iii

ÖNSÖZ

2006 - 2007 öğretim yılından itibaren öğretmen yetiştiren yükseköğretim kurumlarının programları değiştirilmiştir. Bu yeni düzenlemeyle birlikte Türk Eğitim Sistemi ve Okul Yönetimi dersi öğretmen yetiştiren yükseköğretim kurumlarının programlarına zorunlu bir ders olarak konmuştur.

Türk Eğitim Sistemi ve Okul Yönetimi kitabında, eğitim sistemimizin merkez ve taşra örgütü açık bir şekilde ele alınmış, eğitim sisteminin yasal temelleri açıklanmış, okul örgütü, okul yönetimini etkileyen kuramlar, yönetim süreçleri ve okul yönetiminin görev alanları incelenmeye çalışılmıştır. Kitabın içeriğinin oluşturulmasında YÖK’ün kur tanımı esas alınmıştır. Kitabın hazırlanmasında alanında uzman öğretim üyeleri katkı sağlamış ve kitap ortak aklın ürünü olarak ortaya konmaya çalışılmıştır. Her bölümün sonunda kısa bir özet ile bölümle ilgili çoktan seçmeli sorulara yer verilmiştir. Kitapta öğrencinin anlayabileceği sade bir dil kullanılmaya çalışılmıştır.

Kitaba ilişkin eleştiri ve önerilerin kitabın geliştirilmesine katkı sağlayacağını düşünüyorum. Kitabın bir ürün olarak ortaya çıkmasında katkısı olan bölüm yazarlarına ve Pegem Akademi çalışanlarına teşekkür ediyor, eğitim dünyasına yararlı olmasını diliyorum.

Eylül 2011 Editör: Prof. Dr. Vehbi ÇELİK

iv

BÖLÜMLER VE YAZARLAR 1. Bölüm: Türk Eğitim Sisteminin Amaçları, Temel İlkeleri ve Genel Yapısı Doç. Dr. Fatih TÖREMEN, Fırat Üniversitesi Eğitim Fakültesi, ELAZIĞ 2. Bölüm: Eğitimle İlgili Yasal Düzenlemeler Yrd. Doç. Dr. Muammer Ergün, Kastamonu Üniversitesi Eğitim Fakültesi, KASTAMONU 3. Bölüm: Türkiye Eğitim Sisteminin Örgüt ve Yönetim Yapısı Yrd. Doç. Dr. Abidin DAĞLI, Dicle Üniversitesi Ziya Gökalp Eğitim Fakültesi, DİYARBAKIR 4. Bölüm: Yönetim ve Liderlik Kuramları Prof. Dr. Vehbi ÇELİK, Fırat Üniversitesi Eğitim Fakültesi, ELAZIĞ 5. Bölüm: Yönetim Süreçleri Yrd. Doç. Dr. Bilal YILDIRIM, Balıkesir Üniversitesi Necatibey Eğitim Fakültesi, BALIKESİR 6. Bölüm: Okul Örgütü ve Yönetimi Doç. Dr. Mustafa ÇELİKTEN, Erciyes Üniversitesi Eğitim Fakültesi, KAYSERİ 7. Bölüm: Okul Yönetiminde Personel Eğitim ve İşletmecilikle İlgili İşler Yrd. Doç. Dr. Şükrü ADA, Atatürk Üniversitesi Kazım Karabekir Eğitim Fakültesi, ERZURUM 8, Bölüm: Okul Yönetiminde Öğretim ve Öğrenciyle İlgili İşler Yrd. Doç. Dr. Mehmet OKUTAN, Karadeniz Teknik Üniversitesi Fatih Eğitim Fakültesi, Akçaabat/TRABZON 9. Bölüm: Okul - Toplum İlişkileri ve Okula Toplumsal Katılım Yrd. Doç. Dr. Birol YİĞİT, Trakya Üniversitesi Eğitim Fakültesi, EDİRNE

v

İÇİNDEKİLER

Önsöz.............................................................................................................. iii Bölümler ve Yazarları ...................................................................................... iv İçindekiler......................................................................................................... v

1. BÖLÜM

TÜRK EĞİTİM SİSTEMİNİN AMAÇLARI, TEMEL İLKELERİ VE GENEL YAPISI

(ss: 1 / 16)

Giriş ................................................................................................................ 2 Türk Eğitim Sistemini Düzenleyen Esaslar ........................................................ 2 Türk Milli Eğitim Sistemini Düzenleyen Genel Esaslar ....................................... 3 Türk Milli Eğitiminin Amaçları........................................................................... 3 Genel Amaçlar ............................................................................................ 3 Özel Amaçlar............................................................................................... 3 Türk Milli Eğitiminin Temel İlkeleri.................................................................... 4 Türk Milli Eğitim Sisteminin Genel Yapısı ......................................................... 6 Genel Hükümler.......................................................................................... 6 Örgün ve Yaygın Eğitim ......................................................................... 6 Örgün Eğitim.......................................................................................... 7 Yaygın Eğitim ...................................................................................... 11 Özet ............................................................................................................... 13 Değerlendirme Soruları................................................................................... 14 Yazar Hakkında.............................................................................................. 16 Kaynakça ....................................................................................................... 16

2. BÖLÜM

EĞİTİMLE İLGİLİ YASAL DÜZENLEMELER (ss: 17 / 47)

Giriş ............................................................................................................... 18 Hukuksal Metinler .......................................................................................... 18 1982 Anayasasındaki Eğitimle İlgili Düzenlemeler ........................................... 23 İlköğretim ve Eğitim Kanunu........................................................................... 24 Kalkınma Planları ........................................................................................... 25

vi

Milli Eğitim Şûraları ........................................................................................ 30 Öğretmen Yetiştirmede Yasal Düzenlemeler.................................................... 32 Mesleki Eğitimde Modüler Program Uygulaması ............................................. 33 Liselerin Dört Yıla Çıkarılması......................................................................... 34 Okul Meclisleri................................................................................................ 34 Toplam Kalite Yönetimi.................................................................................. 35 Öğretmenlik Kariyer Basamakları.................................................................... 36 Norm Kadro Uygulaması ................................................................................ 38 Taşımalı Eğitim............................................................................................... 39 Özel Eğitim..................................................................................................... 40 Özet ............................................................................................................... 42 Değerlendirme Soruları................................................................................... 43 Yazar Hakkında.............................................................................................. 45 Kaynakça ....................................................................................................... 46

3. BÖLÜM

TÜRKİYE EĞİTİM SİSTEMİNİN ÖRGÜT VE YÖNETİM YAPISI (ss: 49 / 73)

Giriş ............................................................................................................... 50 Bakanlık Merkez Teşkilatını Oluşturan Birimler ............................................... 53 Bakanlık Makamı....................................................................................... 53 Talim ve Terbiye Kurulu Başkanlığı ........................................................... 53 Ana Hizmet Birimleri ................................................................................. 54 Danışma ve Denetim Birimleri ................................................................... 58 Yardımcı Birimler ...................................................................................... 60 Sürekli Kurullar.......................................................................................... 64 Taşra Örgütü .................................................................................................. 65 Yurt Dışı Örgütü ............................................................................................. 67 Bağlı Kuruluşlar .............................................................................................. 68 Özet ............................................................................................................... 69 Değerlendirme Soruları................................................................................... 70 Yazar Hakkında.............................................................................................. 72 Kaynakça ....................................................................................................... 73

vii

4. BÖLÜM

YÖNETİM VE LİDERLİK KURAMLARI (ss: 75 / 99)

Giriş ............................................................................................................... 76 Klasik Yönetim Kuramları ............................................................................... 76 Neo-Klasik (Yönetimde İnsan İlişkileri) Teorisi................................................. 79 Davranış Bilimleri ........................................................................................... 80 X ve Y Kuramı........................................................................................... 80 Z Kuramı ................................................................................................... 84 Sosyal Sermaye.................................................................................... 84 Toplam Kalite Yönetimi.................................................................................. 85 Öğrenen Örgüt ............................................................................................... 86 Kaos Kuramı................................................................................................... 87 Postmodern Örgüt ve Yönetim Kuramı ........................................................... 89 Eğitim Yönetiminde Liderlik ........................................................................... 89 Liderlik Kuramlarının Tarihsel Gelişimi ........................................................... 90 Yeni Liderlik Yaklaşımları ............................................................................... 90 Özet ............................................................................................................... 94 Değerlendirme Soruları................................................................................... 95 Yazar Hakkında.............................................................................................. 98 Kaynakça ....................................................................................................... 99

5. BÖLÜM

YÖNETİM SÜREÇLERİ (ss: 101 / 120)

Giriş ............................................................................................................. 102 Yönetim Süreçleri......................................................................................... 102 Özet ............................................................................................................. 116 Değerlendirme Soruları................................................................................. 117 Yazar Hakkında............................................................................................ 119 Kaynakça ..................................................................................................... 120

viii

6. BÖLÜM

OKUL ÖRGÜTÜ VE YÖNETİMİ (ss: 121 / 140)

Giriş ............................................................................................................. 122 Örgüt Kavramı.............................................................................................. 123 Örgütlenmenin Nedenleri ............................................................................. 124 Örgütlerin Açık Bir Sistem Olarak Ortak Özellikleri ........................................ 124 Çevre – Örgüt Yapısı İlişkisi .......................................................................... 125 Örgüt Kültürü Kavramı ................................................................................. 126 Örgüt Kültürü ve Okul Müdürü ..................................................................... 127 Örgüt ve Yönetim......................................................................................... 128 Yönetim Kavramı ......................................................................................... 128 Okum Yönetimi............................................................................................ 129 Örgütsel Yetki ve Sorumluluk ....................................................................... 131 Örgüt İklimi .................................................................................................. 131 Örgütsel Bağlılık ........................................................................................... 132 Eğitim Yönetiminin Özellikleri....................................................................... 133 Özet ............................................................................................................. 134 Değerlendirme Soruları................................................................................. 135 Yazar Hakkında............................................................................................ 137 Kaynakça ..................................................................................................... 138

7. BÖLÜM

OKUL YÖNETİMİNDE PERSONEL EĞİTİM VE İŞLETMECİLİKLE İLGİLİ İŞLER

(ss: 141 / 178)

Giriş ............................................................................................................. 142 Personel ....................................................................................................... 142 Yönetimde İnsan Faktörünün Önemi............................................................ 142 Yönetimde İşgören Tutumuna Etki Eden Faktörler........................................ 143 İhtiyaçlar ................................................................................................. 144 İşle İlgili Beklentiler.................................................................................. 144

İşgören İlişkilerini Etkileyen İşveren Davranışları ........................................... 145 Yönetimle İşgören Arasındaki İletişim ........................................................... 146 Yöneticilerin Motivasyon Araçları.................................................................. 147 Personel Geliştirme....................................................................................... 150 İnsan Kaynaklarının Yönetiminde Aşamalar.................................................. 151

ix

Okullarda Personel Hizmetleri ...................................................................... 153 Personel Hizmetlerinin Analizi ................................................................. 154 Atama, Nakil ve Görevlendirme Yapılması .............................................. 155 Okulda Göreve Başlayacak Personel İçin Yapılması Gereken İşler ........... 156 Stajyerlik ve Adaylık İşlerinin Yapılması ................................................... 157 Personelin Özlük Haklarının Sağlanması.................................................. 157 Sicil ve Disiplin İşlerinin Yapılması........................................................... 159 Sağlık ve Askerlik İşlerinin Yapılması ....................................................... 160 Personelin İzlenmesi, Değerlendirilmesi ve Yetiştirilmesi........................... 161 Şikayet ve Başvuruların Sonuçlandırılması............................................... 161 Başarının Değerlendirilmesi ve Ödüllendirme .......................................... 161

Eğitim ile İlgili Hizmetler ............................................................................... 162 Rehberlik Hizmetlerinin Yönetimi ............................................................ 163

Okul Müdürünün Rehberlik ve Psikolojik Danışma Hizmetlerine İlişkin Görevleri ............................................................................................ 164

Öğrenci Disiplin İşlerinin Yönetimi........................................................... 165 Nöbet Hizmetlerinin Yönetimi ................................................................. 167 Müdür Yardımcılarının Nöbet Görevi....................................................... 167 Öğretmenlerin Nöbet Görevi ................................................................... 167 Öğrencilerin Nöbet Görevi ...................................................................... 168 Eğitici Çalışmalar..................................................................................... 168

Okullarda Anılacak, Kutlanacak Belirli Gün ve Haftalar................................. 169 Beden Eğitimi ve Spor Çalışmaları................................................................ 170 Okul-Çevre İlişkilerinin Yönetimi .................................................................. 170 Okul-Aile Birlikleri ........................................................................................ 171 Özet ............................................................................................................. 172 Yazar Hakkında............................................................................................ 173 Değerlendirme Soruları................................................................................. 174 Kaynakça ..................................................................................................... 176

8. BÖLÜM

OKUL YÖNETİMİNDE ÖĞRETİM VE ÖĞRENCİYLE İLGİLİ İŞLER (ss: 179 / 196)

Okul Yönetiminde Öğretim ve Öğrenciyle İlgili İşler ...................................... 180 Öğretim İşleri................................................................................................ 180

Öğretimin Planlanması ............................................................................ 181 Öğretmenler Kurulu Toplantılarının Yapılması ........................................ 183 Ders Kitapları ve Araç-Gereçlerinin Sağlanması ....................................... 184 Kütüphane ile İlgili İşlerin Yapılması ........................................................ 184

x

Öğretimin Yapılması ve İzlenmesi ............................................................ 185 Ders Programının ve Ders Dağılımının Yapılması..................................... 185 Özel Dershane ve Atölye Çalışmalarının Düzenlenmesi ............................ 186 Zümre Öğretmenleri Toplantılarının Yapılması......................................... 186 Tamamlama ve Yetiştirme Kurslarının Düzenlenmesi ............................... 186

Öğrenci İşleri ................................................................................................ 187 Öğrencilerin Kaydedilmesi ....................................................................... 187 Öğrenci Devamının İzlenmesi .................................................................. 188 Nakil İşleri ve Kayıt Silinmesi ................................................................... 189 Sağlık ve Güvenlik Önlemleri Alınması .................................................... 189 Kimlik, Paso, Askerlik ve Kredi (Burs) İşlemlerinin Yapılması ................... 191 Sınavlar ve Sınıf Geçme ile İlgili İşlemlerin Yapılması............................... 191 Mezuniyet ve Diploma İşlemlerinin Yapılması .......................................... 192

Özet ............................................................................................................. 193 Değerlendirme Soruları................................................................................. 194 Yazar Hakkında............................................................................................ 195 Kaynakça ..................................................................................................... 196

9. BÖLÜM

OKUL – TOPLUM İLİŞKİLERİ VE OKULA TOPLUMSAL KATILIM

(ss: 197 / 222)

Giriş ............................................................................................................. 198 Çevre Nedir? ................................................................................................ 198 Örgütün Çevresi ........................................................................................... 198 Okul – Çevre İşbirliğinin Önemi.................................................................... 199 Okul – Çevre İlişkileri.................................................................................... 201 Okul – Çevre İlişkisinin Değişkenleri ............................................................. 205 Okul – Çevre İlişkilerinde Yaşanan Sorunlar ................................................. 211 Okul – Aile İşbirliğini Sağlama Yolları ........................................................... 212 Okul – Veli İlişkileri ....................................................................................... 215 Okula Toplumsal Katılımı Sağlamak İçin Öneriler ......................................... 216 Özet ............................................................................................................ 217 Değerlendirme Soruları................................................................................. 218 Yazar Hakkında............................................................................................ 220 Kaynakça ..................................................................................................... 221

Birinci Bölüm

TÜRK EĞİTİM SİSTEMİNİN AMAÇLARI, TEMEL İLKELERİ VE GENEL YAPISI

Öğrenme Hedefleri Türk eğitim sistemini düzenleyen esasları kavrayabilme.

Türk milli eğitiminin amaçlarını kavrayabilme.

Türk milli eğitiminin temel ilkelerini tanıyabilme.

Türk milli eğitim sisteminin genel yapısını kavrayabilme

Türk milli eğitim sistemindeki eğitim kademelerinin kapsam, amaç, gö-revler ve kuruluşunu kavrayabilme.

İçindekiler Giriş Türk Milli Eğitiminin Amaçları Türk Milli Eğitim Sisteminin Genel Yapısı Değerlendirme Soruları Kaynakça

Türk Eğitim Sistemi ve Okul Yönetimi 2

GİRİŞ Her devletin kendine özgü bir yapısı ve o devleti yapılandıran milletin

zaman içerisinde oluşturmuş olduğu bir kültürü vardır. Bu yapı ve kültür o devletin yetiştirmeyi planladığı insan tipinin belirlenmesinde öncü bir rol oynamaktadır. Bu bağlamda her devletin eğitim sisteminin o devlete has, biricik ve diğer devletlerin eğitim sistemlerinden farklı olması beklenir. Türk eğitim sistemi de Türk toplumunun yapı ve kültürünü esas alarak; gelecekte okullar yardımıyla yetiştireceği insanların nasıl olmaları gerektiğini amaç ve ilkeler yardımıyla belirlemiş ve bunları biçimlendirmiştir.

Bu biçimlendirme, Türkiye Cumhuriyeti Anayasası, ilgili kanunlar, yö-netmelikler ve diğer hukuki metinler, hükümet programları, kalkınma planla-rı, milli eğitim şuraları ve ulusal program esas alınarak gerçekleştirilmiştir. Böylece okul öncesi eğitiminden yüksek öğretime kadar eğitim kademeleri şekillendirilmiş ve modern Türk insanını çağdaş medeniyetlerle yarışacak biçimde yetiştirmeye çaba gösterilmiştir.

Türk eğitim sistemi Türk vatandaşlarının ve Türk toplumunun refah ve mutluluğunu artırmayı; milli birlik ve bütünlük içerisinde iktisadi, sosyal ve kültürel kalkınmayı destekleyerek Türk Milletini modern dünyanın seçkin bir ortağı yapmayı hedeflemektedir.

TÜRK EĞİTİM SİSTEMİNİ DÜZENLEYEN ESASLAR Türk eğitim sistemi;

• T.C. Anayasası,

• Eğitim ve Öğretimi Düzenle-yen Yasalar,

• Hükümet Programları,

• Kalkınma Plânları,

• Millî Eğitim Şûraları,

• Ulusal Program esas alınarak düzenlenmektedir.

TÜRK EĞİTİM SİSTEMİ

Eğitim ve Öğretimi

Düzenleyen Yasalar

T.C. Anayasası

Hükümet Programları

Kalkınma Plânları

Millî Eğitim Şûraları

Ulusal Program

İkinci Bölüm

EĞİTİMLE İLGİLİ YASAL DÜZENLEMELER

Öğrenme Hedefleri

Eğitimin dayanağı olan hukuksal metinleri bilme

Eğitimle ilişkili yasal düzenlemelerin gerekliliğini anlayabilme

Öğretmen yetiştirmenin tarihsel sürecini bilme

Kalkınma Planlarındaki ve Milli Eğitim Şûralarındaki eğitimsel kararları kavrayabilme

Eğitim sistemimizde son yıllarda yapılan önemli düzenlemeleri kavraya-bilme

İçindekiler Giriş Eğitimin Yasal Dayanakları: Hukuksal Metinler 1982 Anayasasında Eğitimle İlgili Düzenlemeler İlköğretim ve Eğitim Kanunu Kalkınma Planları Milli Eğitim Şuraları Öğretmen Yetiştirmede Yasal Düzenlemeler Mesleki Eğitimde Modüler Program Uygulaması Liselerin Dört Yıla Çıkarılması Okul Meclisleri Toplam Kalite Yönetimi Öğretmenlik Kariyer Basamakları Norm Kadro Uygulaması Taşımalı Eğitim Özel Eğitim Özet Değerlendirme Soruları Kaynakça

Türk Eğitim Sistemi ve Okul Yönetimi 18

GİRİŞ

Çok geniş bir coğrafi alana yayılmış ve ülke nüfusunun nerdeyse tama-mını ilgilendiren bir konu üzerinde çalışan, aynı zamanda istihdam ettiği insan bakımından da devasa bir yapıya sahip olan ülkemizin Milli Eğitim sistemi merkezden yönetim biçimine sahip bir örgüttür.

Eğitim, bir dizi dinamik etkinliklerden oluşan bir süreçtir. Bir taraftan, çağın gerektirdiği bilgi ve becerileri insanlara aktarırken, diğer taraftan da içinde bulunduğu toplumdan, bilimsel gelişmelerden ve çevresel faktörlerden etkilenmektedir. Bu durum da eğitimde zaman zaman düzenlemeler yapıl-masını kaçınılmaz kılmaktadır. Eğitim örgütlerinin işlevlerini yerine getirmesi ve amaçlarına uygun olarak çalışabilmesi bu düzenlemelerle doğrudan ilişki-lidir.

Yukarıda belirtilen büyüklükteki bir örgütte değişiklik yapmak, problem-lere anında müdahale etmek eğitim örgütümüz gibi merkezden yönetilen örgütlerde işi çok daha zor hale getirmektedir. Çünkü hukuksal metinlerin tamamı üst yönetimden yani merkezi yönetimden gelmektedir.

Hukuksal Metinler Yönetimin belirli kurallara göre işlemesi gerekmektedir. Kamu örgütle-

rinde bu kurallar yapılış biçimlerine göre çok çeşitlilik göstermektedir. Bu kuralların tamamına yazılı hukuki metinler adı verilir. Hukuki metinlerin anayasaya uygun olması söz konusudur. Anayasaya aykırı bir hukuksal me-tin düzenlenemez. Şayet düzenlenirse; hukuksal metnin özelliğine göre ilgili birim tarafından iptal edilir. 1982 Anayasa’sında yapılan değişiklikle bazı uluslararası anlaşmalar anayasanın da üzerine çıkmıştır. Başka bir ifadeyle bazı uluslararası anlaşmalar ile ters düşen anayasa maddeleri ve kanunların değiştirilmesi zorunludur.

Uluslararası Antlaşma Türk Dil Kurumunun sözlüğünde uluslar arası antlaşma, iki veya daha

çok devletin saldırmazlık, savaşta iş birliği vb. konularda kararlaştırdıkları ilke-lere uygun davranmayı kabul etmeleri durumu1, şeklinde tanımlanmaktadır. 1982 Anayasasının 90. maddesi “Türkiye Cumhuriyeti adına yabancı devlet-lerle ve milletlerarası kuruluşlarla yapılacak antlaşmaların onaylanması, Türki-ye Büyük Millet Meclisinin onaylamayı bir kanunla uygun bulmasına bağlıdır” demektedir. Bu maddenin devamında; “usulüne göre yürürlüğe konulmuş milletlerarası antlaşmalar kanun hükmündedir. Bunlar hakkında Anayasaya aykırılık iddiası ile Anayasa Mahkemesine başvurulamaz”. Bununla birlikte,

Eğitimle İlgili Yasal Düzenlemeler

43

DEĞERLENDİRME SORULARI

1.

I. Bakanlar Kurulu II. Milletvekilleri III. Anayasa Mahkemesi IV. Sivil Toplum Örgütleri V. Danıştay

Yukarıdaki birimlerden hangile-rinin kanun teklifi verme yetki-leri vardır?

A) I ve II B) II ve III C) III ve IV D) IV ve V E) I ve V

2. Tüzüklerin Anayasaya aykırılı-ğını aşağıdaki kurumlardan hangisi denetler?

A) Anayasa Mahkemesi B) Yargıtay C) Danıştay D) İdare Mahkemesi E) Cumhurbaşkanı

3.

I. Tüzük II. Kanun Hükmünde Kararname III. Genelge IV. Kanun V. Kararname

Yukarıdaki yazılı hukuki metin-lerden hangisi güç bakımından en kuvvetliden en zayıfa kadar düzgün sırada verilmiştir?

A) IV-V-II-III-I B) IV-II-I-V-III C) IV-I-II-V-III D) IV-III-V-II-I E) I-IV-II-V-III

4. Beşinci Beş Yıllık Kalkınma Planı aşağıdaki dönemlerden hangisini kapsamaktadır?

A) 1973–1977 B) 1978–1982 C) 1979–1983 D) 1984–1988 E) 1985–1989

5. Milli Eğitim Şûrası ile ilgili aşa-ğıdakilerden hangisi yanlıştır?

A) Milli Eğitim Bakanlığının en yük-sek danışma kuruludur.

B) Dört yılda bir toplanır C) Milli Eğitim Bakanının daveti üze-

rine toplanır. D) Üye tam sayısının yarısından bir

fazlası ile toplanır. E) Gündem kurulca tespit edilir.

6. Rektör atamalarında aşağıdaki-

lerden hangisi yetkilidir?

A) Yükseköğretim Kurulu. B) Üniversitelerarası Kurul. C) Başbakan. D) Cumhurbaşkanı. E) Milli Eğitim Bakanı.

7. Mesleki eğitimde uygulamaya başlanılan modüler program Türk Milli Eğitiminin hangi ilkesini gerçekleştirmeye yöneliktir?

A) Genellik ve Eşitlik. B) Yöneltme. C) Ferdin ve Toplumun İhtiyaçları. D) Fırsat ve İmkân Eşitliği. E) Süreklilik.

Eğitimle İlgili Yasal Düzenlemeler

45

Yazar Hakkında

Yrd. Doç. Dr. Muammer Ergün

Ankara Üniversitesi Eğitim Bilimleri Fakültesi Eğitim Yönetimi ve Plan-laması Bölümünden 1987 yılında mezun oldu. 1991 yılında Hacettepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsünde Yüksek Lisansını 1999 yılında da aynı üniversitede doktorasını tamamladı.

1996–1999 yılları arasında Gazi Üniversitesi Kastamonu Eğitim Fakülte-sinde araştırma görevlisi olarak görev yaptı. 1999–2006 yıllarında Gazi Üniversitesi Kastamonu Eğitim Fakültesi Eğitim Bilimleri Bölüm Başkan-lığını ve 2003–2007 yılları arasında da aynı fakültenin dekan yardımcılı-ğı görevini yürüttü. Halen Kastamonu Üniversitesi Eğitim Fakültesi Eği-tim Bilimleri Bölümünde öğretim üyesidir.

Dr. Ergün Milli Eğitim Bakanlığının Yönetici yetiştirme kurslarında görev aldı. Eğitimde Toplam Kalite Yönetimi konusunda çeşitli konferans, se-miner ve kurslar verdi. Ulusal dergilerde çeşitli konularda makaleleri olan Dr. Ergün aynı zamanda da çeşitli bilimsel dergilerin hakem kuru-lunda yer almaktadır.

Üçüncü Bölüm

TÜRKİYE EĞİTİM SİSTEMİNİN ÖRGÜT VE YÖNETİM YAPISI

Öğrenme Hedefleri Milli Eğitim Bakanlığı Teşkilatının kaç bölümden oluştuğunu söyleyebil-

me

Bakanlık Merkez Teşkilatını oluşturan birimlerin görevlerini açıklayabilme

Taşra örgütünü oluşturan il ve ilçe milli eğitim müdürlüklerinin görev alanlarını sıralayabilme

Yurt dışı örgütünün amacını kavrayabilme

Milli Eğitim Bakanlığının Bağlı Kuruluşlarının görevlerini açıklayabilme

İçindekiler Giriş Bakanlık Merkez Teşkilatını Oluşturan Birimler Taşra Örgütü Yurt Dışı Örgütü Bağlı Kuruluşlar Özet Değerlendirme Soruları Kaynakça

Türk Eğitim Sistemi ve Okul Yönetimi

50

GİRİŞ

Osmanlı Devletinde 1839'da Rüştiye Okulları Bakanlığı (Mekatib-i Rüş-tiye Nezareti) olarak kurulan eğitimle ilgili bakanlık, daha sonra Okullar Ge-nel Bakanlığı (Mekatib-i Umumiye Nezareti) adını almış ve zaman içinde farklı adlarla anılmıştır. 1845’de Eğitim Geçici Meclisi kurulmuş, daha sonra bu meclis Eğitim Genel Meclisi adını almış, 1869’da da Eğitim Genel Tüzüğü (Maarif-i Umumiye Nizamnamesi) hazırlanmıştır. Dolayısıyla bu tüzük, bu-günkü eğitim sisteminin temelini oluşturan ilk belge olmaktadır1.

3 Mayıs 1920’de, TBMM’nin kurduğu Bakanlıklar arasında Maarif Vekâ-leti de vardır. Bu kuruluşun daha sonraki yıllarda adı birkaç kez değiştirilmiş-tir. 1935’de Kültür Bakanlığı, 1941’de Maarif Vekilliği, 1946’da Milli Eğitim Bakanlığı, 1954’de Maarif Vekâleti, 1961’de Milli Eğitim Bakanlığı, 1983’de Milli Eğitim Gençlik ve Spor Bakanlığı2 ve 1991’de yeniden Milli Eğitim Ba-kanlığı oldu.

Türkiye Eğitim sisteminin örgütsel ve yönetsel yapısı, 12.05.1992 tarih ve 21226 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanan 3797 sayılı Milli Eğitim Banklı-ğının Teşkilat ve Görevleri Hakkındaki Yasa’ya göre; merkez örgütü, taşra örgütü, yurt dışı örgütü ve bağlı kuruluşlardan olmak üzere dört başlıkta ele alınmakta ve ilgili yasa’ya göre Milli Eğitim Bakanlığı’nın görevleri şunlardır3:

a. Atatürk İnkılâp ve İlkelerine ve anayasada ifadesini bulan Atatürk milliyetçiliğine bağlı, Türk milletinin milli, ahlaki, manevi, tarihi ve kültürel değerlerini benimseyen, koruyan ve geliştiren, ailesini, vata-nını, milletini seven ve daima yüceltmeye çalışan, insan haklarına ve Anayasanın başlangıcındaki temel ilkelere dayanan demokratik, laik ve sosyal bir hukuk devleti olan Türkiye Cumhuriyeti’ne karşı görev ve sorumluluklarını bilen ve bunları davranış haline getirmiş vatan-daş olarak yetiştirmek üzere, Bakanlığa bağlı her kademedeki öğre-tim kurumlarının öğretmen ve öğrencilerine ait bütün eğitim ve öğ-retim hizmetlerini planlamak, programlamak, yürütmek, takip ve denetim altında bulundurmak,

b. Okul öncesi, ilköğretim, ortaöğretim ve her çeşit örgün ve yaygın eğitim kurumlarını açmak ve yükseköğretim dışında kalan öğretim kurumlarının diğer bakanlık kurum ve kuruluşlarınca açılmasına izin vermek,

c. Türk vatandaşlarının yurt dışında yapılacak eğitim ve öğretimi ile il-gili hizmetleri düzenlemek ve yürütmek,

d. Diğer bakanlık, kurum ve kuruluşlarca açılan ve yükseköğretim dı-şında kalan örgün ve yaygın eğitim kurumlarının denklik dereceleri-

Türkiye Eğitim Sisteminin Örgüt ve Yönetim Yapısı 71

8. Aşağıdakilerden hangisi Milli eğitim müdürlerin görev alanla-rından değildir?

A) Yönetim hizmetleri B) Personel hizmetleri C) Araştırma-planlama-istatistik

hizmetleri D) Sivil savunma hizmetleri E) Yayınevleri ve basımevleri hiz-

metleri 9. “Türk milli kültürünün dış ülke-

lerde korunması, tanıtılması ve yaygınlaştırılması ile ilgili eği-tim ve öğretim hizmetlerini dü-zenlemek” işini aşağıdaki birim-lerden hangisi üstlenmiştir?

A) Talim ve Terbiye Kurulu Baş-kanlığı

B) Yardımcı Birimler C) Danışma ve Denetim Birimler D) Yurt Dışı Örgütü E) Ana Hizmet Birimleri

10. Aşağıdakilerden hangisi Milli

Eğitim Bakanlığı’nın bağlı kuru-luşları arasında yer alır?

A) Milli Eğitim Akademisi

B) Milli Eğitim Şurası C) Müdürler Kurulu D) Çıraklık ve Mesleki Eğitim Kuru-

lu E) Strateji Geliştirme Başkanlığı

YANIT ANAHTARI

1 BBBBB 6 EEEEE 2 C 7 B 3 D 8 E 4 D 9 D 5 A 10 A

Türk Eğitim Sistemi ve Okul Yönetimi

72

Yazar Hakkında

Yrd. Doç. Dr. Abidin Dağlı

İlk ve ortaöğrenimini Kilis’de, lisans öğrenimini Hacettepe Üniversite-si’nde tamamladı. 1985–1988 yılları arasında ortaöğretim kurumlarında öğretmenlik yaptı. 1988 yılında Dicle Üniversitesi Ziya Gökalp Eğitim Fa-kültesi Eğitim Bilimleri Bölümü Eğitim Yönetimi, Teftişi, Planlaması ve Ekonomisi Anabilim Dalına araştırma görevlisi olarak atandı. 1991 yılında İnönü Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü’nde Eğitim Yönetimi, Teftişi, Planlaması ve Ekonomisi Anabilim Dalı’nda yüksek lisansını ve 1996 yı-lında Hacettepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü’nde yine Eğitim Yönetimi, Teftişi, Planlaması ve Ekonomisi Anabilim Dalı’nda doktorasını tamamladı. 1997 yılında Dicle Üniversitesi Ziya Gökalp Eğitim Fakültesi Eğitim Bilimleri Bölümü Eğitim Yönetimi, Teftişi, Planlaması ve Ekono-misi Anabilim Dalı’na yardımcı doçent olarak atandı ve halen ilgili üniver-sitede bu görevini sürdürmektedir. Yazarın, Prof.Dr. Özcan Demirel ve Prof.Dr.Zeki Kaya’nın editörlüğünü yaptığı Eğitim Bilimine Giriş kitabın-da “Eğitimin Hukuksal Temelleri” ve editörlüğünü Prof.Dr.Hüseyin Kı-ran’ın yaptığı Etkili Sınıf Yönetimi adlı kitapta da “Özel Grupların Yöne-timi” adlı bölümlerde bölüm yazarlığı bulunmaktadır. Yazarın, eğitim yö-netimi ve teftişi alanında yayınlanmış çok sayıda makalesi ve sempozyum-larda sunulmuş bildirileri bulunmaktadır.

Türkiye Eğitim Sisteminin Örgüt ve Yönetim Yapısı

73

KAYNAKÇA 1 Şişman, M. (.2005). “Türk Eğitim Sistemi”. Eğitim ve Okul Yöneticiliği

(Editör: Yüksel Özden). Ankara: PegemA Yayınları. 2 Akyüz, Y. (1989). Türk Eğitim Tarihi. Ankara: Anakara Üniversitesi Eği-

tim bilimleri Fakültesi yayınları, No:160 3 (http://mevzuat.meb.gov.tr/html/73html). Erişim tarihi: 07.11.2007 4 MEB (1991). X. Milli Eğitim Şurası (23–26 Haziran 1981). İstanbul: Milli

Eğitim Basımevi. 5 (http://mevzuat.meb.gov.tr/html/73html). Erişim tarihi: 07.11.2007 6 http://sgb.meb.gov.tr/baskanlik/gorevler.htm). Erişim tarihi: 13.11.2007 7 Başaran, İ. E. (1994). Türkiye Eğitim Sistemi. Ankara. 8 Güçlüol, K. (1985). Eğitim Yönetiminde Karar ve Örnek Olaylar. Ankara:

Kadıoğlu Matbaası. 9 MEB (1993). XIV. Milli Eğitim Şurası (27–29 Eylül 1993). İstanbul: Milli

Eğitim Basımevi. 10 Başaran, İ.E. (1994). a.g. e. 11 (http://www.meb.gov.tr/duyrular 2006/takvim/egitim_sistemi.html).

Erişim tarihi: 13.11.2007 12 (http://www.memurlar.net/haber/16860/). Erişim tarihi: 13.11.2007 13 (http://www.kyk.gov.tr/ortakisim/tarihce.html). Erişim tarihi: 13.11.2007

a http://www.meb.gov.tr/Stats/Apk2002/1.htm. Erişim tarihi: 09.01.2008 b http://www.meb.gov.tr/Stats/Apk2002/1.htm. Erişim tarihi: 09.01.2008

Dördüncü Bölüm

YÖNETİM VE LİDERLİK KURAMLARI

Öğrenme Hedefleri Yönetim kuramlarını anlayabilme

Yönetim kuramlarının okul yönetimine etkisini anlayabilme

Sosyal bir sistem olarak okulu anlayabilme

Liderlik kuramlarını anlayabilme

Lider ile yönetici arasındaki farkı kavrayabilme

Liderlik kuramlarının okul yönetimine etkisini anlayabilme

Okul yönetiminin yönetsel temellerini kavrayabilme

İçindekiler Giriş Klasik Yönetim Kuramları Yönetimde İnsan İlişkileri Davranış Bilimleri Toplam Kalite Yönetimi Öğrenen Örgüt Kaos Kuramı Postmodern Örgüt ve Yönetim Kuramı Eğitim Yönetiminde Liderlik Liderlik Kuramlarının Tarihsel Gelişimi Yeni Liderlik Yaklaşımları Özet Değerlendirme Soruları Kaynakça

Türk Eğitim Sistemi ve Okul Yönetimi 76

GİRİŞ

Yönetim alanında geliştirilmiş olan kuramlar, yönetim düşüncesinin ta-rihsel gelişimine yön vermiştir.. Tarihsel süreç içinde yönetim ve örgüt ala-nında geliştirilmiş çok sayıda kuram bulunmaktadır. Yönetim alanında geliş-tirilen kuramlar belli tarihsel dönemler içinde incelenmeye çalışılmıştır.

Okul yönetimini etkileyen örgüt ve yönetim kuramları, kamu yönetimi ve işletme yönetimi alanında geliştirilen kuramlara dayanmaktadır. Özellikle işletme yönetimi alanında geliştirilen çok sayıda yönetim kuramı bulunmak-tadır. Okul yönetimini etkileyen kuramların her biri belli dönemlerde ortaya çıkmıştır. Yönetim kuramlarının her birisinin paradigması ve felsefesi diğerle-rinden farklıdır. Okul yönetimini etkileyen yönetim kuramları belli dönemler-de etkili olmuştur.

KLASİK YÖNETİM KURAMLARI Klasik yönetim kurumları 19. yüzyılın sonlarında ortaya çıkmış ve 20.

yüzyılın başlarında gelişim göstermiştir. Klasik yönetim kuramları insan ilişki-lerinden çok örgütsel yapı üzerinde durmuştur. Klasik yönetim kuramları bilimsel yönetim, yönetim süreçleri ve bürokrasi kuramı olmak üzere üç grupta incelenmektedir.

Bilimsel Yönetim Frederick W. Taylor 1911 yılında “İşletmelerin Bilimsel Yönetimi” adlı

bir kitap yazmış ve yönetimle ilgili görüşlerini bu kitapta ele almıştır. Tay-lor’un yönetime ilişkin görüşleri Taylorizm olarak da adlandırılmaktadır.

Taylorizm’de iki önemli soruya cevap aranmaya çalışılmaktadır:

1. Verimlilik nasıl artırılabilir?

2. İşgörenler nasıl motive edilebilir? Bu soruların cevabını özendirici ödeme sistemi oluşturmaktadır (Aydın, 1994).

Bilimsel yönetimin temel ilkeleri şunlardır (Karip, 1004, s.6):

1. İş süresi araştırma ilkesi. Her bir üretim etkinliği için süre çalışmaları yapılmalı ve her bir iş için standart bir süre belirlenmelidir. Zaman ve hareket çalışmaları yapılarak bir işin en uygun sürede yapılması sağlanmalıdır.

2. Parça başı ödeme ilkesi. Ücret ödeme üretim miktarına ve süre standartlarına göre yapılmalıdır.