagaiak ba'litu? Urpetu egingo luke antzokia negarrez, alarao izugarriz oztearen belarriak urratuz; burutik eragingo luke obenduna ta errugabea ikaratuko, ez yakiña nasi ta gure ikusmena ta entzumena berak arritu egingo lituke. Ni, ordea, zital, zainil, koloko au, Astokillo bat iduri, neronen auziari ez axola, emen nago zer esan ez dakidala. Ez ta azpikeri gaizkin batek ogasuna ta bizia kendu zizkion errege baten alde ere. Koldar bat ote naiz? Nork dollorra deitu, burua erditik ausi, bizarrak idoki ta aiek aurpegira aizatu, sudurretik eldu ta gezurra eztarrian barna birikietaraiñoxe egotzi egingo dit? Nork? Ene, ala Yainkoa, yasan bear dut guzi ori, zapaldiaren mingotsa artzen ez dun beazunik gabeko uso gibela baita nirea, izan ere; osterantzean, aspaldian gizenduko nitun zeruko miru guziak yopu orren gibelerraiez. Doillor, odolkoi ta likits ori! Doillor, anker, etoi, lizun, biotz igar ori! Oi, asperkunde! Baiñan, ni naiz astotzarra! Auxe ciut gogorrena; nik, illerazitako aita maite baten seme onek, ura apentzeko zeru ta lurrak axatutako onek ,biotza itzen bidez lasaitu bear, emagaldu bat iduri, ta aiñenka, illearro naiz sukal morroi bat antzo! Au lotsa! pu! Ots, ene burumuiña! Entzunik nago gizaki errudunek, antzerkiyai bat zekustelarik, ikusgaiaren irudi utsak eraginda, ver bertan, beren gaizkiak ageri egin ditutela. Gaizkiak, mingaiñik ez ba'du ere, bide arrigarrienez itz dagike ta. Antzeztu eraziko



diet antzezlari oriei, nire osabaren aurrean, nire aitaren eriotzearen idekotsu zerbait. Aren betartea oartu ta muiñetaraiño aztertu egingo dut ura; ikaratuxe egiten ba'da, ba dakit nire eginbidea. Ikusi dudan iratxoa, tuxuria izan liteke (tuxuria oldezko tankeraz agertu daiteke ta) bai ta. bearbada, nire aultasun eta beltzuraz baliatu ta, onelako aldartetan oso indartsua baitugu, iruzur egiten dit inpernura nadin, Ziñesbide eragintsuagoak bear ditut. Antzerkia, erregearen barnea atzemango dudan sarea da.

IRUGARREN ATALALenhiziko agerraldia.Gazteluko giizategi bat.

ERREGE, ERREGIÑA, POLONI, OPELE,, ROSENCRATZ eta GUILDENSTERN zartzen dira.

ERREGE: Ta es al dezaiokezute erasan, zear galdez, erokeri asaldari ta galbidetsuz bere biziaren bakea orren gogorki urratzen dun buru naspil ori nondikoa dan?

ROSENCRANTZ: Burua naspildurik dula aitortzen du, bai; ori zergatik dan, ordea, ez du esan nai, iñondik iñora.

GUILDENSTERN: Ez dugu ere aurkitu aztatu erraz. Zorakeri maltzurraz, berriz, iges egiten digu aren egizko egoeraz aitorpen bat edo bat atera nai diogunean.

ERREGIÑA: Ongi atotsi al ziñuzan?

ROSENCRANTZ: Gizalege osoz.

GUIIDENSTERN: Baiña bere gogoari indar aundia eginda.

ROSENCRANTZ: Galde egiteko zur; gure itaunai erantzuteko, ordea, eziñago zabala.

ERREGIÑA: Alegindu al zerate yolasen batera ura eramateko?

ROSENCRANTZ: Nere andrea: ain zuzen ere, antzezlari talde bat yarrugi genun bidean; aien berri eman diogu ta ori entzuteaz alako poza artu du. Yauregion daude ta ba dute, iNola ere, aren aurrean gau ontan antzeztutzeko agindua.

POLONI: Egi utsa duzute ori. Ta antzerkia entzun eta ikustera, zeroi, nere Errege ta Erregiña oriei, deitzeko eskatu dit.

ERREGE: Gogo onez. Eta poz aundia artzen dut ura orrelakoetara etziña ikusita. Zirika ezaiozute areago, adiskide onak, eta orrelako atsegiñetata eragiozute.

ROSENCRANTZ: Orixe egingo dugu, yauna.(Rosencrantz eta Güildenstern irtetzen dira)

ERREGE: Zoaz zu ere, Gertrude maite ori. Hamlet onara eratorriko baitugu, Opele'kin aurkitu dedin ustegabcan bezela. Onen aita ta biok, barrandari zintzoak, atustan yarri ta, ez gakusaztela ikusiz, aien aurkitzeaz iritzi zabala artu ta Hamlet'en yardueratik atera dezakegu aren gaitza maitetasunetikoa danez.

ERREGIÑA: Men egingo dizut. Zuri buruz, Opele, opa dizut Hamlet'en gainberaren yatorria zure



edertasun zoragarria izatea. Orrela, bada, zure eragite onez, uraoiturazko bidera itzuliko dala itxaron dezaket, bioen izen onerako.

OPELE: Orixe nai nuke, nere andrea. (ERREGIÑA irtetzen da).

POLONI: Ibilkatu zaitez emendik, Opele. Yauna, nai ba'duzu, yarri gaitezan emen. (Opele ri) Irakurrazu idazti ontan; ariketa ori zure bakartasunerako aitzaki dukezu. Gai ontan maiz gera laidogarri —oso yakiña da au—, elizkoi iduriz ta aurpegi Yainkozalez, ba, txerrena bera zuritu egiten dugu.

ERREGE: (Berezian) Ene, egia da ori, izan ere! Ori zartada gogorra itz oriek nire barneari damaiotena! Arteziz edertutako emagaldu baten betartea ez da nardagarriago bere azalapaiñen azpian, nire egiña nire itz pinpiriñen pean baiño. Au zama aztuna!

POLONI: Ba dantzut datorrala. Alde dagigun, yauna.(Errege ta Poloni irtetzen dira) (Hamlet sartzen da).

HAMLET: Izan ala ez izan: or dago arloa. Gogoarentzat zer dugu aundiago: zori iraintsuaren zartada ta geziak yasatea ala gaitz itsaso baten aurka iskilluak artu ta, gogor egiñaz, aiei buru ematea? II; lo egin: ez geiagorik, Eta biotz miña ta aragiaren yarauntsia diran amaika yatorrizko gaitzak, amets batez garbitzen ditugula esatea; ori xede naigarria!

II, lo egin; lo egin. . . amets egin agian. Or, ortxe da, ba, korapilloa! Nork dakizki, ba, aragizko lotura ontatik azkatu ta. eriotzlo artan etorri datzaizkiguken ametsak? Orretxek geldierazten gaitu; gogoratze orrek damaio bizi ahi luzea zorigaitzari. Bestela, nork yasango lituke aldiaren zigorradak eta mukerkeriak, zapatzaillearen bidegabea, arrearen iraiña, maitasun gutxietsiaren ziñak eta miñak, zuzenbidearen gerokeriak, agintedunen geiegikeriak eta gizon gaiak ezaiañagandik egonarriz artzen ditun arbuioak, nork bere atsedena ezten uts batez erdetsi dezakelarik? Nork leramfike, onenbeste zamaz bizi neketsu baten azpian adiaka ta izerditan ari izatea, bidaztirik itzultzen ez dan eriotz osteko errialde ez ezagun aren beldur ez ba'giña? Beldur orrek naimena nastu ta, obetzat daukagu ditugun gaitzak yasatea ez dazaguzkigun beste batzutara oldartzea baiño. Orrela gogamenak koldarrak izan erazten gaitu gu guziok; orrela asmoaten sorzezko margoa, gogoetaren dirdir motelaz mazkaltzen da,, ta orregatik gora aundiko ta bearbearrenetako egikizunek beren bidea okertu ta egiñen izena galdu egiten dute... Baiñan, isil! Opele ederra!... Maitagarria, oroi zaitez nire obenez zure otoitzetan.

OPELE: Nola ibilli zera aspaldi ontan, ene yauna?

HAMLET: Ongi, ongi, ongi; anitz esker

OPELE: Ba ditut yauna, zuregandiko orogalluren batzu aspalditik

HAMLET: Ba ditut yauna, zuregandiko orogalluren batzu aspalditik bourtu nai dizkizudanak; ar itzazu orain.

OPELE: Eman egin diskidazu, ene yauna ba dakisu baietz; bai ta aiekin ere askoz ederragoak zegisten arnas goxosko mintzoak: aien usai ona galduta , ar itzazu berriz Gogo zindorearentzat emaitz yoriena ziztrin biurtzen baita emaillea biotz beltz agertzen zaionean Eman dituzu yauna.



HAMLET: Ja, ja! Garbia al zera

OPELE: Yauna!

HAMLET: Ederra al zera?

OPELE: Zer esan nai duzu, yauna?

HAMLET: Garbea ta ederra ba¨zera zure garbitasunak ez lukela zure edertasunarekin erkidegorik izan bearko

OPELE: Yauna, edertasunak garbitasunak garbitasunarekikoa baiño aru eman oberik eduki lezake?

HAMLET baita ta! Edertasunaren alizateak garbitasuna estalgille biurtako baitu garbitasunaren indarrak edertasuna bere idekotsu egingo dun baiño len: Antziñan adikaitza zan au, iraiñaldian, ordea, yakiña da Aldiko batean, maite ziñudan, Opele.

OPELE: Izan ee, ori ziñestarazi zenidan, yauna.

HAMLET: Obe zenuke ziñetsi ez ba'zenit. Ezin baitugu gure zubil zarrean garbitasuna txertatu, aren kutsurik guregan gelditzen ez dalarik; nik ez ziñudan maite.OPELE; Ainbat aundiagoa izan da nire galena.

HAMLET: Zoaz monja etxe hatera; zertako rzango ziñake ogendi sortzaille bat? Ez nauzu nerau txarrenetarikoa ta, alaz ere, obe nuke amak bizira ekarri ez ba'niñu; alako ogenak eman nezazkioke nire buruari. Oso arro, aundinai ta asperbera naiz, buru gaiñean ogenik geiago ditudala, aiek sortzeko bulko, eratan yartzeko irudimen eta bururatzeko aldirik baiño. Zertako gera ni bezelako lagunak, zeni ta lurraren artean narrazka? Zital beteak gaituzu guziok; ez entzindu gutako batetik ere. Zoaz, zoaz monja etxe batera! Nun duzu aita?

OPELE: Etxean, yauna.

HAMLET: Ateari giltza damaiotela, bere etxean baizik zozoarena egin ez, dezan.

OPELE: Ai ene, Yainko errukiorra, lagun zakizkio!

HAMLET: Ezkondu egiten ba'zera, niingarri au damaizuket saritzat: naiz ta ¡zotza bezain garbi ta elurra bezain garbi ta elurra bezain kutsugabea izan, ez dagiokezu iges iraiñari. Zoaz monja etxe batera, zoaz, agur. Ezkondu egin bear ba'duzu, ordea, ezkon zaitez tentel batekin; gizon oartunek baitakite oso ongi nola kokotzen dituzuten. Zoaz mon¬ ja etxe batera, ta arin gero! Agur.

OPELE: Ene zeruko yaun orrek, señera itzulerazi ezazul

HAMLET: Entzunik nago ere zuen azal apaiñez. Yainkoak aurpegi bat eman eta zuek besterik egin. Taka taka zaloika, zizoka ta edozein Yainko semez gaitzesaka ari zerate, zuen lizunkeria bakundasuntzat ematen duzutela. Ots, ots, ase naiz orretzaz; orretxek zororazi ñau. Esaten ere dizut; amaituak dira ezkontzak; dagoneko ezkonduak, bat ez, beste guziak (30), biziko dira; andarakoak, beren ama geldituko dira. Ots, monja etxera.(Hamlet irtetzen da).



OPELE: Ene! ori adimen argia lur yoa! Yauregikoaren begia, ikastunaren mintzoa, gudariaren ezpata; lurralde eder onen itxaroa ta lorea; yazkeraren ispillua, pinpiriñen eredua, oarle guziek oartua, ondatua, arras ondatua! Ta nik, aren agintza goxoen eztia murtxatu nun andre zorigabe ta beeratuen onek .adimen argi ta goren ura, moteldutako yoale eztitsu bat iduri, latz eta gozakaitz ikusi bear; orrilloan zeuden irudi ta arpegi idegabeko aiek, zorotasunak zimelduta orain ikusi. Ai ene ta ni!, ikusiak ikusirik, dakuadan au ikustea!(Errege ta Poloni sartzen dira berriz)

ERREGE: Maitasuna! Ez, bere aldarteak ez du bide ortara yotzen. Ez ta bere mintzaerak ere, nastu samarizan arren, ez zun erotasunaren antzekorik. Ba du gogoan zerbait, bere beltzura biztutzen ari dana, ta arrautz kuska austean, gaitzurreren bat sortuko ote dan beldur naiz; Ori aitzintzeko, bat bateko erabaki au artu dut: irten dedilla, berealaxe. Englanderrinmtz gure zerga atzeratua eskatzeko. Itsaso ta lurralde berriek beren gauza bereziekin, idokiko dute, agian, aren biotzean ain zailki zustraitu ta burumuiñaz beti yoka, beretik ateratzen dun ori. Zer deritzazu?POLONI: Ongi dagola; aren gaitzaren yatorria ta astapena maitasun gutxietsi batetikoak dirala uste ba'dut ere. Zu, Opele, ez diguzu yaulki bear Hamlet nagusi yaunak esana; guzia entzun dugu. Yauna, ari zaitez on zaizun eraz. Egokitzat ba'daukazu, ordea, antzerkiyai ostean, aren ama erregiñak, bakarrean deitu ta, aren axanpa ageri egiteko eska dezaiola. Zabalki itz dagiola; ta ni, zure baimenaz, aien izketa guziaren entzuterrean yarriko naiz. Amak aitor erazten ez ba'dio, igorrazu England errira edo egokien deritzazun lekura.

ERREGE: Orrela egingo da. Aundikien erasuna ez da zaitu gabe utzi bear. (Irtetzen dira).

II GARREN AGERRALDIA. Gaztelako gizategi bat.(HAMLET eta zenbait ANTZEZLARI sartzen dira)

HAMLET: Esaizu, arren, idaztune au, nik oguzi dudanez, mingain zailuz. Itz goraz ba'dagizu, ordea, gure antzezlarietako askok dagiten eraz, obe nuke neurtitzak erriko atabalariak esatea. Aizea eskuaz orrela geiegi zerratzetik begira ere. Guzian ari zaitez neurriz, zure griñaren uroldean, ekaitzen eta, esan nezake, txarranbelean bertean ere. zuretu ta erakutsi bear baituzu ura gozotu lezaken alako erabidea. Ene, gogoan min emaren dit, illeordedun gizatzar bateri entzuteak bere biotza zarratatzen ari dala, ura zatar ra zirpil ursa egiteraiño, geienetan antzerki ulerkaitzak eta zarata baizik aintzat artzen ez ditun yende xearen belarriak pitzatuz. Gogotik astindu eraziko nituke orrelakoak. Termagant (32) irudia eragitearren. Erode (33) baiño erodetarrago izatea da ori. Itzuri artatik, arren.

LENBIZIKO Antzezlari: Itz damaizut, yauna.

HAMLET: Ez zaitez ere erabetiegi izan. Zerorren zentzutasuna eduki bear duzu otsemaille. Egikera itzari begokio, ta irza egikerari; berezko neurrietatik ez aragotzeko ardura bizia ipintzen duzularik. Orretako edozein geiegikerik alde egiten baitu antzertitik. Onen xedea, ba, bai atsarrean, bai ta orai aldian ere, izan zan eta ba da, biziari ispillu bat eskaintzea; onari beraren azpegia, keriari beraren irudia, ta, adin eta gizaldi bakoitzari bere larrantza ta bereizgarria erakustea. Geikeriak edo argalkeriak ez yakiñai par eragiten ba'die ere, naigabetu bearko ditu zurrak, eta auen iritzia, naiz bat bakarrarena izan, besteez beteriko antzokia baiño geiagokotzat artu bear duzu. Ene!, ikusita nago anzezlariak eca oso txalotuak gero, ez kistar ez ziñesgabe ez ta gizon itxurarik ez mintzorik ere ez zeukatenak; ain buru arro ta ainbesteko oiuz ari ziran. Sasi irazaille batek gizon egiñak eta ez ongi egiñak zirala uste dut; ain nardagarriki idurikatzen zuten gizatasuna.



LENBIZIKO Antzezlari::Uste dut gure artean zertxobait zuzendu dugula ori.

HAMLET: Oi, osotara zuzen ezazute. Ta yostariek ez dazatela esan idatzia besterik: aietako batzu, ba, asten dira parrez, zenbait ikusle ergeleri par eragiteko, nai ta kinka artantxe antzerkiaren bearbearrenetako gertariren bat gogotan artu bearra ba'da ere. Zakarra da ori, ta orrela ari dan zapartingarriak aundinai negargarria darakus. Zoazte gertutzera.(ANTZEZLARIAK irtetzen dira) .

(POLONI, ROSENCRANTZ eta GUILDENSTERN sartzen dira).Zer berri, yauna? Etorriko al da errege ikusgarriko antzerki au entzutera?

POLONI: Bai ta erregiña ere, ta berberean.

HAMLET: Ezaiezu, ba, antzezlariai laster ibiltzeko. (POLONI irtetzen da). Nai al duzute biok lagundu laster dagiten?

ROSENCRANTZ eta GUILDENSTERN; Bai, yauna, ta gogotik. (ROSENCRANTZ cta

GUILDENSTERN irtetzen dira)

HAMLET: Eup, Orati

ORATI sartzen da).

ORATI: Emen naukazu , nagusi maitea, zure agindupean.

HAMLET: Orati, izan ere, egundaiño ar emanak izan ditudan gizonetan osoena zera.

ORATI: Nire nagusi maitea. . .HAMLET: Ez, ez Uste gero zurikatzen zaitudanik. Zer onura iguriki dezaket zure burua elikatu ta yanzteko zure . gogo ana beste etorkirik ez daukazun orrengandik? Zertako koipeztu txiroai? Ez; mingain eztidarioa arrandi zentzuniotzari milika ari dedilla ta belaun malguak kako ditezela zurikeriari irabazkiña darraikiokenean. Entzuten al nauzu? Nire gogo maiteak aukeratzeko bere esku izan eta giZonen artean nor nor zan yakin zunetik, bere autatzeak beretzakotu ziñun. Beti izan baitzera, guzia yasan eta miñik ez duna bezelakoa: zoriaren eskuerakutsiak eta zartakoak beti bateko aurpegiz aitu ditun gizona. Zoriaren beatzartean, aren naieraz soiñua yotzen dun txilibituaren antzekoak (34) ez izateko biotza ta zentzuna ain ongi einkatuak dauzkatenen zoriona! Emaidazu bere griñaen yopu ez dan gizon bat eta eramango dut nire biotzaren erdian, bai, nire bio¬ tzaren biotzean, zu eramaten zaitudan bezelaxe. Baiñan, aski ta geiegi onetzaz. Gau ontan antzerkiyaia izango da erregeren aurrean; agerraldi bat, nire aitaren eriotzaz yaulki dizkizudati goraberaen irudikotsua da. Orrako gertari ori antzeztutzen danean, oartu, arren, nire osaba zure gogoaren zorroztasun guziaz: alako esakunean bere gaizki estalia agiri ez ba'da, ikusi genuna inpernuko iratxo bat da ta nire gogoetak Vulcan'en sutegia bezain beltzak. Begira begira zagozkio. Nik, berriz, aren aurpegian tinkatuko ditut begiok. Gero zure ta nire oarpenak bat yoko ditugu aren itxuraz erabakitzeko.

ORATI: Ongi dago, yauna. Antzerkiak dirauño ezer ostutzen ba dit. , nire oartzetik iges eginda, nire gain Lapurreta.

HAMLET: Ba datoz onara. Eroarena egin bear dut. Zoaz yarleku billa. (Danemarkar guda



soiñua. Turutaotsa. Errege, Erregiña, Poloni, Opele, Rosencrantz, Guildenstern ta yarraigoaren beste yaun batzu sartzen dira, zuzidun zaintzailleek lagunduta).

ERREGE: Nola dugu gure illoba Hamiet?

HAMLET: Ederki, alafede; aizez elikatua nauzu, kamaleoia bezela; itxaropenez guritzen naiz. Zuk ezin ditzakezu gizenerazi iskiñak orrela.

ERREGE: Ez dagokit erantzun ori, Hamiet. Itz oriek ez dira nireak.

HAMLET: Ez ta nireak ere dagoneko (35) . (Poloni´ri) Antzeztutzen ari izan ziñan aspaldian Ikastetxe Nagusian, ez da?

POLONI: Izan ere, yauna; ta antzezlari ona ornen nintzan.

HAMLET: Ta noren antza egin zenun?

POLONI: Yuli Kaisar'ena. Kapitoli'an il niñuten. Bruto'k il erazi niñun (36).

HAMLET: Brutokeria izan zan zekor orrcn kopetatua an illeraztea. Gerturik al daude antzezlariak?

ROSENCRANTZ: Bai, yauna; zure baimenaren zai dituzu.

ERREGIÑA: Zatoz onara, Hamiet maitea; eseri zaitez nere on¬ dean.

HAMLET: Ez, ama maitea: badago emen burnibizi erakarkorrago bat.

POLONI: (Erregeari} Oi, oi, nabaitu al duzu ori?

HAMLET: Nire andrea, etzan al naiteke zure altzoan?

OPELE: Ez, nire yaun ori.HAMLET: Esan nai dut; nire burua zure altzoan etzatea.

OPELE: Bai, yauna.

HAMLET: (OPELE'ren oiñetan etzaten da) Oieskeriren bat esan nai nula usie al duzu?

OPELE: Ez dut ezer ere Uste, yauna.

HAMLET: Asmo ederra, neska baten aztalen artean etzatea.

OPELE: Zer diozu, yauna?

HAMLET: Ezer ez.

OPELE: Alai zaude, yauna.

HAMLET: Nor, ni?



OPELE: Bai, yauna.

HAMLET: Ene Yainkoa! zure yostari berezia. Zer dagiket alai egon baizik? Or duzu, bada, nire ama orren parresamurra, ta ez dira bi ordu alta il dala.

OPELE: Ez, yauna: bitan bi illabete dira.

HAMLET: Orren luze? Yantzi bedi, bada, beltzez txerrena, nik pitotxalarruzko soiñeko bat nai dut. Ene Yainkoa! Bi iliabete il zala ta oraindik ez aztua! Itxaron diteke, beraz, gizon aundi baten oroitzapena, ura baiño urte erdi bat zarragotzea. Baiñan, Ama Zerukoa! elizaren batzu etaiki bearko ditu; bestela inor ez da artaz oroituko ta aren illartitza, zurezko zaldiñoarena izango da: "Ene bada, ene bada, zurezko zaldiñoa il ta aztua". (37)

Zaamiola soiñua. Antzerhi mintzula asten da. Errege bat eta Erregiña bat sartzen dira maite etakutsi aundiz. Alkar besarkatzen dute. Erregiñak belaunikatu la maitasun aitorra dagio. Erregeak ura yaso ta aren kolkoan barua makartzen du; gero, lore oge baten gaiñean datza. Erregiñak, ura lokartua ikusita, uzten du. Lagun bat agertzen da bereala: erregeari buruntza kendu, oni musu eman, erregearen belarrian edena isuri ta atde egiten du. Erregiña itzultzen da: Erregea illik aurkituta, oiñazezko eskuketan ari da. Edentzailleak bizpairu antzez lagun mintzulekin, berriz sartu ta Erregiñaren tamalkide dalakoa egiten au. Gorputzilla ateratzen dute. Edentzailleak limurtzen du erregiña eskaingaiez; ark alditxo batez, gogor egin eta zapuzten bide du, geroenean, ordea, aren maitasuna,onartzen du. (Irtetzen dira).

OPELE: Zer esan nai du ortek, yauna?

HAMLET: Saldukeri zatar bat, arraiopola; gaiztakeri bat.

OPELE: Aurkezpen onek antzerkiaren atzalgaia dauka nonbait.itzaurrea sartzen da.

HAMLET: Lagun onen aotik dakikegu; antzezlariek ezin ostendu dezakete isilpekorik; guzia esan bearra date.

OPELE: Eta adiraziko al digu ikuskari orren esanaia?

HAMLET: Bai ta erakutsi nai diozun beste edozeiñena ere: zu erakusten ez lotsatu ta ura esanaia zuri adirazten ez da lotsatuko ere.

OPELE: Bai gaiztoa zerala, bai gaiztoa! antzerkia adituko dutitzaurrea (38)Apalik daskazuegu antzerkia aditzeko; ta. aren eta gure vtsak onginaiz barkatzeko.

HAMLET: Itzaurre dugu au ala eraztun idazkuna?

OPELE: Izan ere, laburra izan da.

HAMLET: Emakumezko maitasuna bezelakoa.



Antzezlari bi sartzen dira: ERREGE ta ERREGIÑA.

ANTZEZLARI ERREGE :"Ogei ta amar biderretan (39), Apol'en (40) gurdi[ariñakinguratu dttu larra ta Neptun'en (41) gatz uiñak, ta ogei ta amar amabiko illargik, amabitan ogei ta amar aldiz, diote ludiari argi eman, Maiteak gure biotzak, lotura deanaz, batu ta gure eskuak Ezkontzak zitunetik elkartu".

ANTZEZLARI ERREGINA :"Beste orrenbeste illargiak ta eguzkiak zenbatzen) utziko .al digute gure maitasuna il baiño ¡en. Baiñan, ai! oraiñogotik kezkaz nanzú orren mtndun baitzakust, zure antziñeko pozetik orten urrun. Boina kezka au gora-bera, ez duzu nasíu beaf, maítasurra ta beídurra beti baitoaz elkar emakumen biotzean. Nire maitetasuna badazaguzu; beídurra dut ura ainbatekoa; maitasuna aundia. zalantz txilcienak beldurtzen beídurra aunditzen donean, maitasuna nausitzen"

ANTZEZLARI ERREGE:"Ene maitea, utzi bear zaitut, eta arin greco; bizi-indarrek uko egitert didate; zu biziko zeta lur eder onefuu garata, maitatua, eta badukezu, noski beste senar samur bat. ..'

ANTZEZLARI ERRKCIÑA;"Isil, arrenl Orrelako maitasuna neregan saldukeci utsa litzake; beste señar batengan gaiztesia izan nadilla! Bigarrenaz ezkondu dagianak lenerrgoa illerazi bidé du".HAMLET: (Berekiko). Ar zak ori, ar zak orí!ANTZEZLARI ERREGINA:"Irabazi-naia dugu beti ta ez maitasuna ezkontzara bigarrenez eramaten gaituna, Birritan íl-erazten dut nere senarra zana bigartena baldin atzen da'dut nere eztoera". ANTZEZLARI ERREGE :"Diozun bezeia oldozten duzula dut ziñesten; sarri, ordea, gure asmoak ditugu bazter uzten. Oroimenaren yopua baizik ez dugu asmoa; yaiotzez azkarra, baiñan, iraupen ucrikoa; igali gordiña iduri, zagatzari itxekita dago orain, berez, ordea, ondú orduko ecorko da.

Gerok geron buruai zor zaiena ordaintzea aztu dezagula, guziz ezinbestekoa da: gogo beroturik arfen dugun erabakia lasl&r utzi egiten dugu, gogoa gozatu ta. Pozaren naiz oiñazaien indarrak betak aten egiñak aiekin baten ditu ezereztatutzen: Poza zarataisuago ta miña alatsugoa; aize batez miña poztu, poza mindu egiten da. Ludia ez da betikoa ta ez da arritzekoa maitea zoriarekin batean aldatzea, erabahizun baitago, maitasunak zoria ala zoriak maitea yaurtzen dalako auzia. Aundikia beratu ta bereak dira itzurtzen. landerra goratuzkero etsaiak aiskidetzen; aren bearrik ez dunah beti aiskide bat duhe, ta eza'tdian azferkatzen dunak irudiaiskide bat, berealako batean, bere etsai biurtzen du; maitasuna ainbealeraiño baila zorian yopu. Labur: geron naiak eta geron alabearrak ain eikarren auflta doaz ta gura eginkizunak beti Ustel irtetzen dira. Gure bulhoen yabe gera, izan ere, baiña aien burutzea ez da gure:orla, berriz ezkonduko ez zerala Uste daza, baiña, ni ilbaikoz Uste ori nerekin ilgo zaizu".

ANTZEZLARI ERREGIÑA:"Uka bezat lurrak yana ta zeruak argia! uko bezadate egunak ta gauak atsedena! nere entzite ta itxaroa itzul bitez etsira! eremuko biziart bekaiztu nakiola! Pozaren aurpegi ederra zurbil erazten



duten eikaitzek nere amesteak ezereztu ditzaten! Orain ta beti dordoak al nau yazarkatuko alatgunduzkero ezkontzen baldin banaiz berriro!"

HAMLET: Ta orain itza yango ba'lu?

ANTZEZLARI ERREGE:Zin betea duzu egin. Utzi nazazu, malte,une botez. Gogo iltzen naiz ta goxatu nai nukenete gogaitza loaldiz.

ANTZEZLARI ERREGIÑA:Loak bare zaitzalata iñoiz bioen adera ezdatorrala elkaitza!

HAMLET: Zer uste duzu antzerkiaz, andrea?

ERREGIÑA: Emazteak geiegi agintzen du, nik uste.

HAMLET: O, baiñan bere itza beteko du.

ERREGE: Ongi yabetu al zeta atzalgaiaz? Ez dago artan minkor danik? (42)

HAMLET: Ez, ez, narrita utsa da guzia; edena narritan; mingatririk ez.

ERREGE: Nola du izena antzerkiak?

HAMLET: "Satartea". Zer dala ta ori? Itzaizunez. Antzerki au Viena'n egiñiko eriotze baten irudia duzu. Dukea, Gonzago deritza ta aren emaztea Batiste. Oraiatxe dakuskezu. Egiñen zakarra da, Baiña, gogoak garbi ditugun zuri ta bioi ,zer dioakigu? Zamariak ba daki zamukak nun zauritzen dun; gure gerruntzak osotik daude. (LUKIAN sartzen da). Baiña emen duzu Lukian, erregearen illoba.

OPELE: Erakusle guzizkoa zaitugu, yauna. (43)

HAMLET: Zu ta zure maitearen arteko adirazle izan ninteke,zuen iñozokeriak ikusi al ba'nitza.

OPELE: Bai zorrotza zerala, yauna, bai zorrotza!

HAMLET: Aspera batez kamostu zenezake nere sorbatza.

OPELE: Geroago ta txarrago.

HAMLET: Orrelaxe ari zerate zuen senarrakin. Ots, eriotzaillel izurritsu! Txerren kiñu oriek utzi ta asi adi. Ea: "Belea karrankaz ari da, apen eske".

LUKIAN: "Asmao beltz, eskaa gai, ira prest, ordua alde, abagunea gaizkide ta lekukorik gabe: Gau erdian bildutako belartzacren naskia, (44) Hekate'ren gaiztespenaz irutan kutsutua,zure indar eriozhorrek, berealako batean,bizia dezaiotela kendu, osasun betean",



(Lotan dagon Erregecen belarrian edena isurtzendu).

HAMLET: Aren baratzean zitaltzen du, ari buruntza kentzearren. Gonzago deritza. Ixtori egizkoa da ta bana banako italieraz idatzia. Oraintxe dakuskezu nola eriotzegilleak Gonzago'ren emaztearen maitasuna bereganatzen dun. (45)

OPELE Erregea yeiki egiten da.

HAMLET Zer, ba, gezur suaren beldur?

ERREGIÑA: Zer duzu, yauna?

POLONI Geldi erazi antzezketa!

ERREGE Argia ekardazute. Atera gaitezan!

GUZIAK Argiak, argiak, argiak! (Hamlet eta Orati ez, guziak irtetzen dira)HAMLET Adiaka, bioa orein zauritua, ta orkatz kaltegabea yauzkan bedi yarrai; Batzu lotan daudeño, best batzu ernai: ta orrela doa beti aurrera mundua.

Ez al duzu Uste, onekin, luma baso betekin eta Proventza ko arrosa birekin nire oski idekietan etorkizunean zoriak gaizki artzen ba'nau antzezlari talde batean leku lortu nezakela?ÜRATI: Lain erditan. (46) HAMLET: Lain osotan, nik uste.Ongi baitakizu, Damon maite, austurik dakusazun yaurgoa, Yove'k berak yaurri zun ta aren orde orain dugu erregetzat... indiollar bat.

ORATI: Amaikidea ezarri zenezakean.

HAMLET: Ene Orati maitea, milla libera ipiñiko nituke iratxoaren itzaren alde. Oartu al ziñan?

ORATI: Oso ongi, yauna.

HAMLET: Zitalkatzeaz ari izatean?

ORATI: Guziz ongi nabaitu nun.

HAMLET: A, a! Ots soiñu apur bat! ia, txilibituak!Komediak ez badu ertege atsegintzen; zerbait egingo nuke, dula naigabetzen. la, soiñua!

(ROSENCRANTZ eta GUILDENSTERN sartzen dira berriz),

GUILDENSTERN: Nere yaun, itz bat esan dezaizuket?

HAMLET: Bai ta ixtori oso bat ere.



GUILDENSTERN: Yauna, erregea. . .

HAMLET: Zer berri, ari buruz?

GUILDENSTERN: Bere gelaratu da, ezongialdi aundiaz.

HAMLET: Edaria dala ta?

GUILDENSTERN: Ez, yauna, beazunaz.

HAMLET: Zuurkiago ari izango ziñan, aren atxeterrari berri eman ba'zenio. Nik aren erintze neregain artu ba'dezat, geiagotuko zaio beazuna, noski.

GUILDENSTERN: Yauna, bilbatu itzazu eraz itzak eta ez irten aritik orren murrizki.

HAMLET: Otzanik nauzu; yauna, mintzo zaitez.

GUILDENSTERN: Erregiñak, zure amak, gogo atsekabe gorrian, zugana nigorra.

HAMLET: Ongi etorria.

GUILDENSTERN: Ez, nere yauna, adei ori ez duzu legezko, Erantzun erazko bat eman nai ba'didazu, zure amaren agindua beteko dut; bestela banoa, zure barkamenaz.

HAMLET: Ezin dut, yauna.

GUILDENSTERN: Zer, nere nagusi?

HAMLET: Erantzun erazko bat zuri eman. Nire adimena eridago; nire erantzuna, ordea, dana dala, zure agindu pean dago, edo obeki esateko nire amarenaren pean. Aski da. Gatozan arira; nire ama, diozu. ..

ROSENCRANTZ: Ara, ba; zure yokabideak ikaraz ta arriaduraz bete du.

HAMLET: Ori seme arrigarria bere ama orrela txundi erazi dezakena! Baiña, zer atzeko du amaren arridura onek? Ots, mintza.

ROSENCRANTZ: Oera zaitezan baiño len, zurekin mintzarzea nai du bere gelan.

HAMLET: Men egingo diogu, naiz ta nire ama amar bidertan izan. Beste geznarik?

ROSENCRANTZ: Yauna, aspaldian maite niñuzun.

HAMLET: Bai ta oraindik ere; esku ogendi auengatik.

ROSENCRANTZ: Ene yaun maitea, nondikoa duzu naspil ori? Zure gogoa morroillo pean sartzen duzu, noski, zure lorrak adiskedeari agertu nai ezik.

HAMLET: Baztertuxe naiz, yauna.



ROSENCRANTZ: Nola liteke ori, erregearen beraren autarkia ba'duzu D.anemark'eko yauralkian bere oiñorde izateko ?

HAMLET: Bai, adiskide, baiña "belarra azten daiño"... (47) Zar xamarra da esakuna.(Sartzen dira antzezlari batzu txilibitukin) O, txilibituak! emaidazute bat. Eta orain, zurekikoa bukatzeko; zer dala ta zabilzkidate, kukuka, aizaldea niri artuz, sareratu nai ba'niñuzuten bezela?

GUILDENSTERN: O, nere nagusi maitea, nere leia ausarregia ba'da, nere maitasarrea moldakaitza da ere.

HAMLET: Ez dut ori ongi ulertzen. Nai duzu txilibitu au yo?

GUILDENSTERN: Ez dakit, yauna.

HAMLET: Eskatzen dizut.

GUILDESTERN: Siñetsi ezadazu ;ez dakit.

HAMLET: Airen, yauna.

GUILDENSTERN: Nola eskukatu ere ez dakit, yauna.

HAMLET: Gezur esatea bezain erraza da; ukitu zulo auek beatzez, emaiozu aize aoaz eta soiñurik ederrenaz mintzatuko zaizu. Begira, auek gilzak dituzu.

GUILDENSTERN: Bai bañan, ez dakit aietatik otseztirik ateratzen; ez dut artezi ori.

HAMLET; Ikus, ba, nolako ezgauzatzat artzen nauzuten! yo nai nauzute: nire giltzak ba dazaguzutelakoa dagizute; nire izkutuaren mamia idokitzeko asmotan zagozkidate; nire ereskitzaren ots berenetik goreneraiño durunda dagidala gogo duzute; ta ostaillu txiki ontan otseztia ugari ta mintzura bikaiña duzutela, ezin itz eragin dezaiokezute. Ala Yainkoa! txilibitu bat baiño errazago yotzeko naizala Uste al duzute? Nai duzuten ostaillu aren izena emaidazute, marroskatu nazakezute; es du¬ zute, ordea, niregandik soiñurik aterako.(Poloni sartzen da) Yainkoak onetsi zaitzala, yauna.

POLONI: Yauna, Erregiñak nai luke zurekin mintzatu berberean.

HAMLET: Kamelu baten antzekotsu odei ura al dukusazu?

POLONI: Alajaiña, kamelu baten irudikoa da, izan ere.

HAMLET: Erbiñude bat dirudi, nik uste.

POLONI: Bai , erbiñude baten gibela dauka.

HAMLET: Edo bale batena?

POLONI: Bale batena, egin egiñean ere.

HAMLET: Ba noa, ortara ezkero, berealaxe amagana. Zoraraziko naute, bai, ta ezin geiagoraiño.



Ba noa bereala.

POLONI: Orrela esango diot.

HAMLET: "Bereala" esan erraza da. Utz nazazute, adiskideok.(Hamlet ez, guziak irtetzen dira)Auxe da gau sorginkerietarako ordu aukerakoa. Illobiek arrausi dagite ta sulezeak berak bere arnas izurritsua darauntsa lurraren gaiñean. Orain odol beroa edan eta egunaren argia ikaratzeraiñoko lan gorriak egin nitzake. Geldi! Ama ikusiko dut. Ene biotza, ez galdu zure izaera! Nero'ren gogoa ez da iñoiz bular sendo ontan kokatuko. Gogorra izan nadin, ez, ordea, biotz igarra. Ezpata, mintzoetanduket ez eskuan. Nire mingaiña ta gogoa izan bitez ontan azalutsak: itzez iraintzen ba'dut ere, ez ditzadan egitez iñoiz ere aiek azkendu! (Ateratzen da).

III' GARREN AGERRALDIA Gazteluko gela batErrege, Rosencrantz eta Guildenstern sartzen dira

ERREGE: Gaitzi zait eta ez gaudeke ere kalterik gabe aren erotasunari bide zabala emanda. Gertu zaitezte, beraz. Zuen agiriak geroko gabe nik idatzi erazi ta, England errira doake zuekin. Gure yaurerri harnean ezin ditzakegu yasan aren eroldiek, txiteanpitean, yartzen gaituten galtzoriak.

GUILDENSTERN: Gertuko ditugu biderakoak. Betduf bidezko ta zuzena da, Erregegandik bizia ta yanaria artzen dituten ainbeste ta ainbeste gizaki gaitzetik begiratzen dituna.

ROSENCRANTZ: Nornai bere bizia bere gogoaren indar eta kemen guziaz begiratzera beartuta ba'dago, askoz areago aren bizitzatik ainbesterenak doazan ura. Erregea ez da ifioiz bakarrik iltzen; ubil bat iduri, ordea, baranoan dun guzia berekin darama. Mendi goienaren gaiñean tinkatutako txirringa aundi bat da; aren erro aundiai amar milla gauza txikiago datxizkie. Ura erortzen danean ,eraskin koxkor guzi oriek, yarraigo xume bat antzo, bere porrokaldi zaratatsuan darainatzi berekin. Erregek as¬ pera bat baldin ba'dagi, erri osoa zinkuriñaka ari da.

ERREGE: Istalgaratu zaitezte, arren, bidaldi laster ontarako. Azkatuegi dabillan gaitzurre orri oinbillurrak ipiñi nai dizkiogu ta.

ROSENCRANTZ: Laster egingo dugu

(ROSENCRANTZ eta GUILDENSTERN irtetzen dira)Poloni sartzen da

POLONI: Yauna, ba doa bete amaren gelaruntz. Kurtxoiñen ostean ezkutatuko naiz elkarrizketa entzuteko. Akar gorria egingo dio erregiñak; itz ematen dizut. Baiña, zuk esan bezela, ta oso oartuki esan gero, on izango da aren amaz gaiñera, amak izatez aldeko dira ta, beste entzule batek izketa aditzea Ongi izan, ene bakalduna. Otera zaitezan baiño len, zu ikusi ta dakidana dasaizuket.

ERREGE: Anitz esker, nere adiskide maitea.(Poloni irtetzen da)Ene, nire gaizkia usteldurik dago zeruraiño kiratsa dariola! Birao antziñekoa du bere gaiñean; anaiiltzaillearena. Ezin dagiket otoi, naiz ta nire otoimin au naimena bezain zorrotza izan. Ogena, naia baiño indartsuago dut. Eta, bi arlori lotutako gizon bat iduri, ezmezean nabil, nondik asi ez



yakin eta baiak aztantzen ditudala. Esku madarikatu au, ordea, anai odolez anpatu ba'litz ere, zeru ernikitsuan ez ote dago ura elurra bezain garbia uzreko naikoa ut? Zertarako da errukia ogenaren betarteari aurre egiteko baizik? Eta, zer dugu otoitza, ez erortzeko oartu ta eroritakoan barkatzeko indar bikoitza baizik? yaso ditzagun, begiak zerura; nire errua egiña da. Baiña, nolako otoizkera on izango al zait inka ontan? "Azketsidazu nire eriotze iguingarria?" Ez, ezin diteke ori, oraindik baitaukat il eraztera bultzatu niñun guzia; nire buruntza, neronen irritsa ta nire erregiña.

Etruaren irabaziaz gozatzen dana, barkagarri al diteke? Gizarte ontako ibilbide usteletan, gaizki egillearen esku urreztatuak legea oketu dezake ta maiz ikusten da irabazkin gaiztoak berak zuzenbidea bustitzeii. An goian, ordea, ez da orrelakorik. An kakomakoak ez dira gauza; egipena dan bezelaxe agiri da ta gerok geron erruea aurrean, aiek zabalki aitortzera beartuta gaude. Zer egiteko, ba? Nora yo? Garbaiak zer al dezaken aztarrenatu? Zer ote du ezinkizuni1 Ala ere, zer al dezake garbaitu ezin gaitezkenean? Ai ene ta ni! Ai, ene biotz au eriotza bezelako beltza! Ai, bizkaz atzitutako gogoa; azkatzeko alegintzenago ta lotzenago zera! El, zeruko aingeruak! Malgu zaitezte, belaun zurrunok eta zu, galtzairuzko aridun biotz ori, bigun zaitez yaio berri baten zaiñen antzera. Guzia ongi diteke.(Baztertu ta belaunikatzen da) HAMLET sartzen da.

HAMLET: Orain egin nezake, otoi egiten ari dala, ta oraintxe egingo dut. Orrela, ordea, zerura doa ta ori al da nire apena?. . . Ausnartu bear dut. Doillor bat nire aita iltzen du; ta orren ordaiñez, nik, aren seme bakar onek, doillor ori zeruratu egiten dut. Saria ta emendioa da ori, ez apena. Berak, nire aita gizentsu, ogiz asea (48), aren ogen guzien lorealdian eta orrilloan zegolarik atzeman zun. Eta batek ba daki zorrak Nola garbitu zitun. Bere zorigaitza, agi danez, aundia da. Eta gogoa garbitzen eta eriotzerako gertu ta mugonean dagonean ura il eta aseko ote dut nire asper miña? Ez, Geldi, ene ezpata, ta beste une izugarriago bat auta ezazu: moskorraz lotan, naiz aserre gorritan, naiz bere oeko atseginkeri loietan; yokatzen, biraoka edo zeruratze itxarorik ezin izan dezaken alako egipen batetan. Lurrera ezazu ordun .aren orpoak zerua ostiko yotzen dutela ta aren gogoa amiltzen dan sulezea bezain beltz eta gaiztetsia izan bedi. Ama nire begira dago. . . Osakai onek ez du zure egun ertunak luzatu baizik egingo.(Irtetzen da)

ERREGE: (Yeikia?) Nire itzak gomntz, nire gogamenak, ordea, bean. Gogamen gabeko itzak ez dira iñoiz zeruratzen. (irtetzen da

IV GARREN AGERRALDIA

Erregiñaren gela.

Erregiña ta Poloni sartzen dira.

POLONI: Oraintxe datorke. Itz egiozu gogorki. Esaiozu, aren biurkeriak ausartuegiak jzan dirala yasan al izateko ta zu bakarrik zaitula bitarteko sortu dun aserre bizian. Ni ementxe ezkutatuko naiz. Argi ta garbi itz egiozu, arren.

HAMLET: (Barrenean) Ama, ama, ama!

ERREGIÑA: Itz ematen dixut. Ez izan beldur neregatik. Alde egizu. Badantzut datorrala.(Poloni estalki baten astean kukutzen da)(Hamlet sartzen da)

HAMLET: Ea, ama, zer da, bada?



ERREGIÑA: Zure aita asko gaitzitu duzu, Hamlet.

HAMLET: Nire aita asko gaitzitu duzu, ama.

ERREGIÑA: Ots, ots, mingain zentzugabez erantzuten ari zera.

HAMLET: Ea ea mingain ausartaz galdeka ari zera.

ERREGIÑA: Ago, zer da ori, Hamlet? HAMLET: Zer dago, ba?

ERREGIÑA:. Nor naizela aztu al duzu?

HAMLET: Ez, gurutz deunarren, ez orrelakorik! Erregiña zera, zure senarraren anaiaren emaztea, taonela ai ez ba'litz! ama zaitut.ERREGIÑA: Ongi dago; itz dagikezuten norbaitzu bidalduko dizkizut.

HAMLET: Ots, ots, eseri zaitez. Ez duzu zirkin ez alde egingo, zure gogoaren barrenena dakuskezun ispillu baten aurrean yarriko zaitudan arte.

ERREGIÑA: Zer egin gogo duzu? II nai ote nauzu? Oi, el. el?

POLONI: (Errezel ostean) Zer da, ba? Oi, el, el!

HAMLET: (Ezpata atera ta) Zer da ori? Sagú bat? Illa, dukata bat illa baietz! (Errezel zear ezpatakada bat egin da},

POLONI: (Barrenan) Ene, il naute!

ERREGIÑA: Ai, ene, zer egin duzu?

HAMLET: Nik dakita? Erregea al da?

ERREGIÑA: Ene, au egipen zoro ta odoltsua!

HAMLET: Egipen odoltsua! Errege bat il eta anaiarekin ezkontzea bezelatsuko gaiztoa. ama.

ERREGINA: Errege bat íl!

HAMLET: Bai, andrea; ori duzu ñire itza. (Kurlxoiñata POLONi'ren gorputzilla ager-erazten da), Zu, errukari, ausartua, ergela, sarkoia, agur! Gorago-, ko norbaitetzat artu ziñudan. Yasan zure alabea-; rra. Leiatsuegía izatea galbidetsu xamarra da: ba-; dakusazu. Atercu eskuak bigurtzetik. Geldi. Esm\ zaitez ta utzi ezadazu bíotza bigur dezaizudan> Orixe egingo baitut, barrendu daiteken gaiz egiña ba'da'i aztura madarikatuak edozein biozkadarí gogoí egiteraiño altzairaztu ez ba'du.

ERREGINA: Zer egin ole dut, ñire aurka orren mintzo latzez| zure míngaiña askatzen ausartu zaitezan?

HAMLET: Lotsaren margo ederra laiñotzen dun egipen batíj garbitasuna azaluskeriaz nastutzen



duna: sun garbiaren ¡bekoki ararzari aren larrosa arrapa tzen diona, bertan minbízi laidotsu bat utzii ezkontzazko ezkeintzak yokalari baten zíñak zain gezurrezkoak egiten dituna; oi, itunpenan soiñetik gogoa bera idoki ta, yaurespide gozoa iti soiñu uts biurtzen dun egipen bst. Zeruaren aur| pegia gorriru egiten da, bai, ta lugai lodi au Ebazteguna urbilduko baí'litzan, larriak yota go egite ori gogoraturik.

ERREGINA Ai ene, zein egite da ori, orro ta ostots orr aundiz iragartzen daña?

HAMLET: So egiozu antzezki oni ta orain beste oni; anai biren margo irudiak. Ikusazu nolako edertasuna betarte ontan; Hiperion'en kizkarrak, Yove beraren bekokia, begiak Mart'en antzekotsuak zemaitu ta agintzeko: zeruari mun dagion mendi erpiñean kokatu berri dan Merkuri geznadunaren lerdentasuna; ludian giza eredu bat eskeintzeko yainko bakoitzak bere galga ipiñi nai izan bide zun antz batza. Ezkon laguna zenun ori. Begira orain urrengoari: ortxe duzu senarra; bere anal lerdena legortzen dun galburu txerkeztu bat iduti. Begiak al dituzu? Muru eder ontan bazkatzetik atertu al ziñan, zingira ortan zure burua gizentzearren? A, begiak al dituzu? Ez esan ori maitasuna danik, zure adiñean odola bere sukarra otzandu ta gogamenaren esaneko ta menpeko egiten baita. Ta zein gogamen yetxiko al litzake onengandik beste onengana? Sentzumena ziur duzu, bestela biozkadarik ez; sentzumena ori motelik dago, otdea, ziur ere, erotasunak berak ere ez bai legike uts ori, ezta sentzuna ere ez zitzaion iñoiz erokeriari menpetu, orrelako artea oartzeko dan adikuntza ez gordetzeraiño. Zein deabruk iruzur egin zizun, ba, sormotzo yoko ontan? Begiak ikumen gabe, ikumenak ikusmen gabe, belarriak esku naiz begi gabe, usaimen utsak edo oarmen osasuntsu ba¬ ten zati xumeenak ez zezaketen orrenbesteraiño uts egingo. Lotsa ori! nun da zure gorritura? Gaiztoki asaldari ori, baldin etxandre baten ezurretanorrela matxiñatu al ba'zakekez, utzazu, gaztetasun gartsuan, garbitasuna, argizaia bezela, beraren sutan urm dedilla. Ez aldarrikatu ¡aidoa, irrits eragikorrak oldar artzen dunean, izotza bera ere, orren bizikí suztatu ta adímenak biotza 1¡-zuntzen dun ezkero.

ERREGIÑA:Ene Hamlet! ez mintza geiago. Begiak gogo ba¬ rrenera itzulerazten drzkidazu ta antxe, iñoiz ezin ezabatu ditekezan orban beltz eta barnak ikusten ditut.

HAMLET; Eta guzi ori, oe sarsu bateko izerdi kirastunean bi-zitzeko, lizunkerira emana, urdandegi likits batean goxokeritan eta maiteketan. . -

ERREGINA: Ene! ez mintza geiago- Itz oriek. sastakaíak antzo, sartzen dirá nere belarrietan barna. Ez geiago, Hamlet maitea!

HAMLET: Enotzegílle ta doillor bat. Zure lenbiziko sena-rraren eunena balio ez dun yopu bat; sasi errege bat; apaletik buruntza ederra ostu ta sakeleratu zun erregetza ta agintzaren zízku-lapur bat!

ERREGINA: Ez geiagorik!

HAMLET: Adabaki ta ipinki errege bat!(Iratxoa sartzen da)

HAMLET: Zeruko zaintzalleok, gaizka naaazute ta zeron egapean geriza emaidazute! Zer nai duzu irudí; agurgarri ori?

ERREGIÑA: Ene, burutik yoana da!

HAMLET: Zure seme nagi oni akar egiteko al zatoz, aldiari ta griñari alperrik eman eta zure



agindu beldurgarriaren betetzeaz aztutzen naizelako? Oi, mintzo zaitez!

IRATXOA: Ez aztu. Agertu au ez da zure erabalki kamustuxea zorroztutzeko baizik. Baiña, gomazu: ama ikarak artua duzu. Bere gogoax ari dan burrukan arteratu zaitez; gorputza aulago ta irudimena eragiñago. Itz egiozu, Hamlet.

HAMLET: Nola zaude, andrea?

ERREGIÑA: Ene, Nola zaude zu, utsartera begiratu ta aize ikutueziñarekin izketan ari zeran ori? Begietan biziindarrak dituzu basaki kirika; ta eloiuak iratzarritako gudariak antzo, zure ille etziñak bizkortu ta laztu egiten dira. Ene biotzeko semea. garaztatu neurri otzaz, zure aserrearen sugarra. Zer begiratzen duzu?

HAMLET: Ura, ura! Ikusazu zein zurbil begiak tinkatzen dizkigun! Aren iduri ta auzia elkartuak, arriak berak bigunduko Htukete. Ez niri begiratu, arpegiera errukarri orrek nire asmo latzak emarazi ez ditzan. Ordun, ba, nire eginkizunak bere egiazko margoa galduko luke; odola isuri bearrean, negarra.

ERREGIÑA: Nori diotsazu ori?

HAMLET: Ez al dakusazu ezer an?

ERREGIÑA: Ezer ere ez; ta ala ere, ba dakust dana.

HAMLET: Ta ez al zenun ezer ere entzun?

ERREGIÑA: Ez, gure itzak baizik.

HAMLET: Baiña, begiratu antxe; ikusazu Nola labaintzen dan! Aita bizirik bezela yantzia! Ikusazu orain bereon atetik ilkitzen.(Iratxoa irtetzen da)

ERREGIÑA: Zure burumuiñaren asmaketa utsa duzu ori; ameskeria oso trebea orrelakokeriak sortarazten.

HAMLET: Ameskeria! Nire tintina zurea bezain neurri onez ta soiñu osasuntsuz dabil. Ez, ez dira txorakeriak esan ditudanak. Aztarrenatu nazazu ta guzia itzez itz berriztuko dizut; ameskeria yauzika irtengo litzake ortatik. Arren eta arren, ama, ez isuri zure gogoan gantzurrin legunkari au: nire erotasuna dala itz egiten ari dana, ta ez zure gaizkia. Orrekin ez zenuke min bizia estaldu baizik egingo, aratustel kirastunak, barrengoa zulapetuz, guzia itzalka zornetzen duño. Aitor ezaiozu Yainkoari; Igarotakoaz garbai zaicez, etortzekotik begira, ta ez bota zimaurra belartzarrera indarragotu dedin. Azketsidazu nire garbitasun au; aldi auetako gorputzalakeri zakarroan, ordea, garbitasunak berak keriari barkapena eskatu ta oiñetan aozpeztu bear zaio ere ari on egiteko baimena daskaiolarik..

ERREGIÑA: Oi Hamlet, biotza erdibitu didazu.

HAMLET: Yaurtazu, ba, aren zati txarrena, ta bizi zaitez garbiago beste erdiarekin. Gau on. Ez itzuli, ordea, nire osabaren oera. Antz emazu, beiñik bein, alako ekanduna, ez ba'duzu ere. Oitura, edozein biotzondo irentsi egiten dun mamu ori, geienetan txerrena, aingeru dugu, alaz ere, egipen eder ta onak bururatzeko yanzki edo soiñeko ipinterraz bat eraaten digun aldetik. Eliku zaitez



gaurkoz, eta urrengo elikutzea etrazago dukezu; ondorengoa areago. Oiturak, aldatu ere baititzake izatezko aierrak ta gaizkiña eskuratzeko edo ura yaurtitzeko arrigarizko indarra du. Gau on, berriz ere, ta Yainkoaren onespena gogoz nai dezazunean, ni natorkizuke zurearen eske, Yaun oni buruz, (Poloni erakutstz) garbai naiz, baiñan Yainkoak nai izan du, ni arekin ta ura nirekin atarratzeko, ni bere zigorra ta biurkaria izatea. Leku egokian yarri ta aren eriotzari buru emango diot, bear bezela, Gau on, bada, berriz ere. Ona izateko, ankerra izan bearra dut. Gaizki asi naiz ta gaizkiago yarraituko. Itz bat geiago, andrea.

ERREGIÑA: Zer egin bear dut?

HAMLET: Esan dizkizudanetakorik ezertxo ere ez, alegia. Utzi errege gizenduak berriz oera zaitzala; lizunki masailletan zimiko ta "ene urtzapala" deitu dagizula; ta utzi ezaiozu bi musu likitsez edo eztarrian aren beatz madarikatuez kilikatuta, aitorrazi dezaizula ni ez naizala eroa, naizalakoa egiten dúdala baizik. On ¡zango litzake yakitun ipiñi dezazula. Nork, bada, erregiña eder, erabidetsu ta gurbil bat ez ba'da, estali lezaioke orrelako zador ederra, txantxiku, saguzar, katu iren orri? Nor litzake ortarako lain? Ez, zentzuna ta adikuntza gorabera, saskia etxegaiñean zabaldu ta utzi itzazu txoriak egaz egiten eta gero, arako tximu ura bezela, saskian sar zaitez beste ainbeste egiteko asmoz, ta zerorren lepatxokoa auts ezazu lur yotzean. (49)

ERREGIÑA:: Etsi etsita zaudeke; itzak atsez ta atsa biziz egiñak ba'dira, esan didazuna inori yaulkitzeko ez bizirik ez ta atsik ere ez dut.

HAMLET: England errira bear dut: ba al dakizu?

ERREGIÑA: Ai ene, aiztua nun; orrelaxe erabaki da.

HAMLET: Ba daude idazki zildaikatuak eta, miztodun su¬ geri aiñako entzitea diedan nire bi ikas lagunek, badatamazkite aginduak. Nire bidea ekortu ta saizulora eraman bear naute. Ari ditezela! Yostagarri izango baita, zulapetzaillea beraren sutautsaz erauztea; ta gaizki ariko naiz, aien zulapearen azpian neurraga bete ondolan egin eta illargiraiño egaz eragiten ez ba'ditut. O! zoragarria da gero Ierro berean bi malmuzkeri elkar yotzen ikustea. Gizoa onek zorroak gertueraziko dizkit. Narreztuko dut gorpuzkiña alboko gelaraiño. Gau on, ama. Izan ere, kaiku berritsu, txirriporro bat zan aolkari au, oso geldi, oso isil eta oso benazko dago. Ots, adiskide, atzen eman bear diogu zureari. Gau on, ama.(Irtetzen dira nor bere aldetik; Hamlet Poloni' ren gorputzilla narrazean daramala).

LAUGARREN ATALALenbiziko AgerraldiaErrege, Erregiña, Rosencrantz etu Guildensternsartzen dira.

ERREGE: Orrenbeste zinkuriñek, orrenbeste asperen barnak zerbait esan nai dute. Azal ezaidazu, yakin bear dut eta. Nun duzu semea?

ERREGIÑA: Utzi gaitzazute bakarrean lipar batez. (Rosencratz eta Guildenstern irtetzen dira). Ai, ene yauna, nik ikusi dudana gaur!

ERREGE: Zer, Gerturde? Nola dugu Hamlet?

ERREGIÑA Ero ero eginda, itsasoa ta aizea nor geiagoka ari diranean bezelaxe. Bere bidegabeko



oldarraz, estalki ostean zerbait igitzen zala aditurik, ezpata atera, "Sagu bat, sagu bat!" om egin eta, ostenik zegon agure ona iltzen du, bere zoramenduan.

ERREGE: Ori egite gorria! Beste orrenbeste gertatuko zitzaidan niri antxe egon ezkero. Bere askatasuna galbidetsua da guzientzat, zerorrentzat, niretzat, edozeintzat. Ene!, Nola zuritu dezakegu egin odoltsu au? Niri ezarriko didate, gazte zoro ori uzkaldu, mugatu ta gizartetik aldendu ez dudalako, zabarkeriz. Baiña nire oneritzia ain aundia zan eta bide egokiena ez nun ikusi; eri lotsagarri bat izanik, ura estaltzeko. bere erdimuiñaz elikatzen dunaren antzera. Nora yoana da?

ERREGIÑA: Il dun gorputza baztertzera; ontan bere erasuna, mea zakai baten barrenean urre apur bat bezela, garbi agertzen da; egiñagatik negar dagi. (50)ERREGE: Goazan, Gerturde! Eguzkiak mendien tontorra ukitzeneko, ontziratuko dut hamlet. Aren egintza gaiztoa zuritu ta garbitzeko, berriz gure aginpide ta artezi guzia erabilli bearko dugu.(Rosencratz eta Guildenstern sarten dira berriz),Adiskideak, zoazte biok, beste batzu lagun dituzutela. Hamlet'ek bere erokerian, Poloni il eta narrazean atera du bere amaren gelatik. Zoazte aren billa; eztiki itz egiozute ta gorpua otoigura eramazute. Lastertu zaitezte, arren. Rosencratz eta Guildenstern irtetzen dira). Goazan, Ger¬ turde, gure adiskide gurbillenei dei egin eta, gure asmoen eta ordu txarrean gertatu danaren berri emango diegu. Orrela, suagak artezkarrera bezain zuzen, lurbiraren bazterretik bazterrera bere zartada pozointsua egozteii dun jraiñaren zurrumurruak, uts dagike gure izenari buruz, aize zauritu eziña yotzen dula soillik. Oi, goazan emendik! Kezkaz ta ikaraz beterik dut biotza. (Irtetzen dira).

BIGARREN AGERRALDIA Gazteluko beste gizategi bat.Hamlet sartzen da.

HAMLET: Ongi gordea. (51) ROSENCRANTZ eta GUILDENSTERN: (Barrenean) Hamlet,y aun a

HAMLET: Ixo, zer da ots or¡? Nork deitzen dio HAMLET'i? Oi, badatoz.(rosencrantz eta GUILDENSTERN sartzen dira) ROSENCRANTZ: Yauna, zer egin duzu gorputzillaz?

HAMLET: Aide zaion autsaz nastu egin dut.

ROSENCRANTZ: Esaiguzu nun dagon, bertatik ateta ta otoigura daramagun.

HAMLET: Ez uste ori. ROSENCRANTZ: Zer?

HAMLET: Zuen aolkua artzea ta ez neronena. Gaiñera, oragun bat niri galdeka etorzea! Nolako yardetsia eman bear luke erreges eme batek?

ROSENCRANTZ: Oraguntzat artzen al nauzu, yauna?

HAMLET: Bai yauna; erregeren eskerrak, aren sariak eta aginbideak edoskitzen dituna. Orrelako yauregikoek, ordea, azkenean dagiote beren morrointza onena erregeari. Onek tximuak bezela, bere matrallezur bazterrean gordetzen ditu. Ta edoski duzutena bear dunean, zuek lauskitu ta, ara berriz ere, oragunak legorrik.



ROSENCRANTZ: Ez dizut ulertzen, yauna.

HAMLET: Orretzaz poztutzen naiz; belarri zozoan, izketa maltzurra lotan.

ROSENCRANTZ; Yauna, gorputza nun dagon esan eta gurekin erregegana bear duzu.

HAMLET: Gorputza erregerekin dago, errege, ordea, ez dago gorputzarekin (52). Errege gauza bat da

GUILDENSTERN: Gauza bat, yauna?

HAMLET: . . utsezkoa. Argana nazazute. "Ezkuta zaitez, azeria; guziak zure atzetik".

III GARREN AGERRALDIA

Gasteluko beste egoitza bat. Errege bere yarraigoarekin sartzen da.

ERREGE: Ura etortzeko ta gorpua billatzeko agindu dut.Bai dala galbidetsua gizon ori lokabe ibiltzea! Eta, ala ere, ez dugu on legearen gogorra ari ezartzea. Buruaz, ezbaiña begiaz abazten dun lagunabar zentzug_abeak maite du, ta orrelakoetan, iraintzaillearen zigorkada aintzat artzen da, iraiña, ordea, iñoiz ez. Guzia gurbilki ta leunki eramateko, itsumustuko yoanaldi onek etabaida luze baten ondorea irudi bear du. Eri etsia, osabide etsiaz sendatzen da ala iñolaz ez. (Rosencratz sartzen da). Zer berri? Zer gertatu da?ROSENCRANTZ: Yauna ,ezin idaroki diogu gorpua non yarri dun.ERREGE; Bera non da, ordea?

ROSENCRANTZ: Atean, yauna; zaipean zuen aginduen begira.

ERREGE: Nigana ezazute.

ROSENCRANTZ: Guildenstern, sarr erazi ezazu erregegaia.Hamlet eta Guildenstern sartzen dira,

ERREGE: Ots, Hamlet, non da Poloni? HAMLET: Aparitan.

ERREGE: Aparitan! Non?

HAMLET: Ez yaten dun artan, yana dan lekuan baizik. Ar politikuen alako batzarra ari da orain arekin. Yangaietan arra dugu nagusi bakarra (53). Gu gizentzeko beste abere guziak guritzen ditugu ta gure buruak gizentzen arrak guritzeko. Errege lodia ta eskale gerrena ez dituzu niai baterako yaki bat eta bi yatontzi baizik. Orixe duzu azkena.

ERREGE: Ene, ene!

HAMLET: Gizon batek, errege batetik yan dun arraz arrantzatu dezake; ta gero, ar artzaz elikatu zan arraiña yan.

ERREGE: Ta zer esan nai duzu orrekin?



HAMLET: Ezer ez, zuri erakutsi baizik Nola errege batek egin lezaken bidaldi ederra noarroin baten esteetan barna.

ERREGE: Non da Poloni?

HAMLET: Zeruan. Bidaldu ara aren billa. Zure geznariak aurkitzen ez ba'du, zoaz zerori, ura billatzera beste lekura (54). Egia esateko, ordea. illabete ontan yarrugitzen baldin ez ba'duzu gorapeko zumbia igotzean arfuko duzu aren usaiña.

ERREGE: (Yaraigoko batzuri) Zoazte araxe aren billa.

HAMLET: Igurikiko du, noski, bitartean.Yarraigokoak irtetzen dira

ERREGE: Hamlet, gertari au dala taegin duzuna mingarri bezain maitagarri zaidan zerorren biziarren urrutira bear duzu lasterrenik. Abia zaitez, beraz. Ontzia gerturik duzu, aizea aldeko, lagunak begira ta guzia England erriruntz egiteko prest.

HAMLET: England erriruntz?

ERREGE: Bai, Hamlet.

HAMLET: Ederki.

ERREGE: Orixe esango zenuke, nire asmoa ba' zenezagu.

HAMLET: Ba dakust ura dakusan kerubin bat. Baiñan aurrera. Englanderrira! Agur, ama maitea.

ERREGE: Ta zure aita maitatzaillea, Hamlet?

HAMLET: Nire ama. Aita ta ama senar emazte dira; senarra ta emaztea aragi bat; beraz, nire ama. Ots, England'era!(Hamlet irtetzen da)

ERREGE: Zarraikiozute urbildik. Ekiozute laster ontzira dedin. Ez luzatu. Gau ontan bertan atera bear du emendik. Abia zaitezte! Egitekoari buruzko guzia egiña ta zildaikatua dago. Lastertu zaitezte, arren.(Rosencratz eta Guildenstern ilkitzen dira)Ta zu, England erri, nire adiskidetasuna aintzat' ba'duzu, —ta nire indar aundiak adirazi dezaizuke balio duna, Danemark'eko ezpatak egin zizun orbaiña gorri ta bizirik baitago oraindik eta zerorren bildurrak gure menpeko egiten zaitun ezkero—, ez artu motzean gure erabaki goiena; oni dagokiozan idazkiek argi adirazten dute Hamlet berealaxe il bear duzula. Egizu, England erri, ark, sukarmiña bezela, nire odola erretzen baitu ta zuk sendatu bear nauzu. Egiña dala dakidan arte, nire zoria dana dala, ez da niretzat atsegiñik izango.

IV GARREN AGERRALDIA

Danemark'eko ordoki bat.Fortinbras, Buruzagi bat eta Gudariak sartzen dira.

FORTINBRAS: Zoaz, buruzagi. Eramazu nire agurra Dane¬ mark'eko erregeari. Esaiozu



Fortinbras'ek apalik daskaiola aren yaurerrian barna agindutako igarobidea. Badazaguzu ikustokia. Errege yaunak itz egin nai ba'dit, nerau noakioke aren aginduak artzera. Esaiozu orrelaxe.

BURUZAGI: Egingo dut, yauna.

PORTINBRAS: Aurrera, urrats urrats. (Fortinbras eta Gudariak irtetzen dira).(Hamlet, Rosencratz, Guildenstern ta heste batzu sartzen dira).

HAMLET: Yaun maitea, norena da gudarozte ori?

BURUZAGI: Noruai'ena, yauna.

HAMLET: Ta nora yotzen du, arren?

BURUZAGI: Poland'eko tokiren batera.

HAMLET: Nor du buru?

BURUZGI: Fortinbras, Noruai'ko erregearen illoba.

HAMLET: Ta Poland'eko biotzera doa ala aren mugalderen batera?

BURUZAGI: Egia garbi esateko, bere izena beste onurarik ez dun lur zati txiki bat irabaztera goaz. Bost du. ketetan, bostetan ere, ez nuke nik akuran artuko. Ta ez lemaioke obari aundiagorik Noruai'ri edo Poland'i baldin salduko ba'lute.

HAMLET: Polandarrek ez dute aldeztuko, beraz.

BURUZAGI; Bai. Ba daukate gudariz ornitua.

HAMLET: Bi milla bizik eta ogei milla dukatek ez dute utsezko auzi au erabakiko. Aberastasun eta bake geiegizko ankura da ori, barnean lertzen dana, ertuna zergatik ilten dan azaletik agertzeke. Anitz esker, zaldun ori.

BURUZAGI: Yainkoak lagun dagizula, yauna. (Ilkitzen da) ' ROSENCRANZ: Nai al duzu bide egin, yauna?

HAMLET: Zoazte aurretik. Laster zuenganatuko naiz. (Harm' let ez, guziak ilkitzen dira). Edozein gertari, nire aurkako aitorra ta nire apen nagiarekiko zirika dut! Zer litzake gizona bere bizitzako on aundiena ta ariketa nagusia loa ta yana baizik ez ba'lira? lize bat, besterik ez. Yakiña, igazaldia ta etorki zunerantz ikartu dezaken gogo onen zabalez yantzi gaitun Ark, ez zigun adimen yainkotar au eman, gure baitan erabilterik gabez, erdoi zedin. Baiña, naiz oroitez ergela dala, naiz ondoreak zeatzegi ausnartzeko keska koidarren bat —eta ausnartze ontan iru laurden ditugu oillokeri ta laurden bat soillik zuurtza—, ez dakit zer dala ta oraindik bizi naizan esateko: "Egin bear dut ori", ura bururatzeko bultzagaia ta naimena ta indarra ta bideak ditudan ezkero. Lurra bezain agitiko erakusburuek aolkatzen di da te ere. Orra oi, gudarozte zenbatsu ta kementsu ori, burutzat erregegai gazte ta samur bat daukana; orren gogoak, aundinai bikaiñez beterik, iseka dagio ondore ikusieziñari ta ilkizun eta aldakorra dana, adurrak, eriotzak eta gaitzurreak al dezaketen guziari yartzen du, arrautz kusku batengatik. Izan ere, aundi izatea, ez datza iziogarri aundi gabe ez igitzean, izen ona galtzorian dagonean, uskeri batean liskar bidea aundiki arkitzean baizik. Zer



ari naiz, bada, aita iliarazia ta ama orbandua euki ta, nire gogamen eta odolerako ziriok gorabera, guzia lo egiten uzten dudan au? Anartean ba dakust, nire alkerako, naikeri utsez ra ospegosez beren illobietara, ogeak bai'liran, laster dagiten ogei milla gizonoen eriotz urrena, burrukatzeko lekurik ezta illak eortzeko ere ezurtegi naikoa ez zaien lur zatitxo batengatik, gudukan ari dirala. Oi!, oraingotik nire bulkoak odolezkoak izan bitez ala ezdeusak!

V GARREN AGERRALDIA

Gazteluko gela bat.

Erregiña, Orati ta Zaldun bat sartzen dira.

ERREGIÑA: Ez dut arekin mintzatu nai.

ZALDUNA: Isituki ari da; burutik yoana ematen du. Errukigarria da noski.

ERREGIÑA: Zer nai du?

ZALDUNA: Bere aita aipatzen du sarri. Cizartea azpikeriz yosia dagola dio; ta edozein uskerigatik adiaka, bularyoka ta ostikoka ari da suminki. Erdizka baizik adirazpenik ez duten ezbaiko gauzak darausaz; bere mintzoera utsezkoa da. Baiña, bere zentzugabekeriak berak, oldeztun yañen ditu entzuleak. Auek asmaketan ari dira, beten gogamenai itzak egokitzen ditutela, bere keiñu, burbuiñoka ta eskuketaek adirazi lezaiokete edonori, badagola zerbait, ezbaikoa izan arren, adirazpen okerrai leku ematen diena.

ORATI: On izango litzake ari rnintzatzea, gogo gaiztoetan susmo galbidetsuak erein ditzake ta.ERREGIÑA: Sar-erazi ezazu. (Zalduna ilkitzen da) (Berekiko). Nire gogo ertunak —obenaren egizko izaera orrelakoa baita—, edozein zizki mizki, elkaitzaundiren baten aurretikotzat aftzen du. Erruak, gi-bel-beldur antzegabez ain beterik dago ta, bere bu-rua galdu beldurrez, galdu egiten du. (Zaldun sartzen da berriz Opele´kin)

OPELE: Non dago Danemark'eko erregiña ederra?

ERREGIÑA: Zer duzu, Opele?

OPELE: (Kantuz)Ene mailale katuna, ñola ezagun zaitzaket? —Kapel biribíl, makilla ta sandalien bídez.

ERREGIÑA: Oi, ene maitea, zer dala ta eresi ori"

OPELE: Zer diozu? Ez, adízu, mesedez:(Kantuz) Il ta yoan zaigu, andrea,tí ta yoan egin zaígu;burukotzat belarra taoiñetara arri bat du.

Oi, oi!



ERREGIÑA: Baiñan, Opele . .

OPELE: Adizu, arren: (Kantuz)Mendi-elurra bezain zuri bere il-yantzía duzu.

(ERREGE sattzen da)

ERREGIÑA: Ondikotz, begira, yauna!

OPELE: (Abesten da) :Ta illobira eraman zuten, lorez uta apainduta, aren maitalen negarrazbustitzen zitutela. . . ERREGE: Nola zaude, andere polit ori?

OPELE: Ederki. Yainkoak lagun dagizula. Ontza, okin (55) baten alabaornen zan. Yauna, ba dakigu gerana, ez ordea, izan gaitezkena Yainkoa bego znre maitara

ERREGE: Bere aitari buruzko erokeriak.

OPELE: Arren, itz bat ere ez onetzaz, Galde baldin ba' dagizute, ordea, esazu au: (Abesten du) —Biar, Deun Balendin (56)Yai egunean,emendik natorkegoiz urratzean.zure leio ondoanneskatxa nauzuzure Balendiñeegin nazazun.ordun ark yeiki laarinki yantziz,atea zabaltzendio neskart.Ta au gelan sartutaneskatx zalarik,irtetzen doñeanez da orlakorik.

ERREGE: Opele polit ori!

OPELE: Zin ziñez, itz nabarrik gabe, atzen emango dut.(Abesten du) : —Yosu la Maitakuniza deunarren! ai ene ta ni, au lotsa!—Abagune euki ezkero, mutillek oro egiten rfure berbera.—Egipen doillorra da, alafede! neskak etantzun zun— osan ni eratzan baiño ten, ezkontzeko



itza eman baitzenidan benazki.Ordun mutillak:—Ta orixe egingo nun, ala[Yainkoa oera ez ba'zintzakit etorri".

ERREGE: Noizdanik dago orrela?

OPELE: Guzia ongi yoango dalakoan nago. Egonarria izan bear dugu. Negar egin bear dut, ordea, an, lur otzean ipiñiko dutela gogoratuta. Nere ne bak yakingo du, ta onela zuen aolku onagatik esker dagizuet. Ots, nere gurdia! Gau on, andreok gau on, andre maiteok: gau on, gau on. (Ilkitzen da}.

ERREGE: Zarraizkiozute urbildik; ongi zain ezazute, arren. (Orati irtezen da). Oi, oiñaze barnekor batetiko edena dugu au; bere aitaren eriotzetik datoikio guzia. Ene Gerturde, Gerturde, dordoak datozenean, ez datoz bakoizka, barrandari antzo, taldeka baizikAurrenik, bere aita iflerazia, gero zure seme yoana, beraren zuzenbídezko atzerraldiaren egi-llea; erria zalapartan eta Poloni onaren eríotzaZ esan-mesaka .Asíberri bezela ari izan naíz ura itzal-gaizka eortzi erazi ta. Opele gaisoa beretík irtena, bere sen argia galdua, ta ori gabe irudi edo abere utsak besterik ez gera. Buruenik, eta oriek oro bezainbatekoa daña, aren neba Frantzí'tik ísíl-pean etorría dugu, bere arriduraz elikatu, odeiez i ng ura tu a, ta bere altaren eriotzari buruzko esa-mes ¡zurritsuez bere belarriak kutsutzeko iskiñak ba-dauzkana; ta ontan itz egin bearrak, gairik 1 ezean, ez du, belarriz-beíarri, gu salatzeko kezka-rik izango. Oi, ene Gerturde raaitea, guzí onek, \ metralla zartada bat iduri, batean amaika eriotz ematen dizkit.(Iskanbtlla barruan) ERREGINA: Ene, zer abarrots da onf

ERREGE: Non dirá nire Suizetarrak? Atea zaín dezatela! (Beste zaldun bar sartzen da)Zer duzute or?

ZALDUNA: Zure burua yaregizu, yauna, Itsasoak, bere ertzak gainditzen ditularik, ez du ondartza. Iresten oldar geiagoz, zure gudariak iges eragiten ditun matxiñada baten buru dan Laerte gazteak baíño. Lagunabarrek yauntzat artzen dute, ta gizartea yaíoberria bai'litzan, edozein yabetzaren sendesle ta eusle diran aintziñatea ta oitura aztu ta ez yakin egiñaZ, oiu dagite: "Autu dezagun gerok! Laerte dukegu errege!" Txapelek, eskuek eta mingaiñek aldarrikatzm dute odeietaraiño: "Laerte dukegu errege! Gora Laerte!"

ERREGIÑA: Bai pozik zaunka dagitela okerreko lorratzean! Galduan zabiltzate, Danetar zakur txarrok!(Abarrotsa barruan)

ERREGE: Ateak autsi ditute.(L'aerte sartzen da iskilludun eta danetarrak berekin)

LAERTE: Nun dago errege ori? Zaudete lekorean, yaunak. DANETARRK: Ez! sar gaitezan.

LAERTE: Utzi nazazute, arren.

DANETARRAK: Ongi bada, ongi bada.(Ate ostera baztertzen dira)

LAERTE: Anitz esker. Zaindu atea Errege zital ori, emaidazu nire aita!



ERREG1ÑA: Nare zaitez, Laerte maitea.

LAERTE: Odol tanta bat narerik baldin ba'nu, berak nire burua sasikumeizat agertu, nire aitari adarduna deitu, ta nire ama doñearen bekoki garbi ta aratzean urdangaren xakia irarri egingo luke.

ERREGE: Laerte, zer dala ta biurritza onen larri aui Utzazu, Gerturde. Ez izan bildur neri buruz. Bada Yainko bat, esi baten antzera, erregeak babesten diluna; salkeriak bere egingaia erdikusi baizik ez dagike; ezin du.ordea, ura bururatu. Esaidazu, Laerte, zergatik zaude otren sumindurik? Utzazu, Gerturde. Mintza, gizona.

LAERTE: Nun da nire aita? ERREGE: II da.

ERREGIÑA: Ez, ordea, aren eskuz

ERREGE: Utziozu nai ainbat galdetzen.

LAERTE: Nola Il zan? Berriketa gutxi yo neri. Deabruari menpetasuna ta zin esanak! Sulezera zuzentasuna la ermkia! Aup dagiot inpernuari! Ez dit axolarik bizi onek ez ta besteak ere, datorrena datorreia. Nire aitaren eriotza osoro apendu nai dut bakarrik.

ERREGE: Ta nork eragotzi dezaizuke?

LAERTE: Nire naimenak, ez gizadi osoak. Eta nire eginbideai buruz, ba dakiket aiek erabiltzen gutxirekin urrrutira yoateko.

ERREGE: Laerte zintzoa, zure aita maitearen eriotzazko egia zeatz yakin nai ba'duzu, idatKita ote dago zure asperkvtndean, bai adiskidea, bav etsaia, naiz irabazlea naiz galtzaillea, erabat ondatzea?

LAERTE: Aren etsaiak besterik ez.

ERREGE: Ezagun nai al dituzu, beraz?

LAERTE: Aren egizko adiskideai besoak zabalduko dizkiet onelaxe; ta bere bizia ematen dun utxorigorri (57) ona iduri, nire odolaz eükatuko ditut.

ERREGE: Seme on eta zaldun zintzoa legez ari zera oraingoan. Zure aitaren eriotzarekiko errugabe naizela ta argatik ¡oi aundia dúdala, egun atgia begietan bezain zuzenik barrenduko zaizu gogoan.

DANETARRAK: (Barruan) Urziozute sartzen.

LAERTE: Zer duzute or? Zer zarata da ori?(Opele sartzen da berriz)Legor ezadazu bummuiña, sukar orrek! Iraungi ezazute ene begioen argia, raalko zazpitan gaziok! Ala Yainkoa! zure erotasuna larrutik ordainduko da aztakin orratza gure aldera makurtu arte. Oi, orrilla lore, neskato kutun, arreba maitetsu, Opelc ezti ori! Ene Yainkoa, neskatil samur baten adimena, agure baten bizitza bezain auskorra izan al diteke? Izaerak, maitasun gaietan bikain izanik, beraren emaitza ederren bat igortzen du maite dunarengana.



OPELE: (Kantuz) Likutxan eraman zutenaurpegia agirian. Laralai, laralai, lalai, laralai, laralai, lai; ta aren illobi gaiñean negar asko isuri zan.Agur, nere usakumea.

LAERTE: Zure senean egon eta aspeitzera eragingo ba'niñuzu, ez nnhizuke orrenbesteraiño igi eraziko.

OPELE: (Kantuz) Abestu bean, bean,dei egiozute bean.Bai datorrela arira lelo ori. Etxezain zitalak ostu zun bere yabearen alaba.

LAERTE: Ezerez ori, itzaldi bat baiño geiago da.

OPELE: Emen duzu izkaroa gomutarako. Arren, oroi zaitez, maitea. Ta emen dituzu xagu belarriak, gogamenetarako.

LAERTE: Ikasgai bat erotasunean; gogomenak eta oroiak elkar artuak.

OPELE: Emen dituzu ezamillo ta laufrakak (58). Emen bortusaia zureteat, baita neretzat ere; esker belarra deitu dezaioguke igandeetan. Oi, zuk, ordea, zure bortusaia f59) bestelaz eraman bear duzu. Or duzu idibegi (60) bat. Gogotik nemazkizuke zenbait sagubelar (61), baiña guziak zimeldu zitzaizkidan ne¬ re aita i1 zanean. Azken ona egin ornen zun.(Abestuz) Nere Robin zintzoa nere pos guzia data.

LAERTE: Gogarteak eta larriak, oiñazeak eta inpernua bera, eztiz eta edertasunez yanzten ditu.

OPELE: (Abestuz} Ta ez da betriz itzuliko?ta ez da itzuliko ostera? Ez, ez illik darzalako; zure illobira zoaz, ura ez da itzuliko ta.Bizarra zan elurra antzo, ta sapiñezko illea; yoana da, yoana da alperrtk ari gera adiaka.Aren gogoaz Yainkoa errukitu dedilla!ta gogo kistar guziez. Orrelaxe daskaiot Yainkoari. Bera zuekin bego, (Ilkitzen da}

LAERTE: Ba dakusazu au, ene Yainkoa?

ERREGE: Laerte, utzi nazazu zure garbaikide izaten; bestela eskubide bat ukatuko zenidake. Zoaz berealaxe ta auta itzazu zure adiskide gurbillenen artean nai dituzunak eta aiek, bioi entzun eta erabakiko dute. Zuzen naiz zearka, erruden arkitzen ba'naute, nire yaurerria, nire buruniza, nire bizia ta ditudanak oro damazkizuket. zuzenbidezko ordaintzat. Bestela, egonarri apur bat izan ezazu, arren, eta biok zure gogoarekin batera oni bear zaion ordaintza emateko ariko gera.



LAERTE: Ala biz. Bere ilkerak, bere eortzeta isillak, gorpu gaiñean ez gudakiñik, ez ezpatarik, ez ikurdirik ez zeukala, elizkari nagusi ta erazko aokirik gabe, zerutik lurrera karraxika ari zait gertatua zorrozki aztertu dezadan.

ERREGE: Onela egin bear duzu. Ta iraiña non, aizkora araxe erori bedi. Zatoz nirekin, arren. (Itkitzen dira).

VI GARREN AGERRALDIA

Gazteluho beste egoitza bat. Orati ta Morroi bat sartzen dira.

ORATI: Nortzu ote dira nirekin mintzatu nai dutcn oriek?

MORROI: Itsas gizonak, yauna. Zuretzako idazkiak ditutela diote.

ORATI: Sar ditezela. (Morroia ilkitzen da) Ez dakit zein lurraldetik artu dezakedan berririk, Hamlet yaunagandik izan ezik.ITSAS GlZONAK sartzen dira.

LENBIZIKO ITSASGIZONA: Yainkoak lagun dagizula, yauna.

ORATI: Baita zuri ere.BlGARREN ITSASGIZONA: Egingo du, yauna, bere naia ori ba' da. Ona enren zuretzako eskutitz bat; Englanderrirako zan mezudunarena duzu, zure izena Orati ba'da, esan didatenez.

ORATI: (Irakurtzen) "Orati, au irakurri baikoz, erregeagana itzazu lagun oriek; arentzako idazkiak ditu¬ te ta, Itsasoko bigarren eguna gabe, gudarako oso ongi orniturik itsas lapur bat asi zitzaigun yarraika. Aizoialez motelegi giñala ikusiki, ezin bestez biotza artu genun, eta ontzien elkar yotzean etsaienera nintzan. Une berean, gure ontzitik azkatu ziran ni bakarrik aien atxillo gelditu nintzalarik. Biotz oneko ebasleak izan dira niretsat, zegitena ongi bazekiten ere, ordain ona eman bear baitiet. Erregeren eskura itzazu biaitzen dizkiodan idazkiak eta zatoz nigana, eriotzari iges ba'zenegio bezain ariñik. Mintzul utziko zaituten itzak egingo dizkizut belarrira; ta alaz ere, ariñegiak izango dira gaiaren garrantzirako. Lagun on auek ekarriko zaúute naizan lekura. Rosencrantz eta Guildenstern, England'erako bidean yarraitzen dira; badut asko zuri yaulkitzeko aiei buruz. Agur Zurea dakizuna. Hamlet".Goazan, nik bidatuko zaituzt, idazki oriek esku¬ ra ditzazuten eta alik lasterren ibilli, eman zizkizutenagana naroazuten. (Irtetzen dira).

VIl GARREN AGERRALDIA

Gazteluko beste gela bat.Ereege ta Laerte sartzen dira

ERREGE: Orain zure barneak nire zuribidea onartu ta zurebiotzak adiskidetzar artu bear ñau. Aditu bairuzu, belarri zoliz, zure aira zintzoa il zuna, nire biziaren billa zebillela.

LAERTE: Ba dirudi orrela. Baiñan, esaidazu, zergatik ez zenun zuzenbidea egin, egipen orren larri ta gaizkiñari buruz, zure segurantzak, zure gurbiltasunak, gauza guziak, artara sendero bultzatu bear ziñutenez ?



ERREGE: Bi gauza berezigatik, zuretzat aulegiak, bearbada, niretzar, ordea, oso sendoak diranak. Erregiña, aren ama, ura begiratzeko baizik ez da bizi, ta nerekiko, —naiz dala nere indarra, naiz nete zorigaitza— erregiña nere bizi ta gogoari ain elkarturik dago ta, izarra bere bidean baizik ezin dabilken bezela, ni ere ezin nenbilke ura gabe, Agiriko ebazkuntzara ez yotzeko dudan beste zioa, erriak arenganako dun maitasun aundia da. Aren utsak oro bere maitasarrez urtatu ta, egurra arri biurtzen dun iturri ura (62) iduri, aren oiiibillurrak donetuko bailituke. Orrela, nere geziak, aize ain gogorrerako etenkorregiak. yomugara bearfean, nire arranbelara itzuliko lirake.

LAERTE: Nik, ordea, aita zindoa galdu ta, —zanari gorespenak ba'dagokie—, aren beteginrzarrez gizaldi guzi ontan garaia zeraman arreba bikain bat etsiak arturik daukat. Baiña nere asperraldia etorriko da.

ERREGE: Ez galdu loa orrengatik. Ez Uste gaitzurreak nere bizarrari dardar eragiten dionean ori yolastzat artzeraiñoko gai belaxkazkoa naizanik. Laster dakikezu geiago. Zure aita maite nun, bai ta nere burua maite dut ere ta onek, nik Uste, adiraziko dizu. . .(GEZNARI bat sartzen da) Zer duzu? Zer da berri?

GEZNARI Hamlet'engandiko idazkiak, yauna. Au zerorrentzat; au erregiñarentzat.

ERREGE: Hamlet'engandikoak! Nork ekarri ditu?

GEZNARI: Itsasgizon batzuek, yauna. diotenez. Nik ez ditut ikusi. Kauldi'k eman dizkit. ekarri zitunarengandik artu ta.

ERREGE: Entzun bear duzu, Laerte, Yoan zaitekez: (GEZNARIA ilkitzen da) (Irakurtzen) "Yaun goi ta altsu ori; yakizu iarrugom zure yaurerriratu nautela. Biar zure erregebegien aurrean agertzeko baia daskaizuket eta ordun. artarako zure onespena afturik, nire barbateko itzulpen bakanaren goraberak azalduko dizkizut. hamlet". Zer esan na¡ du onek? Beste gaiñerako guziak ere itzuli ote dira? Ala gezurren bat da ta ez dago| orrelakorik ?

LAERTE: Idazkera al dazaguzu?

ERREGE: Hamlet'ena da. "Larrugorri". Ta emen idazkipe ontan "Bakarrik" dio. Azaldu al dezaidazuke au?

LAERTE; Zurriburri utsa naiz. yauna. Baiña datorrela. Nere biotz aunatua zuzpertzen da, bizi naizelako usteaz, ari sudurrera emateko: "Auxe egin dek".

ERREGE: Ori orrela ba'da, Laerte, —baiña Nola ote liteke ori? Nola bestela? Nai duzu nik zuzuzentzea?

LAERTE: Baiki. yauna, baldin onezkoak egitera beartzen ez ba'nauzu.

ERREGE: Onezkoak zure buruarekin. Baldin bere bidea gaidu ta ari ekiteko gogorik gabe orain itziili ba'da, dagoneko buruan ondurik daukadan sare batera yoan eraziko dut eta artan erori bearra da. Aren eriotza dala karia, ez da aopaldiotsik nabarituko at aren amak berak ukatuko du maltzurkeria, ura ustegabetzat arturik.



LAERTE: Zure agindu pean nauzu, yauna, ta are gogotikago, ni egilletzat artuko ba'niñuzu.

ERREGE: Arira dator ori. Zure yoanalditik asko mintzatu da zutzaz, ta ori Hamlet' en aurrean, nagusi omen zeran trebetasun bat dala ta ez dala. Zure tasun guziek elkartatuta ez zuten arengan ernarazi, nere iritziz azken maillekoa dan orrek aiña bekaitz.

LAERTE: Zein antze da ori, yauna?ERREGE: Gaztetasunaren kapelbegizta uts bat; bearrezkoa, ordea. Gazteai yanzten dituten apain zirtzil eta ariñak ez baitagozkie txarkiago, osasun eta benetasuna damazkieten larruak eta soinganekoak adin andikoai baiño. Orain bi illabete dirala, Normandi'ko zaldun bat izan zan emen. Ongi ezagunak ditut nik prantzitarrak aien aurka gudan ibilli ta. Zaldizko trebeak dira. Arako zaldun ura, ordea, arrigarria zan ontan; zaltokian tinkatu ta ikustekoak eragiten zizkion zaldiari, abere azkarrarekin bat egin eta aren izakide zala iruditzeraiño. Itzulmurgilka ta alakoetan, amestu nezaken guzia, zegiñaren azpitik gelditzen zan; ainbesteraiño gaindiatu zun nere gogamena.

LAERTE: Ta normanditarra al zan?

ERREGE: Normanditarra.

LAERTE: Lamond zan ori, lepoa egin nezake.ERREGE: Berbera.

LAERTE: Ongi ezaguna dut. Izan ere, bere erri guziko pitxi ta edergaillua da.ERREGE: Zutzaz mintzatu zan, eta ezpataketaren artezi ta ekintzan, gerrenaz bereziki, duzun trebetasan osoa ainbeste goraipatu ta esan ere zun, ikusgarri bat ¡zango litzakela, zuri aurka egiteko inor ba'dago Bere erriko ezpataketariek, berak zin zegin, ez zeu katen oldarrik, ez zainbiderik, ez begirik aure aurka ari ziranean. Zaldunaren esanak ainbesteraiño edendu zun bekaitzez HAMLET eta ez zan zure itzulze lasterra opatzez eta eskatzez aspereen, zurekin ezpatan aritzeko. Ontatik bidea artuz . .

LAERTEi Zein bide, yauna?

ERREGE: Laerte, maite al zenun aita ala oiñaze baten irudi utsa zera, aurpegi biotz gabeko bat?

LAERTE: Zer dala ta galde ori?

ERREGE: Ez dut Uste, iñola ere, alta maite ez zenunik, alabaiña, maitasuna aldiaz sortzen dala ba dakit, eta aldiak arragoaldietan aren sua ta txinparta eztitzen ditula ba dakust ere. Maitasunaren garrean berean, ura itzaliko dun muku edo geldo mota bat bizi da. Ezer ez da betirauneko ontasunean dagonik, Ontasuna, bada, larregi geituz, beraren gainditzeaz ilten da. Egin nai genukena, nai dugun une artantxe egin bearko genuke, "nai" orrek aldatu ta aurkitzen ditun mingain, esku ta gorabera bezainbeste urritze ta luzapen artzen ditulako, ta ordun "bear" ori, arintzeaz min ematen dun asperefi ondagin (63) bat bezelakoa da. Baiña, zauriaren minmiñean uki dezagun. Hamlet itzuli da. Zer egingo zenuke aitaren semetzat zure burua erakusteko egipenetan ez itzetan?

LAERTE: Elizan ari lepoa moztu.

ERREGE: Iñongo lekuk, deunenak ere, ez luke egiz, eriotzegillea gerizpetu bearko. Apenak ez du mugarik eduki bear. Baiña, Laerte, maitea, nere esana egizu; zure gelan sartuta zaude. Hamlet'ek eldu ta, zure itzultzearen berri izango du. Nik bidaliko diot zure trebetasuna goraipatu



ta prantzitarrak eman zizun aipua berrituko duna; azkenik, biok aurrezaurre yarri ta bata ta bestearen alde ixpixoa egingo dugu. Entzinkor, guziz zindo ta malnmzkeririk gabekoa izanik, ez ditu berak ezpatak aztenuko, ta orrela, errazki edo amurru pizka batekin, izkillu zorrotz bat auta dezakezu ta, yokada trebe batez, zure altaren eriotza ordaineraziko diozu.

LAERTE: Orrelaxe egingo dut eta ortarako nere ezpata zitalkatuko ere, sasiosalari bati erosi nion gantzurrin batez. Ontan bustitu aiztoak odola atera ezkero, ¡ñongo txaplatak, bikaiñenak ere, tiaiz ta illargi azpian indarra duten belar guziez atondua izan, ezin gaizka dezake eriotzetik aren arramazka uts bat artu duna ;alakoxe eriozkoa da. Kutsatuko dut nere ezpatamuturra eden artaz, uta arramazkatze utsaz il dezan,

ERREGE: Ausnar dezagun au geldiroago, Aztatu ditzagun gure asmorako egoki diran muga ta bideak. Ark uts ba'legi, ta, gure antzegabez, gure egikizuna agertuko ba'litz, obe genuke ari ekin ez izana. Asmo onek, beraz, beste bat eduki bear du ordaintzat, artarako litzakena lenbizikoak uts egin ezkeroGeldi! Dakusagun. Ixpixo aundi bat egingo dugu bioen eskuegokitasuna dala ta ez dala. Banago ortan! Eragitearekin bero ta egarri izango zeratenean —ta ortarako zure erasoak gogorrenik egiten alegindu bear duzu—, edatera eskatuko dunekoxe, edontzi bat gertu izango diot eta artatik zurrupatzeaz beste gabe, alabearrez zure ezpatakada iratsuari iges ba'dagio ere, gure asmoa beteko da. Baiñan, ixo! Zer zurrumurru da ori? (ERREGIÑA sartzen da). 'Zer da, bada, erregiña maitea?

ERREGIÑA: Elkaitz bat beti dabjl beste baten orpozorpo, ain ondozka datoz. Zure arreba ito da, Laerte.LAERTE: Ito! Oi, nun?

ERREGIÑA: Lats baten ertzean makurturik, ba dago sarats (64) bat bere orri zuriskak leiarrezko uiñetan irudikatzen dituna. Aratu zan Opele, irribelarrezko, asunezko, burupillezko ta gure artzain lasaiek izen zakar batez ezagunak, baiña gure neska garbiek il beatzak (65) deitutako lore luze, gorri orietzazko txortaz apaindua. Adarretan gora zioala, aietan bere basalorezko buruntza eskegiteko, kima saltzaille bat zarratatu ta, bere larre apaiñekin ha¬ tera, lats negartian erori zan. Bere yanzkiek, baranoan zabaldu ta, nayade bat iduri, ur gaiñean eduki zuten oldar batez. Anartean antziñeko eresi atalak abesten ari zan, beraren zorigaitza ez dazaguna bezela edo uretan bizitzeko yaioa dan izakibaten antzeta. Ori, ordea, ezin luzatu; yantziek beren edariaz aztun egin eta zorigaiztokoa narreztu zutert aren soiñu gozoetatik eriotz loitsu batera.

LAERTE: Ai ene! Itoa da, berazi

ERREGIÑA: Itoa, itoa.

LAERTE: Ez negarrik; naikoa ur duzu ta, Opele gaiso ori. Oitura dugu au alaz ere; izaerak bere legeari men dagio, naiz ta lotsak nai duna esan. Negar au atertu dedinean, ez da nigan emakume zantzurik geldituko. Agur, yauna. Ba ditut suzko itzak, laster gartuko lirakenak, aulkeri onek itzaliko ez ba' litu: (irtetzen da),

ERREGE: Garraizkion, Gerturde, Lanak izan ditut aren sumiña gozatzeko! Ezbear onek berriz aixatuko ote dun beldur naiz. Gatraizkion, bada, (irtetzen dira).

BOSKARREN ÁTALA



LENBIZIKO AGERRALDIAíllerri bat.Sartzen dirá bi OBIGILLE aitzur eta abarrekin.Len. OBIGILLEA: (66) Eliz-lurrean eortziko ote duk, ba, bere burua gaizkatzea (67) beraizik billatzen dikana?Bíg. OBIGlLLEA: Baietz dioat. Egíok, beraz, obia, berealakoan. Auzi-yaunak gertaria aztertu ta eliz-lurra ematea erabaki dik.Len. OBIGILLE: Nola litekek ori, bere burua begiratzearren ito egín ez ba'duk?Big. OBIGILLE: Orrela erabaki ditek, ba.Len. OBIGILLE: "Se offendendo" (68) izan edo duk; ezin litekek bestela, E.men baitzegok arloa: nik ala nai ta,; nere burua ito ba' dezakat, egíntza bat duk ori ta edozein egintzak ba-zetik iru atal: egin, ekin eta betegin; "argal" (69), ala nai ta, bere burua ito zían.Bíg. OBLGILLE: Baiñan, adi zak, aitzurlari maisu. ..

Len. OBIGILLE: Utzaidak, Ementxe zegok ura: ongi. Ementxe daukak gizona; ongi. Gizona ur ontara yoan eta ito egin ba'deik, nai ta nai ez, yoan egiten duk; oar orri. Baiñan, baldin urak arganatu ta ito ba' dezak ez dik ark bere burua itotzen: "argal", beraren eriotzaren errudun ez dukanak, ez dik beraren bizitza laburtzen.Big. OBtGILLE: Baiña, lege dikagu ori?Len, OBIGILLE: Bai, ba! Auzi yaunaren legea.Big. OBIGILLE: Nai dek egia esan dizakadan? Aundiki alaba ez ba'litzak, ez ziokaten eliz lurrik emango.Len. OBIGILLE: Berriz esan ere! Ta tamala duk gero, aundimaundiek beste kristauek baiño eskubide geiago izatea mundu ontan beren turua Irato naiz urkatzeko. Ots, nere aitzurra. Ez zegok baratzaiñak, aitzurlariak eta obigilleak baiño zaldun antzinakoagorik; Adan'en bizibidean ari baitituk.Big. OBIGILLE: Adan zaldun ote ukan?Len. OBIGILLE: Lenbiziko iskilluduna dikagu ura.Big. OBIGILLE: Zet dioki1 Ez zeukan bat ere.Len. OBIGILLE: Ara! Fedegabe ote aut? Nola ulertzen dituk Liburu Santuak? Liburu Santuek. Adan aitzurrean ari ukala ziokate. Aitzurra ez al duk iskillo? (70) Orain beste galde bat: baldin erantzuten ez ba'didak, aitortu ezak. . .Big. OBIGILLE: Atozea!Len.OBIGlLLE: Nor duk ormagiñak, istinkariak edo zugarotzak baiño sendoago eraikiten dikana?Big. OBIGILLEA: Urkabe gillea; tramankulu oriek beren milla maizter baiño geiago bizi ditukalako.Len. OBIGILLE: Eder zait ire kasketa, alafede. Urkabeak ongi ziaztik, baiña, Nola ziaztik ongi? Gaizki ziaztikenentzat ziaztik ongi. I gaizki oa, urkabea eliza baiño sendoago eraikia zegokala esatean; argal ergo, urkabea ongi yoango zitzakikan. Ea, bettiz ere.Big. OBIGILLE: "Nor duk ormagiñak istinkariak edo zugarotzak baiño sendoago eraikiten dikana?"Len. OBIGILLE: Bai, esaidak eta uztarpetik irtcngo aiz.Big. OBIGILLE: Apoa! oraintze esango diat.Len. OBIGILL: Ots!Big. OBIGILLE: Arraiopola, ez zekiat zer esan.(Hamlet eta Orati sartzen dira urtutira)Len. OBIGILLE: Ez ausi ire burua geiago orretzaz, ire asto gibelkariak ez baitik urratsa aldatuko, makilladak gora bera. Galde ori berriz egiten ba'ditek, esan: "Obigillea, ark eraiki etxeek Auzi egunerarte iraungo baititek. Ots, oa Yaughan'enera ta ekardak txopin bat atariko. (Big. Obigillea irtetzen da).Len. OBIGILLEA: (Aitzurrean ari dala kantatzen du~)

Gazterik, maiteketan nenbillala,



ori eztiena zala nun Uste astia iltzeko, arekin, ezer onik oi! iñoiz ez ba'zetorkidan ere.

HAMLET: Ez ote da bere lanaz oartzen, obia egiten dularik kantuz ari dan gizon ori?

ORATI: Oiturak egin du langintzari ezazola.

HAMLET: Izan ere, orrela da: gutxien lan dagin eskuak ukitze leunena du.Len. OBIGILLEA: (Abesten du) :Baiña zartsaroak, urcats isil, bere atzaparretan atziiu nau, lur.barrenean sar erazirik lurrez eratita izan nintzan au.(Kozko bat ateratzen du)

HAMLET: Kozko orrek baz eukan mingaiña ta abes zegiken beiñola. Lurrera egozten du zital orrek, lenbiziko eriotza egin zun Kain'en ormaza bai'litzan! Eta asto orrek orain eskuetan darabillan ori, ba'liteke izatea Yainkoari berari iruzur egiteko asmoa zun yauntxo azpikari batena; ez ote?

ORATI: Ba liteke, yauna.

HAMLET: Edo ta: "Egun on, yaun maitea! "Nola zaude,nere yaun maitea?" esaten bazekin yauregiko batena. Onako au, Urlia'yauna zan, onenean, Sandia yaunaren zaldia goraipatzen ari zana, eskeiñi zezaion. Ez ote liteke?

ORATl: Baiki. yauna.

HAMLET: Bai, ortan! Eta orain Ar yaunaren menpeko da, matelezur gabe ta obigillearen aitzurrak kozkoa astinduta. Iraulpen ederra, ura ikusteko antze naikoa ba'genu! Ain errez aziak al airan ezui oriek, bolaka yolasteko baizik ez baitira gauza? Nereok min ematen didate ori gogoratze utsaz.Len. OBIGILLE; (Abesten du):Pikotx bat eta aitzur bat, izara bat, il yantzi, oi! ta obi bat lurrean dagozkio arrotz ori.(beste berezur bat ateratzen du)

HAMLET: Otra or beste bat, Ez al dukegu ori legegizon ba¬ ten burezurra? Nun dira otain bere kako makoak, bereizkeriak, zearkeriak, igesbideak eta atzipeakf Kiskil zakaf orrek aitzurraz kasketan yotzen du ta ez al dio auzia ipinten kalteak dirala ta? Ufl Au bere aldian lurerosle aundi bat edo zan, bere baitura, zorageri, itun, berme bikoitz, zekuru ta guzti. Bere ¡tunen ituna ta bere artzekoen artzea, bere garondo mea, loi mez beterik eukitzea ote da?(71) Bere berme guziek, naiz ta bikoitzak, izan, bermatuko al dizkiote bere erosetak, bi ageriren luzea ta zabala baiño geixeago? Bere lurren yabetzaageri utsak ere, nekez kokatuko lirake kutxa ontan eta yabegaiak berak ere ez duke geiagorik, e?

ORATI: Izpi bat geiago ere ez, yauna.

HAMLET: Larrutxa ez al da ari larruz egiten?



ORATI: Baiki, yawna, bai ta txal-larruz ere.

HAMLET: Ari ta txal aundiak dituzu, ba, artan beren ustekaria yartzen dutenak. Mintzatuko natzaio lagun orri (Obi gilleari) Norena duk illobi ori, adiskide?Len. OBIGILLEA: Nerea, yauna (Abesten du):Oi, ta obi bat lurrean dagokio arrrotz oni

HAMLET: Irea dukala uste diat, bai, aren barruan (72), ago ta.Len. obigillea: Zu lekorean zaude ta ez da zurea, beraz. Ni, nerau, ez natza artan, ta, ala ere, nere dut.

HAMLET: Gezurra diok, artan agola ta illobi ori irea dukala esateaz; illentzakoa da, ez bizientzakoa; gezurra diok beraz.Len. OBIGILLEA: Gezur bizia da ta ba'doake laster nigandik zugana.

HAMLET: Zein gizonentzat aitzurtzen dek zulo ori?

Len. OBIGILLEA: Gizonetitzat ez, yauna. HAMLET: Zein emakumentzat, ba?Len. OBIGILLEA: Batentzat ere ez, yauna.

HAMLET: Nor eortziko ditek artan, ba?Len. OBIGILLEA: Emakuniezko zan bat, yauna, baiña goian bego, il da ta.HAMLET: (Orati'ri) Zirt zartekoa dugu kiskü au! Iztegia eskuan mintzatu bear diogu, bestela zapalduko gaitu zimatdika batez. Ala Yainkoa, Orati, im urte dira oartzen ari naizela; gure gizaldia ainbeste zorrozten da ta baserritarraren oin muturrak yauregikoaren zuzpelak larrutzen ditu; orpoz orpo baitarrakio (Obigilleari) Noizdanik aiz obigille?

Len. OBIGILLEA: Urteko egun guzien artean, gure azkeneko criege Hjimlet'ek Fortinbras garaitu zun egun ar¬ tan asi nintzan bizibideon.HAMLET: Noiz izan ukan ori?Len. OBIGILLEA: Ez ni dakizu? Ez dago ba, ori ez dakin larrekorik. Burutik egiña dala ta England'era bidaldu duten HAMLET gaztea yaio zan eguna bera zan.HAMLET: Bai? Eta zergatik bidaldu zikaten England'era?Len. OBIGILLEA: Eroa zalako, ba. An itzuliko da bere senera ta ezezkoan ez dute orregatik an deuseren ardurarik artuko.

HAMLET: Zergatik?Leu, OBIGILLEA: Ez dute atemango; an guziak baitituzu ura bezain eroak.

HAMLET: Eta Nola erotu ukan?Len. OBIGILLEA: Oi ez bezelako gisatan diotenez.

HAMLET: Oiez bezelako gisatan?Len. OBIGILLEA: Alafede, sentzuna galduta.

HAMLET: Baiñazer ukala bide? (73)Len. OBIGILLEA: Bide? Emen, Danemark'en. Izan ere, zar eta gazte, ogei ta amar urtetan nanzú



emen ogibide ontan.

HAMLET: Zenbat aldi datzakek lurpean gizona usteltzeke?¡' ¡ Len. OBIGILLEA: Egia esateko, il baiño len usteldua ez ba'dago—gaur egunean baitatozkigu obiratzea ere doi doi burutzen duten gorpu zornetsu asko— zortzi edo bederatzi urtetsu iraun ditzake; larrugin batek bederatzi urte iraungo dizkizu.

HAMLET: Zergatik berak, besteafc baiño geiago?Len. OBIGILLEA: Bere larruak yauna, bere langintzaz ain ondua dago ta urari luzaroan geldierazten diolako; ta ura, zure gorputzil putasemearen ondatzaille ikaragarria duzu. Emen daukazu kozko bat. Kozko au ogei ta iru urtez egon da lurpean.HA.MLET: Norena ukan?Len. OBIGILLEA: Putaseme kaiku batena; norena zala uste duzu?

HAMLET: Nola yakin nezakek?Len. OBIGILLEA: Izurria berari! Ero galutsa! Bonbil bat Rbin ardo yaurti zidan bein buru gaiñera. Kozko au, yauna, Yorik, erregeren narritariarena izana duzu.

HAMLET; Au?Len. OBIGILLEA:Auxe.

HAMLET: Utzizaidak ikusten. (Kozkoa arruta) Ai ene, Yo¬ rik gaixoa! Ezaguna nun, Orati; itz gozo betiereko ta irudimen arrigarriko laguna zan, Amaika bider eraman nifiun sorbaldan, eta orain, gogoratzeak ikaratzen ñau! ura ikustez goragale naiz. Emendik zintzilika zeuden, amaika aldiz musu eman diedan ezpain aiek. Nun dira orain ire izkirimiriak. ire yauzkak, ire leloak eta maikide guziak irrikarkar batean ipintzen zizkikaten ire poz zartada aiek? Bat ere ez, erorren aieruari irri egiteko? Zer ari aiz ao zabalik? Oa orain nire andrearen apaingelara ta esaiok itxura ontaraxe etorri bearra dala, nai? ta bere aurpegiari azbete azalapain eman; par eragiok ortaz. Esaidazu, arren, gauza bat. Orati.

ORATI: Zein, ene yauna?

HAMLET: Uste al duzu Alexander'ek lurpean itxura au zunik?

ORATI: Auxe.

HAMLET: Eta onela kiratsa al zerion? Pu! (74) (Koskoa botatzen du).

ORATI: Onelaxe, yauna.

HAMLET: Orra zertara bearra geran, Orati! Zergatik irudimena ez litzaioke yarraitu Alexander'en ertauts urenari, kupel baten aoa estaltzen ura arkitu arte?

ORATI: Orrela gogoratzea, zeatzegi gogoratzea izango litzake.

HAMLET: Ez, enefede, pixkarik ere ez. Aski dugu neurri onez ta egiantzez ari yarraitzea, ara yotzeko, Onelaxe: Alexander il zan: Alexander lurpetu zuten; Alexander auts biurtu zan; autsa lurra da; lurraz buztiña egiten dugu ta, zergatik, biurtu zan buztin artaz ez liteke estaldu garagardo kupel bat?Il ta buztin egin zan Kaisar gorengoak, aizeari estaltzen dio orain zulo bat.



Oi, mundua dardaraz euki zan btiztiña ormak negu aizetik zaitzeko izatea!Baiñan, ixo! ixo! alde dagigun; errege dator ta... (Sartzen dira lerro lerro APAIZAK eta abar;

OPELE'ren gorpua ta onen atzetik, LAERTE ta AOKIA; ERREGE, erregiña ta auen yarraigoak).Erregiña, yatraigokoak; nori darraizkio? Ta elizkera orren urriz? Onek esan nai du, darraizkion illak bere bizitza esku etsiz ondatu dula; Ta mail gorenekoa zan. Kukutu ta kirika gauden apur bat (Baztartzen da Orati'rekin)

LAERTE: Zein elizkizun geiago?

HAMLET: (Orati'ri) Larte da ori, yatorri oneko gaztea. Gomazu,

LAERTE: Ez a! dago beste elizkizunik?Len APAIZA: Bere illetak, sori zaigun zabaltasun guziaz egiñak dira; Bere eriotza ezbaikoa izan zan, eta goiko aginduak araua azpiratu ez ba'lu, eliz lurretik at yarria izango zan Ebaztegunerarte. Otoitz errukiorren orde, zabor, arri ta legarrak yaurtiko ziran aren gaiñera. Alaz ere, neskatx buruntza eman zaio; aren obia lorez yosita dago ta yoale otsakin azken aterpera eramana da.

LAERTE: Ez al ba da, geiago egin bear!Len. APAIZA; Geiagorik ez. Elizkariak narriotuko genituke, ari requiem bat abestuko ba'genio, Yaunarengan ildakoen gogoai bezela.

LAERTE: Lurrean eratzazute ta aren aragi eder ta aratzetik sortu ditezela sagubelarrak! Apaiz zakar ori, nire arreba au, aingeru bat izango da zeruan, zu suleizean arramaka ariko zeralarik, nik dasaizut.

HAMLET: Ene, Opele, ederra!ERREGIÑA: (Gorpuaren gameta loreak edatuz). Loreak loreari; agur! Nere HAMLET'en emaztea izango intzalakoan netxionan; ire ezkontoea lorez apaindu nste niñan, neska goxo ori, ta ez ire illobia.

LAERTE: Oi! Elkaitz bat amarretan irukoiztua erori deiñela, egipen gaiztoz ire adimen argitsua kendu ziñanaren buru madarikatuaren gaiñera! (Obigilleai) Ez bota lurrik oraiño, berriz ere, besarkatu bear dut eta. (Obi barrura yauzten da) Metatu orain zuen autsa il eta bizi gañean, zelai ai! Pelion (75) edo Olimpo urdiñaren tontor oztiña baiño goratuagoko mendi bat egin arte.

HAMLET: (Aurrerataz) Nor da, bere oiñazea orren txirriporroki darakusan ori? Bere atsekabezko izkuntzek izar orronai agindu ta, txundioak artutako entzuleak antzo, geldi erazten ditun ori? Emen duznte Hamlet danetarra (Obi batrura yauzten da).

LAERTE: Txerrenak eramango al du zure gogoa! (Hamlet´i lepotik ettzen dio).

HAMLET: Ire otoitza ez duk on. Ken itzak, arren, ire atzamarrak nere lepotik; Ez aserrekor, ez odolgaitza ez ba'nauk ere, badikat nere baitan ire sentzuna beldur izan bear dukan alako galbidetsu zerbait. Alde eragik esku ori!

ERREGE: Banandu itzazute!

ERREGIÑA: Hamlet, Hamlet! GUZIAK; Yaunak!



ORATI: Nare zaitez, nere yaun maitea, (Yarraigoko batzaek bananduta, iliobitik irtetzen dira).

HAMLET: Ots! burrukatuko naiz arekin, auzi onengatik nere betazalok geiago igitu ez ditezan arte.

ERREG1ÑA: Zein auzi, ene semea?

HAMLET; Maite nun Opele; Berrogei milla nebak ere, bere maitasun guziaz, ezin lezakete ainbatu neronen au. Zer egingo ukek argatik?

ERREGE: Oi! ero dago, Laerte!

ERREGIÑA: Arren eta arren, utzazute!

HAMLET: Tximista gorria! Erakuskidak zer egin nai dekan. Negar egin? burrukacu? barutu? ire burua urratu? ozpiñik edan edo muskertzar bat yan? beste ainbeste egingo dut nik. Zinkuriñatzera al ator? Opele'ren illobira yauzteaz niri aup egitera? Lurpettt adi bizirik arekin eta orixe egingo dikat nik ere, eta mendiez mintzatu aizan ezkero, irauli ditzaketela gure gaiñean goldelurcak milloika, gure kon(76) mendia garatxo bat iduri utzi dezakan arte! Ta deadarretan lelatzen ba'aiz. ik aina ots egingo dikat!ERREGIÑA: Zorakeri utsa da au. Bere oldarrak onela eragingo du alditxo batez Be real a, usoa bere urreantzeko bikiak sortu zazkionean bezain otzana, isillik geldituko da. (77)HAMLET: Entzun, zalduna. Zer dala ta orrela ari zera nirekin? Beti maite izan zaitut. Baiñan ez zaio axolik; naiz ta Erkule'k berak al duna egin, katuak man egingo du ta zakutrak bere aldia izango.(Irtetzen da).

ERREGE: Arren, ene Ocati maitea, lagun zakizkio. (Orati irtetzen da) (Laerte'ri) Sendo ezazu zure eroapena lengo gabeko gure izketaz. Goazan gure arloa laxterkatzera. Gerturde maitea, zain ezazu zure semea. Illobi onek oroigallu bizidun bat daukake. Laster dakuskegu narealdia. Anartean, ari gaitezan egonarriz. (Ba doaz).

II GARREN AGERRALDIA

Gasteluko gizategi bat. Hamlet eta Orati sartzen dira.

HAMLET: Aski da orreczaz; bestea dakuskezu orain. Oroitzen al zera gora bera guziez.

ORATI: Oroitu, ene yauna!

HAMLET: Nire biotzean, ene adiskidea, loa galerazten zidanalako burruka ba-zan eta, matxinatuak bilboctaa (78) baiño mindurikago nengon. Ausarki, ta donetsia bedi orrengatik ausardiayakin bear dugu ba, on zaigula batzutan gure arinkeria, gure asmb elduenek uts dagitenean — eta onetxek irakatsi bear digu yainko bat badagola gute eginaiak zuzentzen dituna, alik zakarkien guk atontzen ba'ditugu ere..(79).

ORATI: Egi utsa da ori.

HAMLET: Nere ontzigelatik irten eta, nere zagonaz estaldua, illuntan aztamuka banoa aiengana, Nere gogoa egin nun; aien bidari zorroa atzeman eta nire gelaratu nintzan, azkenik. Beldurraren



begirune guziak alde batera utzi ta aien idazki nagusiko züdaia apurtzeraiñoko kemena artu nun. Antxe arkitzen dut, Orati, erregezitalkeri au: Danemark'aren, baita Englanderriaren osasunari ere dagozkien askotariko izpideez ondutako agindu agiri bat, eta, neri buruz, aiek amalau zaku ta mamuak! iraknm baikoz, epe artu gabe, aizkora zorrotzeko gelditzeke ere, lepo egin bear zidaten.

ORATI: Ba liteke ori?

HAMLET: Emen duzu idazkia; Irakurrazu astiroki. Entzun nai al duzu ordea, Nola ari izan nintzan?

ORATI: Bai, arcen.

HAMLET: Onela burua zitalkeriz saretaratua ikusiki —itzaurrea antolatu baino len antzerkiyaia asirik—, eseri nintzan, agindu berri bat asmatu ta aratzarazki idatzi egin nun. Aldi batean, nik, gure aundimaundiek bezela.. arazki idaztea zarkeritzat artu ta antze ori aztutzeko alegiñak egin nitun; garai arcan ,ordea, berebiziko laguntza egin zidan. Nai al duzu yakin idatzi nunaren mamiña?

ORATI: Bai, nagusi maitea.

HAMLET: Erregeren eskabide estu bat: England erria aren zergaduru zintzoa dalako, bioen maitasarrea, palmondoa iduri, garata bear dalako, bakea beti garizko buruntza eraman eta aien adiskidetasunaren batz korapilloa izan bear dalako, ta onelako "lako" edo "lakio" askorekin. idazki ura ikusi ta irakurri ala, eztabaida aundi naiz txiki geiago gabe, eramaleak il erazi zitzala, aiei aitortzeko astirikere ez emanda.

ORATI: Nola zildaikatu zenun?HAMLET: Ontan ere izan nun Yainkoa aldeko. Ba neukan sakelan aitaren eresruna, Danemark'eko zildaiaren eredua. Jdazkia, bestearen antzera, tolestu, izenpetu, zildaikatu ta aren lekuratu egin nun, aurordea ezagun ez zalarik. Biaramonean izan zan gur« itxasyazarra ta ba dakizu gero gertatua.

ORATI: Beraz, Guildenstern eta Rosencrantz beren ondamenera doaz?

HAMLET: Biotz biotzez artu zuten egiteko au; ez dut aiengatiko garbairik; beren ondamena beren usarteen ondorekoa da. Galbidetsua da txikiarentzat bi aitziko indartsuren ezpata ankerren artean sartzea.

ORATl: Au erregea!

HAMLET: Ez al duzu uste orain dagokidala bera baita aita il, ama galdu, yauralkiaren eta nere itxaroen artean sartu, ta orrelako azpikeriz nere biziaren bilia amua bota zunaez al da zuzenbide. utsa, beso onen bidez berari bereak ematea? Ta ez ote da ogena, gure endaren minbizi orri gaiztakeri berriak egiten uztea?

ORATl: Laxter yakin eraziko diote England'tjk egitekoaren ondorea.

HAMLET: Laster iango da. Bitartea, ordea. nere dut eta gizon baten bizia yesusean badoa. Biotzez garbat naiz. ordea, Orati maitea, Laerte'ri egin nion geikeriaz, nere auziaren irudian arenaren antza baitakust, Nai dut arekin adiskidetu; baiñan, egia esateko, aren lorraren abarrotsak sumindu niñun neurriz gora.



ORATl: Isilik! Nor ote dator? (Osric sartzen da).

OSRIC: Guziz ongi etotria, yaun ori, Danemark'era itzultzean. (80).

HAMLET: Nire esker apalenak zuri. (Orati'ri berezian) Ezagutzen al duzu, mari burduntzi au?

ORATI: Ez, nagusi maitea.

HAMLET: Yainkoaren ederra daukazu, beraz, ogena baita ura ezagutzea. Lur asko ta aberaskarriak dauzka. Abere bat abereyauna baldin ba'da, erregearen maiean daukake bere aska. Belatxinga bat da, baiña dasaizudanez, zimaur ryabe aundia

OSRIC: Yaun maitagarri ori, astirik baldin ba' zenu, gauza bat yakin nizuke, Errege yaunaketz.

HAMLET: Gogo gogotik artuko dut, zalduna. Erabilli zure ginbailla bear danez. Bururakoa da.

OSRIC: Anitz esker, yaun ori, bero aundi bat ari da.

HAMLET: Ez orixe. siñetsidazu, otzotz dago; aizea iparraldetikoa dugu.

OSRIC: Izan ere, yauna, otz samar da.

HAMLET: Ala ere, berobero ta sargon dagola iruditzen zait, ala nere zozkoa..

OSRIC: Saperoa, nere yaun ori, oso sapa dago, esan genezake. . . ez dakit Nola esan. Baiña, nere Yaun ori, erregeak agindu dit adiraz dezaizudala ixpixo aundi bat egin dula zure alde: ona emen aria

HAMLET: Arren. oroi zaitez kaiolarik).(Ginbailla yanzteko daskaiolarik).

OSRIC: Ez, nere yaun maitea; aisekiago nago onela .egitan. Laerte gaztea etorri berria dugu. Zaldun oso bat, nere ustez, tasun bikaiñenez yoria. guziz lagunkoia ta iduri ederrekoa. Egiazki, artzaz bear danez minfzatzeko, gizalegearen erakuslea ta egutegia da, artan aurkituko baituzu zaldun batek nai ditzaken gain guzien bilduma.

HAMLET: Zure zeintzeak, yauna, ez dio kalte egiten noski. Ba dakit, ala ere, aren ongien billabidea egitealf oroimenaren zenbakiztia zoraraziko ¡ukela, au girabiraka ta ontzi arin aren atzean gelditurik. Baiña, gorapenaren egian, irispide aundiko gogotzat daukat eta aren barreneko tasunak, bakanak eta bikaiñak. Artzaz. bear bezda mintzatzeko, bere idekoa bere ispillua da, ta aren antza artu nai ¡zango ¡uken edozein, aren itzala ta ez besterik.

OSRIC: Egi agiazki mintzatzen zera artzaz, nere yauna.

HAMLET: Baiña, egokitasuna? Zertako estaitzen dugu zaldun ori gure arnas zakar baiño zakarragoaz?

OSRIC: Yauna?



ORATi: Ez ote genezake elkar ulertu beste mintzoera batez? Zuk ba dagikezu noski.

HAMLET: Zer dala ta aipatzen didazu zaldun ori?

OSRIC: Laerte?ORATI: Bere sakela utsik dago onezkero: Bere urrezko itzak oro aitu dira.

HAMLET: Berbera, yauna,

OSRIC: Badakit ez yakiña ez zerana . .

HAMLET: Ai ba ziña; Ala ere, egia esan, ez lidake orrek on aundirik egingo. Beraz?

OSRIC: Ez zera ez yakiña Laerte'ren bikaintasunari buruz...

HAMLET: Ez dut ori aitortzeko bekokirik, arekin bikaintasunez nire burua berdintzeko beldurrez; gizon bat ongi ezagutzea, norbera ezagutzea da ta.

OSRIC: Esan nai dut, yauna, aren iskilluari buruz; Damaioten ospearen arrauz, ba, antze ontan ez dauka berdiñik.

HAMLET: Zein isküllu da arena?

OSRIC: Ezpala ra sastakaia.

HAMLET: Bi iskillu ditugu oriek; baiña tira.

OSRIC : Erregek, yauna, sei zaldi marrokotar yokatu ditu arekin; auen aurka, diotenez, Laerte'k ipiñi ditu sei ezpata ta auzi prantzitar, dagozkien txikerrekin; itoltzak, ugalak eta abar. Uztarretako ira, guziz gogarakoak dira, ziñez, ta ezpatasagarrai oso egokiak; uztar bikain bikaiñak eta agoxuriz asmatuak.

HAMLET: Zeri diotsazu uztarrak?

ORATI: (Berezian Hamlet'i) Ba nekin, amaitu baño len, ertzeko oarretara yo bearko zenula.

OSRIC: Uztarrak, yauna ugalak dira.

HAMLET: Izena obeki lioakioke gauzari, baldin suaga bat ba'generama gerritik zintzilika; anartean, ugalak eritzi ditzagun. Baiñan goazan arira ;sei zaldi marrokotar, sel ezpata prantzitar beren txikerrak eta agúxuriz asmatutako iru ugalen aurka; auxe da ixpixo prantzitarra danetarraren aurrean. Eta zertarako ipintzen da, diozunez, guzi au?

OSRIC: Errege, yauna, ixpixoa egin du, zu ta Laerte'ren arteko amabi oldarralditan ark, iru ukaldiz gora, zuri gainditu ezetz; Laerte'k ixpixoinatu du, amabitan bederatzi baietz, eta bereala egingo litzake ekiñaldia, baldin zuk ba zenerantzu.

HAMLET: Eta ezetz baldin ba'darantzut?

OSRIC: Esan nai dut, yauna, zure aurkezpena ekiñaldian.



HAMLET: Emen, etxarian egurastuko naiz; Erregek ba'letsa, auxe da neretzat ekinordua; ekar ditzatela ezpatak, baldin zaldunak nai ba'du, ta Errege artan ba'dago, ixpixoa irabazieraziko diot al ba'dutl ezezkoan neregain alkea ta ukaldiak.

OSRIC: Orrela emango dut zure berri?

HAMLET: Orrelako esannaiaz; zore aldetiko itz apain guziaz.

OSRIC: Artu nere menpetasuna zure ardura pean.HAMLET: Beti zurea, beti zurea (Osric ükitzen da) On du bere ardura artzeko eskatzea: ez baitago ori beregainduko luken mingaiñik.

ORATI: Arrautzkuskua buruan daroalarik, lasterrari eman dion egabera bat da.

HAMLET: Edoski baiño len, ugatzari agurka ari zan. Txitaldi bereko beste askok bezela —ta orrelakoengatik lelotzen da, dakustanez, gizaldi goiarin au— eguneko mintzoera ta gizarteko azalkeriak besterik ez dilu beretu: iritzi aldakor eta iñarrosienen oldarrari utziak dabiltzan bitspillak iduri; aztarrenatzello aiei putz egin ala, agur bunbulloak.(Zaldun bat sartzen da)

ZALDUN: Yauna, Erregek bialdu zkun geznari Osric gaztea ta onek, itzuli ta etxarian aren zai zaudela esan dio. Bidaltzen nau, ba, Laerte'kin ekiñaldia egiteko asmoetan ba'dirauzu ala epe luzeago attu nai ba'duzu yakiteko.

HAMLET: Nire asmoetan nago; Erregeren naierara nauzu. Laerte gerturik ba'dago, ni ere bai; oraintxe, ala noiznai .orain bezain ezertako ba'nago.

ZALDUN: Errege. Erregiña ta guziak eltzen dira.

HAMLET: Ordu onean.

ZALDUN: Ekiñaldia asi baiño len, Laerte'ri txera ona dagiozula nai du erregiñak.

HAMLET: Aolku ona ernaten dit.

ORATI: Ixpixoa galdu egingo duzu, nagusi.

HAMLET: Ez dut uste. Frantzi'ra yoan zanetik, tai gabe ari izan naiz. Irabaziko dut aldeaz. Ezin irudi zenezake, ordea, emen biotz aldean, artzen dudan miña; baiñan ez da axolik.

ORATI: Ortara ezkero, yauna...

HAMLET: Ergelkeri utsa da; baiñan emakume bat, beafbada kezkaraziko luken alako biozkada bat da.

ORATI: Zure gogoak zerbait usna ba'deza, men egiozu. Erisko zaudela ta ez etortzeko esango diet.

HAMLET: Ez orrelakorik. Ez ditut aztiantzak ezertan artzen; Txolarre bat ere ez da erortzen Yainkoak nai ez dularik. Au ba'da nere ordua, ez dago etortzeko; etortzeko ez ba'da, auxe da; ta au ez ba'da, etorriko da ala ere; gertu egotean datza gttzia. Utzi bearko dunaren yabe inor ez



ba'da, zer doakio goiz naiz berandu uztea? Dana dala. (Erregea, Erregiña, Laerte, Osric eta yarraigoa sartzen dira, gerrenak eta eskuzorroak dakarzkitela; mai bat eta ardo pitxerrak).

ERREGE: Zatoz, Hamlet, zatoz eta ai ezazu esku au nigandik. (Laerle'ren eskaa Hamlet'enean ipintzen da Erregeak)

HAMLET: Indazu, yauna, zure barkamena: Iraindu zaitut baiñan askctsi nazazu, zaldunlegez. Entzuleok badakite, ta zerrorek entzun bide duzu, zein larri nagon zorakeri gorriz. Zure izaeta. izen on eta biotzondoak mindu al izan ditun nire egiñak oro, zorakeriak zirala aitortzen dut emen. Hamlet'ek iraindu ote zun Laerte? Ez Hamlet'ek iñoiz ez. Hamlet'ek, beretik eta bercera ez dalarik, Laerte iraintzen ba'du, ez da Hamlet ari dana; Hamlet'ek gaiztesten du ori. Nor ari da, ba? Aren erotssuna: Eta ori orrela ba'da, Hamlet'iraindwetakoa da, bere erotasuna Hamlet gaisoaren etsai izanik. Yauna, batzaf onen aarrean edozein asmo gaiztoren nire ukatze au entzunda, zuritu nazazu zure gogo zindozindoan, etxe gaiñean gezia irauzi ta neronen anaia sakaildu ba'nu bezela.

LAERTE: Nere biotza naikotzen da, bere bultzak gettari ontan, apenera zirikatu bear ba'mñu ere. Nere izen. onari dagokiona, ordea, berezian uzten dut eta ez dut nai ongoak egiterik, ebazle zar eta itzalgarrienengandik bakearen aldeko iritzi zuzena iritxi dezadan arte, nere izen orban gabe geldi dedin. Anartean, eskeintzen didazun adiskidetasuna ontzat artu ta ez diot uts egingo.

HAMLET: Gogotik artzen dut eta anai arteko ixpixo ontan zintzoki yokatu nai dut. Emazkiguzu ezpatak, ¡ots!

LAERTE: Ots! bat neretzat.

HAMLET: Yo muga izango natzaizu, Laerte. Nere ez yakiteak dizdiraziko du zure antzea, gau illun illunean izarrak iduri.

LAERTE: Parre dagizu nere bizkar, yauna. HAMLET: Ez orixe, ala Yainkoa.

ERREGE: Izkiezu ezpatak, Osric gaztea. Ixpixoa ba al dazaguzu, Hamlet semea?

HAMLET: Guziz ongi, yauna: Aulenaren alde yokatu duzu.

ERREGE: Ez dut beldurrik, Biok ikusita zauzkat; bera obea ba'da ere, damaizun aldeaz naikoa dugu.

ERREGE: Aztunegia da au. la beste bat.HAMLET: Au ongi zait. Ezpata auek luze batekoak al dira?

OSRIC: Bai, nere yaun ori. (Ekiñaidirako gertatzen dira).

ERREGE: Yarri itzazute edontziak mai orren gaiñean. Hamlet'ek lenbiziko edo bigarren ukaldia eraan ba'deza edo irugarren oldarraldian ainbestez ainbeste biur ba'deza. su egin ditzatela arres! guziek beren kañoiak. Erregeak edango du Hamlet'en amas; oberako ta !au errege yarraikiek Danemark'eko burestunean eraman dutena baiño txirlatri yoriagobat botako du edontzian. Izkidazute edontziak, eta arratzak turutari, turutak urrutiko suagaliari, suagak zerutari, zeruak lurrari iragarri dezaiola: "Oraintxe edaten du erregeak Hamlet' en osasunerak". Ots, asi zaitezte; ta zuek, ebazleok, begi zoli izan.



HAMLET: Ots.

LAERTE: Ots, yauna, (Ezpataketan ari dira}.

HAMLET: Bat.

LAERTE: Ez.

HAMLET: Erabaki.

OSRIC: Ukaldi bat, ukaldi oso ageri bat,

LAERTE: Ongi; Bemz.

ERREGE: Gel; ekardazute edaria. HAMLET zure duzu zirikatu bear txirlarri au. Zuri eskeinl (Turutotsa ta suagadak urrutian) Emaiozute edontziaHAMLET: Oldarraldi au amaitu nai dut len; Utzazute or une txirlarri au. Zuri batez. Ots! (Ari dira). Beste ukaldi bat, zer diozu?

LAERTE: Ikutua, ikutua, aitortzen dut.

ERREGE: Gure semeak irabaziko du.

ERREGE: Lodi dago ta arnasurri. Zatoz, HAMLET, torizu nere eskuzapia ta legor ezazu betartea. Erregiñak eure zorionerako edaten du, Hamlet.

HAMLET: Andrea. . .

ERREGE: Ez edan, Gerturde!

ERREGIÑA: Edango dut, yauna, azketsidazu. arren.

ERREGE: (Berezian) Edontzi zitaldua! beranduegi da.

HAMLET: Ez naiz ausartzen oraindik, andrea; bereala edango dut.

ERREGIÑA: Zatoz aurpegia legor dezaizudan.

LAERTE: (Berezian erregeari) Oraingoan yoko dut, yauna.

ERREGE: Ez dut uste.LAERTE: (Berehiko) Eta ala ere, barneak ximiko egiten dit.

HAMLET: Goazan irugarrenera, Laerte. Yolas utsean ari zara. Arren, ekin zure indar guziaz. Umegorri batetzat artzen ote nauzim beldur naiz.

LAERTE: Ori diozu? Ots, ba. (Ezpataketan ari dira).

OSRIC: Utsa, batezbaten aldetik.



LAERTE: Ar zak ori. (Laerte'k zauritzen du Hamlet: gero, indarka ari dirala, izkilluak trukatu ta, Hamlet'ek Laerte zauritzen du).

ERREGE: Banandu itzazute; sumindurik daude.

HAMLET: Ez, goazan berriz (Etregiña erortzen da)

OSRIC: Begiratu erregiña, gel!

ORATI: Odoletan daude biak. Zer da ori, nagusi?

OSRIC: Zer da ori Laerte?

LAERTE: Ara, neronen lakioetan atzituta ollagor bat antzo, Osric, neronen belzkeriak iltzen nau zuzenbidez.

HAMLET: Zer du erregiñak? *

ERREGE: Alditxartu da odola ixurtzen ikusi la.

ERREGIÑA: Ez, ez edaria, edaria. . . Oi, ene Hamlet maitea, edaria, edaria! Zitalkaturik nago. (Iltzen da).

HAMLET: Oi doillorkeria! Eup! itxi ateak. Salkeria! billatu.

LAERTE: Ementxe duzu, Hamlet; Zureak egin du, Hamlet; ez dago lurrean gaizkatu zaitzaken osagarririk. Ez duzu ordu erdi bateko bizirik. Eskuan daukazu izkillu etoia, muturdun eta zitalkatua. Azpikeri zikiña nere kalte biurtu da. Emen nauzu iñoiz ez yeikitzeko berriz. Zure ama edendurik dago. Ezin dut geiago. Errege, errege, da erruduna.

HAMLET: Ezpata muturra edendua ere! Ea, ba edena, egin zure lana. (Erregea sakailtzen du).

GUZIAK: Salkeria, salkeria!

ERREGE: Oi ,alde zakizkidate oraindik adizkidcok. Zauriturik bakarrik nago.

HAMLET: (Ezpaiñetan edontzia ipintzen diola) Tori, i, sendi nasle, «riotzegille, Danemarkar madarikatu ori.Ustu ezak edontzi au. Ez al zegok ire txirlarria emen? Arrnikio ene amari. (Erregea iltzen da}.

L.AERTE: Berea artu du. Beraxek atonda du edena. Azketsidezaiogun elkarri, Hamlet zindoa. Ez bitez nireeriotza ta nire aitarena zure gain, ez ta zurea niregain ere! (Iltzen da).•

HAMLET: Yainkoak azketsi zaitala! Ba narraikio, Nireak egin du, Orati. Erregiña zorigabea, agur! Zerok, larrialdi ontan zurbil eta dardarka ari zeratenok, agerraldi ontako ikusle mintzul eta entzuleok, astirik ba'nu —Eriotza, ertzain anker onek atzitzea ez baitu gerokotzen— ene, esan nezaizueke... baiña ala biz. Orati. illa naiz ni; zu bizi zera; Azal ezazu nere ibilpidea ta zuritu nazazu ez dakitenen begietan.



ORATI: Ez uste ori. Geiago nauzu antziñako erromarra danetarra baizik. Badago oraindik edari apur bat.

HAMLET: Gizon ba'zera, ermaidaz» edontzia; Utzazu, ala Yainkoa! eukiko dut. Ene Orati maitea, gauzak orrela ez ezagunak gelditu ezkero, ori izen laidotua nere ondoten biziko dana! Zure biotzean iñoiz artu ba'niñuzun, zaude aldi batekoz zorionetik urrun eta atsattu oiñazez gizarte gogor ontan nere egiñak yaulkitzeko. (Guda etesia artun; danbadak benago) Zer guda ots da ori?

OSRIC: Poloni'tik garaile datorran Fortinbras gazteak guda agur au egiten die England'eko ordezkariai.

HAMLET: Oi, iltzen naiz, Orati. Eden indartsuak nire gogoa azpiratzen du osoro. Ezin bizi naiteke England'etiko berriak entzuteko. Alabaiñan, Fortinbras errege autatuko dutela iragartzen dut; ba'du bere alde nire aots illurren au. Esaiozu ori, bultzatu nauten gertari aundi ta txikiekin. Gaiñerakoa isilla da {Iltzen da).

ORATI: Biotz zindo bat zartatzen da orain. Gau on, nagusi maitea. Aingeruen egaltotsek lo eragin dezaizutela! (Guda eresia urbil) Zergatik datoz onaraiño arratzok?(Fortinbras eta Ordezkari englandarrak sartzen dira arratz, ikurrin eta laguntzarekin).

FORTINBRAS: Nun'dago ¡kuskati ori?

ORATI: Zer nai duzu ikusii1 Dordorik naiz arridurarik baldin ba'da, ez billatu geiago.

FORTINBRAS: Gorpu meta onek sarraskia aldarrikatzen do. Balbe ano ori, zer orrits atontzen duzu zure arpe betikoan, onen ankerki, zartada batez, onenbeste buruzagi lur yotzeko?Len. ORDEZK: Ikuskari au izugarria da, ta beranduegi dakarzkigu England'etiko berriak. Aginduak bete ta Rosencrantz eta Guildenstern il dirala entzun bearko zuten belarriak sorgor daude. Nork emango dizkigu eskerrak?

ORATI: Ez bere aoak, zuei esker egiteko bizirik ba'Iu ere. Ez baitzun iñoiz aien eriotzerako agindurik eman. baiña kinka beltz ontan, zu, Poloni'ko gudatik, eta zuek, England'etik eldu zeraten ezkero, agindu ezazute gorpuok ilmai baten gaiñean yartzeko agirian, eta utzaidazute oraiño ez dakin gizadiari, gauza auek Nola gertatu diran desaiodan. Entzuifgo dituüute egipen lizun, odoltsu ta izaerakalteak; ustegabeko ebazkuntzak; itsumustuko gizailtzak, maltzurkeriak eta indarrak eragiñiko eriotzak, eta, amaitzat, beren egilleen buruen gain eroritako asmo utsegiñak; Guzi au yaulki dezaket, ziñez,

FORTINBRAS: Entzun dezagun, !en bai len, eta dei dagiegun aundikiai batzarrera. Nik neronez, miñez artzen dut nere zoria. Ba ditut antziñako eskubideak yaurerri oni butuz, ta, abagune au dala bide, ezagunareziko ditut.

ORATI: Orretzaz ere mintzatu bearko dut. berekin beste asko daramaken aots baten izenean. Ari gaitezan, ordea, astirik galdu gabe, gogoak nasturik oraindik diralarik, okerrez riaiz azpikeriz, zorigaitz geiago gerta ez daitezan.FORTINBRAS: Lau buruzagik daramatela Hamlet il maira gudari gisa. Yauralkira ezkero, errege aundi bat izango baitzan. Gudarien eresiek eta guda illetaek itz dagitela, goraki, aren eriotzagatik. Eramazkizute illotzak. Onako ikuskari au, gudatokiari dagokio ez leku oni. Zoazte! Agindu gudariari su egiteko.



(Il eresia. Irietzen dira gorpuak daramazkitela.gero suaga danbadak entzuten dira}

A M A I A.O A R R A K

LENBIZIKO ATALA Lenengo Agerraldia

1 . Ez dakigu ziur noiz idatzi zan "HAMLET". Ezta noiz ta nun lenengoz antzeztu zan ere. 1600 edo 1602' garren urtean idatzi zala Uste dute geienek.2 . Entzuleen gogoa bestetara eramateko ipintzen du Shakes¬ peare'k Beñat'en izketa au. Beñat'ek izarra beatzaz darakusan artean, IRATXOA beste aldetik agertzen da.3. Orati'ren itz auetatik argi ikusten da "HAMLET" idaztean, Shakespeare'k idatzi berria zun "YULI KAISAR" ez beterik zeukala irudimena. "Izar ezatsua" illargia da.Eleketa onen bidez, Shakespeare'k entzuleen gogoa barraiatzen du, berriz ere, IRATXOA'ren sarreraz geiago ikara ditezan.Bigarren Agerratdia4. Zimardika edo itz yoko bat dugu emen. "Kin" (aide) ta "Kind" (on) itzak darabilzki Shakespeare'k. Guk "lenbiziko" ta "irebiziko" erabilli ditugu oskide yoko bat dala gogoraturik.5. WITTENBERG'eko Ikastetxe Nagusia ez zan 1502' garren urteraiño irasi, Shakespeare'k ordea, ez dio axolarik ematen orrelako utsai.6. HIPERION edo APOLON beste izenez, Edertasunaren Yainkoa zan elendarren baitan.7. Apolo'k era Diane'k amalau semealabak il zizkiotenNIOBE ori, ama oiñazearen irudkzat gelditu da.8. "OE KUTSUTURA" ("incestuous sheets"). Arrebatzako ta nebatzakoen (koñataen) artean ezkontza, aidekeria zan aldi artan.Iragarren Agerraldia9. "Udaberrialabak": loteak.10. "TENDERS" itzaz Shakespeare'k dagizkin zimardikak. euskerara biurtzeko "eskain" erabilli ditut nik.Laugarren Agerraldia11. Izan ere, HAMLET bera dugu, akats bat dala bide, bere tasun eta onbideak oro ondatzen dituna. Emen ere, eleka luze onen bidez, entzuleak bestetaratzen ditu Shakespeare'k, IRATXOA'ren sarreraz arritu ditezan.Azkeneko neurtitzak:" . .the drtim af eale Doth all noble substance of a doabt to his ouwn scandal". ulerkaitzak dira.12. "NEMAI'ko leoia". Erkule'k erail zuna.Bosgarren Agerraldia 13 "LETAI", oroitezaren ibaia zan.14. HAMLET'ek eiztariarena egiten du. Bere buru nastua agertzen asten da. Ondorengo neurtirzetan agiri da, arrigarriki, HAMLET bere zadorra esateko ta isiltzeko beraren buruaz burrukan.15. PATRIZI GURENA (Done Patrizi), Ireland'eko zaindaria.16 . "Hic et ubique?". Laterazko esakara: "Emen eta orotan?"17. "Itz auetan dago —Goethe'k dio— HAMLET'en yokabide guziaren giltza".BIGARREN ATALA



Bigarren Agerraldia18. "ANAI". Erregeek elkarri ematen diete izen ori.19. Ba daukagu emen, berriz, Shakespeare itz yokotan; izan ere, ba da zale.20. "FISH MONGER"' arrainduna esan nai du. baiñan, itzaizunez (metaforicamente) estalgille adiratzen du.21 . "BIRIKA KARKARBERAK". Antziñan, barrearen tokia birikaetan zegola uste zuten. "Tickle o'the sere" dio Shakespeare'k. "Sere" suizkilloaren ziur morroilloa zan. "Tickle o'the sere", morroilloa arin eduki ta tiroa errez botatzen dun suizkilloa esan nai du, beraz.22. "AUR KABIALDI BAT" ("...an evrie of children"). Bere aurkakaok ziran antzezlari taldeak ukitzen ditu emen Shakespeare'k Erregearen Kapera'ko mutikoak ati ziran aietan.23 . London'eko "Globe Theatre" (Shakespeare beta ari zan antzokia) ukitzen du oraingoan. Sorbaldan lubüla zeraman Erkule bat zeukan aitziñean antzoki onek.24. JEPTE'k (Ikus Idazteuna, Ebazleen liburua, "XI ta XII) bere alaba il zun Yainkoari egindako eskeintza bat zala ta.25. " . .zure aotsa. . . ez zartatzea". Emakume irudia egiten zun mutil gazte bat da "andereño ori", orduko oiturari yarrai. Gizaroratzean aotsa dagin aldaketa ukitzen du HAMLET'ek. Utrezko diruek ba zuten estun edo uztai bat; onen barman bakaldunaren irudia xegon. Uztaibarruraiño zartatutako edozein diru, artuemanetik baztertua zan.26. "Prantzi'ko aztoreduna iduri". Englandarrek prantzitarrak gutxiesten zituten arruntekotzat zeukaten eizatan ari ziralako.27. Zati au, bere aldian noizbaitekoa bazan eraz idatzi zun Sbakespeare'k beren beregi. Orretxegatik, gure lenbiziko olerkari Detxepare zanak geien erabilli zun neurtizkeraz egin dut nke euskeratzea (orain asko erabiltzen ba'da ere)28 . "Arako zaldi gaizkiñaren barnean". Troya artzeko gerkarrek egin zuten zurezko zaldi aundia.29 . Idaztune au (baita antzerki ontako besteren bat ere), Lord Burleigh'en aurkako iñarrosaldi bat da. Burleigh, Elisabete erregiñaren yaurlaritza buru zan eta bide antzezlariak (actores ambulantes) sarkiltzat artu ta zigortu egiten zitun lege bat eman zun.IRUGARREN ATALALenbiziko Agerraldia30 "Bat ez, besre guziak". Erregearentzako zear esana.31 . ". . .batbateko erabaki au artu dut". Erregea beti dugu Hamlet'en alderantzia: eragikor eta zirt edo zartekoa.Bigarren Agerraldia32. TERMAGANT. Izen au zemaioten zaldunirakurgaietan (libros de caballerias) mairutarren Yainkoari. Lagun izugarriaren irudia egiten zun antziñako antze idaztietan.33 . Erdi Aroko misterioetan ERODE dugu tirano anker ta uzuaren eredua.34. Bere buruaz oldozten ari da HAMLET itz oriek esatean.Ba daki gizaeredu ortatik oso urrun dagola bera. 35 . England'erriko esakun batek dionez, gizon baten itzak ez dira bereak mingatu ditun ezkero,36. Yuli Kaisar Senatuan il zuten. Shakespeare'k Kapitoli dio, itz yokoa obeki egiteko, nunbait.37. "Zurezko zaldia" ("Hobby horse") zaldi gizon bat zan. (Gure Zuberoko "Zamaltzaiña'ren antzekoa") Puritanoek debekatu zuten dantza ori.38. "ITZAURREA". Itzaurrea (prologoa) esaten dun antzezlaria.39. "Ogei ta amar biderretan" Badatorkigu, berriz ere Sha¬kespeare noizbaiteko neurtizkeraz, Lengoa bezalaxe euskeratu dut.

40 APOL edo POIB; eguzkia.41 . NEPTUN. Itsasoaren Yainkoa.42. Erregearen galde ontatik ezautzen dugu antzerki mutuaz ez dala oartu; ERREGIÑA ta Poloni'rekin elekan edo.



43. ERAKUSLEA. ("Chorus" dio Shakespeare'k) ; ez zan ordun talde bat griegoen artean bezela; antzeztutiekoa aurkezten edo erakusten zun. antzezlari bat baizik.44 . HEKATE. Sulezeetako Andre Goikoa.45. 1538'garren urtean. Urban Dukea, Gonzaga batekin ezkondua, il zan, Luigi Gonzaga dalako batek edendua. Gertari ortatik dator, nunbait, antzerki ori.46. Shakespeare'k idazten zun aldian antzezlariek ez zeukaten sari yakiñik. Beren antzearen eta irabaziaren arauz yasotzen zuten dirua.47. "Belarra azten daiño, zaldia gosez il", dio England erriko atsotitzakIrugarren Agerraldia48. "Ogiz asea". Idazteun'etik artutako esakuntza (Ezekiel. XVI, 49)49 . Ez dakigu zein alegi dan ori. Tximuak tellatuan txori saski bat ¡dekirik, aiek egaz egiten dakusa?: ta, bere antzarpenoldeak eramana, berak beatc ainbeste egitea nai du; saskian sarta ta arekin yauzirik, bere lepoa austen du.LAUGARREN ATALALenbiziko Agerraldia,50. Erregiñak gezur dio bere semea zurirzeko. Ba dakigu HAMLET'ek ez dula egin orrelako damu negarrik.Bigarren Agerraldia51 . Poloni'ren gorpuaz mintzo da HAMLET.52. Adigaitzak ditugu itz oriek. HAMLET bere buruarekin mintzo da; orfik datoikigu illuntasuna.Irugarren Agerraldia53. "Yan gaietan arra dugu nagusi bakarra" ("Your is your only emperor for diet") Ba dugu emen euskerara biurtzeko eziña zaigun itz yoko bar. Shekespeare'k, peare'k. Worms'eko dieta espetsua ukitzen du. Batzar) ortan (1521' garren unean) eta Karla V gana (empe¬ ror) maipuru zala, Luter agertu zan bere taigoa zuritzeko.54. "Beste lekura". Sulezea.Bosgarren Agerraldia55. England erriko ipuin zar batek dionez, okin baten alabak ogia ukatu zion Yesu'ri ta onek ontza biurtu zun aren txarkeria galentzeko.56. "BALENDIN CUREÑA", (Otsaillaren 14'gna.) neska mutillek eliiarri maitasuna agertzeko eguna da. Antsiñeko oitura zan ori lurralde askotan eta oraindik bizi da England errian.57. UTXORIGORRI. Antziñeko ziñestea zan utxorigorriak (pelikanoak) bularra mokoaz urratu ta bere kumeak beraren odolaz elikatzen ditula.58. Ezamillo (hinojo) ta laufrakak (aguileñas). Ezkontzasaldukeriaren irudia.59 . Bortusaia (boskoitz: ruda). garbaia adirazten du.60. Idibegi (margarita); aizunkeri ta gezurraren irudia.61 Sagubelarrak zintzotasuna adirazten duZazpigarren Agerratdia62. "Egurra acri biurtzen dun iturri ura". Latsun edo kareiturburuak ikutzen ditu. Zura uretan bustitzean, kararri egiten daia Uste izanik.63 "Asperen ondagin". Shakespeare'ren aldian, asperenek biotzari odola kendu ta bizia laburtu egiten dutelako ustea zuten.64 . Saratsa, zorigaiztoko maitaleen zugatza da.65. "Il beartzak". Ontatik eta len ikusi ditugun Opele'ren zenbait esakuntzatik, onen zorakerian maitasun griña (mania erotica) ba dagola ikusi diteke.BOSGARREN ATALA Lenenoo Agerraidia66 . Obigilleen arteko eltka au gizon eta gizarteari buruzko eztenkada barnekorra dugu.67. "Gaiztokiratzea" esan bearrean, "gaizkatzea" dio.68 . "Se offendendo". Emen ere, obigille zapartingarri orrek "se defendendo" (bere buruaren



alde) esan nai du, baiñan okerretara irtetzen zaio esakuntza.69. Obigilleak "ergo" (beraz) esan ordean, "argal" dio,70. Emen ba dago euskerara biurtu eziña dan itz yoko bat. Ingeleraz "arms" bi gauza esan nai ditu; iskilloak eta besoak.71 Itz yoko batzu ditugu emen euskaratzeko oso zaillak.72 . Ba dugu, berriz ere, beste ingelerazko itz yoko bat: "lie" erzan eta gezur esan adirazteko balio du ta.73 . Beste itz yoko: Ingelarazko "ground" itzak bide, zio esan nai du, baita lur edo lurgain ere.74 . Alexander Aundia. Plutark'ek dionez —ta ixtori gaietan Plutark du Shakespeare'k bere iturri nagusietako bat— gizon eder ederra zan eta bere yantziak atsontzen zitun usai gozoa egozten zun soin guzitik. Aren gorpuak ederrik eta dstelzantzurik gabe iraun ornen zun, eortzi gabe egon zan egun batzutan.75 . PELION mendi gora bat da Tesali'n. Ipuin zarrak dio¬ nez, erraldoiek yainkoekin burrukan ari ziralarik, mendi oii Osa deritzan beste baten gaiñean ipiñi zuten zetura eltzeko asmotan.76 . Ikus lengo oarra.77 . Erregiñak emen ere aldezten du HAMLET burutik egiten dala siñestarazi nairik.Bigatren Agerraldia78 BILBOES Ona emen Shakespeare euskal itz bat erabiltzen. BILEO'ak ontzietan erabillitako oinbillurrak ziran. Bilbo'ko burniz egiñak ziran eta ortatik izena. Ba darabil Shakespeare'k BILBO itza ere beste leku ba¬ ten ("The Merry Wives of Windsor". Act. I, Scene II. V, 167 eta antzerki beronen Act. III, Scene V, verse 115} Leku auetan ordea, "bilbo" ezpata. da; Bilbo'n egiñiko ezpata guziz aintzakotu bat.79 . HAMLET'ek bere buruaren aurka dagin gogartea dugu au.80. Ondorengo zatia (Osric'ekikoa) idazketa bamgarri ta arroputzez egiña, urbiltzen dan amai ikatagarriaren aitziaitzikoa da. Shakespeare maisu aundia dugu onelakoetan.



I Z T E G I AItz berri zale ez ba'naiz ere, ba daude euskeratze ontan itz berriak, naitanaiezkoak baititugu batzutan. Itz zarrak arkituko dituzu ere, irakurle, gutxi oituak, edo ta euskalki bat bakarrenak diranak; guziok gure ditugu ta erabilzeko zuzenbidean eta bearrean gera. Irakurtzeko lagungarri izango zaizulakoan ipintzen dut iztegitxo au, orietako itzez eratua.AAbagune. •— Mugon, garai; erderazko conyuntura, conjoncture. (B).

Adei. — Gizabide; cortesia, deferencia, deference. (BN bbaig). Gracia.

Agerraldi. — Escena. (Ager aldi).

Agertoki, •— Escenario. (Ager toki).

Aidekeri. •— Aideen arteko aragiketia. Incesto.

Aieru. — Gesto, visaje. (L).

Aintzindari. — Jefe: heraldo. (Aintzin tik) (AN, L . S.)

Aitor* — Testimonio. (G).

Aitzi. — Aurka, kalte ;contra. (S., arc.).

Aitzurdin. — (Aitz urdin) Marmol. Aker gizon, — "Satiro" adirazteko eratu dut itz ori.

Aldarrikatu. — Pregonar; predicar Aldarrikari; predica¬ dor. (B).

Alderrai. — Noragabe dabillana; errante, vagabundo. (B). Aldika. — Relevo, turno. (Bera L. Mendizabal).Alote. — Ezbai, zalantza: duda, Altxor. — Urreta, dirutza: tesoro. (G and don). Ameskeri. — Burtzoro, erokeri; delirio. Anartean. — Bitartean; mientras, entretanto. (Duvoisin). Ankuta. — Aunditsu, gurintxa; tumor. (BNs, R, S).Antzeztu. — (Antz etik Imitar, representar. Antzezlarri; representante, comediante. Antzerki: comedia, drama. Aven. — Asperkunde: venganza. Apendu; vengarse; Apentzaille: vengador. (G). Aoki. — Cortejo fúnebre. (AN,BCc). Aratz. — Garbi, txukun. (L1. Arantzurde. — "Porpentine" edo "puerco espin" euskeratzeko erabilli dut itz au,

Arbuio, Arbuiatu. — (BN, L, S) Desprecio, despreciar.

Aribide — Uso (Olabide, "Itunn berria", 417),



Atiketa. — Ocupacion, trabajo (Bera L. Mendizabai).

Arteskarra. — (S) Cible, but d'un tir; hito, blanco de un tiro. Arratz. — (B oñ) Tambor, timbal. Asmamen. — Facultad inventiva, genio (¿B, G?).

Atal — Parte, fragmento, ta emen, "acto de una obra teatral" Atzalgai. — Argumento (Atzaldu gai).

Atxillo. — Preso; Atxillotu: preso artu. Atxilloketa aurren yokoa da Bizkaian. Aupide. — (Autu bide) Voto. Auskortasun, — Fragilidad. Auzi yaun. — Ebazle, jueza ("Orixe").

Auzi egun. — Dia del Juicio.

Azalapain. — Afeite.

Azatuts, Azaluskeri. — Hipocrita, hipocresia (Olabide).

Azku. — Celo, afan, energia. (BNs. R).

Aztamakil. — Lanza. (Bera L. Mendizabal'i.

Aztatu. — (BNc) Tantear, sondra.

Aztiantza. — Augurio, presagio. (BeraL. Mendizabai).Aztondatu. — (BN s, R uzt) Averiguar, inquirir. Aztoredun. Halconero. (Aztore dun). Aztura. — Experiencia (Azkue, "Morfologia") .BBabeskin. — (Itz berri) Escudo.

Bakaldun. — (Itz berri) Monarca.

Bakide. — (Itz berri) Afin.

Balbe. — {B), Muerte.

Barano. — (S arc) Inguruan, alrededor.

Begirari, Begiraldi. — Centinela ta guardia esan nai dute; lenengoa Zubero'n eta bigarrena Lapurdi'n.

Barrandari. — (AN b) Espia.



Berme. — (BN, Le, Se) Fiador, caucion, garantia.

Betegin, Beteginizarre. — (Oihenart) Perfecto, perfeccion.

Bilbatu. — Tramar, urdir. Itzai buruz, "bilbea", sintaxis adirazteko erabiltzen dugu, Olabide'ri yarrai (V. "Itunberda" IX).

Biotzondo. — Sentimiento (V. "Qtixe". "Biotz Begietan",XXII).

Biurpen, Biurtzaille. — Traduccion, traductor ("Orixe").

Biurritza. — Sedicion (Duvoisin).

Bulko. — Idea (R uzt).

Bultzagai. — Incentivo (Bera L. Mendizabal).

Burnibizi. — Iman (Bera L. Mendizabal).

Burnioci. —Bronce (Bera L. Mendizabal).

Buruntza, Buruntzatu. — Corona ta coronar (Olabide).

Buruzut. — Altivo (L).

DDordo. — Calamidad, desgracia (Olabide).EEden. — Veneno; Edendu, envenenar. (B).

Ebazle. — (B) Juez, tercero en discordia.

Ebaztegun: Dia del Juicio. (Olabide).

Egitsari. — (B mu) Hazaña (V. Azkue, "Morfologia").

Egonatñ. — (G and bid ori) Paciencia.

Einhatu. — Equilibrar (de ein (BN, L, S) proporcion, me¬ dida) .

Ekeca. — (G ez) Oriente (egutera tik),

Ekurata. — (S) Detenerse, pararse.

Ele eder. — Literatura (Orixe).

Elihu. — (S) Abstenerse.

Elkaitz. — (BN, L. S) Infortunio.



Entzindu. — (B arc) Confiar. Entzites confianza. Entzinkors confiado.

Eortzi. — (AN, L) Enterrar. Eortzeta: entierro.

Erabeti. — (NB, L, S) Timido.

Erakusburu. — Ejemplo.

Eratorri. — Hacer venir.

Erbal. — Debil, achacoso, paralitico.

Ereskitza. — (Itz berri) Escala (musical).

Erkidego, — Sociedad, comunidad (Del L. Erkide: común, coparticipe).

Erregegai, Erregeseme. — (De Errege) Principe.

Eroapen. — (B) Paciencia.

Eskimet. — Alfiler.

Espen. — Censura.

Espetxe. — (Itz berri) Carcel.

Esteri. — Tamaño, estatura (B).

Etoi. — (G) Traidor.Etxari. — Sala (B) Ezain —

Ezain— Indigno Ofender, contrariar. (Zaitegi; Spokel en Antzerkiak 176 Orixe Urte guziko Meza ta Bezperak 56)Ezatsu Húmedo. Eztidario. (B Melifluo, meloso.GGaitzurre. —— Peligro.

Gaitzau. — (BN, R, S) Ofender, contrariar.

Gaizkatu. — (Itz berri) Salvar.

Galbidetsu. — Peligroso (de Galbide, peligro).

Galdatu. — (B, G) Fundir.

Galen. —(B arc) Escarmiento, desengaño, desilusion.

Galga. — Marca.



Galtzori. — Peligro.

Gantzurrin. — Ungüento (Olabide).

Garastatu. — Regar.

Garbai. — (B) Urriki, damu.

Gardi. — (B.arc) Parecer, opinion.

Gebendu, — (B,arc) Vedar, prohibir.

Gerendu. — (B,arc) Deshonrar.

Gerren. — Estoque, florete (V. Azkue, Diccionario, Prologo, XXII).

Gertakuntza. — Preparativo.

Gertari. — Acontecimiento, suceso.

Gezi. — (AN est, S. P.) Dardo.

Gezna. — (L) Mensaje. Geznari, Geznadun: mensajero.

Gibel beldur. — (BNc, L) Desconfianza.

Gibelkari. — (BN s, L ain) Remolon, retraido.

Gizaguren. — Heroe.

Goraipatu. — (S). Alabar, exaltar.

Guda. — (Gudu) Guerra; Cudari: soldado Gudalburu (Gudari buru.), oficial, jefe militar,

Gudarozte: ejercito. Gudazale belicoso. Guda abas: pertrechos belicos.

Gurbil. — (BN) Prudente.

Guren. — (B) Santo.IIdatzi. •— Escribir. Idazki: carta. Idazkai: escrito. Idazti: li¬ bro. Idazhola: pupitre. Idazle: escritor, ¡daztune: pasaje.

Igarle. — Profeta.

Igitu. — Moverse. Igikun: movimiento. Igige: inmovil.

Igorri. — (N. L. S.) Enviar, expedir, gastar. Igotpen: gasto.

Iguriki. — {BN. L) Esperar, aguardar.



Ikastun. — Instruido, ilustrado.

Ikurdi. — (Itz berri) Escudo.

Illeorde. — (L) Peluca.

Il mai. — Túmulo adirazteko erabilli dut itz ori.

Il erazte. — Asesinato (Il erazi'tik)

Illartitz. — Epitafio.

Illobi. — Sepultura.

Inka. — (L) Crisis, momento dificil.

Iñartxi. — (B arc) Envidia.

Iratxo. — Fantasma, espectro. Sinon. Mama.

Irauzi. — (AN, G) Desquiciar.

Irazale. — Creador (Itz berri). Irazan: crear.

Irudimen, — Imaginacion.

Iskillo. — (B.arc) Arma.

Ispixo. — (BN) Apuesta.

Istalgaratu. — (L) Prepararse, resolverse.

Istinkari. — Calafate.

Itoltza. — (L) Faja, ceñidor.

Itun. — (B) Convenio.

Itzalgaizka. — A hurtadillas.

Iziogarri. — Incentivo (B).

Izkaro. — (Itz berri, iz (itsaso) gaco'tik, "ros maris" bezela) Erromerua (Zaitegi Olabide)KKementsu. — (G) Valiente.Kokatu. — (BN ald, L ain) Posarse, Kosko. — (ANc, L) Craneo, calavera. Kusko, (Lain, S) Capullo.LLarderiatu. — (BNc, Le, Se) Conminar, amenazar, corregir.



Larrugin. — Curtidor.

Larrutx. — Pergamino, (Azkue, "Euskaleriaren Yakintza")

Lekore. — (L) Fuera, (hors, dehors). Ate, kampo, landa.

Leotz. — Calabozo, mazmorra,

Leratsu. — Apasionado, vehemente.

Lerra, lera. — Trineo, narria.

Lerrokatze. — (Lerrokatu tik) Alistamiento, enrolamiento.

Lortu. — (B) Conseguir.

Labil, Lubira, ludi. — (Lur etik) Mundo.MMamu. — Fantasma, espantajo, monstruo.

Martzal. — (B) Noble, apuesto (¿del español marcial'?)

Margo. — Kolore. (Hervas, "Catalogo de lenguas") Itz au ezda orain gure errietan erabiltzen, baiña Bizkaian bizirik dugu Margal "descolorido" artatik etorria.

Mardailtari. — Calumniador. Mardailla: calumnia, murmu¬ racion de Zubero'n.

Mari burduntzi. — Libelula, caballito del diablo.

Matxintzate. — Levantisco, rebelde.

Mendc. — (AN, BN. L) Siglo.

Menpeko. — (B. G) Subdito.

Mintzul. — Mutu. Mintzo gabea, Margul, margo gabea dan bezela.

Morroillope. — Carcel (Morroillo pe) (B oñ, G).Muskertzar. — Cocodrilo (Musker tik). Musher verde da ere. "Gure gazte denboran Guipuzkoa'ko Belauntza'n onela esan oi zan" Orixe.N Nare. — CBN, Sal) Tranquilo.

Narea. — (B,arc) Linaje.

Narriotu. — (L) Profanar.

Narritari. — Bufon, bromista, provocador. (L. N,).

Noarroin. — (L.arcl Menesteroso, indigente.



Noku. — (BN, S) Defecto.O Obigille. — (L) Sepulturero.

Ogen — (BN, S) Pekatu, Ogendi; pekatari.

Oixezki.— Occidente. (Olabide, "Itun Berria", 23 orrialdea)

Oinbillur. — Grillo, grillete. (Olabide, "I Berria", 1,10).

Okin. — Panaderua, boulangera. "Oraindik btei da itz au iltzear ba dago ere". Orixe,

Oldozkai. — Pentsamentu. Oldoztu: pensar (AN, ms Lond) Azkue. Oldes instinto.

Oldarraldi. — Asalto, acometida.

Olerkari. — (Itz berri) Poeta. Olerki; poema.

Oltxoak. — Tabletas (idasteko) "Antziñakoek etzuten paperean idazten: oltxo batzu argizariz estali ta aietan idazten zuten ezten batez", haizoz, "YesuKristo Gure Gure Yaunaren bizia", 12 orria.

Ondikotz. — (AN b, L get) Zorigaitzez! ¡ay! por des¬ gracia.

Ondalan. — (L), Excavacion. Ondulan egin: excavar.

Oragun. — Belaki, belogi; esponja. (Olab. "I. Berria", 92. 149, 314).Oroikidazti. — (Itz berri) Libro de memorias, memoran¬ dum,

Orrits. — (BN arc) Festin.

Oski. — (are) Zapato.

Otoigu. — (SI Oratorio, capilla.

Otsezti. — (Itz berri) Melodia. (V. Azkue "Ardi Galdua", 158'garren orria.SSakote. — (AN, G) Fiambre.

Sapa, — lo. Bochorno, tiempo pesado; 2o. Boga, fama.

Sapin. — (B, G) Lino,

Sastakai. — Puñal.

Soillaru. (L) Galeria.

Sori. — (BN, L, S) Licito.

Suaga. — (Itz berri) Cañon.

Suleze. — (B? G?) Infierno.



T Targo. — Cisma, herejia.

Turutots. — (Turuta ots) Toque de corneta.

Txabux. — (B) Túnica.

Txirlarri. — Perla (V. Olabide, "I Berria", 42'garren orria)

Txundio Txunditu. — Admiracion, quedarse estupefacto (AN ulz).UUlertu. — (B) Comprender, entender. Uztar. — (L) Sosten, soporte.

X

Xaki, — (ANb) Marca, muesca.

Xede. — (BN, L, S) Fin, intencion, designio.

Ximico (AN, BN, L) Remordimiento, pnea interior.

Ximiko.

Y

Yaidura. — (L) Inclinacion, pasion.

Yarauntsi. — (B,arc) Heredar, herencia.

Yaregin, Yaregille. — Salvar, salvador. (BizkaiGuipuzkoctako mugan: Leintza. Yaulki. — (G) Referir, narrar.

Yauralki, — (Itz berri) Trono. (Yaun alki)

Yaurerri, — (Itz berri) Reino (Yaun erri),

Yaurgoo. — Señorio, imperio.

Yaurlaritza. — (Itz berri) Gobierno. (Yaurri: gobernar).

Yaurespide. — Religion. Yauretsi itz zarretik ekarria.

Yauskortasun. — (Erorkortasun) Fragilidad.

Yoale. — Campana. (AN),

Yokabicle. — Yokaera, yarduera, ibilte, bizikera; Conducta.

Yomuga. — Elburu, xede, fin; blanco.



Z Zaamiola. — (L) Oboe. Zador. — (B). Secreto. Zagon. — (R bid uzt) Impermeable, sobretodo. Zapartingarri. — (BN ost) Comico, bufon. Zapatzaille. — (de zapatu), Opresor. Zarrasiel. — (B) Despilfarrador, prodigo. Zemai, Zemaitu. — Amenaza, amenazar (B) Zenbakizti. — (Izt berri) Aritmetica.

Zerga, Zergaduru, — (BN, L.) Tributo, tributario.

Zildai, Zildaihata. — Sello, sellar. (V. Olabide, "Itun Berria"). Zillarbizi. — Mercurio.

Zimardika. — (BN haz) Equivoco, palabra de doble sentido.

Ziñesbide. — Prueba.

Zirrara. — Impresion.

Zilaldu, Zitalkatu. — (L) Envenenar.

Zogi, — Recatado, circunspecto.

Zozko. — (B) Constitucion (del cuerpo).

Zulapetzaille. — (de zulapetu) Minador, zapador.

Zurbil —. (B, G) Palido.

Zuribide. — Excusa.

Zuritu. — Paliar, disimular, adular.



Fe de Erratas

Pagina -Linea

7, 13, dice asmaneraren, debe decir asmanienaren.

13, 2, "gaaieuk", en lugar de "gaateak".

13, 2, Falta una coma después de "Ez" (Ez, zuk erantzun)'

13, 14, dice PRAISK.U en lugar de BEÑAT.

18, 5, "sarrtzen" debiendo decir "irtetzen".

19, 2, "nfekaratzen" en lugar de "nekarazten".

24, 7, "duna", debe decir "diña".

25, 2, "eguakibegian", debe decir "eguzkibegitan".

25, 13, "ari", debe decir "ori".

34, 7, "duna", debe decir "diña".

34, 19, "dan", debe decir "dun".

36. 6, "gagizu", debe decir "dagizu".

37. 7, "dirutaur1, debe decir "dirutzat".

41. 1, "etsipenezke", debe decir "etsipenezko".

42. 3, "oiñazgarriatara", debe decir "oiñazgarrietara".

57, 23, "yarraigoar en", debe decir "yarraigoaren"'.

71, 8, "gaiziritzen", debe dedr "gaitzirizten".

76, 24, "burunba", debe decir "burrunba".

61, 15, "niatite", debe decir "maite".

61, 17, "gaiñ era aren", debe decir "gaiñera, aren''.

65, 11, "erabide" debe decir "erabiderik".



67, 17, "Yainkoak", debe decir "Yainkoa".

67, 17, "Intzaur", debe decir "Intxaur".

69, 27, "gurazazten", debe decir "gozarazten".

71, 6, "izugawitzko", debe decir "izugarrizko".

76. 8, "taburutik", debe decir "ta bumtik".

77. 18, "gusiak". debe decir "guziak".

85, 10, "ezaiafiagandik", debe decir "eaaiñagandik".

87, 20-21, hay que quitar "ta elurra bezain garbi".

91, 11, "anzezlariak", debe decir "antzezlariak".

91. 19, "dazatela", debe decir "desátela".

92. 6, "Ezaiezu". debe decir "Esaiezu".

98. 27, "da'dut", debe decir "ba'dut".

99. 27, "gura", debe decir "gure".

101. 12, "Shakespeare" en lugar de "Shakespeare"

102. 19, "best", debe decir "beste".

104, 5, "erintze", debe ¿ecir "erintzea".

108. 12, "eroldiek", debe decir "eroaldiek".

109. 18, "otera", debe decir "oera".

132, 13, "oldeztun", debe decir "oldoztun".

146, 18, "at", debe decir "ta".

117, 6, "erabalki", debe decir "erabaki".

126. 3, "abazten", debe decir "ebazten".

127. 18, "yaraigoko", debe decir "yarraigoko".

128. 15, "EoBencran", debe decir "Rosencrantz".



130. 15, "ilten", debe decir "iltzen".

131. 5, "keska", debe decir "kezka".

131, 7, "zuurruz", debe decir "zugurtza".

143, 4, "orniturik", debe decir "ornituko".

153. 20, "zeukan", debe decir "zikan".

154. 9-10, "argal ergo", debe decir "argal" (Es decir

"argal" debe estar entrecomillado

154, 14, "oraintze", debe decir "oraintxe".

157, 2, "erosetak", de decir "erosketak".

160, 22, "dala", debe decir "dukala".

162, 18, "Ez al ba da", debe decir "Ez al da, ba".

164, 16, "dut" debe decir "dikaf.

164, 22, "ielatzen", debe decir "leiatzen".

164, Entre las líneas 20 y 21 falta una línea completa que reza asi:

"korrak bere gaillura silgar aldean kiskailduta, Osa"

170, 17, "egi-agiazki", debe decir "egi-egiazki".

171, 13 "arrua", debe decir "arauz".

173, 15 "aztarrenatzello", debe decir "aztarrenatzeko".

177, 5, "esasunerak", dt'be decir "osasunerako

180, ?, "zaitala", debe decir "zaitzala",

187, 18, "adirataen", debe decir "adirazten".

191, 10, Esta línea debía completarse con la palabra "wotrní"

que falta a continuación de your.

191, 13, Sobra ese fragmento 'p'eareTt" con que comienza la



línea.

191, 13, "espetsua", debe decir "ospetsua".

194, 2, "Shakespeare", debe decir "ShakespeareTt".

202, 22, "idasteko", debe decir "idazteko".

202, 25, Sobra, ¡a palabra "Gure" con que empieza la linea.

203, 4, „ "are", debe decir "are".

204, 4, „ "pnea", debe decir "pena".



Platero eta biok

Juan Ramon Jimenez

Bingen Ametzagaren itzulpena

Ametzaga Aresti'tar Bingenek euskeratua

Capitulo 3.



Bingen Ametzagaren bertsioa

• · Platero ta biok — ESKERRIK ASKO • · HAURRENTZAKO IDAZTI HONEN IRAKURLE DIRAN GIZONAI OHARRA • · I — PLATERO • · II — AGERI GORRIA • · III — ALAITASUNA • · IV — INGUMA ZURIAK • · V — UDABERRIA • · VI — ANGELUS! • · VII — ZOROA • · VIII — BIDEKO LOREA • · IX — RONSARD • · X — ILARGIA • · XI — KANARIA HEGAZKA • · XII — IZUALDI • · XIII — ARANTZA • · XIV — ILUNDIRIKO JOKUAK • · XV — ADISKIDETASUNA • · XVI — EMAZTEGAIA • · XVII — HOTZIKARA • · XVIII — NO TA GU • · XIX — OSTIKOA • · XX — ASTO - ELESTIA • · XXI — UDA • · XXII — KILKERRAREN LELOA • · XXIII — ITSABASTEA • · XXIV — DARBON • · XXV — ENARAK • · XXVI — URRUMAKARIA • · XXVII — UKUILUA • · XXVIII — BESTABERRI • · XXIX — TXAKUR ZARAGARTSUA • · XXX — EKAITZA • · XXXI — AHATEAK IGAROTZEN • · XXXII — BIAGOA • · XXXIII — BULARRETIKOA • · XXXIV — EGURAS • · XXXV — INAUTERI • · XXXVI — OSINA • · XXXVII — GAUKOA • · XXXVIII — MUTIKO ZOZOA • · XXXIX — IGANDEA • · XL — ORGATOA • · XLI — ITZULERA • · XLII — GAITZONDOA • · XLIII — ARTZAINA • · XLIV — NESKATO TXIKIA • · XLV — UDAZKENA



• · XLVI — LOROA • · XLVII — SARITO • · XLVIII — URRILA - ARRATSALDEA • · XLIX — PUNISAGARRA • · L — ILUNTZE • · LI — TXOLARREAK • · LII — IHINTZA • · LIII — HAZILAKO MAITE-ERESIA • · LIV — KANARIA HILTZEN • · LV — SUAK • · LVI — MAHASMORDO AHAZTUA • · LVII — GAU GARBIA • · LVIII — ORTZONDOA • · LIX — EGUBERRI • · LX — NEGUA • · LXI — TXERRENA • · LXII — JORRAILAKO MAITE-ERESIA • · LXIII — IJITUAK • · LXIV — ASKATASUN • · LXV — HERIOTZA • · LXVI — URRUN-MINA • · LXVII — ZUR-AIZTURRA • · LXVIII — BELTZURA • · PLATERO-RI, MOGUER-KO ZERUAN



Respuesta de Juan Ramon Jimenez

Platero ta biok

Amigo mío:

Puede usted traducir al vasco «Platero» y publicarlo en la forma que usted quiera.

Le pongo hoy sólo dos letras, ya que usted tiene prisa en mi respuesta.

Si usted me envía un ejemplar de su traducción, no necesito otro pago.

Este es el mejor y muy agradecido.

Su amigo.

Juan Ramón Jimenez».



I

PLATERO

Txiki, iletsu, leguna da Platero; azalez hain biguina ta dana linaberazkoa dala, hezurrik ez daukala esan liteke. Haren begien azabatxezko ispiluak bakarrik dira gogorrak, bi leiarrezko kakarraldo iduri.

Nik hura askatu ta ba-doa larratzera ta loretxo gorri, urdin et horiai maite egiten die epelki, bere muturraz ozta-ozta ukitzen ditularik ... Nik ari «Platero?» goxoki dei egin eta ba-datorkit taka-taka alai batekin, parre antzean, ez dakit zer ametsezko txintxil hotsekin ...

Nik eman guzia jaten du. Urresagar mandarinak ditu atsegin, erlabiomahatsak, guziak anbarezkoak, piko ubelak, beren leiarrezko tantatxorekin...

Mutiko bat, neskato bat bezelako samur eta loisintzalea da...; baina sendo ta legorra, harrizkoa bai'litzan. Haren gainean, igandez, egurasten naizanean, hiriko azken kaletxoetan barna, alorgizonak, jantzi garbiz ta astidunak, ari begira gelditzen dira:

—Ba-du gatza ...

Ba-du gatza, Gatza ta ilargi-zilarra, batean.



II

AGERI GORRIA

Tontorra. Hor dugu eguzki-sartzea dana purpurez jantzia, nondik-nahi odol ateratzen dioten agerien leiarrek berek sakaildua. Haren dirdaiaz, lertegi muskerra mindu egiten da, gorrituxerik; eta belarrek eta lilitxoek, gori ta gardenik, lipar goxoa urringai busti, sarkor eta argikor batez gantzutzen dute.

Sorgorturik gelditzen naiz ilunabarrean. Platero, begi beltzak arrats-berazko gorriak, ba-doa otzan, gorri-bizizko, arrosazko, lili-ubelezko idoi batera, ta berak ukitzean urtutzen bide diran ispiluetan sartzen du ahoa emeki; ta ba-dago, bere eztarri larrian zehar, odolezko ur itzaltsuen igarotze ugari bat bezela.

Lekua ezaguna da, uneak, ordea, irabiatzen du ta arrotz, hondakizunez ta oroigailuz betea egiten. Txitean-pitean, bertan-berako jauregi bat idoroko dugula esan liteke ... Arratsaldeak beragandik baino harago luzatzen du adarra, ta ordua, betirautez kutsutua, amaigabe, baketsu, hondogabea da...

—Hots, Platero ...



III

ALAITASUNA

Ilgora dirudin Diana txakur-eme zuri, jaioarekin solasean ari da Platero; ahuntz arre, zaharrarekin, haurrekin...

Jauzika ari da Diana, zailu ta pinpirin, astoaren aurrean bere txilintxa arina joaz, eta muturra autsikitzen diolakoa egiten du. Ta Platerok, belarriak zutituz, bi pita adar antzo, oldartzen zaio biguinki ta pirritarazten du belar loredunaren gainean.

Ahuntza Plateroren ondora doa, hankak arinki ukitzen dizkiola, hortzekin zamako hegozkoen muturretik tiratuz. Klabelin bat nahiz idibegi bat ahoan dula, haren aurrean jarri ta bekokian talka egiten dio, ta gero jauzika ari da, ta alai beeka, emakume bat bezelakoxe loisintzalea.

Aurren artean, jostailu da Platero. Berea bai egonarria haien erokeriak jasateko Bai poliki-poliki doala, geldituz, zozoarena eginaz, haiek eror ez ditezan! Bai izutzen ditula, bat-batez, gezur-taka-taka hasiaz!

Moguerko udazken arratsalde argiak! Urrilako haize aratzak soinu garbiak zorrozten ditunean, bee, arrantza, haur-parre, zaunka ta txilintxazko maite-eresi gozoa igotzen da ibarretik...



IV

INGUMA ZURIAK

Gaua etzaten da, lainotsu ta ubel. Ezbaiko argiune zibuin-antzeko ta muskerrek ba-diraute eliz-torre gibelean. Bidea igotzen da itzalez, txilintxez, belar-usainez, kantuz, nekez ta leiaz betea. Tanpez, gizon ilun bat, txanodun eta ziriki batekin, arpegi itsusia une batez zigarruaren argiak gorriturik, jesten da gugana, ikatz-zaku artean galdutako etxe lander batetik. Platero zortzerbatu egiten da.

—Ezer ote doa?

—Ikusazu... inguma zuriak...

Gizonak bere burdinezko ziria zarritxoan iltzatu nahi du ta nik aidera egiten diot. Bide-zorroa zabaltzen dut eta ez dakus ezer. Eta ustezko janaria, Zerga-etxeari bere legarra ordaintzeka igarotzen da, jarei ta bakun...



V

UDABERRIA

¡Ay, qué relumbres y olores!

¡Ay cómo ríen los prados!

¡Ay qué alboradas se oyen!

Herri-zortzikoa.

Nire goizeko lokoloxkan, ume-karraisi deabrutuek lainotzen naute. Azkenik, lo gehiago ezin eginik, etsita, oldartzen naiz ohetik. Ordun, leiho zabal-zehar landa begiratzean, zalapart dagitenak txoriak dirala ohartzen naiz.

Baratzera naiz ta eskerrak dizkiot Jainkoari egun urdina dala-ta. Hamaika moko berriren batera-jotze lokabea! Enarak, bere txinta zizurkatzen du, aldartetsu; zozoak txistu egiten, urresagar eroriaren gainean; suzko gorribeltza kalaka ari da txapartegian; txirriskalak parre egiten du, luzaro ta zehatzez, eukalitondoaren galdurrean; eta, lerrondo haundian hormatxoriek sekulakoak ari ditute.

Hau goiza! Eguzkiak bere urrezko ta zilarrezko poza ipintzen du lurrean; ehun koloretako ingumak jostatzen ari dira edonon; lili artean, etxean, iturburuan. Nondik-nahi, landa zabaltzen da zartaka, kirrika, bizitz osasuntsu ta berriaren irakin batetan.

Argiontzi baten barruan gaudela dirudi; arrosa gorribizi, baztergabe ta berotsu baten barrenean.



VI

ANGELUS!

Begira, Platero: hamaikatxo arrosa erortzen dituk edonondik: arrosa urdinak, arrosa zuriak, margo gabeak... Zerua arrosatan goiberatzen bide dek. Begira nola betetzen zaizkidakan arrosaz bekokia, sorbaldak, eskuak... Zer egiteko nik honenbeste arrosakin?

Hik ote dakik nondikoa dekan, nik nondikoa dekan ez zekiadan lore biltz biguin hau, egunero ikuspegia samurtu ta eztiki zurigorri, zuri ta oztina uzten dikana —arrosa gehiago, arrosa gehiago— zerua belauniko margoztutzen zian Fra Angelicoren lauki bat antzo?

Parabisuko zazpi solairuetatik egozten dizkitek arrosak lurrera, ustez. Elurtza epel eta ezbaiko margodun batean bezela, arrosak torrean, hegaztegian, zugatzetan gelditzen dituk. So egik: sendo dekan guzia, guri bihurtzen dek haren apaingaiaz. Arrosa gehiago, arrosa gehiago, arrosa gehiago...

Ba-zirudik, Platero, Angelusek jotzen dikaino, gure bizitza honek beronen eguneroko indarra galtzen dikala, ta beste barreneko indar goitiago, iraukorrago ta aratzago batek, guzia, zoramenezko zirriztadatan bezela, arrosa artean piztutzen ditukan izarretara igo-erazten dikala... Arrosa gehiago...

Hik ez ikusten eta zerura otzanki goratzen ditukan hire begiok, Platero, bi arrosa eder dituk...



VII

ZOROA

Ileta-jantziaz, nire bizar nazaretar eta nire kapela beltz txikiarekin, itxura bakana eman behar dut, Plateroren biguintasun arrearen gainean zaldika.

Mahastietara noalarik, kare ta eguzkiz zuri dauden azken kaleetan zehar igarotzen naizenean, ijito-kume oriotsu ta sapaztoek, beren sabel estu ta kiskailduak, zarpa musker, gorri ta horietatik at ditutela, gure atzetik laster egiten dute, luzaro karraisika:

—Zoroa! Zoroa! Zoroa!

...Aurrean, ba-dut zelai muskerra. Anil bizizko ortze baztergabe ta garbiaren aitzinean, nire begiok —nire belarrietatik hain urrun!— zintzoki zabaltzen dira, uartzeko amaigabea bizi dan izen gabeko naretasun hori, eztitasun neurridun eta jainkozko hori, beren bakean amen ditutelarik.

Eta, han urrun, goiko larrainetan, deadar zorrotz batzu, emeki motelduak, etenduak, atsandituak, aspertuak gelditzen dira...

Zor...oa! Zor...oa!



VIII

BIDEKO LOREA

Bai dekala aratza, Platero, ta bai dekala jaioa, bideko lore hau! Taldeak oro igarotzen dituk haren ondotik —zezenak, ahuntzak, moxalak, gizonak— ta hura, hain samur eta ahula, beti diagu tente, goxo ta txairo, haren hesi ilunean, inongo zikinkeriz kutsutu gabe.

Egunean-egunean, aldapa astean, zeharbidea hartzen diagunean, hik ikusi duk bere leku muskerrean. Orain ba-dik bere alboan txoriño bat, gu hurbiltzean goratzen dekana —zergatik?—; ala beterik zegok, edontziño bat antzo, uda-hodei baten ur garbiaz; orain erle baten lapurreta nahiz inguma baten edergailu aldakorra onartzen dik.

Lore hau egun gutxi biziko dek, Platero; haren oroia, ordea, betiko diakegu. Bere bizitza hire udaberriko egun bat bezelakoa, nire bizitzako udaberri bat bezelakoa izango dek. Ene! zer emango niokek nik udazkenari, Platero, jainkozko lore honen orde, hura izan zedikan, egunero, gurearen eredu xaloa?



IX

RONSARD

Platero, lepo-soka askatuta, zelaitxoko larranbilo garbien artean bazkan ari dala, lerrondo baten pean etzan naiz, bidezorro mairutarretik idazti labur bat atera ta, ezaupide batetik hura zabalduz, hasi naiz irakurtzen:

«Comme on voit sur la branche au mois de mai la rose

en sa belle jeunesse, en sa première fleur,

rendre le ciel jaloux de...

Goian, azken adarretan, jauzika ta txioka ari da txoritxo arin bat, eguzkiak urrezko egiten duna, galdur musker, adiagile guzia bezela. Hegazkada ta txinta artean, txoriak jaten ditun hazien zatitzea entzuten da.

..jaloux de sa vive couleur...

Gauza larri ta epel bat aurreratzen da, sostean, nire sorbalda gainean, branka bizi bat bezela... Platero dut, Orpeuren lirak liluratua, nonbait, nirekin irakurtzera datorrena. Irakurri egiten dugu:

... vive couleaur,

quand l'aube de ses pleurs au point du jour l'a...

Baina, laster egosten bide dun txoriñoak hitza estaltzen du, ereski huts batez.

Ronsardek parre egin edo du lurpean...



X

ILARGIA

Platerok edan berriak zitun bi suil ur izarrekin orueko osinean, eta ukuilura itzultzen zan, astiro ta xorturik, eguzkibelar luzeen artetik. Haren begira nengon ni atean, karezko opoan etzanik eta suarrostoen urrin epelean bildurik.

Irailako astareez ezatutako hegazpearen gainean, lerrondo-arnas sendoa bidaltzen zun landa urrutia lotan zegon. Hodei beltz haundi batek, urrezko arrautz bat erroin zukean oilo erraldoi baten antzera, ilargia muino baten gainean jarri zun.

Esan nion ilargiari:

... Ma sola

ha questa luna in ciel, che na nessuno

cader fu vitas mai se non in sogno.

Platero begira-begira zegon eta belarri bat harrotzen zun hots gogor, biguin batez. Harrituta so egiten zidan, eta bestea harrotzen zun...



XI

KANARIA HEGAZKA

Egun batean, kanari muskerrak, ez dakit nola ez zergatik ere, bere kaiolatik hegaz egin zun. Kanari zahar bat zan, emakume hil baten oroitza iluna, gosez nahiz hotzez hil, ala katuek jango zuten bildurrez aindu izan ez nuna.

Goiz guzian ibili zan baratzeko puni-sagartzeen artean, atadiko lerrondoan, lilaetan barna. Haurrek goiz guzia eman zuten ere, soilairuan eserita, txori horizkaren hegazkada laburretara begira-begira. Platerok bere eskuko, arkakaratsen ondoan atsegin hartzen zun, inguma batekin jostaketan.

Arratsaldean, kanaria etxe haundiko hegaztegira etorri ta hantxe ekuratu zan luzaro, beheratzen zan eguzki goxotan intzirika. Ziztakoan, eta inork, ez nola ez zergatik, ez zekila, kaiolan agertu zan, alai berriro.

Hura poz haundia baratzean! Haurrak jauzika ta txaloka ari ziran, musu-gorri ta parrekoi, ortzargiak iduri; Diana, zoraturik ba-zerraien, beraren txilintxa parretsuari zaunka eginaz; Platero, kutsua hartuta, zilarrezko haragi-uhinaldi batean, antxume bat bezelaxe, zintzilipurdika, ari zan, hanka gainean biraka, valtz zakar batean, eta, esku-gainean jarrita, haize argi ta epela ostiko jotzen zun...



XII

IZUALDI

Haurren bazkaria zan. Argiontziak bere argi zurigorri, epela amets egiten zun elurrezko zamauaren gainean, eta mokobelar gorriek eta sagar nabarrek, arpegi bakunezko maite-eresi xalo hura poz latz batez margotzen zuten.

Neskatoak emakume antzo jaten ari ziran; mutikoek gizon batzuen antzera ari zuten. Zokondoan, umetxo bati bular zemaiolarik, ama gazte ile-hori ta ederra, haiei begira zegon parrezirriz. Baratz aldeko leihoan zehar, gau izartsu, argia dardarka ari zan, gogor eta hotz.

Bat-batetan, Edurnek iges egin zun, izpi ahul bat iduri, bere amaren besoetara. Itsumustuko isilunea egin zan eta gero, alki erorien zarata batez, guziek laster egin zuten haren ondotik, biziki zalapartaka, leihora begira, izuturik.

Platero zozoa! Itzalak, leiarrek eta bildurrak erraldoi egindako bere burutzar zuria leihoan jarrita, jangu piztu, goxoa ikartzen zun, geldi ta hitsik.



XIII

ARANTZA

Larrean sartzen dalarik, herrenka asi da Platero. Lurrera jauztu naiz...

—Baina, gizona, zer duk?

Platerok eskuina goratuxerik utzi du, eriartea erakutsiz, indar eta hazta gabe, bideko hondar gartsua ia ukitzen ez dula.

Darbon zaharra, haren osagileak baino ardura gehiagoz, nonbait, eskua malgutzen diot eta eriarte gorriari so egiten. Laranxa osasuntsuzko arantzatxo luze ta musker bat ba-dauka han iltzatua, esmeralezko sastakaitxo bat iduri. Plateroren minaz ikaratuta, teink egiten diot arantzari; ta ba-daramat gaisoa zitori horietako latsera, ur lasterrak zauritxoa milika dezaion, bere mingain luzeaz.

Gero, jarraitu gera itsaso zuriruntz, ni aurrean, bera atzean, oraindik herrenka ta bizkarrean talkada biguinak niri emanaz...



XIV

ILUNDIRIKO JOKUAK

Herriko ilunabarrean, Platero ta ni, hotzak hilik, ibai legortura jotzen dun kaletxo landerreko ilune ubelean sartzen geranean, haur txiroak elkar-bildurka jolasten ari dira, eskalearenak eginaz. Batek zaku bat ipintzen du buruan, beste batek ikusi egiten ez dula dio, beste batek herrenarena egiten.

Gero, haurtzaroko itsumustuko aldatze hortan, zapata batzu ta soineko bat ba-dauzkatela ta beren amaek, haiek jakingo dute nola, jaten eman dietela ta, errege-seme batzu diralakoan daude:

—Nire aitak zilarrezko erloju bat zeukak.

—Ta nireak zaldi bat.

—Ta nireak suiskilu bat.

Goizaldean jeiki-eraziko dun erlojua, gosea hilgo ez dun suiskilua, ondikora eramango dun zaldia.

Ingurua, gero. Hainbeste belztasun artean, neskato batek, mintzo ahulez, urezko leiar-haria itzalean, abesten du ahoskeraz, erregintxo bat antzo:

Yo soy la viudita

del conde de Oré...

... Bai, bai! Abestu, amets egin, haur ezeukiok! Laster, zure gaztaroa goiztutzean, udaberriak izutuko zaituz, eskeko batek bezela, negu mozorro taldean.

—Hots, Platero...



XV

ADISKIDETASUNA

Ongi hartzen dugu elkar. Nik hura haren nahierara joaten utzi ta berak nahi dudan artara naroa beti.

Ba-daki Platerok eder zaidala Coronako lerrondora heltzean, haren zubilera hurbildu ta hari maite egitea, ta adaburu larri ta argian zehar zerura begiratzea; ba-daki, soropil artean, iturri zaharrera dioan bidexkak atsegintzen naula; jai bat dala niretzat nozbaiteko lekune bat gogoratzen dun ler-murutik ibaia ikuskatzea. Haren gainean, ardura gabe, erdi-lokartzen baldin ba'naiz, nire esnatzea horrelako ikuskizun atseginen batera zabaltzen da beti.

Ume bat bai'litzan erabiltzen dut Platero. Bidea malkar egin eta astun samar baldin ba'natzaio, jetxi egiten naiz hura arintzeko. Musu egiten diot, iruzur egiten, haserrerazten dut... Berak, maite dudana ongi ulertu ta ez du niganako mindurarik. Hain nire orobatekoa da ta neronen ametsak amets egiten ditula sinesten dut.

Platero niri emana da neskatx maitemindu bat antzo. Etsi-etsia dagokit. Ba-dakit haren zoriona naizena. Asto ta gizonengandik iges egiten du ere. . .



XVI

EMAZTEGAIA

Itsas-haize argiak, aldapa gorrian gora, mendigaineko belartzara heldu ta lore txuri, biguinen artean parre egiten du; gero, garbitu gabeko izaien artean nahas-mahastu ta armiarmasare oztinak, gorri-antzekoak, urrezkoak... gorgoinatzen ditu. Arratsalde osoa dugu itsas haize honezkero. Ta eguzkiak eta haizeak, atsegin goxoa ematen diote bihotzari!

Pozik, zailu, gertu narama Platerok. Astun ez natzaiola eran liteke. Aldapan bera bai'ginoazan, igotzen gera muinora. Urrutian, girgil dirdaritsu, margogabe bat dardaraz ari da, azken lerrondoen artean, izaro ikuskari antzean. Han behean, belardi muskerretan, asto lotuak txaparrik-txapar jauzika ari dira.

Udaberri-dardar bat noraezean dabil menditarteetan barna. Halako batez. Platerok belarriak zutitzen ditu ta sudur goitituak zabaltzen, begietaraino malgutuz bere hortz horien babarrun haundiak agirian uzten. Agian, bihotza erdiratzen dun ez dakit zelako urringai barna arnasartzen ari da luzaro, lau haizeetatik. Bai, ba-dauka hor, beste muino batean, maitea, segail ta hauskara zeru urdin gainean. Eta bien arrantza ozen, luzeek ordu argitsua hausten dute beren turutotsez ta, turrusta bikitan, erortzen dira gero.

Nire Platero gaisoaren olde maitekorrari aurka egin behar. Larre-emaztegai galantak ba-dakus hura igarotzen, goibelik bera bezela, haren azabatxezko begiak irudiz beterik. Alperrikako aldarri zurgarria, larranbiloetan barna mokorki pirrilaka zoazana!

Ta Platero takataka ari da bihurrikiro, txitean-pitean, itzuli nahirik, bere takata txehean erantzuki bat dularik:

—Gezurra dirudi, gezurra dirudi, gezurra dirudi...



XVII

HOTZIKARA

Ilargia gurekin dator, haundi, biribil, aratz. Zelai loguraetan, ez dakit nolako ahuntz beltzak erdikusten dira, martutsen artean ... Norbait ezkututzen da, isilik, gu igarotzean ... Hesiaren gainean, adaburuan hodei zuri bat matazaturik daukan lorez ta ilargiz elurturiko arbendolondo batek, Jorraila-izarrez geziatutako bidea gerizatzen du... Laranxa-usain sarkor bat... Astare ta ixiltasuma... Sorginen mendiartea...

—Platero, hau... hotza!

Platero, ez dakit bere ala nire bildurrarren, takataka ari da, latsean sartzen, ilargia oinkatzen du ta zatitzen. Ba-dirudi leiarrezko arrosa argi mulko bat nahaspildu bai'litzan, hura atxiki nahirik haren takatadan...

Ta arin dabil Platero, aldapa gora, buztanpekoa uzkurturik, norbaitek atzitu nahi bai'lun, hurbiltzen dan herriaren epeltasun gozoa dagoneko sumatuaz...



XVIII

NO TA GU

Platero; no ba-zianan, noski —nora?— hodeitzar zurien gainean marrazturik, burnibide goitik, iparralderuntz iges egiten zian orgadi beltz, buztan-ikara hartan.

Ni behean nengon hirekin, urdamutur odol tantaz josiriko galtsoro hori ta kulunkarian, uztailak harrezkero hausterrez buruntzatzen ziana. Ta lurrin oztinezko hodeitxoek —oroitzen al aiz?—eguzkia ta liliak goibeltzen zizkiaten une batez, alperrik hutseruntz pirrilaka...

Beltzez estali buruño ilegorria! Leihatilako uztai igeskorrean ameskeriaren irudia bezela ukan.

—Nortzu ote ditiagu jantzi beltzeko gizon hori ta zilarrezko astotxo hori? ba-zegokan, apika.

Nor izango, ba? Gu..., ezta, Platero?



XIX

OSTIKOA

Ba-ginoazan, Montemayorko landetxeruntz zekorren erauzitegira. Arrats-beherako zeru urdin, neurrigabe ta gartsuaren azpian itzaltsu zegon bailla harriztatua, ozen dardaritzen zan zaldi lehiatsuen irrintziaz, emakumezkoen parre berriaz, txakurren zaunka zorrotz, urduriez. Platero, bazter batean, urdailtzen zan.

—Baina, gizona —egin nion— ezin haiteke etorri gurekin, oso txiki haiz ta...

Hainbeste zoratzen zan eta eskatu nion ergelari haren ganera igo ta gurekin eraman zezala.

...Landa argian barna, hura zaldikatze alaia! Padura irrikoiak urrez gerrikaturik zeuden, eihara itxiek bikuntzen zituten beren ispilu apurtuetan eguzkia zutelarik. Zaldien takat gogor, biribil artean, Platerok bere takatetxo zorrotz, arina goratzen zun, isituki ugaritu behar zuna bidean bakarrik ez gelditzeko. Tanpez, pistola zartada baten antzeko hotsa entzun zan. Platerok moxal segail zuribeltz bateri buztanpekoa ukitu izan zion ahoaz eta moxalak ostiko laster batekin erantzun. Inork ez zun jaramonik egin, nik, ordea, ikusi nun Platero esku batean odol-jarioa zeukala. Zaldiagandik jetxi ta, arantza batez eta zurdile batez, zain etena lotu nion, eta gero ergelari esan etxera zezala. Biak itzuli ziran, geldi ta gobelik, herritik jexten dan erreka legorrean barna, gure taldearen iges egite distikorrari burua itzuliz.

Landetxetik etxeratu ta Platero ikustera joan nintzanean, mudurri ta mindun arkitu nun.

—Ba-dakusk —hasperatu nion— ezin haitekela inora joan gizonakin?



XX

ASTO - ELESTIA

Hauxe irakurtzen dut hiztegi batean: «Asto-elestia: esaten da, inakaz, astoaren zekatzea esan ordean».

Asto gaisoa! Horren ona, horren zintzoa, horren zorrotza zerala ta! Inakaz... Zergatik? Benetako zekatze bat ere ez duzu merezi zuk, zure egi-hutsezko zekatzea udaberri ipuin bat izatekoa dana? Ona dan gizonari asto esan behar bai'liokete ta! Gaiztoa dan astoari gizon esan behar bai'liokete ta. Inakaz... zuri, horren burutsua, zaharraren eta haurraren adiskidea; latsaren eta ingumarena; eguzkiaren eta txakurrarena, lorearen eta ilargiarena, jasankor eta ohartuna, mudurri ta maitekorra, zelaietako Mark Aureli hori...

Platerok ulertzen du, nonbait, eta niri so-ikika dago, bere begi haundi, distikor, gogor-biguinez. Haietan eguzkia dirdiratzen da ñoto ta zartatsu, izartegi beltz, labur, ganbil batean. Ene! Bere burutzar iletsu, eztiak zuzenbidea dagiodala ba'leki, Hiztegiak idazten dituten gizonak baino hobea naizela, hura bezain ona hurran!

Ta idaztiaren ertzean, hauxe idatzi dut! «Asto elestia: esan behar da, inakaz, jakina! Hiztegiak idazten ditun gizon ertzoaren zekatzea esan beharrean».



XXI

UDA

Akainen zimikoak dirala ta, Platero odola txirrian dariola doa, odol lodi ta ubel bat. Martinarra inoiz heltzen ez naizen lerrondo bat zerratzen ari da... Lipar bateko lo baten ondoren, begiak idekitzean, hondarrezko ikuspegia zuri bihurtzen zait, hotz bere sukarrean, idurizkoa.

Txaradi apalak beren ezbaiko lore haundiez izarreztaturik daude, keezko arrosak, miesazkoak, ziriku-paperazkoak, beren lau malko gorrigarbiakin; eta arnasgabetzen dun laino batek lerrondo zapalak igeltsuz margoztutzen ditu. Inoiz ikusi gabeko txori hori bat, orein beltzekin, adar batean luzarotzen da mintzul.

Baratz-jagoleek latoia jotzen dute, talde urdin haunditan, laranxa bila datozan errabuoak izutzeko... Intxaurrondo haundiaren gerizpera heltzen geranean, bi angurri zatitzen ditut beren antzigar gorri ta arrosa-antzekoa zabaltzen dutenak karrakada luze berri batekin. Nirea jaten dut geldiro, herriko bezperak, urrun, entzuten ditudala. Platerok berearen mami goxoa edaten du, hura bai'litzan...



XXII

KILKERRAREN LELOA

Platerok eta biok, gure gau-ibilketaetatik ongi ezaguna dugu kilkerraren soinua.

Kilkerraren lehenbiziko soinua, ilunabarrean, ez-hil bai-hil, ixil eta latza duzute. Aldatu egiten du erespidea, berez ikasten eta, goxo goxo, goratuz doa, bere tokiratuz doa, lekuaren eta orduaren elkar-hartzea bilatzen bai'lioan. Halako batean, zeru musker eta gardenean izarrak ba-daudela, soinuak txintxil lokabezko gozotasun hotseztitsua hartzen du.

Itsasaize hozkirri, ubelak, ba-doaz ta ba-datoz; gau-liliak osotara zabaltzen dira, ta nahasturiko zeru-lurretako zelai urdinen lurringai aratz eta jainkozko bat ba-dabil orron, zabaldian barna. Eta kilkerraren soinuak goratu ta, landa osoa betetzen du; itzalaren mintzoa bezela da. Ez dabil ez-mezean dagoneko, ez da isiltzen. Bere baitarik irtetzen bai'litzan, ereski bakoitza bestearen bikia da, leiar ilunezko anaigo batean.

Ba-doaz orduak narerik. Ez dago gudarik lurrean eta luginak ongi egiten du lo, bere ametsaren muga garaiean zerua dakusalarik. Maitasuna, agian, ba-dabil zoraturik, begiak begietan, horma bateko aihenbelarren artean. Baba-alorrek urrin eztizko geznak igortzen dizkiote herrira, gaztaro lokabe, bakun eta barrenkor batean bezela. Ta garoak kulunka ari dira, ilargiz muskerrak, ordu-bietako, hiruetako, lauetako haizeari hasperenka... Kilkerraren soinua, jotzearen jotzeaz, galdu da...

Hemen dugu ¡O, kilkerraren goizaldiko lelo hori, garoak zurituriko indaetan barna, Platero ta biok ohera goazanean hotzikaraez estu-erazita!

Ilargia erortzen da, gorrixka ta logale. Honezkero, soinua ilargiz mozkorrik dago, izarrez hordirik, bihotz-ixuri, izkututsu, ugari... Zibuinantzeko urdin, goibel batez ertzeztatu —hodei haundi, negargarri batzuek, eguna itsasotik ateratzen duten aldia da...



XXIII

ITSABASTEA

Eskuak sakeletan sartu genitun, ezustean, eta bekokiak itzal hozkirriaren hegaketa sumatu zun, lertegi ito batean sartzen danean bezelaxe. Oiloak, bana-banaka, bilduz zihoazten beren zurubi gordean. Inguruan, landak bere muskerra, hiletaz jantzi zun, aldare nagusiko estalki ubelak gerizpetu bai-lun. Urrutiko itsasoa, zuri agiri izan zan eta zenbait izar zurbilik argitu ziran. Nola zihoazten etxegainak zuria zuriaren orde aldatzen! Haietan geundenok bitxikeri hobeak ala txarragoak didar egiten genizkien elkarri, txiki ta goibelak ilunaldiko isil labur hartan.

Edozerekin, so egiten genion eguzkiari: antzoki-begiordeen bidez, ikusmen luzeko betaurrekoaz, bonbil batez, leiar keztatu batez; baita alde guzietatik: begiratokitik, orueko zurubitik, mandioko leihotik, baillako burnihesitik. Bere leiar gorri ta urdinetan zehar... Lehentxeago, bere argizko ta urrezko nahasi-mahasiz, guzia bi, hiru, ehun bidarretan haundiago ta hobea egiten zun eguzkia eskutatzean, ilunabarraren igarotze luzea gabe, guzia soilik eta behartsu uzten zun, lehenik hamaseikoak eta gero zilarra tupiko orde truk egin bai-lun. Herria txanpon herdoitsu ta dagoneko hauxirik gabeko bat bezelakoa zan. Bai goibel eta txikiak, kaleak, enparantzak, torrea, mendietako bideak!

Platerok, han, ukuiluan, ba-zirudin asto ez hain egizko bat, bestelakoa, moztua; beste asto bat...



XXIV

DARBON

Darbon, Plateroren osalaria, idi zuri-nabarra bezelako haundia da, angurri bat bezelako gorria. Hamaika arroa astun. Ba-du, berak dionez, hiru ogerlekoko adina.

Mintzo danean, ereskiek huts egiten diote, piano zaharrai bezela; beste batzutan, hitzen orde, haize-iges bat irtetzen zaio. Ta huts hauek ba-daramazkite laguntzat, buru-gurkak, goratuzko eskukadak, zarmin-ezmezak, eztarri-zinkurinak eta sur-zapian txuak, nahiaren bete-betekoak. Apalaurreko soinu-jotze atsegina.

Ez dauka haginik ez hortzik eta, aurretik eskuan oretzen dun ogimamina bestetsurik ez du jaten. Potor bat egin eta aho gorrira! Hantxe dauka ordubetean irabiaka. Gero, beste potor bat, eta beste bat. Oiakin ahogozatzen ari da ta okotzak zudur zubitua atzitzen du.

Idi zuri-nabarra bezelako haundia dala esan dut. Erremendaldegiko atean, etxea estaltzen du. Baina samurtu egiten da, haur bat bezela, Platerokin. Eta lili bat, naiz txoritxo bat, ikusizkero, parre egiten du beingoz, aho osoa zabalduz, beti negarrean amaitzen dan parre goratu haundi batekin. Gero, berera izanda, hilerri zaharreko aldera begiratzen du:

—Ene alabatxoa, ene alabatxo gaisoa...



XXV

ENARAK

Hortxe duk dagoneko, Platero, beltzitxo ta bizkorra, Montemayorko Neskatxaren laukiko bere kabi urdinarrean, beti begiratutako kabia.

Dohakabea izutu antzean ari dek. Enara gaisoak oraingoan huts egin ditek, nik uste, lehengo astean oiloek huts egin zitekan bezelaxe, beren estalpean bilduz, ordu bietako eguzkia itzali ukanean. Udaberri goizoilanda, goizago jeiki ukan aurten, baina bere larrugorri samurra Jorrailaren ohe hodeituan gorde behar izan dik berriz, hotz-dardaraz. Mingarria dek laranxadiko arrosa nahasgabeak, kuskutan zimeltzen ikustea.

Ba-dituk hemen enarak, Platero, ta ozta-ozta entzuten dituk beste urtetan bezela, beren etorrerako lehenbiziko egunean, guziari, agurka ta usainka ari ditukala beren txinta nabarrez. Apirkan ikusia jalkitzen zietekan loreai, beren bi itsasaldiak, uretan etzanak, hegoa haize-oihal, ala ontzietako itsutaetan; beste eguzki-sartze batzuez, beste ortzargi batzuez, beste gau izartsuez...

Ez zekitek zertan ari. Mintzulik, bidea galduta, hegaz zegitek txindurriak zebiltzan eraz ume batek bidea oinkatzen ziotekenean. Ez ditek bekokirik Kale Berrian gota ta bera joateko artez-artez, azkeneko apaindura harekin, ez osinetako ohatzeetan sartzeko, ez ipar-haizeak hots eragindako urrutidazkineko loroetan kokatzeko, bere kutxadun lauki ezagunean, bakargailu zurien ondoan... Hotzarren hilgo dituk, Platero!



XXVI

URRUMAKARIA

Ikazkinaren neskatoa, eder ta zikina, txintxin bat antzo, begi beltzak txartaturik eta mazkara artean ezpain estuek odola leher egiten diotela, txabolako atean dugu, teila batean eserita, nebatxoari lo erazten.

Orrilaren ordua dardaraka ari da, gartsu ta argi, eguzki bat barnetik bezela. Pake diardaritsuan, landan egosten ari dan eltzea entzuten da,

Larreko marroatzea, itsasoko haizearen alaitasuna eukalitondoen matatsean.

Bihotzondoz ta eztiki, ikazkin- alabak abesten du:

Mi niño se va a dormir

en gracia de la Pastora...

Geldialdi... Haizea...

...y por dormirse mi niño,

se duerme la arrulladora...

Haizea... lerrondo erreen artean otzanik dabilan Platero, ba-dator goxo-goxo... Gero, lur ilunean etzan eta, ama-ahapaldi luzeaz, lokartu egiten da, haur bat bezelaxe.



XXVII

UKUILUA

Eguerdian, Platero ikustera noanean, hamabietako eguzkiaren izpi garden batek, urrezko orin haundi bat piztutzen du, haren gailurraren zilar biguinean. Haren sabel pean, lurgain ilun, ezbaiko muskerrean barna, sapai zaharrari suzko txintxin argiak darizkiola.

Plateroren hankaen artean etzanik dagon Diana, ba-datorkit dantzatuz eta eskuak bularrean ezartzen dizkit, bere arrosazko mingainaz ahoa milikatu nahi didalarik. Ganbela goienera igota, ahuntzak buru mehea alde batera ta bestera malgutuz, emakumezko pinpirintasunaz, so egiten dit, jakinahi. Bitartean, ni sartu orduko Platerok arrantza goratu batekin niri agur egin eta bere lokarria eten nahi du, gogor ta pozik, batean.

Gingaren uztargizko altxorra dakarren argibidean zehar, ba-noa lipar batez, eguzki-izpian gora, idilio artatik. Gero, harri batera igo ta landa begiratzen dut.

Ageri muskerra sutargi loretsu ta logalean igeri egiten du ta harresi zatarrak laukitzen dun urdin garbian, joale batek jotzen du, baldan eta eztiki.



XXVIII

BESTABERRI

Baratzetik itzultzean, Iturri-kalean barna sartuz, latsetatik hiru aldiz entzun genitun joaleek, irixka zuria eragiten dute beren burdinorizko

galdur oihulariaz. Beren ezkilotsa itzulika ari da zizirikoen igotze zartatsu ta burrunbatsuen eta soinuaren metal-hots deadartien artean.

Kale kareztatu berria ta lugorriz bazterki egina, musker antzean dago oso, eltzunez ta iraur-belarrez jantzia. Leihoak, damasko-oihal gorrizko, ziriku horizko, erraso oztinezko ta, hilondoa duten etxeetan, girgil beltzak ditun artile zurizko dilindaz apaindurik daude. Azkeneko etxeetan barna, Aterpeko bihurgunean, eguzkisartzeko dirdiraen artean, ezko gorrien argia biltzen dun ispiluetako Gurutza agiri da, geldi. Elizbira igarotzen da, astiro. Ikurrin gorrigarbia, ta Erroka Gurena, okinen zaindaria, opilto berriz zamaturik; ikurrin muskerxka, ta Telma Gurena, itsasgizonen zaindaria, eskuetan zilarrezko izontzia dularik; ikurrin horia, ta Ixidor Gurena, luginen zaindaria, bere uztarbeitxoakin, eta margodun ikurrin gehiago, ta Guren gehiago, ta gero, Ane Gurena, Birjinari irakaskizuna azaltzen, eta Joseba Gurena, nabarra, ta Sortze Garbia, urdina... Buruenik, txapel-okerren artean, Iguzki-saindua, bere zilargintza xerratua galburu heldu ta esmeral-antzeko mahats gordinez apaindua, geldi-geldiro bere lurrinkaizko hodei urdinean.

Eresien latera andaluzitarra goratzen da, argirik, arrats-apalean. Dagoneko arrosazkoa dan eguzkiak, Ibai-kaletik datorran bere izpi apala etentzen du, eliz-txabuxa zaharretako urre-zaman. Goian, dorre gorriaren baranoan, Garagarrilako ordu naretsuaren opal garbian, usoek beren elur gorribiziko lili-txorta garaiak ehuntzen ditute...

Platerok arrantza egiten du ordun. Ta bere otzantasunak, joalearekin, zizirikoarekin, laterarekin eta soinuarekin, egunaren izkutu argia laguntzen du, ta arrantza eztitu egiten zaio, arro ta apala, jainkotu egiten...



XXIX

TXAKUR ZARAGARTSUA

Ba-zetorren, batzutan, argal eta arnas-estuka, baratzeko etxera. Gaisoa igeska zebilan beti, oihu ta harrikaetara ohitua. Txakurrek berek, letaginak zerakusazkioten. Eta ba-zioan, berriz, eguerdiko eguzkitan, astiro ta goibelik, mendian bera.

Dianaren atzetik heldua zan arratsalde hartan. Ni irtetzen nintzanean, iguriak, bihotz gaiztoko oldar batez, suiskiloa atera ta tiroa jaurti zion. Ez nun eragozteko aldirik izan. Txakur gaisoa, zartada erraietan zularik, biratu zan zorabiaturik lipar batez, intziri biribil zizkolatsu batekin, eta hilda erori zan harkesi baten pean.

Platero, buruzut, txakurrari begira-begira zegon. Diana, bildurrez, batean eta bestean gordeka zebilan. Iguriak, damuturik, agian, azalpen luzeak ematen zizkion ez zekiala nori, hasarretuz, bere garbaia isildu nahi ta ezin zularik. Estalki batek eguzkia hiletaz janzten bide zun; estalki haundi bat, txakur hil-eraziaren begi osasuntsua hodeitu zun estalki txikixoa bezelakoa. Itsasoko haizeak beheratu eukalitondoek sendokiago negar zegiten, txakur hilaren gainean, urrezko bidean barna eguerdi-ondoak edatzen zun isiltasun barna, zapagarrian...



XXX

EKAITZA

Bildur. Arnas geldierazia. Izerdi hotza. Zeru apal, ikaragarriak goizaldia itotzen du. (Ez dago nondik igesi). Isila... Maitasunak tenk egiten du. Errua dardaraz ari da. Erredurak begiak isten ditu. Isilago...

Ostotsa, motel, burrunbari, amaigabe, gingatik herrira eroriko zan harri zama izugarri bat antzo, goiz bizi gabean zehar dabil, luzaroan. (Ez dago nondik itzuri). Ahul dan guzia —liliak, txoriak— itzaltzen da bizitzatik.

Izuak, bildurti, bere burua ikaragarriro argitzen dun Jainkoari so dagio, leiho erdidikian zehar. Han, sortaldean, hodei-urradura artean beltztasuna garaitu ezin duten ziguin eta arrosa antzeko kolore hits, zikin, hotzak agiri dira.

Angelus! Angelus gogor eta bertanberako bat zinkurinatzen ari da ostots artean. Lubileko azken Angelusa? Ta ezkilak laster amaitzea nahi dugu ala gehiago hots egin dezala, askoz gehiago, ekaitza itotzeraino. Ta ba-goaz batetik bestera, ta arrenka ari gera ta ez dakigu zer nahi dugun...

(Ez dago nondik itzuri) Bihotzak txigorrik daude. Haurrak negarrez...

—Zer egin ote du Platerok, hain bakarrik han barrioko ukuilu gerizegabean?



XXXI

AHATEAK IGAROTZEN

Platerori ur ematera joan naiz. Dana hodei zurizko ta izarrezko gau garbian, txistu argizko tai gabeko igarotze bat entzuten da, han goian, barrio isiletik.

Ahateak dira. Lur zabalera dioaz, itsas-ekaitzetik igesi. Noizean behin, gu goratu ala haiek beheratu egin bai'ginan, haien hegalen, haien mokoen hots arinagoak entzuten dira...

Ordu ta orduetan, txistuak igarotzen jarraituko dira, amai gabeko iges egite batean..

Platerok, noiztanka edateari utzi ta burua izarretaruntz goititzen du, nik bezela, herrimin samur amaigabe batekin...



XXXII

BIAGOA

Hau edertasun goibel, laru ta margula, arratsaldeko eguzkiarena pikondo pean esnatzen naizanean!

Itsas-haize legor bat, urturiko txaraz gantzutuak, esnatze izerditsua gozaratzen dit. Zugatz zahar, biguinaren arinki eragindako orri haundiek iluntzen naute ala liluratzen. Eguzkitatik itzalera, itzaletik eguzkitara lihoaken sehaska batean goxo-goxo gorgoinatzen bide naute.

Urrun, lagun gabeko herrian, hiruretako ezkilak bezperak jotzen ditute, haizearen leiarrezko uhin-aldi ostean. Haiek entzunik, antzigar ezti, gorrizko angurri bat ostu didan Platerok, zutik, zurrun, begiratzen nau, bere begi larri, ezmeztiakin.

Haren begi nekatuen aurrean, nire begiok nekatzen zazkit, ostera ere... Itsas-haizea ba-dator, berirro, hegaz egin nahi ta, ziztakoan, hegoak malgutzen zazkion inguma bat antzo... hegoak ... bat-batez, itxiko ziran nire betazal lazoak ...



XXXIII

BULARRETIKOA

Tente zegon, alki kaskar batean, aurpegia zuri ta margul, akara limuritu bat iduri, logela kareztatu ta hotzaren erdian. Atxeterrak baserrira joatea agindu zion, Epaila-eguzkia artzeko; gaisoak, ordea, ezin.

—Zubira naizaneko —esan zidan— ba-dakusazu, jauna, horma aldean dagola! ito egiten naiz.

Haur-mintzo mehe ta etena, erortzen zitzaion, udaldian, batzutan, ipar haizea erortzen danez.

Platero eskeini nion egurastutxo bat har zezan. Haren gainean igo ta, hura parrea, bere hilarpegi zorrotzarena, dana begi beltz eta hortz zuri!

...Emakumezkoak atarira ziran gu igarotzen ikustera. Platero baratz zioan, leiarrezko zitori hauskor bat gainean zeramala bai'lekin. Sukarrak eta pozak antz-aldatu neskatoak, bere janzki zuriarekin, hegoaldeko zerurako bidean, herrian sartzen zan aingeru bat zirudin.



XXXIV

EGURAS

Bai goxoki goazala, hauntzosto biguinez estalitako udaldiko bide sakonetan barna. Ni irakurtzen, abesten edo zeruari neurtitzak esaten ari naiz. Platerok, esparru gerizatuetako belar urria, zibuinen lore hautseztatua, ozpin-belar horiak horzkatzen ditu. Geldi dago luzaroago, ibiltzen baino. Utzi egiten dut...

Ortzea urdin, urdin, urdina, nire begi liluratuek geziatua, arbendolondo zamatuen gainean goratzen da, bere azken aintzatara. Landa guzia, isil eta gartsu, dirdiraka ari da. Ibaiean, haize-oihaltxo zuri bat, haizerik gabe, luzarotzen da. Mendi alderuntz, erretaldi baten kemordo trinkoak bere hodei biribil, beltzak goititzen ditu.

Gure ibiltaldia, ordea, oso laburra da. Egun leun eta gerizagabe bat bezela da, era-askotako bizitzaren erdian. Ez zeruaren goraldia, ez ibaia doakion itsasostea, ez ta garren trajeria ere!

Urresagar usain artean, gaioko burni alai ta berria entzuten danean, Platero arrantzaka ta jauzka ari da pozik. Hau egunean-eguneango atsegin xaloa! Urtegian geraneko, nire edontzia bete ta elur urtu ura edan egiten dut. Platerok ur itzalean ahoa pulunpatzen du, ta han-hemen, garbienean, zekenki, edaten...



XXXV

INAUTERI

Bai dagola galanta gaur Platero! Astelehenita dugu ta mozorroz jantzi diran mutikoek tresna mairutarra ezarri diote, dana gorriz, urdinez, zuriz ta horiz birjosia, arabiko ugaritxokin.

Ur, eguzki ta hotza. Koloredun paperatxo biribilak ba-daoz pirrilaka, elkar-zutik, kaleertzean barna, arratsalde-haize zorrotzaz, ta mozorroak, hotzak hilik, zernahi egiten dute sakel esku urdinendako.

Enparantzara heldu geranean, zoro irudiz jantzi emakumezko batzu, ator luze, zuriak eta ilebeltz, askatuetan orri muskerrezko buruntzak ditutenek, bere moltzo zaratatsuaren erdian, Platero hartu dute ta haren baranoan biratu dira pozik.

Platerok, ezmezean, belarriak zutitu, burua goititu ta suak inguratu-lugartz bat antzo, ahalegin egiten du, urduri, nondik-nahi iges egiteko. Baina, hain txikia da ta zoroek ez dute haren bildurrik eta biraka, kantuz eta parrez ari dira haren baranoan. Haurrek, hura atxilo ikusiki, arrantza dagite hark arrantza dagintzat. Enparantza guzia, metal hori, arrantza, parre, kobla, zaldabetxo ta zaparrien batera-jotze harro bat da dagoneko...

Geroenean, Platero, bipil, gizon bat antzo, moltzoa hausi ta ba-datorkit takataka ta negarrez, tresna apaina erorita. Ez du nahi, nik bezela, Inauteririk... Ez gera hontarako...



XXXVI

OSINA

Osina! Platero, au hitz sakon, muskerbeltz, hozkirri, ozena. Hitza bera diagu, biratuz, lur beltza laztabintzen dikana urera eltzeraino.

Begira: pikondoak pokalea apaindu ta goiberatu egiten dik. Barnean, irispidean, liska zeukateken buztinerre artean, usain sarkorreko lore urdin bat zabaldu dik. Enara batek bazeukak kabia beherago. Gero, itzal hotzezko aterpe baten ostean, esmeralezko jauregi bat zegok, ta bere geldigora harri bat jaurtitzean, haserretu ta gurrinka egiten dikan aintzira bat. Eta zerua, buruenik.

(Gaua sartzen dek eta ilargia gartu egiten han ondoan, izar aldakorrez apaindua. Isil! Bideetan barna, bizia joan dek urrutira. Osinean barna gogoak ondora iges zegik. Hartan zehar, ilunabarraren beste aldea edo ikusten dek. Eta ba-zirudik zentoi bat, zador guzien jabe, aterako dekala haren ahotik. Nahas-mahas geldi ta liluragarri hori, zuhazti itzaltsu ta usain gozoduna, burdinbizizko jauregi soreztatua!).

Adi zak, Platero, egunen batean, osin hontara burua jaurtitzen baldin ba'diat, sineskidak, hura hiltzearren ez-baina, izarrak lasterrago atzitzearren izango dek.

Platerok arrantza egiten du, egarti ta leiaz. Enara bat, izutu, nahastu ta isilik irtetzen da osinetik.



XXXVII

GAUKOA

Zerurantz gorriz argitu ta jaitan dagon herritik ba-datoz valtz garratzak haize gozatsuan. Dorrea agiri da margul, mintzul eta gogor, ertz alderrai, ubel, urdinska, lasto-antzeko batean ta han, alderriko beheiti ilunen artean, ilargi erori, laru ta logalea estaltzen da ibai gainean.

Landa bakarrik dago bere zugatzakin eta bere zugatzen itzalakin. Ba-dago kilker-soinu eten bat, ur ezkutuen ameskaitzezko hizketa bat; biguintasun ezatsu bat, izarrak birrintzen bai'liran... Platero arrantzaka ari da itunki, bere ukuiluaren epeltasunetik.

Ahuntza ernai dago, nonbait, eta bere txilintxa urduri ari da, goxoki gero. Azkenik isiltzen da... Urrun, Montemayor-aldean, beste asto bat arrantzaka... Beste bat gero, Vallejuelon barna... Txakur bat zaunka...

Gaua hain argia da ta loretegiko liliak beren margoz ikusten dira, egunez bezela. Iturri-kaleko azken etxean barna, argiontzi gorri ta ez-hil-bai-hil baten pean, gizon bakarti batek kalemuturra zehartzen du... Nik ote? Ez, nik, ilargiak, lilaek, lur-haizeñoak eta itzalak egiten duten argi-itzal urrindun, oztin, aldati ta urre-antzekoan, nire pare gabeko bihotz barnea entzuten ari naiz...



XXXVIII

MUTIKO ZOZOA

San Jose kalean barna itzultzen ginan guztian, mutiko zozoa bere etxeko atean zan, bere alkitxoan eserita, besteen igarotzea begiratzen. Ez hitzaren emaitza, ez xoramenaren bezuza inoiz heltzen ez zaien mutiko gaiso horietako bat zan;

mutiko alaia bera ta ikusteko goibel; guzia bere amarentzat, ezer ez andarakoentzat.

Egun batean, kale zurian zehar haize beltz, gaizto hura igaro zanean, mutikoa ez zan bere atean. Atalas lagun gabean, txori bat kantuz ari zan eta, olerkari baino gehiago aita zan Currosez oroitu nintzan, bere mutikoa gabe gelditu zanean, inguma galizitarrari haren berri galdetu ziona:

Volvoreta d'alinas douradas...

Orain, udaberria etortzean, San Jose kaletik zeruratu zan mutiko zozoa dut gogoan. Bere alkitxoan eserita dago, noski, arrosaen ondoan, berriz zabalduriko bere begiez, zerutar dohatsuen igarotze distitsua ikusten dularik.



XXXIX

IGANDEA

Orain hurbil, orain urrun, ari dan iraulkako ezkilaren zarata oihulariak durunda egiten du jaigoizeko zeruan oztin guzia leiarrezko bai'litzan. Eta landa, gaiso samarra dagoneko, zirkin alai loretsutik erori notakin urreztatzen bide da.

Guziak, iguraia barne, herriratu dira elizbira ikusteko. Biok biotara, gelditu gera Platero ta biok. Hau bakea! Hau garbitasuna! Hau lasaitasuna! Goiko zelaiean uzten dut Platero, ta ni joaten ez diran txoriz beteriko lerrondo baten pean etzaten naiz irakurtzera. Omar Kayam...

Ezkilotsen arteko isilunean, —Urrila-goizaren irakiteak iduri ta soinua hartzen ditu. Liztor hori-beltzak, erlabiomahats mardo osasuntsuz zamatu mahatsondoaren inguruan hegazka dihardute ta loreakin nahasturik dabiltzan ingumaek parre egin iduri dute, hegaz egitean. Bakartasuna, argizko gogoeta bat bezelakoa da.

Noizean behin, Platerok jatez atertu ta so egiten dit... Nik, noizean behin, irakurtzez atertu ta so dagiot Platerori...



XL

ORGATOA

Euriak mahastiraino zabaldua zun lats haundian, orgato zahar bat arkitu dugu kokaturik, bere belar eta laranxa zama pean dana galduta. Neskato zarpil eta zikin bat negarrez ari zan, gurpil baten gainean, bere bular heldugabearen bultzaz, Platero baino ñotoago, ai! ta garrenago zan astotxoari lagundu nahiez. Ta astokoa puskatzen zan haizearen aurka gurdia lohitzutik ateratzeko ahaleginak eginez alperrik, neskatoaren zinkurinezko hotsetara. Bere indarka alperrikakoa zan, haur kementsuena bezela, alditxar batean, lore artean erortzen diran uda-iparraize nekatu horien hegazkada bezela.

Maite-maite egin nion Platerori ta, ahal bezela, orgatoari uztartu, astoko kaskarraren aurrean. Ordun, behartu nun, agintze maitekor batekin, eta Platerok, indarka batez, orgatoa ta astokoa luparitik atera ta, aldapa gora eraman zitun.

Hura parrezirria neskatoarena! Ur-hodei artean sartzean, leiar horitan zatitzen zan arrats-eguzkiak, haren negar kedarreztuen ostean ortzargi bat piztu ba'lio bezela izan zan.

Bi laranxa hautatu eskeini zizkidan bere alaitasun negartsuaz. Hartu egin nitun, eskerronez, ta bata astoko ahulari eman nion, pozgarri gozotzat; bestea Platerori, urrezko saritzat.



XLI

ITZULERA

Ba-gentozan biok, zamaturik, mendietatik; Platero txipabelarrez; ni, amabirjinalore horiz. Jorraila-arratsa apaltzen zan. Sartaldean urre-leiarra izandako guzia, zilar-leiarra zan gero, zitorizko ta leiarrezko alegori legun eta argitsu bat. Gero, zeru zabala, esmeral bihurtu sapir garden bat bezela izan zan. Goibel itzultzen nintzan.

Hurbil genularik, teilaxka dirdizariz buruntzatu - herriko torreak, oroitailu itxura hartzen zun, ordu garbiaren goratzean. Urrundik ikusiriko Giralda bat bezelakoa zan, hurbildik, eta udaberriaz zorroztutako nire iri-minak, xuspergarri mudurri bat arkitzen zun hartan.

Itzulera... nora? zertatik?, zertarako? ... Baina nirekin zetozan Amabirjinaloreek, sartzen zan gauaren hozkirri epelean, usain gehiago ematen zuten, usain sarkorrago ta ezbaikoagoa batera ematen zuten, lorea ikusi gabe, loretik irtetzen zana, ta itzal bakarretik gorputza ta gogoa zerbeltzen zituna.

—Ene gogoa, amabirjinalorea itzalean! —esan nun. Eta bat-batetan, nire azpian joan arren, ama nun Platero gogoratu zitzaidan.



XLII

GAITZONDOA

Oinazpikoz eta kurtzoinez biguina dan nire zuzper-gelako argi ahul horitik, ba-dantzuzkit gau-kalean barna igarotzen, izar ihintza luken ames batean bezela, landatik itzultzen diran asto arinak, jokatzen eta oihuka ari diran haurrak.

Asto-burutzarrak eta, arrantzaen artean, leiar eta zilarraz Gabon-neurtitzak abesten dituten haur-burutxo segailak igartzen dira. Herriak gaztain xigortuen kemordo batez, abeltegi-lurrun batez, bakez dauden subazterren ke batez bildua dagola ohartzen du...

Ta ene gogoa isurtzen da, garbitzaile, itzalpean dagon bihotzaren haitzetik ur laster, oztinezko iturburu bat sortuko ba'litzakio bezela. Eroskunde-ilunabarra! Ordu barrenena, hotz, eta epela batera, amai gabeko argitasunez betea!

Ezkilek, han goian, han landan, jotzen dute izar artean. Platerok, kutsua hartuta, oso urrun bide dagon bere ukuiluan arrantza egiten du... Nik negar egiten dut, ahul, bihotz-ukitu ta bakarrik, Paust'ek bezelaxe.



XLIII

ARTZAINA

Ordu ubelak ilun eta bildurgarri egiten dun muinoan, leiarrezko sartalde muskerraren kontra beltz bihurtu-artzaintxoak txistu egiten du bere txilibituan, Venusen dardara pean. Gehiago usaintzen eta onezkero ikusten ez diran eta atsonak galdurik dauden itzalean haiei tankera emateraino goratzen ditun loreetan nahastuta, herrira sartu baino lehen, leku ezagunean banatu artaldearen joare argi ta eztiek txintxin egiten dute, geldiro.

—Jauna, asto hori nirea ba'litz! ...

Bada-ezpadako orduan beltzaranago ta maitagarriago dan mutikoak, begi bizkorretan liparraren edozein disdis bilduz, Bartolome Esteban Murillok margoztu zitun mutikoxe haietako bat dirudi:

Astoa emango nioke... Baina, zer egiteko nik hi gabe, Platerotxo?

Montemayorko baseliza gainean, biribil igotzen dan ilargia, egunaren ezmezeko argitasuna oraino alderrai dabiltzan zelaiean barna, isurtzen joan da; ta lurgain loretsuak ametsezkoa dirudi orain, ez dakit zelako birjoste antzineko ta ederra; ta harkaitzak haundiagoak, urrenagoak eta hitsagoak dira; eta erreka izkutuko urak negar gehiago egiten du...

Ta, artzaintxoak, urrun dagoneko, hots egiten du, mikuin:

—Je! Asto hori nirea ba'litz...



XLIV

NESKATO TXIKIA

Neskato txikia Plateroren ederra zan. Bereganantz etortzen zekusanekoxe, amalililien artean, soinekotxo zuriarekin, intagarizko kapela ta guzti: Platero, Platero!, laztanki deituz, astotxoak lokarria etendu nahi zun eta jauzika ari zan, haur bat bezelaxe, eta arrantzaka erorik.

Neskatoa, uste osoz, haren pean igarotzen zan behin eta berriz, eta ostikotxoak jotzen zizkion eta eskua, akara zuria, hortz hori, haundiz iskiluztutako ahotzar arrosa-antzeko hartan uzten zion; ala, astoak irispidean ipintzen zizkion belarriak atzituz, dei zegion haren izenaren aldaketa maitetsu guziakin: Platero: Platerotzar! Platerotxo! Plateroño!

Neskatoa herioruntz, ibaiean bera, bere sehaska zurian itsastatu zan egun luzeetan, inor ez zan Plateroz oroitzen. No, bere ameskerian, dei zegion itunik: Platerotxo! Etxe ilun eta hasperenez betetik, adiskidearen urrutiko dei tamalgarria entzuten zan, batzutan. Hura udaldi mudurria!

Hura apaindura Jainkoak zugan ipini zuna, ehortzi-arratsalde hori! Iraila, urre ta arrosa, erortzen zan. Hilerritik, hura hotsa iraulkako ezkilarena sartalde zabalduan, aintzarako bidean!... Mudurri ta bakarrik, hormaetan barna itzuli, barrioko atetik etxean sartu ta gizonengandik igesi, ukuilura joan eta eseri egin nintzan, Platerokin negar egitera.



XLV

UDAZKENA

Honezkero, Platero, eguzkia hasi dek nagi izaten bere maindira artetik irtetzeko, ta nekazariak hura baino goizago jeikitzen dituk. Egon ere, bilutsik zegok eta hotzamarra ari dek.

Hauu iparraren putza! Begira, Platero, arbazta eroriak lurrean; haizea honen zorrotza, honen arteza dek eta guziak elkar-zutak zeudek, Hegoalderantz zuzenduta.

Goldea ba-ziak, guda-iskilo zakar bat antzo, bakearen lanketa alaira, Platero; ta inda zabal, ezatsuan, zugatz laruek orlegituko ditukala etsita, argi egiten ditek alde batera ta bestera, biziro, urre argizko sutzar gozatsuek bezela, gure ibiltze lasterra.



XLVI

LOROA

Nire adiskide sendatzaile prantzitarraren baratzean Platerokin eta loroarekin jokatzen ari ginala, emakume gazte bat heldu zan, nahastu ta lehiatsu, aldapa bera, guganaino. Heldu baino lehen, begi beltz larria niganaino aurreratuz, arren egin zidan:

—Jauna, osalari hori al da hor?

Ba-zetozan haren atzetik zenbait mutiko zatartsu, txiten-pitean, asnaska, bidean gota begi ratzen zutenak; azkenez, zenbait gizon, beste bat, zurbil eta eroria zekartenak. Doñanako anbarrean basahuntzak ehizatzen ari diran basa-ehiztari horietako bat zan. Suiskiloa, zamukasookaz lotutako suiskiloa oies, zahar bat, zapartatu zitzaion eta ehiztariak zartada beso batean zekarren.

Nire adiskidea, maitasarrez, zaurituagana zan, ipini izan zizkioten piltzar batzu jaso zizkion, odola garbitu ta hezurrak eta erroak haztatzen ari izan zan. Noizean behin, niri so egin eta esaten zidan:

—Ce n'est rien...

Arratsaldea apaltzen zan. Urtoki, nahaslika, arrain usaina heltzen zan Huelva- aldetik... Laranxaondoek beren esmeralezko ehun-iletsuak biribiltzen zituten sartalde arrosa-antzekoaren gainean. Amañilili ubelska ta musker artean, loro orlegi ta gorria ba-zioan ta ba-zetorren bere begitxo biribilez guri kirik eginaz.

Irten-negarrak eguzkiz betetzen nitzaien ehiztari gaisoari; batzutan oihu ito bat egiten zun. Eta loroak:

—Ce n'est rien ...

Nire adiskideak algadoiak eta lokarriak ipintzen zizkion zaurituari...

Eta gizagaxoak:



—Ai ene!

Eta loroak, amañililien artean:

—Ce n'est rien... Ce n'est rien...



XLVII

SARITO

Mahasbiltzaroan, arrats gorri batean latseko mahastian nengolarik, emakumezkoek beltzitxo bat nire galdez zebilela esan zidaten.

Ni larrainerantz ninoiala, ba-zetorran indan bera:

—Sarito!

Sarito zan, Rosalina nire emaztegai portorrikotarraren morroia. Sevillatik itzuria zan herrietan txuliatzeko, ta ba-zetorran Nieblatik, oinez, longaina, birritan gorria, sorbaldan, gosez ta diru gabe.

Mahas-biltzaileek zeharretara begiratzen zuten, gaizki gordetako nardaz; emakumeek, gehiago gizonen kariaz berenaz baino, aldera egiten zioten. Lehenago, dolarean barna igarotzean, haginkada batez belarri bat zatikatu izan zion mutil batekin liskartu zan.

Nik irriparre egiten nion eta goxo hitz egiten. Saritok, neroni laztan egiteko bekokirik ez zeukala, handik mahatsak jaten ari zan Platerori laztan egiten zion eta, bitartean, zindoki begiratzen ninun.



XLVIII

URRILA - ARRATSALDEA

Ikastartea igaro da, ta, lehenbiziko hosto horiakin haurrak ikastolara itzuli dira. Bakartasuna. Etxeko eguzkiak hutsa dirudi. Ustekerian oin urrunak eta urrutiko irriek hots dagite.

Oraino lorekin dauden arkakaratsen gainean, arratsa apaltzen da, geldiro. Eguzki-sartzeko suargiek azken arrosak piztutzen ditute ta loretegiak sartaldeko erretaldirantz atsonezko gar bat goratuz, arrosa erre-usaina ematen du guzia.

Platerok, asperturik ni bezela, ez daki zertan ari izan. Ba-datorkit goxo-goxo, apur batez ezmezean dabil, eta, geroenean, ustebidez, sartzen dan nirekin etxean barna.



XLIX

PUNISAGARRA

Punisagar hau bai dekala ederra, Platero! Aguedillak bidaldu zidak bere Mojaen errekako onenetik hautatua. Inongo igalik ez dik, honek bezela, gogoratzen hura hazi-erazten dikan uraren hozkirria. Leher egiten dik osasun guriz ta sendoz. Jango al diagu?

Platero, hau ahogozo mingots eta idorra azal gaitzarena, gogorra ta lotua, sustraia lurrari bezela! Orain, lehenbiziko goxotasuna, azalari itsasita zetoztekan bihien errubi laburra eginiko azkorria. Orain, Platero, guna estu, osasuntsu, osoa, bere estalki meakin, ametista jangai, ezatsu ta sendozko altxor autatua, erregina gazte baten bihotza bezelakoa edo. Bai betea zegokala, Platero! Har zak, jan. Bai eztia! Bai goxoki galtzen ditukala hortzak umotasun ugari alai ta gorrian! Itxok, mintza ez bainaitekek. Kalidoskopi baten margo urdurizko nahas-mahasean galduriko begiarena bezelako zarrastada bat ematen ziok gozamenari. Aitu dek!

Honezkero ez zeukat punisagartzerik, Platero. Hik ez hitukan ikusi Flores-kaleko beheitiko barriokoak. Ba-gatxiaztikan arratsaldeetan... Horma erorien zehar, Coral-kaleko etxeetako barrioak agiri hitukan, bakoitza bere lilurarekin, ta landa, ta ibaia. Karabineruen turuta-hotsa ta Sierraren aroztegia entzuten hukan... Nirea ez nian herri-alde berri baten idorokundea ukan, bere egunoroko poesi betean. Eguzkia sartzen hukan eta punisagarrondoak sututzen hitukan, altxor aberatsak iduri, erubez beteriko pikondoak amaratzen zian patin gerizpetuaren ondoan...

Punisagarra, Moguerko igalia, bere mazmarroaren apaina! Sarkaldiko eguzki gorritan zabaldu-punisagarrak! Mojaen baratzeko, Peraleko mendarteko, Sabariegoko punisagarak; errekak dauzkaten ibar sakon, nareetan. Haietan, nire gogamenean bezelaxe, arrosa-antzeko zerua geratzen da, arras gautu arte.!



L

ILUNTZE

Urrutikoaren igertzeak, doi-doi ezagunaren oroi nahastuak, bai hartzen dula zoragarria herriko ilunabarren biltasun gentzatsu, otzanean! Herri osoa gogoeta luze ta ilun baten gurutzean josia bezela daukan lilura itsaskor bat da.

Ba-dago larrainetan, izar berrien pean, bere muino koloka, horiskak metatzen ditun ale garbi, beteren usaina. Langileak isil-misilka abesten ari dira, neke logale batetan. Andre alargunek, atondoetan eseri ta horren hurbil, barrioen ostean lotan datzazan hilak ditute gogoan. Haurrak lasterka ari dira, itzalik-itzal, txoriak zugatzik-zugatz bezelaxe...

Behar-bada, etxe apaletako karezko aitzinetan diraun argi itzaltsu artean, ezbaiko silueta lurkara, isil, mindunak igarotzen dira eskale berri bat, arrosaetaruntz doan portogaldar bat, lapur bat, apika, beren iduri ilun, izukorrean, ilunabar ziguin-antzeko, geldi ta mistikuak gauza ezagunetan ipintzen dun otzantasunari aurka egiten diotenak... Haurrak urruntzen dira ta argi gabeko ateen izkutuan, «birigaitza dun erregearen alaba osatzeko gantza ateratzen duten» gizon batzuez mintzatzen da...



LI

TXOLARREAK

Done Jakueren goiza zuriz ta arrez lainoturik dago, algadoitan gordea bezela. Diranak mezatara joanak dira. Txolarreak, Platero ta ni ekuratu gera loretegian.

Txolarreak! Batzutan zenbait euri tanta mehe egiten dituten hodei biribilen pean, nola sartzen eta irtetzen diran aihenbelarrean, nola karraxi egiten duten, nola atziten dieten elkarri mokoetatik! Honako hau abar baten gainean erori ta ba-doa, hura dardaraz uzten dularik; besteak beratan zeru zati bat daukan osin-pokaleko istil batean edaten du; hark, egun arreak bizkortzen ditun lore igartuxez beteriko hegazpera jauzi egin du.

Jai jakin gabeko txori dohatsuak! Izatezkoaren, egizkoaren betibateko hotsaz, ezkilek ez diete ezer esaten, ezbaiko zorion bat ez ba'da. Pozik, ezinbesteko lokunerik gabe, gizon jopu gaisoak liluratzen ala izutzen dituten olinpu horiek ez abernu horiek gabe, berena baino beste onlegerik ez dutela, anaiak ditut, anai gozoak.

Diru gabe ta zorrorik gabe bide egiten dute; nahierara etxez aldatzen; lats bat sumatzen, ostai bat usmatzen eta hegoak zabaldu besterik ez dute zoriona lortzeko; ez dute astelehen ez larunbaten berririk ezautzen, han-hementxe urtatzen dira, hotsean-hotsean; izen gabeko maitea dute maite, ororen maitea.

Eta gizagentea, gizagente gaisoa! igandez mezatara doanean, haiek, erakusburu alai batez, ba-datoz bat-batetan, beren zarata berri ta alaitsuarekin, etxe itxien lorategira; hantxe, ongi ezaguna duten olerkari norbaitek eta halako astoko samur batek begiztutzen ditute, anai-maitasunez.



LII

IHINTZA

Platero —esan nion ene astokoari—: goazemak gurdien begira. Bazekarzkiatek Doñanako oihan urrunaren marmarioa, Animasen lertegiaren barne ostena, Madres eta bi Frenoen hozkirria, Rocinaren usaina...

Arrosazko girgil garai batean, bere karezko hegaletan arratsaldeko eguzki ezmeztia hiltzen zan Fuente-kalean barna eraman nun, galanta ta apaindua, neskatilai piko eman zezaien. Gero, Llanoserako bide guzia ikusten dan Hornoseko lurresira joan ginan.

Gurdiak ba-zetozan, malda-gora. Ihintz guzietako zirimiri gozatsua mahasti orlegien gainean erortzen zan, ziguin-antzeko hodei igazkor batetik. Lagunek, ordea, begiak alaiak jaso ere ez zituten egiten.

Senar-emaztegai bikun alaiak igarotzen ziran, aurrenik, mairu eraz apainduriko asto, mando ta zaldiz. Mutilak pozik, neskak kementsu, talde jori, bizia ba-zihoan, ba-zetorren; elkarri atzituka ari zan atergabe, zentzu gabeko erokeri batean. Mozkorren gurdia zetorran gero, zaratatsu, garratz eta nahaspilatua; trozel pean eseri ta zaldabeak jotzen eta «sevillanas» oihuka ari ziran neska beltzaran eta loretsuak zeramazten, zuriz eskegitako ta ohe-antzeko gurdien atzetik. Zaldi gehiago, asto gehiago... Ta otseinagusia —Gora Rocioko Neskatxa! Goraaaa...!— ilezuri, igar eta gorria, kapel zabala bizkarrean eta urrezko zigorra oinburnian ezarrita. Geroenean, beren margo bizizko ta ispiluzko bekokikoarekin, apezpiku antza zuten bi idi zurinabar haundiek erakarria, Hoben Gabea ziguin antzeko ta zilarrezkoa bere gurdi zurian, dana loretan, loretegi mudurri zamatu bat bezela.

Ezkila-hotsen, zizirikoen, azkazal burniztuek harrietan jotze gogorren artean itotako soinua entzuten zan harrezkero...

Platero, ordun, eskuak malgutu ta, emakume baten antzera, belaunikatu zan, biguin, apal eta menpeturik.



LIII

HAZILAKO MAITE-ERESIA

Gauturik, Platero laberako ler abarrezko zama goxoarekin landatik itzultzen danean, hurran-hurran itzaltzen da orlegi zabal, eroriaren pean. Bere urratsa txehe, pinpirin eta jostanahia da...

Ez bide dabil. Belarrizut, barakuilo bat bere etxearen pean dirudi.

Abar muskerrak, zutiturik zeudenean, haietan eguzkia, txirrizkalak, haizea, beleak —hau izua! hortxe egon dituk, Platero!— euki zituten abarrak, erortzen dira, gaisoak, ilubanabarreko inda legorretako hauts zuriraino.

Ziguin antzeko gozotasun hotz batek lanputzen du guzia. Ta dagoneko, Gabonilarantz dioan landan, asto zamatuaren apaltasun samurra, jainkozkoa iruditzen hasten da...



LIV

KANARIA HILTZEN

Begira, Platero; haurren kanaria hilik agertu dek goiz hontan, bere zilarrezko kaiolan. Izan ere, gaisoa oso zaharra zegokan, honezkero... Negua, ongi oroitzen haiz, isilik igaro zian, burua lumatxan gorde ta. Ta udaberri hau hastean, eguzkiak gela zabala loretegi bihurtzen zialarik eta baillako arrosa hobeak idekitzen hitukanean, berak ere bizitza berria edertu nahi ta abestu zian; bere ahotsa, ordea, etenkor eta hasnekeduna hukan, txirula zartatu batena bezelakoa.

Zaintzen zun haurretako zaharrenak, kaiola ondoan hura txigorrik ikusiki, esan du berehalaxe, negarrez:

Ez dik, ba, ezeren gaberik izan; ez janari ez urik.

Ez, ez dik ezeren gaberik izan, Platero. Hil dek eta hil dek—esango luke Campoamorrek, beste kanari zahar batek...

Platero, ba ote zegok txorien parabisu bat? Ba ote zegok lilitegi orlegi bat zeru dundu gainean, dana urrezko arkakaratsen loretan, txori zuri, arrosa-antzeko, urdin, horien gogoak dizkina?

Entzun: gabean, haurrek, hik eta nik txori hila loretegira beheratuko diagu. Ilargia bete diagu orain eta bere zilar argi moteltan, kantari gaisoak zitori horiska bat zirudikek, Edurneren esku zurian. Eta arkakarats haundiaren pean ehortziko diagu.

Udaberri hontan bertan, Platero, txoria arrosa zuri baten bihotzetik irtetzen ikusiko diagu. Haize atsonduna hotseztitsu gertatuko dek, ta jorrailaren eguzkitan hego ikusi-ezinen orron-ibiltze liluratu bat eta urre hutsezko txinta argizko txirri izkutu bat izango dek.



LV

SUAK

Irailan, jai gauetan, baratzeko etxe ostean dagon mendiskaratzen ginan, urtegiko akaraek sortu erazten zuten bake atsondun hartatik, jaitan zegon herria aditzera.

Suak gau-beranduan izekitzen ziran. Lehenik, danbada motel, laburrak ziran; gero, isats gabeko zizirikoak, goian hasperen batez zabaltzen ziranak, landa gorri, ubel, urdin, ikusiko luken begi izartsu bat antzo; ta beste batzu beren dirdaria, haratinik malgutuko litzaken neskaxtasun biluzi bat iduri, argizko loreak jariongo lituken odolezko sarats bat iduri, erortzen zana. Ene, haiek hegazteren piztuak, haiek arrosa argizko haize-landarediak, haiek suzko pagoilarrak izarrezko loretegietan barna!

Platero, danbada batek hots egiten zunero, dardaratzen zan urdin, ubel, gorri, zeruaren itsumustuko argitzean, eta argitasun bai-hil ez-ilean, izuturik begiratzen ninuten haren begi haundi beltzak ikusten nitun.

Azkentzat, herriaren urrutiko zarata artean, gazteluko urrezko buruntza jirakina zeruratzen zanean, Platerok igesari ematen zion, laster eta laster, matsondoetan zehar, arrantzaka zoraturik, gerizpean zeuden lerrondo naretsuetaruntz.



LVI

MAHASMORDO AHAZTUA

Urrilako eurite luzearen ondoren, egun zabalduaren zeru-urrean, ginanok mahastietara joan ginan. Platerok askaria ta umetxoen kapelak zeramatzin zarritxoaren alde batean, eta bestean, aztatzat, Edurne, mertxikaren lorea bezelako zurigorria.

Hau lilura zelai berriztuarena! Latsak ba-zihoazan gainez eginik, lurrak goxoki goldeaturik zeuden, eta oraino horiz hozkaturiko bazterreko eltzunetan, txori beltzak ikusten ziran, harrezkero.

Halako batez, haurrek, bata bestearen ondotik laster egin zuten, deadar zegitelarik:

—Mahasmordo bat, mahasmordo bat!

Oraino bere aihen luze, nahasiek zenbait orri igar, beltzitu ta gorrixka erakusten zituten mahatsondo batean, eguzki minak anbarezko mahasmordo argi ta osasuntsu bat piztutzen zun. Ziranek oro nahi zuten! Atzitua zun Bitore'k, bizkarrean gordetzen zun. Ordun nik hari eskatu ta berak, emakume izateko hurbil dagon neskatoak gizonari egiten dion men ezti horrekin, eman egin zidan, gogo onez.

Mordoak bost mahatsale larri zeuzkan. Bitoreri eman nion bat, Edurneri bat, Nekaneri bat, Josebatxori bat, eta azkenekoa, ziranen parre ta txalo artean, bere hortz haundiakin, zartez, atzitu zun Platerori.



LVII

GAU GARBIA

Etxegain hortz-dun zuriek beren isla darakuste, inurrizki, zeru alai dundu, izoztu ta izartsuaren gainean. Ipar isila gaxokatzen ari da, bizkor, bere zorroztasun aratzaz.

Guziek hotz diralako ustea dute ta etxeetan ezkutu ta isten ditute. Gu, Platero, astiro joango gaituk, hik hire ile ta nire burusiarekin, nik, nire gogoarekin, herri garbi, bakartian barna.

Hau barne-indarra, zilarrezko tontorra dikan harri zakarrezko dorre bat bai'nindukan, goratzen natxiokana! Begira, hau izarrez! Hainbeste dituk eta zorabiatu egiten ditek. Maitasun goitarrezko agurtza gartsu bat zerua lurrari egiten ari zaiokala esan litekek.

Platero, Platero! Bizitza guzia emango nikek nik, eta hik hirea eman nahi hukekala nahi nukek, Ilbeltz-gau garai, bakar, argi ta gogor honen garbitasunaren ordez!



LVIII

ORTZONDOA

Neguko goizaldi geldietan, oilar ernaiek ortzondoko lehenbiziko arrosak ikusi ta galanki agur dagietenean, Platero, lo egitez asea, arrantzaka ari da luzaro. Bai dala gozoa haren urrutiko iratzartzea, logelako zirrikituetan zehar sartzen dan argi dundutan! Nik ere, egun minez, eguzkia dut nire gogoetan nire ohe biguinetik.

Eta ba-darabilt gogoan zer izango zan Platero gaisoaz, nire olerkari-eskuetan erori ordean, oraino bakarrik, mendietako lerrondoak moztutzera doazan ikazkin hoietako batenetan baldin erori ba'litz, edo astoak margoztu, haiei artseniku eman eta, eror ez datzazkien, belarrietan orratzak ipintzen dieten ijitu zatar batenetan.

Platerok arrantza dagi, berriz ere. Hartzaz gogoetan ari naizala ote daki? Zer axola neri? Eguntzearen samurtasunean haren oroia eder zait, ortzondoa bezela. Ta, Jainkoari esker, berak ba-dauka ukuilu epel eta biguina, sehaska bat bezelakoa, atsegina nire gogoeta bezelakoa.



LIX

EGUBERRI

Sua kanpoan! ... Olentzaro-arratsaldea da ta eguzki motel eta indargabe batek doi-doi egiten du argi, ortze gogor, hodei gabean dana arrea, dana dundu izan beharrean. Halako batean, sukartzen hasi diran abar heze-karrakada zizkolatsu bat da; gero ke estua, arminua bezelako zuria, ta, buruenik, kea garbitu ta haizea oldar bateko mingainez betetzen dun garra.

—O, garra haizetan! Gogo gorriskak, horiak, ziguinkarak, urdinak, galtzen dira ez dakit nun, isileko zeru apal batera igorik, eta txinar-usain bat uzten dute hotzean! Gabonilako landa, epela orain! Negua maitasarrekin! Zorionekoen Gabona! Alboko txarak urtutzen dira. Ikuspegia, haize beroan zehar, dardaratzen da ta garbitzen leiar igeskarizkoa bai-litzan. Eta jaiotzarik ez daukaten maizterraren haurrak, ba-datoz su ingurura, behartsu ta goibelik, esku hozminduak berotzera, ta, danbada batez, zapartatzen diran ezkur eta gaztainak jaurtitzen ditute txinarretan.

Ta gero poztu egiten dira, ta dagoneko gauak gorrizkatzen hasi dun su gailietik, jauzika ari dira ta kantuz:

...Camina María,

camina José. ...

Ni Platero ekartzen diet, haiekin jolas dedin.



LX

NEGUA

Jainkoa bere leiarrezko jauregian diagu. Euria dekala esan nahi diat, Platero. Euria dek. Eta udazkenak, abar hilai setaz itsasiak utzi zizkian azken loreak, harribiziz zamatzen dituk. Harribizi bakoitzean, zeru bat, leiarrezko jauregi bat, Jainko bat. Begira arrosa hori; ba-zeukak barnean beste urezko arrosa bat; eta hura astintzean, ba al dakusk?, bere gogoa bezelako lore berri, distikorra erortzen zaiok ta mudurri ta goibel gelditzen dek, nirea bezela.

Ura, eguzkia bezain alaia dek. Begira nola laster egiten diteken haurrak uraren pean, sendo ta gorri, hanka hutsik. Ikus txolarreak oro nola sartzen ditukan itsumustuko talde zaratatsuz, untzean, eskolan, Platero, Darbon hire osalariak esaten dikanez.

Euria dek. Gaur ez gatxiaztik landara. Ikusketa eguna diagu. Hara nola laster egiten diteken hegaztegiko zorrotenak. Hara nola garbitzen ditukan orri muskerrak, nola itsastatzen dekan berriz, arekan barna, haurren izontzitxoa, atzo belar artean gelditua. Begira orain, lipar bateko eguzki ahul hontan, zein ederra dekan, elizatik irten eta gure ondoan, ezbaiko uztargitze batetan, hiltzen dekan Erromako zubia.



LXI

TXERRENA

Tipuski, takataka gogor eta bakarti batekin, birritan zikina hauts-hodei garai batean, astoa agiri da, Transmuroko kalemuturrean barna. Geroxeago, arnaska, sabel belunak agirian uzten dieten zatarrezko praka eroriak goratuz, mutikoak hari habeak eta harriak jaurtitzen zizkiotela...

Beltz, haundi, zahar, ezurtsua da —beste goiapaiz bat— inondik ere ilerik ez dun larrua zulatuko zaiola iduritzeraino. Gelditu egiten da, ta, baba larriak diruditen hortz batzu erakutsiz, arrantza dagi gora, uzuki, bere zahartasun trapalari ez dagokion azkuaz... Asto galdu bat al da? Ez al duk ezautzen, Platero? Zer nahi ote dik? Norgandik zetorrek igesi, takata ez-berdin, zakar orrekin?

Platerok hura ikustean, bi belarriak mutur batean zutitzen ditu, lehenik, eta, gero, bata zutik eta bestea beititua uzten, eta ba-datorkit, eta arekan burua ezkutu nahi du ta iges egin nahi, guzia batera. Asto beltzak haren ondotik igaro ta bultzada bat ematen dio, zamuka botatzen, usain egiten; arrantza egiten du komentu-hormaren ondoan, ta ba-doa kalkolka, Transmuroan bera...

...Ba-da, beroan hotzikarazko lipar bakan bat-nirea?, Platerorena? - ta gauzak naspilatuak dirudite, baldin, tipuski, eguzkiaren aurrean oihal beltz baten itzal apalak, itsumustuan geldituriko haizeak, itotzen dun etxarteko bihurgunearen bakartasun zorabiatzailea estali bai-lun.

Goxo-goxo, urrunak hegiatara ekartzen gaitu. Goian, Arraindegiko habarrots aldakorra entzuten da. Han Riberatik etorri berriak diran saldunek beren txabaluak, beren mutxurdinak, beren brekak, beren muxarrak, beren bokartak, goraipatzen ditute. Biharko aldarria ospatzen dun iraulkako joalea; zorroztailearen txilibitua...

Orainik dardaraz dago Platero, noizean behin niri begira, okildua, zergatik ez dakigula, biok ekuratu geran geldigo mintzulean...

—Platero: asto hori ez diagu asto, nik uste...

Ta Platero, mintzulik, dardarka ari da berriz, dana ikara batez, emelki burrunbatsua, ta igeskor, begira dago luebakiruntz, zapuzti ta apalki...



LXII

JORRAILAKO MAITE-ERESIA

Haurrak Platerokin joan dira eltzunen latsera ta orain ba-dakarte kalkolka, jolas eta parre artean, dana lore horiz zamatua. Han behean euria izan dute —bere urre ta zilarrezko hariez landa orlegia lanbrotu zun hodei igazkor hura—. Ta astokoaren ile urasetuaren gainean, txintxil bustiak tantaka ari dira.

Maite-eresi berri, alai, bihotz-eragilea: Plateroren arrantza ere samur bihurtzen da zama goxo, eurituaren azpian! Aldian behin, burua itzuli ta ahoaren irispidean dauzkan loreak idoki egiten ditu. Pipil elur-antzeko ta laruak, zintzilika dagozkio, lipar batez, lerde jariotze zuri, orlegizka artean, eta gero ba-doazkio sabeltzar aztanbaldura. Nork jan lezazkekan loreak, hik bezela, Platero, ta ez kalte egin!

Jorrailako ezbaiko arratsalde hori! ... Plateroren begi dirdaritsu ta bizkorrak eguzki ta eurizko ageri guzia irudikatzen dute. Sartaldean, San Juaneko alorraren gainean, beste arrosa antzeko hodei bat, zirpilduta, euri egiten ikusten da.



LXIII

IJITUAK

Ikus, Platero. Hortxe zetorrek, kalean bera, tupikizko eguzkitan, lerden, zut, soingaineko bage, inori so egiten ez ziokala... Bai ongi zeramakala bere lehengo edertasuna, liraina oraino, areitz bat iduri, gerri-zapi horia neguan, eta zuriz horeiztutako gona magal-apainduna! Udaletxera ziak, beti bezela, hilerri ostean etzalekutzeko baimena eskatzera. Gogoan dauzkak ijituen estalpe zatarrak, eta beren suak, beren emakumezko begiragarriak, eta beren asto ez-hil-bai-hilak, baranoan heriotza hozkatzen ditekenak.

Astoak, Platero! Dardaraz edo zeudek dagoneko Frisetako astoak, barrio apaletatik ijituak usmatzen dizkitekela! Lasai nago Platero dala ta, haren ukuilura irixteko ijituek herri erdia jauzi behar luketelako ta, gainera, Rengel zainak maite dulako. Baina, hura beldur erazteko, gaiztoz, ba-diotsat, ahotsa harrotu ta izugarri eginaz:

—Barrura, Platero, barrura! Burdinsarea itxiko diat, eramango haute-ta!

Platero, ijituek harrapatuko ez dutela etsi-etsita, bere ostean burdin eta leiar hots gogorraz isten dan burdintsarean barna igato ta jauzi ta ikotu egiten du, harrinabarrezko baillatik loretakora ta hontatik barriora, gezi bat antzo, bere iges laburrean, —zakarro hori!— aihenbelar urdina hausten dularik.



LXIV

ASKATASUN

Larratz musker, heze gainean, tai gabe, bere hegada atxilo, nabarra zabaltzen zun txoritxo gorri-bizi batek, bidaxkako lore artean galdurik zebilan nire soa erakarri zun. Poliki-poliki hurbildu ginan, ni aurretik, Platero atzetik. Bazan handik edaska itzaltsu bat, eta mutiko etoi batzuek sare bat ezarri izan zieten txoriai. Txatartxo gaisoa bere nekeraino goratzen zan, beraren olde, gabe, bere zeru-anaiai dei egiten ziela.

Goiza argia, aratza, urdinez gainez-egina zan. Alboko lertegitik, joan gabe, ba-zetorren eta urruntzen zan txinta goratuzko batera-jotze arin bat erortzen zan, —adaburuak kulunkatzen zitun hondartza— haize otzan eta urrezkoan. Batera-jotze gaiso, errugabea, bihotz gaiztoareri hain hurbil!

Plateroren gainera igo ta, aztalakin ari behartuz, lertegia gaindu genun taka-taka biziz. Koro itzal hostotsu pera heldurik, txalo egin nun, abes, didar. Platerok kutsua hartu ta, arrantza egiten zun behin eta berriz, lazki. Ta oihartzunek erantzuten zuten, ozen eta murrizki, osin haundi baten ondoan bezela. Txoriak joan egin ziran beste lertegi batera, kantuz.

Platero, mutiko odolgaitzen birao urrunen artean, bere burutzar iletsua nire bihotzaren ondoan marraskatzen zun, bularra mintzeraino, niri esker eginaz.



LXV

HERIOTZA

Platero ohean etzanik, begiak behera ta ilun arkitu nun. Bere ondora joan eta laztan egin nion hari hitz eginaz, ta jeiki zedila nahi izan nun.

Gaisoa dana zarrastaka higitu ta esku bat belauniko utzi zun... Ezin... Ordun, haren eskua lurrean hedatu, ostera ere samurki gozaratu ta haren atxeterra eratorri egin nun. Darbon zaharrak, hura ikusi baikoz, hortz gabeko aho larria lepohezurreraino hondatu, ta buru odolbatua bular gainean gorgoinatu zun, eseki baten antzera.

—Onik ez, e?

Ez dakit zer erantzun zun... Gaisoarenak egina zula... Ezer ez... Min bat edo... Ez dakit zelako sustrai txarra edo... Lurra, belar artean.

Eguerdian, Platero hilik zetzan. Algadoizko sabeltxoa puztua zitzaion, lurbira bezela, ta bere hankak, lurrun eta margulak, zerurantz goititzen ziran. Bere ile kizkurrak, eskuaz ukitzean, hautsezko goibeltasun batetan erortzen dan andrakila zaharren muillo pipiatuzko ile hori zirudin.

Ukuilu isilean barna, leihoko eguzki izpian zehar igarotzen zanero bera piztuz, hiru margotako jainkoilo bat hegazka ari zan.



LXVI

URRUN-MINA

Platero, hik ikusten gaituk, ezta?

Ez al dek egia ba-dakuskala baratzeko gaioko ur argi ta hotzak nola parre egiten dikan baketan; nola hegaz egiten diteken, azken argitan, erle lehiatsuak, oraino muinoa piztutzen dikan eguzkiak, musker eta ziguinkara, arrosa-antzeko ta urrea eginiko izkaroaren inguruan?


Ez al da egia ba-dakusazkala igarotzen Iturri zaharreko aldapa gorrian gora ziaztikala, ikuzgileen astoko nekatu, herren, goibelak, zeru-lurrak dirdarizko leiar bakar batean elkartzen dizkikan garbitasun berdin-gabean?


Ez al dek egia ikusten ditukala haurrak heriosuhar laster egiten, beren loreak, gorri-garbiz jarion-ezbaiko inguma zurien mulko arina, beren adarretan kokaturik zeuzkateken txara artean?


Platero, ez al dek egi ikusten gaitukala? Bai, hik ba-nakusk. Eta nik ba-zentzukat sartalde garbian, hire arrantza samur, errukarria, mahastietako ibar osoa gozatzen dikana...



LXVII

ZUR-AIZTURRA

Platero gaisoaren zaltokia, ahokoa ta lepo-koroikia zur-aizturrean ipini ta guzia mandiora eraman nun, haurren sehaska ahaztuak dauden zokora. Mandioa zabal, isil, eguskiztatua da. Moguerko landa osoa ikusten da hartatik. Haizerrota gorria, eskerraldean; aurrean, lerrondo artean ezkutatua, Montemayor bere baselizatxoarekin; eliza ostean, Pinako baratz kukutua; sartaldean, itsasoa, gora ta distikorra udako ugoibehetan.

Ikastarteetan, haurrak mandiora doaz jolastutzera. Zalgurdiak egiten ditute, alki erorien amai gabeko uztar-zaldiez; antzokiak egiten ditute, lugorriz margoztu egunkariez, elizak, ikastetxeak...

Batzutan, arima gabeko zur-aizturrera igo ta, oin-eskuen zarata urduri ta biziz, ba-doaz kalkolka beren amets-zelaiean barna:

Hi, Platero¡ Hi, Platero!



LXVIII

BELTZURA

Pinako baratzan, amaldeko lerrondoaren ondoan dagon Plateroren hilobia ikertzera joan naiz haurrakin arratsaldean. Inguruan, Jorrailak lur ezea pipiripi hori, haundiz apaindua zun.

Han goian, ginga urdinez dana margozturiko koro orlegian, txirrizkilak abesten ari ziran eta haien txinta txehe, loretsu ta irritsua, ba-zihoan arratsalde epelaren urrezko haizean zehar, maltasun berrizko amets argi bat iduri.

Haurrak, hara ziranekoxe, didar egitez atertzen ziran. Geldi ta benik, haien begi dirdaritsuak nire begiotan, galde lehiatsuz betetzen ninuten.

—Platero adiskide! —egin nion lurrari—: baldin, uste dikadanez orain zeruko mailo batean ba'hago ta hire bizkar iletsu gainean aingeru gaztetxoak ba-daramazkik, nitzaz ahaztu ote haiz? Platero, esaidak; nitzaz oroitzen al haiz oraino?

Ta, nire itaunari erantzuna bezela, lehen ikusia ez nun jainkoilo zuri, arin bat hegaka zan ari ta ari, arima bat bezelaxe, pipiripiz-pipiripi...

Moguer, 1907



PLATERO-RI, MOGUER-KO ZERUAN

Platero, ene astoko gozo, takatari hori, hainbestetan nire gogoa —nire gogoa bakarrik!— eroan ukana, indiapiko, ziguin eta orkatzostozko bide sakon haietan barna: hiri hitzazko idazti hau, orain ulertu dezakekanean.

Honezkero Parabisuan bazkatzen ari dekan hire gogoagana ziak, harekin ere zerura igo edo dekan Moguerko ikuspegi haien gogoan barna; ba-zeramak bere paperazko bizkar gainean nire gogo hau, loretan zeudekan sasi artean, bere igokundera bide eginaz, geroago ta onago, baketsuago, garbiago egiten dekan hau.

Bai. Ba-zekiat, arrats-apalean, gorribeltz eta limoi-loreen artean, urresagasti bakarrean barna, hire bihotza urrumakatzen dikan lerrondora heltzen naukanean, geldi ta gogo-ernari, hik, Platero, betiko arrosazko zelaiean atsegin-bitsetan haizena, hire bihotz ustelduak ernemindu dizkikan pipiripi horien aurrean ekuratzen ikusiko naukala.



Prometeu burdinetan

(Aiskilu'rena)

Eskilo

euskaratzailea:

Ametzaga'tar Bingen

Capitulo 4.



I.— AISKILU

Ez dakigu askorik Aiskilu'ren bizitzari buruz.

Ba-dakigu Eleusis'en yaioa zana ta Persitarren aurkako Marato ta Salamina'ko gudakaetan azkarki ari izan zana. Ain zuten ere, bere egintza oriek asko laguntzen digute aren idatziak ulertzeko.

Bere yaiotza J.K. baiño lenagoko 525'garren urtean izan zan. Sendi «eupatrida» edo ari-oneko batengandikoa zan. Euporio zun aita, ta 25 urte zitularik, asi zan antzerki-yardunetan. 35 urte zitun Marato'n burrukatu zanean, eta 472'gneko. urtean, lenbiziko saria lortu zun antzerki-norlenkan, «Persitarrak» deritzen tragediaz.

Urte orietan Sikili'ra yoan zan Iero'k deitua, eta an Etna, Iero'k irasi berria zun iriaren opaz tragedi bat idatzi zun.

Atenai'ra itzulita, sari batzu irabazi zitun 467 ta 458 urteetan, baiña, andik laster, Sikili'ra yoan zan, berriz, eta Gela'n il 69 urte zitularik.

Antzelariek aren illobia yauretsi omen zuten, gizurenai dagozkien opariez, eta, illobi ortan, illartitz au idatzi zan: «Oroigaillu onek Aiskilu, Euporio'ren semea, gordetzen du. Atenai'en yaioa, Gela'ko ordoki igalitsuetan il zan. Marato'ko baso ospetsuek eta ille luzeko Medotarrak esango dute bioztuna izan zanez.»

Ez dakigu asko ere Aiskilu'ren ariurriari buruz. Aristopan'ek utzi digun irudiaren arauz, gogo arro ta minberakoa zan. Yainkotiarra genun, noski, ta laguntaldetik bese burua berezkatzeko zalea: Äß÷a d'Üëëùí µïíüfñùí eßµß (Bestengandik baztertua, bakarrik, gogoetan ari naiz) ba dio leku batean. («Agameno», 757.)

«Tragediaren aita» esaten diote, ta, izan ere, izen ori merezi du, aurrerapen aundia eman baitzion bera baiño lenago zan drama lirikuari, ari esakun luzeak kenduz, elkarrizketari batasun emanaz eta ipuiña zabalagotuz. Guzi oriek egiñaz, bilbea berez azi zan eta drama-antzea yaio. Zomorroa ta koturnua ta irugarren antzezlari iztuna ere ekarri omen zitun antzokira.

Larogei tragedi idatzi zitun. Aietatik berrogei ta amabi sarituak izan ziran; baiña, zazpi bakarrik guganatuak ditugu. «Persitarrak », «Otoizleak», «Zazpiak Teba'ren aurka», «Oreste'rena» (iru



ataleko edo trilogi bat) eta bereala aztertuko dugun «Prometeu burdiñetan».

Aiskilu'ren gogaiak eta izkera aundiak dituzute beti, Yainkoak yainko gelditzen dira aren eskuetatik igarotzean eta gizonak 'goragotuak; eta yainko ta gizonen artean, Alabearra edo ÁíÜãêç ren itzala ikusten da.

Aiskilu'ren tragedietan biotz-olerkia edo lirikutasuna dugu nagusi: lirikutasun zintzo, berezko, leiatsu, yoria. Neurria oso aldakorra, biozkada bakoitzari dagokionez. Idazkera ausardiz betea; elkarrizketan oso bizia, ta beti otseztitsu ta soiñuduna. Ager-erazten dizkigun lagunak ez ditugu zeatz-meatz erakutsiak; marra batez ezagun eraziak baizik; baiña marra ori sendo ta sakona da ta argia egiten du bakoitzaren inguruan.

Bere ezaugarria aunditasuna da. Tragikuetan aundientzat yo zun Aristotel'ek eta orrelakoa izan da beti gure aorako.



II.— «PROMETEU BURDINETAN»

Aiskilu'ren zazpi tragedien artean «Prometeu burdiñetan» dugu bat, esan genunez, ta bai bere-berea. «The Prometeuus has ranked through the ages as one of the most characteristic works of Aeschylus, alike in its simplicity of construction, its stiffly gorgeous language, and its Titanic majesty of imagination» (Gilbert Murray.)

Trilogi baten atala bide dan tragedi onen gaia oso bakuna da. Prometeu'k yainkoai sua ostu ta gizonai eman die. Ori dala ta Tzeu'k zigorkatzen du, arkaitz batean ura yosiz, Epaist'en eskuz, an egoteko bere obena ordaintzen, Prometeu isilik dago asieran. Epaist yoan dan ezkero, asten da bere zinkuriñetan. Ba-datoz, aldizka, Okeanu-alabak, Okeanu ta Io, ta Prometeu ari da aiekin. Azkenik, Erme dator, Tzeu'k bidalia, Prometeu'ri onen zadorra galdetzera (ura gabe Tzeu ez baita ziur betiko errege izateko). Prometeu'k ez dio esan nai ta ordun Tzeu'k bere tximista egozten dio.

Auxe duzute gai bakuna, baiña Aiskilu'k nundik artu zun? Esagun, lenik, Prometeu Atenai'ko yainko bat zala; Atenai'ko bakarrik yauretsia. Iri onek zuzi-lasterketak egin oi zitun aren opaz. Keramika'ko eltzegilleen zaindaria zan, ots, erriko yainkoa zuten. Atenaitar batentzat, Prometeu antze guzien asmatzaillea zan; beraz, Erakel'en aroko elezarretan arkitzen diran ari buruzko berriak kontuzko zitzaizkion, ziur ere, Aiskilu antzerkigille atenaitarrari.

Ba-zegon geiago, ordea, dramagille baten oarpena ta irudipena erakarri ta piztutzeko. Prometeu'ren oben bakarra, Paul Mazon'ek ongi dionez, onegin bat zan; gizonai egindako onki bat. Gaiñera, Tzeu'k Prometeu'ri zor zion erregetza, Titan'en aurka izan zun gudan lagun egin baitzion. Prometeu zigortuz, ba, Tzeu'k Olinpu'ko nagusitza zor ziona zigortzen zun. Bestalde, gizonen ongille agertzen zan aldetik, gizonek urbil zeukaten Prometeu ta minberagoak ziran aren zigorkadari.

Ba-dugu, ba, onekin, drama-gaia; baiña, drama-ekintza izan dedin Tzeu ta Prometeu'ren arteko estu-aldian iskillu bat eman bear zaio Prometeu'ri. Ta Aiskilu'k beste elezar-aro batean billatu du: Akile'renean. Elezar auetako bati yarrai, Zeti'k, bere senarra dana dala, aren aita baiño altsuagoko seme bat erditu bear du. Au zador edo isilpeko bat da, ordea, ta Zemi'k, dakin bakarrak —elezarra zerbait aldatu bear izan dun Aiskilu'ren arauz—, bere semeari soillik ageri egingo dio. Azkenik, beste aldaketa bat ere egiteko bearrean izan dan Aiskilu'k, Zemi ori Prometeu'ren amatzat ematen digu, naiz ta Ge aren egizko amarekin nastu bear ba'du ere. Ta orrela, Prometeu'k, zador orren jabe izanda, buru egin dezaioke Tzeu'ri. Onek zemaitu ta zigorkatu dezake, baiñan ezin beraren burua estutasunetik atera; ez baitaki noren maitasunagatik erregetza galdu bear dun, eta Prometeu'k, dakin bakarrak, ez dio bere askatasunaren orden baizik esango.

Deitoragarria da trilogiaren beste atal biak: «Prometeu askatua» ta «Prometeu su-eramale»'aren galtzea; baiña tragedi au, daukagun bezela, gure kulturako mito edo ipuin yorienetako bat biurtu da: giza-aurrerapidearena. Goethe, Shelley, V. Hugo, Beethoven, Liszt... mito ortaz yabetu ta edertasun-semeak s ortu zizkiguten.


http://en.wikipedia.org/wiki/Esan

http://en.wikipedia.org/wiki/Sortu


http://en.wikipedia.org/wiki/Esan


Ba-dugu, ordea, aurrerapide ta ederrarena baiño sakonagoko auzi bat emen: zuzenbidearena. Ba al dago gizonen artean? Ba al dago yainkoen artean? Gugandik lekorean bizi da berez zu zenbidea, ala guk, gutako bakoitzak sortu bear dun gauza da? Gai zorrotz auek yotzean, «Prometeu»'k eta «Job'en liburua»'k elkarren antza dute gure gogoari daragioten dardarean.



http://en.wikipedia.org/wiki/Emen


III. —ITZULPENA

Bost urte dirala, «Hamlet»'en nire itzulpenari buruz Orixe maisuak idatzi zun azalpen atsegin batean, Aiskilu osoa euskeratzea lan ederra izango nukela ziraustan eta ekintza ortara dei egiten zidan.

Dei ori ez zan nai ez zunari zuzendua. Aiskilu'k lesakenez, (dot)êüíè üítß ba-zetorran, etorri ere. Asi nintzan, ba, lanean eta laster «Prometeu burdiñetan» bukatuxe nun, bai ta «Agameno» asi ere. Baiñan, ontan nengolarik, guzia alde batera utzi bear, bizitza baitugu yabe. Ta lan au, beste batzu bezela, lotan egon da urteotan.

Aiskilu osoa euskeraz emateko gogoaz nauzute, oraindik ere, Yainkoa'k astirik emango ba'lit. Baiña, dana dala, ta geiago luzatu gabe, or doa «Prometeu» euskeraz yantzia, nire lanaren aintzindari ta Aiskilu'ren asikin zurrian.

Gero ta gero ere, ura irakurrita, zuk esan dezakezu, irakurle on orrek, nik baiño obeki, lanak yarraitzea artze dunentz.

Ametzaga Aresti'tar Bingen

Caracas, 1958, Gabonilla.



DRAMATIS PERSONAE

PROMETEU, Titan bat, Uranu ta Gaia edo Zemi'ren semea; Yainkoai sua ostu ta gizonari eman ziona.

EPAIST, Suaren yainkoa (Vulcanus, latiñez).

KRATOS eta BIA (AL eta INDAR), Tzeu (Jupiter, latiñez) Yainkoen Erregearen agindupeko jainkotxuak.

OKEAN, Lurbilla ingurukatzen dun Okean ibaiaren Yainkoa; ibai ta izpura guzien aita.

IO (Illargiaren argibu-izena), Inaku ibaiaren alaba, adardun neskatx bat, Tzeu'k maitatua ta munduaren zear alderrai eroana.

ERME, Yainkoen geznari egaduna (Mercurius latiñez).

ABES-TALDEA, Okean'en alabaek osotua, bere 'BURU'arekin.

Ez dakigu antzerki au noiz idatzi zan. Baiña, uste danez, Jesu Kristo aurreko 479'garren urtean Etna sumendiak egin zun ikaraldi aundiaren ondotsukoa dugu.

«Prometeu burdinetan»

(Antzeztokian mendi arkaitsu bat ikusten da (1).

AL eta INDAR (2) sartzen dira, PROMETEU dakartelarik. EPAIST yarraitzen zaie bere errementari-tresnakin.)

Al.— Ba-gera mundu basterrean, Ezkiziarren mugako eremu soil batean. Epaist, zure gain Aita'ren agindua betetzea ta, esan zizunez, tontor maldatsuko arkaitz orietan, gaizkille au, altzairuzko lokarri ausi-eziñez, billurtzea. Zure apaingaia dan eta antzeak oro sortzen ditun su distikorra ebatsi ta gizonai eman baitzien. Orrelako ogenaren ordaiña eman bear die yainkoai. Tzeu'ren nagusigora etsitzen ikas dezan, eta gizonen ongillearena egitez asper dedin.



Epaist.— Al eta Indar, Tzeu'k agindua bete duzute ta ezerk ez zaituze emen geldierazten onezkero. Nik neronek, ordea, biotzik ez dut nire odoleko yainko bat (3) gogorrean billurtzeko, ekaitzek zeaturiko malkor ortan. Ala ere, kemena izan bear; larria baita Aita'ren aginduetan zabartzea. (PROMETEU'ri.) Zemi zugurraren seme gogo-aundi ori: zu ta bioen oldegabe yosiko zaitut, burni-orizko korapillo askatu-eziñez, arkaitz soil ontan. Emen ez duzu bein ere giza-mintzorik entzungo ez itxurarik ikusiko; eguzkiaren izpi gartsuak, ordea, zure azalaren lorea aldatuko du. Pozik ikusiko duzu gauak bere yantzi izartsuaz argia estaltzea, ta eguzkiak, berriz, goizaldeko intziarra urtutzea. Baiña, beti zurekin dukezun gaitzaren miñak nekaraziko zaitu; zure yaregillea ezpaita oraindik yaio. Orixe irabazi duzu orren gizon-zale izateaz. Yainko zerala, yainkoen aserrearen bildur gabe, bear baiño begirune geiago erakutsi diezu ilkorrai. Orren ordain, begirari egongo zera arkaitz ortan, oiñazez, zutik, lo gabe, belauna malgutzeke. Alperriko dukezu marraka ta aiene asko egitea. Tzeu'ren biotza gozagaitza da, ta nagusi berria beti gogor.

Al.— Ots! Zertako berandutu ta alperrik deitoratu? Ez al duzu nardatzen yainkoek gorrotatu yainkoa, zure erorkia ilkorra eman diena?

Epaist.— Odola ta adiskidegoa ain indartsuak dira!

Al.— Bai eta bai. Baiña Aita'ren agindua austea ditekena al da? Ori ez al zaizu bildurgarriago?

Epaist.— Aogorri ta ankerra izan zera beti.

Al.— Artzaz deitora egiteak ez du osatuko; obe duzu, ba, alperrik ez nekatzea.

Epaist.— Au langintza gorroto-gorrotogarria!

Al.— Zergatik gaitzesten duzu? Zure antzea ez da, egia esan, gaitz guzioen erruduna.

Epaist.— Ala ere, egokitu al litzakio au beste iñori!

Al.— Yaurgoa ez, beste guzia eman zaie yainkoai; Tzeu bakarrik da bere eskuko (4).

Epaist.— Ba-dakit eta ez dut zer erantzun orri.

Al.— Ingura ezazu, ba, len-bai-len, billurraz. Ez zaitzala Aita'k gibelkari ikusi.


http://en.wikipedia.org/wiki/Emen


Epaist.— Esku-billurrak gerturik dauzkadala ikusi nazake.

Al.— Yar itzazu, ba, eskuen inguruan. Yo mailluaz, indar guziz, eta yosi ezazu arkaitzean.

Epaist.— Lana egiña da, ta utsik gabe.

Al.— Yozu geiago: ertsi, iñoiz ere lasai ez dedin: norarik ez dagonean ere, irtenbidea arkitzeko gai baitugu ori.

Epaist.— Ba-dauka beso au tinkaturik askatu eziñezko eratan.

Al.— Ta orain beste au: yosi ezazu sendoki. Tzeu baiño antzegille motelagoa dala ikas dezan.

Epaist.— Berak bakarrik txarretsi dezake, bidez, nire lan au.

Al.— Ta orain, ausarki! alderendu ezaiozu bularra altzairuzko ziriaren ortz gogorraz.

Epaist.— Ai ene, Prometeu! Zinkurinka ari nauzu zure oiñazea dala ta.

Al.— Ostera ere, ezmezean eta negarrez Tzeu'ren etsai orri buruz? Bildur zaitez zure buruaz negar egingo ez ate duzun!

Epaist.— Ikuskari izugarria dakusazu begi aurrean.

Al.— Orrek berea artu dula dakust. Ots! bota ezaiozu altzairuzko gerrikoa saiets inguruan.

Epaist.— Egin bear dut; ez daukazu zertan agindu.

Al.— Aginduko dizut, ba, areago; bai ta oiu egingo ere. Yetxi zaitez eta lotu ezazkiozu aztalak gogorki.

Epaist.— Egiña duzu, ta neke aundirik sabe.



Al.— Orain, yo indar guziz, oin-billurrak aragian sar ditezen. Zorrotza baitugu lan onen ikuslea.

Epaist.— Nolako itxura, alako mintzaira duzu.

Al.— Belaxka zaitez, nai ba'duzu: baiña ez ezazkidazu sudurrera eman nire arrokeri ta lazkeria.

Epaist.— Goazan; zearo uzkaldurik dago ta.

Al.— Orain, izan zaitez aogorri ta ostu ezaiozu yainkoai beren-berena dana egun bateko sorkariai ura emateko. Zer egin dezakete gizonek zure nekea arintzeko? Gezur-izenaz esaten diozute Prometeu (Lenikusle) zerutarrek; zerorrek bear baituzu Prometeu bat korapillo trebe auetatik nola nasi-berezi irakats dezaizun.

(Irtetzen dira. Isillaldi luze baten ondoren, bakarrik utzi duten Prometeu'k burua goratzen du.)

Prometeu.— Yainkozko zeru ori, aize ego-ariñok, ibaien iturriok, itsaso-uiñen irriabar ainbatu-ezin ori; Lur oro-ama, ta zu Eguzki oro-ikuslearen begi ori: zuei nago: ikusazute nola yasaten dudan yainko onek yainkoen eragitez.

Begizta itzazute urratzen nauten iraiñak, aleun egunez yasan bearko ditudanak. Auek dituzute zerutar doatsuen buruzagi berriak niretzat asmatu ditun billur laidotsuak. Ai ene, ai ene! Oraingo miña ta etortzekoa deitoratzen ari nauzute. Noiz agertu bearko da nire neke auen amaia?

Baiña, zer diot? Ez al dakit lendanez yazo bear dan guzia? Ez zait ustegabeko gaitzik etorriko. Nire zoria yasan bear dut alik ongien, Izangoaren indarra garai-eziña dala ezagututa. Ala ere, elkaitz auek isiltzea, ez isiltzea bezain eziña zait. Ilkorrai emaitz bat egin diedala ta oñaze onen buztarri pean nauzute, zorigabeko au. Egun batean, seska utsean txinpart ezkutua, aren ama, artu nun arrapakin, eta ura, antze guzien irakasle ta altxor aundia gertatu da gizonentzat. Auxe duzute nire errua, ta onengatik kaltea ordaindu bear dut burdinetan eta aize zabalean.

Ai ene, ai ene! Nolako zuzmurra, nolako usain ikus-eziña urbildu zait egazka? Yainkoarena ote da ala gizonarena, ala bat eta bestearena? Nire gaitzen ikusle ote dator, munduaren mugarri dan arkaitz ontara, ala zer nai ote du? Ikus nazazute burdiñetan, zorigaitzeko yoainko au. Tzeu'ren etsaia, bere yauregira maiz biltzen diran yainko guziai gorrotagarri egiña, gizonak maiteegi izan ditudalako. Ene, ene! Zer txori-ots dut entzuten, berriz, nire ondoan? Aizea txistuka ari da aien egaen dardar ariñari erantzunaz. Urbiltzen zaidan edozerk izutzen nau.

(Gurdi egadun bat agertuta, Prometeu loturik dagon tontorraren urbillekoenean kokatzen da.



Okean-Alabak datoz artan.)

Okean-Alaba-Taldea.— Ez izan bildurrik; adiskide baituzu, arkaitz ontaraino, zein baño zein lasterrago, egan etorri dan talde au. Nekez bildu dut Aitaren gogoa, ta aize lasterrak ekarri naute. Burdin yoaren durundiak nire arpeko barrenaldera sartu ta nire lotsa bildurtia garaitu du. Ta, oiñutsik, zugana egin dut arin, gurdi egadun ontan.

Prometeu.— Ai, ai, Tezi urnetsuaren aurrok, betiko lasterrean lurbira osoa ingurikatzen dabillan Okean'en alabaok! begizta itzazute ta ikus malkor ontako tontorrean yosita naukaten burdinok, iñork bekaiztuko ez didan begiraldi batean ari naizelarik.

Taldea.— Ba-dakust, Prometeu, ta malkoz beteriko odei beltza datorkit begiotara, zure gorputza, altzairuzko billur alkegarri orietan idortzen dala ikusiz. Nagusi berriak ditugu Olinpuan lemazain. Tzeu'k, lege berriez, zuzengabe agintzen du, ta lengo altsuak ezer ez dira orain.

Prometeu.— Baldin, billur askatu-ezin, anker auetan burdiñeztu ta lur-barrenera, ildakoen ostatatzaille dan Aide sakonera, Tartar baztergabera egotzi ba'niñun! Orrela ezkero, Ez yainkorik ez beste sorkaririk ez zan poztuko. Orain, berriz, ene errukarri au! aizeen yestaillu, etsaiek pozbide dute nire miña.

Taldea.— Zein yainko genuke ain biotz-latz emen poz artzeko? Tzeu'z landa, nor ez dukezu gaitzetan minkide? Berak, beti aserrekoi ta gogozurrun, zerutar leiñua (5) menpetzen du. Ta ez da geldituko bere biotza ase arte ala norbaitek, artezi baten bidez, nagusitza atzigaitza ken ez dezaion arte.

Prometeu.— Nik esan: billur gogor auetan iraindua ba'nago ere, doatsuen erregeak nire bearra izango du urre-makilla ta aginbidea kenduko dizkion erabaki berria yakin eraz dezaiodan. Eta ez nau, itz eztitsu ta eragikorren zoragarriaz, lilluratuko, ez ta, zernai gogorren ikaraz ere ez diot ageri egingo, lenago burdin latzotatik ni askatu ta iram onen ordaina ematen ez ba'dit.

Taldea.— Ausarditsua zera ta, gaitz garratz auetan ere, ez duzu amor ematen; ao-zabalkiegi ari zera, aldiz. Beldur sarkorrak biotza larritzen dit; zer gerta ote datzakikezun beldur naiz. Noiz ikusiko duzu zure nekeak amaituko diran portua? Kronu'ren semea izatez latza da ta biotz-gogorra.

Prometeu.— Ba-dakit gogorra dana ta bere naya dula lege. Ala ere, barrena biguinduko zaio egun batez, nik uste, arako ukaldi ark yo dezanean. Ordun bere samurgo latza eztituz, nire adiskidego ta elkartzera etorriko da leiatsu, ni bezelaxe.


http://en.wikipedia.org/wiki/Bildu


Talde-burua.— Ager ezaiguzu guzia, ta esaiguzu zein oben dala ta Tzeu'k zu atzitu ta zigor orren laidotsu ta garratza damaizun. Yakitun ipiñi gaitzazu, esatea ez ba'zaizu nekagarri.:

Prometeu.— Esatea mingarri zait; isiltzea mingarri: dana dala ezbearra. Yainkoen biotzean gaitzerizkoa sartu baikoz, elkarganako gogogaiztoa sortu ere zan (6). Batzuek Kronu yauralkitik yaurti ta Tzeu nagusi zedilla nai zuten; beste batzuek, berriz, Tzeu yainkoen errege iñoiz izan ez zedin egiñala zegiten. Artan nik, Titanak, zerulurren semeak, aolku obeaz bildutzeko alegindu nintzan; baiña ezin. Beren arrokerian, antzea ta artezia gutxietsiz, indar utsez ta neke gabe nagusi izango ziralakoan zeuden. Baiña nire ama Tzemi edo Gaia (7), anitz izeneko izaki bakarrak, etorkizuna nola burutu bearra zan igarria zidan, bein baiño geiagotan: ez indarrez, ez gogorrez ez zala gurenda lortuko, maltzurkeriz baizik. Onelaxe azaldu nien itz-bide guziez, ta begiratu ere ez zidaten egin. Alakoetan, ba, ama enekin artu ta, gogotik atotsi nun Tzeu'gana gogotik yoatea onena zala iruditu zitzaidan. Ta nire aolkuai esker, gaur Tartar'eko lupe beltz, sakonak Kronu ta aren gudalagunak gordetzen ditu. Orrelako laguntza egin nion yainkoen erregeari ta onelako ordain txarra ematen dit; tiranuek izatezko gaitza baitute adiskideengandik ez entzitea. Zure galdeari buruz, zer dala ta onela iraintzen naun, azalduko dizuet. Aitaren yauralkian eseri orduko, Tzeu'k yainko bakoitzari bere esker berezia eman zion, yaurerriaren lerroak eratuz. Zorigaitzeko ilkorrak, ordea, ez zitun ezertan ere artu. Aiek ezereztutzea nai zun, aldiz, ta enda berri bat irazan (8). Iñork ere ez zion asmo orri gogor egin, nik baizik. Nik izan nun bekoki, ta gizonak Aide'ratu ta an birrinduak izatetik gaizkatu ditut. Orrexegatik nauzute orain makurturik, eroateko mintsuak eta ikusteko errukigarriak diran elkaitz auen pean. Gizonak erruki izan nitula, ez dut niretzat errukirik arkitzen, eta urrikal gabe erabillia naiz. Ikuskai laidogarria Tzeu'rentzat!

Talde-burua.— Burdiñezko edo arrizko biotza bear luke euki, Prometeu, zure oiñazetan urrikari izango ez ziñuna.. Ai ez ba'nitu ikusi! Biotzean min ematen baitit aiek ikusteak!

Prometeu.— Izan ere, ikuskai tamalgarri natzaie adiskideai.

Talde-burua.— Baiña, ez al zera aruntzago yoan zure asmoetan?

Prometeu.— Bai, eriotzari ikaraz begiratzetik yaregin ditut gizonak.

Talde-burua.— Zer ongibide arkitu duzu gaitz orren aurka?

Prometeu.— Itxaropen itsua koka-erazi dut aienbaitan.

Talde-burua.— Esker aundia da ilkorrai egin diezun ori.

Prometeu.— Ta, orren gain, sua eman diet ere.



Talde-burua.— Ta orain gizonek su dirdiratsua al daukate?

Prometeu.— Ta langintza asko ikasiko ditute aren bidez.

Talde-burua.— Oben oriek dirala ta Tzeu'k...

Prometeu.— Irain au egiten dit, nire gaitzai arterik ematen ez diela.

Talde-burua.— Ta zure nekeak ez du muga yakiñik?

Prometeu.— Ez besterik bere olde ona baizik.

Talde-burua.— Ta olde on ori, noiz izango? Zein itxaropide duzu? Ez al dakusazu uts egin duzula? Baiña, uts egin duzula esatea niri ez zait eder ta zuri mingarri. Utzi dezagun ori ta billatu zure nekeetako irtenbidea.

Prometeu.— Erreza du oiña gaitzetik kanpoan daukanak zorigaitzekoari aolkatu ta oarkaraztea. Nik ba-nekin guzi au. Ala nai ta, uts egin nun, ala nai ta: ez dut ukatuko. Gizonai urgaziz nekeak billatzen nitun. Ez nun uste, ordea, onelako oiñazeetan erkituko nintzanik arkaitz yeiki ontan, tontor ontako eremu soilla bizilekutzat dudalarik. Ez negar egin nire oraingo naigabeengatik. Yetxi gurditik eta entzuzkizute urbiltzen zaizkidan elkaitzak, guzia azkeneraiño dakizuten. Amor egiozute, amor nire eskariari. Minkide ezazute orain min duna. Elkaitza baitabil gure inguruan alderrai, orain bateri, orain besteari itsasten zaiolarik.

Talde-burua.— Ez zatzaie izterbegiai mintzatzen, Prometeu. Gurdi lasterra ta egaztien bide garbia dan eguratsa, oin ariñez utzi ta lur ontara naiz; zure naigabeak oro entzun nai diut eta.

(Okean-alabak lurrera yeisten dira. Une ortantxe Okean agertzen da, gripu baten gaiñean egazka.)

Okean.— Zugana nator, Prometeu, nire gogoaz baiño beste muturrekorik gabe yaurtzen dudan txori ega-arin onen gaiñean bide luzea eginda. Zure zorigaitzetan erruki baitzaitut; yakizu, Odolak beartzen nau (9) ontara, nik uste; baiña, aidegoa bazterka ezarrita, iñor ere ez dut zu baiño biotzekoago. Ba-dakuskezu au egia dala, ez baitakit alperrezko itz xuritan ari izaten. Ots, esaidazu zertan urgazi dagikezudan. Ez duzu iñoiz ere esan al izango Okean baiño adiskide zindoagorik izan duzunik.



Prometeu.— Zer dugu au? Zu ere ba-zatoz nire oiñazearen ikusle? Nola izan duzu bekoki zure izeneko uaitza ta zure sortzezko ari-gordegailluak utzita, burdin-ama dan lurrera etortzeko? Nire gertariaren ikusminaz eta nire dordoen errukiz eldu al zatzait? Begiztatu, ba, ikuskai au. Ikus, ni, Tzeu'ren adiskide au, nagusitza sendotzen lagundu nun au, zelako miñen pean zapatzen naun.

Okean.— Ba-zakust, Prometeu, ta orren zugurra ba'zera ere', obe dukezuna aolkatu nai dizut. Zure burua ezaguzu, ta ar ezazu yardunbide berria; nagusi berria baitugu yainkoen artean. In latz eta zorrotzak orrela yaurtitzen baldin ba'dituzu, ba, Tzeu'k entzun zaitzazke, yauralkia ain urrun eta garaia euki arren, eta ordun, orain yasaten duzun garrazkeria ume-yolastzat yoko zenuke. Utzazu, ba, zorigabeko orrek, zure aserrea, ta billa ezazu nekeoen ongibidea. Zarkeriak esaten ari natzaizula uste duzu, agian; baiñan onako sariok mingain arro batetik datozkizu, Prometeu. Ez zera apala oraiño ta ez diezu amor ematen gaitzai; aitzitik, oraingoen gaiñera, beste batzu ekarri nui dituzu. Baiña, nire irakaspenak onar ba'ditzazu, akuillua ostiko yotzez atertuko zera. Gogoratu bakaldun gogor eta erantzun bearrik gabea dugula nagusi. Ta orain ba-noa ta neke orietatik yaregin ote zaitzazkedan ikusiko dut. Ibitu zaitez ta ez izan aogorr'egi; ez al dakizu, ba, oso zugurra zeralarik, mingain ergelak zigorra bereganatzen dula?

Prometeu.— Bekaizti nauzu zure zoria dala ta, guzietan aire erkide ta ni bezain oldarkoia izan zeran arren (10). (Tzeu'k ez baitizu ogen eman.) Baiña, utzazu orain, ez izan ardurarik. Dagizuna dagizula, ez duzu zurituko, ez baita zuritu-erreza. Begira, berriz, yoanetorri onek kalterik ekarri ez dezaizula.

Okean.— Aolkari askoz obea zera iñorentzat zure buruarentzat baiño; egiñetatik ezautzen dut, ez itzetatik. Ba-noa; ez zaitez alegindu ni geidi-erazteko. Illarraintzen naiz, bai, illarraintzen, neke ortatik zu ateratzeko eskerra emango didala Tzeu'k.

Prometeu.— Esker dizut eta beti eskertuko, zure leiak ez baitu uts egiten. Baiña ez artu nekerik; niri lagun egiteko nekea alperrikoa zenuke, baldin neke artzeko asmoa ba'duzu (11). Geldi zaitez, ba, ta irten galbidetik (12). Zorigaitzekoa ba' naiz, ez dut nai orregatik nire zorigaitzek iñor yotzea. Ez, noski. Atsekabetzen bainau Atla (13) nire anaiaren zoriak, sartaldean zutik dagona zeru-lurrak bereizten ditun arroiña, zama eraman-gaitza, soiñean daukalarik. Urrikari dut ere, Lurraren semea (14), Kilike'ko arpeetako bizilaguna, Tipoe oldarkoia, eun buruko bidutzi ikaragarria, indarrez eskuratua ikusita. Yeiki egin zan yainko guzien aurka, bere autz bildurgarrietatik eriotza txistuka. Bere begiek dirdira izugarrizko tximistak botatzen zituten, Tzeu'ren nausikeria indarrez lurreratzeko asmoz. Baña bein ere lo ez dagin gezia gaiñera etorri zitzaion. Tximistak su arnastuz yetxi ta aren itzarrokeri burgoitik azpiratu zun. Biotz-biotzean yoa, iñusturiak aren indarra erraustu zun. Eta orain ba-datza, gorputz alperra, itsasoko meargunearen ondoan Aitna'ren erroek zapa~ tuta. Beronen tontor garaietan, Epaist burdin goria lantzen ari da. Andixek sortuko dira, egunen batean, suzko ibaiak, matalezur ankerrez, Sikili'ko alor zabal ugaritsuak irentsiko ditutenak. Orrelako sumiña gal-galka darioke Tipoe'ri suzko ekaitz ase-ezin baten gezi gartsuetan Tzeu'ren tximistak ikaztuta ere. Baiña zu ez zera asiberri, ta ez duzu nire irakaspen bearrik. Zure burua gorde ezazu dakizunez. Nik, berriz, nire oraingo alabear au azkeneraiño yasango dut; Tzeu'ren biotzak bere sumiña ernarazi dezan arte.

Okean.— Ez al dakizu, ba, Prometeu, ba-dirala itz osalariak sumin erigorako?



Prometeu.— Bai, biotza eztitu daiteken mugona arkitzen ba'da; ez sumiña puztua dagolarik ura indarrez menpetu nai danean.

Okean.— Baiñan, ekin-eta alegitean zein kalte dakusazu? Esan.

Prometeu.— Lan alperra ta ergelkeri utsa.

Okean.— Utz nazazu erigo ortaz eri nadilla; onena baitu zugurrak zugur ez iduritzea.

Prometeu.— Zure erruak nirea lirudike.

Okean.— Argi diostazu etxera nadilla.

Prometeu.— Ni erruki izateak etsaigoren bat ez dakarkizun.

Okean.— Alguzidun yauralkian eseri berri danarena ote

Prometeu.— Berarena. Begira zaitez aren biotza sumintzetik.

Okean.— Zure zorigaitza dut irakasle, Prometeu.

Prometeu.— Zoaz, ba. Itzuli ta iraun gogo ortan.

Okean.— Ba-doanari zirikatzen ari zera. Nire lauroiñeko txoriak zeruko bide zabala yotzen du bere egakin. Pozik baitago etxeko ukuilluan belauna malgutzeko.

(Okean ba-doa. Isilald'ia. Gero Okean-alabak, arkaitz baten gaiñean moltzatuta, asten dira abesten.)

Abes-Taldea.— Zure zori gaiztoa deitoratzen ari nauzu, Prometeu. Ta ene begi samurretatik eurrez sortzen diran negarrok masaillak urtatzen dizkidate, bere iturri ezatsuaz. Auek egite beltzak! Tzeu'k beraren naia lege egiten dula, bere nagusiago arroa darakuskie antziñeko yainkoai.



Lurralde guzi au aiots-zinkuriz asia duzu. Zure ta zuretarren antziñeko aunditasun eta ospearen ariaz negar dagite. Ta Asia (15) gurenaren auzoko lurrean bizi diran gizon guziek zure elkaitz deitoragarriak dirala ta min artzen dute.

Eta Kolkide'ko nexkak (16), gudari beldurgabeak, eta Eskizi'ko taldeak lurbirako azken mugaetan Maioti aintzira (17) inguratzen dutenak.

Eta Arabi (18) gudazalearen lorea. Ta Kaukas-ondoan, tontor maldatsuko irian kokatzen diranak; aztamakil zorrotzak dardarizan erabiltzen dituten gudari sakailtzailleak.

Beste Titan bat bakarrik ikusia nun altzairuzko billur laidogarri oriek ezia, Atla yainkozkoa, indar aundiago batek beartuta, beti zeruaren zama daramana soin gaiñean.

Itsasoko uiñak elkar yoka ari dira intziri motelez; ondarra adiakatzen da; Aide'ren barne beltzak orru dagi lur pean eta ur gurenezko ibaien iturburuak beren min errukigarria negar dagite.

Prometeu.— Ez uste mukerkeriz, ez arrokeriz isiltzen naizenik. Baiña gogoeta batek biotza ortzikatzen dit, nire burua onela iraindua dakusdalarik. Nork banatu zien, ba, yainko berri oriei aien esker berezia, nik baizik? Isil dezagun au, ordea, baitakizute esan nezaizuekena. Entzuzute, berriz, ilkorren elkaitzak eta nola, len aurrak izanik, sorkari zentzudun eta zugurrak egin ditudala. Au esaten dut, ez gizonai laidoa egozteko, erakutsi nien onginaia azaltzeko baiño. Aiek, lenik, ba-zekusatela, alperrik zekusaten; ba-zentzutela ez zentzuten. Eta, amets-irudien antzera naspil eta galtzorian beren mende luzea zeramaten. Ez zezagutziten buztiñerrezko etxeak, eguzkitan yarriak; ez zekiten zurgintzaren berririk. Lur pean bizi ziran, txindurri bizkorrak iduri, eguzki gabeko gordegailluen barrenean. Ez zan aientzat neguaren, ez udaberri loretsuaren, ez uda igalitsuaren zantzu yakiñik. Gogo eman gabe ari ziran edozertan, izarren irten-sartzeko yakintza zailla irakatsi nien arte (19). Zenbakien yakintza ere, guzietan bikaiñena, asmatu nun aientzat. Eta itz zatien elkartzea, gauza guzien oroia, Musa'en ama. Nik aurrenik abere izuak buztarri pean yarri nitun, naiz lanabasari naiz zaldunari aiek menpetuz, gizonen orde ari zitezten neke gogorrenetan. Eta aberastasun arranditsuaren apaindura diran zaldiak balazta ekarrierrezaz gurdiratu egin nitun. Eta neronek, ez bestek, asmatu nitun ontzilaria itsasoetan barna dioan oial-egadun gurdi oriek ere. Ta gizonentzat orrelako asmaketak egin ditun zorigaitzeko onek, ez dut orain nire burua neke ontatik yaregin dezaken asmaketarik!

Abes-Taldea.— Min iraintsua yasaten duzu, noski. Gogoa galduta, noragabe zabiltz. Geisotzen dan atxeter txarra iduri, koldartu egiten zera ta osatu zaitzaken ongibidera ez dakizu yotzen.

Prometeu.— Entzun gaiñerakoa ta areago arrituko zera zelako antzeak eta bideak sortu nitun. Eta au guziz ere: baldin geisotzen ba'ziran, ez zuten sendagaillurik, ez yanari, ez gantzukari, ez edari; ta erkitu egiten ziran osagairik ezaz, orain edozein eritasuna alde eragiten dioten ongibide goxoak ondutzen irakatsi nien arte. Aztigoaren bide bereziak azaldu nitun ere, ta nik aurrenik esan nun zein ta zein amets egitzat artu bear dan. Eta aztiantza illunak eta bideetan arkitzen diran zantzuak



argi egin nizkien. Eta egazti erpemakurren egatzearen esan-naia adierazi nun: zeintzu diran aldezko, zeintzu kaltezko; bakoitzaren oiturak eta beren elkarrenganako gorroto, maitasun eta elkarteak. Baita ere erraiek zelako leguntasun eta margoa euki bear dituten yainkoek onar ditzaten, eta gibelaren eta beazun-mazkuriaren kerantz, eder, berezia. Ta iztar koipetsua ta gerruntz zabala erre-eraziz, ilkorrak aztigo-antze illunaren bidean zuzendu nitun, eta aientzat itzaltsu ziran garraren zantzuak argitu nizkion. Orixe duzute nire egintza. Ta lurrak gizonai estaltzen dizkien altxorrak tupikia, burdiña, zillarra ta urrea, nork esan lezake arkitu zitutela nik baiño len? Iñork ere ez, ongi dakit, bere burua alperrik goratu nai ez ba'du. Labur: yakizu dana itz batez: gizonen antzebide guziak Prometeu'gandikoak dira.

Talde-burua.— Gizonak bear baiño geiago begiratzearren ez utzi zure burua zorigaitzean. Baitut itxaropide billur orietatik askatu ta Tzeu'ren bete izango zerala.

Prometeu.— Dana burutzen dun Alabearra'k ez du ori oraindik erabaki. Aleun gaitz eta oiñaze pean sortatua izan arte, ez dut burdin auetatik iges egingo. Artezia, Alabearra baiño askoz aulagoa da.

Talde-burua.— Baiñan, Alabearra'k nor du yaurlari?.

Prometeu.— Iru Moirak eta Erine oroikorrak.

Talde-burua.— Aiek baiño al gutxiago ote du Tzeu'k?

Prometeu.— Ezin dagioke iges bere izangoari.

Talde-burua.— Zein ote da, ba, Tzeu'ren izangoa, beti nagusitzea baizik?

Prometeu.— Ez egidazu galde orri buruz. Ez ekin.

Talde-burua.— Yainkozkoa bide da orrela estaltzen duzun ori.

Prometeu.— Beste gai batez mintzatu; ez baita ori agertzeko garaia, iñolakoz. Alik geien estali bear dut, ordea; ori gordeaz itzuriko bainaiz billur eta elkaitz laidogarri auetatik.

Abes-Taldea.— Iñoiz ere Tzeu, ororen yaurleak ez dezala yarri bere indarra nire gogoaren aurka. Ez nadilla iñoiz berandutu yainkoen orrits gurenetara urbiltzeko idi opatuakin (20). Okean aitaren izpura aitu-eziñaren ondoan: Itzez ere ogen ez dagidan. Bego beti nigan erabaki sendo au, bein



ere uts egin gabe.

Gozoa da bizi luze bat izatea, itxaropen entzinkor artean gogoa atsegin garbian bazkatzen ari dalarik. Ikaratu egiten naiz, ordea, aleun miñek urratua begiztatzen zaitudala. Tzeu'ren bildur gabe ta zerorren gogoari yarrai, begirune geiegi erakutsi diezu ilkorrai, Prometeu.

Ta esaidazu, adiskide, zein duzu on egiñaren ordaiña? Non duzu egun bateko sorkarien laguntza, sorospidea? Ez al dakusazu gizaenda itsuaren urratsak gal-erazten ditun algabetasuna, ametsetakoaren antzekoa? Ilkorren gogoak ez dio, bein ere, Tzeu'ren agintzeari gaiña artuko.

Zure zoribeltza ikustatzeak auxe irakasten dit, Prometeu. Abesti au bai zaidala, zure ezteietan, zure ikuztegi ta oe ondoan abesten nun ezkontza-lelo aren bestelakoa, Esione (21), nire arreba, zure esku-erakutsiez limurtuta, emazte ta eztoe-laguntzat artu zenunean!

(Io dator, bekokian bei-adarrak dauzkalarik.)

Zein lur dut au? Zein giza-ari? Nor esango dut dakusadala, ekaitzak yotako arkaitzezko lokarri orietan? Zein erru dala ta aitzen zera neke orren pean? Esaidazu zein lur aldera yotzen dudan, alderrai errukarri onek.

Ai, ai, ai ene! Akaiñak mintzen nau, berriz ere. Argos lur-kumearen iratxoa da. Lur orrek, urrun ezazu nigandik! Aleun begiko artzain ori ikusita dardar gaiñean ari naiz. Ba datorkit begi maltzur. Ilda ere, lurrak ez du estaltzen: lurpetik irtetzen da, ni zorigabe au eiztatzeko ta ba-narabil alderrai ta gosez itsasaldeko ondarretan barna.

(Asten da lasterka ara ta ona, etsai ikus-ezin batengandik iges egingo ba'lu bezela.)

Ezkoz yantzitako seaska soiñudunak bere lelo lo eragillea egiten du (22). Ondikotz! Nora ote naramate aratonat luzeok? Zertan arkitu nauzu errudun, Kronu'ren seme orrek dordo auetara ni buztartzeko? Zertan? Ai ene! Ta akain-mizto sumintsuaz errukarri au onela estu-erazteko? Erre nazazu zure tximistaz; lur azpian estal nazazu, itsas-bidutzien bazka egin. Ez astandu, Yauna, nire otoia. Noragabe ibiltze luzeok aski nekatu naute, nire miñetatik iges egiten non ikasi ere ez daukadala. Ba al dantzuzu neskatx beiadardunaren mintzoa?

Prometeu.— Nola ez dut akain-miztoak itzulika ari-erazten dun nexka, Inaku'ren alaba entzungo? Tzeu'ren biotza maitasunez sutatu egin zun, eta orain, Ere'k gorrotatua, lasterketa luzeegietan ari da, nai ta ez.



Io.— Non ikasi duzu nire aitaren izena? Esaiozu zorigabe oni. Nor zaitut errukarri ori, zorigaiztoko oni orren egiazki mintzo zatzazkion ori? Igatu ta mizto sumiñaz akuillutu egiten naun yainkoengandiko zigorra aipatu duzun ori? Ai ene! Ere'ren gorroto gorriak gaizki erabillia, ba-nator goserik eta zororik yauzika. Zorigabeetako nork ikusten ditu, ondikotz! Nik ikusten ditudan miñak? Baiñan, ots, esaidazu argi ta garbi; zer dut yasateko? Zein sorospide, zein ongibide dago nire gaitzerako? Ageri egidazu baldin ba'dakizu. Mintza ta yakitun ipiñi neskatx alderrai, errukarri au.

Prometeu.— Garbi esango dizut yakin nai duzun guzia. Ez itz-nabarrez, zabalki baizik. Adiskide artean aoa zabaldu bear dan eraz. Prometeu, ilkorrai sua eman ziena duzu begien aurrean.

Io.— 0, gizon guzien lagun agertu ziñan Prometeu gaiso ori! Zer dala ta yasaten dituzu neke oriek?

Prometeu.— Oraintsu atertu naiz nire gaitzez deitore egitetik.

Io.— Ez al zenidake, ba, ontarte bat egingo?

Prometeu.— Esazu zein eskatzen didazun: dana yakin baitezakezu nigandik.

Io.— Esaidazu nork yosi zaitun arkaitz ortan.

Prometeu.— Tzeu'ren aginduak eta Epaist'en eskuak.

Io.— Baiña, zein erru dala ta artzen duzu zigor ori?

Prometeu.— Aski duzu esan dizudanaz.

Io.— Ageri egidazu, ba, beiñik-bein, zorigaitzeko onen alderrai-ibiltzearen azkena noiz datorken.

Prometeu.— Obe duzu ori ez yakitea, yakitea baiño.

Io.— Ez, ez ezaidazu estaldu oraiño yasan bear dudana.

Prometeu.— Ots! Ez dizut emari ori ukatuko.



Io.— Zergatik berandutzen zera, ba, niri dana esateko?

Prometeu.— Ez da gogaitza; biotza larrituko ote dizudan beldur naiz.

Io.— Ez zaitez geiago kezkatu nigatik. Atsegin izango zait ori.

Prometeu.— Nai duzun ezkero, mintzatu bear dut. Adizu, ba.

Talde-burua.— Ez oraiño. Egin nazazu ni ere zure eskerren erkide. Yakin dezagun aurrenik aren gaitza. Eman dezaigula berak bere elkaitz gorrien berri. Gero zure aotik yakingo du oraindik ikusi bearko duna.

Prometeu.— Zuri dagokizu, lo, aien naiari men egitea; batez ere, aitaren aizpak dituzulako. Goxoa baita gure zorigaitzak negar eta deitore egiten ari izatea, aiek entzuten ditunengandik negar-malkoak lortzen ditugunean.

Io.— Ez dakit ezetza nola eman nezaizueken. Galdetzen duzuten guzia yakingo duzute, beraz. Ta, ala ere, lotsa naiz, niri, zorigabeko oni. Yainko-ekaitza ta iduri-aldatze izugarri au nondik etorri zitzaizkidan esateko. Gau-ametsak zetozkidan tai gabe nire neskatx gelara, itz legunez zerauskidatela: «Neska guziz zorioneko ori; zertako neska gelditu orren luzaro, ezkontiderik aundiena euki dezakezularik? Tzeu sutatu duzu irritsgeziaz ta Kipri'ren atsegiñak artu nai ditu zurekin batean. Ots, neska, ez astandu Tzeu'ren ogea. Zoaz Lerna'ko zelai belartsura, zure aitaren artalde ta iditegietara, Tzeu'ren begien naia ezti dedin». Orrelako ametsek estutzen niñuten gauero, zorigabe au, gau-ikuskariok altari ageri egiteko bekoki izan nun arte. Berak, geznariak igorri zitun sarritan Pit eta Dodona'ra goierantzun billa, yainkoen ona eukitzeko zer esan edo egin bear luken yakin zezan. Baiñan ezbaiko erantzun eta azaltzeko zail-zaillakin itzultzen ziran. Azkenik, erantzun argi bat eldu zitzaion Inaku'ri, zear-mearka ibilli gabe esaten eta agintzen ziona etxetik eta aberritik kanpora ni yaurtitzeko, ta buru-yabe ta lurbirako azken mugaetaraiño alderrai laster egiten utzi nezala. Ezezkoan, Tzeu'k tximist gorria egotzi ta aren askazi guzia ezereztatuko zun. Loxia'ren erantzun auei men egiñaz aitak ni etxetik bota ta atea itxi egin zidan. Beraren eta bioen olde gabe izan zan ori, Lama Tzeu'ren sarrantxak, gogoaz bestera ari izatera beartu zun. Laster, adimena ta iduria aldatzen zaizkit; ikusten dituzun adarrak agertzen; eta akain-mizto zorrotzak ziztatua, zoraturik, Kerne'ko ur gozotara ta Lerna'ko iturburura yaurtitzen dut burua yauzi batez. Itzain lur-kume bat, Argos gozagaitza, yarraikitzen zait bere aleun begiez nire oiñatzak artzen ditula. Ustegabeko eriotzak bizia kendu zion bat-batez, baiña ni, akaiñak ziztatua, lurrez-lur lasterka ari naiz beti, yainkoen zigorraren pean. Ba-dakizkizu nire gertariak. Baldin esan ba'ditzaidakezu oraindik ikusteko ditudan nekeak, ageri egizkidazu, ta ez nazazu errukiarren itz zuriz bizkortu; ez baitago izurri nardagarriagorik mintzo atzipetia baiño.

Abes-Taldea.— Oi, oi, aski da, ondikotz! Iñoiz ez nun uste izan, iñoiz ere ez, orrelako elaberririk belarriratuko zaitzadanik. Estura, mindura, laztura (23), bai ikusteko, bai yasateko gaitzak: nire biotza izoztu egiten dun bi sorbatzeko miztoa da ori. Ene! Alabearra, Alabearra! Zukurutzak artzen



nau Io'ren asturua ikusita.

Prometeu.— Lasterregi ari zera deitoratzen eta ikaraz betetzen. Iguriki gaiñerakoa yakin arte.

Talde-burua.— Mintza, ba, erakutsiozu guzia. Goxo baitzaio gaixoari yasan bearrekoa lendanez yakitea.

Prometeu.— Aurrenik galdetu zenutena errez lortu duzute nigandik. Berari gertatuak berberak yaukitzea nai baitzenuten lena-len. Entzuzute orain gaiñerakoa; zelako miñak eraman bearrekoa dun neska onek Ere'ren aginduz. Ta zu, Inaku'ren azi orrek, tinka itzazu nire itzok zure gogoan, baldin zure bidearen muga yakin nai ba'duzu. Emendik itzuli zaitez eguzkiaren sartalderantz eta zoaz landu nabeko zelaietan barna. Eskiziar irigabekoengana elduko zera, beren txirringa ederreko gurdien gaiñean eundutako txaboletan bizi diranak eta geziak urrutira egozten dun arranbela bizkarretik zintzilika daramatenak. Ez urbildu aiengana, ta, lur ortan zear igarotzen zerala, zuzendu zure urratsak itsasoak orro egiten dun arka~tzetara. Eskerraldean, burdiña lantzen ari diran Kalibeak (24) dituzu; begira zaitez aiengandik basatiak baitira ta arrotzentzat ez gozoak. Gero, bere izena ukatzen ez dun Ibristes (25) ibaira iritxiko zera. Ez igaro —ez baita igaro erreza— Kaukas mendirik garaienera yo arte. Beronen tontorretik yaurtitzen du ibaiak bere uren samiña. Andik, izarren auzo diran erpiñak gaindituko dituzu Eguerdi aldeko bidea artzeko. Antxe arkituko duzu Amazonaen gudaroztea, gizonen izterbegiak, egunen batean Temiskira sortuko dutenak Termodonte'ren ertzetan. Emen Salmidesa'k bere matalezurra zabaltzen du itsaso gaiñean, ontzilarien arroztari ankerra, ontzien ugazama. Oriek bidea erakutsiko dizute gogotik eta orrela Mimerio lur adarrera yoko duzu, Maioti aintzirako sarbide ondoan. Biotz bildurgabez igaro bearko duzu ta zure igarotzearen oroipena aundia izango da ilkorren artean eta itsasarteak Bosporo izena zor izango dizu. Ordudanik, Europa utzirik, Asia'ko lurrean ipiñiko duzu oiña. Baiña ez al zaizue iduritzen yainkoen nagusia orotan orobateko indarrez ari dala? Yainko dalarik, ilkizun onekin elkartzea nai du ta lasterketa alderrai ontara beartzen. Galai gogorra arkitu duzu, neska! Entzun berri duzuna, itzaurrea ere ez da ta.

Io.— Ai ene ta ni!

Prometeu.— Berriz ere negarrez ta zinkurinka! Zer egingo zure gaiñerako gaitzak yakingo dituzunean?

Talde-burua.— Ba al duzu, ba, oraiño ari iragartzeko beste nekerik?

Prometeu.— Bai ta min ankerrezko itsaso ekaiztun bat ere.

Io.— Zertako bizi, ba? Zer dala ta nire burua ez bota arkaitz latz ontatik? Lurrean yoaz neke guzietatik yarei egingo naiz. Obe dut bein-betiko iltzea egun guzietan min izatea baiño.



Prometeu.— Gaizki eramango zenituke nire nekeok. Niri Alabearrak ez dit iltzea uzten. Eta eriotzak gaizkatuko niñuke nire miñetatik. Baiñan ez dakust nire oiñazetarako mugarik, Tzeu nagusigotik erori ez dedin arte.

Io.— Ditekena al da Tzeu nagusitzatik iñoiz erortzea?

Prometeu.— Poztuko ziñake, nik uste, elkaitz ori ikusita.

Io.— Nola ez poztu, ura dala karia, gorriak ikusten ditudala?

Prometeu.— Ori gertatuko da, ba; egitzat euki.

Io.— Nork kenduko dio urre-zigor alguziduna?

Prometeu.— Berberak beraren naikeri utsen bidez.

Io.— Nola? Azal ezaidazu, kaltegarri ez ba'zaizu.

Prometeu.— Egun batean damutuko zaion ezkontza egingo du.

Io.—Andregoiko ala ilkizun batekin? Esaidazu, esan ditekena ba'da.

Prometeu.— Zertako? Ez da orretzaz mintza bear.

Io.— Emazte orrek eratxiko du yauralkitik?

Prometeu.— Aita baiño indartsuagoko semea erdituko du.

Io.— Ta ez al dauka zorigaitzari alde egiteko biderik?

Prometeu.— Bat ere ez, nerau burdin auetatik yarei ez ba'naiz.



Io.— Nork askatuko zaitu, ba, Tzeu'ren gogoz-garaitik?

Prometeu.— Zure ondorengoetako batek. Alabearra da ori.

Io.— Zer esan duzu? Nire seme batek aterako zaitu gaitzetatik?

Prometeu.— Bai. Ire irugarren ondorengoak, amar belaunaldi ondoren.

Io.— Ez da oraindik adi-erreza zure aurresan ori.

Prometeu.— Ez billatu geiago zorren zorigaitzak ezagutzea.

Io.— Ez ezaidazu eskeñi ona, bereala ura ukatzeko.

Prometeu.— Bietatik bata ala bestea emango dizut.

Io.— Zeiñetatik? Erakutsi ta emazkidazu auta ditzadan.

Prometeu.— Eskeintzen dizkizut. Auta ezazu, ba: zure gaiñerako gaitzak esango dizkizut ala yareigille nor izango dudan?

Talde-burua.— Izkiguzu, arren, bi eskerrok. Bata niri, bestea ari. Esan Io'ri aren gaiñerako arat-onatak: niri, berriz, zure yareigillearen izena. Orixe nai baitut.

Prometeu.— Orren biziki gogo duzuten ezkero, ez dizuet eskatzen duzutenik ukatuko. Lenik, zuri, Io, zure noragabeko lasterketa larria ageri egingo dizut. Idatzazu zure oroimenaren oltxo zintzoetan. Bilurralde arteko muga dan ibaia igaro dezazun ezkero, zoaz Sortalderantz, Eguzkiaren urratsok dirdir egiten dutenerantz. Ta itsasoko abarrotsean zear yoanaz, Kistene'ko zelai gorgonatarretara elduko zera. Antxe bizi dira Porku'ren alabak. Iru neskatx urtetsu, beltxarga-gorputza daukatenak. Begi bat eta ortz bat besterik ez daukate iruren artean, eta ez eguzkiak bere izpiakin, ez gabeko illargi garbiak ez dicte iñoiz agertu bat egin. Aiengandik urbil ba-dituzu iru aizpa egadun; sugezko adatsak ditutenak: gizakumeai gorrotagarri zazkien Gorgonak. Iñongo gizonek egin litzake aiek ikusi azken arnasa atera gabe. Au dasaizut zertatik begiratu bear zeran yakin dezazun. Entzuzu, ordea, beste ikuskari baten gaitzurrea: begira zaitez Gripoe'engandik (26), Tzeu'ren zakur mintzul, molo zorrotzengandik. Iges egiezu ere Arimaspotarrai, zaldizko gudari begi-batetakoak, urre daraman Pluto ibaiaren ertzetan bizi diranak. Ez urbildu aiengana. Ta gero, lurralde urruti batera elduko zera. Eguzkiaren iturburuen ondoan, Etiope ibaiaren eskualdean



bizi dan erri beltz batena. Yarraitu ibar aldapatsuan barna, Bibilinu mendien gañetik, Nil ibaiak bere ur itzalgarri ta osasuntsuak amilderazten ditun ur-yauzira iritxi arte. Berak bidatuko zaitu bere iruertzeko lurrera. Antxe, lo, zuk eta zugandikoek koloni aundia irasiko duzute. Baldin guzi ontan zerbait illun eta uler-gaitz ba-dago, zuretzat, itandu berriro ta ikasazu ongi. Nai baiño astialdi geiago dut eta.

Talde-burua.— Zer-edo-zer esateko ba'duzu, edo aztu ba'zaizu aren ibilketa alderraiari buruz, esaiozu. Baiña, baldin guzia azaldu ba'duzu, iguzu guri orain eskatu dizugun eskerra. Oroi zaitez artzaz.

Prometeu.— Io'k guzia entzun du bere bidaldiari buruz. Baiñan, alperrik aditu ez naula ikus dezan, esango dizkiot onara baiño len zelako nekeak yasan ditun. Nire itzen siñesbide duke au. (Io'ri.) Gertari asko bazterka ezarrita, ba-nator zure azkenengo aratonatetara. Molosutarren zelaietara ta Tzeu Tesprotu'ren goierantzuna ta egoitza dauden Dodone (27) zutitura orduko, mirari ziñesgaitza! arte aztiek agur egin zizuten, argi ta itz nasturik gabe, Tzeu'ren emazte aintzatsua izateko zanari bezela —zurikatu zaitzakenik ote dago ontan?— Andik, akaiñak ziztatuta, itsasaldeko bidean barna oldartu ziñan, Rea'ko ugolko (28) zabaleraiño, ta, zure lasterka zoroan, atzera egin zenun andik. Baiña, yakizu itsas-adar orri Yoni itsasoa esango diotela etorriko diran aldietan zure igarotzea gizon guziai oroiterazteko. Ene gogoak agiri dana baiño geiago dakusalako agerbidea duzu au.

(Abestalde'ari.) Garaitikoa zuei ta ari, erabat, ageri egingo dizuet nire lengo esanaren arira itzuliz. Ba-da iri bat, Kanopu, lurralde ortako azken mugan, Nil ibaiaren aoan bertan, ondar-lorreta baten gaiñean. Antxe zure-baitaraziko zaitu Tzeu'k bere esku gozagarriz, zu ukitu ta beste gabe. Ta Epapu beltza erdituko duzu, Tzeu'k nola sortu zun oroitzeko orrela deitua, ta Nil'ak bere izpura luzeaz garastatzen dun lurralde guziko igaliak bilduko dituna. Onen bosgarren belaunaldia berrogei ta amar neskatx izango dira, beren olde gabe, Argos'era itzuliko diranak, odolkideakin, lengusuakin ez ezkontzeko iges egiñaz. Auek, berriz, irritsaren irritsaz, usoai yarraikitzen zazkien mirotzak iduri, etorriko dira ere zillegi ez dan eztei (29) baten eizean. Jainkoak, ordea, ukatuko die irrikatzen dutena, ta Pelasgitarren lurrak aien gorputzak estaliko ditu; gauez zelatan dagon emakumearen eskuz artuko dute eriotza. Emazte bakoitzak bere senarrari bizia kenduko dio ta bi sorbatzeko ezpata aren odolean bustiko du. Nire etsaiek izango al ditute orrelako maiteak. Batek bakarrik, ama izateko leiaz, oe-laguna il ez nai ta, bere erabakia kamusten utziko du. Bi gaitzen artean, naiago izango du koldar esan dezaiotela eraille baiño. Ta berak sortuko du errege-yatorria Argos'en. Itzaldi luzea bearra nuke guzi au argi azaltzeko. Yakizu, bederik, azi ontatik erneko dala arranbelaz ospetsu izango dan kementsua (30), neke auetatik yarei egingo nauna. Au duzute, Zemi, Titan'en arreba, ene ama zarrak ageri egin didan goi-erantzuna. Nola ta zein bidetatik egingo dan ori xeatzea luze izango litzake ta ez zenun yakiteaz ezer irabaziko (31).

Io.— Ai, ai, zorigaitz ero! Berriz ere, dardarak eta zoroaldiak sutatzen naute. Akaiñaren eztenak ziztazten nau, burdin gori bat antzo. Biotzak pil-pil egiten dit bular-barrenean, bildurraren bildurraz. Ene begiok ingurubilka ari dira beren betzuloetan. Aserrearen aize sumiñak ateratzen nau ibilbidetik; ez naiz mingaiñaren yabe, ta nire gogoeta nastuak noraezean eta elkar yoka ari Jira, gaitz gorrotagarri baten uiñen artean. (Badoa.)



Abes-Taldea.— Bai yakintsua, bai yakintsua zala, idekoak elkarrekin ezkontzea askoz onena dala, bere gogoan erabilli ta mingaiñaz azaldu zun lenengoa. Ta nekezaleak ez dula ezkonmiñik izan bear ez aberastasunak arrotuarekiko, ez yatorriak andipuztuarekiko ere!

Iñoiz ere, ez, iñoiz ere ez al nauzute ikusiko, Moiraok, Tzeu'ren oean emazte. Iñoiz ere ez al dut zeruko senar batekin artu-emanik eukiko. Ikaraz ari naiz, gizakoi ez dan lo neskatxa, Ere'k oiñaztatua dakusdalarik, tiltil ibiltze gogor ortan.

Nik ez dut ideko ezkontza baten beldurrik, ez. Baiñan bein ere ez dezala yainko altsuetako batek bere begi itzuri-eziña nigan tinkatu. Burruka burrukagaitza, aterabide gabeko bidea baita ori. Ez dakit zer gertatuko litzaidaken, ez baitakust nola iges negiken Tzeu'ren asmotik.

Prometeu.— Ta, ala ere, Tzeu ori gogo-arroa ba-dugu ere, apal dukegu egunen batean. Egiteko gertutzen dan ezkontzak eratxiko baitu bere yauralki ta nagusitzatik. Eta ordun beteko da zeatz-zeatz, bere antziñako yauralkitik erortzean, Kronu aitak bota zion biraoa. Ta nik ez, beste yainkok ez dezaioke elkaitz orren aurkako ongibiderik argi erakutsi. Nik ba-dakit, eta nola ere.

Eseri dedilla, ba, orain artetsu, goi-aldeetan egiten dun otsean ustebidea yarrita. Dardarizatu dezala bere eskuetan tximist suatsegozlea. Iñongo laguntza ez duke aski, eroriko yasan-ezin batekin lotsagarriro lur ez yotzeko. Alako burkide indartsua gertutzen ari da bere buruarentzat: bidutzi garai-eziña, tximista baiño altsuagoko su bat eta ostotsa gainditzen dun danbada baten asmatzaillea. Lurra kordokarazten dun itsaso-zigorra, Poseidon'en iruortzekoa zati-zati egingo ere duna. Elkaitz ortan burua yo dezanean, orduntxe ikasiko du nagusi izatetik yopu izatera dagon artea.

Abes-Taldea.— Zure Tzeu'rekiko naia, aurresan biurtzen duzu, nunbait.

Prometeu.— Gogo dudana ta izan-bearkoa esaten ditut.

Abes-Taldea.— Iguriki al dezakegu Tzeu nagusi baten pean ikustea?

Prometeu.— Bai ta bere bizkarrek nire nekeok baiño eramangaitzagoak eroatea ere.

Abes-Taldea.— Ez al duzu bildurrik orrelako itzak egozteko?

Prometeu.— Zeren bildur al daiteke ilkizun ez dana?



Abes-Taldea.— Baiña neke mintsuagoak ere bidaldu dezaizkizuke.

Prometeu.— Egin beza, ba. Edozeren begira nago.

Abes-Taldea.— Zugurrak, Adraste'ren aurrean belaunikatzen diranak (32).

Prometeu.— Yauretsazu, otoi egiozu, zurikatu gaurko nagusia. Niri Tzeu'k ez dit axolarik ematen. Ari dedilla, agindu dezala bere gogara aldi labur ontan, ez baita yainkoen nagusi luzaroan izango. Ba-dut, ordea, begi-aurrean Tzeu'ren mezuduna, tiranu berriaren morroia. Ba-datorkit, ziur ere, berririk ematera.

(Erme, bere oskiak eta guzti, ba-dator Prometeu'ren ondora.)

Erme.— Zuri gezur-ontzi, minkorrenn minkorrena, yainkoakiko ogenduna, egun bateko sorkariai aien esker berezia eman diezuna. Zuri, su lapur orri, zuri nago. Aitak agintzen dizu mintzatzeko. Zein ezkontza dala ta erori bear da aginbidetik? Eta au itz nabarrik gabe; gauza bakoitza zeatz-zeatz azalduz. Ez nazazu beste yoan etorri bat egitera beartu, Prometeu: baitakusazu Tzeu ez dala orrela biguin-erazten.

Prometeu.— Ori itzaldi antuts eta arrokeriz betea, yainkoen esku-ordekoari dagokion bezelakoa! Berriak zerate, aginbide berrian ari, ta oiñazeak ezin oldartuzko gazteluan bizi zeratela uste duzute. Baiña, ez al dut nik artatik bi bakaldun erortzen ikusi? Eta irugarrena, gaurko nagusia ikusiko ere, ta ara lotsagarrikiago ta lasterrago. Iduritzen al zaizu bildurrez eta ikaraz ari naizela yainko berrien aurrean? Ez ta gutxiagorik ere. Itzuli zaitez, ba, laster, etorri zeran bide beretik: ez baituzu nigandik ikasi nai duzunik yakingo.

Erme.— Izan ere, arrokeri orixe da elkaitz ontara ekarri zaituna.

Prometeu.— Ez nuke nire ezbear au zure morrointzaren orde emango: yakizu, argiro. Obetzat baitaukat aitz onen uztarpeko izatea, zure aita Tzeu'ren nun-ze-berri eskukoi bat ibiltzea baiño. Iraintzailleari iraiña zor zaio.

Erme.— Illarraintzen zera, iduriz, zure oraingo zoriarekin.

Prometeu.— Illarraindu! Ikusiko al ditut nire etsaiak onelaxe illarraintzen! Eta zu aien artean.

Erme.— Zer, ba, niri ematen didazu ogen zure ezbearrak dirala ta?



Prometeu.— Itz batez: yainkoak oro gorrotatzen ditut; nire on egiñaren orde onen bidegabeki narabilte ta.

Erme.— Ba-dakust. Eritasun larriak zoroarazten zaitu.

Prometeu.— Eri nadin, baldin izterbegiak gorrotatzea eritasuna ba'da.

Erme.— Baldin ondore on egin ba'zenu, yasangaitza izango ziñan,

Prometeu.— Ai ene!

Erme.— Tzeu'k ez dazagun itza duzu ori.

Prometeu.— Aldiak, ordea, zar-eraziz, dana irakasten du.

Erme.— Ala ere, zuk ez duzu zugur izaten ikasi.

Prometeu.— Izan ere! zurekin, morroi orrekin mintzatzen ari naizen eskero.

Erme.— Ez al duzu esan nai, ustez, Aita'k gura dunik?

Prometeu.— Egia esan, ainbat zor diot eta eskerronez ordaindu bear.

Erme.— Irri egiten al didazu aur bat bai'nintzan?

Prometeu.— Ez al zera, ba, aurra ta kaskutsagoa ere, nigandik zerbait ikastea uste baldin ba'duzu? Ez oiñazez ez arteziz Tzeu'k ez nau mintzaraziko, baldin lenago billur iraingarriok askatzen ez ba'dizkit. Beraz, eror dedilla nire gaiñera gar errekorra! Durdurika ta naspil bedi guzia ega zuriko elurraren pean eta lurpeko ostotsen burrunbadaz! Ezerk ez nau malgu-eraziko, nagusigotik nork uzkailiko dun ageri diodan Tzeu'ri.

Erme.— Ikus orrelako mintzoera lagungarri izango ba' zaizun.



Prometeu.— Oro ikusi ta erabakia dago aspaldidanik.

Erme.— Erabakazu, andiputz orrek, erabakazu gaitz auen aurrean, bein bederik zentzuz gogoeta egitea.

Prometeu.— Alperrik, nekarazten nauzu; itsasoko uiñai aolku ematen ari bai'ziñan. Ez uste iñoiz ere Tzeu'ren epaiaren beldurrez eme-biotzeko biurtuko naizenik, eta, emakume antzo, eskuak itzulita (33) arren egingo diodanik gorroto-gorroto dudan orri, burdin auetatik askatu nazala. Ez ta urrik eman ere.

Erme.— Asko mintzatu naiz ta alperrik mintzatuko ere, nik uste. Zure biotza ez baita biguintzen ez eztitzen nire arrenez. Aitzitik, moxala uztartu berria iduri, muturrekoa autsiki ta, gogor egiñaz, ao-ugalen aurka burrukan ari zera. Baiñan, amarru ergel batetik ezin indarrik atera. Zentzugabearen burgoikeriak utsa baiño gutxiago al du. Gogoratu, ba, baldin nire itzok biltzen ez ba'zaitute, zelako ekaitza ta dordo-yasa itzuri-eziña etorriko zaizun gaiñera. Aurrenik, tontor latz ori, Aitak bere ostotsaz eta tximistaren suaz zati-zati egingo du ta zure gorputza estaliko, arrizko besoez zu estutuz. Aldi luze-luzea igarota argitara itzuliko zera berriz. Baiñan, ordun, Tzeu'ren zakur egaduna, arrano odolzalea, etorriko zaizu egunero, maikide ez deitua iduri, ta aragia txiki-txiki egingo dizu ta zure gibel beltza maukamauka yango. Ta ez itxaron dordo onen amaia, yainko bat zure nekeak bere gain artzeko gerturik ager dedin arte, argi gabeko Aide'ra ta Tartar beltzeko barrenaldera yetxi nai dularik (34). Erabakazu, beraz. Ez duzu au eskaintze utsa, bene-benetako itza baizik. Tzeu'ren aoak ez baitu gezur esaten eta aren esanak oro betetzen dira. Begiratu, ba, zure inguruan eta ausnartu, ta ez uste, bein ere, burgoikeria zugurtza baiño obea danik.

Talde-burua.— Erme ez da, gure ustez, eragabe mintzatzen. Aolkatzen baitizu burgaizkeria utzi ta zentzutasunari yarraitzea. Entzuiozu: uts egitea lotsagarri baitzaio yakitunari.

Prometeu.— Ezaguna nun ekarri didan mezua. Baiñan, etsaia etsaiek gaizki erabilli izatea ez da laidogarri. Beror, ba, nire gaiñera suaren bi sorbatzeko kizkurra. Kordoka bedi zerua ostotsaz ta aize suminduen dardaraz. Bere arnasak, lurra iñarrosiz, idoki dezala, erroak eta guzti, aren oiñarrietatik. Dioaztela itsasoko uiñak, burrunba gogorrez, zeruko izarren bideak ondatzera. Ta yaurti dezala nire gorputz au Tartar beltzeko ondarreraiño, indar ezin-yardukigarri baten txarranbeletan. Dana dala, ezin nazake il erazi

Erme.— Oriek ditugu zentzungabekoengandik entzun ditekezan gogoeta ta itzak. Zer erokeri ez dago birao orietan?

Nork gozarazi aren eroaldia? Baña, zuek, aren dordoez errukitzen zeratenok, lekutu zaitezte emendik alik lasterren ostotsaren orro gogorraz txundioak artu ez zaitzazan.

Talde-burua.— Esaidazu besterik eta emaizkidazu bestelako aolkuak eta men egingo dizut. Ezin



ditut, yasan, ordea, esan dituzun itz oriek. Zer, ba, doillorra izateko agintzen al didazu? Ez: arekin yasan nai dut. Etoiak gorrotatzen ikasi baitut eta ez dago ori baiño iguintzenago dudan izurririk.

Erme.— Oroi zaitezte, ba, len esan dizuedanaz, eta ezbearrak atzi zaitzazanean, ez eman ori zoriaren gain, eta ez esan, bein ere, Tzeu'k ustegabeko gaitzera yaurti zaituzenik. Ez orixe: zeron gain eman. Yakiñaren gaiñean baitzaudete, ta, sostean naiz itzalgaizka ez-baiña, zuen ergelkeriagatik atzituko zaituz Zorigaitzaren ilki-bide gabeko sareak.

Erme ba-doa. Okean-Alabak Prometeu'ganatzenago dira. Lur peko burrunba entzuten da.

Prometeu.— Itzak egintzak dira onezkero. Lurra kordoka ari da ta ostotsaren oiartzuna orroaka aren erraietan. Oiñaztarriaren sigisaga gartsuek diztira egiten dute. Aize-biurrak autsa yirabiran darabil; eguratseko aize guziak oldartzen zazkie elkarri burruka gorrian; eguratsa ta itsasoa arkitzen eta nastutzen dira elkar. Nire kalte dator, nunbait, eta Tzeu'gandik aizeburrunba bildurgarri au. Oi, ene ama agurgarri orrek! Oi, guzien argiari guzientzat bira eragiten diozun zeru orrek! Zuek ikusten dituzute nolako bidegabeak yasaten ditudan!

(Ostots berri batez, arkaitzak erroiztutzen dira, Prometeu ta Okean-alabak eortzitzen ditutela.)



AMAIA

1.— Antzeztokia ez da Kaukas-iriendietan, askotan esan danez, Europa'ko inarraldean baizik. Errez adi diteke au Io'k dionari yarraituz.

2.— AL eta INDAR (Kratos eta Bias) antzeznotiñak, Esiodu'gandikoak ditugu (Ikus « Tbegonia n) eta beti agertzen dira Tzeu'ren aldean nagusitzari dagozkion tasunak bezela.

3.— PROMETEU su-yainko bat zan, EPAIST'en antzera ta aldare berean yauretsia. Epaist'ek, dirudinez, ez du mindurarik artu suaren lapurketagatik.

4.— Yainkoek mundua zatibanatu dute beren artean. Aietako balek ere ezin du eman zaion yabetzatik aragotu. Yainkoen erregearen zatia, berriz, ez da mugatua. Beraz, Tzeu bakarrik dugu bere-eskuko.

5.— «Zerutar leiñua» Uranu'ren enda da. Kronu ta Titanak enda orrenak dira, ta Prometeu ere titan bet dan ezkero.

6.— Urrengo guzia, Tzeu ta Titanen artean izan bide zan burruka bati buruzko elezar bat, nunbait. Guk, ordea, ez dugu elezar ori ezautzen eta orregatik, illun samar zaigu Prometeu'k esana.

7.— ZEMI ta GATA; goi-erantzunetan buru ziran bi andre-goikoak. Berezkatu bear da ZEMI (Zuzena) ZETT itxaso-yainkosagandik eta TEZI Okean'en emazteagandik.

8.— Esiodu'ren liburuetan ba-dugu orrelakoxe bat. Berak dionez, yainkoek lau giza-enda ezereztatu zituten, bata bestearen ondoren, aldi bakoitzean berri bat irazateko. Esiodu'ren belaunaldia bosgarren endakoa da.

9.— Esiodu'ren «Ttieogonia»-n OKEAN'ek (Itxasoa) Uran (zerua) du aita ta Ge (lurra) ama. Prometen'k, berriz, Japet, Okean'en anaia du aita la Kilimine ama. Eskil'entzat, ordea, Ge da yainko bien ama.

10.— Ez dakigu zein ekintzari buruz mintzatzen dan Eskil. Baiña, ziur ere, elezarren bati yarraituz, Prometeu'k Tzeu'ren aurka ekindako burruka batzutan Okean izan du lagun. Orregatik, noski, Eskil'ek leku ematen dio here antzerki ontan Okean'i.



11.— Ikus zelako eztenkaz ari dan Prometeu Okean'ekin. Onen nortasuna ulertzeko astro laguntzen diga.

12.— Prometeu'k ez du nai Okean'en laguntzarik, aldez, aren azalkeria ongi ezaguna dulako, eta aldez, Eskil'ek Prometeu'ren bakartasunean aren aunditasuna obeki erakutsi nai izan digulako, bear-bada. Dana dala, alde aundia dago Okean eta beronen alabaen yokabidearen artean.

13.— ATLA, Titan bat zan, Tipo edo Tipoe eunburuko bidutzia, berriz, Titanen elkartu bat Tzeu'ren aurkaako burrukan.

14.— ãçãeíš = lur-reme. Esiodu'k dionez, Tipoe, Tzeu'k Titanak zerutik egotzi zitun ezkero yaioa zan, Lurragandik sortua.

15.— Prometeu iltzatua dan arkaitza Europa'n dago, baiña Asia'tik urbil. Orrela, ba, lurralde bietako erriek bat egiten dute gizonen ongillearen zoriagatik negar egiteko.

16.— Kolkide'ko neskatxak Amazonak dira.

17.— Maioti aintzira Azof itxasoa da.

18.— Ezkil'ek Armeni'ko nendietan yartzen ditu arabitarrak, lekuak eta erriak nastuz, elandarren artean, barbar-izenetan, batez ere, sarri egiten zan bezela.

19.— Antze guzien asmaltzalle dugu Prometeu emen. Baiñan Eskil'ek leporatzen dizkion asmaketok ez ditugu arkitzen beste idazleetan.

20.— Bigarren mailleko yainkoek Olinpu'ko yainko aundiai lotsa erakutsi bear diete, ilkorrak bezela.

21.— Esione Prometeu'ren emaztea zan. Izen ori Asia'renaren aldaketa da, batzuen iritziz.

22.— Erme'k bere txirulaz Argos lokarrazi ta il zun. Io'ren zimikoek eriotz au gogora dakarkiote eten-gabe.

23.— «Estura, mindura, laztura», Ezkil'en µšpata, µaía, itzen oiartzun bat bezela ipiñi ditut.



24.— Kalibeak Asia Txikian bizi zirala uste izaten, maizenik. Eskil'ek, ordea, Kaukas'eko iparraldera eramaten ditu. Ural'eko meatzai buruzko elezar baten oroia birle da emen.

25.— àæñéò itzetik dator izen ori ta «neurri-gabe» esan nai du. Neurrigabekeria, berriz, barbarnen berenezko tasuna, sùfñïs´´íç, ots, zugurtza edo Bogo-osasunaren aurkakoa zan elendarrentzat.

26.— Gripoak urre-zaintzailleak dira ta Arimasputarrak, berriz, urre ori nola ostuko duten beti dabiltzanak ditugu.

27.— Dodone'ko yauretxea Tomaros mendi gaiñean zegon. Tzeu'k erantzuten zien ara zioaztenai arte zar bateko ostaiaren murmuraren bidez; ango apaizek murmur orren esanaia adierazten zutelarik.

28.— Rea'ko ugolkoa Adriatiku itsasoa da.

29.— Ezkontza ez zillegia, ez lengusiñak ziralako, lengusiña orien aitek eta lengusiñek berek ezkontza orri ezetza ematen ziotelako baizik.

30.— Eralkel, Io'ren ondorengoa amairugarren belaunaldikoa.

31.— Io'ri buruzko Prometeu'ren iru izketa oriek luze samarrak dira ta dramatiku antzean ez digute begia betetzen, bear-bada. Baiña oartu bear da Eskil'en alde, onen aroan yoan-etorrien eta errialde arrotzen berrien zale porrokatuak zirala grezitarrak.

32.— Adraste Nemesis bezelako andre-goiko bat da. Adraste'ren aurrean makurtzeak, yainkoen sumiña eztitzeko apaltasun erakustea esan nai du.

33.— Au da, esku-azpiak zerurantz itzuliz, otoi egilleek dagiten bezela.

34.— Kiro, Eraket'en geziak zauri osa-ezin batez yoa, izango da Prometeu'ren ordez Tartar'a yeistea bere gain artuko duna.



Ametzaga Aresti tar Bingen

(1901-1969)

A. Ibinagabeitia'k bikainki osatzen digu Ametzaga euskal idazlearen gizantza. «Orra —dio—, aspalditik Ametzaga'tar Bingen'ek gure artean lantzen dun arloa: itzul-lana. Ederki erakutsi dizkigu euskeraren gaitasunak gaurdaño argitara ditun itzulpen ederretan: "Hamlet", "Adiskidetasuna" eta berrien berri, "Platero ta biok", Juan Ramón Jiménez olerkari ospetsuarena» (Euzko-Gogoa, 1954, 70 orr.). Ortan luzaro saiatua dugu, izan ere.

Algorta'n, Getxo udal-barruan munduratu zan 1901-7-4'an. Ikasle ona, Eskubide-gaiak urratu zituen sakonki, 1918'an Valladolid'en karrera ortako titulua aterarik. Garai artan arduratu zan baita umetatik, etzekian euskera ikasten, idatzi ta mintzatzeraiño ikasi ere. 1931'an Getxo'ko aiuntamentuko ziñegotzi da; bertako diru-arazoak-eta zintzo eramaten alegindu zan. Orduan ezagutu nuen nik egiazko euskaltzale bezela ere.

1936'an, gerra aroan, Eusko-Gobernu barruan Len-Irakaskintzako Buru izan zan, azkenez 500 bat umekin erbestera jo bear izanik. Donibane Garazi'n egon zan zati baten, ondoren beste ume-talde batekin Inglaterra'ra aldatuaz. Urteak joan urteak etorri, Arjentina'ra jo zigun.

Etzan geldi egotekoa. Ta laster oratu zien euskal lanai; 1943'an, esaterako, «Instituto Americano de Estudios vascos» sortu zanean, alkarte ontan agertzen zaigu Ametzaga. 1947-1955 bitartean Montebideo'ko Ikasgu nagusian «Euskal Kultura» erakutsi zuen, baita bertako Goi-Kulturaren Ikastetxean euskera ere. 1957'rantza Venezuela'ra joan zan, uri artan lan egiñik euskal alorrean batez ere beste amabi bat urtean.

Karakas'en il zan 1969-2-4'an. Euskaltzaindiko urgazle genduan 1957'tik.

EUSKALTZALE.— Euskaldun berri izanik ere, beingo batean jabetu zan gure izkuntzak ditun izur eta biurgune guztiekin. Euskal idazle bikaiña dugu, eta itzultzaille batez ere. Eta olerkari goxo. Nolako aoxuria ote zuen? Gizona, dauzkan irrits eta aokotik ezagutu oi dugu. Ametzaga'tar Bingen'i, idazterakoan, ipuiak, elezarrak, saioak eta olerkiak atsegin zitzaizkion. «Euskera aldezko esakunak» da aren lenengo lan argitaratua (Euskal Esnalea, 1925). Gero datoz besteak, eta oparotsu.

Ona algortarraren lanik garaienak:



1) Itz oroigarriak (Euskal Esnalea, 1928, 50 orr.). Urte berean Donosti'ko «Euskalerriaren Alde»-k jarritako saria jaso zigun Cervantes'en «El Licenciado Vidriera» euskeraldu zuelako.

2) Hamlet (Buenos Aires, 1952). William Shakespeare'ren trajeri euskeraz. 205 orrialde. Itzulpen oni buruz A. Ibinagabeitia'k: «Gure euskerak berez, antziña kutsua dizu, eta antziña kutsu ori Hamlet'en itzulpenean ere bete-betean ikus dezakegu. Euskerak ez dio bat ere urritu indar bere-biziko ori Shakespeare'ren ingeles textuari, are geitu egin diola esango nuke. Leizarraga'k darion zaar-kutsuz bere itzulpena gantzutu du Ametzaga'k» (Euzko-Gogoa, 1952, 9-10, 19 err.). Ingeles idazle aundi onen LXVI'garren amalaukoa ere euskeraratu zigun (E.G., 1954, 135 orr.).

3) Adiskidetasuna (Euzko-Gogoa, 1952). Kikeron'en «De Amicitia» euskeraz, zatika. Urte berean irabazi zuen «Argia»-k eratutako literatura leiaketako saria.

4) Platero ta biok. Illots andaluzitarra (Montebideo, 1953). Juan Ramón Jiménez'en «Platero y yo» euskeraztuta. 109 orrialde. Florensa irarkolan, Karlos Gonzalez Mendilaharzu'ren irudiakin. A. Ibinagabeitia'k: «Poesiak beti ditu izkutune berezi ta zirkun-zarkun itzuli-gaitzak. J.R. Jiménez'ek liburutxo ortan, Platero mandakoa laguntzat artuz, lirika goitarrez bere lana oretu du. Dizdiratsu, margo ñabarrez izadi betearen oiartzuna, itz sotil eta gogamen sakonetan gatzatua damakigu. Alare ez du Ametzaga'k olerkiaren gogaiok saldu bearrik ukan euskeraz jazteko. Ortan datza aren meriturik nabariena. Aren lirika gure izkeraren txanbilletan ixurtzeko itz eta esakera egokienak arkitu ditu. Ez dio euskerak ukorik egin itzulari azkarrari» (E.G., 1954, 3-4, 70 orr.). 1974'ko jorraillaren 26'an Huelva eta bide batez Moguer ikustean, an J.R. Jiménez'en etxe-liburutegian idoro gendun Ametzaga'ren «Platero ta biok», beste itzulpen askoren artean.

5) Plini gaztearen idazkiak (Euzko-Gogoa, 1951, 11-12, 31 orr.).

6) Reading Baitegiko leloa (Euzko-Gogoa, 1954, 169 orr.). Oskar Wilde'ren «The Reading gaol», euskeraz.

7) Prometeu burdinetan (Euzko-Gogoa, 1959, 74-106 orr.). Aiskilu'ren trajeria euskerazturik.

8) Descartes'en Ikasbideari buruzko Itzaldia (E.G., 1963, eta Egan, 1963, 197 orr.).

9) Jamaika'ren idazkia (Rev. Soc. Bol. de Venezuela, 1966 12-17).

10) Lur-miña (Egan, 1960, 140 orr.). Goethe'ren antzera.



11) Simon Bolibar'en eskutitza (Egan, 1964, 116 orr.).

Erderazkoak, berriz, auek:

1) Jesus Muños Te-bar (Caracas, 1959), Edgar Pardo Stolk'ekin bat.

2) Hombres célebres de la Compañía guipuzcoana (Caracas, 1966), Pedro Grases'en itzaurreakin.

3) El hombre vasco (Buenos Aires, 1967). Or-emen emandako itzaldien bilduma euskal gaiezkoa. «Ekin» liburu sortan dator.

4) El general Zuan Uslar (Caracas, 1966).

5) El elemento vasco en el siglo XVIII venezolano (Caracas, 1966).

6) Vicente Antonio de Icuza, comandante de corsarios (Caracas, 1966).

7) Bolivar y los vascos (Caracas, John Boulten Eraikitzako Boletin'aren 63'garren zenbakian dator. Aldizkari au Ametzaga'k sustatu zuen urte mordoan.

Luma erreza zuen euskeraz ta erderaz, ta ez da arrigarri bere lanak eguneroko ta aldizkari askotan aurkitzea. Orratik, ba, aren lan osoa aipatu eziñez, gogora ditzagun beintzat Montebideo'ko Boletín de Filología-n eman zizkigun itzaldi ta bestelako lanak, euskal abizenetaz (1952, 449 orr.) ta euskerari buruz (1943, 91 orr.) batez ere.



Reading baitegiko leloa

(The Ballad of Reading Gaol)

Oscar Wilde

Euskaratzailea: Ametzaga'tar Bingen

Capitulo 5.



Azalpena

Ona emen, irakurle euskaldun ori, Oscar Wilde ospetsuaren olerki onena, ta, Frank Harris'ek dionez «Ingelando'ko poesi guziko bolado onena», euskeraz.

Bere oitura gaiztoek ondatuta, baitegira yo zun Wilde'k. Antxe zegon, oiñaze ta garbaietan bizi garratza zeramalarik, eta Charles Thomas Wooldridge zeritzan Erregearen Zaldizko Zaiña (Royal Horse Guard) bere emaztea il zula ta baitegi ortan urkatu zutenean, Wilde ren biotz apaldu, minduan errukia, erruki barne ta garbia sortu zan eta olerki-lore eder au eman zun.

Ba-dantzugu balada ontan, Chesterton'ek esan zunez, «Zuzenbide ta giza-anaitasunaren alde oiu barnekor bat». Miña ta eriotza ditugu emen, bururen buru, baiña bai errukia ta egia ere. Wilde, emazteal il zun eta beti zerura begira zegon baitegiko aren alabearraz bat egin eta, ura urkatu zuten arteko egunetan, aren ersturaz berberaz bizi izan zan. Erstura edo larritasun ori dugu bere poema onen erdi-muiña.

Lelo edo balada au euskerara itzultzean, neurtitzez asi nintzan aurrenean. Laster ulertu nun, ordea, eziña zala ingeleraz dun soiñu berezi, aztueziña beste izkera batez emotea. Itz-lauzko itzulpenera yo dut, beraz, Wilde'ren esanari alik zintzoenik yarraituz ta aapaldien bereztea gordetzen dudala. Neurri ta amaikidez erantzita ere, ba-ditu euskeraz, nik uste, drama-zirrara emateko bear diran indarra ta biotzondoa.

Izkera landu guzietan ain irakurri ta ezaguna dan ezkero, gurean ere beste ainbeste izatea on dukegula iduri zait. Eta or duzute nire lana, euskaldun adiskideok.

A. tar B.




I

Ez zun bere txamarra gorria yanzten, odola ta ardoa gorriak baitira, ta ba-zan ardo ta odol aren eskuetan illarekin arkitu zutenean; maitatu ta bere oean sarraskitu zun emazte gaisoa.

Ba-zebillan baitegikoen artean yantzi arre, zarrpildu batekin; buruan txano bat zeukalarik; eta ibilkera zailu ta alaia zun, iduriz; ez dut iñoiz ikusi ordea, egunari ainbeste leiaz so egin dion gizonik.

Ez dut bein ere ikusi atxilloek zeru diotsaten estalpetxo urdin orri, ta bere zillarrezko aize-oialekin noragabe zioan edozein odeiri begi ain leiatsuz so egin dion gizonik.

Ba-niñoian beste arima erratu batzukin, beste moltzo batean, gizon ark txiki ala aundirik egin ote zun nire buruari galdez, ta mintzo batek susmurtu zun nire atzean: «Urka-bearra da lagun ori».

Ene Yainkoa! Zartez, baitegi-ormak eurak kordokatu bide ziran, ta nire gaiñeko zerua altzairu gorizko oskol bat biurtu zan; ta gogo mindun bat ba-nintzan ere, nik ezin oartu nire miñik.

Bakarrik nekin zein gogoeta estuk laster zeragion aren urratsari, ta zergatik so zegion begi ain leiatsuz egun distitsuari; gizon ark maite zuna il zun eta orrexegatik zan il-bearkoa.

Gizonek oro, ordea, zer maite ta ura iltzen dute —entzuzute guziok!— batzuek begikaldu samin batez, beste batzuek itz eztitsu batez, koldarrak musu batez, gizon bioztunak ezpata batez!

Batzuek gazte dirala beren maitea iltzen dute, batzuek zarrak dirala; batzuek lizunkeriaren eskuz iltzen dute, batzuek Urrearen eskuz; onberaenak aizto bat darabil, illa laster otzitu dedin.

Batzuek maiteegi dute, batzuek gutxiegi; batzuek saldu egiten dute, beste batzuek erosi; batzu negar ugariz ari dira, batzu asperenik gabe; gizon guziek maite dutena iltzen baitute, guziak argatik il-bearrak ez ba'dira ere.

Guziak ez dira eriotz lotsagarriz iltzen, aalke beltzezko egun batean, ez dute ere urka-billurra lepo inguruan artean, ez arpegi gaiñean il-zapia, ta ez dauzkate oiñak utsartean dantzatzen solairuan zear.

Guziak ez dira bizi gau ta egun zaintzen duten gizon isillekin, kuzkuzka dagozkionak negar egin



nai ta otoi egin gogo dunean; kirika dagozkionak urkabeari bere arrapakiña ostuko ote dion beldurrez.

Ez dira artatsean esnatzen beren gela irudi izugarriz yosia ikusteko; zuriz yantzi Apaiz dardaritsua, Amabi latz, illuna, Espetxe-yauna soiñeko beltz, diztiratsuaz ta Alabearraren betarte laruaz.

Ez dira lasterka yeikitzen baitegi-soiñekoa berriz yanzteko, osalari zakar bat pozten daiño edozein kirio-aieru berri oartuz, tik-takak maillukada izugarriak diruditen erloyu bat batez-artean daukala.

Ez dute ezautzen, biurkariak, bere baratzain-zorroekin, ate azaldua zabaldu ta, gaurgero egarririk ez dezazun, iru larru-ugalez lotu zaitzan baiño len, zintzurra legortzen dizun egarri gozagaitz ori.

Ez dute burua makurtzen Il-Otoitzen irakurtzea entzuteko, ezta beren gogoaren larriak illik ez daudela dasaienean, ez dute beren il-kutxa topatzen, urkabe nardagarrirako bidean.

Ez dute zerua begiztatzen leiarrezko sapai txiki baten zear; ez dute otoizten, buztiñezko ezpaiñez, beren nekelarria buka dedin; ta ez dute oartzen Kaipa'ren musua, beren masail dardaritsuaren gaiñean.


http://en.wikipedia.org/wiki/Amabi


II

Sei astez ibilli zan gure atxilloa baillan, bere soiñeko arre zarpilduaz ta txanoa buruan zeukala; zailu ta alai zirudin aren ibilkerak, baiñan ez dut bein ere ikusi egunari ainbeste leiaz so egin dion gizonik.

Ez dut iñoiz ikusi atxilloek zeru diotsaten estalpeño urdin orri, ta bere illeun altzituak narrazean zeramatzin edozein odei alderrairi begi ain leiatsuz so egin dion gizonik.

Ez zitun bere eskuak bigurtzen, Etsimen beltzaren elizan Itxaro aldakorra sortzeko alegiña egiten duten gizon ergelek bezela; eguzkia begiratu ta goizeko eguratsa edan besterik ez zun egiten.

Ez zitun bere eskuak bigurtzen, ez zegin negarrik; ez zan gogoiltzen ez etsitzen; aizea edan egiten zun, bai, ark osagai osasuntsuren bat bai'ledukan; aoa zabalik, eguzkia edaten zun ardoa bai'litzan.

Ta ni ta beste moltzoan orron genbiltzen gogo mindun guziak, geronen gaizki egiña aundi naiz txiki zanez aztuta, urkatzeko zeukaten gizona begiztatzen genun txundioak artuta.

Aundia baitzan ibilkera ain zailu ta alaiz ura igarotzen ikustea, ta aundia zan ark eguna ain leiatsu begiratzen ikustea, ta are aundiagoa, alako zorra ordaintzekoa zala gogoratzea

Areitzek eta zumarrek baitauzkate udaberrian ernetzen diran orri atsegiñak: baiña sugegorriek orzkatu-erroak ditun urka-abea beltzuritsua da; ta, eze ala legor, igalia ekarri dezan, gizon bat il bearra da.

Giza-kume guziek billatzen duten eder-egoitza ori dugu leku goiena: nork nai luke, ordea, urkamendi gaiñean kalamu-lokarriz estekatua egon eta, eraillearen urka-billurra lepoan dularik, bere azken soa zeruari egin?

Gozoa da arrabita-soiñutan dantzatzea Maitasuna ta Bizia eder diranean; txirul eta ereskiñen soiñutan dantzatzea atsegin eta bikaiña da: ez da gozoa, oin zailuz aizeari dantza egitea!

Onela, begiluze ta uste ertunaz, ura begiztatzen genun egunean-egunean, gu guziok alaxe amaituko ote giñan gure buruari galdeka, iñork ere ez baitaki bere gogo itsuak zein inpernu gorritara yo dezaken.



Azkenik, gizon illa ez zan geiago ibilli atxilloen artean, eta yakin nun kai beltzeko giltzape bildurgarrian zutik zegola ta iñoiz ez nula aren betartea berriz ikusiko Yainkoa'ren mundu goxo ontan.

Gure bideak elkar arkitu zuten, ekaitzean zear ondorako diran bi ontzi iduri: baiñan ez genion elkarri keiñurik egin ez itzek, esanenik ez genula; ez baikenun elkar arkitu gau gurenean, egun lotsa-garrian baizik.

Baitegi-arresi batek inguratzen giñan biok; bi gizon galdu giñan; gizarteak bere biotzetik iraitzi ginun eta Yainkoak bere arduratik; eta Obenari kuku dagion burnizko arteak atzituak giñan.



III

Zorrdunen baillako arriak zakarrak dira ta arresi ezatsua garaia da; antxe artzen zun eguratsa gure gizonak, berunezko zeruaren azpian. Bi zaintzaille zitun aldamenetan, ilgo ote zan bildurrez.

Edota, gau ta egun bere larriari kirika zegiotenakin eseri egiten zan, eta negar egiteko yeikitzen eta otoizteko uzkurtzen zanetan kirika zegozkion; berak urkabeari arrapakiña apiztuko zion bildurrez kirika zegozkion.

Espetxe-yauna zorrotza genun araudi-aginduetan; Atxeterrak eriotza yakintza-egin bat baizik ez zala esaten zun; eta egunean birritan Apaizak agertu ta liburuxka bat uzten zun.

Eta gizon ark, egunean birriz, pipa artzen zun eta txopin bete garagardo edaten; bere gogoa bipil zegon eta ez zun bildurrerako zirkillurik; eta maiz zion pozik zegola urkatzaillearen eskuak urbil zitulako.

Baiña zaintzaille batek ere ez zun bekokirik gauza ain bakana zergatik zion ari galdetzeko; zaintzaille izatea yazo zaionak bere ezpaiñetan morroillo bat ezarri ta arpegia mozorro biurtu bear dulako.

Bestela, biotz-beratu liteke ta zuzpertzeko ta urgazteko alegiñak egin; eta, zer legike Giza-Errukiak Eriotz-giñen Saizuloan? Zein onginaizko itzek lagun legikeo anai baten gogoari orrelako lekuan?

Buru-makur eta alderoka, Zoroen Ibiltzan ari giñan baillaren inguruan. Ezer ez zitzaigun; ba-genekin Txerrenaren Taldea Bera giñana. Ta buru murriztuek eta berunezko oiñek zomorro-dantza alai bat egiten dute.

Gure azkazal motz, odoltsuez bikedun soka zeatzen genun; ateak igorzten genitun, solairuak marroskatzen eta eskudel dirdiratsuak garbitzen; eta, lerroka-lerroka, oltza zurikatu ta zalapart egiten genun suillekin.

Zakuak yosten ari giñan, arriak zatitzen, laztabin autsuari bira eragiten; latontziak yotzen, eresiak oiuka ta lantegian izerditan ari giñan, baiña gizon bakoitzaren biotzean Izua zetzan isil eta geldi.

Ain geldi zetzan eta, egun bakoitzean, itsasbelarrez beteriko uin bat iduri narrezten zan; eta



ergelari ta zitalari begira dagon zori mingotsa aztuxea genularik, egun batez, lanetik itzultzean, illobi ideki berri baten ondotik igaro giñan.

Obi larua, ao-zabalik, izaki bizi baten eske zegon; buztiñak berak odol eskatzen zion aspaltozko bailla egarriari; ta ortzargia edertu baiño len atxillo bat urkabean kulunka ariko zala ulertu genun.

Bereala sartu giñan, Balbe, Izu ta Izangoari gogoa zurt; Urkatzaillea igaro zan errenka aizaroan zear bere zorrotxoarekin; eta atxillo bakoitza darda gaiñean zan bere zenbakidun illobira ziri-zira zioala.

Gau ontan igargu utsak Beldurrezko itzalez yosi ziran, eta burni irian gora ta bera, entzun ezin genitun urrats isillak ari ziran; eta izarrak estaltzen dituten burni-langaen ostean arpegi zurbillak kirika bide zeuden.

Gizon ura, larre atsegin batean etzanda ametsetan dagona bezela zan; Zaintzailleek ura lotan ikusi ta ezin ulertu zuten, biurkariaren esku-eskuan egon eta nola egin lezakean lo ain gozoa.

Ez dago lorik, ordea, iñoiz negar egin ez dutenek egin bear dutenean negar; orrela gu —ergela, ebaslea, zitala— amaigabeko gau artan atzarri geunden, eta, bere esku min dunen gaiñean narraz, iñoren izua sartu zan burumuin bakoitzean.

Ene! iñoren erruaz min izatea izugarria da. Obenaren ezpatak barrena zulatzen baitzenigun bere eskutoki edenduraiño, ta guk ez isuri-odola zala ta, berun urtuzko negarrak egiten genitun.

Zaintzailleak, beren pieltrozko oski ta guzti, ate itxien ondotik ziri-zira zioazan, eta kirikatuz ba-zekusazten, begiak zurturik, irudi auskarak lur gaiñean; eta iñoiz otoitzik egin ez zuten gizonak otoitzean ari zirala ta arriturik zeuden.

Gau osoan otoitzean ari izan giñan belauniko, illotz baten erostari zoroak! Gaberdiaren galdor urduriak, zerraldo baten gaiñeko galdorra zirudin; ta Barnearen zimikoak, belaki batean isuri-ardo garratzaren kutsua zun.

Oillar arreak yo zun, oillar gorriak yo, baiña eguna ez zetorran; eta Izuaren tankera makurrak kokoriko yartzen ziran gu geuntzan zokoetan, eta gauez dabiltzan mamu gaiztoak oro gure aurrean yostatzen bide ziran.

Ziri-zara igarotzen ziran ariñik, laiño artean bidaztiak iduri; biurketa ta bira gozoko errigodon-dantza batez irri zegioten illargiri, ta, urrats gizatsuz ta lerdendi iguingarriz, mamuak ba-zetozan



deira.

Itzal meiak, eskuz-esku, aieruz ta keiñuka igarotzen ikusten genitun; iratxo-iskanbillaz, zarabanda bat dantza zegiten inguruan; ta txoraska madarikatuek arabikoak egiten zituten, aizeak ondar gaiñean bezela.

Txerporlari-yauzkak egiñaz, oin muturretan dantzatzen ziran: baiña Bildur-txirulez betetzen zituten belarriak, mozorro-dantza izugarrian ari ziralarik, eta goraki abesten zuten eta luzaro, illak iratzartzeko abesten baitzuten.

«Aufa! —oiu zegiten— «Mundua zabala da, baiña aztal billurtuak errenka doaz! Ta bein edo berriz kurkuluxa botatzea zaldun-yoko bat dugu; ez du irabazten, ordea, Oben'arekin yokatzen ari danak Alhearen isilleko Etxean».

Ez ziran aizezkoak ain pozik yauzika ari ziran sorkari zakarro aiek: bizia oinbillurretan zeukaten eta oiñak lokabe ezin yoan ziran gizonentzat, a, Kristo'ren zauriok! biziak ziran eta ikusteko izugarriak.

Inguruka, inguruka, valtz-dantzan eta biraka ari ziran; batzu dantzakide parresamurrak bezela; beste batzu, goizoillanda-ibilkera ikasiaz, zurubian gora zioazan; ta irri zorrotzez ta saiets-so legunez lagun genitun gure otoitzetan.

Goiz-aizea intzirika asi zan; gaua, ordea, ez zan yoaten; itzalmatatsak arilkatu zun bere aiñezka aundian azken albaiñuraiño: ta otoitzean ari giñalarik, Eguzkiaren Zuzenbidearen bildur giñan.

Aize zinkuriñatia baitegiko arresia inguratzera etorri zan: altzairuzko txirringa itzulkari bat antzo, miñutuak narrezten entzun genitun arte. Aize zinkuriñati ori! zer egin ote genun orrelako etxezain bat edukitzeko?

Azkenik, langaen itzala, berunezko sare bat iduri, nire ol-oearen aurreko orma zurituan agiri zan, eta Yainkoa'ren goizaldi bildurgarria non-edo-non gorria zala yakin nun.

Seiretan gure gelak garbitu genitun: zazpiretan oro zan isillik, baiña ego altsu batek baitegia betetzen bide zun susmur ta dirdariz, Eriotsa'ren Yauna, arnas-otz, sartua baitzan iñor iltzeko.

Ez zan sartu purpur-apaiñez yantzia, ez zaldi zuri, arin baten gaiñean. Iru neurkin soka ta ol lerrakor bat ditu aski urkamendiak; beraz, Aintzindaria laido-lokarriarekin etorri zan bere isilleko egiñena betetzera.



Aizaro zikiñezko lokatzean zear aztamuka doazan gizonak bezela giñan: otoitz bat asperatzeko bekokirik ez genun, ez gure larria lasaitzeko; ba-zan zerbait illik gu guziongan, Itxarobidea illa genun.

Gizonaren Zuzenbide uzua baitoa bere bidean barna, aldera gabe: argala iltzen du, indartsua iltzen: bere ibilbidea eriozgarria da ta, burnizko orpoz, sendoa iltzen du, aideiltzaille biotz-gabea!

Zortziak yotzea igurikitzen genun; mingaiñak oro likits zeuden egarriz: zortzietako dangada gizon bat aiñeneko egiten dun Alabearraren dangada baita, ta Alaberra'k ba-darabil urkabillur bat gizon on eta gaiztoenarentzat.

Zeiñuaren zain egotea besterik ez, geneukan. Eseri egin giñan, beraz, geldi ta isillik, aran bakartuan arriak iduri; biotz guziak, ordea, tintin ari ziran, arin eta yarraiki, zoro batek yotako arratza iduri.

Bat-bateko kaskaz, baitegiko erloyuak aize dardaritsua yo zun, eta etsimen algabezko intziri bat yeiki zan baitegi guzitik, zingira izutuek legendunen etzanguan entzuten zuten oiua bezelakoa.

Eta amets baten leiarrean gauza izugarrienak dakuskigun bezela, abe beltzitutik eskegita zegon kalamuzko soka koipetsua ikusi ta urkatzaillearen billurrak karraisi batez irato zun otoitza entzun egin genun.

Ta gizon ari deadar ain mingotsa eragin zion oiñazea ta aren erredura gorriak eta odol-izerdiak iñork ez zekizkin nik bezain ongi; bizi bat baiño geiago bizitzen danak, eriotz bat baiño geiago il bear baititu.



IV

Gizon bat urkatzen duten egunean ez dago elizkizunik. Apaizaren biotza eriegi dago edo bere arpegia zurbillegi, edo ba-du begietan idatzia iñork begiztatu bear ez duna.

Eguerditsu arte euki giñuten itxirik, beraz; ta ordun ezkilla yo zuten eta zaintzailleek gela guziak ideki zituten beren giltz txirrintsuez ta burnizko zurubian bera yoan giñan, nor beraren inpernutik.

Yainkoa'ren egurats gozotara atera giñan, ez, ordea, oi bezela; gizon onen arpegia zuri baitzegon bildurrarren, eta orren arpegia auskara, ta ez dut iñoiz ikusi eguna ainbeste leiaz begiratu duten gizon betillunik.

Ez dut bein ere ikusi baitegikoek zeru diotsagun estalpe urdin, txikiari eta, askatasun zoriontsuz, yitoan igarotzen zan edozein odeiri begi ain leiatsuz so egin dioten gizon betillunik.

Baiña, ba-ziran gure artean buru-apal zebiltzanak, baitzekiten berena artu ezkero, guziak il bearko zirala; ark gauza bizi bat ez baitzun il, aiek, aldiz, zandu bat il izan zuten.

Bigarrenez oben dagiñak gogo il bat iratzartzen baitu oiñazerako, ta bere il-yanzki zikindutik idoki ta berriz odoluts-erazten du, ta odol tanta larriak odoluts-erazten dizkio, ta alperrik odoluts-erazten.

Tximuak edo narritariak bezela, gezi okerrez apainduriko yantzi nabarmenaz; ba-genbiltzan bira-biraka isilik aspaltozko bailla labaiñean barna; ba-genbiltzan isilik, bira-biraka, ta iñork ez zegin itzik.

Ba-genbiltzan bira-biraka isilik, ta gogo uts bakoitzean zear, gauza izugarrien oroia erasotzen ari zan, aize ikaragarri bat iduri; ta Laztura'k gure aurretik bide zegin, eta Izua genun atzetik narrezka.

Baitegi-zaiñak, yanzki berriak igandeetako apaiñekin zitutela, buru-arro zebiltzan gora ta bera, beren aberetaldea begiratzen; guk, ordea, ba-genekin, beren oskietako karebizitik, zelako lanean ari izanak ziran.

Illobi bat aozabal egon zan lekuan ez baitzegon illobirik: loi ta ondarrezko une bat soillik, baitegiko orma gorrotagarriaren ondoan, eta latsun bizi metatxo bat, gizon ark il-yantzia eduki zezan.



Gizon gutxik eska lezateken il-yantzia baitu zorigabeak! barne-barnean, baitegi-bailla baten pean, larrugorri aalke geiagorako, datza, oiñak billurretan, eta garrezko izara batean bildua.

Ta anartean, latsun gartsuak aragi-ezurrak yaten ditu; ezur auskorra yaten du gauez, ta aragi biguiña egunez; aragia ta ezurra aldizka yaten ditu; biotza, ordea, etengabe yaten du.

* * *

Iru urte luzetan ez dute an errorik ez azirik ereingo; iru urte luzetan, leku madarikatu ori elkor eta soil izango da, ta zeru arrituari so egingo dio erantzute gabeko begikaldu batez.

Gizeraile baten biotzak erein edozein azi ustelduko zula uste dute. Ez da egia! Yainkoa'ren lur ona gizonek uste baiño obea da, ta arrosa gorria are gorriago garatuko litzake, ta arrosa zuria zuriago.

Aren aotik arrosa gorri-gorri bat! aren biotzetik zuri bat! Nork esan lezake, ba, zein bide bakanez Kristo'k bere naia ageri egiten dun, erromesaren ue legorra Aita Guren aundiaren begien aurrean loratu zanetik?

Baiñan ez arrosa zuririk, ez gorririk ez ditekez baitegiko aizetan loratu; arriak, legarrak, suarriak ematen dizkigute an; yakiña baita liliek eztitu dutela batzutan gizon bakun baten etsipena.

Beraz, ez arrosa gorria, ez zuria ez dira iñoiz osto-ostoka eroriko baitegi-orma likitsaren ondoan dagon loi ta ondar une onen gaiñean, Yainkoa'ren Semea ororen alde il zala esateko baillan dabiltzan gizonai.

Ala ere, nai ta nondiknai baitegiko arresi likitsak inguratua egon, eta burdiñetan dagon gogo bat gauez ibilli ez ba-diteke ere, ta lur ain gaiztoan datzan gogoak negar egitea besterik ez ba-dauka ere,

gizon errukarri ori bakean dago edo ba-dagoke laster: ez da ura zoratu dezakenik, ez dabil Laztura alderrai eguerdian, ez baitauka Eguzkirik ez Illargirik ura datzan lur argi-gabeak.

Abere bat urkatzen dan bezelaxe urkatu zuten: aren gogo izutuari atseden eman lezaioken requien bat ere ez zuten esan, baiña lasterka eraman eta zulo batean ezkutatu zuten.



Apaiza ez da belaunikatuko otoi egiteko aren illobi laidotsuaren ondoan; eta Jesu-Kristo'k obendiai eman Gurutz donetsiaz ez du zantzutuko ere, gizon ura baitzan Kristo'k yaregitera etorri zanetako bat.

Baiña, ongi dago guzia; Bizia'ren muga berezietan gaindi igaro baizik ez du egin: eta iñoren negarrek beteko dute arentzat Errukiaren ontzi aspalditik ausia, galduak baitituke erostari, ta galduak beti ari dira negarrez.



V

Ez dakit legeak bidezkoak diranentz. Baitegian gautzazanok orma sendoa dala besterik ez dakigu; ta egun bakoitzak urtebete dirudila, egun luzeak ditun urtebetea.

Auxe ba-dakit, ordea; lenbiziko gizonak bere anaiari bizia kendu ta gizarte its au asi zanetik, gizonek Gizonarentzat egin edozein Legek alea bota ta galtzua bildu egiten du, aizegille txarrenaren bidez.

Ba-dakit au ere —ai ba'lekite orok!— gizonek eraiki edozein baitegi, aalkezko buztiñerrez eraikia dala, ta burni-langaz inguratua, gizonek beren anaiak nola oiñeztatzen dituten, Kristo'k ikusi dezaken beldurrez.

Burni-langaez mazkaltzen dute illargi ederra ta eguzki onbera itsutzen: ta on dute beren Inpernua estaltzea, ez Yainko-Semek ez Giza-Semek bein ere ikusi bear ez lituteken gauzak egiten baitira artan.

Egin zikiñenak, iralka edentsuak iduri, ongi garatzen dira baitegiko aizetan; Gizonaren ona, orixe agortzen da soilik eta zimeltzen an. Larritasun zurbilla dago ate aztunen zaindari, ta Etsimena dugu begirale.

Goserazten baitute mutiko izutua, gau ta egun negar eragiten dioten arte: makala astintzen dute, tentela zeatzen, eta zarra laidotzen; eta zenbait zoratu egiten dira, ta guziak gaizto biurtzen, eta batek ere ezin itzik esan.

Bizi geran gela estu bakoitza iroldegi zikin, illuna da. Ta Balbe biziaren arnas kiratsak burnisarezko leiatilla mututzen du, ta Irritsa ez, beste guzia auts biurtzen da Gizatasunaren tramankuluan.

Edaten dugun ur gaziak loi nardagarri bat bosatzen du, ta aztagaetan aztatzen duten ogi garratza, igeltsu ta latsunez beterik dago, ta Loa'k, etzan nai ez dularik, badabil begi-izu ta Aldiari oiuka.

Baiña naiz Gose argala ta Egarri muskerra liskartu, sugegorria sugetzarrari buruzki bezela, axola gutxi digu yanariak; egunez goratu arri bakoitza, gauez gure biotz biurtzeak, orretxek izoztutzen du ta iltzen eten-gabe.



Beti biotzean gauerdia ta gelan illunabarra, txirringa-kiderrari eragiten diogu, edo soka urratzen dugu, zein bere inpernuan, eta isiltasuna, burniorizko yoale baten soiñua baiño askoz izugarriago zaigu.

Ta bein ere ez zaigu giza-aotsik ondoratzen itz ezti bat guri esateko: ta atean zear kirika ari dan begia gogor ta errukigabea da: ta guziek aztuta, usteltzen ari gera, usteltzen gogo-gorputzez.

Ta onela, Biziaren burnizko katea erdoitzen dugu, txartu ta bakartuak: ta zenbaitek birao dagite, ta zenbaitek negar, ta zenbaitek aiotsik ez: baiña Yainkoa'ren betiko Legeak onak dira ta arrizko biotza austen dute.

Ta gelan naiz baitegiko baillan austen dan giza-biotz bakoitza, Yauna'ri bere altxorra eman eta, legendunaren etxe satsua akara bikaiñenaren atsonez bete zun arako ontzi ura bezelakoa da.

Ene! biotzak ausi ta barkamenaren bakea irabazi dezaketenen zori ona! Bestela, nola ondu dezake gizonak bere asmoa ta bere gogoa obenez garbitu? Non, biotz ausi batean baizik, sar liteke Kristo gure Yauna?

* * *

Ta eztarri ubel, anpatua, ta begi il, tinkoak ditun gizona ba-dago Lapurra Parabisuratu zuten esku gurenen begira; ta Yaunak ez du biotz ausi ta garbaidun bat arbuiatuko.

Legea irakurtzen dun gorrizko gizonak iru asteko bizia eman zion, iru aste labur bere gogoaren burrukaz bere gogoa garbitzeko, ta aiztoari eutsi zion eskua edozein odol tantaz ikuzteko.

Ta odol tantaz ikuzi zun eskua, aiztoari eutsi zion eskua; odolak bakarrik ikuz baitezake odola, ta negarrek bakarrik osa dezateke: ta Kain'ena izan zan orban gorria, Kristo'ren elur antzeko zantzu zuri biurtu zan.



VI

Reading baitegian, Reading iriaren aldean, aalke-obi bat dago, ta ba-datza artan garraren ortzek yandako gizon errukarri bat: izerkari gartsu batean datza ta aren illobiak ez du izenik.

Etzan bedi an isilik, Kristo'k illai dei egin arte; ez du alperrikako negarren edo aizezko asperenen bearrik: gizon ark maite zuna il zun eta orrexegatik il bearra zan.

Baiña gizon guziek zer maite ta ura iltzen dute, entzun au guziok! Batzuek begi-zizta samin batez, beste batzuek itz legunkari batez; koldarrak musu batez, gizon bioztunak ezpata batez!



INDICE DE LOS 9 VOLUMENES DE LA PRESEBTE PUBLICACION

Titulo de la Publicacion

OBRAS COMPLETAS y REFERENCIAS VICENTE AMEZAGA ARESTI

VOLUMEN 1 Vicente Amezaga - Obra-El-Hombre-Vasco

VOLUMEN 2 Vicente Amezaga - Obra-los-hombres de la Compañia Guipuzcoana

VOLUMEN 3 Vicente Amezaga - Obra-El-Elemento Vasco en El Siglo XVIII

VOLUMEN 4 Vicente Amezaga - Obra-Vicente Antonio de Icuza

VOLUMEN 5 Vicente Amezaga - Hemerografia

VOLUMEN 6 Vicente Amezaga - Traducciones

VOLUMEN 7 Vicente Amezaga - Poesias

VOLUMEN 8 Escritos de Terceros en referencia a Vicente Amezaga

VOLUMEN 9 Inauguracion Plaza Vicente Amezaga


obras completas y referencias - habe.euskadi.eus · obras completas y referencias - vicente amezaga...

Documents